Xem mẫu
- ÑOÂ THÒ NEÙN
DIEÃN ÑAØN
PRO AND CONTRA TS. PHOÙ ÑÖÙC TUØNG
1. Xu theá tieán hoùa cuûa moâ hình ñoâ thò neùn treân
theá giôùi
Hieän nay treân dieãn ñaøn theá giôùi coù nhieàu ñònh nghóa veà ñoâ thò neùn,
vôùi nhöõng caùch ñaët troïng taâm khaùc nhau, caùch tieáp caän khaùc nhau.
Chöa coù thoáng nhaát tuyeät ñoái naøo laø ñònh nghóa naøo laø ñöôïc ña soá
hoïc giaû coâng nhaän. Tuy nhieân, nhìn chung thì moïi ngöôøi ñeàu hình
dung ñöôïc ñoâ thò neùn coù nghóa laø moâ hình phaùt trieån höôùng tôùi coâ
ñaëc, taäp trung caùc hoaït ñoäng ñoâ thò vaøo moät khu vöïc nhoû.
Moät ñoâ thò coâ ñaëc nhö vaäy seõ coù moät soá thuoäc tính nhaát ñònh:
n Maät ñoä cao vaø ña daïng coâng naêng daãn tôùi ñoâ thò saàm uaát, soáng
ñoäng, nhieàu löïa choïn dòch vuï
n Heä soá söû duïng haï taàng cao hôn, hieäu quaû hôn, daãn tôùi khaû naêng
cung caáp haï taàng hieän ñaïi nhö giao thoâng coâng coäng, quaûn lyù nöôùc,
naêng löôïng.
n Baùn kính di chuyeån ngaén daãn tôùi taêng khaû naêng söû duïng xe ñaïp,
ñi boä, giaûm phöông tieän cô giôùi caù nhaân, giaûm tieâu thuï naêng löôïng,
nhaát laø naêng löôïng hoaù thaïch, giaûm oâ nhieãm
n Kieán truùc linh hoaït, khoâng gian ña daïng, haáp daãn, luoân caäp nhaät
vôùi tieán boä veà khoa hoïc kyõ thuaät, phuø hôïp vôùi caùc loaïi hình söû duïng.
n Söï taäp trung daãn tôùi giaûm giaù thaønh dòch vuï theo nguyeân taéc kinh
teá soá löôïng, taïo ra nhöõng hieäu öùng coäng höôûng, hieäu öùng cheùo veà
saùng taïo, saûn xuaát, tieâu duøng, daãn tôùi taêng tröôûng kinh teá.
Ñoâ thò neùn tieàn hieän ñaïi:
Trong lòch söû ñoâ thò, hình thöùc ñoâ thò neùn vôùi nhöõng ñaëc ñieåm töông
töï nhö ôû treân voán khoâng phaûi laø caùi gì quaù xa laï, ñaëc bieät laø ôû caùc
ñoâ thò coå chaâu AÂu. Ñaïi ña soá caùc ñoâ thò tieàn hieän ñaïi ñeàu ôû daïng
neùn, thöù nhaát laø vì thöôøng coù moät töôøng thaønh bao quanh baûo veä,
khoâng theå môû roäng ra ñöôïc, thöù hai laø phöông tieän giao thoâng thoâ
sô, khoâng caàn môû roäng, nhöng ñaëc bieät quan troïng laø vì caùc ñoâ thò ít
coù tieàm löïc kinh teá thöïc söï ñeå phaùt trieån thaät nhanh, thaät lôùn.
Giaûi neùn thôøi ñaàu hieän ñaïi:
Thôøi kyø ñaàu caùch maïng coâng nghieäp, coù moät söï xaùo troän raát lôùn
trong caáu truùc ñoâ thò. Ñoäng cô phaùt trieån ñoâ thò laø coâng nghieäp, vôùi
tieàm naêng phaùt trieån khaùc haún thôøi kyø noâng nghieäp. Ñoâ thò hoaù taêng
raát nhanh, vôùi nhöõng laøn soùng nhaäp cö lôùn töø noâng thoân vaøo ñoâ
thò. AÊngghen pheâ phaùn laø ñieàu kieän soáng cuûa giai caáp coâng nhaân
trong nhöõng ñoâ thò coâng nghieäp ñoù raát toài teä, khoâng ñaûm baûo. Tony
Garnier chuû tröông ñoâ thò hieän ñaïi phaûi ñöôïc giaûi neùn, phaân vuøng
thaønh nhöõng coâng naêng rieâng nhö ôû, saûn xuaát, vui chôi, mua saém.
Howard, moät quy hoaïch gia ñaày aûnh höôûng khaùc cuûa thôøi kyø ñaàu
coâng nghieäp, cuõng cho raèng tình traïng chaät choäi trong nhöõng loõi ñoâ
thò trung taâm laø khoâng theå tieáp dieãn ñöôïc, vaø yeâu caàu phaûi taïo cho
nhöõng ngöôøi coâng nhaân ñieàu kieän soáng laønh maïnh kieåu nhaø vöôøn
ngoaïi oâ, trong nhöõng ngoâi laøng sinh thaùi, maëc duø vaãn deã daøng tieáp
caäp ñöôïc vôùi choã laøm vieäc trong nhaø maùy.
SË 94 . 2018 29
- Sieâu neùn hieän ñaïi: chieám 2% dieän tích theá giôùi nhöng tieâu thuï 75% nguoàn nhieân lieäu [H.
Le Corbusier laø ngöôøi chöùng minh moät caùch roõ raøng nhaát, huøng hoàn Girardet]. ÔÛ Chaâu AÂu, 40% naêng löôïng laø do coâng trình tieâu thuï. [S.
nhaát raèng caáu truùc ñoâ thò neùn kieåu tieàn coâng nghieäp khoâng phuø hôïp Hagan] 75% oâ nhieãm coù xuaát xöù töø moâi tröôøng ñoâ thò, trong ñoù 45% laø
vôùi phöông thöùc vaø quy moâ cuûa ñoâ thò môùi, neân phaûi giaûi toaû ñi. Söï töø coâng trình vaø 30% töø giao thoâng [Lord R. Rogers]. Vieäc phaùt trieån
khoâng phuø hôïp naøy nghieâm troïng tôùi möùc ngay caû moät kinh ñoâ hoa leä ñoâ thò ra dieän roäng vöøa daãn tôùi môû roäng phaïm vi chieám ñaát, oâ nhieãm,
nhö Paris cuõng neân bò san baèng, laøm môùi hoaøn toaøn thì môùi toát ñöôïc. vöøa taïo ra nhöõng haï taàng ñöôøng saù, maët baèng betong hoaù ngaên chia,
OÂng cho raèng ñoâ thò hieän ñaïi caàn ñaûm baûo khoâng khí, aùnh saùng, caây laøm roái loaïn nhöõng heä thoáng sinh thaùi.
xanh, giao thoâng laø quan troïng nhaát. Treân 90% dieän tích ñoâ thò ñöôïc
daønh cho khoaûng troáng, giao thoâng, caây xanh, vöôøn hoa. Caùc coâng Vì theá, maëc duø roõ raøng heä thoáng ñoâ thò mang laïi nhieàu taêng tröôûng
naêng ñoâ thò ñöôïc cho vaøo nhöõng toaø nhaø cao taàng, vôùi chieàu cao haøng kinh teá nhaát, nhöng xeùt töø goùc ñoä moâi tröôøng thì heä thoáng naøy cuõng
ngaøn meùt. Ñaây cuõng laø moät loaïi neùn, tuy hoaøn toaøn khoâng gioáng vôùi laø nguyeân nhaân chính daãn tôùi tai hoïa. Vaäy thì muoán giaûm taùc ñoäng
caùc daïng ñoâ thò neùn coå truyeàn. cuûa ñoâ thò vaøo moâi tröôøng, ñieàu quan troïng nhaát laø giaûm tieâu thuï naêng
löôïng, giaûm phaùt thaûi khí nhaø kính cuõng nhö caùc loaïi oâ nhieãm khaùc vaø
Ñoâ thò neùn haäu hieän ñaïi: giaûm phaïm vi chieám ñaát cuûa heä thoáng ñoâ thò.
Dieãn ñaøn veà ñoâ thò neùn thôøi kyø haäu hieän ñaïi ñöôïc khôi laïi, khoâng phaûi laø
ñeå taùi taïo ra moät trong nhöõng moâ hình ñaõ coù trong lòch söû. Vôùi moâ hình b- Ñoùng goùp cuûa moâ hình ñoâ thò neùn vaøo giaûm nheï vaán ñeà moâi
naøy, ngöôøi ta hy voïng tìm ra giaûi phaùp cho moät yeâu caàu raát chung hôn tröôøng
nöõa, ñaõ ñöôïc coâng nhaän toaøn caàu laø nguyeân taéc phaùt trieån beàn vöõng, n Thöù nhaát, chaéc chaén laø ñoâ thò neùn seõ daãn tôùi giaûm dieän tích chieám
trong ñoù chæ roõ caàn phaûi coù söï phaùt trieån ñoàng ñeàu veà caû 3 lónh vöïc ñaát cuûa ñoâ thò, theo ñoù laø dieän tích betong hoaù, dieän tích daønh cho haï
kinh teá, vaên hoaù xaõ hoäi vaø moâi tröôøng. Thoaït nhìn coù theå caûm thaáy moãi taàng ñöôøng saù, phaùt taùn oâ nhieãm nhö buïi, tieáng oàn vaø vì vaäy seõ ñôõ aûnh
moät ñaëc ñieåm cuûa ñoâ thò neùn ñeàu coù lieân quan moät caùch tích cöïc vôùi höôûng tôùi thieân nhieân hôn. (Hillman, Rogers) Tuy nhieân, ích lôïi naøy
phaùt trieån beàn vöõng. Tuy nhieân xeùt kyõ thì thaáy raèng hai thöù khoâng phaûi neáu xeùt toång toaøn theá giôùi thì chöa thöïc söï laø lôùn, vì toång dieän tích ñoâ
laø moät. Moâ hình ñoâ thò neùn chæ laø moät kieán giaûi cho giaûi phaùp höôùng tôùi thò chæ chieám 2% dieän tích ñaát treân theá giôùi. Thöïc ra, noâng nghieäp môùi
phaùt trieån beàn vöõng, döïa treân moät soá quan ñieåm lyù thuyeát. Nhöng bôûi laø yeáu toá chieám ñaát vaø phaù hoaïi sinh thaùi haøng ñaàu.
vì trong caû ba lónh vöïc phaùt trieån beàn vöõng ñeàu coù nhöõng quan ñieåm n Veà vaán ñeà tieâu thuï naêng löôïng, thöïc ra hieäu quaû cuûa ñoâ thò neùn
khaùc nhau, thaäm chí traùi chieàu, neân ñoâ thò neùn khoâng phaûi moâ hình lyù chöa hoaøn toaøn chaéc chaén. Moät soá taùc giaû nhö Owens, Newman,
thuyeát duy nhaát, ñöôïc coâng nhaän hoaøn toaøn. Vì vaäy, chuùng ta khoâng Kenworthy, Lowe, Gilbert, Alberti... cho raèng nhöõng khu ñoâ thò neùn
theå ñôn giaûn aùp duïng noù moät caùch maùy moùc, maø caàn phaûi nhìn nhaän coù hieäu quaû naêng löôïng toång theå toát hôn laø maät ñoä thaáp. Ñuùng laø neáu
vaán ñeà raát kyõ töø töøng goùc ñoä cuûa phaùt trieån beàn vöõng. neùn ñöôïc thì seõ coù theå giaûm ñöôïc moät khoaûn naêng löôïng lôùn cho giao
thoâng caù nhaân, nhaát laø oâ toâ. Nhöng ñoù môùi laø nhaát thôøi chöù chöa phaûi
Vaán ñeà thöù hai laø moãi moät nôi treân theá giôùi ñeàu coù nhöõng xuaát phaùt goác reã. Baûn chaát cuûa vieäc tieâu hao naêng löôïng nhieàu laø vieäc gia taêng
ñieåm raát khaùc nhau, vôùi nhöõng vaán ñeà khaùc nhau. Vì vaäy, ñoâ thò neùn nhu caàu tieâu duøng voâ haïn cuûa loaøi ngöôøi. Neáu giaûm chi naêng löôïng
chöa chaéc aùp duïng ñöôïc ôû moïi nôi, maø neáu coù aùp duïng thì cuõng khoâng cho vieäc naøy thì coù theå laïi nghó ra chi cho vieäc khaùc. Ñoâ thò neùn coù theå
gioáng nhau ôû moïi nôi. Hall vaø Pfeiffer chia caùc khu vöïc ñoâ thò treân theá daãn tôùi nguy cô gia taêng nhu caàu tieâu duøng, khuyeán khích tieâu thuï, vì
giôùi thaønh ba loaïi chính, theo tính chaát kinh teá - vaên hoaù xaõ hoäi - daân theá laøm gia taêng tieâu hao naêng löôïng. Maët khaùc, vieäc neùn nhieàu ngöôøi,
soá: nhieàu coâng naêng vaøo moät choã voán laø phi töï nhieân, neân seõ ñoøi hoûi nhieàu
n Caùc ñoâ thò sieâu taêng tröôûng phi chính quy (AÁn Ñoä, Chaâu Phi, Trung tieâu hao naêng löôïng ñeå xöû lyù söï taäp trung phi töï nhieân ñoù, töø vieäc chieáu
Ñoâng Hoài giaùo, Nam Myõ) saùng, thoâng gioù, choáng buïi, choáng oàn, veä sinh moâi tröôøng... Raát nhieàu
n Nhoùm ñoâ thò taêng tröôûng maïnh (Ñoâng AÙ, Myõ La Tinh, Caribe, Trung loaïi tieâu thuï naêng löôïng neáu khoâng neùn thì seõ khoâng caàn thieát hoaëc
Ñoâng) coù theå söû duïng caùc naêng löôïng thieân nhieân ñeå giaûi quyeát maø khoâng
n Nhoùm ñoâ thò tröôûng thaønh ñang giaø yeáu daàn (Baéc Myõ, Chaâu AÂu, caàn qua khaâu trung gian laø chuyeån chuùng thaønh ñieän. (Santamouris
Nhaät, UÙc, moät phaàn Ñoâng AÙ) 2000, Oke 1973, Shashua-Bar and Hoffman 2000...) Santamouris
coøn chöùng minh raèng trung bình, vieäc taêng theâm 1% maät ñoä daân soá
Vieäc nghieân cöùu moâ hình ñoâ thò neùn ít nhaát caàn phaân bieät caùc nhoùm seõ daãn tôùi khoaûng 2,2% gia taêng veà tieâu thuï naêng löôïng vaø noùi chung
naøy, khoâng theå coù moät moâ hình cho taát caû. daân cö khu vöïc trung taâm ñoâ thò coù möùc tieâu thuï naêng löôïng treân ñaàu
ngöôøi cao hôn khu ngoaïi oâ. Moät laäp luaän cuûa nhöõng ngöôøi uûng hoä ñoâ
Veà kyõ thuaät, nhöõng daïng coâng ngheä giao thoâng môùi nhö xe khoâng thò neùn ôû phöông Taây laø neáu neùn, ñaëc bieät laø troän laãn coâng naêng ôû vaø
ngöôøi laùi, robot, coâng ngheä thoâng tin thôøi ñaïi 4.0 cuõng môû ra moät thôøi coâng naêng coâng coäng, thì seõ tieát kieäm ñöôïc nhieät naêng cho ñoâ thò, vì
ñaïi môùi cho nhöõng daïng ñoâ thò neùn chöa töøng coù trong quaù khöù. nhöõng coâng trình coâng coäng seõ toaû nhieät. Ñieàu ñoù taát nhieân ñuùng ñoái
vôùi xöù laïnh, nhöng ñoái vôùi vuøng noùng thì hieän töôïng ñaûo nhieät seõ daãn
2. Moâ hình ñoâ thò neùn töø goùc ñoä phaùt trieån beàn vöõng tôùi gia taêng nhu caàu naêng löôïng. (Manley)
2.1- Sinh thaùi moâi tröôøng:
a- Goùc ñoä moâi tröôøng cuûa phaùt trieån beàn vöõng: Ngoaøi ra, tieâu thuï naêng löôïng khoâng nhaát thieát daãn tôùi taêng tieâu thuï
Töø goùc ñoä moâi tröôøng thì caùc ñoâ thò laø thuû phaïm haøng ñaàu trong caû boán nhieân lieäu hoaù thaïch. Nguoàn naêng löôïng taùi taïo trong thieân nhieân nhö
toäi chính: tieâu hao nhieân lieäu hoaù thaïch, phaùt thaûi CO2, laøm maát caân maët trôøi, gioù, ñòa nhieät, thuyû trieàu, sinh khoái... gaàn nhö voâ taän vaø ngaøy
baèng, giaûm ña daïng sinh thaùi vaø oâ nhieãm moâi tröôøng. Caùc ñoâ thò chæ caøng coù theå ñöôïc söû duïng vôùi giaù thaønh giaûm. ÔÛ caùc nöôùc phaùt trieån,
30 SË 94 . 2018
- ≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝
vieäc söû duïng nhieân lieäu hoaù thaïch hieän nay chæ coøn laø baøi toaùn chính maø khoâng aûnh höôûng tôùi toång theå coäng ñoàng, ñaëc bieät laø quyeàn lôïi cuûa
trò, kinh teá chöù khoâng heà laø caàn thieát kyõ thuaät. Ngay caû caùc phöông tieän nhöõng nhoùm thieåu soá. Coøn saùng taïo thì roõ raøng seõ hoaøn toaøn voâ nghóa
giao thoâng caù nhaân voán laø nguoàn tieâu thuï nhieân lieäu hoaù thaïch raát lôùn vaø baát khaû thi neáu khoâng coù töï do.
cuõng khoâng nhaát thieát phaûi chaïy baèng nhieân lieäu naøy maø coù theå ñöôïc
thay theá baèng nhieân lieäu taùi taïo. n Coâng baèng, bình ñaúng veà an sinh:
Ñaây laø nhoùm tieâu chí goác thöù hai cuûa xaõ hoäi hoïc. Loaøi ngöôøi cuõng nhö
n Cuoái cuøng laø veà vaán ñeà oâ nhieãm, bao goàm khí thaûi, oàn, buïi, raùc thaûi, muoân loaøi trong töï nhieân, sinh ra ñaõ coù nhöõng caù theå vôùi naêng löïc khaùc
nöôùc thaûi... Caùc loaïi oâ nhieãm naøy laø ñaëc tröng cuûa hoaït ñoäng ñoâ thò, nhau, xuaát phaùt ñieåm khaùc nhau. Tuy nhieân, xaõ hoäi loaøi ngöôøi ñöôïc
bao goàm saûn xuaát, sinh hoïat. Neáu xeùt moät nguyeân nhaân chính daãn coi laø vaên minh, tieán boä hôn caàm thuù ôû choã ñaûm baûo ñöôïc moät möùc ñoä
tôùi oâ nhieãm laø oâ toâ thì vieäc neùn laïi chaéc chaén seõ giuùp giaûm soá löôïng oâ coâng baèng, bình ñaúng nhaát ñònh chöù khoâng thuaàn tuyù laø ñaáu tranh sinh
toâ, nhöng noù laïi laøm giaûm toác ñoä, taêng thôøi gian chaïy treân ñöôøng, thôøi toàn vaø keû maïnh seõ thaéng. Coâng baèng, bình ñaúng ñaûm baûo an ninh, oån
gian ñöùng chôø taéc ñöôøng. Vì theá, toång löôïng xaêng tieâu thuï, toång löôïng ñònh trong xaõ hoäi, vaø ñoäng löïc cho phaùt trieån, bôûi vì moïi ngöôøi ñeàu coù
khoùi buïi, tieáng oàn chöa chaéc ñaõ ñöôïc giaûm, chöa keå noù laïi taäp trung cô hoäi ñeå phaùt trieån nhö nhau. Cô sôû ñeå ñaùnh giaù tính coâng baèng, bình
vaøo moät khu vöïc nhoû, coù theå vöôït ngöôõng chòu ñöïng thay vì taûn ra dieän ñaúng trong xaõ hoäi chính laø vieäc ñaûm baûo nhaân quyeàn, maø trong ñoù moät
roäng. Ngoaøi ra, ñeå giaûm oâ nhieãm kieåu ñoù thì coøn coù giaûi phaùp caûi tieán phaàn raát cô baûn laø vieäc coù khaû naêng tieáp caän tôùi caùc dòch vuï an sinh
phöông tieän, khoâng chaïy baèng xaêng daàu nöõa, khoâng khoùi buïi nöõa, ít xaõ hoäi cô baûn nhö ñieän, nöôùc, giaùo duïc, y teá, giao thoâng... Ñaëc bieät
tieáng oàn ñi, thay vì chæ tính chuyeän giaûm löôïng xe, taûn ra hay cuïm laïi, nhöõng nhoùm yeáu theá trong xaõ hoäi nhö ngöôøi ngheøo, treû em, phuï nöõ,
bôûi vì phöông tieän giao thoâng caù nhaân coù nhieàu lyù do, khoâng chæ laø giao ngöôøi daân toäc, nhaäp cö... raát caàn ñöôïc ñaûm baûo quyeàn bình ñaúng naøy.
thoâng, vaø vì theá neáu thay baèng phöông tieän coâng coäng thì cuõng khoâng
phaûi laø khoâng coù thieät haïi. n Ñaûm baûo sinh keá:
Quyeàn ñöôïc ñaûm baûo sinh keá toái thieåu laø moät trong nhöõng nhaân quyeàn
3- Goùc ñoä xaõ hoäi hoïc ñoâ thò cô baûn. Cuõng nhö vaán ñeà an sinh xaõ hoäi, vaán ñeà sinh keá chuû yeáu laø vaán
a- Nhöõng nguyeân lyù veà phaùt trieån trong lónh vöïc xaõ hoäi hoïc ñoâ thò: ñeà cuûa ngöôøi ngheøo ñoâ thò. Ñaëc ñieåm cuûa nhoùm ngöôøi naøy laø thöôøng
Döôùi goùc ñoä xaõ hoäi hoïc, moät phaùt trieån beàn vöõng caàn phaûi ñaûm baûo laøm vieäc trong lónh vöïc phi chính quy, vôùi thu nhaäp thaáp, baáp beânh,
phaùt trieån, tieán boä veà lónh vöïc xaõ hoäi. Nhöng theá naøo laø tieán boä veà xaõ trình ñoä thaáp. Vôùi nhöõng naêng löïc hoaëc ñieàu kieän sinh hoaït cuï theå cuûa
hoäi? nhöõng ngöôøi naøy, hoï seõ khoù tìm ñöôïc moät coâng vieäc oån ñònh, laâu daøi
n Töï do: trong khoái kinh teá chính quy. Sinh keá cuûa hoï laø cô sôû quan troïng nhaát
Moät trong nhöõng doøng veà xaõ hoäi hoïc ñoâ thò ñaïi dieän bôûi Emile ñeå hoï coù ñöôïc söï bình ñaúng, giöõ ñöôïc nhaân phaåm. Vì theá, noù coøn ñöôïc
Durkheim (1858-1917) cho raèng: Con ngöôøi taïo ra quan heä môùi toát ñaùnh giaù quan troïng hôn nhöõng ñieàu kieän soáng vaø an sinh. ÔÛ nhöõng
hôn trong ñoâ thò hieän ñaïi. Theo oâng thì quan heä laøng xaõ laø quan heä xaõ hoäi phaùt trieån, baûo hieåm xaõ hoäi raát vöõng vaøng neân ngöôøi ta coù theå
xaõ hoäi cô hoïc - cöùng nhaéc, khoâng thay ñoåi, khoâng coù quyeàn töï choïn. thaát nghieäp caû ñôøi maø vaãn ñöôïc trôï caáp ñuû soáng moät cuoäc soáng bình
Trong khi quan heä xaõ hoäi ôû ñoâ thò hieän ñaïi tuy loûng leûo hôn nhöng thöôøng, thaäm chí cao hôn nhieàu möùc bình thöôøng ôû caùc nöôùc khaùc.
laø quan heä höõu cô - coù nhieàu cô hoäi cho nhöõng ngöôøi thöïc söï muoán Tuy nhieân, quyeàn ñöôïc laøm vieäc laø moät nhaân quyeàn cô baûn, khoâng theå
taïo döïng quan heä maø mình caàn - Community save argument. Georg ñôn giaûn thay theá baèng trôï caáp xaõ hoäi. Vì vaäy, moät ñoâ thò ñöôïc coi laø
Simmel (1858-1918), ñaåy maïnh theâm yù cuûa Durkheim leân moät taàm tieán boä veà lónh vöïc xaõ hoäi hoïc caàn ñaûm baûo ñöôïc laø veà cô baûn taát caû
cao môùi. Con ngöôøi trong ñoâ thò hieän ñaïi khoâng chæ taïo ra ñöôïc quan moïi ngöôøi ñeàu coù theå laøm nhöõng vieäc phuø hôïp vôùi naêng löïc cuûa mình
heä xaõ hoäi môùi, toát hôn, maø chæ trong ñoâ thò hieän ñaïi thì con ngöôøi môùi ñeå ñoùng goùp cho xaõ hoäi. Vieäc phaùt trieån thuaän lôïi khoái kinh teá phi chính
ñöôïc töï do. Cuoäc soáng ñoâ thò maø oâng quan taâm laø ngoaøi giôø laøm vieäc. quy coù lieân quan maät thieát vôùi tieán boä naøy.
Khi laøm vieäc, anh ta laø coâng cuï, nhöng khi tieâu ñoàng tieàn, anh ta laøm
chuû baûn thaân, baèng caùch töï quaûn lyù ñoàng tieàn vaø thôøi gian cuûa mình. b- Ñoùng goùp cuûa moâ hình ñoâ thò neùn vaøo tieán boä xaõ hoäi:
Vaø anh ta coù theå tham gia raát nhieàu nhoùm xaõ hoäi khaùc nhau. Ñieàu maáu n Töï do:
choát ôû ñaây khoâng phaûi laø thöïc teá moät ngöôøi tham gia vaøo nhöõng quan Neáu xeùt tieâu chí töï do trong ñoâ thò chính laø cô hoäi löïa choïn, vôùi ba chæ
heä gì, söû duïng nhöõng söï löïa choïn naøo trong cuoäc ñôøi, maø laø anh ta coù soá löôïng hoaù chính laø toång daân soá, maät ñoä vaø ñoä ña daïng thì moâ hình
cô hoäi löïa choïn. Taát caû nhöõng cô hoäi cho quyeàn töï do quyeát ñònh naøy ñoâ thò neùn chính nhaèm ñaûm baûo yeáu toá naøy. Vaán ñeà tranh caõi chæ laø
coäng laïi taïo neân caùi goïi laø Tính ñoâ thò. (Rational calculation, Blase ôû choã coù phaûi ôû moïi nôi, moïi luùc, töï do ñeàu ñöôïc coi laø muïc tieâu cao
attitude). Bôûi töï do laø moät muïc tieâu quan troïng haøng ñaàu cuûa loaøi nhaát, hieån nhieân nhaát cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi hay khoâng. Moät khaúng ñònh
ngöôøi, neân tính ñoâ thò cuõng laø böôùc tieán raát cô baûn cuûa phöông thöùc toå laø möùc ñoä töï do cao luoân ñi keøm vôùi traùch nhieäm lôùn, vaø noùi chung thì
chöùc xaõ hoäi, ñònh cö cuûa loaøi ngöôøi. Louis Wirth phaùt trieån tieáp yù cuûa ngöôøi caøng tröôûng thaønh, xaõ hoäi caøng tröôûng thaønh, tieán boä thì nhu caàu
Simmel vaø khaúng ñònh ba chieàu kích xaõ hoäi hoïc quan troïng nhaát cuûa töï do caøng cao. Ñoái vôùi neàn vaên minh phöông Taây, nhu caàu töï do ñöôïc
ñoâ thò laø: toång daân soá, maät ñoä vaø möùc ñoä ña daïng. Ba chæ soá naøy caøng coi laø hieån nhieân, neân khaùi nieäm ñoâ thò neùn xeùt töø goùc ñoä naøy cuõng ít coù
cao thì tính ñaëc tröng ñoâ thò caøng roõ neùt. Neáu ba chæ soá naøy quaù thaáp tranh caõi. Nhöng ôû nhöõng xaõ hoäi phaùt trieån thaáp hôn, chaéc chaén caûm
thì khoâng theå ñöôïc coi laø ñoâ thò. nhaän veà ñoä töï do naøy cuõng khoâng theå saâu saéc baèng. Thaäm chí, ngöôøi
ta coøn coù theå coi töï do nhö treân laø khoâng an toaøn. Daïng voû boïc kheùp
Töø cô hoäi töï do cô baûn naøy, môùi coù theå xaây döïng neân nhöõng khaùi nieäm kín, ñeå taùch rieâng khoûi moâi tröôøng xung quanh, coù moät theá giôùi rieâng,
xaõ hoäi hoïc phöùc taïp hôn, cao caáp hôn nhö daân chuû hay saùng taïo. khoâng ai ñoäng vaøo ñöôïc môùi laø töï do, chöù khoâng phaûi laø cô hoäi ñöôïc
Daân chuû laø caùch thöùc caùc caù theå coù theå thöïc hieän quyeàn töï do cuûa mình côûi môû, giao löu, keát noái. Taát nhieân caû moät xaõ hoäi tröôûng thaønh cuõng
SË 94 . 2018 31
- coù nhu caàu rieâng tö. Nhöng ôû ñoù, ngöôøi ta seõ chæ caàn moät möùc rieâng 4- Ñoâ thò neùn nhìn töø goùc ñoä phaùt trieån kinh teá ñoâ thò
tö toái thieåu, vaø muoán toái ña hoaù lónh vöïc giao löu, keát noái. Ngöôïc laïi, ôû a- Nhöõng nguyeân lyù phaùt trieån kinh teá ñoâ thò
caùc nôi chaäm phaùt trieån, ngöôøi ta seõ luoân coù mong muoán cuûng coá vaø n Crosselling vaø agglomeration:
môû roäng phaïm vi rieâng tö. Moät trong nhöõng ví duï laø nhöõng cöûa saét, baûo Moät trong nhöõng nguyeân taéc chính cuûa kinh teá ñoâ thò, ñaëc bieät laø trong
veä nhieàu lôùp cho töøng gia ñình thöôøng bò ñaåy leân thaùi quaù ôû caùc nöôùc lónh vöïc thöông maïi dòch vuï, laø hieäu öùng coäng höôûng. Khi nhieàu saûn
chaäm phaùt trieån. Ví duï nöõa laø söï phaùt trieån haøng loaït cuûa caùc khu gated phaåm khaùc nhau ñöôïc baøy baùn trong moät khu vöïc ñoâng ñuùc nhö caùi
community. Trong cuøng moät xaõ hoäi ñoâ thò thì nhoùm ngöôøi tröôûng thaønh chôï, seõ coù moät hieäu öùng coäng höôûng laøm taêng nhu caàu tieâu duøng. Ban
hôn, thaønh ñaït hôn, giaøu coù hôn cuõng seõ ñaët yeâu caàu veà töï do cao hôn. ñaàu coù theå ngöôøi ta khoâng ñònh mua, nhöng vì tieän nhieàu thöù gaàn nhau
Vì vaäy, khi noùi neùn thì quan troïng laø maät ñoä vaø ñoä da daïng cuûa nhöõng neân ngöôøi ta laø nghó ra mua. Coù nhieàu daïng taäp trung thöông maïi nhö
thaønh phaàn cao caáp môùi laø thöù hoï mong ñôïi, chöù khoâng phaûi laø neùn baát trung taâm thöông maïi, chôï, khu phoá thöông maïi, phoá ñi boä...
kyø. Neáu noàng ñoä thaønh phaàn cao caáp maø thaáp thì caøng neùn ñoâng ngöôøi
caøng loaõng chöù khoâng phaûi laø ñaëc, vì theá coù neùn cuõng phaûn taùc duïng. Nguyeân lyù töông töï cuõng ñöôïc cho laø toàn taïi trong lónh vöïc saûn xuaát,
nghieân cöùu, saùng taïo. Moät khu vöïc ñoâng ñuùc, taäp trung nhieàu ngöôøi,
n Coâng baèng, bình ñaúng: nhieàu caùi ñaàu, seõ coù nhieàu yù töôûng, khuyeán khích nhau cuøng phaùt
Theo yù nghóa veà coâng baèng bình ñaúng laø khaû naêng tieáp caän dòch vuï haï trieån, ñeå coù theå trôû thaønh moät daïng vöôøn öôm yù töôûng, vöôøn öôm
taàng cho taát caû moïi ngöôøi thì ñoâ thò neùn cuõng laø moät giaûi phaùp toát. Vieäc doanh nghieäp. Vöôøn öôm yù töôûng naøy laø moät trong nhöõng ñoäng cô raát
taát caû moïi taàng lôùp, moïi nhoùm xaõ hoäi cuøng ôû chung vôùi nhau trong moät cô baûn cuûa phaùt trieån kinh teá ñoâ thò.
khu ñoâ thò ña chöùc naêng theå hieän söï bình ñaúng cao hôn haún vieäc phaân
chia rieâng khu giaøu khu ngheøo, hay phaân theo saéc toäc. Vieäc neùn cuõng n Caïnh tranh thò tröôøng:
daãn tôùi khaû naêng cung caáp haï taàng coâng coäng hieän ñaïi hôn, reû hôn, Chaát löôïng saûn phaåm, dòch vuï ñoâ thò raát phuï thuoäc vaøo caïnh tranh
phuïc vuï ñöôïc cho taát caû moïi ngöôøi, nhaát laø ngöôøi ngheøo. Tuy nhieân, thò tröôøng laønh maïnh. Vì theá, khoâng chæ laø soá löôïng dòch vuï, maø laø soá
vaán ñeà bình ñaúng töø xöa voán laø caâu chuyeän cuûa ngöôøi ngheøo, vaø vì theá, löôïng vaø chaát löôïng caïnh tranh caàn phaûi quan taâm. Trong neàn kinh teá
ngöôøi ngheøo seõ thích vaø caàn ñoâ thò neùn hôn. Ñoái vôùi ngöôøi giaøu, khaù keá hoaïch, ñieàu quan troïng laø ñaûm baûo treân moät ngaøn daân coù maáy choã
giaû thì nhöõng tieän ích cho ngöôøi ngheøo khoâng thöïc söï laø thöù hoï caàn. nhaø treû, beänh vieän, dòch vuï, cöûa haøng... Nhöng moät haøng phôû duy nhaát
Vieäc soáng chung vôùi ngöôøi ngheøo mang laïi cho hoï nhieàu thöù baát tieän. ñöôïc pheùp khaùc haún vôùi moät haøng phôû soáng soùt duy nhaát sau 100
Suy cho cuøng thì muïc ñích cuûa nhöõng noã löïc vaø söï thaønh ñaït khoâng haøng caïnh tranh. Töông töï ñoái vôùi caû nhöõng dòch vuï xaõ hoäi nhö giaùo
phaûi laø ñeå ñöôïc bình ñaúng nhö nhöõng ngöôøi khaùc. Trong lòch söû ñoâ thò, duïc, y teá cô baûn, neáu nhöõng dòch vuï naøy ñöôïc xaõ hoäi hoaù.
ngay töø nhöõng ñoâ thò ban ñaàu nhö La Maõ thì ngöôøi giaøu ñaõ muoán ra
ngoaøi, khoâng ôû chung vôùi ngöôøi ngheøo trong trung taâm. Taát nhieân, vieäc n Quy luaät giaù trò ñaát cuûa Thuenen:
chung soáng cuõng coù caû giaù trò cho ngöôøi giaøu, vì hoï seõ coù ñöôïc dòch Giaù ñaát laø yeáu toá thò tröôøng. Moïi can thieäp vaøo yeáu toá naøy ñeàu coù nguy
vuï ña daïng hôn, toát hôn, reû hôn. Toùm laïi, ñoâ thò neùn coù theå cho ngöôøi cô laøm maát giaù trò taøi nguyeân. Giaù ñaát ñoâ thò ôû moät khu vöïc phuï thuoäc
giaøu söï töï do vaø ngöôøi ngheøo quyeàn bình ñaúng. Ñöôïc nhö vaäy thì noù laø nhieàu nhaát vaøo khaû naêng sinh lôïi töø noù, chuû yeáu laø naêng löïc trôû thaønh
giaûi phaùp mang laïi tieán boä xaõ hoäi. Nhöng neáu söï töï do cuûa ngöôøi giaøu chôï hoaëc tieáp caän tôùi chôï. Töø giaù ñaát seõ quyeát ñònh tôùi maät ñoä söû duïng.
khoâng ñuû haáp daãn maø quyeàn bình ñaúng ñöôïc ñaët leân haøng ñaàu thì toång Khoâng theå aùp ñaët maät ñoä cao ôû moät nôi giaù trò ñaát thaáp vaø seõ laøm giaûm
theå chöa chaéc ñaõ phaûi laø toát. giaù trò ñaát neáu aùp ñaët maät ñoä söû duïng thaáp ôû nôi coù giaù trò ñaát cao.
Muoán taêng maät ñoä, phaûi taêng giaù trò, maø muoán taêng giaù trò, phaûi taêng
n Sinh keá: cô hoäi thò tröôøng.
Ñoâ thò neùn töø xa xöa voán laø moät hình thöùc ñaûm baûo nhaát ñoái vôùi sinh
keá cuûa ngöôøi ngheøo ñoâ thò. Vì theá, nhöõng khu ngheøo, maät ñoä cao luoân n Voøng quay baát ñoäng saûn:
luoân naèm trong vuøng loõi trung taâm. Trong nhöõng thôøi kyø ñaàu theá kyû Ña soá vieäc phaùt trieån ôû ñaâu, nhö theá naøo trong ñoâ thò khoâng phaûi laø keát
XX, ngöôøi ta cho raèng ñoù laø söï kieän baát thöôøng, khoâng neân khuyeán quaû cuûa nhaän thöùc hay quy hoaïch, maø chuû yeáu bò chi phoái bôûi voøng
khích, vì khu trung taâm ñöôïc coi laø khu ñaát vaøng, chæ neân cho ngöôøi quay baát ñoäng saûn. Löôïng tieàn lôùn nhaát trong ñoâ thò cuõng nhö nhöõng
giaøu, cöûa haøng sang troïng. Vì theá, ngöôøi ta luoân muoán giaûi toaû caùc khu theá löïc maïnh nhaát ñeàu tham gia vaøo voøng quay naøy. Voøng quay naøy
ngheøo, khu oå chuoät ra khoûi vuøng naøy. Nhöng cuõng chính vì theá maø caùc coù raát nhieàu quy luaät phöùc taïp, nhieàu theá löïc tham gia, vôùi nhöõng töông
khu naøy gaàn nhö khoâng bao giôø ñöôïc hôïp thöùc hoaù, caøng trôû neân toài quan löïc löôïng raát khaùc nhau ôû töøng nôi, töøng luùc. Muoán bieát taïi sao
taøn, saäp xeä. Sau naøy, ngöôøi ta nhaän thaáy raèng nhöõng khu naøy khoâng moät ñoâ thò laïi phaùt trieån nhö vaäy hay coù theå aùp duïng moâ hình naøo,
toát chuû yeáu vì noù khoâng ñöôïc coâng nhaän chöù khoâng phaûi laø vì ngöôøi caàn phaûi hieåu raát roõ voøng quay baát ñoäng saûn ôû töøng nôi, töøng thôøi kyø.
ngheøo ôû ñoù. Moâ hình ñoâ thò neùn tìm caùch daøn xeáp, toå chöùc moät caùch Khoâng theå aùp duïng moät moâ hình ñoâ thò cöùng nhaéc trong moïi nôi moïi
hieäu quaû, hôïp lyù khoâng gian soáng cho nhöõng ngöôøi ngheøo vaø caùc loaïi luùc.
thaønh phaàn trong cuøng moät khu ñoâ thò, khi ñoù vöøa ñaûm baûo ñöôïc sinh
keá cho hoï, vöøa traùnh ñöôïc tình traïng tieâu cöïc cuûa caùc khu oå chuoät. Nhö b- Ñoùng goùp cuûa moâ hình ñoâ thò neùn vaøo phaùt trieån kinh teá ñoâ thò:
vaäy, xeùt töø khía caïnh naøy, ñoâ thò neùn chaéc chaén laø moät tieán boä. Beatley Nhìn chung, moâ hình ñoâ thò neùn hoã trôï quy luaät veà taäp trung, coäng
cho raèng vieäc soáng trong nhöõng khu ñoâ thò thöông maïi laø khaû naêng toát höôûng cuûa tieâu duøng, dòch vuï cuõng nhö gia taêng caïnh tranh thò tröôøng.
nhaát ñeå taïo ra caùc loaïi sinh keá phuï ñoàng thôøi cuõng coù ñöôïc chaát löôïng Tuy nhieân, nhöõng yeáu toá naøy khoâng phaûi laø nhöõng lyù do thöïc söï maïnh.
soáng ñoâ thò cao nhaát theo nghóa moät khu ñoâ thò saàm uaát, soáng ñoäng. Xeùt veà toång theå neàn kinh teá ñoâ thò, lôïi theá coäng höôûng vaø caïnh tranh
phuï thuoäc nhieàu vaøo toång ñoä lôùn ñoâ thò vaø toång söùc mua cuûa noù hôn laø
32 SË 94 . 2018
- ≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝
vaøo ñoä neùn trong khoâng gian. Ngöôøi ta khoâng TAØI LIEÄU THAM KHAÛO:
ANNA KRENZ - The Compact City - Theory and Reality
caàn phaûi ôû ngay caïnh khu mua saém môùi mua ‘World Report on the Urban Future 21’, prepared by Sir P. Hall and U. Pfeiffer (Berlin: the World Commission Urban
nhieàu haøng. Vaø vôùi söï phaùt trieån cuûa internet, 21 for the Conference URBAN21 in Berlin, 2000)
tính caïnh tranh cuõng khoâng thöïc söï caàn thieát A. Marshall “How cities work: suburbs, sprawl, and the roads not taken” (Austin: University of Texas Press, 2000)
T. Burton and L. Matson “Urban Footprints: Making best Use of Urban Land and Resources - A Rural Perspective”, in
caùc maët haøng phaûi ñöôïc baøy gaàn nhau trong “The Compact City, a Sustainable Urban Form?” ed. M. Jenks, E. Burton and K. Williams (New York: E & FN Spon,
khu vöïc, vì ngöôøi ta coù theå coù nhieàu caùch ñeå 1996)
H. Girardet “Creating Sustainable Cities”, (Devon: Schumacher Briefing No. 2, Green Society, Green Books Ltd, 1999)
so saùnh, ñoái chieáu nhanh, hieäu quaû hôn. S. Hagan “Taking Shape, A New Contract between Architecture and Nature” (Oxford: Architectural Press, 2001)
Lord R. Rogers “Cities for a Small Planet” (England: Faber & F Faber, 1997)
M. Jenks, E. Burton and K. Williams “Compact cities and Sustainability” in “The Compact City, a Sustainable Urban
Döôùi goùc ñoä quy luaät giaù ñaát hay voøng quay Form?” ed. M. Jenks, E. Burton and K. Williams (New York: E & FN Spon, 1996)
baát ñoäng saûn laø nhöõng theá löïc kinh teá ñoâ thò M. Hillman “In Favour of the Compact City” in “The Compact City, a Sustainable Urban Form?” ed. M. Jenks, E. Burton
chính thì moâ hình ñoâ thò neùn raát deã sa vaøo and K. Williams (New York: E & FN Spon, 1996)
Urban Task Force, “Toward an Urban Renaissance”, Final Report, chaired by Lord Rogers of Riverside (London:
tình traïng khieân cöôõng, phi kinh teá. Bôûi vì neáu Department of the Environment, Transport and the Regions, 1999)
tin vaøo quy luaät thò tröôøng thì choã naøo giaù ñaát L. Thomas and W. Cousins ‘The Compact City: Successful, Desirable and Achievable?’ in “The Compact City, a
Sustainable Urban Form?” ed. M. Jenks, E. Burton and K. Williams (New York: E & FN Spon, 1996)
cao töùc khaéc seõ neùn, chaúng caàn moâ hình gì, M. Breheny “Centrists, Decentrists and Compromisers” in “The Compact City, a Sustainable Urban Form?” ed. M.
ngöôïc laïi ñaõ muoán aùp duïng moâ hình thì nghi Jenks, E. Burton and K. Williams (New York: E & FN Spon, 1996)
T. Beatley “Green Urbanism, Learning from European Cities”, (Washington: Island Press, 2000)
ngôø laø muoán neùn ôû choã khoâng ñaùng neùn. Lord R. Rogers ‘City of Density, Towards an Urban Renaissance’ article in Foyer Magazine (Berlin: Foyer, 2000)
S.C.M. Hui “Low energy building design in high density urban cities” in Renewable Energy 24, 2001 (Pergamon, 2001)
Noùi chung, moâ hình ñoâ thò neùn coù xuaát phaùt Ch. Fulford “The Compact City and the Market”, in “The Compact City, a Sustainable Urban Form?” ed. M. Jenks, E.
Burton and K. Williams (New York: E & FN Spon, 1996)
ñieåm töø nhöõng phaûn bieän töø goùc ñoä moâi K. Williams “Urban intensification policies in England: problems and contradictions” in Land Use Policy 16, 1999
tröôøng vaø xaõ hoäi hoïc. Baûn thaân nhöõng phaûn (Pergamon, 1999)
F. Gomez, E. Gaja and A. Reig ‘Vegetation and Climatic Changes in a City’ in Ecological Engineering, (www.scirus.
bieän naøy coù caùch nhìn laø ngöôøi ta voán dó quaù com, Elsevier, 1998)
öu tieân phaùt trieån kinh teá maø coi nheï hai khía P. Nijkamp and S. A. Rienstra “Sustainable Transport in a Compact City” in “The Compact City, a Sustainable Urban
Form?” ed. M. Jenks, E. Burton and K. Williams (New York: E & FN Spon, 1996)
caïnh kia cuûa phaùt trieån. Vì vaäy, moâ hình naøy ‘City Fights, Debates on Urban Sustainability’ ed. M. Hewitt and S. Hagan (London: James & James, 2001)
giuùp laøm caân baèng bôùt, baèng caùch ñaåy hai truï S. Yannas “Solar Energy and Housing Design”, vol. 1, (London: Architectural Association Publications, 1994)
coät kia leân. Tuy nhieân, veà goùc ñoä kinh teá, ñaây R. Marsh, M. Lauring and E. H. Petersen ‘Architektur og Miljo, Form Konstruktion Materialer - og Miljopavirkning’
(Aarhus: Arkitektskolens Forlag, 2000)
chöa thöïc söï coù theå coi nhö win win solution,
ñaûm baûo chí ít giöõ nguyeân ñöôïc phaùt trieån
kinh teá maø vaãn tieán boä ñöôïc veà hai lónh vöïc
kia. Chính vì theá, nhöõng phaûn bieän töø goùc ñoä
kinh teá ñoâ thò laø phaûn bieän naëng ñoâ nhaát treân
caû lyù thuyeát laãn thöïc teá trong vieäc aùp duïng
moâ hình ñoâ thò neùn. (Thomas, Cousins, Ch.
Fulford).
5- Keát luaän:
Noùi chung moâ hình ñoâ thò neùn chöa chöùng
minh ñöôïc hieäu quaû roõ raøng cuûa noù ñoái vôùi
phaùt trieån beàn vöõng. (Jenks) Ñoái vôùi nhöõng
ñoâ thò tröôûng thaønh, ñaây töøng laø moät moâ
hình töông ñoái ñöôïc nhieàu uûng hoä (World
Commission Urban21, 2000). Tuy nhieân töø
ñoù ñeán nay, ngay caû ñieàu kieän ôû caùc ñoâ thò
tröôûng thaønh cuõng ñaõ thay ñoåi. Treân dieãn ñaøn
lyù thuyeát hay giöõa lyù thuyeát vaø thöïc teá ñeàu
ñang coù raát nhieàu quan ñieåm traùi chieàu. Noùi
chung, khoâng theå coù moät moâ hình ñoâ thò neùn
chung cho taát caû moïi nôi, moïi luùc. Moãi ñoâ thò,
moãi thôøi ñieåm seõ coù moät ñieàu kieän khaùc nhau
vaø caàn aùp duïng nhöõng chieán löôïc, moâ hình
khaùc nhau. Neáu moät ñaát nöôùc hoaëc moät ñoâ
thò naøo muoán ñi theo chieán löôïc ñoâ thò neùn thì
khoâng phaûi laø aùp ñaët ñöôïc moät moâ hình hoaøn
chænh, maø chæ coù caùch nghieân cöùu nhöõng kinh
nghieäm theá giôùi veà vaán ñeà naøy thoâng qua caùc
best practices vaø töø ñoù caân nhaéc xem hoïc hoûi
ñöôïc ñieàu gì cho tröôøng hôïp cuûa mình.
SË 94 . 2018 33
nguon tai.lieu . vn
