Xem mẫu
- Diễn đàn Khoa học và Công nghệ
Định vị tổ chức trung gian của thị trường KH&CN
trong quản lý nhà nước về đổi mới sáng tạo
Phạm Đức Nghiệm1, Tạ Bá Hưng2, Nguyễn Hữu Xuyên3
1
Cục Phát triển thị trường và Doanh nghiệp KH&CN
2
Ban chủ nhiệm Chương trình phát triển thị trường KH&CN
3
Viện Nghiên cứu sáng chế và Khai thác công nghệ
Sự nỗ lực của bên cung trong việc đưa hàng hóa khoa học và công nghệ (KH&CN) tới bên cầu và
việc cố gắng tìm kiếm, lựa chọn của bên cầu về tiếp nhận, ứng dụng hàng hóa KH&CN thích hợp
với nhu cầu sản xuất kinh doanh là những hoạt động thiết yếu nhưng chưa đủ để mang lại giá trị gia
tăng cao. Lý do là bởi hàng hóa KH&CN có tính phức tạp, đặc thù và điều này dẫn tới sự hình thành,
phát triển các tổ chức trung gian đủ mạnh của thị trường KH&CN để hỗ trợ thương mại hóa, kết nối
cầu - cung. Bài viết làm rõ sự cần thiết phải khẳng định vị trí, tầm quan trọng của tổ chức trung gian
của thị trường KH&CN trong bối cảnh Đảng, Nhà nước đang đẩy nhanh việc hoàn thiện chức năng,
phương thức quản lý nhà nước về đổi mới sáng tạo, theo hướng chuyển hóa “tri thức” thành “giá trị
kinh tế” thay vì tập trung nhiều vào quá trình tạo ra tri thức và lan tỏa tri thức như hiện nay.
Sự cần thiết phải hình thành, phát cho thấy, hàng hóa KH&CN có mua (bên cầu). Tuy nhiên khi
triển tổ chức trung gian đủ mạnh, có tính đặc thù, phức tạp hơn so với bán/chuyển giao, bên cung có
tính dẫn dắt của thị trường KH&CN hàng hóa thông thường. Chúng thể không bộc lộ hết thông tin,
có thể tồn tại ở dạng tri thức ẩn, có xu hướng giấu nhược điểm,
Hàng hóa KH&CN không
nên khó nhận biết được rõ ràng, phóng đại ưu điểm về hàng hóa
những được thể hiện dưới dạng
khó đánh giá, định giá, thẩm định KH&CN, trong khi đó bên cầu
tài sản hữu hình như máy móc,
hơn, chi phí giao dịch có thể phát lại không nhận ra. Điều này tạo
thiết bị, phương tiện, công cụ,
sinh và cao hơn so với giao dịch ra sự bất cân xứng về thông tin,
dây chuyền công nghệ, mà còn
hàng hóa thông thường. Nhiều nhận thức, pháp lý, về trình độ
có thể biểu hiện dưới dạng tài sản
hàng hóa KH&CN có tính đơn giữa bên cung và bên cầu trên
vô hình/quyền sở hữu trí tuệ như
nhất, được sở hữu độc quyền, có thị trường KH&CN, nên việc đàm
quyền sở hữu công nghiệp (sáng
tính không hao mòn, không cạn phán, giao dịch, nhận diện các rủi
chế, giải pháp hữu ích, thiết kế bố
kiệt khi sử dụng, thậm chí còn ro trong quá trình tiếp nhận và áp
trí mạch tích hợp bán dẫn, nhãn
được cải tiến, hoàn thiện hơn nếu dụng công nghệ vào thực tiễn có
hiệu, kiểu dáng công nghiệp…),
có phương thức sử dụng hợp lý, thể không mang lại hiệu quả như
quyền đối với giống cây trồng,
khoa học. kỳ vọng. Cùng với đó, bên cung
quyền tác giả và quyền liên quan.
cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro khi
Quyền sở hữu trí tuệ được pháp Việc giao dịch hàng hóa
công nghệ đưa ra trao đổi, đàm
luật thừa nhận và bảo hộ, đây là KH&CN thành công chịu sự chi
phán có thể bị sao chép, giải mã
nền tảng để hình thành các hình phối và phụ thuộc nhiều bởi sự
và làm cho bên cung không bán
thức, phương thức chuyển giao, hiểu biết tường tận của các bên.
được với giá mong đợi, nhưng
thương mại hóa sản phẩm, dịch vụ Thông thường, bên bán (bên
nếu không bán thì công nghệ có
KH&CN từ bên có quyền chuyển cung) biết rõ về xuất xứ, nguồn
thể bị lạc hậu và mất giá trị.
giao (bên cung) sang bên nhận gốc, đặc tính, ưu, nhược điểm
chuyển giao (bên cầu). Điều này của hàng hóa KH&CN hơn bên Sự bất cân xứng về thông tin,
10
Số 6 năm 2021
- Diễn đàn khoa học và công nghệ
nhận thức, về trình độ, năng lực thi hành một số điều của Luật Các công nghệ giao dịch có
giữa bên cung và bên cầu trên KH&CN (2013). Còn các loại nguồn gốc trong nước (30%) thì
thị trường KH&CN, cũng như các hình trung gian khác được thành chủ yếu công nghệ được tạo ra
vấn đề phát sinh về pháp lý, chi lập theo quy định pháp luật về sở từ doanh nghiệp (khoảng 80%),
phí giao dịch trong quá trình trao hữu trí tuệ; tiêu chuẩn, đo lường, còn 20% đến từ các trường đại
đổi, đàm phán, tiếp nhận và đưa chất lượng… Như vậy, tổ chức học/trung tâm công nghệ/viện
công nghệ vào sử dụng là những trung gian rất đa dạng, phong nghiên cứu (có nghĩa chỉ chiếm
rào cản đối với sự thành công phú, hoạt động độc lập, đơn lẻ, 6% tổng giao dịch trên thị trường
trong giao dịch. Rào cản này sẽ được tiếp cận theo nhiều cách trong giai đoạn 2012-2018). Đặc
được khắc phục nếu hình thành khác nhau, nên chưa thực sự làm biệt, hình thức giao dịch qua sàn
được các tổ chức trung gian có sứ nổi bật được mô hình hoạt động, công nghệ/tổ chức trung gian chỉ
mệnh rõ ràng, kết nối đủ mạnh, tính liên kết, liên thông trong việc đạt khoảng 5%; còn lại tới 95%
có tính chuyên nghiệp, hiểu rõ cung cấp dịch vụ kết nối chuyên công nghệ được giao dịch trực
các quy định pháp lý… để hỗ trợ nghiệp, hỗ trợ bên cung, bên cầu tiếp giữa bên cung và bên cầu.
bên cung, bên cầu trong quá trình và các bên liên quan tiến tới giao
Điều này cho thấy, các tổ chức
giao dịch hàng hóa KH&CN, tài dịch thành công.
trung gian chưa làm tốt được sứ
sản trí tuệ. Khi đó, sự thao túng
Thực tế cho thấy, giao dịch mệnh của mình trong việc kết
thị trường bị hạn chế, quyền lợi
thành công là một mục tiêu quan nối, hướng tới giao dịch thành
của các bên được đảm bảo, giá trị
trọng nhất của thị trường KH&CN, công. Một phần do chưa có công
giao dịch công nghệ được xác lập,
điều này được khẳng định trong cụ thống kê đầy đủ hàng năm.
sự bất cân xứng thông tin trên thị
Quyết định số 2075/QĐ-TTg Một phần do chưa đủ tính chuyên
trường KH&CN được giải quyết.
ngày 8/11/2013 của Thủ tướng nghiệp trong việc hỗ trợ, cung
Tại Việt Nam, các tổ chức Chính phủ về phê duyệt Chương cấp dịch vụ về thông tin, đánh
trung gian trong thời gian qua trình phát triển thị trường KH&CN giá, định giá, thẩm định công
được hình thành, vận hành và đến năm 2020. Theo Đặng Thu nghệ, môi giới chuyển giao công
phát triển dưới dạng: sàn giao Hương và cộng sự (2019), trong nghệ, đồng thời hoạt động còn
dịch công nghệ; trung tâm giao giai đoạn từ 2012 đến 2018, tăng đơn lẻ, chưa có sự gắn kết chặt
dịch công nghệ; trung tâm xúc trưởng trung bình của giá trị giao chẽ, liên thông giữa các tổ chức
tiến và hỗ trợ hoạt động chuyển dịch công nghệ toàn nền kinh tế trung gian với nhau, năng lực của
giao công nghệ; trung tâm hỗ đạt 20,9%, riêng ngành chế biến các tổ chức này còn hạn chế.
trợ định giá tài sản trí tuệ; trung chế tạo đạt 19%, ngành điện, điện Bên cạnh đó, các sàn giao dịch
tâm hỗ trợ đổi mới sáng tạo; cơ tử, máy tính có mức tăng trưởng công nghệ quốc gia, sàn giao
sở ươm tạo công nghệ, ươm tạo giá trị giao dịch cao nhất, đạt 32%. dịch công nghệ và thiết bị, các
doanh nghiệp KH&CN (Thông tư Với 37.085 quan sát từ Tổng cục trung tâm hỗ trợ ứng dụng tiến
số 16/2014/TT-BKHCN). Theo Thống kê, Nguyễn Khắc Minh và bộ công nghệ tại các địa phương
Luật Chuyển giao công nghệ cộng sự (2019) đã xác định giá chưa được đầu tư tương xứng với
(2017) thì có 6 loại hình dịch vụ trị giao dịch công nghệ trung bình sứ mệnh là tổ chức trung gian kết
chuyển giao công nghệ (không trên mỗi doanh nghiệp ngành nối cung - cầu công nghệ, nên
quy định tên gọi, hình thức, mô chế biến, chế tạo giai đoạn 2012- chưa tạo được niềm tin cần thiết
hình trung gian), gồm: môi giới 2018 đạt gần 1,345 triệu đồng/ đối với cả bên cung và cầu công
chuyển giao công nghệ; tư vấn doanh nghiệp/năm, trong đó tỷ lệ nghệ. Cùng với đó, các hiệp hội
chuyển giao công nghệ; đánh giá chi phí giao dịch công nghệ nước ngành hàng, đại diện thương mại,
công nghệ; thẩm định giá công ngoài so với giao dịch công nghệ đại diện ngoại giao trong thời gian
nghệ; giám định công nghệ; xúc trong nước có xu hướng tăng, qua chưa tham gia sâu vào hoạt
tiến chuyển giao công nghệ. Bên nhưng chủ yếu là các giao dịch động xúc tiến thị trường chuyển
cạnh đó, việc thành lập tổ chức về máy móc, thiết bị, dây chuyền giao công nghệ nên chưa phát
trung gian còn được quy định công nghệ (khoảng 90%). Các huy được vai trò trung gian trong
tại Khoản 1 Điều 47 Nghị định giao dịch công nghệ có nguồn từ việc tư vấn, hỗ trợ các bên trong
08/2014/NĐ-CP về hướng dẫn nước ngoài chiếm khoảng 70%. giao dịch công nghệ.
11
Số 6 năm 2021
- Diễn đàn Khoa học và Công nghệ
Định vị tổ chức trung gian của thị tế có nhiều điều kiện và cơ hội cần được hoàn thiện theo hướng
trường KH&CN trong quản lý nhà hơn để thực hiện, hỗ trợ và thúc hình thành, phát triển các tổ chức
nước về đổi mới sáng tạo theo hướng đẩy hoạt động đổi mới sáng tạo. chuyên nghiệp, đủ mạnh, hoạt
chuyển hóa “tri thức” thành “giá trị Hoạt động của các tổ chức này động hiệu quả để hỗ trợ doanh
kinh tế” có tính liên kết, tương tác với nghiệp đổi mới sáng tạo, trong đó
nhau, có tính hướng đích để tạo có tổ chức trung gian với vai trò
Tổ chức trung gian của thị
ra một hệ thống đổi mới sáng tạo kết nối, thúc đẩy quá trình tạo ra
trường KH&CN không những có
quốc gia. Theo Lundvall & Borras tri thức, ứng dụng và lan tỏa tri
chức năng cung cấp thông tin, tư
(2005), Hệ thống đổi mới quốc thức trong nền kinh tế. Điều này
vấn, kết nối mà còn có chức năng
gia gồm các yếu tố và mối quan cho thấy, hệ thống đổi mới sáng
hỗ trợ hoàn thiện sản phẩm, hàng
hệ tương tác của chúng trong quá tạo phải có nhiệm vụ kết nối, liên
hóa KH&CN để hướng tới giá trị
giao dịch thành công giữa bên trình truyền bá, sử dụng kiến thức kết, hợp tác hiệu quả giữa khu
cung và bên cầu cả trước, trong mới để sản xuất, kinh doanh và vực tạo ra tri thức (khu vực nghiên
và sau khi giao dịch. Thực tế cho đem lại lợi ích cho nền kinh tế. cứu, đào tạo) với khu vực sử dụng
thấy, khi một sản phẩm KH&CN Bên cạnh Chính phủ, hệ thống tri thức (khu vực sản xuất, kinh
được tạo ra thông qua nghiên cứu đào tạo, tài chính, doanh nghiệp doanh). Trong đó Chính phủ/Nhà
khoa học và phát triển công nghệ (làm trung tâm), một yếu tố quan nước giữ vai trò kiến tạo, tạo môi
thì bản thân nó đã hàm chứa giá trọng của hệ thống đổi mới sáng trường pháp lý, chính sách, thể
trị sử dụng. Tuy nhiên, nếu không tạo quốc gia là các tổ chức trung chế thuận lợi khuyến khích, thúc
được mang ra trao đổi trên thị gian. Các tổ chức trung gian có đẩy và tạo ra những tương tác
trường thì chưa được coi là hàng thể cung cấp dịch vụ thông tin, hỗ tích cực để chuyển hóa tri thức
hóa KH&CN và không có nhiều trợ đánh giá, định giá, thẩm định, thành hàng hóa có giá trị gia tăng
ý nghĩa đối với sự phát triển kinh hỗ trợ kết nối cung - cầu thành cho doanh nghiệp, xã hội. Hay
tế - xã hội. Vì vậy, chỉ khi sản công để bên cầu (doanh nghiệp) nói cách khác, để chuyển hóa
phẩm KH&CN được mang ra trao có thể tiếp nhận, thích nghi, làm “tri thức” thành “giá trị kinh tế”
đổi, mua bán, chuyển giao trên chủ và sáng tạo công nghệ; đồng thì các tổ chức trung gian có vai
thị trường thì chúng mới là hàng thời cung cấp các dịch vụ đào trò là cầu nối, kết nối tri thức từ
hóa và có ý nghĩa đối với nền kinh tạo, hỗ trợ chuyển giao bí quyết, khu vực nghiên cứu, đào tạo (bên
tế - xã hội. Sự trao đổi, mua bán, quy trình công nghệ, tư vấn pháp cung) sang khu vực sản xuất,
chuyển giao trên thị trường được lý cho doanh nghiệp, hỗ trợ phát kinh doanh (bên cầu), đồng thời
đặt trong mối quan hệ tương tác triển sản phẩm mới, quy trình mới hỗ trợ, thúc đẩy quá trình giao
với nhau để giải quyết các vấn để phục vụ hoạt động sản xuất, dịch thành công giữa hai khu vực
đề cơ bản của nền kinh tế, đó là kinh doanh của doanh nghiệp. này để dòng lưu chuyển tri thức
sản xuất cái gì, sản xuất như thế và công nghệ được diễn ra trong
Chính sách phát triển tổ chức
nào và sản xuất cho ai? Kinh tế môi trường, pháp lý thuận lợi.
trung gian đặt trong mối tương
chính trị Marx-Lenin cũng đã khái quan trong hệ thống đổi mới Để tạo ra môi trường, pháp lý
quát và chỉ ra mối quan hệ của sáng tạo quốc gia có ý nghĩa thuận lợi cho dòng lưu chuyển
hệ thống sản xuất trong sự tương quan trọng đối với sự phát triển tri thức và công nghệ, hoạt động
tác, tác động qua lại với lực lượng của thị trường KH&CN. Hệ thống quản lý nhà nước cũng cần có sự
sản xuất và kiến trúc thượng tầng đổi mới sáng tạo quốc gia không thay đổi theo hướng kích cung,
nhằm phát hiện, tìm ra bản chất, những cung cấp đầu vào cho đổi tạo cầu, khuyến khích sự tham
quy luật của quá trình phát triển mới sáng tạo thông qua nghiên gia của cộng đồng vào phát triển
kinh tế ở những giai đoạn nhất cứu và triển khai, mà còn hỗ trợ kinh tế, xã hội; đồng thời không
định. Từ đó đưa ra những định xây dựng năng lực tổ chức, tạo chỉ khuyến khích, thúc đẩy các
hướng, công cụ, biện pháp có cầu cho đổi mới sáng tạo thông doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân
tính đổi mới sáng tạo để thúc đẩy qua việc hình thành thị trường tạo ra tri thức mà còn phải sử
quốc gia phát triển bền vững. công nghệ mới, sản phẩm mới, dụng hiệu quả tri thức để chuyển
Quốc gia định hướng đổi mới yêu cầu mới về chất lượng sản hóa tri thức thành giá trị kinh tế,
sáng tạo sẽ giúp các tổ chức với phẩm. Do đó, các thành phần giá trị gia tăng cho xã hội. Điều
vai trò là trung gian của nền kinh của hệ thống đổi mới sáng tạo này có nghĩa là, quản lý nhà nước
12
Số 6 năm 2021
- Diễn đàn khoa học và công nghệ
về đổi mới sáng tạo cần sử dụng hình thành và phát triển mạng thức chuyển giao, nâng cao kỹ
các công cụ mới, cách thức mới lưới các tổ chức trung gian theo năng, nghiệp vụ về dự báo, tiêu
trong hoạt động kích cung (tạo hướng trọng tâm, trọng điểm, chuẩn hóa và các nội dung liên
tiền đề, dẫn dắt trong quá trình chuyên nghiệp, chú trọng đối quan về bảo vệ quyền sở hữu trí
tạo ra tri thức, công nghệ nội sinh với các tổ chức trung gian phục tuệ, thương mại hóa sản phẩm
từ các viện nghiên cứu, trường vụ các ngành hàng xuất khẩu KH&CN; đánh giá, thẩm định
đại học, các tổ chức và cá nhân; chủ lực, phát huy vai trò của các công nghệ để hỗ trợ tốt hơn cho
khuyến khích nhập khẩu tri thức, hiệp hội ngành hàng và nhà đầu bên cung, bên cầu trong toàn bộ
công nghệ), tạo cầu (kích thích tư trong việc tìm kiếm, lựa chọn, quá trình giao dịch ?
nhu cầu ứng dụng tri thức, công giao dịch và ký kết hợp đồng mua
nghệ vào sản xuất, kinh doanh) bán hàng hóa KH&CN. TÀI LIỆU THAM KHẢO
và hỗ trợ hình thành, phát triển 1. Bộ KH&CN (2019), KH&CN
Thứ ba, tổ chức trung gian cần
các tổ chức có chức năng trung Việt Nam, Nhà xuất bản Khoa học và
đặt trong bối cảnh của quá trình
gian trong việc kết nối cung cầu, Kỹ thuật.
phát triển thị trường KH&CN. Việc
đưa tri thức, công nghệ vào thực 2. Bộ KH&CN (2021), Báo cáo
phát triển của thị trường KH&CN
tiễn nhằm nâng cao năng suất, chuyên đề về quản lý nhà nước về đổi
không chỉ đòi hỏi về sự đồng bộ
chất lượng và hiệu quả phát triển mới sáng tạo.
của hệ thống pháp luật, hệ thống
của nền kinh tế. Để làm tốt vai trò
hạ tầng kỹ thuật, năng lực của tổ 3. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2019),
trung gian của mình trong quản Giáo trình kinh tế chính trị Mác-Lênin,
chức trung gian, mà còn có sự
lý nhà nước về đổi mới sáng tạo, Nhà xuất bản Giáo dục.
sẵn sàng về nguồn cung (trong và
các tổ chức trung gian của thị
ngoài nước) công nghệ, nhu cầu 4. Cục Phát triển thị trường và
trường KH&CN trong thời gian tới
ứng dụng, khả năng tiếp nhận, Doanh nghiệp KH&CN (2019), Báo
cần định vị lại theo hướng: cáo về phát triển thị trường KH&CN.
hấp thụ, thích nghi, làm chủ công
Thứ nhất, hình thành và phát nghệ của doanh nghiệp. Điều này 5. Đặng Thu Hương và cộng sự
triển một số tổ chức trung gian dẫn tới, cần có sự thay đổi trong (2019), Nghiên cứu đề xuất phương
có vai trò đầu mối, dẫn dắt trong phương thức thiết kế, đề xuất đặt pháp xác định giá trị giao dịch công
mạng lưới đổi mới sáng tạo, có hàng, phê duyệt, ký kết và triển nghệ trên thị trường KH&CN Việt Nam,
khả năng liên kết, liên thông, thu khai các nhiệm vụ KH&CN có Báo cáo tổng kết đề tài.
thập, chia sẻ, xử lý thông tin để tính ứng dụng theo hướng có sự 6. Nguyễn Khắc Minh và cộng sự
cung cấp các dịch vụ có tính hệ tham gia của bên cầu trong toàn (2019), Báo cáo thực trạng giao dịch
thống theo chuỗi giá trị (từ việc bộ quá trình từ việc hình thành ý công nghệ thời kỳ 2012-2018.
cung cấp thông tin tới hỗ trợ tưởng đến việc nghiệm thu, ứng 7. Phạm Đức Nghiệm, Tạ Doãn
giao dịch và sau hỗ trợ giao dịch dụng kết quả sau nghiệm thu để Trịnh, Nguyễn Hữu Xuyên (2020),
thành công) để hỗ trợ hiệu quả tạo ra giá trị gia tăng cho doanh “Giá trị giao dịch công nghệ: yếu tố
cho việc môi giới, chuyển giao nghiệp và xã hội. quyết định sự phát triển của thị trường
tri thức, công nghệ có giá trị gia KH&CN”, Tạp chí Thông tin và Truyền
Ngoài ra, các tổ chức trung thông, số 3+4, tr.103-107.
tăng cao từ khu vực nghiên cứu,
gian dẫn dắt cần phát huy vai
đào tạo sang khu vực sản xuất, 8. Nguyễn Hữu Xuyên và cộng sự
trò kết nối, tập hợp thông tin, (2021), "Tổ chức trung gian của thị
kinh doanh.
kiến thức, chia sẻ, xử lý thông trường KH&CN: Phương hướng và đề
Thứ hai, chuyên nghiệp hóa tin để giải quyết các vấn đề cụ xuất mô hình phát triển", Tạp chí Thông
việc kết nối, cung cấp dịch vụ thể trong chuyển giao, tiếp nhận tin và Truyền thông, số 2, tr.106-113.
của tổ chức trung gian đang hàng hóa KH&CN; dẫn dắt, liên
9. Lundvall and Borras (2005),
hoạt động, nâng cao hiệu quả kết và định hình các mối quan hệ "Science, Technology, Innovation
của hoạt động kết nối cung - cầu có tính mạng lưới trong hệ thống and Knowledge Policy", The Oxford
công nghệ, đáp ứng yêu cầu về đổi mới sáng tạo quốc gia. Cùng Handbook of Innovation, Oxford
giảm thiểu chi phí giao dịch và với đó là từng bước số hóa, liên University Press.
minh bạch các thông tin về hàng thông với các tổ chức trung gian
hóa và dịch vụ được giao dịch, thuộc các bộ, ngành từ trung
mua bán, chuyển giao trên thị ương tới địa phương; đẩy mạnh
trường KH&CN. Cùng với đó là việc hỗ trợ online về pháp lý, hình
13
Số 6 năm 2021
nguon tai.lieu . vn
