Xem mẫu

  1. HOẠT ĐỘNG KH-CN GIẢI PHÁP KỸ THUẬT CÔNG NGHỆ NÂNG CAO HIỆU QUẢ KHAI THÁC ĐÁ KHỐI Ở NGHỆ AN n ThS. Lê Đức Ánh - Sở Công thương tỉnh Nghệ An TS. Trần Quang Hiếu - Trường Đại học Mỏ - Địa chất I. ĐẶT VẤN ĐỀ phương pháp khai thác lộ thiên. Phương Hiện nay, nhu cầu sử dụng vật liệu xây dựng ở Việt pháp khai thác hầm lò có ưu điểm là bảo vệ Nam tăng lên mạnh mẽ, khắp các tỉnh thành đều có các được cảnh quan, môi trường, song nhược mỏ đá đang được hình thành và đi vào khai thác với điểm là điều kiện khai thác khó khăn, năng trữ lượng lớn. Một trong số đó là các mỏ khai thác đá suất và sản lượng thấp. Phương pháp khai khối trên địa bàn tỉnh Nghệ An. Khai thác đá khối là thác lộ thiên được sử dụng nhiều với những một công nghệ phức tạp, đòi hỏi những yêu cầu khắt ưu điểm vượt trội, đó là có khả năng áp khe trong kỹ thuật bóc tách đá ra khỏi nguyên khối, dụng công nghệ tiên tiến với trình độ cơ cũng như gia công định hình các khối đá theo những giới hóa cao, nâng cao được năng suất và quy cỡ thương phẩm cần thiết. Hiệu quả của công nghệ sản lượng khai thác, đảm bảo an toàn lao khai thác đá khối được đánh giá qua hai chỉ tiêu: suất động. Tuy nhiên, nó có nhược điểm là ảnh thu hồi đá khối nguyên khai và suất thu hồi đá khối hưởng nhiều đến cảnh quan và môi trường thương phẩm, đây là chỉ số giá trị kinh tế của khoáng sinh thái. sàng khai thác. Trong công nghệ khai thác đá khối bằng Về kỹ thuật khai thác, chế biến đá khối nói chung phương pháp lộ thiên, khâu quan trọng nhất và đá hoa trắng nói riêng, trên thế giới đã áp dụng các là bóc tách đá ra khỏi nguyên khối, bao gồm công nghệ tiến tiến từ nhiều thập kỷ và tương đối các khâu: tách đá, xúc cẩu, vận chuyển. giống nhau. Tại Nghệ An, thời gian trước năm 2002, Trong đó, tách đá là khâu đầu tiên và quan có thể nói chưa có một áp dụng đáng kể nào về công trọng nhất, quyết định hiệu quả của công tác nghệ khai thác và chế biến, lãng phí tài nguyên lớn. tách đá khối. Từ sau năm 2002, các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh - Công nghệ khai thác đá khối ở nước Nghệ An phát triển ồ ạt việc chế biến đá ốp lát và từ ngoài có: Phương pháp tách đá bằng dòng năm 2006 đến nay, nhiều nhà máy chế biến bột đá nước cao áp; Phương pháp tách đá bằng siêu mịn được xây dựng. Công nghệ khai thác và chế nhiệt; Phương pháp tách đá bằng khoan - biến đá hoa trắng trên địa bàn tỉnh Nghệ An cũng từ nêm; Phương pháp khoan - nổ mìn; Phương đó dần được nâng cấp. Do vậy, việc tiếp tục nghiên pháp cưa cắt. cứu hoàn thiện các giải pháp kỹ thuật công nghệ - Công nghệ khai thác đá khối ở trong nhằm nâng cao hiệu quả khai thác, chế biến các mỏ nước có: Phương pháp tách đá thủ công; khai thác đá khối trên địa bàn tỉnh Nghệ An là cần Phương pháp khoan; Phương pháp khoan - thiết và ý nghĩa. nêm; Phương pháp khoan - nổ mìn; Phương II. KẾT QUẢ THỰC HIỆN pháp cưa cắt bằng dây cáp kim cương. 1. Các phương pháp và công nghệ khai thác đá Qua thực tiễn sản xuất cũng như qua khối ở trong và ngoài nước phân tích ưu, nhược điểm của từng phương Hiện nay, người ta đang áp dụng 2 phương pháp pháp bóc tách đá khối, có thể thấy cưa cắt khai thác đá khối là phương pháp khai thác hầm lò và là phương pháp hiệu quả và đang được áp SỐ 11/2015 Tạp chí [11] KH-CN Nghệ An
  2. HOẠT ĐỘNG KH-CN Hình 1. Khai thác đá khối bằng phương pháp hầm lò Hình 2: Mỏ khai thác đá khối lộ thiên ở Italia ở Italia dụng phổ biến nhất ở các mỏ khai thác đá khối trên thế giới. Đây là công nghệ khai thác hiện đại, an toàn, năng suất cao, ít ảnh hưởng đến môi trường hơn các công nghệ khai thác truyền thống trong vùng mỏ của tỉnh ta đang sử dụng. Khai thác đá khối bằng phương pháp cưa cắt phù hợp tính cơ lý đá hoa trắng, giúp làm tăng độ thu hồi khối và làm giảm tổn thất tài nguyên. 2. Đề xuất các giải pháp kỹ thuật công nghệ nâng cao hiệu quả khai thác đá khối trên địa bàn tỉnh Nghệ An 2.1. Công nghệ khai thác cưa cắt bằng dây cáp kim cương Sơ đồ công nghệ khai thác cưa cắt bằng dây cáp kim cương (hình 3) bao gồm các quá trình sản xuất: khoan các lỗ khoan định hướng theo các phương đứng và ngang, luồn dây cáp, quá trình cắt đá từ nguyên khối thành các khối lớn, lật khối đá và quá trình cắt khối lớn Hình 3. Sơ đồ máy cưa cáp kim cương SỐ 11/2015 Tạp chí [12] KH-CN Nghệ An
  3. HOẠT ĐỘNG KH-CN thành các khối thương phẩm. - Quá trình khoan định hướng (hình 4): Sau khi đào các đường hào mở vỉa, bạt ngọn bóc các lớp đá phủ bị phong hóa mỏ bước vào quá trình khai thác. Trong sơ đồ công nghệ sử dụng máy cưa cáp, việc đầu tiên là phải tiến hành khoan các lỗ khoan định hướng để luồn dây cáp, được thực hiện bằng các loại máy khoan khí nén hoặc máy khoan thủy lực. Với mỗi một khối đá cần cắt từ nguyên khối phải thực hiện khoan ít nhất 3 lỗ khoan, theo 3 chiều, các lỗ khoan phải đảm bảo gặp nhau theo từng cặp để luồn được dây cáp từ hai đầu. Để các lát cắt cắt ngang qua các khe nứt Hình 4. Sơ đồ khoan định hướng để luồn cáp là ít nhất thì việc bố trí hướng lỗ khoan nằm ngang đầu tiên là rất quan trọng. Lỗ khoan nằm ngang phải được khoan theo phương của hệ thống khe nứt chính. Thiết bị khoan định hướng là các loại máy khoan tự hành, hoặc không tự hành, dùng để khoan các lỗ khoan thẳng đứng, khoan ngang. Để tăng xác suất gặp nhau của các lỗ khoan, sử dụng các lỗ khoan có đường kính càng lớn càng tốt, tuy nhiên với các lỗ khoan đường kính lớn thì chi phí khoan sẽ tăng cao, máy khoan sử dụng phải là các loại máy lớn, do đó phải lựa chọn đường kính lỗ khoan sao cho phù hợp. Kinh nghiệm ở một số mỏ, sử dụng các máy khoan có đường kính 76mm là phù hợp. - Quá trình luồn dây cáp (hình 5): Hình 5. Sơ đồ luồn cáp Sau khi khoan định hướng xong, tiến hành công tác luồn dây cáp cắt đá, sau đó sử dụng một dây thép có móc luồn vào lỗ còn lại móc vào dây của lỗ kia và nối thông hai lỗ khoan. - Quá trình cắt đá (hình 6): Tang cuốn cáp quay kéo theo dây cáp chuyển quay vòng ma sát vào khối đá và tạo mạch cắt, nước làm mát và tẩy phoi cắt được bơm vào mạch cắt. Dây cáp luôn được căng bởi bộ phận căng dây cáp kết hợp với việc máy dịch chuyển ra xa khối đá. Khi cắt những khối đá lớn, chiều dài dây cáp ban đầu sử dụng lớn, khi gần kết thúc quá trình cắt đá, dây cáp ngắn lại, nếu hai phương pháp trên không đáp ứng được thì tính đến việc Hình 6. Sơ đồ cắt đá bằng máy cưa cáp kim cương cắt ngắn dây cáp. SỐ 11/2015 Tạp chí [13] KH-CN Nghệ An
  4. HOẠT ĐỘNG KH-CN Để khai thác được một khối đá thương phẩm cáp sau khi cắt là khá nhỏ (khoảng 10÷12 mm), do đó hoàn toàn bằng phương pháp cắt dây phải trải để lật được khối đá, phải sử dụng các túi thủy lực đưa qua hai công đoạn: vào mạch cắt, sau đó bơm dầu thủy lực vào trong các + Bước 1: Cắt khối đá lớn ra khỏi nguyên túi để mạch cắt được mở rộng, sử dụng các cục đá nhỏ khối, việc này bao gồm cắt hai mặt đứng và một chèn vào khoảng hở do túi thủy lực tạo ra. Bơm thủy mặt đáy của khối đá. Thông thường khi sử dụng lực đến khi nào mạch cắt đủ rộng để sử dụng kích thủy hoàn toàn phương pháp cắt dây để khai thác đá lực hoặc đưa được răng gàu máy xúc vào để kết hợp khối, người ta thường sử dụng máy cắt có công lật khối đá xuống mặt tầng. Để khi lật khối đá có chiều suất động cơ lớn để cắt tạo thành các tầng có cao lớn này xuống mặt tầng không bị vỡ vụn hoặc om chiều cao lớn. Khối đá ban đầu được cắt ra có đá, ta có thể đổ các lớp đất hoặc cát xuống bề mặt tầng kích thước lớn. Việc này đảm bảo độ vụn của các để tránh không để khối đá va chạm trực tiếp với mặt khối đá được bóc tách là nhỏ nhất. Do mạch cưa tầng bằng đá, giảm độ vỡ vụn khi lật. a, Cắt tầng lớn và sử dụng máy xúc thủy lực gàu ngược b, Cắt nhỏ khối đá lớn thành đá thương phẩm để lật khối đá Hình 7. Cắt đá bằng máy cưa cáp kim cương + Bước 2: Sau khi lật được khối đá lớn xuống mặt tầng, sử dụng các máy cắt có công suất nhỏ hơn để cắt nhỏ khối đá này thành các khối đá nhỏ hơn cho vừa với yêu cầu kích thước của khối đá thương phẩm. Lưu ý, khi cắt nhỏ các khối đá này phải dựa trên các hệ thống khe nứt răn tồn tại trong khối đá lớn, tránh việc cắt ngang qua các khe nứt này làm hỏng hoặc làm giảm giá trị các khối đá thành phẩm. Trong mỗi mỏ đá khối thông thường đều tồn tại các hệ thống khe nứt, phân lớp, các khe nứt này tồn tại trong mỏ với các thông số phức tạp, góc cắm khác nhau. Do đó, để tăng độ thu hồi khối đá phải tính toán cắt các khối đá dựa trên các thông số của hệ thống khe nứt chính. 2.2. Công nghệ sử dụng máy cưa có trang bị tay rạch xích kết hợp với máy cưa cáp Máy cưa có tay rạch xích có ưu điểm lớn là công suất cắt lớn, diện tích cắt có thể đạt tới 10m2/h. Máy cắt không cần khoan, tuy nhiên máy chỉ cắt được theo phương thẳng đứng nên được sử dụng kết hợp với máy cưa cáp để cắt các khối đá, trong đó máy cưa cáp đảm nhiệm công tác cắt các lớp ngang và cắt các lớp xiên theo bề mặt khe nứt (nếu cần), hình 8. Máy cưa tay rạch xích cắt trước một đường Hình 8. Sơ đồ cắt đá sử dụng máy cưa tay rạch có chiều sâu theo như đã định trước (không cắt quá sâu so xích kết hợp máy cưa cáp SỐ 11/2015 Tạp chí [14] KH-CN Nghệ An
  5. HOẠT ĐỘNG KH-CN với mặt tầng, sẽ ảnh hưởng đến khối đá của mỏ khai thác đá trắng khá lớn. Cũng như máy cưa tay tầng tiếp theo). Mạch cưa do máy cưa lam tạo rạch xích, máy cưa đĩa tỏ ra rất hiệu quả khi khai thác ra có thể từ 3÷6cm. Sau đó, ta sử dụng thiết bị các mỏ đá granit. Máy cắt đá thành các khối đá có kích khoan định hướng theo phương nằm ngang, thước của các khối đá thành phẩm, không cần gia công với chỉ 1 lỗ khoan duy nhất ta có thể tiến hành công đoạn 2. So với máy cưa có tay rạch xích, điều kiện luồn dây cáp và cắt đá theo phương nằm ngang để sử dụng được máy cưa đĩa trên mỏ phức tạp hơn. Khi hoặc xiên (nếu mỏ có hệ thống khe nứt mỏ có điều kiện thuận lợi, độ nguyên khối của đá gốc nghiêng phức tạp). càng lớn thì máy cưa đĩa sử dụng càng hiệu quả. Mặt tầng để máy cưa tay rạch xích làm việc - Máy cưa cáp có các ưu, nhược điểm như sau: ban đầu phải được tạo trước bằng máy cưa + Ưu điểm: sử dụng và vận hành đơn giản, chuẩn bị dây, đảm bảo độ bằng phẳng để máy có thể di đưa cưa vào hoạt động nhanh, nhận được các khối đá có chuyển được. kích thước cần thiết và hình dáng đúng quy cách, chất Máy cưa tay rạch xích rất hiệu quả với các lượng cưa tốt, bề mặt cưa bằng phẳng nhẵn mịn, có thể mỏ đá có độ nguyên khối cao như đá granit. không cần gia công chỉnh hình, năng lượng dùng để tách Tại các mỏ này, máy sẽ đảm bảo cắt tất cả các đá không lớn. Nó cho phép cưa được một diện tích tương mặt thẳng đứng, máy cưa dây chỉ đảm nhận đối rộng, có thể tới 200m2 cho một lần đặt máy, theo các công tác cắt các mặt nằm ngang và cắt nhỏ các mặt phẳng nằm ngang, thẳng đứng hoặc nghiêng. Khi sử khối đá tạo đá thành phẩm. Công tác tạo đá dụng cưa cáp kim cương, tốc độ cưa đạt từ 3÷15m2/h thành phẩm cũng có thể thực hiện bằng trong đá cẩm thạch, 2÷5m2/h trong đá granite. Các khối phương pháp khoan hoặc khoan nêm để giảm đá sau khi cưa có thể dùng phương tiện cơ giới để cạy bớt thời gian làm việc của máy cưa cáp. bẩy và phân chia nhỏ dễ dàng theo những mặt yếu của Máy cưa có tay rạch xích cũng cần một khối đá. Mạch cưa của cáp nhỏ (khoảng 11mm), hệ số lượng nước tương đối lớn để làm mát lưỡi cưa thu hồi lớn. Thiết bị chiếm diện tích ít, vận chuyển tiện và tẩy phoi cắt. Tùy theo từng loại lam cưa sử lợi, rất tiện cho thao tác. Yêu cầu kỹ thuật đối với nhân dụng mà lượng nước cung cấp cũng thay đổi, viên cũng không cao. trung bình dao động trong khoảng 2÷5m3/h. + Nhược điểm: công tác chuẩn bị xây dựng mỏ lớn, Mạch cưa cắt khi sử dụng lưỡi cưa tay rạch chi phí cáp kim cương khá cao, thường chiếm 60÷70% tuy có lớn hơn so với cưa cáp 3÷6cm nhưng giá thành chung của sản phẩm. Tuy nhiên, theo sự phát vẫn chưa đủ để đưa thiết bị vào để lật khối đá triển của kỹ thuật chế tạo, sử dụng rộng rãi hơn, thì giá nên vẫn phải sử dụng túi thủy lực để mở rộng thành sẽ được hạ thấp. Mặt khác, rủi ro đứt cáp trong mạch cưa ban đầu. quá trình đang cưa là một vấn đề lớn về mặt an toàn. 2.3. Công nghệ sử dụng máy cưa đĩa kết hợp với máy cưa cáp - Máy cưa đĩa có các điều kiện làm việc tương tự như máy cưa có trang bị tay rạch xích, tuy nhiên nó có các ưu, nhược điểm như sau: + Ưu điểm: so với máy cưa có tay rạch xích, máy cưa đĩa có công suất cao hơn (có thể đạt tới 30m2/h với đá hoa trắng), công suất động cơ nhỏ hơn, mạch cưa cũng nhỏ hơn (khoảng 1,5cm). Máy có thể cắt tạo thành các khối đá thương phẩm mà không cần gia công lần 2. + Nhược điểm: máy cưa đĩa bị giới hạn bởi đường kính lưỡi cưa nên các khối đá cắt ra có kích thước khối không được lớn. Khi áp dụng máy cưa đĩa cho các mỏ có các hệ thống khe nứt phức tạp thì không hiệu quả. Đặc biệt, ở Hình 9. Sơ đồ cắt đá sử dụng máy cưa đĩa kết hợp máy cưa cáp các mỏ khai thác đá trắng, độ phân lớp của các SỐ 11/2015 Tạp chí [15] KH-CN Nghệ An
  6. HOẠT ĐỘNG KH-CN 3. Tính toán các thông số kỹ thuật công nghệ Việc bạt ngọn bóc phủ có thể tiến hành bóc toàn khi khai thác đá khối bằng phương pháp cưa cắt bộ lớp đá phủ trên mỏ nhưng thông thường nó được Công nghệ khai thác đá khối bằng phương tiến hành từng phần để giảm vốn đầu tư xây dựng pháp cưa cắt bao gồm các khâu: mở mỏ, tạo diện cơ bản và nhanh chóng đưa mỏ đi vào sản xuất. khai thác đầu tiên; bóc tách đá ra khỏi nguyên 3.2. Lựa chọn các thông số hệ thống khai thác khối; gia công định hình đá thương phẩm. hợp lý 3.1. Công tác mở mỏ và tạo diện khai thác a. Chiều cao tầng khai thác (H) đầu tiên Chiều cao của tầng là một trong những thông số Khi áp dụng phương pháp cưa cắt để khai quan trọng nhất của HTKT sử dụng máy cưa cắt thác đá khối, hệ thống khai thác (HTKT) áp theo chiều thẳng đứng. Lựa chọn chiều cao tầng hợp dụng đó là HTKT khấu theo lớp bằng vận tải lý sẽ góp phần nâng cao độ thu hồi khối nguyên khai trực tiếp trên tầng. Do đó, công tác mở vỉa trong khai thác đá khối. khoáng sàng chiếm một khối lượng tương đối lớn bao gồm các khâu chính như: làm đường lên đỉnh, bạt ngọn bóc lớp phủ phong hóa và đào hào chuẩn bị khai thác. Do điều kiện địa chất của các mỏ khai thác đá khối phức tạp, chiều dày lớp phủ phong hóa thông thường dao động từ 6÷8m đến 15÷20m, có khi nhiều hơn. Phần đá phủ này thông thường có độ nguyên khối không cao, đất đá nứt nẻ mạnh, với đá ở các mỏ đá trắng thì độ trắng không lớn, không đáp ứng được các tiêu chuẩn để sản xuất đá ốp lát. Để đẩy nhanh công tác bạt ngọn, nhanh chóng đưa mỏ vào sản xuất, thông thường phần đất đá phủ này được khoan nổ mìn, sử dụng máy xúc kết hợp với máy gạt gạt chuyển qua sườn núi, hoặc được xúc bốc lên ô tô chuyển ra bãi thải. Sử dụng các lỗ khoan nhỏ, nổ bằng phương Hình 11. Các thông số chính của hệ thống khai thác pháp nổ vi sai nhằm giảm tối đa các sóng chấn Trong đó: A- Chiều rộng dải khấu, m; động để không làm rạn nứt các khối đá trong m- Chiều dày lát cắt, m; H- Chiều cao tầng, m nguyên khối. Ở lớp tiếp giáp cuối cùng nên sử Việc lựa chọn chiều cao tầng hợp lý là một bài toán dụng phương pháp nổ mìn tạo biên để đảm bảo độ phức tạp, liên quan đến các thông số của hệ thống các nhẵn của gương khai thác ban đầu. khe nứt, phân lớp trong khối nguyên (hình 12). Hình 12. Mô hình xác định chiều cao tầng Chiều cao tầng có thể xác định theo công thức: Hình 10. Bạt ngọn tạo mặt bằng khai thác đầu tiên trên mỏ SỐ 11/2015 Tạp chí [16] KH-CN Nghệ An
  7. HOẠT ĐỘNG KH-CN Trong đó: α- Góc nghiêng hệ khe nứt chính, độ; L- của dây cáp. Thông thường sử dụng máy cưa Khoảng cách trung bình giữa các khe nứt, m. cáp có động cơ máy cuốn từ 20÷70kW thì Trong trường hợp có khối đá phụ (hình 13): chiều rộng dải khấu khoảng từ 10÷50m. Khi tăng chiều rộng dải khấu có thể giúp làm giảm khối lượng khoan định hướng để luồn cáp, do đó góp phần giảm chi phí khoan định hướng; - Khi sử dụng máy cưa đĩa hoặc cưa có tay rạch xích thì chiều rộng dải khấu sẽ là toàn bộ khu vực khai thác, điều này giúp làm giảm công tác di chuyển máy đến khu vực công tác. III. KẾT LUẬN Khác đá khối bằng phương pháp cưa cắt là công nghệ khai thác hiện đại, an toàn, năng suất cao, ít ảnh hưởng đến môi trường so với các công nghệ khai thác truyền thống trong vùng mỏ của tỉnh ta đang sử dụng. Hình 13. Mô hình bài toán xác định chiều cao tầng Khai thác đá khối bằng phương pháp cưa khi có tồn tại khối phụ cắt phù hợp tính cơ lý đá hoa trắng, giúp làm tăng độ thu hồi khối và làm giảm tổn Khối đá phụ được lấy từ phần thừa ADF và BEC khi thất tài nguyên. cắt lấy khối chính ABCD. Khối đá phụ là khối đá có một Tuy nhiên, thực tế hiện nay trên địa bàn mặt là hình chữ nhật BGHK nội tiếp trong tam giác tỉnh Nghệ An, tỷ lệ đá khối thu hồi được BEC. Dựa vào các tài liệu thăm dò địa chất, xác định trong trữ lượng và tài nguyên của các mỏ được thông số của hệ thống khe nứt chính từ đó sẽ xác đá hoa trắng là rất thấp, trung bình chỉ đạt định được chiều cao tầng tối ưu để áp dụng công nghệ từ 5÷7%, thậm chí chỉ đạt khoảng 3%. Do khai thác cho phù hợp. đó định hướng về chế biến cho các mỏ đá b. Chiều dày lát cắt (m) hoa trắng trên địa bàn tỉnh Nghệ An trong Chiều dày lát cắt trong khai thác đá khối phụ là một thời gian sắp tới là cần tập trung vào công giá trị phụ thuộc vào yêu cầu kích thước thương mại của nghệ nghiền bột siêu mịn, nghiên cứu sâu khối đá thành phẩm. Chiều dày lát cắt còn phụ thuộc vào hơn về công nghệ nghiền nước và các khâu công suất của các thiết bị lật tầng. Khối đá có chiều dày công nghệ chế biến sau nghiền nước. Ngoài càng nhỏ càng dễ lật, tuy nhiên để việc gia công đá thành ra, cần phát triển một số khu vực sản xuất, phẩm là ít nhất, ta phải lựa chọn chiều dày lát cắt thật chế biến, gia công sản phẩm thủ công, mỹ hợp lý. Thông thường giá trị này thường nằm trong nghệ từ đá (cả đá hoa trắng và các loại đá khoảng từ 1,5÷3m. khác) để làm tăng giá trị sản phẩm. Để phát c. Chiều rộng dải khấu (A) triển được mô hình này, đòi hỏi phải có sự Chiều rộng dải khấu trong phương pháp cưa cắt tùy quan tâm của các ngành, các cấp trong việc thuộc vào điều kiện làm việc của thiết bị cưa cắt. hỗ trợ tìm hiểu công nghệ, tạo điều kiện - Khi sử dụng thiết bị cưa cắt là máy cưa cáp thì chiều thuận lợi trong cơ chế về thuế, về đất đai và rộng dải khấu phụ thuộc vào chiều dài làm việc hiệu quả các thủ tục hành chính liên quan./. Tài liệu tham khảo 1. Hồ Sĩ Giao, Trần Mạnh Xuân, Nguyễn Sĩ Hội, Khai thác mỏ vật liệu xây dựng, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1997. 2. Nhữ Văn Bách, Phương pháp khai thác đá khối, Bài giảng cao học Chuyên ngành Khai thác Mỏ, Trường Đại học Mỏ - Địa chất, 2009. 3. Nhữ Văn Bách, Nguyễn Đình Ấu, Giáo trình phá vỡ đất đá bằng phương pháp khoan nổ mìn, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1998. 4. Đàm Trọng Thắng, Bùi Xuân Nam, Trần Quang Hiếu, Nổ mìn trong ngành mỏ và công trình, Nxb Khoa học Tự nhiên và Công nghệ, Hà Nội, 2015. SỐ 11/2015 Tạp chí [17] KH-CN Nghệ An
nguon tai.lieu . vn