Xem mẫu
- 110 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi
Ch−¬ng 14
BiÖn ph¸p thuû lîi vïng ¶nh h−ëng thuû triÒu
14.1. Kh¸i qu¸t vÒ thuû triÒu
14.1.1. Kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ thuû triÒu
1. HiÖn t−îng thuû triÒu
MÆt biÓn vµ ®¹i d−¬ng kh«ng khi nµo ph¼ng lÆng, ngay trong ®iÒu kiÖn giã lÆng,
kh«ng cã sãng biÓn, mÆt n−íc biÓn còng lu«n lu«n chuyÓn ®éng. Sù biÕn ®æi ®é cao mÆt
biÓn cã nhiÒu d¹ng kh¸c nhau, tuú thuéc vµo nguyªn nh©n ph¸t sinh, chñ yÕu gåm:
- Sãng biÓn do giã g©y ra: Sãng cã chu kú ng¾n, tõ 0,1 gi©y ®Õn kho¶ng 30 gi©y, cßn
l¹i lµ sãng träng lùc.
- Sãng do ®éng ®Êt hoÆc nói löa ngÇm d−íi n−íc biÓn, th−êng lµ sãng cã chu kú dµi, tõ
30 gi©y ®Õn kho¶ng 5 phót.
- Sãng triÒu do lùc hÊp dÉn vò trô cña mÆt tr¨ng vµ mÆt trêi, cã chu kú dµi nöa ngµy
®ªm hoÆc 1 ngµy ®ªm.
- Sãng xuyªn triÒu: sãng cã chu kú dµi trªn 1 ngµy ®ªm.
- Dao ®éng cña mùc n−íc biÓn do giã mïa, do b·o hoÆc do c¸c biÕn ®éng khÝ t−îng
kÝch cì lín, cã chu kú tõ vµi giê ®Õn vµi ngµy.
HiÖn t−îng thuû triÒu ë biÓn vµ ®¹i d−¬ng chØ lµ mét d¹ng cña sù biÕn ®æi mùc n−íc
biÓn vµ thÓ hiÖn qua c¸c chuyÓn ®éng sãng cña toµn bé bÒ dÇy líp n−íc tõ trªn mÆt cho tíi
®¸y. Dao ®éng triÒu cña mùc n−íc biÓn thay ®æi tuú tõng n¬i, ë c¸c vïng ven bê th−êng lµ
vµi mÐt cho tíi trªn 5m, trÞ sè lín nhÊt ®¹t tíi 18m ë vÞnh Ph¬n®y (Canada). ë ngoµi kh¬i,
®é lín triÒu kh¸ nhá, vµo kho¶ng d−íi 1m. NÕu biÓn cã dao ®éng triÒu nhá d−íi 50cm th×
gäi lµ biÓn kh«ng cã thuû triÒu nh− biÓn §en, biÓn Ban TÝch, biÓn Aran...
2. C¸c ®Þnh nghÜa vµ thuËt ng÷ liªn quan ®Õn thuû triÒu
ThuËt ng÷ Kü thuËt tµi nguyªn n−íc hay Kü thuËt thuû lîi quy ®Þnh: Vïng chÞu ¶nh h−ëng
cña thuû triÒu lµ vïng ®Êt ®ai chÞu sù biÕn ®æi vÒ mùc n−íc vµ chÊt l−îng n−íc cña nguån theo
kh«ng gian vµ thêi gian. §©y lµ vïng cuèi cïng cña l−u s«ng nèi tiÕp gi¸p víi biÓn.
ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng quèc gia cã mËt ®é biÓn lín nhÊt thÕ giíi (n−íc b¸n
®¶o). TÝnh trung b×nh ë n−íc ta cø 100 km2 ®Êt liÒn cã 1 km bê biÓn. §©y lµ vïng ®Êt ®ang
- 111
Ch−¬ng 14 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng ¶nh h−ëng thuû triÒu
tiÕn dÇn ra biÓn víi tèc ®é kho¶ng 80 ÷ 100m/n¨m. C¸c d¶i ®Êt míi nµy sÏ ®−îc nghiªn cøu
sö dông th«ng qua biÖn ph¸p khai hoang quai ®ª lÊn biÓn (Q§LB).
Vïng ven biÓn chÞu ¶nh h−ëng thuû triÒu cña ®ång b»ng s«ng Hång, Th¸i B×nh vµ
®ång b»ng s«ng Cöu Long lµ c¸c vïng ®Êt n«ng nghiÖp réng lín ë n−íc ta ®−îc h×nh thµnh
qua sù båi ®¾p cña phï sa, ®Þa h×nh b»ng ph¼ng, ®¹i bé phËn cã cao ®é tõ 0,5 ÷ 1,0m. §Êt
®ai bÞ nhiÔm phÌn, mÆn, chua ë c¸c møc ®é kh¸c nhau (h×nh 14.1).
H×nh 14.1 - Sù biÕn ®æi mùc n−íc trong ngµy
Nguån n−íc chÞu ¶nh h−ëng cña thuû triÒu lµ mét ®Æc tÝnh quan träng cña vïng mµ ta
cÇn nghiªn cøu xem xÐt chi tiÕt.
a) Chªnh lÖch triÒu vµ biªn ®é triÒu
Chªnh lÖch mùc n−íc triÒu gi÷a ®Ønh triÒu vµ ch©n triÒu kÕ tiÕp gäi lµ chªnh lÖch
triÒu (Az).
Biªn ®é mùc n−íc triÒu (Ap) lµ chªnh lÖch gi÷a mùc n−íc ®Ønh triÒu hoÆc ch©n triÒu
so víi mùc n−íc b×nh qu©n (Az ≈ 2Ap).
Cã tr−êng hîp trong mét sè tµi liÖu hai kh¸i niÖm trªn kh«ng ph©n biÖt.
b) Chu k× triÒu (T)
Chu kú triÒu lµ kho¶ng thêi gian gi÷a hai ®Ønh triÒu vµ ch©n triÒu ®Æc tr−ng kÕ tiÕp
nhau. Theo tÝnh chÊt cña T ta cã c¸c ph©n lo¹i chÕ ®é triÒu nh− sau:
+ ChÕ ®é b¸n nhËt triÒu ®Òu: Lµ hiÖn t−îng x¶y ra trong mét ngµy mÆt tr¨ng (24 giê 50
phót) cã hai lÇn triÒu lªn vµ hai lÇn triÒu xuèng víi ®Ønh vµ ch©n triÒu xÊp xØ b»ng nhau:
Chu k× T ≈ 12 giê 50 phót
+ NhËt triÒu ®Òu: §ã lµ chÕ ®é triÒu khi trong mét ngµy mÆt tr¨ng cã mét lÇn triÒu lªn
vµ mét lÇn triÒu xuèng: Chu kú T ≈ 24 giê 50 phót
+ B¸n nhËt triÒu kh«ng ®Òu: §ã lµ tr−êng hîp b¸n nhËt triÒu khi ®Ønh vµ ch©n triÒu
trong hai lÇn triÒu kÕ tiÕp nhau cã sù chªnh lÖch kh¸ lín.
- 112 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi
+ NhËt triÒu kh«ng ®Òu: §ã lµ chÕ ®é triÒu mµ trong 1/2 th¸ng cã 7 ngµy nhËt triÒu,
cßn l¹i lµ b¸n nhËt triÒu.
c) TriÒu c−êng, triÒu kÐm
Trong mét th¸ng th−êng cã hai lÇn triÒu víi biªn ®é lín, ®Ønh triÒu cao, ch©n triÒu thÊp
®−îc gäi lµ triÒu c−êng (n−íc lín), xen kÏ víi hai lÇn triÒu c−êng lµ 2 lÇn triÒu ho¹t ®éng
yÕu víi ®Ønh triÒu thÊp, ch©n triÒu cao (n−íc rßng).
3. Kh¸i niÖm vÒ chÕ ®é thuû v¨n vïng s«ng chÞu ¶nh h−ëng cña thuû triÒu [30]
a) Kh¸i niÖm vÒ vïng s«ng chÞu ¶nh h−ëng triÒu
Vïng chÞu ¶nh h−ëng cña thñy triÒu lµ vïng s«ng th«ng ra biÓn. Khu vùc s«ng chÞu
¶nh h−ëng cña thuû triÒu th−êng ®−îc ph©n biÖt bëi 4 ®o¹n (h×nh 14.2). Vïng cöa vµ vïng
ven biÓn ngoµi s«ng, ë ®©y dßng ch¶y cã tÝnh chÊt cña biÓn lµ chñ yÕu.
- §o¹n cöa s«ng lµ vïng kÕ tiÕp tõ mÐp biÓn ®Õn chç ph©n nh¸nh mµ th−êng ®−îc gäi lµ
vïng tam gi¸c ch©u. Trong ®o¹n nµy dßng ch¶y lÉn lén gi÷a thuû thÕ biÓn vµ thuû thÕ s«ng.
- §o¹n trªn cöa s«ng (®o¹n tiÕp cËn cöa) lµ ®o¹n tõ chç ph©n nh¸nh ®Õn chç giíi h¹n
¶nh h−ëng triÒu vÒ mïa kiÖt. Trong ®o¹n thuû thÕ s«ng lín h¬n thuû thÕ biÓn.
- Vïng s«ng bÞ nhiÔm mÆn lµ ®o¹n tõ mÐp biÓn ®Õn giíi h¹n trªn cña x©m nhËp mÆn.
H×nh 14.2 - Ph©n ®o¹n cöa s«ng
a) Cöa s«ng Delta; b) Cöa s«ng Estuary.
1. §o¹n tiÕp cËn cöa; 2. §o¹n cöa s«ng; 3. B·i biÓn ngoµi; 4. Bê biÓn; 5. §−êng viÒn bê dèc
b) Mét sè ®Æc ®iÓm cña chÕ ®é dßng ch¶y
+ §Æc ®iÓm chÕ ®é mùc n−íc: Tïy theo mèi quan hÖ tæ hîp gi÷a dßng ch¶y mÆn tõ
biÓn vµ dßng ch¶y n−íc ngät tõ nguån vÒ, chÕ ®é mùc n−íc trong s«ng chÞu ¶nh h−ëng cña
thñy triÒu cã thÓ:
T−¬ng tù víi d¹ng triÒu biÓn khi l−u l−îng tõ nguån Ýt thay ®æi (mïa kiÖt).
VÒ mïa lò, khi lò vÒ ®Ønh triÒu vµ ch©n triÒu bÞ n©ng lªn, ®−êng mùc n−íc kh«ng cßn
d¹ng h×nh sin n÷a.
- 113
Ch−¬ng 14 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng ¶nh h−ëng thuû triÒu
Ngoµi ra giã b·o cßn cã sù t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn sù thay ®æi mùc n−íc triÒu. Giã thæi
tõ biÓn vµo lµm mùc n−íc triÒu cao h¬n vµ ng−îc l¹i giã thæi tõ ®Êt liÒn ra biÓn th× mùc
n−íc triÒu gi¶m xuèng so víi tr−êng hîp lÆng giã.
+ Sù ph©n líp cña dßng ch¶y:
Do tØ träng cña n−íc biÓn lín h¬n n−íc ngät ë trong s«ng nªn sãng triÒu di chuyÓn vµo
s«ng cã d¹ng h×nh nªm, ®ã lµ nªm mÆn. Khi nªm mÆn di chuyÓn vµo s«ng sÏ dån n−íc
ngät vÒ phÝa th−îng l−u (khi triÒu lªn) vµ ng−îc l¹i, khi nªm mÆn di chuyÓn vÒ phÝa biÓn
(khi triÒu xuèng) th× nªm mÆn sÏ di chuyÓn nhanh chãng ra biÓn.
Nh− vËy t¹i mét mÆt c¾t s«ng ®é mÆn biÕn ®æi theo thêi gian cã thÓ rÊt lín. ViÖc khai
th¸c n−íc s«ng phôc vô n«ng nghiÖp cÇn xÐt tíi ®iÒu nµy.
Sù biÕn ®æi vÒ ®é mÆn trªn mét thuû trùc ë ch©n, ®Ønh, s−ên lªn, s−ên xuèng cña lo¹i
triÒu m¹nh, triÒu trung b×nh, triÒu thÊp.
Nh×n chung ®é mÆn ë ®Ønh triÒu lín h¬n ë ch©n triÒu, ë con triÒu m¹nh ®é mÆn lín
h¬n con triÒu thÊp, ®é mÆn ë s−ên triÒu lªn cã thÓ lín h¬n hoÆc nhá h¬n ë s−ên triÒu xuèng
tuú thuéc theo lo¹i triÒu.
+ L−u l−îng vµ tèc ®é dßng triÒu: §Æc ®iÓm cÇn l−u ý cña chÕ ®é ch¶y vïng triÒu lµ
chÕ ®é ch¶y hai chiÒu. ChiÒu dßng ch¶y theo h−íng tõ s«ng ra biÓn ®−îc quy −íc lµ chiÒu
d−¬ng (+) vµ ng−îc l¹i chiÒu tõ biÓn vµo s«ng lµ chiÒu ©m (-). T¹i mét mÆt c¾t nµo ®Êy l−u
l−îng Q = Q+ + Q−
NÕu Q > 0 dßng triÒu xuèng
NÕu Q < 0 dßng triÒu lªn
NÕu Q = 0 ®iÓm ng−ng triÒu
Thùc ra t¹i ®iÓm ng−ng triÒu vÉn tån t¹i dßng ch¶y theo hai chiÒu nh−ng theo quy −íc
th× Q = 0.
Tèc ®é dßng triÒu ®−îc ®Æc tr−ng biÓu ®å ph©n bè tèc ®é t¹i mÆt c¾t ngang vµ gi¸ trÞ
Q
b×nh qu©n cña mÆt c¾t ®ã V = .
A
Víi: A - diÖn tÝch mÆt c¾t −ít.
- Qu¸ tr×nh n−íc biÓn kh«ng ngõng t¨ng cao (h t¨ng) gäi lµ triÒu lªn, ng−îc l¹i qu¸
tr×nh mùc n−íc biÓn h¹ (h gi¶m) gäi lµ triÒu xuèng.
- HiÖn t−îng mùc n−íc biÓn d©ng cao ®Õn mét ®é cao nhÊt ®Þnh th× kh«ng lªn, còng
kh«ng rót gäi lµ triÒu ®øng cao. Thêi gian triÒu ®øng th−êng rÊt ng¾n, kho¶ng mÊy phót
®Õn mÊy chôc phót tuú vÞ trÝ (ë vïng cöa s«ng th× thêi gian triÒu ®øng t−¬ng ®èi dµi). Mùc
n−íc t−¬ng øng víi triÒu ®øng cao ký hiÖu lµ mùc n−íc lín (MNL), cßn gäi lµ ®Ønh triÒu.
Sau thêi gian ®øng cao, mùc n−íc biÓn b¾t ®Çu h¹ thÊp ®Õn mét ®iÓm nhÊt ®Þnh nµo ®ã th×
kh«ng h¹ thÊp n÷a gäi lµ triÒu dõng. Mùc n−íc t−¬ng øng víi triÒu dõng gäi lµ ch©n triÒu,
ký hiÖu lµ mùc n−íc thÊp (MNT) hay cßn gäi lµ mùc n−íc rßng (MNR).
- 114 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi
+ BiÕn ®éng thuû triÒu
- NÕu trong mét ngµy mÆt trêi (24 giê 50 phót) cã mét lÇn n−íc lªn vµ mét lÇn n−íc
xuèng th× thuû triÒu ®ã ®−îc gäi lµ thuû triÒu ngµy (nhËt triÒu).
- NÕu trong 24 giê 50 phót cã hai lÇn n−íc lªn, hai lÇn n−íc xuèng th× gäi thuû triÒu
®ã lµ thuû triÒu nöa ngµy hay b¸n nhËt triÒu.
- NÕu cã 2 lÇn lªn, 2 lÇn xuèng trong mét ngµy nh−ng biªn ®é thuû triÒu chªnh lÖch
lín th× thuû triÒu ®ã ®−îc gäi lµ thuû triÒu hçn hîp (t¹p triÒu).
4. Nguyªn nh©n g©y nªn thuû triÒu
Cã hai lo¹i nguyªn nh©n lµm cho n−íc biÓn ph¸t sinh vµ vËn ®éng cã chu kú, mét lo¹i
lµ do søc hót cña thiªn thÓ, lo¹i thø hai lµ do yÕu tè khÝ t−îng thuû v¨n. Thuû triÒu ph¸t
sinh do søc hót cña thiªn thÓ lµ thuû triÒu thiªn v¨n, thuû triÒu t¹o nªn do khÝ t−îng thuû
v¨n gäi lµ thuû triÒu khÝ t−îng. Thuû triÒu khÝ t−îng cã chu kú kh«ng nhÊt ®Þnh do biÕn ®æi
khÝ t−îng thuû v¨n mang tÝnh ngÉu nhiªn, v× vËy hiÖn t−îng thuû triÒu th−êng gÆp trong
thùc tÕ lµ thuû triÒu thiªn v¨n. Trong c¸c thiªn thÓ th× mÆt tr¨ng lµ thiªn thÓ gÇn tr¸i ®Êt
nhÊt vµ lµ nguyªn nh©n chñ yÕu t¹o nªn thuû triÒu, cßn c¸c thiªn thÓ kh¸c, do kho¶ng c¸ch
qu¸ xa, ¶nh h−ëng nhá nªn cã thÎ bá qua, kh«ng tÝnh ®Õn.
+ Nguyªn nh©n g©y nªn thuû triÒu
HÖ thèng mÆt tr¨ng, tr¸i ®Êt quay xung quanh nhau, do ®ã mÆt ngoµi tr¸i ®Êt sÏ sinh ra
c¸c lùc ly t©m quay xung quanh träng t©m chung cña tr¸i ®Êt vµ mÆt tr¨ng. ë phÇn tr¸i ®Êt
phÝa h−íng vÒ phÝa mÆt tr¨ng, n−íc biÓn cña bÊt cø ®iÓm nµo ®Òu chÞu hai lùc: Lùc thø nhÊt
lµ søc hót cña mÆt tr¨ng ®èi víi n−íc biÓn, t¹i ®iÓm ®ã trªn tr¸i ®Êt (lùc v¹n vËt hÊp dÉn) cã
chiÒu h−íng vÒ mÆt tr¨ng. Lùc thø hai lµ lùc ly t©m cña n−íc biÓn, t¹i ®iÓm ®ã quay quanh
träng t©m chung cña hÖ thèng, cã chiÒu h−íng vÒ phÝa sau mÆt tr¨ng. Ph−¬ng chiÒu cña hai
lùc nµy kh¸c nhau, kÝch th−íc cña lùc còng kh¸c nhau, lùc tr−íc lín, lùc sau nhá. VÐct¬
cña hai lùc nµy t¹o thµnh lùc ph¸t sinh thuû triÒu, gäi lµ “lùc t¹o thuû triÒu”. Nh− vËy phÇn
n−íc biÓn h−íng vÒ mÆt tr¨ng, d−íi t¸c dông cña lùc t¹o thuû triÒu cña mÆt tr¨ng mµ d©ng
lªn. T−¬ng tù, n−íc biÓn ë mét ®iÓm bÊt kú nµo trªn phÇn tr¸i ®Êt phÝa sau mÆt tr¨ng còng
chÞu hai lùc, nh−ng lùc ly t©m cña n−íc ë ®iÓm ®ã quay xung quanh träng t©m chung cña
hÖ thèng tr¸i ®Êt mÆt tr¨ng lín h¬n søc hót cña mÆt tr¨ng ®èi víi nã, v× vËy lùc thuû triÒu
nµy cã h−íng vÒ phÝa sau mÆt tr¨ng vµ n−íc biÓn trªn tr¸i ®Êt ë phÝa sau mÆt tr¨ng còng
d©ng cao lªn.
Chó ý r»ng, lùc g©y thuû triÒu cña mÆt tr¨ng ®èi víi bÊt kú ®iÓm nµo cña n−íc biÓn tû
lÖ thuËn víi khèi l−îng mÆt tr¨ng, tû lÖ nghÞch víi lËp ph−¬ng kho¶ng c¸ch gi÷a t©m mÆt
tr¨ng vµ t©m tr¸i ®Êt. Nguyªn lý vÒ lùc g©y thuû triÒu cña mÆt trêi ®èi víi n−íc biÓn còng
gièng nh− mÆt tr¨ng, tuy khèi l−îng cña mÆt trêi lín h¬n mÆt tr¨ng trªn 2700 lÇn nh−ng
kho¶ng c¸ch tõ mÆt trêi ®Õn tr¸i ®Êt b»ng 389 lÇn kho¶ng c¸ch mÆt tr¨ng ®Õn tr¸i ®Êt. V×
- 115
Ch−¬ng 14 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng ¶nh h−ëng thuû triÒu
vËy lùc g©y thuû triÒu do mÆt tr¨ng ®èi víi n−íc biÓn sÏ lín h¬n lùc g©y thuû triÒu do mÆt
trêi ®èi víi n−íc biÓn (tû lÖ 1 : 0,46), thuû triÒu do lùc t¹o triÒu cña mÆt tr¨ng ®−îc gäi lµ
“thuû triÒu mÆt tr¨ng”, t−¬ng øng, thuû triÒu sinh ra do lùc t¹o triÒu cña mÆt trêi ®−îc gäi
lµ “thuû triÒu mÆt trêi”.
14.1.2. Thuû triÒu trong s«ng
1. Kh¸i qu¸t vÒ sù truyÒn triÒu vµo s«ng
Thuû triÒu kh«ng chØ cã ý nghÜa thùc tiÔn quan träng ë vïng biÓn mµ cßn chi phèi lín
chÕ ®é thuû v¨n vïng h¹ du c¸c s«ng nhÊt lµ trong mïa kh«, vÊn ®Ò t−íi, tiªu cña vïng
®ång b»ng ven biÓn phô thuéc kh«ng Ýt vµo quy luËt cña thuû triÒu.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, viÖc nghiªn cøu toµn diÖn vÒ c¸c cöa s«ng nãi chung vµ vÒ
®éng lùc thuû triÒu nãi riªng ®−îc t¨ng c−êng m¹nh do yªu cÇu khai th¸c kinh tÕ ngµy cµng
lín, ®Æc biÖt ë n−íc ta vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long vµ s«ng Hång lµ nh÷ng vïng cã nhiÒu
cöa s«ng vµ quy luËt thiªn nhiªn phøc t¹p do chÞu ¶nh h−ëng cña thuû triÒu biÓn §«ng.
Do ®ång b»ng ch©u thæ ë n−íc ta kh¸ thÊp vµ b»ng ph¼ng, mËt ®é l−íi s«ng vµ kªnh r¹ch
rÊt lín: gÇn 1km/km 2 ë ®ång b»ng s«ng Hång vµ kho¶ng 1,5km/km2 ë ®ång b»ng s«ng Cöu
Long. Däc theo bê biÓn B¾c, cø 20 km l¹i cã mét cöa s«ng. Trong n¨m mïa c¹n chiÕm
kho¶ng 6 ÷ 8 th¸ng nªn ë n−íc ta ¶nh h−ëng cña thuû triÒu vµo s«ng cµng cã ý nghÜa to lín.
Ph−¬ng tr×nh ®éng lùc dßng s«ng ë vïng h¹ du, chÞu ¶nh h−ëng ®ång thêi cña chuyÓn
®éng cña sãng triÒu vµ truyÒn lò cña n−íc s«ng thÓ hiÖn bëi c¸c ph−¬ng tr×nh:
Ph−¬ng tr×nh chuyÓn ®éng:
1 ∂Q (α 2 b + b s ) ∂ξ
∂ξ ∂Q Q2 w
+ + − ±22 − +I=0
Q
∂x ∂x gA ∂t ∂t C A ( h 0 + ξ) ρg( h 0 + ξ)
2
gA
Ph−¬ng tr×nh liªn tôc:
∂Q ∂ξ
+b = Qi
∂x ∂t
Trong ®ã: ξ - dao ®éng th¼ng ®øng cña mùc n−íc;
b - ChiÒu réng mÆt n−íc;
bs(x, t) - chiÒu réng lßng s«ng phô thuéc vÞ trÝ x vµ thêi gian t;
Q - l−u l−îng thêi ®iÓm t, nhËp l−u (+), hoÆc tho¸t l−u (-);
A - diÖn tÝch mÆt c¾t s«ng;
C - hÖ sè Sªzi;
w - hÖ sè cña tèc ®é giã V;
I - ®é dèc ®¸y;
α2 - hÖ sè phô thuéc tèc ®é dßng n−íc vµ diÖn tÝch mÆt c¾t s«ng A.
- 116 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi
g - gia tèc träng tr−êng;
ρ - träng l−îng riªng cña n−íc;
h0 - ®é s©u mùc n−íc s«ng.
L−u l−îng thùc ®o Q t¹i tr¹m thuû v¨n vïng h¹ du cã thÓ biÓu thÞ bëi c«ng thøc ®¬n
gi¶n:
t t t
∑ Q = W0 + ∑ Qs ± ∑ Q B
0 0 0
Trong ®ã: W0 - l−îng tr÷ n−íc ban ®Çu khi t = 0
Qs - l−u l−îng n−íc s«ng tõ th−îng l−u ®æ vÒ
QB - l−u l−îng triÒu tõ biÓn vµo (mang dÊu ©m khi triÒu rót), cã gi¸ trÞ nhá
B
dÇn khi ®i ng−îc lªn th−îng l−u.
t
∑Q
Trong mïa kh«, nãi chung W0 kh¸ æn ®Þnh vµ Ýt thay ®æi theo thêi gian, kh«ng
s
0
t
∑Q
lín, v× vËy cµng gÇn biÓn sè h¹ng cµng ®ãng vai trß chñ yÕu. ¶nh h−ëng cña thuû
B
0
triÒu ®èi víi mçi s«ng thÓ hiÖn ë giíi h¹n truyÒn triÒu xa hay gÇn.
ë gÇn cöa biÓn, ngoµi ¶nh h−ëng thuû triÒu d−íi d¹ng dao ®éng sãng dµi truyÒn
vµo s«ng, cßn cã sù x©m nhËp cña n−íc mÆn tõ biÓn vµo, kÌm theo n−íc triÒu lªn hay
xuèng, tuú theo ®iÒu kiÖn cô thÓ mµ cã c¸c kiÓu x¸o trén n−íc mÆn, n−íc ngät ë c¸c
møc ®é kh¸c nhau.
2. §Æc ®iÓm truyÒn triÒu vµo c¸c s«ng ë ViÖt Nam [11]
ë ViÖt Nam cã thÓ ph©n biÖt 4 lo¹i thuû triÒu truyÒn vµo s«ng nh− sau:
a) Thuû triÒu cã biªn ®é lín truyÒn rÊt s©u vµo vïng ®ång b»ng lín, gåm nhiÒu hÖ
sãng triÒu, cã thÓ giao thoa víi nhau trong m¹ng l−íi kªnh, r¹ch phøc t¹p nh− ®ång b»ng
s«ng Cöu Long hoÆc hÖ thèng s«ng Vµm Cá.
b) Thuû triÒu cã biªn ®é lín truyÒn kh¸ s©u vµo vïng ®ång b»ng cã m¹ng l−íi s«ng
lín, nhá phøc t¹p nh− ®ång b»ng s«ng Hång vµ s«ng Th¸i B×nh.
c) Thuû triÒu vµo mét sè ®ång b»ng nhá, cã Ýt cöa vµo vµ giíi h¹n truyÒn triÒu võa ph¶i
nh− c¸c s«ng ë miÒn Trung.
d) Thuû triÒu truyÒn vµo s«ng nh−ng rÊt h¹n chÕ do vïng s¸t biÓn cã ®é dèc lín.
ë vïng h¹ du c¸c s«ng, ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn rÊt phøc t¹p, nhÊt lµ ë nh÷ng hÖ thèng
s«ng vµ kªnh, r¹ch ®a d¹ng nh− ®ång b»ng s«ng Cöu Long, viÖc nghiªn cøu quy luËt thuû
triÒu trong vïng cÇn ®−îc tiÕn hµnh theo ph−¬ng ph¸p kÕt hîp gi÷a ph©n tÝch ®Þnh l−îng
qua sè liÖu thùc ®o ®ång bé vµ quy ho¹ch thÝch hîp theo kh«ng gian vµ thêi gian. §iÒu nµy
- 117
Ch−¬ng 14 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng ¶nh h−ëng thuû triÒu
rÊt quan träng v× c¸c qu¸ tr×nh thay ®æi lßng s«ng ®ång b»ng ë c¸c vïng h¹ du cã liªn quan
®Õn nhiÒu qu¸ tr×nh thuû ®éng lùc nh− lò, b·o, n−íc d©ng, thuû triÒu, h¶i l−u vµ sãng biÓn,
dÉn ®Õn qu¸ tr×nh diÔn biÕn xãi mßn vµ båi tÝch ë c¸c vïng cöa s«ng, ®Æc biÖt lµ s«ng Hång
vµ s«ng Cöu Long trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y.
3. Thuû triÒu biÓn §«ng
Th¸i B×nh D−¬ng lµ mét ®¹i d−¬ng cã sù ph©n bè tÝnh chÊt vµ ®é lín thuû triÒu thuéc
lo¹i phong phó nhÊt trong ®¹i d−¬ng thÕ giíi, trong ®ã biÓn §«ng, mét biÓn lín vµ cã ®Þa
h×nh phøc t¹p n»m ë phÝa t©y b¾c Th¸i B×nh D−¬ng còng lµ mét trong nh÷ng biÓn cã hiÖn
t−îng triÒu ®a d¹ng vµ ®Æc s¾c so víi nhiÒu vïng biÓn kh¸c trªn thÕ giíi. ë ®©y cã thÓ thÊy
®−îc 4 lo¹i thuû triÒu kh¸c nhau: B¸n nhËt triÒu vµ b¸n nhËt triÒu kh«ng ®Òu, nhËt triÒu ®Òu
vµ nhËt triÒu kh«ng ®Òu. Trªn h×nh 14.3 giíi thiÖu nh÷ng ®−êng cong dao ®éng mùc n−íc
biÓn cña c¸c ngµy n−íc c−êng t¹i t¹i 8 c¶ng ®Æc tr−ng cho 4 kiÓu thuû triÒu ë biÓn §«ng.
H×nh 14.3 - TÝnh chÊt thuû triÒu biÓn §«ng
- 118 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi
BiÓn §«ng cã ®Æc ®iÓm næi bËt kh¸c râ rÖt so víi nhiÒu biÓn kh¸c trªn thÕ giíi lµ c¸c
thµnh phÇn nhËt triÒu ®ãng vai trß ®¸ng kÓ ë hÇu kh¾p mäi n¬i trªn biÓn. TÝnh chÊt nhËt
triÒu kh«ng ®Òu vµ nhËt triÒu ®Òu chiÕm phÇn lín vïng biÓn, trong khi c¸c vïng mang tÝnh
chÊt b¸n nhËt triÒu ®Òu vµ kh«ng ®Òu chØ cho¸n nh÷ng miÒn rÊt nhá lµ mét hiÖn t−îng hiÕm
thÊy trªn ®¹i d−¬ng thÕ giíi. Nh÷ng khu vùc cã diÔn biÕn thuû triÒu phong phó vµ phøc t¹p
lµ khu vùc thuéc thÒm lôc ®Þa vÞnh B¾c Bé, vÞnh Th¸i Lan vµ eo biÓn §µi Loan
Gi¸ trÞ ®Æc tr−ng triÒu thay ®æi râ rÖt gi÷a c¸c vïng kh¸c nhau. Biªn ®é lín nhÊt cña
c¸c sãng nhËt triÒu v−ît qu¸ 100 ÷ 110 cm (®Ønh vÞnh B¾c Bé), biªn ®é lín nhÊt cña sãng
b¸n nhËt triÒu M2 (eo biÓn §µi Loan) ®¹t tíi 210 cm. Tèc ®é dßng triÒu theo tÝnh to¸n tíi
80 ÷ 90cm/s ®èi víi sãng nhËt triÒu O 1 (vÞnh B¾c Bé vµ eo biÓn §µi Loan) vµ 80 ÷ 90 cm/s
®èi víi sãng b¸n nhËt triÒu M1. H×nh 14.4 thÓ hiÖn biÕn tr×nh mùc n−íc triÒu t¹i c¸c c¶ng
chñ yÕu biÓn §«ng.
H×nh 14.4 - BiÕn h×nh mùc n−íc triÒu t¹i mét sè c¶ng ven biÓn §«ng
- 119
Ch−¬ng 14 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng ¶nh h−ëng thuû triÒu
4. Thuû triÒu ven bê biÓn ViÖt Nam
Nh− ®· biÕt, c¸c ®Æc tr−ng thuû triÒu ë biÓn biÕn thiªn theo thêi gian, phô thuéc chñ
yÕu vµo c¸c chu kú nöa ngµy ®ªm, ngµy ®ªm, nöa th¸ng, th¸ng, n¨m vµ nhiÒu n¨m cña mÆt
tr¨ng vµ mÆt trêi. Tuú thuéc ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng vïng, däc theo bê biÓn phÝa B¾c vµ
phÝa Nam n−íc ta thuû triÒu cã nh÷ng nÐt ®Æc s¾c riªng, cã thÓ tãm t¾t nh− sau:
a) Nh÷ng ®Æc ®iÓm chÝnh cña thuû triÒu vïng biÓn miÒn B¾c
• Thuû triÒu vïng B¾c Bé vµ Thanh Ho¸
Thuû triÒu vïng nµy thuéc chÕ ®é nhËt triÒu thuÇn nhÊt, ®iÓn h×nh lµ Hßn DÊu, hÇu hÕt
sè ngµy trong th¸ng (trªn d−íi 25 ngµy) mçi ngµy chØ cã mét lÇn n−íc lín, mét lÇn n−íc
rßng (h×nh 14.5).
H×nh 14.5 - ThÓ hiÖn ®−êng cong ®iÓn h×nh cña thuû triÒu hµng ngµy vµo kú n−íc c−êng
t¹i 14 c¶ng vÞnh B¾c Bé: V¹n Hoa, Cöa ¤ng, Hßn Gai, Hßn DÊu, L¹ch B¹ng...
- 120 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi
Kú n−íc c−êng th−êng xÈy ra 2 ÷ 3 ngµy sau ngµy mÆt tr¨ng cã ®é xÝch vÜ lín nhÊt,
mùc n−íc lªn xuèng nhanh cã thÓ tíi 0,5 m trong mét giê.
Kú n−íc kÐm th−êng xÈy ra 2 ÷3 ngµy sau ngµy mÆt tr¨ng qua mÆt ph¼ng xÝch ®¹o,
mùc n−íc lªn xuèng Ýt, cã lóc gÇn nh− ®øng, trong nh÷ng ngµy nµy th−êng cã hai lÇn n−íc
lín, hai lÇn n−íc rßng trong ngµy (cßn gäi lµ ngµy con n−íc sinh).
Vïng Qu¶ng Ninh, H¶i Phßng hµng th¸ng chØ cã chõng 2 ÷ 3 ngµy cã hai lÇn n−íc
lín, hai lÇn n−íc rßng.
Vïng Nam §Þnh, Ninh B×nh vµ B¾c Thanh Ho¸, sè ngµy cã hai lÇn n−íc lín, hai lÇn
n−íc rßng tíi 5 ÷ 7 ngµy trong th¸ng.
Vïng Nam Thanh Ho¸ tõ L¹ch B¹ng trë vµo, hµng th¸ng cã tõ 10 ÷ 12 ngµy, cã hai lÇn
n−íc lín, hai lÇn n−íc rßng.
Biªn ®é triÒu cña c¸c vïng gi¶m dÇn tù B¾c vµo Nam, ®iÒu nµy ®−îc thÊy râ khi so
s¸nh ®−êng biÓu diÔn mùc n−íc triÒu ngµy t¹i V¹n Hoa, Hßn DÊu, Cöa Héi... trªn h×nh 14.5
vµ mùc n−íc triÒu th¸ng t¹i Hßn DÊu vµ Cöa Héi
• §Æc ®iÓm thuû triÒu vïng NghÖ An ®Õn VÜnh Linh
Vïng NghÖ An, Hµ TÜnh chñ yÕu thuéc chÕ ®é nhËt triÒu kh«ng ®Òu, hµng th¸ng cã tíi
non nöa sè ngµy cã hai lÇn n−íc lín, hai lÇn n−íc rßng trong ngµy. Thêi kú n−íc c−êng vµ
thêi kú n−íc kÐm xÈy ra cïng mét thêi gian víi thuû triÒu ë Hßn DÊu. C¸c ngµy cã hai lÇn
n−íc lín, hai lÇn n−íc rßng th−êng xÈy ra vµo thêi kú n−íc kÐm. Vïng nµy, ®Æc biÖt lµ ë
c¸c cöa s«ng, thêi gian triÒu d©ng th−êng chØ d−íi 10 giê, nh−ng thêi gian triÒu rót kÐo dµi
tíi 15 ÷ 16 giê.
H×nh 14.6 - §−êng biÓu diÔn mùc n−íc triÒu trän mét th¸ng t¹i Hßn DÊu
Tõ vïng Qu¶ng B×nh ®Õn VÜnh Linh thuéc chÕ ®é b¸n nhËt triÒu kh«ng ®Òu, hÇu hÕt
c¸c ngµy trong th¸ng ®Òu cã hai lÇn n−íc lín hai lÇn n−íc rßng, chªnh lÖch ®é cao cña hai
- 121
Ch−¬ng 14 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng ¶nh h−ëng thuû triÒu
lÇn n−íc lín vµ chªnh lÖch ®é cao cña hai lÇn n−íc rßng kh¸ râ rÖt. Thêi gian triÒu d©ng vµ
thêi gian triÒu rót cña hai lÇn n−íc lín vµ hai lÇn n−íc rßng còng kh¸c nhau.
Riªng t¹i VÜnh Linh cã nhiÒu tÝnh chÊt b¸n nhËt triÒu ®Òu, hÇu nh− kh«ng cã chªnh
lÖch vÒ thêi gian triÒu d©ng vµ thêi gian triÒu rót, chªnh lÖch ®é cao cña hai lÇn n−íc rßng
thÓ hiÖn t−¬ng ®èi râ rÖt.
b) Nh÷ng ®Æc ®iÓm chÝnh cña thuû triÒu vïng biÓn phÝa Nam
Thuû triÒu ë vïng biÓn phÝa Nam phøc t¹p, bao gåm c¶ 4 kiÓu thuû triÒu kh¸c nhau víi
biªn ®é thay ®æi ®¸ng kÓ.
• Vïng ven biÓn Qu¶ng TrÞ – Thõa Thiªn, B¾c Qu¶ng Nam
Thuû triÒu ë vïng nµy hÇu hÕt lµ b¸n nhËt triÒu kh«ng ®Òu, riªng vïng l©n cËn cöa
ThuËn An theo chÕ ®é b¸n nhËt triÒu ®Òu.
Vïng Qu¶ng TrÞ, Thõa Thiªn, hÇu hÕt c¸c ngµy trong th¸ng ®Òu cã hai lÇn triÒu lªn vµ
hai lÇn triÒu xuèng, c¸ch nhau kho¶ng trªn d−íi 6 giê. Riªng vïng B¾c Qu¶ng Nam, triÒu
lªn xuèng phøc t¹p h¬n vµ tÝnh chÊt nhËt triÒu b¾t ®Çu râ dÇn, mçi th¸ng cã kho¶ng 5 ÷ 10
ngµy chØ cã mét lÇn triÒu lªn vµ mét lÇn triÒu xuèng trong ngµy.
Trong khu vùc b¸n nhËt triÒu ®Òu, cø kho¶ng nöa ngµy cã mét lÇn triÒu lªn vµ mét lÇn
triÒu xuèng nh−ng cã sù chªnh lÖch gi÷a hai ®é cao n−íc rßng trong ngµy, gi÷a c¸c giê
triÒu d©ng vµ c¸c giê triÒu rót víi nhau.
§é lín triÒu gi¶m dÇn tõ Cöa ViÖt tíi ThuËn An vµ t¨ng dÇn ®Õn §µ N½ng. Trong kú
n−íc c−êng, ®é lín triÒu t¹i Cöa ViÖt kho¶ng trªn d−íi 0,5m, t¹i §µ N½ng kho¶ng trªn d−íi
1m. Gi÷a kú n−íc c−êng vµ kú n−íc kÐm, ®é lín triÒu chªnh lÖch nhau kh«ng nhiÒu. H×nh
14.7 thÓ hiÖn ®−êng biÓu diÔn mùc n−íc triÒu trong mét th¸ng t¹i §µ N½ng.
H×nh 14.7 - §−êng biÓu diÔn mùc n−íc triÒu trong mét th¸ng t¹i Cöa Héi
- 122 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi
• Vïng ven biÓn tõ gi÷a Qu¶ng Nam tíi B¾c Nam Bé
ChÕ ®é thuû triÒu chñ yÕu lµ nhËt triÒu kh«ng ®Òu, ë hai ®o¹n phÝa B¾c vµ phÝa Nam
tÝnh chÊt nhËt triÒu cµng yÕu dÇn, v× vËy t¹i c¸c khu vùc chuyÓn tiÕp nh− vïng l©n cËn Cï
Lao Chµm vµ vïng tõ Phan ThiÕt ®Õn Kª Gµ, chÕ ®é thuû triÒu phøc t¹p h¬n.
T¹i Quy Nh¬n vµ vïng biÓn Qu¶ng Ng·i ®Õn Nha Trang, hµng th¸ng sè ngµy nhËt
triÒu chiÕm kho¶ng 18 ÷ 22 ngµy, vµo c¸c kú n−íc kÐm hµng ngµy th−êng cã thªm con
n−íc nhá. ë c¸c khu vùc chuyÓn tiÕp vÒ phÝa B¾c vµ phÝa Nam, sè ngµy nhËt triÒu gi¶m, chØ
cßn kho¶ng 10 ÷ 15 ngµy trong mét th¸ng.
Thêi gian triÒu d©ng th−êng l©u h¬n thêi gian triÒu rót. §é lín triÒu d©ng kho¶ng
1,5 ÷ 2,0m, biªn ®é triÒu trong kú n−íc c−êng nãi chung Ýt thay ®æi.
Gi÷a kú n−íc c−êng vµ kú n−íc kÐm biªn ®é triÒu chªnh lÖch nhau ®¸ng kÓ. Trong kú
n−íc kÐm, triÒu chØ lªn xuèng kho¶ng 0,5m.
• Vïng ven biÓn Nam Bé tõ Ba KiÓm ®Õn mòi Cµ Mau
Vïng nµy cã chÕ ®é thuû triÒu, b¸n nhËt triÒu kh«ng ®Òu. Sè ngµy nhËt triÒu trong
th¸ng hÇu nh− kh«ng ®¸ng kÓ. Hµng ngµy cã hai lÇn triÒu lªn vµ hai lÇn triÒu xuèng. §é
chªnh gi÷a ®é cao c¸c n−íc rßng (cao vµ thÊp) trong ngµy rÊt râ rµng (h×nh 14.8).
H×nh 14.8 - §−êng biÓu diÔn mùc n−íc triÒu trong mét th¸ng t¹i Vòng Tµu
ë vïng gi¸p Kª Gµ vµ Cµ Mau lµ hai khu vùc chuyÓn tiÕp, thuû triÒu phøc t¹p h¬n mét
Ýt, sè ngµy nhËt triÒu t¨ng h¬n.
CÇn chó ý r»ng tuy vïng nµy mang tÝnh chÊt b¸n nhËt triÒu lµ chÝnh nh−ng ¶nh h−ëng
nhËt triÒu còng rÊt quan träng, v× vËy cã chªnh lÖch triÒu râ rÖt, thuû triÒu biÕn thiªn kh¸
phøc t¹p, nhÊt lµ ë vïng l©n cËn c¸c cöa s«ng.
Trong kú n−íc c−êng, ®é lín triÒu kho¶ng 3,0 ÷ 4,0m thuéc lo¹i lín nhÊt ViÖt Nam.
- 123
Ch−¬ng 14 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng ¶nh h−ëng thuû triÒu
Gi÷a kú n−íc c−êng vµ kú n−íc kÐm, ®é lín triÒu chªnh lÖch ®¸ng kÓ, nh−ng ngay
trong kú n−íc kÐm, triÒu vÉn lªn xuèng kh¸ m¹nh ®é lín triÒu cã thÓ tíi 1,5 ÷ 2,0m.
• Vïng biÓn phÝa T©y vµ Nam Nam Bé
Thuû triÒu ë vïng biÓn phÝa T©y vµ Nam Nam Bé kh¸c biÖt râ rÖt víi vïng biÓn phÝa
®«ng Nam Bé, khu vùc cöa s«ng Mª K«ng (®iÓn h×nh lµ Vòng Tµu). Thuû triÒu vïng biÓn
phÝa ®«ng cã tÝnh chÊt b¸n nhËt triÒu kh«ng ®Òu víi biªn ®é kh¸ lín cßn thuû triÒu vïng
biÓn phÝa T©y phÇn lín cã tÝnh chÊt nhËt triÒu thuÇn nhÊt hoÆc h¬i kh«ng ®Òu, biªn ®é
kh«ng lín nh−ng diÔn biÕn kh¸ phøc t¹p gi÷a n¬i nµy vµ n¬i kh¸c.
§é lín trung b×nh cña thuû triÒu ë vïng nµy kho¶ng trªn d−íi 1,0m.
Hµng ngµy th−êng chØ cã mét lÇn triÒu lªn vµ mét lÇn triÒu xuèng, riªng kú n−íc kÐm,
cã thÓ sinh thªm con n−íc, trong th¸ng cã kho¶ng 2 ÷ 3 ngµy cã hai lÇn triÒu lªn vµ hai lÇn
triÒu xuèng trong ngµy.
• Vïng kh¬i biÓn §«ng, thÒm lôc ®Þa phÝa Nam, vÞnh Th¸i Lan
T¹i vïng kh¬i réng lín cña biÓn §«ng, trong ®ã cã quÇn ®¶o Tr−êng Sa, quÇn ®¶o Hoµng
Sa, thuû triÒu thiªn vÒ nhËt triÒu kh«ng ®Òu, t−¬ng tù nh− thuû triÒu ë c¶ng Quy Nh¬n.
Vïng quÇn ®¶o Tr−êng Sa, thuû triÒu rÊt Ýt thay ®æi theo kh«ng gian song t¹i vïng r×a
®«ng nam cña quÇn ®¶o nµy, ®é lín triÒu cã xu h−íng t¨ng lªn. Tõ B¹ch Hæ - C«n §¶o trë
vµo (c¸ch bê kho¶ng 150km) thuû triÒu thay ®æi ®¸ng kÓ theo kh«ng gian, tÝnh chÊt nhËt
triÒu kh«ng ®Òu gi¶m dÇn vµ tÝnh chÊt b¸n nhËt triÒu kh«ng ®Òu t¨ng dÇn, ®ång thêi ®é lín
thuû triÒu t¨ng lªn râ rÖt khi ®i vµo gÇn bê ë phÝa T©y.
Vïng kh¬i ngoµi Th¸i Lan trong ®ã cã ®¶o Thæ Chu thiªn vÒ nhËt triÒu kh«ng ®Òu
hoÆc nhËt triÒu ®Òu trong ®ã Hµ Tiªn ®−îc chän lµm c¶ng chÝnh.
H×nh 14.9 - TÝnh chÊt nhËt triÒu trong vÞnh Th¸i Lan
C¸c ®Æc ®iÓm chÝnh vÒ thuû triÒu ven bê biÓn ViÖt Nam ®−îc tãm t¾t trong b¶ng 14.1.
- 124 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi
B¶ng 14.1. Tãm t¾t nh÷ng ®Æc ®iÓm chÝnh cña thuû triÒu
vµ dßng triÒu ven bê ViÖt Nam [27]
Vïng ven biÓn Tèc ®é
TÝnh chÊt thuû triÒu §é lín thuû triÒu (m)
vµ c¶ng tiªu biÓu dßng triÒu (Nót)
2 ÷ 3 nót kú
Tõ Qu¶ng Ninh - NhËt triÒu ®Òu. Khu vùc - Kú n−íc c−êng gi¶m tõ
®Õn Thanh Ho¸ H¶i Phßng - Hßn Gai thuéc b¾c vµo nam, trung b×nh n−íc c−êng c¸
3,6 ÷ 2,6m, kú n−íc kÐm
(Hßn DÊu, nhËt triÒu thuÇn nhÊt. biÖt tíi 4 nót hay
Hßn Gai) - TÝnh chÊt nhËt triÒu cµng th−êng kh«ng qu¸ 0,5 m. h¬n
kÐm thuÇn nhÊt khi xa dÇn - TriÒu m¹nh vµo th¸ng 1, 6,
vÒ phÝa B¾c hay phÝa Nam. 7 vµ th¸ng 12, yÕu vµo c¸c
- ë Thanh Ho¸, hµng th¸ng th¸ng 3, 4, 8 vµ th¸ng 9
cã 18 ÷ 22 ngµy nhËt triÒu. trong n¨m.
- Chu kú triÒu m¹nh, triÒu
yÕu lµ 19 n¨m.
NghÖ An - NhËt triÒu kh«ng ®Òu víi - Trung b×nh triÒu n−íc Ýt khi v−ît qu¸ 2
sè ngµy nhËt triÒu trªn 50%. c−êng 2,5 ÷ 1,2m, gi¶m tõ nót
(c¶ng Cöa Héi)
®Õn Qu¶ng B×nh - Thêi gian triÒu rót chªnh râ B¾c vµo Nam.
(Cöa Gianh) rÖt so víi thêi gian triÒu d©ng,
®Æc biÖt ë vïng cöa s«ng.
Nam Qu¶ng - B¸n nhËt triÒu kh«ng ®Òu.§é lín triÒu trung b×nh kú Kú n−íc c−êng
- PhÇn lín hoÆc hÇu hÕt sè n−íc c−êng kho¶ng 1,1 ÷ cã thÓ v−ît qu¸ 2
B×nh ®Õn
ngµy trong th¸ng cã hai 0,6m, gi¶m tõ B¾c vµo Nam. ÷ 3 nót
cöa ThuËn An
(Cöa Tïng) ngµy n−íc lín vµ hai ngµy
n−íc rßng.
ThuËn An vµ - B¸n nhËt triÒu ®Òu - Kh«ng cã sù kh¸c biÖt gi÷a Dßng triÒu ch¶y
vïng biÓn n−íc c−êng vµ n−íc kÐm m¹nh ë vïng rèn
- Hai lÇn n−íc lín vµ hai lÇn
l©n cËn trong chu kú nöa th¸ng. triÒu cã thÓ v−ît
n−íc rßng trong ngµy.
- §é lín triÒu trung b×nh qu¸ 3 ÷ 4 nót.
(Cöa ThuËn An)
kho¶ng 0,4 ÷ 0,5m
Nam Thõa Thiªn - B¸n nhËt triÒu kh«ng ®Òu. §é lín triÒu trung b×nh kú Dßng triÒu t−¬ng
®Õn B¾c Qu¶ng - Hµng th¸ng cã kho¶ng n−íc c−êng 0,8 ÷ 1,2m, t¨ng ®èi nhá Ýt khi
v−ît qu¸ 1 ÷ 2
Nam (§µ N½ng) 20 ÷ 25 ngµy b¸n nhËt triÒu dÇn vÒ phÝa Nam
nót.
Gi÷a - NhËt triÒu kh«ng ®Òu. - §é lín triÒu trung b×nh kú Dßng triÒu t−¬ng
- T¹i Quy Nh¬n vµ tõ Qu¶ng n−íc c−êng 1,2 ÷ 2,0m t¨ng ®èi nhá, Ýt khi
Qu¶ng Nam ®Õn
Quy Nh¬n, Ng·i ®Õn Nha Trang hµng dÇn vÒ phÝa Nam. v−ît qu¸ 2 nót
th¸ng cã kho¶ng 18 ÷ 22 - §é lín triÒu kú n−íc kÐm
Nha Trang
ngµy nhËt triÒu, c¸c n¬i kho¶ng 0,5m
kh¸c Ýt h¬n
- Thêi gian triÒu d©ng kÐo
dµi h¬n thêi gian triÒu rót
- 125
Ch−¬ng 14 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng ¶nh h−ëng thuû triÒu
Vïng ven biÓn Tèc ®é
TÝnh chÊt thuû triÒu §é lín thuû triÒu (m)
vµ c¶ng tiªu biÓu dßng triÒu (Nót)
Tõ Hµm T©n - B¸n nhËt triÒu kh«ng ®Òu. - §é lín triÒu trung b×nh kú Dßng triÒu m¹nh
- HÇu hÕt sè ngµy trong n−íc c−êng 2 ÷ 3,5m
®Õn mòi dÇn, cã thÓ tíi
th¸ng cã 2 lÇn triÒu lªn, 2 - Biªn ®é triÒu gi¶m kh¸ râ 2 ÷ 3 nót hay
Cµ Mau
(Vòng TÇu) h¬n.
lÇn triÒu xuèng trong kú n−íc kÐm
- §é chªnh gi÷a n−íc rßng
cao vµ n−íc rßng thÊp lín
kho¶ng 1,0 ÷ 2,5m trong kú
n−íc c−êng.
Tõ mòi Cµ Mau - NhËt triÒu kh«ng ®Òu hoÆc - §é lín triÒu trung b×nh kú Dßng triÒu t−¬ng
tíi Hµ Tiªn nhËt triÒu ®Òu. n−íc c−êng trªn d−íi 1,0m ®èi nhá, Ýt khi
- Møc ®é kh«ng ®Òu rÊt - Kú n−íc kÐm, ®é lín triÒu v−ît qu¸ 1 ÷ 2
(Hµ Tiªn,
R¹ch Gi¸) kh¸c nhau. T¹i R¹ch Gi¸ gi¶m râ rÖt, kho¶ng trªn nót.
chñ yÕu lµ b¸n nhËt triÒu (2 d−íi 0,5m.
lÇn triÒu lªn vµ triÒu xuèng).
Xa dÇn vÒ phÝa Hµ Tiªn vµ
mòi Cµ Mau, tÝnh chÊt thiªn
vÒ nhËt triÒu t¨ng lªn.
14.2. Mét sè vÊn ®Ò chung vÒ tam gi¸c ch©u vµ cöa s«ng
14.2.1. Kh¸i niÖm vÒ tam gi¸c ch©u
Dßng ch¶y s«ng mang theo c¸c s¶n phÈm mµ nã bµo xãi, röa tr«i trong lßng dÉn trªn
hµnh tr×nh cña nã, råi ®æ vµo biÓn. VËt chÊt mµ dßng n−íc mang theo ®ã, gäi chung lµ bïn
c¸t. §Õn vïng cöa s«ng, mÆt n−íc tr¶i réng, l−u tèc gi¶m, ®é dèc gi¶m dÇn vµ bïn c¸t sÏ
ch×m l¾ng xuèng. Khèi båi l¾ng ph¸t triÓn tõ cöa s«ng ra biÓn theo mét ®é dèc tho¶i vµ më
réng dÇn, h×nh thµnh mét vïng ®Êt h×nh tam gi¸c, gäi lµ tam gi¸c ch©u, còng gäi lµ ®ång
b»ng ch©u thæ hay ®¬n gi¶n chØ lµ ch©u thæ.
Vïng tam gi¸c ch©u (TGC) th−êng cã chÊt ®Êt mÇu mì, thuËn lîi cho s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp, nªn th−êng còng lµ n¬i tËp trung d©n c− ®«ng ®óc. Trong TGC cã m¹ng l−íi c¸c
l¹ch n−íc giao th«ng thuû rÊt ph¸t triÓn vµ do gÇn biÓn, nªn th−êng ®−îc x©y dùng c¸c bÕn
c¶ng lín, phôc vô vËn chuyÓn gi÷a biÓn vµ ®Êt liÒn. Nh÷ng ®iÒu võa kÓ ®Õn ®Òu lµ nh÷ng
®iÒu kiÖn quan träng cho viÖc x©y dùng mét nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i. Ch¼ng h¹n TGC s«ng
Missisipi lµ vïng kinh tÕ c«ng - n«ng nghiÖp ph¸t ®¹t cña n−íc Mü, TGC s«ng Nil lµ c¸i
n«i cña nÒn v¨n ho¸ næi tiÕng Ai CËp, còng cã vai trß nh− vËy lµ TGC Tr−êng Giang ®èi
víi Trung Quèc, TGC s«ng Hång, s«ng Cöu Long ®èi víi ViÖt Nam.
Trong TGC, chÊt trÇm tÝch cã hµm l−îng h÷u c¬ phong phó, ®−îc båi l¾ng nhanh
chãng ë vïng cöa s«ng, theo thêi gian tÇng míi phñ lªn tÇng cò, ngµy cµng dÇy lªn. ë mét
- 126 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi
nhiÖt ®é nhÊt ®Þnh, ¸p lùc nhÊt ®Þnh, chÊt h÷u c¬ cã thÓ chuyÓn ho¸ thµnh c¸c hîp chÊt
CH4, h×nh thµnh c¸c tói dÇu khÝ, tÝch tô trong c¸c cÊu t¹o vßm vµ trong c¸c khèi nham
th¹ch. Chóng ta biÕt r»ng, ë c¸c TGC lín trªn thÕ giíi nh− Missisipi, Nigie, Ch©u Giang...
®Òu ®· ph¸t hiÖn c¸c nguån cã tr÷ l−îng phong phó vÒ dÇu má vµ khÝ ®èt thiªn nhiªn. ë
n−íc ta, trong TGC s«ng Hång, còng ®· s¬ bé ph¸t hiÖn nh÷ng má khÝ ®èt quan träng ë
Th¸i B×nh, Nam §Þnh.
Sù ph¸t triÓn TGC ®ßi hái mét m«i tr−êng vµ mét ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. Tr−íc hÕt, tÊt
nhiªn lµ dßng s«ng ph¶i mang nhiÒu bïn c¸t ®Ó lµm nguån vËt chÊt t¹o ra tam gi¸c ch©u.
Thø ®Õn, bïn c¸t ph¶i ®æ vµo biÓn ë vïng cã c¸c ®éng lùc t−¬ng ®èi yÕu, ®Ó sãng vµ dßng
ch¶y biÓn kh«ng kÐo hÕt bïn c¸t cña s«ng ®i mÊt. VÝ nh−, ë vïng cöa s«ng TiÒn §−êng,
cöa s«ng H¾c Long Giang (Trung Quèc), s«ng Amaz«n (Nam Mü)... ®Òu kh«ng cã c¸c
TGC lín mµ chØ cã c¸c b·i c¸t ngÇm ë phÝa xa ngoµi cöa s«ng.
1. Cån b∙i vµ l¹ch n−íc cöa s«ng
Hai yÕu tè c¬ b¶n t¹o thµnh TGC lµ cån b·i cöa s«ng vµ lßng dÉn l¹ch n−íc.
+ Cån b·i cöa s«ng h×nh thµnh ë n¬i dßng ch¶y s«ng ®æ vµo biÓn, lµ khèi båi l¾ng cña
bïn c¸t s«ng, còng gäi lµ bar ch¾n cöa. Cã thÓ nãi chóng lµ manh nha cña TGC, còng lµ
khung nÒn ph¸c th¶o cña TGC (h×nh 14.10).
H×nh 14.10 - S¬ ®å ph¸t triÓn cån b·i vµ l¹ch n−íc cöa s«ng
Ban ®Çu, cån b·i lµ nh÷ng ng−ìng ngÇm, sau ®ã nh« dÇn lªn mÆt n−íc vµ ph¸t triÓn
thµnh cån cao (®¶o), nh− c¸c cån Lu, cån Vµnh ë cöa Ba L¹t. Qu¸ tr×nh ®ã diÔn ra nh− sau:
Khi dßng ch¶y s«ng ®Õn vïng cöa s«ng mÆt n−íc réng, chÞu t¸c ®éng cña ma s¸t ®¸y t¨ng
dÇn, l¹i bÞ nªm mÆn tõ biÓn ®Èy ng−îc nªn dßng ch¶y cöa s«ng chËm l¹i, bïn c¸t ®¸y
ng−ng chuyÓn ®éng. §ång thêi, khèi n−íc gi¶m tèc vµ khèi n−íc gi¶m mÆn hoµ trén vµo
nhau, lµm cho mét phÇn bïn c¸t l¬ löng l¾ng xuèng, dÇn dÇn t¹o thµnh cån b·i cöa s«ng.
Mét phÇn lín bïn c¸t l¬ löng tiÕp tôc theo dßng n−íc di chuyÓn ra vïng n−íc s©u h¬n míi
- 127
Ch−¬ng 14 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng ¶nh h−ëng thuû triÒu
l¾ng xuèng. Mét khi cån b·i cöa s«ng lé lªn khái mÆt n−íc, chóng sÏ chia ®«i vïng n−íc
cöa s«ng t¹o thµnh 2 l¹ch n−íc ch¶y bao ë hai phÝa cån ®Ó ra biÓn. §Õn l−ît 2 l¹ch n−íc l¹i
t¹o ra c¸c cån c¸t ngay cöa l¹ch cña m×nh. Theo ph−¬ng thøc ®ã, cöa s«ng lÊn dÇn ra biÓn,
kh«ng ngõng t¹o ra cån b·i míi, dÇn dÇn h×nh thµnh TGC.
C¸c cån b·i cöa s«ng, d−íi t¸c dông cña sãng giã vµ thuû triÒu, sÏ ®−îc nhµo nÆn, t¹o
h×nh, tuú theo ®iÒu kiÖn cô thÓ tõng n¬i. §èi víi c¸c l¹ch n−íc, do dßng ch¶y trµn b·i còng
båi l¾ng bïn c¸t h×nh thµnh gê cao s¸t däc hai bê, gäi lµ “®ª tù nhiªn”. C¸c l¹ch n−íc uèn
khóc còng cã thÓ bÞ c¾t th¼ng, båi lÊp, t¹o ra c¸c vòng, ®Çm, hå…
Cã thÓ cßn cã mét c¸ch thøc kh¸c ®Ó h×nh thµnh TGC, ®Æc biÖt ë vïng s«ng ngËp
lôt nhiÒu. Mçi khi lò ®Õn, “®ª tù nhiªn” ë ®o¹n l¹ch gÇn cöa bÞ ph¸ vì, t¹o ra khèi båi
tÝch ë ngoµi phÝa miÖng vì. C¸c lÇn lò kh¸c nhau t¹o ra c¸c miÖng vì kh¸c nhau, khèi
båi tÝch míi chång lªn khèi båi tÝch cò, më réng vµ ®¾p dµy thªm líp trÇm tÝch, ®Ó råi còng
t¹o ra TGC.
VÞ trÝ miÖng vì ®ª tù nhiªn xuÊt hiÖn hoµn toµn ngÉu nhiªn, cho nªn TGC ®−îc t¹o
nªn theo kiÓu “vì bê” lµ “TGC ngÉu nhiªn”, kh¸c víi kiÓu tuÇn tù chia l¹ch nh− ®· m« t¶ ë
trªn. Cho dï TGC kiÓu nµo th× ®iÒu kiÖn quan träng hµng ®Çu lµ dßng ch¶y s«ng ph¶i mang
nhiÒu bïn c¸t.
2. C¸c lo¹i tam gi¸c ch©u
Sù ph©n lo¹i TGC ®Çu tiªn (1969) lµ cña Fisher. ¤ng chia TGC thµnh 2 lo¹i lín:
- TGC cã “ tÝnh x©y dùng cao ” do chÞu t¸c dông chÝnh cña c¸c yÕu tè s«ng;
- TGC cã “ tÝnh ph¸ ho¹i cao” do chÞu t¸c dông chÝnh cña bån ®Þa.
Trong lo¹i TGC “cã tÝnh x©y dùng cao” l¹i chia thµnh lo¹i má chim vµ lo¹i ch©n chim.
Trong lo¹i TGC cã “ tÝnh ph¸ ho¹i cao” l¹i chia thµnh lo¹i do sãng vµ lo¹i do triÒu.
C¸ch dïng tõ cña Fisher cã chç ch−a tho¶ ®¸ng. Vµo kho¶ng n¨m 1975, Coliman vµ
Wright thèng kª sè liÖu tõ 34 TGC hiÖn ®¹i, dïng c¸c lo¹i tham sè ®Ó m« t¶ c¸c ®Æc
tr−ng cña bån ®Þa l−u vùc, thung lòng s«ng, ®ång b»ng TGC vµ bån ®Þa h¹ l−u, chia TGC
thµnh 6 lo¹i:
- Lo¹i 1: N¨ng l−îng sãng thÊp, chªnh lÖch triÒu nhá, dßng ch¶y ven bê yÕu, ®é dèc
®¸y biÓn ngoµi cöa tho¶i, mang trÇm tÝch h¹t mÞn, cã c¸c doi c¸t theo ph−¬ng vu«ng gãc
víi bê. §ã lµ tr−êng hîp c¸c TGC Missisipi, Hoµng Hµ.
- Lo¹i 2: N¨ng l−îng sãng thÊp, chªnh lÖch triÒu lín, dßng ven bê yÕu, vÞnh biÓn hÑp
doi kÐo dµi ra biÓn t¹o thµnh c¸c b·i triÒu d¹ng sèng tr©u, nh− TGC s«ng Oder.
- Lo¹i 3: N¨ng l−îng sãng trung b×nh, chªnh lÖch triÒu cao, dßng ch¶y ven bê yÕu,
vòng biÓn n«ng vµ æn ®Þnh, doi c¸t tõ s«ng cã ph−¬ng vu«ng gãc víi bê nèi liÒn víi mòi
tªn c¸t däc bê nh− tr−êng hîp TGC Tr−êng Giang.
- 128 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi
- Lo¹i 4: N¨ng l−îng sãng trung b×nh, ®é dèc ®¸y biÓn tho¶i, Ýt bïn c¸t, cã mòi tªn c¸t
däc bê.
- Lo¹i 5: N¨ng l−îng sãng cao vµ duy tr× l©u, dßng ven bê yÕu, ®é dèc ®¸y biÓn lín, cã
c¸c khèi båi l¾ng däc bê biÓn, dèc vÒ phÝa lôc ®Þa, nh− TGC San Francisco.
- Lo¹i 6: N¨ng l−îng sãng cao, dßng ch¶y ven bê m¹nh, ®é dèc ®¸y biÓn lín, cã c¸c
vång c¸t song song víi bê biÓn, khèi c¸t trong s«ng nhá.
Tùu trung l¹i, cã 3 lo¹i TGC chÝnh: ¦u thÕ s«ng, −u thÕ sãng vµ −u thÕ triÒu.
14.2.2. Cöa s«ng vµ lo¹i h×nh cöa s«ng
1. Ph¹m vi cöa s«ng
Cöa s«ng lµ vïng dßng ch¶y s«ng vµ dßng triÒu gÆp nhau, t¸c ®éng lÉn nhau, cïng
nhau suy gi¶m vµ t¨ng tr−ëng. Nh−ng ë c¸c ®o¹n kh¸c nhau, sù so s¸nh lùc l−îng cña hai
dßng nµy còng kh«ng gièng nhau. Dßng ch¶y s«ng tõ th−îng l−u ®æ vÒ, do mÆt c¾t lßng
s«ng cµng vÒ xu«i cµng më réng, t¸c ®éng cña nã ®èi víi lßng dÉn còng dÇn dÇn yÕu ®i.
Dßng triÒu tõ ngoµi biÓn dån vµo, cµng vÒ ®o¹n th−îng l−u, l¨ng thÓ triÒu cµng gi¶m nhá
nªn còng yÕu dÇn vµ mÊt dÇn t¹i biªn giíi dßng triÒu. V× vËy, c¨n cø vµo møc ®é suy gi¶m
vµ t¨ng tr−ëng cña dßng ch¶y s«ng vµ triÒu, chia cöa s«ng ra lµm 3 ®o¹n: §o¹n dßng ch¶y
s«ng, ®o¹n dßng triÒu vµ ®o¹n qu¸ ®é.
HiÖn nay, sù ph©n chia cô thÓ cho 3 ®o¹n nµy ch−a cã mét chØ tiªu thèng nhÊt nµo. Cã
ng−êi cho r»ng chÝnh sù biÕn ho¸ däc ®−êng cña ®é mÆn cã thÓ ®Æc tr−ng cho sù so s¸nh
lùc l−îng cña dßng ch¶y s«ng vµ triÒu, ®ång thêi nã cßn ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn ®Æc tr−ng
dßng ch¶y vµ ®éng th¸i bïn c¸t, v× vËy th−êng lÊy ®o¹n tõ giíi h¹n d−íi cña ®é mÆn b×nh
qu©n nhiÒu n¨m trë vÒ xu«i gäi lµ ®o¹n dßng triÒu biÓn, ®o¹n tõ biªn giíi mÆn b×nh qu©n
nhiÒu n¨m trë vÒ xu«i gäi lµ ®o¹n dßng triÒu biÓn, ®o¹n trªn biªn giíi mÆn gäi lµ ®o¹n
dßng triÒu s«ng, gi÷a chóng lµ ®o¹n qu¸ ®é.
a) §o¹n dßng triÒu s«ng
§o¹n nµy, lßng dÉn lµ do t¸c dông t−¬ng hç gi÷a dßng ch¶y vµ bïn c¸t th−îng l−u t¹o
nªn, t¸c dông cña dßng triÒu ®èi víi c¸c ®o¹n nµy cùc kú yÕu ít. N−íc mÆn ®i theo dßng
triÒu kh«ng ®Õn ®−îc ®©y mµ chØ do n−íc ngät bÞ ®Èy ng−îc lªn. Trong tr−êng hîp nguån
bïn c¸t biÓn dåi dµo, dßng triÒu d©ng lu«n lu«n t¹o ra båi l¾ng ë ®o¹n nµy, bïn c¸t mang
®Õn kh«ng nhiÒu, v× vËy kh«ng ¶nh h−ëng lín ®Õn diÔn biÕn lßng s«ng. YÕu tè quyÕt ®Þnh
®Õn diÔn biÕn lßng s«ng ®o¹n nµy lµ dßng ch¶y th−îng l−u vµ nguån c¸t do nã mang vÒ.
b) §o¹n dßng triÒu biÓn
§Æc tÝnh lßng dÉn vµ diÔn biÕn cña ®o¹n nµy phô thuéc vµo c−êng ®é dßng triÒu vµ
bïn c¸t biÓn mµ nã mang vµo. §Ó th¸o tho¸t dßng triÒu vµ bïn c¸t x©m nhËp vµo cöa s«ng,
lßng dÉn ®o¹n dßng triÒu biÓn lu«n cã mét ®é më réng nhÊt ®Þnh. ë c¸c cöa s«ng, n−íc
- 129
Ch−¬ng 14 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng ¶nh h−ëng thuû triÒu
ngät vµ n−íc mÆn kÐm hoÆc võa, sù båi l¾ng cña ®o¹n nµy kh«ng liªn quan mËt thiÕt ®Õn
dßng hçn t¹p cña nªm mÆn.
c) §o¹n qu¸ ®é
Trong ®o¹n nµy hai yÕu tè dßng ch¶y s«ng vµ dßng triÒu thay nhau t¨ng, gi¶m, tranh
chÊp nhau. Tuú theo c¸c n¨m thuû v¨n kh¸c nhau, hoÆc sù thay ®æi trong n¨m cña c¸c mïa
n−íc, hai yÕu tè nµy còng thay ®æi kh¸c nhau. V× vËy c¸c ®iÒu kiÖn dßng ch¶y, bïn c¸t vµ
t×nh h×nh diÔn biÕn lßng s«ng biÕn ho¸ phøc t¹p.
Ngoµi c¸ch ph©n ®o¹n trªn, cßn c¸ch ph©n ®o¹n th«ng th−êng, tøc lµ ®o¹n tiÕp cËn cöa
s«ng, ®o¹n cöa s«ng vµ ®o¹n b·i biÓn ngoµi cöa nh− h×nh 14.11.
- Giíi h¹n trªn cña ®o¹n tiÕp cËn cöa s«ng lµ n¬i mµ mùc n−íc cßn chÞu ¶nh h−ëng
triÒu d©ng ë thêi kú mïa n−íc trung b×nh hoÆc ¶nh h−ëng cña n−íc d©ng, giíi h¹n d−íi cña
nã lµ n¬i b¾t ®Çu ph©n l¹ch lo¹i cöa delta, hoÆc lµ n¬i b¾t ®Çu h×nh thµnh TGC ngÇm cña
cöa estuary.
- Giíi h¹n d−íi cña ®o¹n cöa s«ng lµ biªn tuyÕn cña TGC, tõ ®ã cho ®Õn biªn ngoµi
cña b·i biÓn duyªn h¶i lµ ®o¹n ngoµi cöa s«ng.
2. Ph©n lo¹i cöa s«ng
XuÊt ph¸t tõ c¸c gãc ®é, quan ®iÓm kh¸c nhau, ng−êi ta ph©n chia cöa s«ng ra thµnh
nhiÒu lo¹i ®Ó thuËn tiÖn trong nghiªn cøu.
Tõ biªn ®é triÒu, cã cöa s«ng triÒu m¹nh (Δh < 4m), cöa s«ng triÒu trung b×nh
(Δh = 2 ÷ 4m) vµ cöa s«ng triÒu yÕu (Δh > 2m). Tõ ®Æc ®iÓm khèi båi l¾ng chia thµnh cöa
s«ng cã cån ch¾n cöa vµ cöa s«ng cã ng−ìng c¸t ngÇm.
C¨n cø vµo lo¹i h×nh x¸o trén gi÷a n−íc mÆn vµ n−íc ngät ph©n ra cöa s«ng x¸o trén
nhÑ, cöa s«ng x¸o trén võa vµ cöa s«ng x¸o trén m¹nh.
Nh−ng phæ biÕn lµ c¸ch ph©n lo¹i theo h×nh th¸i ®Þa m¹o: Cöa s«ng TGC (delta) vµ cöa
s«ng h×nh phÔu (estuary). Sau nµy sÏ gäi lµ cöa delta vµ cöa estuary.
Th«ng qua t¸c ®éng tù ®iÒu chØnh gi÷a dßng n−íc vµ lßng s«ng trªn mét kho¶ng c¸ch
dµi, trong lßng s«ng ®ång b»ng trÇm tÝch, sù thÝch øng gi÷a n−íc vµ bïn c¸t vÒ c¬ b¶n ®·
®−îc x¸c lËp. Khi ®i vµo ®o¹n cöa s«ng, do sù thay ®æi vÒ h×nh th¸i lßng s«ng, chÞu ¶nh
h−ëng cña c¸c yÕu tè ®éng lùc biÓn vµ sù x¸o trén gi÷a n−íc mÆn vµ n−íc ngät, phÇn lín
bïn c¸t sÏ båi l¾ng tËp trung lµm cho cöa s«ng kÐo dµi, khèi båi tÝch ph¸t triÓn dÇn vµ t¹o
ra TGC. Do sù kh¸c nhau trong tæ hîp c¸c ®iÒu kiÖn dßng ch¶y s«ng vµ c¸c yÕu tè ®éng lùc
biÓn sÏ dÉn ®Õn sù kh¸c nhau vÒ h×nh th¸i, cÊu tróc vµ møc ®é ph¸t triÓn cña TGC, h×nh
thµnh c¸c cöa s«ng cã h×nh th¸i ®a d¹ng, mu«n h×nh, mu«n vÎ, nh− h×nh 14.11 thÓ hiÖn.
H×nh 14.11d biÓu thÞ lo¹i cöa s«ng estuary. §©y lµ lo¹i cöa s«ng ë vïng thung lòng
s«ng kh«ng ®−îc båi ®¾p hoµn chØnh trong lÇn biÓn d©ng cuèi cïng. Nguyªn nh©n båi ®¾p
nguon tai.lieu . vn
