Xem mẫu
- Ch−¬ng vI
chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸
I. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña ho¹t ®éng chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸
1. Kh¸i niÖm giÊy tê cã gi¸
Cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, nhu cÇu vÒ vèn vµ nhu cÇu thanh to¸n
trong quan hÖ kinh doanh cña c¸c chñ thÓ ngµy cµng ph¸t triÓn. §Ó ®¸p øng nhu cÇu
vÒ vèn vµ t¨ng c−êng kh¶ n¨ng thanh to¸n, c¸c chñ thÓ kh«ng chØ sö dông tiÒn mÆt do
Nhµ n−íc ph¸t hµnh mµ cßn sö dông c¸c c«ng cô kh¸c lµ c¸c giÊy tê cã gi¸.
GiÊy tê cã gi¸ lµ lo¹i giÊy tê cã mÖnh gi¸ vµ cã kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi thµnh tiÒn
(1)
mÆt . Chñ thÓ ph¸t hµnh giÊy tê cã gi¸ rÊt ®a d¹ng nh− Nhµ n−íc, c¸c lo¹i doanh
nghiÖp (nh− c«ng ty cæ phÇn, tæ chøc tÝn dông...) vµ c¸c chñ thÓ kinh doanh kh¸c.
GiÊy tê cã gi¸ cã nhiÒu lo¹i. NÕu ph©n lo¹i theo thêi h¹n th× giÊy tê cã gi¸ cã hai
lo¹i lµ giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n vµ giÊy tê cã gi¸ dµi h¹n. Thêi h¹n cña giÊy tê cã gi¸ lµ
kho¶ng thêi gian tõ khi giÊy tê cã gi¸ ®−îc ph¸t hµnh cho ®Õn khi ®Õn h¹n thanh to¸n.
Thêi h¹n cña giÊy tê cã gi¸ ph¶i ®−îc ghi râ trong néi dung cña giÊy tê cã gi¸. GiÊy tê
cã gi¸ ng¾n h¹n lµ giÊy tê cã gi¸ cã thêi h¹n d−íi 12 th¸ng. GiÊy tê cã gi¸ dµi h¹n lµ
lo¹i giÊy tê cã gi¸ cã thêi h¹n tõ 12 th¸ng trë lªn.
GiÊy tê cã gi¸ cßn ®−îc ph©n lo¹i theo chñ thÓ ph¸t hµnh giÊy tê cã gi¸ nh− Nhµ
n−íc, doanh nghiÖp hoÆc th−¬ng nh©n...
Nhµ n−íc ph¸t hµnh giÊy tê cã gi¸ nh»m môc ®Ých huy ®éng vèn cho ng©n s¸ch
nhµ n−íc hay ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia. Lo¹i giÊy tê cã gi¸ do Nhµ n−íc
ph¸t hµnh bao gåm: tr¸i phiÕu ChÝnh phñ, tÝn phiÕu Kho b¹c Nhµ n−íc, tÝn phiÕu
Ng©n hµng Nhµ n−íc, tr¸i phiÕu c«ng tr×nh do ChÝnh phñ hoÆc chÝnh quyÒn cÊp tØnh
ph¸t hµnh.
Lo¹i giÊy tê cã gi¸ do c¸c chñ thÓ kh¸c trong nÒn kinh tÕ ph¸t hµnh nh− cæ phiÕu,
tr¸i phiÕu doanh nghiÖp do c«ng ty cæ phÇn ph¸t hµnh, kú phiÕu ng©n hµng do c¸c
ng©n hµng th−¬ng m¹i ph¸t hµnh nh»m huy ®éng vèn.
(1)
Tr−êng §H LuËt Hµ Néi: Tõ ®iÓn gi¶i thÝch thuËt ng÷ luËt häc, (PhÇn thuËt ng÷ tµi chÝnh-
ng©n hµng, t¸c gi¶ TS.Vâ §×nh Toµn), NXB C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi, 2000, tr.230
111
- Ngoµi ra, trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, nh»m ®a d¹ng ho¸ ph−¬ng tiÖn thanh to¸n vµ
t¹o thuËn lîi cho ho¹t ®éng thanh to¸n, cßn cã mét lo¹i giÊy tê cã gi¸ rÊt phæ biÕn lµ
th−¬ng phiÕu. Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam, th−¬ng phiÕu lµ chøng chØ cã gi¸
ghi nhËn lÖnh yªu cÇu thanh to¸n hoÆc cam kÕt thanh to¸n kh«ng ®iÒu kiÖn mét sè tiÒn
x¸c ®Þnh trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh.
Th−¬ng phiÕu gåm hèi phiÕu vµ lÖnh phiÕu. Hèi phiÕu lµ chøng chØ cã gi¸ do ng−êi
cã quyÒn lËp, yªu cÇu ng−êi cã nghÜa vô thanh to¸n kh«ng ®iÒu kiÖn mét sè tiÒn x¸c
®Þnh khi cã yªu cÇu hoÆc vµo mét thêi gian nhÊt ®Þnh trong t−¬ng lai cho ng−êi thô
h−ëng. LÖnh phiÕu lµ chøng chØ cã gi¸ do ng−êi cã nghÜa vô lËp, cam kÕt thanh to¸n
kh«ng ®iÒu kiÖn mét sè tiÒn x¸c ®Þnh khi cã yªu cÇu hoÆc vµo mét thêi gian nhÊt ®Þnh
trong t−¬ng lai cho ng−êi thô h−ëng.
Th−¬ng phiÕu lµ lo¹i giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n. Thêi h¹n cô thÓ cña th−¬ng phiÕu theo
tho¶ thuËn cña c¸c bªn. Th−¬ng phiÕu ph¶i ®−îc lËp trªn mÉu in s½n cña Ng©n hµng
Nhµ n−íc ViÖt Nam.
Th−¬ng phiÕu ®−îc ¸p dông kh¸ réng r·i trong quan hÖ thanh to¸n trong nÒn kinh
tÕ ë c¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. ë ViÖt Nam, quan hÖ th−¬ng phiÕu cßn kh¸
míi mÎ nh−ng ®· ®−îc Nhµ n−íc quan t©m t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn. C¬ së ph¸p lý cho
c¸c quan hÖ th−¬ng phiÕu lµ Ph¸p lÖnh Th−¬ng phiÕu cã hiÖu lùc ngµy 01/7/2000. Bªn
c¹nh ®ã, th−¬ng phiÕu cßn ®−îc ®iÒu chØnh bëi c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c nh− LuËt
Ng©n hµng Nhµ n−íc, LuËt C¸c tæ chøc tÝn dông, LuËt Th−¬ng m¹i...
GiÊy tê cã gi¸ lµ mét lo¹i tµi s¶n. Ng−êi së h÷u giÊy tê cã gi¸ ®−îc ph¸p luËt ®¶m
b¶o nhiÒu quyÒn n¨ng, trong ®ã cã nh÷ng quyÒn n¨ng c¬ b¶n sau:
- §−îc chuyÓn quyÒn së h÷u giÊy tê cã gi¸ d−íi nhiÒu h×nh thøc nh− b¸n, chiÕt
khÊu t¹i tæ chøc tÝn dông, tÆng cho, thõa kÕ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
- §−îc thô h−ëng c¸c lîi Ých tõ giÊy tê cã gi¸.
- §−îc dïng giÊy tê cã gi¸ ®Ó ®¶m b¶o cho c¸c nghÜa vô tµi chÝnh, ch¼ng h¹n nh−
cÇm cè giÊy tê cã gi¸ ®Ó vay vèn cña tæ chøc tÝn dông.
- §−îc ng−êi ph¸t hµnh thanh to¸n khi giÊy tê cã gi¸ ®¸o h¹n.
- §−îc quyÒn truy ®ßi ng−êi chuyÓn nh−îng giÊy tê cã gi¸ cho m×nh nÕu giÊy tê cã
gi¸ kh«ng ®−îc tæ chøc ph¸t hµnh thanh to¸n khi ®Õn h¹n.
- C¸c quyÒn kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt
2. Kh¸i niÖm chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸
Ng−êi së h÷u giÊy tê cã gi¸ cã quyÒn chuyÓn nh−îng giÊy tê cã gi¸ d−íi nhiÒu h×nh
thøc. Trong tr−êng hîp tæ chøc tÝn dông mua giÊy tê cã gi¸ ®−îc gäi lµ chiÕt khÊu.
Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, chiÕt khÊu lµ viÖc tæ chøc tÝn dông mua th−¬ng phiÕu,
giÊy tê cã gi¸ kh¸c cña ng−êi thô h−ëng tr−íc khi ®Õn h¹n thanh to¸n (kho¶n 14 §iÒu
20 LuËt C¸c tæ chøc tÝn dông). Theo th«ng lÖ, khi thùc hiÖn viÖc chiÕt khÊu, tæ chøc tÝn
112
- dông sÏ thanh to¸n cho kh¸ch hµng sè tiÒn thÊp h¬n sè tiÒn mµ tæ chøc ph¸t hµnh sÏ
thanh to¸n cho kh¸ch hµng nÕu giÊy tê cã gi¸ ®Õn h¹n.
NÕu giÊy tê cã gi¸ ®· ®−îc chiÕt khÊu t¹i tæ chøc tÝn dông, sau ®ã tæ chøc tÝn dông
l¹i chiÕt khÊu t¹i tæ chøc tÝn dông kh¸c hoÆc t¹i Ng©n hµng Nhµ n−íc ®−îc gäi lµ t¸i
chiÕt khÊu. T¸i chiÕt khÊu lµ viÖc chiÕt khÊu th−¬ng phiÕu, giÊy tê cã gi¸ kh¸c ®· ®−îc
chiÕt khÊu tr−íc khi ®Õn h¹n thanh to¸n.
ChiÕt khÊu lµ mét h×nh thøc cÊp tÝn dông cña tæ chøc tÝn dông theo quy ®Þnh t¹i
§iÒu 49 LuËt C¸c tæ chøc tÝn dông (söa ®æi). VÒ h×nh thøc, quan hÖ chiÕt khÊu lµ quan
hÖ mua b¸n giÊy tê cã gi¸ hay chuyÓn quyÒn së h÷u giÊy tê cã gi¸ tõ ng−êi thô h−ëng
cho tæ chøc tÝn dông trªn c¬ së tæ chøc tÝn dông chuyÓn giao cho ng−êi thô h−ëng mét
kho¶n tiÒn gäi lµ gi¸ chiÕt khÊu. Tuy nhiªn vÒ b¶n chÊt, ®©y lµ viÖc tæ chøc tÝn dông
ho¹t ®éng cÊp tÝn dông v× c¸c lý do sau ®©y:
- Thø nhÊt, khi thùc hiÖn ho¹t ®éng chiÕt khÊu, tæ chøc tÝn dông ®· bá ra mét
kho¶n tiÒn vµ chØ cã thÓ thu håi c¶ gèc vµ l·i sau mét thêi gian nhÊt ®Þnh (khi tæ chøc
tÝn dông b¸n giÊy tê cã gi¸ cho chñ thÓ kh¸c hoÆc chñ thÓ ph¸t hµnh thanh to¸n khi
giÊy tê cã gi¸ ®¸o h¹n). VÝ dô: «ng NguyÔn V¨n A lµ chñ së h÷u mét lÖnh phiÕu trÞ gi¸
100 triÖu ®ång do C«ng ty X ph¸t hµnh, thêi h¹n 6 th¸ng. Khi c¸ch thêi ®iÓm th−¬ng
phiÕu ®¸o h¹n 3 th¸ng, do cã nhu cÇu cÇn tiÒn nªn «ng A ®· ®Õn Ng©n hµng Y ®Ó chiÕt
khÊu lÖnh phiÕu ®ã. Ng©n hµng Y ®ång ý chiÕt khÊu víi gi¸ chiÕt khÊu 94 triÖu ®ång.
§Õn h¹n, Ng©n hµng Y yªu cÇu C«ng ty X thanh to¸n theo mÖnh gi¸ th−¬ng phiÕu lµ
100 triÖu ®ång. Nh− vËy, Ng©n hµng Y ®· thu håi vèn vµ l·i 6 triÖu ®ång.
- Thø hai, kÓ tõ thêi ®iÓm chiÕt khÊu, t− c¸ch tr¸i chñ cña ng−êi thô h−ëng ®·
®−îc chuyÓn giao cho tæ chøc tÝn dông, tæ chøc tÝn dông trë thµnh ng−êi cã quyÒn nh−
chÝnh ng−êi cho chñ thÓ ph¸t hµnh vay tiÒn vµ chØ cã thÓ ®−îc ng−êi ph¸t hµnh thanh
to¸n khi giÊy tê cã gi¸ ®¸o h¹n. Nh− vËy, nghiÖp vô chiÕt khÊu t−¬ng tù nh− nghiÖp
vô cho vay. Tuy nhiªn, ®èi víi ho¹t ®éng cho vay, bªn vay nhËn tiÒn vay tõ tæ chøc tÝn
dông sau ®ã hoµn tr¶ l¹i cho tæ chøc tÝn dông. Cßn trong nghiÖp vô chiÕt khÊu, kh¸ch
hµng ®−îc chiÕt khÊu sÏ nhËn tiÒn tõ tæ chøc tÝn dông, cßn ng−êi cã nghÜa vô thanh
to¸n theo quy ®Þnh cña giÊy tê cã gi¸ lµ ng−êi ph¶i tr¶ nî nh− ng−êi vay tiÒn.
II. Ph¸p luËt vÒ chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸
1. Chñ thÓ quan hÖ chiÕt khÊu
Chñ thÓ cña quan hÖ chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ lµ c¸c bªn trong quan hÖ chiÕt khÊu
bao gåm:
- Chñ thÓ nhËn chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸
- Chñ thÓ chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸
113
- Ngoµi ra, cßn cã bªn ph¸t hµnh giÊy tê cã gi¸ hoÆc bªn bÞ ký ph¸t (®èi víi hèi
phiÕu) víi t− c¸ch lµ bªn liªn quan.
1.1. Chñ thÓ nhËn chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸
Chñ thÓ nhËn chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ lµ tæ chøc tÝn dông, Ng©n hµng Nhµ n−íc.
Tæ chøc tÝn dông thùc hiÖn ho¹t ®éng chiÕt khÊu cho nh÷ng chñ thÓ cã nhu cÇu trong
nÒn kinh tÕ nh»m môc ®Ých kinh doanh. Ng©n hµng Nhµ n−íc chØ thùc hiÖn ho¹t ®éng
chiÕt khÊu cho c¸c tæ chøc tÝn dông nh»m thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia vµ
kh«ng nh»m môc ®Ých kinh doanh.
Tæ chøc tÝn dông ®−îc phÐp ho¹t ®éng chiÕt khÊu víi t− c¸ch lµ mét h×nh thøc cÊp tÝn
dông. §Ó ®−îc thùc hiÖn ho¹t ®éng nµy, tæ chøc tÝn dông ph¶i tho¶ m·n c¸c ®iÒu kiÖn do
ph¸p luËt quy ®Þnh.
Thø nhÊt, tæ chøc tÝn dông ph¶i ®−îc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng hîp ph¸p. §iÒu kiÖn
nµy nh»m x¸c lËp t− c¸ch chñ thÓ trong quan hÖ chiÕt khÊu gi÷a tæ chøc tÝn dông vµ
kh¸ch hµng. Bªn c¹nh ®ã, ng−êi ®¹i diÖn giao kÕt hîp ®ång chiÕt khÊu ph¶i cã n¨ng
lùc hµnh vi d©n sù ®Çy ®ñ, cã tr×nh ®é chuyªn m«n phï hîp vµ lµ ng−êi ®¹i diÖn theo
ph¸p luËt cña tæ chøc tÝn dông (lµ ®¹i diÖn ®−¬ng nhiªn hoÆc ®¹i diÖn theo uû quyÒn).
Thø hai, tæ chøc tÝn dông ph¶i tho¶ m·n nh÷ng yªu cÇu ®¶m b¶o an toµn cho ho¹t
®éng cÊp tÝn dông theo quy ®Þnh cña Ng©n hµng Nhµ n−íc. Møc chiÕt khÊu cña tæ
chøc tÝn dông cho mét kh¸ch hµng kh«ng v−ît qu¸ 15% vèn tù cã cña tæ chøc tÝn dông.
Tr−êng hîp chi nh¸nh ng©n hµng n−íc ngoµi ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam th× giíi h¹n chiÕt
khÊu lµ 15% vèn tù cã cña Ng©n hµng n−íc ngoµi (ng©n hµng mÑ).
Ngoµi ra, tæ chøc tÝn dông ph¶i thùc hiÖn viÖc ph©n lo¹i, trÝch lËp dù phßng vµ xö
lý rñi ro ®èi víi sè tiÒn chiÕt khÊu, t¸i chiÕt khÊu theo quy ®Þnh cña Ng©n hµng Nhµ
n−íc.
Thø ba, ®èi víi ho¹t ®éng chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ b»ng ngo¹i tÖ, tæ chøc tÝn dông
ph¶i ®−îc phÐp ho¹t ®éng ngo¹i hèi vµ tu©n thñ quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ qu¶n lý
ngo¹i hèi vµ ho¹t ®éng ngo¹i hèi.
1.1.2. Chñ thÓ chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸
Chñ thÓ chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ (bªn b¸n giÊy tê cã gi¸) lµ kh¸ch hµng cña tæ
chøc tÝn dông. Theo quy ®Þnh, tæ chøc, c¸ nh©n ViÖt Nam, tæ chøc, c¸ nh©n n−íc ngoµi
®ang sinh sèng, ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam ®Òu cã quyÒn chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ t¹i tæ
chøc tÝn dông. Riªng ®èi víi ho¹t ®éng t¸i chiÕt khÊu, kh¸ch hµng ®Ò nghÞ t¸i chiÕt
khÊu ph¶i lµ tæ chøc tÝn dông ®· chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸.
Lµ mét bªn cña quan hÖ chiÕt khÊu, kh¸ch hµng cã nhu cÇu chiÕt khÊu giÊy tê cã
gi¸ ph¶i tho¶ m·n c¸c ®iÒu kiÖn sau ®©y:
- Thø nhÊt, kh¸ch hµng ph¶i cã n¨ng lùc hµnh vi d©n sù. §©y lµ ®iÒu kiÖn ®Çu
tiªn ®Ó tham gia vµo c¸c quan hÖ d©n sù, trong ®ã cã quan hÖ chiÕt khÊu. NÕu kh¸ch
hµng kh«ng cã n¨ng lùc hµnh vi d©n sù mµ giao kÕt hîp ®ång chiÕt khÊu th× hîp ®ång
®ã sÏ kh«ng ph¸t sinh hiÖu lùc.
114
- - Thø hai, kh¸ch hµng ph¶i lµ chñ së h÷u cña giÊy tê cã gi¸. ChØ cã chñ së h÷u míi
cã quyÒn chuyÓn nh−îng quyÒn së h÷u cho tæ chøc tÝn dông th«ng qua ho¹t ®éng chiÕt
khÊu. Trong mét sè tr−êng hîp, ph¸p luËt cho phÐp ng−êi kh«ng ph¶i chñ së h÷u còng
cã thÓ chuyÓn nh−îng giÊy tê cã gi¸ cho tæ chøc tÝn dông theo h×nh thøc chiÕt khÊu:
(i) ng−êi ®−îc chñ së h÷u uû quyÒn hîp ph¸p;
(ii) ng−êi gi¸m hé trong mét sè tr−êng hîp nhÊt ®Þnh theo quy ®Þnh cña Bé luËt
D©n sù.
1.3. Chñ thÓ ph¸t hµnh giÊy tê cã gi¸ hoÆc bªn bÞ ký ph¸t (®èi víi hèi phiÕu)
Chñ thÓ ph¸t hµnh giÊy tê cã gi¸ hoÆc bªn bÞ ký ph¸t (®èi víi hèi phiÕu) lµ ng−êi cã
nghÜa vô thanh to¸n sè tiÒn ghi trªn giÊy tê cã gi¸ khi giÊy tê cã gi¸ ®Õn h¹n thanh
to¸n. Bªn ph¸t hµnh giÊy tê cã gi¸ hoÆc bªn bÞ ký ph¸t (®èi víi hèi phiÕu) kh«ng ph¶i lµ
mét bªn cña quan hÖ chiÕt khÊu nh−ng cã liªn quan mËt thiÕt ®Õn quan hÖ chiÕt khÊu.
Sau khi viÖc chiÕt khÊu hoµn tÊt, sÏ ph¸t sinh quan hÖ gi÷a tæ chøc tÝn dông víi bªn
ph¸t hµnh giÊy tê cã gi¸ hoÆc bªn bÞ ký ph¸t (®èi víi hèi phiÕu). Tæ chøc tÝn dông cã
quyÒn yªu cÇu chñ thÓ nµy thanh to¸n sè tiÒn ghi trªn giÊy tê cã gi¸ khi ®Õn h¹n. NÕu
chñ thÓ nµy tõ chèi thanh to¸n sÏ n¶y sinh quyÒn truy ®ßi cña tæ chøc tÝn dông ®èi víi
ng−êi ®−îc chiÕt khÊu.
2. §iÒu kiÖn giÊy tê cã gi¸ ®−îc chiÕt khÊu
GiÊy tê cã gi¸ ®−îc chiÕt khÊu ph¶i tho¶ m·n nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. Nh÷ng
®iÒu kiÖn nµy ®¶m b¶o cho bªn chiÕt khÊu (tæ chøc tÝn dông) cã thÓ thu håi l¹i sè tiÒn
chiÕt khÊu khi giÊy tê cã gi¸ ®Õn h¹n. Do ®ã, ph¸p luËt ®Æt ra c¸c ®iÒu kiÖn ®èi víi
giÊy tê cã gi¸ ®−îc chiÕt khÊu nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cña bªn nhËn chiÕt khÊu.
Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh(1), giÊy tê cã gi¸ ®−îc nhËn chiÕt khÊu, t¸i
chiÕt khÊu ph¶i tho¶ m·n nh÷ng ®iÒu kiÖn sau ®©y:
- Mét lµ, giÊy tê cã gi¸ ph¶i thuéc quyÒn së h÷u hîp ph¸p cña kh¸ch hµng. §©y lµ
®iÒu kiÖn ®Çu tiªn vµ lµ ®iÒu kiÖn rÊt quan träng nh»m ®¶m b¶o sau khi chiÕt khÊu,
giÊy tê cã gi¸ ph¶i ®−îc chuyÓn quyÒn së h÷u hîp ph¸p cho tæ chøc tÝn dông thùc hiÖn
chiÕt khÊu. Kh¸ch hµng khi ®Ò nghÞ chiÕt khÊu ph¶i chøng minh m×nh lµ chñ së h÷u
hîp ph¸p cña giÊy tê cã gi¸ xin chiÕt khÊu vµ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc ph¸p luËt vÒ
cam kÕt nµy.
- Hai lµ, giÊy tê cã gi¸ ph¶i ch−a ®Õn h¹n thanh to¸n. Ch−a ®Õn h¹n thanh to¸n
®−îc hiÓu lµ t¹i thêi ®iÓm chiÕt khÊu, giÊy tê cã gi¸ ch−a thÓ ®−îc bªn ph¸t hµnh hoÆc
bªn cam kÕt thanh to¸n thùc hiÖn viÖc chi tr¶ do ch−a ®Õn thêi ®iÓm ®¸o h¹n cña giÊy
tê cã gi¸. Nh− vËy viÖc chiÕt khÊu míi cã ý nghÜa nh− lµ mét h×nh thøc cÊp tÝn dông.
(1)
§iÒu 6 QuyÕt ®Þnh sè 1325/2004/Q§-NHNN ngµy 15/10/2004 ban hµnh Quy chÕ chiÕt khÊu,
t¸i chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ cña tæ chøc tÝn dông ®èi víi kh¸ch hµng.
115
- - Ba lµ, giÊy tê cã gi¸ ph¶i ®−îc phÐp giao dÞch. §−îc phÐp giao dÞch ®−îc hiÓu lµ
chñ së h÷u giÊy tê cã gi¸ ®−îc quyÒn b¸n, chuyÓn nh−îng, cho, tÆng, thõa kÕ giÊy tê cã
gi¸. §iÒu kiÖn ®−îc phÐp giao dÞch cã ý nghÜa quan träng nh»m ®¶m b¶o quyÒn thu håi
vèn cña tæ chøc tÝn dông. Mét sè lo¹i giÊy tê cã gi¸ trong nh÷ng thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh
kh«ng ®−îc phÐp giao dÞch mÆc dï ng−êi cÇm gi÷ cã quyÒn së h÷u hîp ph¸p (vÝ dô nh−
giÊy tê cã gi¸ ®ang lµ vËt b¶o ®¶m cho mét nghÜa vô kh¸c cña kh¸ch hµng hoÆc lµ tµi
s¶n bÞ cÊm giao dÞch theo quyÕt ®Þnh cña c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn). Khi ®ã,
giÊy tê cã gi¸ kh«ng thÓ ®−îc chiÕt khÊu t¹i tæ chøc tÝn dông.
- Bèn lµ, giÊy tê cã gi¸ ph¶i ®−îc thanh to¸n theo quy ®Þnh cña tæ chøc ph¸t hµnh.
Tæ chøc tÝn dông chØ cã thÓ nhËn chiÕt khÊu nÕu nh− biÕt r»ng tæ chøc ph¸t hµnh hoÆc
ng−êi bÞ ký ph¸t (®èi víi hèi phiÕu) sÏ thanh to¸n giÊy tê cã gi¸ ®ã khi ®Õn h¹n. Mét sè
lo¹i giÊy tê cã gi¸ (nh− th−¬ng phiÕu ch¼ng h¹n), kh¸ch hµng muèn ®−îc chiÕt khÊu
ph¶i cã ®−îc sù chÊp nhËn thanh to¸n cña tæ chøc ph¸t hµnh hoÆc ng−êi bÞ ký ph¸t.
Tr¸i phiÕu c«ng ty cæ phÇn kh«ng thÓ ®−îc chiÕt khÊu nÕu ®ã lµ lo¹i tr¸i phiÕu tù ®éng
chuyÓn ®æi (lµ lo¹i tr¸i phiÕu tù chuyÓn thµnh cæ phiÕu sau mét kho¶ng thêi gian nhÊt
®Þnh).
3. Ph−¬ng thøc chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸
Ph−¬ng thøc chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ lµ c¸ch thøc chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ ®−îc
ph¸p luËt quy ®Þnh. Ph−¬ng thøc chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ ®−îc h×nh thµnh tõ nhu cÇu
vèn cña ng−êi xin chiÕt khÊu vµ sù ®¸p øng cña tæ chøc tÝn dông trªn c¬ së quy ®Þnh
cña ph¸p luËt. HiÖn nay ph¸p luËt vÒ chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ quy ®Þnh hai ph−¬ng
thøc chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ lµ ph−¬ng thøc chiÕt khÊu toµn bé thêi h¹n cßn l¹i cña
giÊy tê cã gi¸ vµ ph−¬ng thøc chiÕt khÊu cã thêi h¹n.
Ph−¬ng thøc chiÕt khÊu toµn bé thêi h¹n cßn l¹i cña giÊy tê cã gi¸ lµ viÖc tæ chøc
tÝn dông sÏ mua h¼n giÊy tê cã gi¸ theo gi¸ chiÕt khÊu, t¸i chiÕt khÊu. Kh¸ch hµng
ph¶i chuyÓn giao ngay quyÒn së h÷u giÊy tê cã gi¸ cho tæ chøc tÝn dông. Khi giÊy tê cã
gi¸ ®Õn h¹n thanh to¸n, tæ chøc tÝn dông sÏ xuÊt tr×nh giÊy tê cã gi¸ cho tæ chøc ph¸t
hµnh ®Ó ®−îc thanh to¸n.
Ph−¬ng thøc chiÕt khÊu cã thêi h¹n lµ viÖc tæ chøc tÝn dông mua giÊy tê cã gi¸ theo
thêi h¹n vµ gi¸ chiÕt khÊu, t¸i chiÕt khÊu vµ kÌm theo cam kÕt cña kh¸ch hµng vÒ viÖc
sÏ mua l¹i giÊy tê cã gi¸ ®ã vµo thêi ®iÓm x¸c ®Þnh. Kho¶ng thêi gian tõ khi chiÕt khÊu
®Õn khi kh¸ch hµng thùc hiÖn viÖc mua l¹i giÊy tê cã gi¸ gäi lµ thêi h¹n chiÕt khÊu.
Thêi h¹n chiÕt khÊu do c¸c bªn tho¶ thuËn nh−ng kh«ng ®−îc v−ît qu¸ thêi h¹n cßn
l¹i cña giÊy tê cã gi¸. NÕu hÕt thêi h¹n chiÕt khÊu mµ kh¸ch hµng kh«ng mua l¹i, th×
tæ chøc tÝn dông lµ chñ së h÷u hîp ph¸p vµ h−ëng toµn bé quyÒn lîi ph¸t sinh tõ giÊy
tê cã gi¸ ®ã.
116
- Gi÷a hai ph−¬ng thøc nµy cã sù kh¸c nhau ë chç, trong ph−¬ng thøc chiÕt khÊu
toµn bé thêi h¹n cña giÊy tê cã gi¸, tæ chøc tÝn dông lµ chñ së h÷u hîp ph¸p kh«ng
kÌm thªm bÊt cø ®iÒu kiÖn nµo, trong khi ®ã víi ph−¬ng thøc chiÕt khÊu cã thêi h¹n,
tæ chøc tÝn dông chØ lµ chñ së h÷u thùc sù nÕu nh− kh¸ch hµng kh«ng mua l¹i giÊy tê
cã gi¸ khi ®Õn h¹n chiÕt khÊu.
Gi÷a viÖc chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ theo ph−¬ng thøc chiÕt khÊu cã thêi h¹n vµ cho
vay cã b¶o ®¶m b»ng cÇm cè giÊy tê cã gi¸ vÒ mÆt h×nh thøc cã mét sè ®iÓm t−¬ng tù
nhau. Tuy nhiªn, ®©y lµ hai lo¹i h×nh cÊp tÝn dông kh¸c nhau. Trong cho vay cã b¶o
®¶m b»ng cÇm cè giÊy tê cã gi¸, tæ chøc tÝn dông lµ ng−êi n¾m gi÷ giÊy tê cã gi¸ nh−ng
kh«ng ph¶i lµ ng−êi së h÷u giÊy tê cã gi¸ ®ã. NÕu kh¸ch hµng vay kh«ng tr¶ ®−îc nî
hoÆc tr¶ kh«ng ®ñ nî khi ®Õn h¹n, khi ®ã viÖc xö lý tµi s¶n b¶o ®¶m ®Ó thu håi nî theo
ph−¬ng thøc tho¶ thuËn, nÕu kh«ng thùc hiÖn ®−îc theo tho¶ thuËn th× sÏ b¸n ®Êu gi¸
theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Thñ tôc chuyÓn quyÒn së h÷u trong cho vay cã b¶o ®¶m
b»ng cÇm cè giÊy tê cã gi¸ chØ diÔn ra sau khi kh¸ch hµng kh«ng thùc hiÖn ®óng nghÜa
vô tr¶ nî vay. Trong khi ®ã, ph−¬ng thøc chiÕt khÊu cã thêi h¹n cho phÐp tæ chøc tÝn
dông ®−îc x¸c lËp quyÒn së h÷u ngay khi thùc hiÖn viÖc chiÕt khÊu. NÕu kh¸ch hµng
kh«ng thùc hiÖn quyÒn mua l¹i giÊy tê cã gi¸ khi ®Õn h¹n chiÕt khÊu, tæ chøc tÝn dông
®−¬ng nhiªn lµ chñ së h÷u hoµn toµn ®èi víi giÊy tê cã gi¸ mµ kh«ng cÇn thªm mét thñ
tôc nµo.
4. Hîp ®ång chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸
Hîp ®ång chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ lµ sù tho¶ thuËn gi÷a c¸c bªn, theo ®ã, bªn mua
sÏ mua giÊy tê cã gi¸ ch−a ®Õn h¹n thanh to¸n thuéc së h÷u cña bªn b¸n theo gi¸ chiÕt
khÊu tho¶ thuËn.
Ph¸p luËt hiÖn hµnh kh«ng cã quy ®Þnh cô thÓ vÒ hîp ®ång chiÕt khÊu mµ chØ cã
c¸c quy ®Þnh ®iÒu chØnh giao dÞch chiÕt khÊu. Tuy nhiªn, th«ng qua ®ã cã thÓ x¸c ®Þnh
®−îc nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña hîp ®ång chiÕt khÊu.
VÒ chñ thÓ cña hîp ®ång chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸, ®ã lµ tæ chøc tÝn dông víi t−
c¸ch lµ bªn mua giÊy tê cã gi¸ vµ kh¸ch hµng lµ bªn b¸n giÊy tê cã gi¸.
§èi t−îng cña hîp ®ång chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ lµ c¸c giÊy tê cã gi¸ ®−îc ph¸t
hµnh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh, c¸c lo¹i
giÊy tê cã gi¸ sau ®©y ®−îc chiÕt khÊu, t¸i chiÕt khÊu t¹i tæ chøc tÝn dông:
- C¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ do tæ chøc tÝn dông ph¸t hµnh theo quy ®Þnh cña LuËt C¸c
tæ chøc tÝn dông vµ h−íng dÉn cña Ng©n hµng Nhµ n−íc.
- TÝn phiÕu Ng©n hµng Nhµ n−íc.
- C¸c lo¹i tr¸i phiÕu ®−îc ph¸t hµnh theo quy ®Þnh cña ChÝnh phñ vµ h−íng dÉn
cña Bé Tµi chÝnh: tÝn phiÕu kho b¹c, tr¸i phiÕu kho b¹c, tr¸i phiÕu c«ng tr×nh cña
ChÝnh phñ vµ cña ®Þa ph−¬ng, c¸c lo¹i tr¸i phiÕu kh¸c.
117
- - C¸c lo¹i tÝn phiÕu, kú phiÕu, tr¸i phiÕu do tæ chøc kh¸c ph¸t hµnh vµ ®−îc phÐp
chiÕt khÊu theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
HiÖn nay, ph¸p luËt ch−a cã quy ®Þnh cô thÓ vÒ viÖc chiÕt khÊu th−¬ng phiÕu. Tuy
nhiªn, trong t−¬ng lai, ho¹t ®éng thanh to¸n b»ng th−¬ng phiÕu ®−îc ¸p dông phæ
biÕn th× viÖc ban hµnh nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ vÒ viÖc chiÕt khÊu th−¬ng phiÕu lµ rÊt
cÇn thiÕt.
Hîp ®ång chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ ®−îc lËp d−íi h×nh thøc v¨n b¶n. H×nh thøc
v¨n b¶n gióp cho c¸c bªn cã c¬ së ph¸p lý chÝnh x¸c ®Ó thùc hiÖn tho¶ thuËn. H×nh
thøc v¨n b¶n cña hîp ®ång chiÕt khÊu cßn lµ b»ng chøng ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp vÒ
quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn. Do cã h×nh thøc v¨n b¶n, nªn ph¸p luËt quy ®Þnh néi
dung cña hîp ®ång ph¶i phï hîp víi quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ chiÕt khÊu giÊy tê cã
gi¸ vµ c¸c quy ®Þnh cã liªn quan. Hîp ®ång chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ cã thÓ ®−îc lËp
theo hîp ®ång mÉu do HiÖp héi Ng©n hµng ViÖt Nam ban hµnh.
Néi dung c¬ b¶n cña hîp ®ång chiÕt khÊu bao gåm:
- Tªn, ®Þa chØ c¸c bªn: §©y lµ yÕu tè b¾t buéc ph¶i cã ®Ó x¸c ®Þnh t− c¸ch cña c¸c
bªn khi giao kÕt hîp ®ång. C¸c bªn khi giao kÕt ph¶i tho¶ m·n t− c¸ch chñ thÓ. NÕu
ng−êi ®¹i diÖn theo uû quyÒn ®øng ra ký kÕt th× ph¶i ghi râ néi dung ñy quyÒn hoÆc
giÊy uû quyÒn lµ mét phÇn g¾n liÒn víi hîp ®ång.
- §iÒu kho¶n vÒ ®èi t−îng hîp ®ång: trong néi dung nµy ph¶i chØ râ c¸c lo¹i giÊy tê
cã gi¸ ®−îc chiÕt khÊu, chñ thÓ ph¸t hµnh, sè l−îng tõng lo¹i, trÞ gi¸ cña tõng giÊy tê
cã gi¸, thêi ®iÓm ®Õn h¹n cña tõng giÊy tê cã gi¸, tæng gi¸ trÞ v.v... NÕu nhiÒu lo¹i giÊy
tê cã gi¸ kh¸c nhau cã thÓ lËp thµnh b¶ng kª.
- §iÒu kho¶n vÒ l·i suÊt chiÕt khÊu: c¸c bªn tho¶ thuËn vÒ l·i suÊt chiÕt khÊu. L·i
suÊt chiÕt khÊu phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh− ®é an toµn cña giÊy tê cã gi¸, thêi h¹n
chiÕt khÊu hoÆc thêi h¹n cßn l¹i cña giÊy tê cã gi¸, tæng gi¸ trÞ cña giÊy tê cã gi¸...
- §iÒu kho¶n vÒ sè tiÒn thanh to¸n vµ ph−¬ng thøc thanh to¸n: sè tiÒn thanh
to¸n lµ kho¶n tiÒn mµ tæ chøc tÝn dông sÏ tr¶ cho kh¸ch hµng khi chiÕt khÊu giÊy tê
cã gi¸. Sè tiÒn thanh to¸n cßn ®−îc gäi lµ gi¸ chiÕt khÊu, ®−îc x¸c ®Þnh dùa trªn c¸c
yÕu tè nh− tæng gi¸ trÞ thanh to¸n cña giÊy tê cã gi¸ ®−îc chiÕt khÊu khi ®¸o h¹n, l·i
suÊt chiÕt khÊu vµ thêi h¹n cßn l¹i cña giÊy tê cã gi¸. C¸c bªn ph¶i tháa thuËn vÒ
ph−¬ng thøc thanh to¸n cña tæ chøc tÝn dông cho kh¸ch hµng nh− thêi ®iÓm thanh
to¸n, c¸ch thøc thanh to¸n (chuyÓn kho¶n, tiÒn mÆt hay ngo¹i tÖ, ®Þa ®iÓm thanh
to¸n..).
- §iÒu kho¶n vÒ viÖc chuyÓn giao quyÒn së h÷u giÊy tê cã gi¸: c¸c bªn tho¶ thuËn
vÒ thñ tôc, thêi gian thùc hiÖn viÖc chuyÓn quyÒn së h÷u giÊy tê cã gi¸ tõ kh¸ch hµng
sang cho tæ chøc tÝn dông. NÕu viÖc chuyÓn quyÒn së h÷u giÊy tê cã gi¸ ph¶i tu©n theo
thñ tôc cña ph¸p luËt hoÆc cña tæ chøc ph¸t hµnh th× c¸c bªn ph¶i tho¶ thuËn vÒ vÊn
®Ò nµy.
118
- - §iÒu kho¶n vÒ viÖc mua l¹i giÊy tê cã gi¸ trong ph−¬ng thøc chiÕt khÊu cã thêi
h¹n: NÕu c¸c bªn tho¶ thuËn chiÕt khÊu theo ph−¬ng thøc cã kú h¹n th× ®iÒu kho¶n
nµy rÊt quan träng. C¸c bªn ph¶i tho¶ thuËn vÒ thêi h¹n chiÕt khÊu nh−ng kh«ng
®−îc v−ît qu¸ thêi h¹n cßn l¹i cña giÊy tê cã gi¸, vÒ thñ tôc mua l¹i giÊy tê cã gi¸ cña
kh¸ch hµng, gi¸ mua l¹i giÊy tê cã gi¸...
- §iÒu kho¶n kh¸c: ngoµi nh÷ng néi dung trªn, c¸c bªn cã thÓ tho¶ thuËn c¸c néi dung
kh¸c kh«ng tr¸i víi quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
Thêi ®iÓm cã hiÖu lùc cña hîp ®ång chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ do c¸c bªn tho¶
thuËn. NÕu c¸c bªn kh«ng tho¶ thuËn th× thêi ®iÓm hîp ®ång cã hiÖu lùc lµ khi bªn
sau cïng ký vµo hîp ®ång.
5. Thñ tôc chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸
Thñ tôc chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ lµ tr×nh tù c¸c b−íc thùc hiÖn giao dÞch chiÕt
khÊu giÊy tê cã gi¸. Th«ng th−êng, viÖc chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ xuÊt ph¸t tõ ®Ò nghÞ
cña kh¸ch hµng. Tuy nhiªn, tæ chøc tÝn dông còng cã quyÒn ®Ò nghÞ mua giÊy tê cã gi¸
d−íi h×nh thøc chiÕt khÊu.
Kh¸ch hµng cã nhu cÇu chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ göi giÊy ®Ò nghÞ chiÕt khÊu giÊy
tê cã gi¸ ®Õn cho tæ chøc tÝn dông mµ m×nh lùa chän. §ång thêi, kh¸ch hµng ph¶i göi
giÊy tê cã gi¸ kÌm theo giÊy ®Ò nghÞ chiÕt khÊu. Kh¸ch hµng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ
tÝnh hîp ph¸p, hîp lÖ cña giÊy tê cã gi¸ ®−îc ®Ò nghÞ chiÕt khÊu.
Sau khi nhËn ®−îc giÊy ®Ò nghÞ chiÕt khÊu vµ giÊy tê cã gi¸ cña kh¸ch hµng, tæ
chøc tÝn dông tiÕn hµnh thÈm ®Þnh. Môc ®Ých cña viÖc thÈm ®Þnh giÊy tê cã gi¸ lµ
nh»m kiÓm tra giÊy tê cã gi¸ cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó ®−îc chiÕt khÊu hay kh«ng theo
quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ c©n nh¾c xem cã chÊp nhËn ®Ò nghÞ chiÕt khÊu cña kh¸ch
hµng hay kh«ng. C¨n cø vµo ®iÒu kiÖn tµi chÝnh, tÝnh sinh lîi vµ tÝnh rñi ro còng nh−
®iÒu kiÖn kh¸c, tæ chøc tÝn dông th«ng qua ho¹t ®éng thÈm ®Þnh sÏ quyÕt ®Þnh chÊp
nhËn chiÕt khÊu hoÆc kh«ng chÊp nhËn chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ cho kh¸ch hµng.
Trong tr−êng hîp cÇn thiÕt, tæ chøc tÝn dông cã quyÒn yªu cÇu kh¸ch hµng xuÊt tr×nh
c¸c giÊy tê cÇn thiÕt chøng minh vÒ ®iÒu kiÖn chiÕt khÊu theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
NÕu kh«ng chÊp nhËn chiÕt khÊu, tæ chøc tÝn dông ph¶i göi tr¶ l¹i giÊy tê cã gi¸
cho kh¸ch hµng vµ tr¶ lêi râ rµng vÒ viÖc kh«ng chÊp nhËn chiÕt khÊu. VÒ nguyªn t¾c,
tæ chøc tÝn dông kh«ng cÇn ph¶i ®−a ra lý do vÒ viÖc kh«ng chÊp nhËn chiÕt khÊu.
NÕu tæ chøc tÝn dông chÊp nhËn chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ cho kh¸ch hµng, c¸c bªn
tiÕn hµnh lµm thñ tôc chuyÓn giao quyÒn së h÷u giÊy tê cã gi¸ tõ kh¸ch hµng sang cho
tæ chøc tÝn dông.
- §èi víi lo¹i giÊy tê cã gi¸ kh«ng ghi tªn, kh¸ch hµng ph¶i trùc tiÕp chuyÓn giao
giÊy tê cã gi¸ ®ã cho tæ chøc tÝn dông kÌm theo c¸c giÊy tê cÇn thiÕt kh¸c (nÕu cã).
119
- - §èi víi lo¹i giÊy tê cã gi¸ cã ghi tªn ng−êi së h÷u, kh¸ch hµng ph¶i giao giÊy tê
cã gi¸ vµ lµm thñ tôc chuyÓn giao quyÒn së h÷u theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ cña tæ
chøc ph¸t hµnh.
- §èi víi giÊy tê cã gi¸ ph¸t hµnh d−íi h×nh thøc bót to¸n ghi sæ, kh¸ch hµng giao
giÊy chøng nhËn quyÒn së h÷u vµ tiÕn hµnh thñ tôc chuyÓn quyÒn së h÷u theo quy
®Þnh cña ph¸p luËt vµ cña tæ chøc ph¸t hµnh.
- §èi víi giÊy tê cã gi¸ ®−îc l−u ký t¹i tæ chøc ®−îc phÐp l−u ký theo quy ®Þnh cña
ph¸p luËt, kh¸ch hµng vµ tæ chøc tÝn dông cã thÓ uû quyÒn cho tæ chøc l−u ký thùc
hiÖn chuyÓn quyÒn së h÷u tõ kh¸ch hµng sang cho tæ chøc tÝn dông.
Sau khi lµm xong thñ tôc chuyÓn quyÒn së h÷u, tæ chøc tÝn dông tiÕn hµnh viÖc
thanh to¸n sè tiÒn chiÕt khÊu cho kh¸ch hµng. NÕu viÖc chiÕt khÊu ®−îc tiÕn hµnh theo
ph−¬ng thøc chiÕt khÊu cã thêi h¹n, khi kh¸ch hµng mua l¹i giÊy tê cã gi¸ theo tho¶
thuËn th× viÖc chuyÓn quyÒn së h÷u ®−îc thùc hiÖn t−¬ng tù nh− trªn.
6. QuyÒn truy ®ßi cña tæ chøc tÝn dông trong tr−êng hîp giÊy tê cã gi¸
kh«ng ®−îc thanh to¸n khi ®Õn h¹n
Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò quan träng ®èi víi ho¹t ®éng chiÕt khÊu lµ b¶o ®¶m
quyÒn truy ®ßi cña tæ chøc tÝn dông nhËn chiÕt khÊu. ChØ khi nµo quyÒn truy ®ßi ®−îc
®¶m b¶o th× ho¹t ®éng chiÕt khÊu vµ mua b¸n giÊy tê cã gi¸ míi thËt sù ®em l¹i hiÖu
qu¶ cho nÒn kinh tÕ, t¨ng c−êng kh¶ n¨ng sö dông vèn vµ n¨ng lùc thanh to¸n cho c¸c
chñ thÓ. Gi¸ trÞ cña giÊy tê cã gi¸ phô thuéc vµo viÖc tæ chøc ph¸t hµnh hoÆc ng−êi bÞ
ký ph¸t (®èi víi hèi phiÕu) cã chÊp nhËn thanh to¸n hay kh«ng. VÒ nguyªn t¾c, quyÒn
truy ®ßi lµ quyÒn n¨ng ph¸t sinh tõ nghÜa vô ®¶m b¶o gi¸ trÞ giÊy tê cã gi¸ cña kh¸ch
hµng. Do ®ã, khi giÊy tê cã gi¸ kh«ng ®−îc chÊp nhËn thanh to¸n, tæ chøc tÝn dông cã
quyÒn truy ®ßi chÝnh kh¸ch hµng ®· chuyÓn nh−îng giÊy tê cã gi¸ cho m×nh.
§èi víi th−¬ng phiÕu, ph¸p luËt quy ®Þnh kh¸ cô thÓ vÒ quyÒn truy ®ßi cña ng−êi
thô h−ëng khi th−¬ng phiÕu kh«ng ®−îc chÊp nhËn thanh to¸n. Theo quy ®Þnh t¹i
§iÒu 38 Ph¸p lÖnh Th−¬ng phiÕu th× khi th−¬ng phiÕu kh«ng ®−îc chÊp nhËn thanh
to¸n, ng−êi thô h−ëng cã quyÒn truy ®ßi ®èi víi nh÷ng ng−êi sau ®©y:
- Ng−êi ký ph¸t, ng−êi b¶o l·nh trong tr−êng hîp hèi phiÕu bÞ tõ chèi chÊp nhËn
mét phÇn hoÆc toµn bé theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. §−îc coi lµ tõ chèi chÊp nhËn nÕu
ng−êi bÞ ký ph¸t kh«ng thùc hiÖn hµnh vi chÊp nhËn ngay khi ng−êi thô h−ëng xuÊt
tr×nh.
- Ng−êi ký ph¸t hoÆc ng−êi ph¸t hµnh, ng−êi chuyÓn nh−îng, ng−êi b¶o l·nh, khi
th−¬ng phiÕu ®Õn h¹n thanh to¸n mµ kh«ng ®−îc thanh to¸n theo néi dung cña
th−¬ng phiÕu.
-Ng−êi ký ph¸t, ng−êi chuyÓn nh−îng, ng−êi b¶o l·nh trong tr−êng hîp ng−êi bÞ
ký ph¸t bÞ tuyªn bè ph¸ s¶n hoÆc gi¶i thÓ, kÓ c¶ hèi phiÕu ®· ®−îc chÊp nhËn hoÆc
ch−a ®−îc chÊp nhËn.
120
- - Ng−êi ký ph¸t, ng−êi chuyÓn nh−îng, ng−êi b¶o l·nh trong tr−êng hîp ng−êi ký
ph¸t bÞ tuyªn bè ph¸ s¶n hoÆc gi¶i thÓ, nÕu hèi phiÕu ch−a ®−îc chÊp nhËn.
- Ng−êi ph¸t hµnh, ng−êi chuyÓn nh−îng, ng−êi b¶o l·nh trong tr−êng hîp ng−êi
ph¸t hµnh bÞ tuyªn bè ph¸ s¶n hoÆc gi¶i thÓ.
Ngoµi quyÒn truy ®ßi, tæ chøc tÝn dông cã quyÒn khëi kiÖn kh¸ch hµng ®· chiÕt
khÊu giÊy tê cã gi¸ hoÆc tæ chøc ph¸t hµnh khi giÊy tê cã gi¸ kh«ng ®−îc thanh to¸n
khi ®Õn h¹n nÕu c¸c chñ thÓ trªn kh«ng chÊp nhËn viÖc truy ®ßi.
121
- c©u hái h−íng dÉn häc tËp
1. B¶n chÊt cña chiÕt khÊu? So s¸nh viÖc chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ víi viÖc mua b¸n c¸c
tµi s¶n kh¸c?
2. C¸c lo¹i chñ thÓ tham gia quan hÖ chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸? Hîp ®ång chiÕt khÊu giÊy
tê cã gi¸?
122
- Ch−¬ng Vii
Cho thuª tµi chÝnh
I. Kh¸i niÖm cho thuª tµi chÝnh vµ ph¸p luËt cho thuª tµi chÝnh
1. Kh¸i niÖm, b¶n chÊt cho thuª tµi chÝnh, c¸c ph−¬ng thøc cho thuª tµi
chÝnh.
1.1. Kh¸i niÖm vµ b¶n chÊt cña cho thuª tµi chÝnh
Trong lÞch sö ph¸t triÓn x· héi, viÖc khai th¸c c«ng dông cña tµi s¶n ®· gãp phÇn
quan träng ®Ó con ng−êi s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt nh»m phôc vô nhu cÇu cña chÝnh
m×nh. QuyÒn së h÷u chÝnh lµ tiÒn ®Ò ®Ó chñ së h÷u cã thÓ khai th¸c c«ng n¨ng cña tµi
s¶n. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i lóc nµo ng−êi cã nhu cÇu sö dông tµi s¶n ®· cã ®−îc quyÒn
së h÷u tµi s¶n ®ã v× nhiÒu lý do kh¸c nhau. ChÝnh v× vËy, ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu sö
dông tµi s¶n, chñ thÓ cã nhu cÇu khai th¸c ph¶i m−în hoÆc thuª tµi s¶n cña chñ së
h÷u.
Bé luËt D©n sù cã nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ vÒ cho thuª vµ cho m−în mµ theo ®ã,
viÖc cho thuª vµ cho m−în ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho ng−êi kh«ng ph¶i chñ së h÷u cã thÓ
®−îc sö dông tµi s¶n cña ng−êi kh¸c. Cho thuª vµ cho m−în ®−îc thùc hiÖn d−íi d¹ng
hîp ®ång. Theo hîp ®ång m−în tµi s¶n, bªn cho m−în giao tµi s¶n cho bªn m−în ®Ó sö
dông trong mét thêi h¹n mµ kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn, cßn bªn m−în ph¶i tr¶ l¹i tµi s¶n ®ã
khi hÕt thêi h¹n m−în hoÆc môc ®Ých m−în ®· ®¹t ®−îc. Theo hîp ®ång thuª tµi s¶n,
bªn cho thuª giao tµi s¶n cho bªn thuª ®Ó sö dông trong mét thêi h¹n, cßn bªn thuª
ph¶i tr¶ tiÒn thuª.
Nh− vËy, sù kh¸c nhau rÊt c¬ b¶n cña cho thuª vµ cho m−în lµ cho thuª ph¶i tr¶
tiÒn thuª, cßn cho m−în th× kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn. ChÝnh v× vËy, ph¸p luËt quy ®Þnh
quyÒn cña bªn thuª réng h¬n quyÒn cña bªn m−în tµi s¶n.
Trong thùc tÕ x· héi, ho¹t ®éng cho thuª còng rÊt ®a d¹ng. Cho thuª th«ng th−êng
®−îc hiÓu lµ bªn cã nhu cÇu thuª tµi s¶n sÏ t×m ®Õn bªn cã tµi s¶n cho thuª ®Ó giao kÕt
hîp ®ång thuª tµi s¶n. Tuy nhiªn, trong mét sè tr−êng hîp, viÖc thuª tµi s¶n nh− vËy
kh«ng thùc hiÖn ®−îc. VÝ dô, bªn thuª muèn thuª tµi s¶n cßn míi, ch−a sö dông, cã
®−îc c¸c tiªu chuÈn mµ rÊt Ýt bªn cho thuª ®¸p øng ®−îc.
123
- ChÝnh v× vËy, ph¸p luËt ®· ph©n biÖt hai h×nh thøc cho thuª c¬ b¶n lµ cho thuª
vËn hµnh (cho thuª th«ng th−êng) vµ cho thuª tµi chÝnh. Cho thuª vËn hµnh lµ viÖc
cho thuª tµi s¶n ®Ó sö dông trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh, bªn thuª sÏ tr¶ tiÒn thuª
theo thêi gian thuª ®· tho¶ thuËn. Cßn theo “ChuÈn mùc kÕ to¸n quèc tÕ sè 17, söa ®æi
n¨m 1997” (gäi lµ IAS 17) do Uû ban vÒ chuÈn mùc kÕ to¸n quèc tÕ ban hµnh th× cho
thuª tµi chÝnh lµ lo¹i cho thuª cã kh¶ n¨ng dÞch chuyÓn vÒ c¬ b¶n tÊt c¶ nh÷ng rñi ro
vµ lîi Ých g¾n liÒn víi quyÒn së h÷u tµi s¶n. QuyÒn së h÷u ®ã cuèi cïng cã thÓ ®−îc
chuyÓn giao hoÆc kh«ng ®−îc chuyÓn giao. Theo IAS 17, viÖc ph©n biÖt cho thuª tµi
chÝnh vµ cho thuª vËn hµnh chÝnh lµ b¶n chÊt cña giao dÞch chø kh«ng ph¶i lµ h×nh
thøc hîp ®ång. Tiªu chÝ ph©n biÖt quan träng nhÊt lµ viÖc chuyÓn dÞch hÇu hÕt c¸c
quyÒn n¨ng thuéc quyÒn së h÷u cña bªn thuª cho bªn thuª.
Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt th× “cho thuª tµi chÝnh lµ ho¹t ®éng cÊp tÝn dông
trung vµ dµi h¹n th«ng qua viÖc cho thuª m¸y mãc, thiÕt bÞ, ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn vµ
c¸c ®éng s¶n kh¸c trªn c¬ së hîp ®ång cho thuª gi÷a bªn cho thuª víi bªn thuª. Bªn cho
thuª cam kÕt mua m¸y mãc, thiÕt bÞ, ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn vµ c¸c ®éng s¶n kh¸c
theo yªu cÇu cña bªn thuª vµ n¾m gi÷ quyÒn së h÷u ®èi víi c¸c tµi s¶n cho thuª. Bªn
thuª sö dông tµi s¶n thuª vµ thanh to¸n tiÒn thuª trong suèt thêi h¹n thuª ®· ®−îc hai
bªn tho¶ thuËn. Khi kÕt thóc thêi h¹n thuª, bªn thuª ®−îc quyÒn lùa chän mua l¹i tµi
s¶n thuª hoÆc tiÕp tôc thuª theo c¸c ®iÒu kiÖn ®· tho¶ thuËn”(1).
§©y lµ kh¸i niÖm t−¬ng ®èi hoµn chØnh thÓ hiÖn ®−îc b¶n chÊt cña cho thuª tµi
chÝnh. Cho thuª tµi chÝnh lµ mét d¹ng cña cho thuª tµi s¶n, nh−ng cã nhiÒu ®Æc ®iÓm
®Æc tr−ng. Cho thuª tµi chÝnh chÝnh lµ mét h×nh thøc cÊp tÝn dông v× ho¹t ®éng nµy
mang ®Çy ®ñ b¶n chÊt cña ho¹t ®éng cÊp tÝn dông do tæ chøc tÝn dông thùc hiÖn.
Lµ mét h×nh thøc cÊp tÝn dông, cho thuª tµi chÝnh cã nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau
®©y:
Thø nhÊt, trong ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh, bªn cho thuª chuyÓn giao tµi s¶n
cho bªn thuª sö dông. Sau khi giao kÕt hîp ®ång cho thuª tµi chÝnh, bªn cho thuª sÏ
mua tµi s¶n theo yªu cÇu cña bªn thuª. Kh¸c víi cho thuª tµi s¶n th«ng th−êng, hîp
®ång cho thuª tµi chÝnh th−êng ®−îc giao kÕt tr−íc khi bªn cho thuª së h÷u tµi s¶n
thuª. Nh− vËy, vÒ mÆt h×nh thøc, cho thuª tµi chÝnh lµ cho thuª tµi s¶n, nh−ng thùc
chÊt bªn cho thuª ®· bá mét kho¶n tiÒn ®Ó mua tµi s¶n giao cho bªn thuª sö dông
trong mét thêi gian mµ c¸c bªn tho¶ thuËn. Bªn thuª sÏ hoµn tr¶ kho¶n tiÒn mua tµi
s¶n nµy d−íi d¹ng tiÒn thuª. Tæng sè tiÒn thuª mét lo¹i tµi s¶n quy ®Þnh t¹i hîp ®ång
cho thuª tµi chÝnh, Ýt nhÊt ph¶i t−¬ng ®−¬ng víi gi¸ trÞ cña tµi s¶n ®ã t¹i thêi ®iÓm ký
hîp ®ång. Nh− vËy, khi kÕt thóc thêi h¹n thuª, bªn cho thuª ®−îc bªn thuª hoµn tr¶
(1)
§iÒu 1 NghÞ ®Þnh sè 16/2001/N§-CP ngµy 02/5/2001 vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c«ng ty cho
thuª tµi chÝnh.
124
- c¶ gèc vµ l·i (sè tiÒn gèc lµ sè tiÒn bªn cho thuª bá ra mua tµi s¶n thuª vµ sè tiÒn l·i lµ
chªnh lÖch gi÷a tæng sè tiÒn thuª vµ tiÒn mua tµi s¶n cho thuª).
Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam, ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh do c¸c tæ
chøc tÝn dông thùc hiÖn. C¸c tæ chøc tÝn dông nµy sö dông nguån vèn tù cã vµ vèn huy
®éng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®Ó thùc hiÖn viÖc cÊp tÝn dông d−íi h×nh thøc cho
thuª tµi chÝnh. Ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh cña tæ chøc tÝn dông ph¶i tu©n theo c¸c
quy ®Þnh cña ph¸p luËt ng©n hµng.
Thø hai, xuÊt ph¸t tõ b¶n chÊt cña ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh lµ mét h×nh thøc
cÊp tÝn dông, nªn hÇu hÕt c¸c quyÒn n¨ng cña chñ së h÷u tµi s¶n thuª ®−îc chuyÓn
giao cho bªn thuª. §iÒu nµy lµm cho ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh t−¬ng tù nh− ho¹t
®éng cho vay(1). Trong cho thuª tµi s¶n th«ng th−êng, ngoµi quyÒn ®−îc sö dông tµi
s¶n, c¸c quyÒn n¨ng kh¸c liªn quan ®Õn tµi s¶n rÊt h¹n chÕ. Ph¸p luËt chñ yÕu quy
®Þnh c¸c nghÜa vô cña bªn thuª(2). Ng−îc l¹i, trong cho thuª tµi chÝnh, bªn thuª cã
nhiÒu quyÒn n¨ng h¬n nh−ng còng cã nhiÒu nghÜa vô h¬n. Ph¸p luËt gi¶m tèi ®a c¸c
nghÜa vô cña bªn cho thuª. VÝ dô, trong cho thuª tµi s¶n th«ng th−êng, bªn cho thuª
ph¶i söa ch÷a tµi s¶n nh»m ®¶m b¶o kh¶ n¨ng sö dông cho bªn thuª nÕu bªn thuª
kh«ng cã lçi. Cßn trong cho thuª tµi chÝnh, bªn thuª ph¶i cã nghÜa vô b¶o qu¶n, söa
ch÷a tµi s¶n, chÞu mäi tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc tµi s¶n bÞ h− háng, mÊt m¸t, kh«ng phô
thuéc vµo viÖc bªn thuª cã lçi hay kh«ng. Nh− vËy, c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña bªn
thuª trong cho thuª tµi chÝnh ®· chøng minh r»ng, hÇu hÕt c¸c quyÒn n¨ng cña chñ së
h÷u ®· chuyÓn sang cho bªn thuª. Tuy nhiªn, cÇn ph¶i nhÊn m¹nh r»ng, bªn cho thuª
lµ chñ së h÷u tµi s¶n thuª.
Thø ba, khi kÕt thóc thêi h¹n thuª, bªn thuª chØ cã quyÒn lùa chän gi÷a viÖc thuª
tiÕp hoÆc mua l¹i tµi s¶n thuª. §Æc ®iÓm nµy cho thÊy, bªn cho thuª ®· kh«ng ph¶i
nhËn l¹i tµi s¶n thuª. Bëi v× tµi s¶n thuª ®−îc mua theo yªu cÇu cña bªn thuª. ViÖc
kh«ng nhËn l¹i tµi s¶n thuª khi kÕt thóc thêi h¹n thuª ®· b¶o vÖ quyÒn lîi cho bªn cho
thuª, v× hä chuyÓn giao mét l−îng gi¸ trÞ, nªn hä sÏ thu håi d−íi h×nh thøc gi¸ trÞ.
Thùc tÕ cho thÊy, sau khi kÕt thóc thêi h¹n thuª, bªn cho thuª ®· thu håi ®−îc c¶ gèc
vµ l·i, nªn cã thÓ chuyÓn giao quyÒn së h÷u cho bªn thuª theo gi¸ danh nghÜa mµ c¸c
bªn tho¶ thuËn, tuú theo kh¶ n¨ng sö dông cßn l¹i cña tµi s¶n.
ë ViÖt Nam, ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh ra ®êi kh¸ muén. Ban ®Çu, ho¹t ®éng
nµy gäi lµ tÝn dông thuª mua: “tÝn dông thuª mua lµ ho¹t ®éng cho thuª m¸y mãc thiÕt
bÞ vµ c¸c ®éng s¶n kh¸c phôc vô cho s¶n xuÊt kinh doanh ®−îc c¸c tæ chøc tÝn dông
mua theo yªu cÇu cña bªn thuª. Bªn thuª thanh to¸n tiÒn thuª cho tæ chøc tÝn dông
(1)
Trong ho¹t ®éng cho vay, kÓ tõ khi nhËn tµi s¶n vay, bªn vay lµ chñ së h÷u tµi s¶n vay (§iÒu
469 Bé luËt D©n sù)
(2)
Xem §iÒu 476 ®Õn §iÒu 488 Bé luËt D©n sù
125
- trong suèt thêi h¹n thuª ®· ®−îc hai bªn tho¶ thuËn vµ kh«ng ®−îc huû bá. Khi kÕt
thóc thêi h¹n thuª, bªn thuª ®−îc quyÒn së h÷u tµi s¶n thuª, hoÆc ®−îc mua l¹i tµi s¶n
thuª, hay tiÕp tôc thuª tµi s¶n thuª theo c¸c ®iÒu kiÖn ®· tho¶ thuËn trong hîp ®ång tÝn
dông thuª mua". Ho¹t ®éng tÝn dông thuª mua do c¸c ng©n hµng vµ c«ng ty tµi chÝnh
thùc hiÖn(1).
Nh− vËy vÒ b¶n chÊt, ho¹t ®éng tÝn dông thuª mua vµ ho¹t ®éng cho thuª tµi
chÝnh chØ lµ mét nh−ng cã tªn gäi kh¸c nhau. Ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh ®· tån t¹i
kh¸ l©u ë c¸c quèc gia ph¸t triÓn, v× nã ®em l¹i nhiÒu lîi Ých cho c¸c bªn trong hîp
®ång cho thuª tµi chÝnh vµ cho c¶ nÒn kinh tÕ.
1.2. Mét sè ph−¬ng thøc cho thuª tµi chÝnh trong nÒn kinh tÕ
Trong nÒn kinh tÕ, ®Ó phï hîp víi nhu cÇu kh¸c nhau cña ng−êi cho thuª vµ ng−êi
®i thuª mµ ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh cã nhiÒu ph−¬ng thøc.
Cho thuª liªn kÕt lµ ph−¬ng thøc cho thuª tµi chÝnh, theo ®ã, tån t¹i tõ hai c«ng ty
cho thuª tµi chÝnh trë lªn víi t− c¸ch lµ bªn cho thuª. Theo ph¸p luËt ViÖt Nam, viÖc
cho thuª liªn kÕt nµy ®−îc gäi lµ cho thuª hîp vèn. Cho thuª hîp vèn ®¸p øng ®−îc
nhu cÇu tÝn dông lín cña kh¸ch hµng mµ mét c«ng ty cho thuª tµi chÝnh kh«ng thÓ
®¸p øng ®−îc. MÆt kh¸c, cho thuª hîp vèn lµ c¸ch thøc gi¶i quyÕt khi nhu cÇu vÒ vèn
®Ó mua tµi s¶n thuª cña kh¸ch hµng v−ît qu¸ tû lÖ cho phÐp so víi nguån vèn tù cã
cña c«ng ty cho thuª tµi chÝnh do ph¸p luËt quy ®Þnh.
Cho thuª b¾c cÇu lµ ph−¬ng thøc cho thuª tµi chÝnh, theo ®ã, ®Ó ®¸p øng nhu cÇu
vÒ vèn cña kh¸ch hµng thuª, bªn cho thuª ph¶i vay vèn cña chñ thÓ kh¸c. Kho¶n tiÒn
vay nµy, theo ph¸p luËt mét sè quèc gia, kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 80% gi¸ trÞ cña tµi s¶n
cho thuª. Bªn cho vay sÏ ®−îc hoµn tr¶ sè tiÒn vay tõ tiÒn thuª. Bªn thuª sÏ tr¶ tiÒn
cho bªn cho vay theo yªu cÇu cña bªn cho thuª. Khi nµo sè tiÒn vay ®−îc tr¶ hÕt th×
bªn thuª míi tr¶ tiÒn cho bªn cho thuª.
B¸n vµ cho thuª l¹i lµ ph−¬ng thøc cho thuª tµi chÝnh mµ tµi s¶n thuª tr−íc ®©y
thuéc së h÷u cña bªn thuª; bªn thuª chuyÓn quyÒn së h÷u cho bªn cho thuª, sau ®ã sÏ
thuª l¹i ®Ó tiÕp tôc sö dông. H×nh thøc cho thuª tµi chÝnh nµy rÊt ®−îc bªn thuª −a
chuéng, do nã gi¶i phãng ®−îc mét l−îng vèn n»m trong tµi s¶n cè ®Þnh ban ®Çu ®Ó
®Çu t− cho ho¹t ®éng kinh doanh.
Cho thuª gi¸p l−ng lµ ph−¬ng thøc cho thuª tµi chÝnh, theo ®ã, bªn thuª cã thÓ
chuyÓn giao t− c¸ch lµ bªn thuª trong hîp ®ång thuª tµi chÝnh cña m×nh cho ng−êi thø
ba thuª l¹i nÕu bªn cho thuª ®ång ý. Sau khi hîp ®ång cho thuª l¹i ®−îc ký kÕt, c¸c
quyÒn vµ nghÜa vô liªn quan, viÖc sö dông tµi s¶n cña bªn thuª thø nhÊt sÏ chuyÓn
cho bªn thuª thø hai. Nh÷ng vÊn ®Ò nh− chi phÝ, gi¸ trÞ tµi s¶n vµ c¸c vÊn ®Ò kh¸c do
(1)
Xem §iÒu 32 Ph¸p lÖnh Ng©n hµng, hîp t¸c x· tÝn dông vµ c«ng ty tµi chÝnh ban hµnh n¨m
1990.
126
- bªn thuª thø nhÊt vµ bªn thuª thø hai tho¶ thuËn. Tuy nhiªn, bªn thuª thø nhÊt vÉn
ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr¶ tiÒn thuª vµ c¸c tr¸ch nhiÖm liªn ®íi kh¸c ®èi víi bªn cho
thuª theo tho¶ thuËn ban ®Çu. Ph−¬ng thøc cho thuª nµy gióp cho bªn thuª thø nhÊt
tiÕt kiÖm ®−îc c¸c chi phÝ tr¶ tiÒn thuª khi kh«ng cßn nhu cÇu sö dông tµi s¶n thuª.
Cho thuª tµi chÝnh th«ng th−êng lµ viÖc bªn cho thuª giao kÕt hîp ®ång cho thuª
tµi chÝnh víi bªn thuª theo c¸c ®Æc ®iÓm th«ng th−êng cña ho¹t ®éng nµy. Trong cho
thuª tµi chÝnh th«ng th−êng, chØ tån t¹i mét c«ng ty cho thuª tµi chÝnh víi t− c¸ch lµ
bªn cho thuª vµ mét kh¸ch hµng thuª. Sau khi kÕt thóc thêi h¹n thuª, kh¸ch hµng sÏ
thuª tiÕp hoÆc mua l¹i tµi s¶n thuª theo tho¶ thuËn.
2. Lîi Ých cña ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh
§èi víi bªn thuª, ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh cña tæ chøc tÝn dông gióp bªn thuª
cã ®−îc tµi s¶n ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt mµ kh«ng cÇn ph¶i bá ra mét kho¶n vèn lín.
Doanh nghiÖp kh«ng bÞ ø ®äng vèn trong c¸c tµi s¶n cè ®Þnh cã thêi gian khÊu hao kÐo
dµi. ViÖc tiÕt kiÖm mét kho¶n ®Çu t− ®¸ng kÓ nh− vËy gióp doanh nghiÖp cã ®iÒu kiÖn
më réng s¶n xuÊt c¶ bÒ réng vµ chiÒu s©u, t¨ng c−êng kh¶ n¨ng c¹nh tranh.
Bªn c¹nh ®ã, ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh hiÖn nay kh«ng thuéc ®èi t−îng chÞu
thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng(1) nªn doanh nghiÖp ®i thuª cã thÓ tr¸nh ®−îc c¸c chi phÝ liªn
quan ®Õn lo¹i thuÕ nµy so víi viÖc mua s¾m tµi s¶n cè ®Þnh. Bëi v×, khi mua tµi s¶n cè
®Þnh, doanh nghiÖp ph¶i tr¶ mét kho¶n thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng cho ng−êi b¸n vµ chØ ®−îc
khÊu trõ dÇn dÇn theo gi¸ trÞ khÊu hao. Cßn trong cho thuª tµi chÝnh, mét l−îng vèn
dïng ®Ó tr¶ thuÕ nÕu nh− mua tµi s¶n ®−îc sö dông cho ®Çu t−.
Trong ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh, bªn thuª cã thÓ cã ®−îc tµi s¶n tõ nguån vèn
cña tæ chøc tÝn dông mµ kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã tµi s¶n b¶o ®¶m. §iÒu nµy lµm cho
ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh cã lîi thÕ h¬n ho¹t ®éng cho vay trong sù lùa chän cña
c¸c doanh nghiÖp.
So víi cho thuª vËn hµnh, mÆc dï bªn thuª cã nhiÒu nghÜa vô h¬n nh−ng l¹i cã
nhiÒu quyÒn n¨ng h¬n, t¹o sù chñ ®éng cho bªn thuª trong viÖc khai th¸c c«ng n¨ng sö
dông cña tµi s¶n. Kh¶ n¨ng chñ ®éng lµ ®iÒu rÊt quan träng trong ho¹t ®éng kinh
doanh.
§èi víi bªn cho thuª, ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh cã nhiÒu tiÖn Ých. Bªn cho thuª
sÏ thu håi ®−îc dÇn dÇn l−îng tiÒn bá ra d−íi d¹ng tiÒn thuª mµ kh«ng ph¶i chê ®îi
mét thêi gian nh− ho¹t ®éng cho vay. MÆt kh¸c, ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh cã ®é an
toµn cao, do tµi s¶n thuª thuéc quyÒn së h÷u cña bªn cho thuª vµ viÖc tr¶ tiÒn thuª
toµn bé ®· lµ mét sù b¶o ®¶m t−¬ng ®èi ch¾c ch¾n cho bªn cho thuª.
(1)
Xem §iÒu 4 LuËt ThuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng (söa ®æi)
127
- Ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh l¹i kh«ng ph¶i chÞu c¸c h¹n møc tÝn dông kh¾t khe
nh− ho¹t ®éng cho vay. Bëi v×, giíi h¹n cÊp tÝn dông cho mét kh¸ch hµng kh«ng qu¸
15% vèn tù cã cña tæ chøc tÝn dông chØ ¸p dông víi ho¹t ®éng cho vay b¶o l·nh ng©n
hµng vµ chiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ mµ kh«ng ¸p dông víi ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh.
Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt th× tæng møc cho thuª tµi chÝnh ®èi víi mét kh¸ch hµng
kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 30% vèn tù cã cña c«ng ty cho thuª tµi chÝnh, trõ tr−êng hîp ®èi
víi nh÷ng kho¶n cho thuª tµi chÝnh tõ c¸c nguån vèn ñy th¸c cña ChÝnh phñ, cña c¸c
tæ chøc, c¸ nh©n hoÆc kh¸ch hµng thuª lµ tæ chøc tÝn dông.
MÆt kh¸c, nh÷ng tµi s¶n ®−îc cho thuª chñ yÕu lµ thiÕt bÞ, m¸y mãc thuéc diÖn
trong n−íc ch−a s¶n xuÊt ®−îc nªn bªn cho thuª sÏ kh«ng ph¶i nép thuÕ gi¸ trÞ gia
t¨ng khi mua tµi s¶n. Do vËy, tæ chøc tÝn dông cã thÓ gi¶m ®−îc tiÒn cho thuª, t¨ng
c−êng kh¶ n¨ng c¹nh tranh trong sù lùa chän cña c¸c doanh nghiÖp gi÷a ho¹t ®éng
cho thuª tµi chÝnh vµ mua tµi s¶n.
Ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh lµ h×nh thøc cÊp tÝn dông trung vµ dµi h¹n nªn t¹o
®−îc kh¶ n¨ng sinh lîi æn ®Þnh vµ l©u dµi cho tæ chøc tÝn dông. MÆt kh¸c, tæ chøc tÝn
dông cã kh¶ n¨ng linh ho¹t cao trong viÖc khai th¸c tµi s¶n cho thuª. Sau khi kÕt thóc
thêi h¹n thuª, vÒ c¬ b¶n tæ chøc tÝn dông ®· cã ®−îc lîi nhuËn, nh−ng vÉn cã thÓ cã
thu nhËp tiÕp theo khi bªn thuª tiÕp tôc thuª hoÆc mua l¹i tµi s¶n.
Bªn c¹nh ®ã, do tµi s¶n thuª thuéc së h÷u cña bªn cho thuª nªn bªn cho thuª sÏ
thuËn lîi h¬n trong viÖc kiÓm tra, gi¸m s¸t ho¹t ®éng sö dông tµi s¶n cña bªn thuª ®Ó
b¶o vÖ quyÒn lîi cña m×nh.
§èi víi nÒn kinh tÕ, ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh gãp phÇn thóc ®Èy viÖc ®æi míi
c«ng nghÖ, gia t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ tiÕt kiÖm ®−îc chi phÝ x· héi. MÆt kh¸c,
ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh cßn gãp phÇn cho c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ®Çu t− tµi
s¶n cè ®Þnh, më réng s¶n xuÊt, lµ mét lîi Ých to lín cho c¸c nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t
triÓn(1).
3. Ph¸p luËt vÒ cho thuª tµi chÝnh
Ph¸p luËt vÒ cho thuª tµi chÝnh lµ tæng hîp c¸c quy ph¹m ph¸p luËt ®iÒu chØnh
mèi quan hÖ gi÷a c¸c chñ thÓ trong ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh.
Ph¸p luËt vÒ cho thuª tµi chÝnh bao gåm hai bé phËn chÝnh lµ:
- Ph¸p luËt quy ®Þnh vÒ ®Þa vÞ ph¸p lý cña c«ng ty cho thuª tµi chÝnh. Trong bé
phËn nµy, cã nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña cho thuª tµi chÝnh víi
t− c¸ch lµ chñ thÓ cÊp tÝn dông d−íi h×nh thøc cho thuª tµi chÝnh.
(1)
TrÇn T« Tö vµ NguyÔn H¶i S¶n: T×m hiÓu vµ sö dông tÝn dông thuª mua, NXB TrÎ, tr.53
128
- - Ph¸p luËt ®iÒu chØnh hîp ®ång cho thuª tµi chÝnh, ®iÒu chØnh mèi quan hÖ gi÷a
bªn cho thuª vµ bªn thuª trong viÖc giao kÕt hîp ®ång, thùc hiÖn c¸c quyÒn vµ nghÜa
vô cña c¸c bªn trong ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh.
Ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh míi xuÊt hiÖn ë ViÖt Nam vµo nh÷ng n¨m cuèi cña
thÕ kû XX. QuyÕt ®Þnh sè 149/Q§-NH5 cña Thèng ®èc Ng©n hµng Nhµ n−íc ngµy
27/5/1995 vÒ viÖc ban hµnh “ThÓ lÖ tÝn dông thuª mua” lµ v¨n b¶n ph¸p luËt ®Çu tiªn
quy ®Þnh cô thÓ vÒ cho thuª tµi chÝnh.
LuËt C¸c tæ chøc tÝn dông ban hµnh n¨m 1997 vµ söa ®æi n¨m 2004 t¹i §iÒu 20,
61, 62, 63 vµ NghÞ ®Þnh sè 16/2001/N§-CP ngµy 02/5/2001 vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña
c«ng ty cho thuª tµi chÝnh ®· quy ®Þnh kh¸ chi tiÕt vÒ ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh,
lµm c¬ së ph¸p lý cho viÖc ph¸t triÓn thÞ tr−êng tµi trî vèn d−íi h×nh thøc nµy ë ViÖt
Nam.
iI. ®Þa vÞ ph¸p lý cña c«ng ty cho thuª tµi chÝnh
1. Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i c«ng ty cho thuª tµi chÝnh
Ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh do c«ng ty cho thuª tµi chÝnh thùc hiÖn. §iÒu 61
LuËt C¸c tæ chøc tÝn dông (söa ®æi) quy ®Þnh “ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh ®èi víi tæ
chøc, c¸ nh©n ®−îc thùc hiÖn qua c«ng ty cho thuª tµi chÝnh”. Nh− vËy, cã thÓ thÊy,
c«ng ty cho thuª tµi chÝnh lµ chñ thÓ duy nhÊt ®−îc thùc hiÖn ho¹t ®éng cho thuª tµi
chÝnh ë ViÖt Nam.
ë mét sè quèc gia cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh do nhiÒu
chñ thÓ thùc hiÖn. ViÖc ph©n biÖt mét lo¹i h×nh cho thuª cã ph¶i lµ cho thuª tµi chÝnh
hay kh«ng phô thuéc vµo b¶n chÊt giao dÞch chø kh«ng ph¶i lµ chñ thÓ cho thuª. Tuy
nhiªn, ë ViÖt Nam ho¹t ®éng nµy cßn míi mÎ nªn ph¸p luËt ph¶i cã nh÷ng quy ®Þnh
chÆt chÏ nh»m ®¶m b¶o h×nh thµnh mét thÞ tr−êng æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn lµnh m¹nh
cho ho¹t ®éng nµy, gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña c¶ hÖ thèng tÝn dông.
C«ng ty cho thuª tµi chÝnh lµ mét lo¹i h×nh tæ chøc tÝn dông phi ng©n hµng ®−îc
thµnh lËp theo quy ®Þnh cña LuËt C¸c tæ chøc tÝn dông vµ c¸c quy ®Þnh kh¸c cña ph¸p
luËt. Theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 3 §iÒu 20, §iÒu 45 cña LuËt C¸c tæ chøc tÝn dông (söa
®æi) vµ kho¶n 1 §iÒu 16 NghÞ ®Þnh sè 16/2001/N§-CP ngµy 02/5/2001 vÒ tæ chøc vµ
ho¹t ®éng cña c«ng ty cho thuª tµi chÝnh th× c«ng ty cho thuª tµi chÝnh lµ lo¹i h×nh tæ
chøc tÝn dông phi ng©n hµng thùc hiÖn ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ nh−ng kh«ng
®−îc huy ®éng tiÒn göi kh«ng kú h¹n, tiÒn göi cã kú h¹n d−íi mét n¨m vµ kh«ng ®−îc
lµm dÞch vô thanh to¸n.
C«ng ty cho thuª tµi chÝnh lµ lo¹i h×nh doanh nghiÖp cã t− c¸ch ph¸p nh©n theo
quy ®Þnh cña ph¸p luËt. C«ng ty cho thuª tµi chÝnh ®−îc Ng©n hµng Nhµ n−íc cho
129
- phÐp thµnh lËp vµ ho¹t ®éng; cã tµi s¶n riªng; cã c¬ cÊu tæ chøc chÆt chÏ vµ tù nh©n
danh m×nh tham gia c¸c quan hÖ ph¸p luËt.
C«ng ty cho thuª tµi chÝnh cã nhiÒu lo¹i. ViÖc ph©n lo¹i c«ng ty cho thuª tµi chÝnh
cã ý nghÜa rÊt lín trong viÖc qu¶n lý nhµ n−íc vÒ ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh vµ cho
viÖc nghiªn cøu lo¹i h×nh doanh nghiÖp nµy. Theo tiªu chÝ nguån gèc së h÷u, c«ng ty
cho thuª tµi chÝnh bao gåm:
- C«ng ty cho thuª tµi chÝnh Nhµ n−íc.
§©y lµ lo¹i h×nh c«ng ty cho thuª tµi chÝnh do Nhµ n−íc thµnh lËp vµ ®Çu t− vèn.
C«ng ty cho thuª tµi chÝnh Nhµ n−íc ®−îc thµnh lËp theo quyÕt ®Þnh cña c¬ quan nhµ
n−íc cã thÈm quyÒn ®Ó ho¹t ®éng kinh doanh. Ngoµi ph¸p luËt ng©n hµng, c«ng ty cho
thuª tµi chÝnh Nhµ n−íc cßn chÞu sù ®iÒu chØnh cña ph¸p luËt vÒ doanh nghiÖp nhµ
n−íc. Bªn c¹nh môc tiªu lîi nhuËn, lo¹i h×nh doanh nghiÖp nµy cßn ph¶i thùc hiÖn c¸c
nhiÖm vô kinh tÕ - x· héi mµ nã ®−îc giao.
- C«ng ty cho thuª tµi chÝnh cæ phÇn.
§©y lµ lo¹i h×nh c«ng ty cho thuª tµi chÝnh ®−îc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng theo quy
chÕ ph¸p lý cña lo¹i h×nh c«ng ty cæ phÇn. C«ng ty cho thuª tµi chÝnh cæ phÇn do nhiÒu
chñ së h÷u n¾m gi÷. Theo LuËt C¸c tæ chøc tÝn dông 1997 th× lo¹i h×nh c«ng ty cho
thuª tµi chÝnh cæ phÇn ph¶i cã sù tham gia gãp vèn cña nhµ n−íc. Tuy nhiªn, theo
LuËt söa ®æi, bæ sung mét sè ®iÒu cña LuËt C¸c tæ chøc tÝn dông n¨m 2004 th× c«ng ty
cho thuª tµi chÝnh cæ phÇn kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã sù tham gia gãp vèn cña nhµ
n−íc.
- C«ng ty cho thuª tµi chÝnh cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi.
C«ng ty cho thuª tµi chÝnh cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi bao gåm c«ng ty cho thuª
tµi chÝnh liªn doanh vµ c«ng ty cho thuª tµi chÝnh 100% vèn n−íc ngoµi. C«ng ty
cho thuª tµi chÝnh liªn doanh lµ lo¹i h×nh c«ng ty cho thuª tµi chÝnh cã sù gãp vèn
cña bªn ViÖt Nam vµ bªn n−íc ngoµi víi t− c¸ch lµ c¸c bªn liªn doanh. C«ng ty cho
thuª tµi chÝnh 100% vèn n−íc ngoµi lµ lo¹i h×nh c«ng ty cho thuª tµi chÝnh mµ bªn
n−íc ngoµi ®Çu t− 100% vèn.
Bªn n−íc ngoµi ®Çu t− thµnh lËp c«ng ty cho thuª tµi chÝnh cã vèn ®Çu t− n−íc
ngoµi ph¶i lµ tæ chøc tÝn dông n−íc ngoµi (®−îc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng theo ph¸p luËt
n−íc ngoµi); ®−îc c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn n−íc ngoµi cho phÐp ®Çu t− vµo
ViÖt Nam (nÕu ph¶i xin phÐp) vµ ®−îc c¬ quan cã thÈm quyÒn ViÖt Nam cho phÐp ho¹t
®éng t¹i ViÖt Nam.
C«ng ty cho thuª tµi chÝnh cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi ho¹t ®éng theo ph¸p luËt
ng©n hµng vµ ph¸p luËt vÒ doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi.
C«ng ty cho thuª tµi chÝnh cã thÓ trùc thuéc tæ chøc tÝn dông hoÆc lµ doanh nghiÖp
®éc lËp (kh«ng trùc thuéc tæ chøc tÝn dông). Do ph¸p luËt quy ®Þnh ho¹t ®éng cho thuª
tµi chÝnh ph¶i do c«ng ty cho thuª tµi chÝnh thùc hiÖn nªn c¸c tæ chøc tÝn dông muèn
130
nguon tai.lieu . vn
