Xem mẫu
- 4
Chöông
Kieán taïo
Vieät Nam
trong
khung caáu truùc
Ñoâng Nam AÙ
- Chöông 4. Kieán taïo Vieät Nam trong khung caáu truùc Ñoâng Nam AÙ
1. Ñaëc ñieåm caáu truùc Ñoâng Nam AÙ theo
moâ hình kieán taïo maûng
Haàu nhö taát caû caùc beå traàm tích Ñeä tam ñeán nay.
chöùa daàu khí ôû Ñoâng Nam AÙ ñöôïc hình Ñaëc ñieåm kieán taïo Ñoâng Nam AÙ trong
thaønh gaén lieàn vôùi hoaït ñoäng kieán taïo maûng giai ñoaïn Ñeä Tam laø keát quaû chuyeån ñoäng
giai ñoaïn Ñeä Tam (Hình 4.1). cuûa caùc maûng lôùn:
Treân 70 beå chöùa daàu khí ôû Ñoâng Nam AÙ Maûng ñoäng AÁn Ñoä dòch chuyeån leân phía
•
ñeàu naèm treân rìa noäi maûng, ôû phía Taây keùo Baéc va chaïm vaøo maûng AÂu - AÙ,
daøi töø Baéc Thaùi Lan xuoáng vònh Malay ñeán Maûng chaâu UÙc dòch chuyeån huùt chìm
•
bieån Taây Natuna, ôû phía Ñoâng laø toaøn theàm döôùi cung ñaûo Sumatra,
luïc ñòa Vieät Nam, chuùng phaân boá lieàn keà Maûng Thaùi Bình Döông chuyeån nhanh
•
hoaëc ôû nôi giao nhau cuûa caùc ñôùi khaâu hay theo höôùng taây - taây baéc huùt chìm döôùi
ñöùt gaõy lôùn xuyeân caét vuøng rìa Nam cuûa cung ñaûo Philippin ôû rìa Ñoâng maûng AÂu
maûng AÂu - AÙ vaøo Ñeä Tam, nhö Sagaing, - AÙ,
Three Pagodas, Mae Ping - Haäu Giang, Söï taùch giaõn vaø hình thaønh Bieån Ñoâng.
•
Petchabun, Ranong, Khlong Marui, Soâng Tröôøng ñoäng löïc ñaõ taïo söï xoay chuyeån
Hoàng, Soâng Maõ, Raøo Naäy, Ñaø Naüng, kinh caùc vi maûng (microplates), söï tröôït baèng
tuyeán 109 KÑ... doïc caùc ñôùi khaâu vaø caùc ñöùt gaõy lôùn theo
o
Vì theá vieäc taùi laäp kieán taïo maûng cuûa ñoù caùc beå Ñeä Tam ñöôïc hình thaønh, ñoàng
Ñoâng Nam AÙ laø caàn thieát nhaèm nghieân cöùu thôøi cuõng taïo tính chu kyø xen nhöõng giaùn
vai troø chuyeån ñoäng cuûa caùc maûng trong söï ñoaïn khu vöïc ñöôïc ghi nhaän ôû taát caû caùc beå
hình thaønh caùc beå vaø ñaëc ñieåm phaân boá daàu Ñeä Tam Ñoâng Nam AÙ. Chu kyø phaùt trieån
khí. kieán taïo - töôùng ñaù vaø magma giai ñoaïn Ñeä
Caáu truùc Ñoâng Nam AÙ goàm nhieàu vi Tam lieân quan ñeán caùc chu kyø va chaïm vaø
maûng (microplates) naèm keïp giöõa 3 maûng huùt chìm giöõa caùc maûng lôùn.
lôùn: caùc maûng AÂu - AÙ, AÁn - UÙc vaø Thaùi Bình Nguoàn goác kieán taïo cuûa caùc beå traàm tích
Döông. Theo keát quaû ño ñoä dòch chuyeån laø vaán ñeà tranh luaän, vaø coù raát nhieàu moâ
coå töø, heä thoáng ñònh vò toaøn caàu (GPS) vaø hình. Moät soá nhaø ñòa chaát giaû ñònh nguyeân
cöôøng ñoä ñoäng ñaát thì cöôøng ñoä hoaït ñoäng nhaân hình thaønh caùc beå Ñeä Tam ôû ÑNAÙ laø
cuûa caùc maûng naøy coøn khaù maïnh vôùi toác ñoä do caêng giaõn sau cung keát quaû cuûa söï huùt
dòch chuyeån lôùn ñöôïc ghi nhaän töø Ñeä Tam chìm vaø hoäi tuï xieân (oblique convergence)
65
- Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam
Hình 4.1. Sô ñoà phaân boá caùc beå chöùa daàu chính ôû Ñoâng Nam AÙ
doïc raõnh suït (trench) Sumatra - Java faulting) (Hamilton,1979; Crostella,1981);
(Kingston vaø nnk, 1983); do söï keùo toaùc do taùch rift lieân quan ñeán söï daâng troài cuûa
doïc caùc ñöùt gaõy tröôït baèng traùi lôùn (left- manti (mantle plume) (Hutchinson,1989;
lateral strike-slip faults) theo thuyeát kieán Khalid Ngah vaø nnk., 1996); do caêng giaõn
taïo thuùc troài (Tapponnier vaø nnk., 1982), keát quaû cuûa söï xoay tröôøng öùng löïc (rotating
do taùch rift sau cung (back arc rifting) keát of stress field) trong quaù trình va maûng giöõa
hôïp vôùi hoaït ñoäng gaõy tröôït doác (wrench AÁn Ñoä vaø AÂu - AÙ (Harder vaø nnk., 1992;
66
- Chöông 4. Kieán taïo Vieät Nam trong khung caáu truùc Ñoâng Nam AÙ
Huchon vaø nnk., 1994); do caét tröôït phaûi Ñoâng (nhö khoái Hoa Nam, khoái Ñoâng
Döông hay Sundaland), doïc theo caùc ñôùi caét
(dextral shear) doïc caùc ñöùt gaõy tröôït höôùng
tröôït chính nhö: Soâng Hoàng, Taây Malaysia,
taây-baéc toàn taïi tröôùc ñoù (Polochan vaø nnk.,
Vònh Thaùi Lan v.v... taïo taùch giaõn ñaùy bieån
1989); hoaëc do keùo toaùc lieân quan ñeán söï
Andaman, Bieån Ñoâng vaø söï caêng giaõn ôû
uoán cong cuûa quaàn ñaûo Andaman - Sumatra
Vònh Thaùi Lan (Hình 4.2).
- Java (Hutchinson,1992).
Huchon vaø nnk. (1994) ñaõ chænh söûa vaø
Duø coù nguoàn goác khaùc nhau, nhöng
ñöa ra thuyeát ruùt ngaén voû Traùi Ñaát (crust
caùc beå naøy ñöôïc thaønh taïo lieân quan ñeán
shortening, Hình 4.3) ôû vuøng Baéc goùc hoäi tuï
chuyeån ñoäng tröôït baèng (strike-slip), caêng
Taây Taïng theo ñoù söï caêng giaõn (extension)
giaõn (extension) beân trong maûng vaø coù
phaùt trieån veà phía Ñoâng vaø Nam cuûa maûng
daïng graben hoaëc nöûa graben vôùi caùc chu
ñoäng AÁn Ñoä. Vôùi söï dòch chuyeån ñôùi hoäi
kyø traàm tích vaø nhöõng baát chænh hôïp ñoàng
tuï veà phía Baéc, moät maûng voû naèm keà phía
tuoåi vôùi nhau ñöôïc quan saùt thaáy trong taát
Ñoâng coù xu theá bò thuùc troài tröôùc tieân veà
caû caùc beå.
phía Ñoâng hoaëc Ñoâng - Baéc, sau ñoù veà phía
Moâi tröôøng traàm tích vaø quy luaät phaân
Nam laøm maûng naøy xoay phaûi. Phaàn voû naèm
boá daàu khí trong caùc beå Ñeä Tam ñöôïc khoáng
ôû xa hôn veà phía Ñoâng seõ coù tröôøng öùng löïc
cheá bôûi hai yeáu toá: - chuyeån ñoäng kieán taïo
toái ña höôùng ñoâng - taây, sau ñoù chuyeån sang
cuûa caùc vi maûng noäi luïc (intracontinental
baéc - nam khi ñôùi hoäi tuï tieáp tuïc di chuyeån
microplates) vaø söï dao ñoäng coù tính chu kyø
leân phía Baéc. Döïa theo ñoù, Huchon ñaõ laäp
cuûa möïc nöôùc ñaïi döông.
moâ hình caùc tröôøng öùng löïc theo 4 thôøi kyø
Söï dao ñoäng möïc nöôùc ñaïi döông, ñaëc
(Hình 4.4) töø giöõa Eocen (50 trieäu naêm) ñeán
bieät trong Oligocen - Miocen, ñoùng vai troø
giöõa Miocen (16 trieäu naêm). Moät soá lôùn caùc
quan troïng trong söï phaân boá töôùng traàm tích
khoái noäi maûng (intraplates) beân trong ñòa
vaø ñaëc tính daàu khí.
khoái Ñoâng Döông (Indochina) cuõng thay ñoåi
Maëc duø taát caû caùc taùc giaû ñeàu thöøa nhaän
höôùng chuyeån ñoäng theo söï chuyeån höôùng
caáu truùc Ñoâng Nam AÙ ñöôïc hình thaønh do söï
cuûa tröôøng öùng löïc. Huchon cuõng thöøa nhaän
va chaïm cuûa caùc maûng lôùn, nhöng moâ hình
xu theá tröôït baèng phaûi (right lateral) trong
ñoäng löïc laïi ñöôïc giaûi thích khaùc nhau.
moâ hình thuùc troài cuûa Tapponnier laøm xoay
2. Nhöõng quan ñieåm khaùc nhau veà moâ khoái Ñoâng Döông vaø giaõn ñaùy Bieån Ñoâng.
hình ñoäng löïc di chuyeån caùc maûng Söï thuùc troài xaûy ra khoâng ñoàng nhaát, coù xu
theá phaân dò theo thôøi gian. Vaøo giöõa Eocen
2.1. Quan ñieåm thuùc troài (extrusion) theo
baét ñaàu söï va chaïm, vaøo Oligocen (32 trieäu
Tapponnier vaø nnk., 1982, 1986
naêm) giaõn ñaùy Bieån Ñoâng, vaøo Miocen
Vôùi moâ hình kieán taïo naøy vaøo Eocen söï sôùm (23 trieäu naêm) coù söï ñoåi höôùng giaõn
va chaïm cuûa maûng ñoäng AÁn Ñoä (indentor) ñaùy cuûa Bieån Ñoâng, vaøo Miocen giöõa keát
vaø chuoài saâu (deep penetration) vaøo maûng thuùc söï giaõn ñaùy Bieån Ñoâng, khoâng ñeà caäp
chaâu AÙ ñaõ laøm cho nhöõng khoái lôùn voû luïc ñeán vai troø chuyeån ñoäng cuûa caùc vi maûng
trong caáu truùc maûng Thaùi Bình Döông. Söï
ñòa bò troài leân, xoay phaûi vaø tröôït veà höôùng
67
- Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam
1500 E 400
700 600 N 500
900 1100 1300
Caêng giaõn vaøo Kainozoi
Voû ñaïi döông Bieån Ñoâng
vaø bieån Andaman
Ñaát lieàn
6000
0
B E
I R I
S
L
IK A
1500
3
300
00
BA
10
500
MOÂNG COÅ
A
L
T
A
I
SI
1400
THIEÂN SÔN 2
AN
200
SH
F.
400
GH
6000
TA
N
Y TY
2
AL
TRUNG QUOÁC
K
?
?
1? VA 2
ÂN
1 NA
3 M
H
0
I
M
SO 2
L ÂNG
A
100
AY A
HO
À NG
ÑO 0
ÂN 130
60
G
0
00
DÖ
10 0
0
00
Ô
1
NG 1
200
AÁN ÑOÄ
00
1
M
1-2
A
L
A
Y
S
BORNEO
100
IA
500 km
100
600
00 1200
0
1000
700 800 900 110 0
Hình 4.2. Sô ñoà caáu taïo thuùc troài vaø caùc ñöùt gaõy lôùn ôû Ñoâng Chaâu AÙ
68
- Chöông 4. Kieán taïo Vieät Nam trong khung caáu truùc Ñoâng Nam AÙ
0
0
0
120 E
900 E 110 E
100 E
0
0
40 N
40 N
0 0
30 N 30 N
Nam Trung Hoa
MBT
SF
R
R
R
F
F
0 0
20 N 20 N
AÁn Ñoä
M
P
PF
Bieån Ñoâng
TP
TP
F
F
100N 100 N
BRS
BORNEO
0
0
0
120 E
900 E 110 E
100 E
SF: Ñöùt gaõy Sagaing
TPF: Ñöùt gaõy Three Pagodas
BRS: Ñôùi khaâu Bentong - Raub MPF: Ñöùt gaõy Mae-Ping
MBT: Ñôùi nghòch chôøm chính ôû rìa maûng RRF: Ñöùt gaõy Soâng Hoàng
Hình 4.3. Söï ruùt ngaén voû traùi ñaát
69
- Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam
0 0 0 0
110 E
90 E 110 E
90 E
OLIGOCEN (32 Ma)
EOCEN GIÖÕA(50 Ma)
Khôûi ñaàu giaõn ñaùy Bieån Ñoâng
Khôûi ñaàu va chaïm
0 0
30 N 30 N
RRF
RR
F
MP
F
Giaõn ñaùy
0 0
10 N 10 N
IN
IN
MIOCEN GIÖÕA (16 Ma)
MIOCEN SÔÙM (23 Ma)
Keát thuùc giaõn ñaùy Bieån Ñoâng
Ñoåi höôùng giaõn ñaùy Bieån Ñoâng
(South China Sea)
(South China Sea)
0 0
30 N 30 N
RR RR
F F
IN
IN
TP
F
0 0
10 N 10 N
BRS
0 0 0 0
110 E
90 E 110 E
90 E
Ghi Chuù
RRF - ñöùt gaõy Soâng Hoàng TPF - ñöùt gaõy Three Pagodas
IN - maûng AÁn Ñoä
Hình 4.4. Baûn ñoà tröôøng öùng löïc (theo R. D. Shaw, 1997; Huchon, 1994)
70
- Chöông 4. Kieán taïo Vieät Nam trong khung caáu truùc Ñoâng Nam AÙ
tröôït baèng doïc caùc ñöùt gaõy lôùn nhö Sagaing Caùc taùc giaû naøy cho raèng: Ñoâng Nam AÙ
goàm moät phöùc hôïp caùc vi maûng ñaïi döông
(SF), Three Pagodas (TPF) vaø ñöùt gaõy
vaø luïc ñòa (ñòa khoái) keïp giöõa caùc maûng lôùn
Soâng Hoàng (RRF) ñaõ taïo söï giaõn ñaùy bieån
luïc ñòa töông ñoái oån ñònh AÂu - AÙ ôû Taây -
Andaman, hình thaønh caùc beå rift Vònh Thaùi
Baéc, maûng AÁn - UÙc ôû phía Nam nhöng di
Lan vaø Soâng Hoàng. Quan ñieåm naøy ñaõ boå
chuyeån raát nhanh leân phía Baéc, caùc maûng
sung cho caùch giaûi thích söï taïo rift ñôn
Philippine vaø Thaùi Bình Döông bò huùt chìm
thuaàn do chuyeån ñoäng suït luùn doïc ñöùt gaõy
ôû rìa Ñoâng maûng AÂu - AÙ. Caùc chuyeån ñoäng
(downfaulting) cuûa Polachan (1988, 1991)
naøy ñaõ taïo söï huùt chìm giöõa maûng vaø hình
vaøo Oligocen ñeå hình thaønh beå nhö beå Vònh
thaønh heä cung ñaûo - raõnh suït (arc/trench) ôû
Thaùi Lan v. v...
söôøn Taây - Nam vaø Ñoâng - Baéc cuûa Ñoâng
Shaw R.D. (1997) döïa vaøo caùc quan
Nam AÙ (caùc cung ñaûo Sunda vaø Philippine).
ñieåm treân cuõng cho raèng söï dòch chuyeån
Moâ hình naøy chöa giaûi thích söï chuyeån ñoäng
theo caùc ñöùt gaõy khoâng chæ tröôït baèng phaûi
coøn phöùc taïp hôn nhieàu khi maûng chaâu UÙc
maø ñoåi höôùng theo thôøi gian - ban ñaàu vaøo
va chaïm vôùi maûng Philippin taïo ranh giôùi
Eocen (?) hoaëc Oligocen chuyeån ñoäng doïc
tröôït baèng traùi laøm cho caùc khoái vi luïc ñòa
caùc ñöùt gaõy Mae Ping vaø Three Pagodas
bò caét taùch khoûi rìa Baéc chaâu UÙc ñeå chuyeån
chuû yeáu laø tröôït baèng traùi (sinistral), sau
dòch veà phía Taây.
ñoù (sau thôøi gian 23 trieäu naêm) xaûy ra söï
Söï hình thaønh caùc beå noäi maûng ñöôïc
ñaûo höôùng sang tröôït baèng phaûi (dextral),
giaûi thích do taùc ñoäng va chaïm tröïc tieáp
gaây hieän töôïng nghòch ñaûo kieán taïo vaøo
ôû rìa caùc maûng vaø hieäu öùng naøy ñaõ ñöôïc
cuoái Oligocen quan saùt thaáy ôû beå Taây
truyeàn raát saâu vaøo trong maûng. Ngoaøi ra,
Natuna hoaëc beå Soâng Hoàng ôû phía Baéc vi
ñaëc tính caêng hoaëc neùn cuûa heä cung ñaûo
maûng Ñoâng Döông. Xen giöõa hai thôøi kyø
coøn phuï thuoäc vaøo söï thay ñoåi toác ñoä huùt
naøy laø thôøi kyø yeân tónh kieán taïo (structural
chìm (möùc ñoä hoäi tuï - convergence rate,
quiescene), vôùi söï suït rift laø chuû yeáu, keùo
rollback velocity) vaø höôùng di chuyeån cuûa
daøi 10 - 15 trieäu naêm taïo phöùc heä traàm tích
ñòa khoái phuû chôøm beân treân.
daøy chöùa daàu tuoåi Oligocen. Söï ñoåi höôùng
Ian Longley (1997) treân cô sôû thöøa nhaän
vaø cöôøng ñoä chuyeån ñoäng ñöôïc giaûi thích
kieán taïo Ñoâng Nam AÙ lieân quan ñeán söï va
do söï chuyeån dòch vò trí cuûa rìa ñôùi hoäi tuï
chaïm caùc maûng AÂu - AÙ vaø AÁn - UÙc, ñaõ chia
(convergence margins) khi maûng ñoäng AÁn
ra 5 thôøi kyø:
Ñoä thuùc leân phía Baéc taïo höôùng töông taùc
Tröôùc Ñeä Tam (tröôùc 50 trieäu naêm) -
•
(interaction) khaùc nhau ñoái vôùi caùc ñöùt gaõy
lòch söû tröôùc Ñeä Tam lieân quan ñeán söï
chính, nhö Three Pagodas vaø Soâng Hoàng.
vôõ maûnh cuûa sieâu luïc ñòa Gondwana laøm
2.2. Quan ñieåm veà moâ hình ñoäng cuûa
moät soá maûnh baét ñaàu taùch khoûi chaâu UÙc
nhieàu vi maûng (kinematic modelling
töø Jura, AÁn Ñoä taùch khoûi chaâu UÙc vaøo
of numerous microplates)
Creta sôùm vaø Nam Baêng Döông taùch
Rangin vaø nnk., 1990; Daly vaø nnk., ra vaøo Creta muoän. Caùc vi maûng Ñoâng
1991; Ian M. Longley, 1997; Hall R. 1997: Döông, proto - Bieån Ñoâng, Taây Sunda
71
- Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam
luoân laø moät boä phaän cuûa luïc ñòa AÂu - rift ôû caùc beå tröôùc vaø sau cung ñaûo.
AÙ beàn vöõng. Khoái Kalimantan sau khi Thôøi kyø (21 - 0 trieäu naêm) - chaám döùt
•
taùch khoûi Ñoâng Döông vaø Meritus taùch giaõn ñaùy Bieån Ñoâng, co ngaén voû ôû Taây
khoûi chaâu UÙc ñaõ gaén keát (almaganation) Taïng (Tibet), xoay khoái, troài vaø tröôït
vôùi nhau thaønh khoái Borneo coù theå vaøo baèng doïc caùc ñöùt gaõy, gaây nghòch ñaûo
90 trieäu naêm tröôùc ñaây. Söï gaén keát kieán taïo trong taát caû caùc beå Ñeä Tam ôû
caùc vi maûng treân ñeå hình thaønh khung Ñoâng Nam AÙ.
caáu truùc Ñoâng Nam AÙ thoáng nhaát keát Hall R. (1995, 2002) döïa treân soá lieäu ño
thuùc vaøo khoaûng 85 trieäu naêm vôùi hoaït coå ñòa töø ôû Ñoâng Indonesia vaø phoûng theo
ñoäng magma - phun traøo vaø taïo nuùi Yeán chöông trình ATLAS, ñaõ xaùc ñònh vò trí caùc
Sôn. cöïc xoay (rotation poles) cuûa vi maûng bieån
Thôøi kyø (50 - 43, 5 trieäu naêm) - xaûy ra Philippin (Philippine Sea microplate) vaø caùc
•
söï va chaïm cuûa hai maûng AÂu - AÙ vaø AÁn vi maûng khaùc beân trong luïc ñòa AÂu - AÙ töø 50
- UÙ song song vôùi söï huùt chìm maûng ñaïi trieäu naêm trôû laïi. Theo Hall, trong thôøi gian
döông döôùi luïc ñòa AÂu - AÙ, nhöng toác naøy vi maûng bieån Philippin ñaõ xoay phaûi
ñoä hoäi tuï hay huùt chìm doïc cung Sunda lieân tuïc vaø tröôït veà Taây - Baéc, taïo hai bieán
chaäm hôn so vôùi toác ñoä di chuyeån cuûa coá khu vöïc quan troïng do söï va chaïm daïng
maûng luïc ñòa taïo söï caêng giaõn ôû rìa luïc cung ñaûo - luïc ñòa (arc - continent collision)
ñòa ñeå hình thaønh caùc beå tröôùc vaø sau laøm bieán ñoåi hình daïng vaø ranh giôùi caùc ñòa
cung ñaûo ñöôïc laáp ñaày bôûi traàm tích khoái (geoblock) ôû rìa Ñoâng - Nam luïc ñòa AÂu
soâng - bieån cho ñeán giöõa Miocen. - AÙ - ñoù laø söï va chaïm giöõa luïc ñòa chaâu UÙc
Thôøi kyø (43,5 - 32 trieäu naêm) - chaám vôùi cung vi maûng bieån Philippin (Philippine
•
döùt va chaïm giöõa aán Ñoä vaø AÂu - AÙ, Sea microplate arc) ôû 25 trieäu naêm vaø söï va
caùc maûng ñaïi döông phía Nam saép xeáp chaïm giöõa cung ñaûo Philippin vôùi rìa Ñoâng
laïi, maûng AÁn Ñoä Döông tieáp tuïc bò huùt luïc ñòa AÂu - AÙ vaøo 5 trieäu naêm, töông öùng
chìm döôùi khoái luïc ñòa Sunda vôùi toác vôùi hai thôøi kyø chuyeån ñoäng kieán taïo quan
troïng ôû Ñoâng Nam AÙ vaøo cuoái Oligocen vaø
ñoä chaäm, hình thaønh pha 2 trong lòch söû
cuoái Miocen muoän. Hall cuõng cho raèng vaøo
phaùt trieån caùc beå sau cung ñaûo. Söï saép
cuoái Oligocen söï tröôït baèng doïc theo hai
xeáp laïi maûng Thaùi Bình Döông ñi keøm
ñöùt gaõy lôùn Soâng Hoàng vaø Three Pagodas
taùch giaõn Bieån Ñoâng, söï taùch giaõn eo
laøm khoái Borneo xoay traùi, hình thaønh beå
bieån Makassar taïo caùc beå ôû Ñoâng vaø
Vònh Thaùi Lan - Malay, kheùp laïi maûng
Taây - Baéc Borneo.
ñaïi döông proto - Bieån Ñoâng (proto South
Thôøi kyø (32 - 21 trieäu naêm) - töông öùng
•
China Sea), baét ñaàu taùch giaõn ôû phía Baéc
vôùi pha ñaàu cuûa giaõn ñaùy Bieån Ñoâng laøm
quaàn ñaûo Macclesfield ñeå hình thaønh Bieån
xoay phaûi toaøn ñòa khoái Sunda quanh
Ñoâng nhö ngaøy nay.
cöïc xoay naèm ôû ñaàu vònh Thaùi Lan. Söï
Warren Carey ñöa ra giaû thuyeát veà söï
xoay khoái môû roäng beå Malay taïo moät
giaõn nôû cuûa Traùi Ñaát (Expanding Earth
pha gia taêng toác ñoä hoäi tuï, nghòch ñaûo
hypothesis), OÂng cho raèng tröôùc khi xaûy ra
kieán taïo doïc cung Sunda chaám döùt suït
72
- Chöông 4. Kieán taïo Vieät Nam trong khung caáu truùc Ñoâng Nam AÙ
söï phaù ñöùt caùc ñôùi tröôït ven - Thaùi Bình Thaùi
Caùc caáu taïo noäi maûng choàng goái Meso
Döông vaø Tethys (Disruption of Peripacific •
- Kainozoi döôùi daïng caùc rift, voõng
and Tethian shear), khoái luïc ñòa (craton)
(depression), graben, caùc nuùi löûa - xaâm
Ñoâng Nam AÙ goàm nhöõng maûnh vôõ hình thoi
nhaäp noâng (volcano-plutonic) kieåu rìa
vaø neâm (rhombochasm and sphenochasm)
luïc ñòa tích cöïc.
ngaên bôûi caùc ñöùt gaõy tröôït baèng, sau ñoù bò
Bieån rìa Ñoâng Vieät Nam goàm caû theàm,
•
giaõn nôû (expansion) khoâng coù hieän töôïng
söôøn luïc ñòa vaø voû ñaïi döông (32-16
huùt chìm ven bieån Tethys vaø Thaùi Bình
trieäu naêm).
Döông.
C. Ñ. Trieàu ñaõ phaân chia caùc caáu truùc
2.3. Quan ñieåm cuûa moät soá nhaø ñòa chaát
daïng tuyeán lôùn (lineament) lôùn laø ranh giôùi
Vieät Nam
caùc noäi maûng, chuùng coù nguoàn goác saâu döôùi
Kieán taïo khu vöïc Ñoâng Nam AÙ vaø Vieät voû, hieän vaãn coøn hoaït ñoäng, gaén vôùi caùc ñai
Nam ñöôïc theå hieän trong nhieàu coâng trình ñoäng ñaát maïnh hieän nay. Coù taát caû 13 ñôùi
nghieân cöùu cuûa N. X. Bao, L. D. Baùch, ñöôïc phaân chia coù cöôøng ñoä (magnitude)
N. Ñ. Caùt, V. Ñ. Chöông, L. N. Lai, P. H. M>6. 0.
Long, P. V. Quyùnh, N. T. San, P. T. Thò, Ñôùi ñöùt gaõy saâu Soâng Hoàng (RRFZ)
N. G. Thaéng, T.V. Trò, C. Ñ. Trieàu, N. X. ñöôïc caùc nhaø ñòa chaát Vieät Nam nghieân
Tuøng... ñaëc bieät lieân quan vôùi ñôùi ñöùt gaõy cöùu nhieàu vaø ñeàu khaúng ñònh quan ñieåm
Soâng Hoàng coù nhieàu coâng trình nghieân cöùu cuûa Tapponnier (1986), Rangin C. vaø nnk.
cuûa T. T. Thaéng, T. Nghi, N. T. Yeâm, L. (1995) veà söï thuùc troài töø maûng AÁn Ñoä daãn
V. Maïnh, N. T. Kim Thoa vaø nhieàu taùc giaû ñeán chuyeån ñoäng tröôït baèng traùi trong Ñeä
khaùc… Tam, ít ra ñeán cuoái Miocen muoän (5 trieäu
T. V. Trò (1995) phaân chia mieàn laõnh thoå naêm) taïo ra beå caêng giaõn (extensional basin)
Ñoâng Döông thaønh nhieàu ñòa khu (terrane) Soâng Hoàng. P. V. Quyùnh vaø moät soá nhaø
taùch ra töø Gondwana coù caáu truùc voû Traùi nghieân cöùu khaùc cho söï tröôït baèng doïc caùc
Ñaát khaùc nhau: ñöùt gaõy saâu khoâng chæ taïo söï caêng giaõn maø
Caùc khoái voû luïc ñòa tieàn Cambri (Ñoâng
• coøn coù taùc ñoäng cuûa neùn eùp (compression)
Döông, Shan Thaùi, Hoaøng Lieân Sôn, ñeå taïo caùc beå keùo toaùc (pull - apart) hôn laø
Hoaøng Sa), caêng giaõn ñôn thuaàn.
Ñòa khu lieân hôïp (composite terrane)
• T. T. Thaéng vaø ñoàng taùc giaû ñaõ phaùt trieån
Vieät - Trung coá keát vaøo Paleozoi sôùm quan ñieåm thuùc troài cuûa Tapponnier nhöng
- giöõa, Vieät - Laøo coá keát vaøo Paoleozoi coù keát hôïp vôùi khaùi nieäm veà söï chuyeån
giöõa - muoän vaø ñöôïc gaén keát vôùi nhau dòch vò trí theo thôøi gian laøm cho khoái Ñoâng
qua ñôùi khaâu Soâng Maõ, Döông coù xu höôùng xoay phaûi vaø beå Soâng
Ñòa khu lieân hôïp Ñoâng Döông ñöôïc coá Hoàng ñöôïc hình thaønh daïng caêng ngang
•
keát vaøo thôøi kyø taïo nuùi Indosini lieân (transtensional).
quan ñeán söï kheùp kín cuûa Paleotethys Döïa treân soá lieäu troïng löïc veä tinh N. N.
giaùp noái vôùi ñòa khu lieân hôïp Shan- Trung, N. T. T. Höông ñaõ xaây döïng baûn ñoà
73
- Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam
I. Mieàn caáu truùc voû luïc ñòa Vieät - Trung
II. Mieàn caáu truùc voû luïc ñòa Ñoâng Döông
III. Mieàn caáu truùc voû luïc ñòa Sibumasu
IV. Mieàn caáu truùc voû ñaïi döông Bieån Ñoâng
V. Mieàn caáu truùc voû luïc ñòa soùt bò ñaïi döông hoùa Hoaøng Sa - Macclesfield
VI. Mieàn caáu truùc luïc ñòa soùt bò ñaïi döông hoùa Tröôøng Sa - Reed bank
Hình 4.5. Sô ñoà phaân mieàn caáu truùc saâu voû traùi ñaát, vò trí nuùi löûa, caùc ñöùt gaõy chính
(theo N. N. Trung, N. T. T. Höông, 2003, döïa treân keát quaû phaân tích taøi lieäu veä tinh)
74
- Chöông 4. Kieán taïo Vieät Nam trong khung caáu truùc Ñoâng Nam AÙ
3. Phaân ñôùi kieán taïo Vieät Nam vaø theàm
ñoä saâu beà maët Moho vaø chieàu daøy voû (tröø
luïc ñòa
caùc traàm tích phuû beân treân) cho Bieån Ñoâng
vaø ven rìa (Hình 4.5). Caùc taùc giaû ñaõ chia
3.1. Bình ñoà caáu taïo hieän nay
caùc khu vöïc:
Theo Metcalfe (1988, 1991, 1996) keát
Rìa luïc ñòa Vieät Nam coù chieàu daøy voû
•
quaû nghieân cöùu veà ñòa taàng, coå sinh vaø coå
dao ñoäng töø 31km ñeán 10km ôû trung
töø cho thaáy khoái luïc ñòa (continental mass)
taâm beå Soâng Hoàng;
Ñoâng Nam AÙ laø taäp hôïp (assemblage) cuûa
Rìa Baéc Bieån Ñoâng vôùi chieàu daøy voû
•
nhieàu ñòa khu kieán taïo - ñòa taàng (tectono
31km - 16km; - stratigraphic terranes) coá keát laïi töø caùc
Khu vöïc beå Trung taâm coù chieàu daøy voû
• maûnh cuûa ñaïi luïc coå Pangea bò giaäp vôõ
moûng 6 - 10km, (broken-up) sau nhieàu laàn môû vaø kheùp laïi
caùc ñaïi döông Tethys (Paleo, Meso, Neo)
Rìa Nam Bieån Ñoâng (quaàn ñaûo Tröôøng
•
ñi keøm va maûng - taïo nuùi. Sengor (1984)
Sa) coù chieàu daøy bieán ñoäng 10 - 23km;
coøn goïi laø söï keát daùn kieán taïo (tectonic
ñoàng thôøi cuõng phaân caùc ñöùt gaõy saâu
collage). Nhöõng ñôn vò kieán taïo naøy vaøo
quan troïng phaân chia caùc khoái coù chieàu
Paleozoi sôùm vaån coøn laø boä phaän caáu thaønh
daøy voû khaùc nhau.
rìa sieâu luïc Gondwana (integral boundary
L. D. Baùch vaø N. G. Thaéng (1998) ñaõ ñöa
part of the supercontinent Gondwanaland),
ra moâ hình tieán hoaù kieán taïo Bieån Ñoâng.
chæ taùch ra vaø keát noái vôùi luïc ñòa AÂu - AÙ
Quaù trình hoäi tuï cuûa caùc maûng thaïch quyeån
trong Paleozoi giöõa-muoän vaø ñaëc bieät trong
vaøo Mesozoi ñaõ laøm saûn sinh moät ñai neùn eùp Mesozoi, keát quaû cuûa chuyeån ñoäng va maûng
lôùn doïc Taây Thaùi Bình Döông vaø Nam AÂu - - taïo nuùi Indosini.
AÙ, xuaát hieän haøng loaït caùc ñôùi huùt chìm laøm Rìa taêng tröôûng Ñoâng Nam cuûa luïc ñòa
AÂu - AÙ sau Trias muoän coøn ñöôïc Hutchinson
tieâu bieán kieán truùc ñaïi döông thuoäc toå phaàn
(1984, 1989) ñaët teân “Sundaland”, vaø cuõng
cuûa Tethys vaø Taây Thaùi Bình Döông, cuõng
ñeå chæ mieàn coù voû luïc ñòa beàn vöõng (region
trong boái caûnh ñòa ñoäng löïc naøy ñaõ xuaát hieän
with stable continental core) roäng lôùn hieän
kieán sinh huyû hoaïi kieán truùc luïc ñòa coù tröôùc
nay ôû Ñoâng Nam chaâu AÙ goàm Ñoâng Mieán
laøm ñöùt ñoaïn vaø phaân raõ caùc khoái luïc ñòa,
Ñieän, Thaùi Lan, Ñoâng Döông, Malaysia.
thoaït ñaàu Borneo (Kalimantan), tieáp ñeán laø
theàm Sunda (Sunda shelf), quaàn ñaûo
Tröôøng Sa, Luconia, Reed Bank, Palawan
Sumatra, phaàn Ñoâng Java, Taây Borneo,
- Mindoro, Hoaøng Sa, Macclesfield, ñöôïc
theàm luïc ñòa Vieät Nam, Nam vaø Ñoâng Nam
ngaên caùch bôûi caùc ñòa haøo (heä thoáng rift Trung Quoác.
phaân taùn) tieán hoaù daàn thaønh caùc ñôùi giaõn Bình ñoà caáu taïo hieän nay cuûa Vieät Nam
ñaùy coù kieán truùc voû ñaïi döông vôùi hình thaùi vaø caùc vuøng keá caän ñöôïc theå hieän treân baûn
Bieån Ñoâng ngaøy nay. ñoà (Hình 4.6).
75
- Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam
0
0 0
100 E
093 E 095 E 1050E 1100E 122 0E
0
1150E 120E
24 0
N 240N
khoaûng dòch baèng
Ñ
Beå mezozoi öùt g TRUNG QUOÁC Ñaøi Loan
traùi lôùn ñ c bu laïi
öôï ø
aõy dosöï dòch baèng phaûi
So vaøo cuoái Neogen
Phongsaly âng
I
Ho
âu
àng a
Ch
An
Z
Sa
g
eå M ian
an
aâu G
g
B
o ân
?
Ch
gaõu Sh
Beå
Zhu 1
ái Ñ
ho
an Zhu 3
Ñô
K
uW
ùi k
Ñöùt
ib
ha
i
å Be
re
ha
Be
20 0N 20 0
âu S N
T
stu
n
er
on Zhu 2
rth
No
it
it
ÑAÛO
g 10
õy
ga
ad
M
ùt a 9
Ñö
lar
HAÛI NAM
Ñöt N
Ut
8
ya
ù ga
õy Ra aâng 7a
10
Badu
o N Ky
øa 11
äy ø A 9
V
nh 10 8
Beå Soâng Hoàng
m
aâ y
Na
Ñöùt 9
ng
Suït T
8
gaõy Do
Tam 7b
an
Beå K yø 7a
- Ph Qiu
å
ö Be
Raõnh
Beå ôùc S LUZON
7
Beå Pherchabun
ôn Ñaûo Hoaøng Sa 9 6b
Phisanoluk
Maesot
6b 6a
6b
Naân
Beå Khorat 6a
6a
Macclesfield
g Tr
6
T
Ti
Bank
15 0N
15 0
Toân
N
Beå Seamounfa
6
Ayuthaya
6a
6b
BIEÅN ÑOÂNG
Phu Khanh Basin
Phu Khanh Basin
Phu Khanh Basin
Beå Chao
M
MI
M
Ñ
8
ÑOÂNG DÖÔNG
öùt
Phraya 8
ND
g
D
D
aõy
9
OR
öô voû
M
M
M
II
10
ae
ùi
ng
Ña h giô
O
O
O
an
ng
Pi
3
l aw
ng
no
Tu
ïi D
Pa
n
y
a
ag
Ha
Ra
Ho
Ra
Pa
a
a
od
a
Reed
ug
d
da
Truong Sa
Sh
aõy
suït
ea
ia
s
ùt g
Spratley
r Bank
?
ng
g
g
Ñö
õnh
109 0 E slands
IV
Ra
transtorm
fault
10 0
N
Beå Phuù Quoác
100N
Beå Cöû Long
AN
rui
Beå Nam Coân Sôn
W
gui
Ma
LA
ây Mer
Dangarous
ui
PA
ng
Beå Bal bac
Merg
Grounas
Klo
Bieån Sulu
a
Naâng Coân Sôn Caùc ñöùt gaõy ôû Taây
Daõy na
Be
Beå Tö Chính
Naâng Kokra
Baéc tuyeán naøy coù
e åM
Taây
Bieån tuoåi sau Miocen
aõ
Beå Bank
ch
uan
sôùm, coøn ôû Ñoâng
L
La
Khoái Khorat
ugh
en
Andaman
i
Nam coù tuoåi tröôùc
Tr
h
ba
Tro
an
Miocen sôùm.
Sa
III
w
ong
la
ït
Pa
su
R an
õnh
Ra
Beå Sandacuan
Ñ
Ñ
Ñö
ùt
m
ga
ra
0
aõy
a
Delt
05 N Ba
M Ñôùi khaâu Bento
Te a Ra
lta 050N
Me
jang
ng
Ñ
Beå Taây De
ela
e
go
öù t
A L uA ng -
Cung
l
ga
ka
Ar Natuna
Natuna
õy
Neàn Laconia
eh
Se
em
e
uBB
an
Penyu
Ñ ô ar am
S
ko
Y S IRaub
ôù i k
ô
o
o
B
B
B
U
M
haâ
Beå Tarakan
ng
a
au
A aja
R
R
Tru
gR
A
A
A
ôûn
T
r
r õn
rö
R gt
SW
gB
aên
A Ñô ùi t
B
B
Lu
ùi Ñô
kh
il lito
c
co
c
aâu
nia
Beå Trung vaø Khoái Singapore
M
Lu
n
n
n
ut
pa
ta
t
Nam Sumatra
h
r
L
Lin
L
a
BORNEO
000N
0
Truõng
0 00
93 E
95 0E 105 0E
1220E
Bangka
120 0E
100 0
E
1150E
105 0E 1100E
KYÙ HIEÄU
Ranh giôùi caùc maûng, vi maûng Caùc ñöùt gaõy Caùc ñöùt gaõy Vuøng phaùt trieån
Ranh giôùi vi maûng caáu truùc
Nhöõng ñöùt gaõy
Ranh giôùi vi
voû ñaïi döông Bieån Ñoâng, Nhöõng ñöùt gaõy saâu Truïc naâng chính Beå traàm tích Mesozoi
tröôït baèng chính
maûng Ñoâng Döông
Andaman
Ñôùi huùt chìm hieän taïi
Ñôùi huùt chìm coå Nhöõng ñöùt gaõy chính a_ Xaùc ñònh
(ranh giôùi giöõa maûng Ñöùt gaõy Beå traàm tích Kainozoi
Truïc taùch giaõn
a
Paleozoi vaø Mesozoi (caêng giaõn & nghòch chôøm) b_ Giaû ñònh
b
AÂu AÙ vaø AÁn Ñoä Döông)
Hình 4.6. Baûn ñoà caáu truùc hieän taïi cuûa Vieät Nam vaø caùc vuøng keá caän
(theo taøi lieäu cuûa BP-Statoil coù chænh bieân)
3.2. Phaân chia caùc mieàn caáu truùc Nam vaø keá caän.
Coù theå chia caùc mieàn caáu truùc vôùi caùc
Laõnh thoå Vieät Nam vaø keá caän laø mieàn
daïng voû Traùi Ñaát nhö sau (Hình 4.6):
caáu truùc lieân hôïp (composite structural
Caáu truùc voû luïc ñòa
•
domain) phöùc taïp coù kieåu voû luïc ñòa, maëc duø
- Mieàn caáu truùc voû luïc ñòa Vieät -
ñaõ ñöôïc coá keát vaø trôû thaønh moät craton hôïp
Trung,
nhaát vôùi luïc ñòa AÂu - AÙ vaøo cuoái Mesozoi
- Mieàn caáu truùc voû luïc ñòa Ñoâng
(Jura muoän - Creta?) nhöng do hoaït ñoäng
Döông,
huùt chìm cuûa maûng AÁn Ñoä Döông ôû rìa Nam
- Mieàn caáu truùc voû luïc ñòa Sibumasu.
cung ñaûo Sumatra - Java vaø ñaëc bieät do söï
Caáu truùc voû luïc ñòa soùt bò ñaïi döông
•
giaõn ñaùy vaø ñaïi döông hoaù Bieån Ñoâng, neân
hoaù:
voû luïc ñòa rìa Ñoâng maûng AÂu - AÙ bò bieán
- Mieàn caáu truùc voû luïc ñòa soùt bò ñaïi
ñoåi maïnh vaøo Kainozoi - ñoù laø nguyeân nhaân
döông hoaù Hoaøng Sa - Macclesfield
taïo söï khaùc bieät trong cô cheá vaø lòch söû hình
thaønh caùc beå Ñeä Tam chöùa daàu khí ôû Vieät do giaõn ñaùy Bieån Ñoâng,
76
- Chöông 4. Kieán taïo Vieät Nam trong khung caáu truùc Ñoâng Nam AÙ
- Mieàn caáu truùc voû luïc ñòa soùt Tröôøng giôùi naøy luoân laø ñôùi khaâu Soâng Maõ, ñöôïc
caáu taïo bôûi caùc thaønh heä traàm tích - nuùi löûa
Sa - Reed Bank bò ñaïi döông hoaù do
bò bieán chaát Proterozoi muoän - Paleozoi
giaõn ñaùy Bieån Ñoâng.
sôùm, caùc ñaù metabasalt, caùc theå xaâm nhaäp
Caáu truùc voû ñaïi döông:
•
mafic vaø sieâu mafic chöùa caùc phöùc heä
- Mieàn caáu truùc voû ñaïi döông Bieån
ophiolit, olistotrom, caùc thaønh heä xaùo troän
Ñoâng.
(melanges) di chæ cuûa söï huùt chìm cuûa voû
a. Mieàn caáu truùc voû luïc ñòa
ñaïi döông coå PaleoTethys döôùi rìa Taây -
Mieàn caáu truùc voû luïc ñòa Vieät - Trung
Nam cuûa maûng luïc ñòa coå Vieät - Trung vaøo
Mieàn coù caáu truùc phöùc taïp, ñöôïc coá keát cuoái Paleozoi sôùm. Ñeán Paleozoi muoän söï
vaø phaùt trieån nhö maûng luïc ñòa ít ra töø sau oån ñònh kieán taïo ñaõ taïo treân mieàn caáu truùc
Paleozoi giöõa, goàm: khoái voû luïc ñòa coå Arkei naøy phöùc heä ñaù voâi Carbon - Permi töôùng
- Proterozoi Hoaøng Lieân Sôn, ñöôïc xem theàm, bieån rìa phaùt trieån roäng khaép, vaø töø
nhö ñòa khu ngoaïi lai ñöôïc taùch ra töø khoái cuoái Permi muoän, ñaëc bieät trong Mesozoi
Döông Töû do söï dòch tröôït baèng traùi haøng hoaït ñoäng taùch giaõn ñaõ taïo ra caùc beå rift noäi
traêm kilomet doïc heä ñöùt gaõy Soâng Hoàng, luïc sau cung vôùi caùc traàm tích luïc nguyeân -
goàm phöùc heä gneis, amphibolit, plagiocla phun traøo andesit - ryolit ñaùnh daáu giai ñoaïn
migmatit, quarzit chöùa manhetit xen laãn kieán taïo Indosini. Söï suït rift vaø ñaïi döông
thaáu kính ñaù hoa, caùc loaït plagiogranit hoùa voû luïc ñòa theå hieän roõ neùt ôû rìa Taây
gneis phöùc heä Ca Vònh coù tuoåi tuyeät ñoái 3,1- - Nam vôùi söï hình thaønh beå Soâng Ñaø ñöôïc
3,4 tyû naêm vaø tuoåi keát tinh ñeán 2834 trieäu taùch khoûi maûng luïc ñòa AÂu - AÙ ñeå trôû thaønh
naêm (Lou C. Y. vaø nnk., 2001). Mieàn taêng boä phaän cuûa PaleoTethys. Söï xuaát hieän oà aït
tröôûng bao quanh ñöôïc coá keát vaøo Paleozoi basalt porphyrit, komatit, basalt trachyt, ñoâi
sôùm - giöõa goàm phöùc heä traàm tích - nuùi löûa nôi coù caùc xaâm nhaäp mafic vaø sieâu mafic
sinh Proterozoi muoän - Silur sôùm, caùc thaønh laø di chæ cuûa söï ñaïi döông hoaù naøy. Daõy
heä ñaù luïc metabasalt, ñaù phieán silic bò bieán ophiolit Soâng Ñaø coøn ñöôïc goïi “ñôùi khaâu
chaát vaø uoán neáp maïnh vôùi nhieàu theå sieâu Trias” (Fontaine vaø nnk., 1978) di chæ cuûa
mafic tuoåi Paleozoi sôùm phaûn aùnh caùc di söï va maûng - taïo nuùi chính Indosini. Ñöùt
chæ ophiolit cuûa voû ñaïi döông soùt, caùc thaønh gaõy Soâng Hoàng coù theå xem laø rìa va chaïm
taïo bieán chaát luïc nguyeân flys ñi keøm caùc cuûa luïc ñòa AÂu - AÙ vôùi PaleoTethys vaøo
theå nuùi löûa - pluton kieàm - voâi kieåu rìa Trias muoän ñoàng thôøi cuõng trôû thaønh ranh
ñoäng ôû caùc ñai va chaïm giöõa maûng, taïo nuùi giôùi môùi giöõa mieàn caáu truùc Vieät - Trung
Caledoni, ôû Ñoâng - Baéc Vieät Nam vaø Ñoâng vaø Ñoâng Döông ñöôïc môû roäng sau pha va
- Nam Trung Quoác (ñòa khoái Cathaysia) maûng - taïo nuùi Indosini trong suoát giai ñoaïn
Ranh giôùi phía Nam cuûa mieàn caáu truùc phaùt trieån kieán taïo Himalaya. Töø sau Creta
Vieät Trung taùch vôùi mieàn caáu truùc Ñoâng muoän, ñöùt gaõy Soâng Hoàng hoaït ñoäng nhö
Döông laø ñôùi kieán taïo phöùc taïp, thay ñoåi ñôùi caét tröôït noäi maûng.
vò trí trong khoâng gian vaø thôøi gian. Trong Chuyeån ñoäng kieán taïo Indosini ñöôïc
giai ñoaïn Paleozoi vaø Mesozoi sôùm ranh ñaùnh daáu ñaàu tieân bôûi pha va chaïm, taïo nuùi
77
- Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam
vaøo Trias muoän, saùt tröôùc Nori laøm cho toaøn River) v.v... treân rìa Ñoâng Nam cuûa mieàn
caáu truùc naøy.
khu vöïc rìa Nam luïc ñòa AÂu - AÙ bò daâng cao,
keát thuùc giai ñoaïn phaùt trieån rift Mesozoi, Mieàn caáu truùc voû luïc ñòa Ñoâng Döông
caùc traàm tich Mesozoi muoän töôùng luïc ñòa Mieàn caáu truùc Ñoâng Döông coù dieän tích
soâng – hoà, ñoâi nôi coøn ñöôïc laéng ñoïng tieáp truøng vôùi dieän tích vi maûng “Indochina”
tuïc trong caùc truõng soùt hoaëc giöõa nuùi. (Ñoâng Döông), moät yeáu toá caáu taïo quan
Rìa Ñoâng Nam mieàn caáu truùc Vieät - troïng trong moâ hình kieán taïo thuùc troài cuûa
Trung, doïc duyeân haûi Ñoâng Baéc Vieät Nam Tapponnier. Mieàn caáu truùc naøy chieám phaàn
vaø Ñoâng Nam Trung Quoác ñöôïc ñaëc tröng lôùn dieän tích trung taâm cuûa Sundaland
bôûi ñai nuùi löûa andesit-ryolit kieåu cung ñaûo coøn coù teân goïi phuï maûng (subplate) Ñoâng
tuoåi Trias giöõa - Anisi, vaø ñaëc bieät trong Döông (Gatinsky, 1986; Hutchinson, 1989);
Jura - Creta ghi nhaän hoaït ñoäng huùt chìm hoaëc maûng Ñoâng Döông-Ñoâng Malaysia
cuûa maûng Thaùi Bình Döông döôùi luïc ñòa (Mazlan B. Hj. Madon) vaø ñöôïc ngaên caùch
AÂu - AÙ vaøo cuoái Mesozoi. Ranh giôùi Ñoâng ôû phía Ñoâng bôûi ñöùt gaõy 109o KÑ, phía Taây
Nam cuûa mieàn caáu truùc Vieät Trung laø ñöùt bôûi ñôùi khaâu Bentong - Raub, Uttaradit, Baéc
gaõy saâu ngaên caùch vôùi vi maûng luïc ñòa soùt tieáp giaùp vôùi mieàn caáu truùc Vieät - Trung
bò bieán ñoåi Hoaøng Sa - Macclesfield. Ranh qua ñôùi caét tröôït Soâng Hoàng, phía Nam
giôùi naøy ñöôïc xem laø rìa thuï ñoäng (passive goàm Ñoâng Malaysia vaø Taây Borneo. Mieàn
margin). naøy cuõng coù caáu truùc vaø lòch söû phaùt trieån
Chuyeån ñoäng Indosini ñaõ taïo hai höôùng ñòa chaát phöùc taïp trong suoát Phanerozoi vaø
uoán neáp - ñöùt gaõy chuû ñaïo: 1. Höôùng ñoâng ñöôïc taïo bôûi nhaân laø khoái soùt cuûa luïc ñòa coå
baéc - taây nam ôû ven bieån do söï caêng giaõn tieàn Cambri Indosinia -maûnh vôõ cuûa sieâu
(extension) vi maûng Vieät-Trung veà Ñoâng luïc Gondwana, trong ñoù ñòa khoái Kon Tum
Nam vaø söï huùt chìm caém Taây Baéc ven luïc chieám phaàn lôùn dieän tích cao nguyeân Trung
ñòa chaâu AÙ; vaø 2. Höôùng taây baéc - ñoâng nam Vieät Nam goàm chuû yeáu laø gneis hai pyroxen,
saâu trong ñaát lieàn do söï va chaïm giöõa caùc vi granulit, ñaù phieán keát tinh töôùng amphibolit
maûng Vieät - Trung vaø Indosinia. Söï chuyeån xeáp vaøo Arkei muoän - Proterozoi, tuoåi ñoàng
ñoäng caêng giaõn cuûa vi maûng Vieät - Trung vò 2300 tr.n. (N. X. Bao, T .Q. Haûi, 1991)
coù theå keøm xoay phaûi neân ñaõ taïo höôùng vaø 2540 tr.n. (T. N. Nam, 2004). Khoái Kon
uoán neáp voøng cung phoå bieán ôû Ñoâng Baéc Tum ñöôïc bao quanh bôûi ñai taêng tröôûng
Vieät Nam. (accretionary belt) Paleozoi sôùm - giöõa, ñoù
Chieàu daøy voû Traùi Ñaát ôû ñaây bieán ñoåi töø laø caùc thaønh heä luïc nguyeân -nuùi löûa sinh,
25km ôû ven bieån ñeán treân 40km saâu trong ñaù phieán silic, ñaëc bieät laø söï coù maët cuûa
ñaát lieàn. caùc daûi ñaù luïc vôùi nhieàu theå sieâu mafic cuûa
Vaøo Kainozoi söï caêng giaõn veà Ñoâng hôïp taïo ophiolit laø caùc theå soùt cuûa voû ñaïi
Nam cuûa vi maûng luïc ñòa Vieät - Trung döông PaleoTethys doïc ñôùi khaâu Ñaø Naüng
ñaõ taïo caùc beå rift Ñeä Tam chöùa daàu khí vaø Tam Kyø - Phöôùc Sôn (T. V. Trò, 1979,
- Loâi chaâu (Beibuwan), Nam Haûi Nam 1995).
(Qiangdongnan), Cöûa Soâng Chaâu (Pearl Chieàu daøy voû luïc ñòa ôû mieàn caáu truùc
78
- Chöông 4. Kieán taïo Vieät Nam trong khung caáu truùc Ñoâng Nam AÙ
caùc phun traøo ryolit - andesit ñaëc tröng cho
Ñoâng Döông treân 25 km taêng daàn trong ñaát
caùc rìa ñòa ñoäng vaø cung ñaûo nuùi löûa.
lieàn.
Vi maûng Indosinia sau khi môû roäng, ñöôïc
Söï huùt chìm ven vi maûng Indochina
coá keát cuøng vi maûng Sibumasu (Metcalfe,
taïo thaønh rìa luïc ñòa ñoäng kieåu Andes vôùi
1995) hay Sinoburmalaya vaøo luïc ñòa chaâu
caùc xaâm nhaäp batholit granit - granodiorit
AÙ thaønh craton hôïp nhaát töø cuoái Jura sôùm,
coù tuoåi 418 trieäu naêm. Quaù trình va chaïm
nhöng vaøo Creta muoän söï va chaïm giöõa
trong giai ñoaïn Caledoni vaø Hercyni sôùm
vuøng AÁn Ñoä vaø luïc ñòa AÂu - AÙ khôûi ñaàu chu
ñaõ kheùp bieån PaleoTethys, gaén vi maûng
kyø taïo nuùi Himalaya laøm hoaït ñoäng laïi caùc
Indosinia vôùi vi maûng luïc ñòa Vieät - Trung
ñöùt gaõy saâu, chia caét Sundaland thaønh caùc
thaønh vuøng bieån rìa roäng lôùn laéng ñoïng ñaù
khoái tröôït veà phía Ñoâng Nam.
voâi Carbon - Permi.
Vaøo Kainozoi, do söï va maïnh ôû goùc hoäi
Vaøo cuoái Permi - ñaàu Trias, rìa Nam luïc
tuï Taây Taïng giöõa caùc maûng AÁn Ñoä vaø AÂu
ñòa AÂu - AÙ vöøa ñöôïc coá keát laïi bò phaù vôõ,
- AÙ laøm vi maûng Ñoâng Döông tieáp tuïc bò
giaõn ñaùy ñeå hình thaønh caùc nhaùnh bieån cuûa
thuùc troài xuoáng Ñoâng Nam theo caùc ñöùt gaõy
Tethys oâm, boïc laáy vi maûng Indosinia. Caùc
tröôït baèng lôùn Soâng Hoàng, Three Pagodas,
beå Mesozoi sôùm naøy thöoøng ñöôïc laáp ñaày
vôùi xu theá tröôït traùi ôû phía Baéc vaø tröôït
bôûi caùc ñaù nuùi löûa sinh, thaønh phaàn kieàm
phaûi ôû phía Nam ñaõ taïo caùc beå Ñeä Tam
voâi, hôïp taïo luïc nguyeân - flys, turbidit,
treân caùc ñôùi khaâu ven rìa (episutural) mieàn
phun traøo andesit - dacit, di chæ caùc cung
caáu truùc Ñoâng Döông daïng keùo toaùc (pull
ñaûo nuùi löûa ôû rìa luïc ñòa ñoäng. Pha va chaïm
apart) nhö caùc beå Soâng Hoàng, West Natuna,
taïo nuùi ñaàu tieân cuûa chuyeån ñoäng Indosini
Malay-Thoå Chu vaø caêng giaõn (extentional)
vaøo cuoái Trias ñaõ kheùp phaàn lôùn dieän tích
nhö caùc beå Cöûu Long, Nam Coân Sôn hoaëc
cuûa bieån Tethys, bieån khôi Jura chæ coøn
caêng ngang (transtensional) nhö caùc beå Phuù
ñöôïc duy trì ôû phía Nam. Söï va chaïm giöõa
Khaùnh, Taây Natuna, vaø moät soá beå treân ñaát
caùc vi luïc ñòa Shan - Thaùi (Sinoburmalaya)
lieàn ôû Baéc Thaùi Lan v.v…
(Gatinsky, Hutchinson, 1986), Indosinia vaø
Mieàn caáu truùc Sibumasu
Vieät - Trung lieân quan ñeán chuyeån ñoäng
Indosini vaøo Trias muoän - Jura, döôùi daïng Naèm ôû phía Taây mieàn caáu truùc Ñoâng
huùt chìm cuûa maûng ôû phía Taây hoaëc tröôït Döông, laø mieàn caáu truùc Sibumasu
chôøm ôû phía Baéc ñaõ taïo phöùc hôïp neáp uoán (Metcalfe1984, 1986) hay Sinoburmalaya.
chôøm nghòch, ñòa di daïng vaûy xen nhöõng Trong lòch söû phaùt trieån ñòa chaát tröôùc
neâm soùt caùc thaønh taïo xaùo troän vôùi caùc ñaù Kainozoi mieàn naøy ñöôïc xem nhö moät
xaâm nhaäp mafic di chæ cuûa caùc taám voû ñaïi theå caáu truùc thoáng nhaát vôùi teân goïi “vi luïc
döông bò xeùn troài. (Decollement Thrust - ñòa Mieán - Malay” (Burmese - Malayan
fold Assemblages). Phöùc hôïp kieán taïo naøy microcontinent) - moät maûnh cuûa sieâu luïc
taïo ñai coá keát Mesozoi sôùm bao quanh khoái Gondwana bò daäp vôõ vaøo Paleozoi, sau ñoù
luïc ñòa Indosinia. Söï va chaïm giöõa caùc vi ñöôïc gaén keát vôùi vi maûng Indosinia vaøo
maûng ñi keøm vôùi xaâm nhaäp batholit granit, Mesozoi. Nhöõng khaùc bieät chæ theå hieän töø
granodiorit, hoaït ñoäng magma kieàm - voâi, sau Creta vôùi söï hình thaønh caùc daïng beå Ñeä
79
- Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam
Tam coù nguoàn goác ñoäng löïc khaùc nhau. - UÙc döôùi luïc ñòa AÂu - AÙ vôùi toác ñoä hoäi tuï
Mieàn Sibumasu coù caáu truùc ñòa chaát khaùc nhau. Phaàn lôùn tröõ löôïng daàu khí Ñoâng
raát phöùc taïp vaø goàm hai ñòa khu kieán taïo Nam AÙ taäp trung trong caùc beå naøy.
- ñòa taàng khaùc nhau taùch bôûi heä ñöùt gaõy Keát quaû nghieân cöùu cuûa Bunopas (1978,
tröôït baèng Ranong vaø Khlong - Marui. Phía 2004), Asnachinda (1978) cho thaáy “nhaân”
Baéc goàm khu vöïc Shan - Thaùi vaø phaàn lôùn caùc vi maûng Indosinia vaø Shan - Thaùi, laø
dieän tích Thaùi Lan, coøn ñòa khu phía Nam caùc theå soùt trong thaønh phaàn sieâu luïc ñòa
phuû phaàn lôùn dieän tích theàm Sunda (Sunda coå Gondwana, lyù do laø caùc phöùc heä bieán
shelf), Taây baùn ñaûo Malaysia, Baéc Sumatra chaát Tieàn Cambri ôû Taây Baéc Thaùi Lan ñöôïc
keùo daøi sang Ñoâng Java, ñeán Ñoâng vaø xem töông ñoàng vôùi phöùc heä ñaù coå treân ñòa
Nam ñaûo Kalimantan. Chuùng taïo thaønh ñai khoái Kon Tum. Hai khoái luïc ñòa: 1. “Shan
taêng tröôûng Mesozoi bao quanh vi maûng Thai craton” vaø 2. “Indosinia craton” ñaõ
Indosinia ôû phía Taây vaø Nam vaø ñöôïc keát töøng laø moät theå thoáng nhaát vaø chæ taùch vaøo
noái vôùi luïc ñòa AÂu - AÙ trong chuyeån ñoäng Paleozoi sôùm ñeå hình thaønh ñaïi döông, moät
Indosini. Do söï khaùc bieät lôùn veà cheá ñoä nhaùnh cuûa PaleoTethys. Traàm tích Paleozoi
ñoäng löïc vaø cô cheá thaønh taïo caùc beå traàm sôùm ñöôïc ñaëc tröng bôûi caùc töôùng bieån rìa.
tích trong Kainozoi giöõa hai ñòa khu Baéc vaø Söï huùt chìm cuûa voû ñaïi döông baét ñaàu vaøo
Nam neân moät soá nhaø nghieân cöùu coøn goïi Silur ôû rìa Ñoâng craton Shan - Thai, tieáp
ñòa khu phía Nam vôùi teân rieâng - vi maûng tuïc ñeán Mesozoi sôùm taïo loaït caùc cung ñaûo
Sunda (Sunda microplate, Davies, 1984); choàng leân nhau vôùi caùc phöùc hôïp phun traøo
Sundaland hay Theàm Sunda (ColeJ. M. & andesit - ryolit suoát trong caùc giai ñoaïn
Crittenden 1997). Chieàu daøy voû Traùi ñaát Silur - Devon, Carbon - Permi sôùm, Permi
treân 25km vaø taêng daàn trong luïc ñòa. muoän - Trias sôùm vaø Trias muoän - Jura.
ÔÛ ñòa khu phía Baéc, do söï thuùc troài Caùc nghieân cöùu veà coå sinh cho thaáy trong
cuûa maûng AÁn Ñoä taïi vuøng hoäi tuï Taây Taïng thôøi kyø Carbon vaø Permi caùc hoaù thaïch treân
cheá ñoä kieán taïo phoå bieán laø neùn eùp höôùng vi maûng Sibumasu thuoäc daïng bieån baêng
ñoâng-taây taïo loaït caùc beå neùn eùp heïp ôû Baéc (glaciomarines) hoaëc nöôùc laïnh (cool water
vaø Taây Thaùi Lan ít trieån voïng veà daàu khí thì fauna) chöùng minh vi maûng naøy ñaõ gaén
ngöôïc laïi ôû ñòa khu phía Nam cheá ñoä kieán lieàn vôùi Taây - Baéc UÙc trong thaønh phaàn cuûa
taïo phoå bieán laø tröôït baèng vaø caêng giaõn. ÔÛ sieâu luïc Gondwana, trong khi caùc hoaù thaïch
vònh Thaùi Lan söï tröôït baèng phaûi doïc caùc Paleozoi muoän - Mesozoi sôùm treân vi maûng
ñöùt gaõy Three Pagodas vaø Maeping - Soâng Indosinia coù caùc ñaëc tính gioáng caùc chuûng
Haäu (Haäu Giang) ñaõ taïo caùc beå caêng ngang; loaøi gaëp ôû Nam Trung Quoác. Bunopas vaø
vaø keùo toaùc daïng graben vaø nöûa graben xen nnk. (1978, 2002) cho raèng söï va chaïm giöõa
vôùi caùc ñòa luyõ (horst) phöông kinh tuyeán caùc “craton” Shan Thai vaø Indosinia xaûy
giaøu tieàm naêng khí. ra vaøo Trias muoän - Jura sôùm vaø ñöôïc ghi
Coøn treân theàm Sunda ñöôïc hình thaønh nhaän bôûi ñai uoán neáp - nghòch chôøm daïng
loaït beå rift Ñeä Tam daïng sau cung (back vaûy (imbricate thrust fold belt) xen caùc taám
arc) keát quaû cuûa söï huùt chìm cuûa maûng AÁn ñaù sieâu mafic thuoäc phöùc heä ophiolit (ñôùi
80
- Chöông 4. Kieán taïo Vieät Nam trong khung caáu truùc Ñoâng Nam AÙ
khaâu Nan, Uttaradit). nhaân cuûa nhöõng va chaïm ôû rìa Nam
Sibumasu, taïo caùc chuyeån ñoäng tröôït
ÔÛ phía Nam, traàm tích coå nhaát cuûa mieàn
baèng vaø nghòch ñaûo kieán taïo trong caùc
Sibumasu taïo “moùng Taây Borneo (West
rift - graben (Hall R. 2002).
Borneo basement)” goàm caùc ñaù phieán
keát tinh, amphibolit Paleozoi sôùm, ñaù voâi, b. Mieàn caùc caáu truùc luïc ñòa soùt do quaù
ñaù phieán seùt xen phun traøo bazô Carbon trình ñaïi döông hoaù Bieån Ñoâng
- Permi vaø phöùc hôïp flys Mesozoi sôùm bò Caùc caáu truùc soùt cuûa voû luïc ñòa bò ñaïi
xuyeân caét bôûi caùc pluton magma phaân dò döông hoaù do söï giaõn ñaùy vaø hình thaønh Bieån
töø gabro, gabronorit ñeán granit, tonalit Ñoâng, ôû phía Baéc laø mieàn caáu truùc Hoaøng
Jura - Creta. Mieàn caáu truùc Sibumasu ñöôïc Sa - Macclesfield, ôû phía Nam laø mieàn caáu
ngaên caùch vôùi mieàn caáu truùc Tröôøng Sa - truùc Tröôøng Sa - Reed Bank. Ñoù laø mieàn luïc
Reed Bank bôûi ñôùi khaâu Lupar vôùi ñai xaùo ñòa thoáng nhaát Ñoâng Döông hình thaønh vaøo
troän Lubok - Antu goàm caùc vaät lieäu ñaùy cuoái Mesozoi vaø ñöôïc taùch khoûi khoái luïc
ñaïi döông (ocean - floor material), dung ñòa Indosinia töø ñaàu Paleocen do söï giaõn
nham (lava) hình caàu vaø daïng goái, tuf ñaù ñaùy cuûa Bieån Ñoâng vaø di chuyeån doïc theo
silic (cherts), hyaloclastit, ñaù flys, turbidit, ñöùt gaõy tröôït baèng bieán daïng (transform
caùt keát grauvac, xuyeân caét bôûi xaâm nhaäp fault) 1090 Kinh Ñoâng. Voû luïc ñòa ôû ñaây bò
gabro, dolerit. Phöùc heä bò uoán neáp maïnh vaùt moûng, dao ñoäng trong khoaûng 8 - 20km,
taïo caáu truùc nghòch chôøm daïng vaûy, vôùi teân khoái phía Baéc bò bieán ñoåi yeáu hôn, chieàu
goïi “phöùc heä huùt chìm Baéc Borneo” tuoåi daøy voû Traùi Ñaát ôû khu vöïc Hoaøng Sa vaø
Paleocen - Eocen sôùm (Hamilton W., 1979, Macclesfield khoaûng 25km (N. N. Trung,
Hutchinson, 1992) N. T. T. Höông, 2002).
Chuyeån ñoäng kieán taïo taùc ñoäng ñeán söï Khoái phía Nam bò huùt chìm döôùi raõnh
phaùt trieån ñòa chaát Ñeä Tam cuûa phaàn Nam suït Palawan vaø ven ñôùi khaâu Lupar, ñöôïc
mieàn caáu truùc Sibimasu lieân quan ñeán hai chöùng minh bôûi caùc di chæ cuûa voû ñaïi döông
taùc nhaân quan troïng: trong caùc ñôùi xaùo troän. Hamilton (1977)
Söï taùch vaø dòch chuyeån leân phía Baéc
• cho raèng phöùc heä ñôùi huùt chìm Palawan trôû
cuûa maûng AÁn Ñoä (15cm/naêm) khoûi chaâu thaønh rìa thuï ñoäng chæ vaøo cuoái Miocen,
Phi vaøo cuoái Creta, tieáp tuïc va chaïm vì caùc traàm tích ñaù voâi Miocen phuû töông
vôùi maûng AÂu - AÙ vaøo ñaàu Paleogen (50 ñoái oån ñònh treân moùng bò uoán neáp maïnh,
trieäu naêm). Söï kieän naøy ñöôïc xem ñoùng taïo phöùc heä vaûy phuû chôøm (imbricate
vai troø quan troïng hình thaønh caùc beå rift overthrust fold complex) tuoåi Mesozoi -
ôû Ñoâng Nam AÙ thôøi kyø Paleogen, ñaëc Paleogen?, gaëp ôû vuøng Dangerous Grounds
bieät laø caùc beå “sau cung” kieåu Sumatra, (Hin Z. vaø Sohhter, 1983). Caùc gieáng khoan
Ñoâng Java. ôû vuøng Reed Bank coøn cho thaáy moùng ôû
Söï troâi daït leân Ñoâng Baéc cuûa maûng ñaây laø phöùc heä ñaù voâi taùi keát tinh, silic
•
luïc ñòa Chaâu UÙc vaø söï dòch chuyeån veà (cherts), caùt keát tuf xen keõ coù tuoåi Jura
phía Taây cuûa maûng Thaùi Bình Döông. muoän - Creta. Veà phía Taây vaø Ñoâng Baéc,
Nhöõng chuyeån ñoäng maûng naøy laø taùc khu vöïc Tö Chính - Vuõng Maây, Reed Bank
81
- Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam
ñaëc bieät treân theàm Sarawak, vuøng Luconia thaáy hình aûnh ñoái xöùng trong moâ hình giaõn
- Balingian (Luconia - Balingian province) ñaùy ôû phaàn nöûa Ñoâng cuûa Bieån Ñoâng vôùi
lôùp phuû traàm tích daøy leân, taïo caùc khoái naâng hoaït ñoäng giaõn ñaùy ñöôïc theå hieän roõ nhaát
vaø raõnh suït eùp ngang (transpressional) laáp töø giöõa Oligocen ñeán Miocen sôùm (32 - 17
ñaày traàm tích Mio - Pliocen, hoaëc döôùi daïng trieäu naêm). Xu theá cuûa dò thöôøng töø soïc daûi
lôùp “phuû ñaù voâi treân ñaù moùng, chöùa aùm tieâu coù höôùng Ñoâng - Taây vaø vò trí caùc truïc soùt
giaøu tieàm naêng daàu khí, phoå bieán ôû theàm cuûa giaõn ñaùy truøng vôùi phöông truïc caùc daõy
Sarawak” nuùi ngaàm vuøng 150 vó Baéc. Moät loaït caùc dò
Khoái phía Baéc tieáp xuùc vôùi rìa mieàn thöôøng töø höôùng taây nam - ñoâng baéc cuõng
caáu truùc Vieät Trung bôûi ñöùt gaõy saâu ñöôïc ñöôïc phaùt hieän ôû Taây Nam cuûa beå nöôùc saâu
xem nhö rìa thuï ñoäng. Theo Ru vaø Pigott vaø ñöôïc xaùc ñònh coù tuoåi Paleocen - Eocen
(1986) ñoù laø rìa luïc ñòa taùch giaõn kieåu Ñaïi (55 trieäu naêm). Caùc dò thöôøng naøy bò caét
Taây Döông (rifted continental margin of vaø dòch chuyeån bôûi caùc ñöùt gaõy bieán daïng
Atlantic - type). Caùc quaàn ñaûo Hoaøng Sa (transform faults). Pautot (1986) phaùt hieän
vaø Macclesfield ñöôïc xem nhö caùc maûnh haøng loaït caùc ñöùt gaõy thuaän coù vaùch ñöùng
(fragments) taùch khoûi maûng luïc ñòa toàn phöông 500 giöõa kinh tuyeán 1130 vaø kinh
taïi tröôùc ñoù vì trong moät soá gieáng khoan tuyeán 1190 KÑ ôû phaàn trung taâm truïc nöôùc
ñaõ phaùt hieän ñaù moùng Paleozoi, coù theå caû saâu. Chuùng chia phaàn truïc nöôùc saâu cuûa
Tieàn Cambri, caùc ñaù phun traøo bieán chaát Bieån Ñoâng thaønh ba ñoaïn: Ñoaïn Taây Nam
(metavolcanic rocks) tuoåi Mesozoi bò xuyeân (1) daïng keùo daøi höôùng taây nam (extending
caét bôûi granit tuoåi Creta. Phaàn voû luïc ñòa bò linearly SW) töø kinh tuyeán 1160 KÑ vôùi
ñaïi döông hoaù naøy cuõng bò chia caét thaønh chieàu roäng 150km; (2) ñoaïn Ñoâng Baéc giöõa
caùc ñòa haøo (graben) vaø ñòa luyõ (horst), phuû kinh tuyeán 1160 KÑ vaø raõnh suït Manila
beân treân laø ñaù voâi san hoâ chöùa phosphorit coù phöông tuyeán (linear trend) ñoâng baéc -
kieåu Guano Ñeä Töù loä ra ôû quaàn ñaûo Hoaøng taây nam vaø (3) ñoaïn trung taâm giöõa kinh
Sa. tuyeán 1160 - 1180 KÑ quanh vuøng nuùi ngaàm
c. Mieàn caáu truùc voû ñaïi döông Bieån Scarborough ñöôïc taïo bôûi ñaù basalt treû. Vì
Ñoâng theá Pautot chæ thöøa nhaän Bieån Ñoâng ñöôïc
hình thaønh do keát quaû söï giaõn ñaùy höôùng
Chieàu saâu ñaùy bieån ôû vuøng nöôùc thaúm
taây baéc - ñoâng nam.
(abyssal) dao ñoäng 3, 7 - 4, 4 km. Caùc traàm
Nhìn chung, theo nhieàu taùc giaû Taylor
tích treû phuû treân ñaùy bieån coù xu theá naèm
vaø Hayes (1983); Holloway (1981); Ru vaø
ngang, xen vôùi nhöõng daõy nuùi ngaàm laø caùc
Pigott (1986) moùng cuûa Bieån Ñoâng coù caáu
ñænh nuùi löûa phun traøo basalt. Moùng cuûa
truùc voû luïc ñòa vaø laø boä phaän cuûa rìa Nam
ñaùy ñaïi döông ôû chieàu saâu 4, 5 - 4, 8 km
luïc ñòa AÂu - AÙ töø cuoái Mesozoi. Ñai nuùi löûa
ñöôïc Taylor vaø Hayes (1980) cho coù tuoåi
andesit - ryolit Jura - Creta phoå bieán roäng
Eocen - Oligocen. Phaàn nöôùc saâu ñöôïc chia
khaép ven bieån luïc ñòa chaâu AÙ coù theå xem laø
thaønh hai phuï beå: Ñoâng vaø Taây Nam khaùc
di chæ cuûa cung ñaûo nuùi löûa vaø söï va maûng
nhau bôûi kích côõ, phöông vaø tuoåi giaõn ñaùy.
vaøo pha cuoái cuûa chu kyø kieán taïo Yeán Sôn.
Keát quaû phaân tích soá lieäu dò thöôøng töø cho
82
- Chöông 4. Kieán taïo Vieät Nam trong khung caáu truùc Ñoâng Nam AÙ
Söï giaõn ñaùy vaø taïo voû ñaïi döông xaûy ra vaøo Ñoâng Nam vaø Ñoâng Baéc - Taây Nam, cuøng
toàn taïi song song coù hai höôùng kinh tuyeán
Paleocen. Chieàu daøy voû Traùi Ñaát 5 - 8km.
vaø vó tuyeán, maëc duø phaân boá ít hôn nhöng
Hieän coù raát nhieàu yù kieán veà söï hình
chuùng cuõng coù vai troø quan troïng trong heä
thaønh Bieån Ñoâng, coù theå neâu ba quan ñieåm
thoáng daàu khí.
chính sau ñaây:
Wood (1985) nghieân cöùu moái quan
Quan ñieåm thöù nhaát (Taylor vaø Hayes,
heä giöõa caùc ñöùt gaõy caêng giaõn, caét tröôït
1983) cho raèng phaàn Trung Taâm cuûa Bieån
(shears) vaø chôøm nghòch (thrust) hoaït ñoäng
Ñoâng ñöôïc môû theo höôùng baéc - nam töø
trong Kainozoi vaø cho raèng caùc ñöùt gaõy
giöõa Oligocen vaø trong Miocen sôùm, sau ñoù
naøy laø keát quaû öùng löïc cuûa vi maûng luïc ñòa
vaøo thôøi ñieám 21 - 20 trieäu naêm truïc caêng
cöùng (rigid continental microplate) Ñoâng
giaõn xoay theo höôùng ñoâng baéc - taây nam,
Döông choáng laïi söï xoâ thuùc cuûa maûng Thaùi
keå caû phuï beå Taây Nam. Tröôøng phaùi thöù
Bình Döông di chuyeån veà höôùng taây. Wood
hai (Ru, Pigott, 1986) cho raèng caùc phuï beå
phaân chia khu vöïc thaønh ba phuï maûng
Taây Nam ñöôïc môû tröôùc tieân vaøo Paleocen
(subplates): Nam Trung Hoa, Ñoâng Döông
- Eocen vaø sau ñoù söï giaõn ñaùy tieáp tuïc phaùt
vaø Sunda taùch bôûi ba heä ñöùt gaõy caét tröôït
trieån sang caùc phuï beå Ñoâng vaøo Miocen (32
chính song song nhau (major parallel shear
- 17 trieäu naêm). Coøn tröôøng phaùi thöù ba chæ
systems) nhö - Soâng Hoàng, Thaùi - Burma -
thöøa nhaän phöông giaõn ñaùy ñoâng baéc - taây
Natuna vaø Sumatra. Söï caêng giaõn giöõa caùc
nam cho toaøn boä Bieån Ñoâng trong Oligocen
ñöùt gaõy tröôït baèng (strike - slip faults) taïo
- Miocen.
caùc beå Ñeä Tam treân caùc ñôùi caét tröôït naøy.
Töø sau Creta, Bieån Ñoâng ñaõ traûi qua chí
Höôùng ñoâng baéc - taây nam laø huôùng chuû
ít ba thôøi ñoaïn taïo rift taùch bieät (separate
ñaïo loä roõ treân baùn ñaûo Malay vaø khoáng cheá
stages of rifting) vaø hai thôøi ñoaïn giaõn ñaùy
höôùng beå Malay vaø caùc beå Trung vaø Nam
bieån (seafloor spreading) xen giöõa. Ba thôøi
Sumatra. Caùc höôùng khaùc do caùc ñöùt gaõy ñi
ñoaïn taïo rift lieân quan ñeán hoaït ñoäng suït
keøm taïo neân (conjugate fault systems)
luùn nhieät (thermal subsidence) xaûy ra trong
Tapponnier vaø nnk., 1982, 1986 treân
Creta muoän, Eocen muoän vaø cuoái Miocen
cô sôû moâ hình bieán daïng deûo (plasticene
sôùm. Heä suït rift töông öùng thôøi ñoaïn ñaàu coù
modeling) giaûi thích cô cheá ñoäng löïc hình
höôùng hieän nay ñoâng baéc - taây nam, coøn caùc
thaønh bình ñoà ñöùt gaõy ôû Ñoâng Nam AÙ ñöôïc
heä hình thaønh trong thôøi ñoaïn hai vaø ba coù
taïo do söï va chaïm troài (extruded collision)
höôùng ñoâng - taây. Keát quaû nghieân cöùu ñaïi
cuûa maûng AÁn Ñoä vaø luïc ñòa AÂu - AÙ laøm cho
döông cho thaáy tuoåi voû ñaïi döông ôû phuï beå
caùc vi maûng Ñoâng Döông vaø Vieät - Trung
Taây Nam coù tuoåi coå hôn (55 trieäu naêm) so
bò thuùc troài vaø tröôït töï do veà Ñoâng, sau ñoù
vôùi phuï beå Trung Taâm (17 - 32 trieäu naêm).
veà höôùng ñoâng - nam (extrusion, escape
3.3. Heä thoáng ñöùt gaõy ôû Vieät Nam vaø keá
tectonic), hình thaønh caùc ñöùt gaõy tröôït baèng
caän
Taây Baéc - Ñoâng Nam. Daàn daàn vôùi söï thuùc
ÔÛ Vieät Nam vaø vuøng keá caän phoå bieán troài cuûa maûng ñoäng AÁn Ñoä thuùc vaøo vuøng
hoäi tuï Taây Taïng (Tibet syntaxis) vi maûng
hai heä thoáng ñöùt gaõy chuû ñaïo Taây Baéc -
83
nguon tai.lieu . vn
