Xem mẫu
- Giáo trình ðánh giá tác ñ ng môi trư ng
B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
B NG CH VI T T T
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P I
ADB : Ngân hàng phát tri - n Châu Á
PGS TS. NGUY N ðÌNH M NH
BVMT : B o v Môi trư ng
CHXHCN : C ng hoà xã h I ch nghĩa
CCN : Cây công nghi p
CN : Công nghi p
CTGT : Công trình giao thông
ðDSH : ða d ng sinh h c
ðGRR : ðánh giá r I ro
ðTM : ðánh giá tác ñ ng Môi trư ng
ðÁNHðánh giáNông lương ThtrưgingI chi n lư cMÔI TRƯ NG
ðTMC :
FAO
GIÁ TÁC ð NG
: T ch c
tác ñ ng Môi
GIS (Giáo trình cho ngành Môi trư ng và ngành Qu n lý Ð t ñai)
: H th ng thông tin ð a lý
GTVT : Giao thông v n t i
KHCN : Khoa h c công ngh
KHKT : Khoa h c k thu t
KT-XH : Kinh t xã h I
MT : Môi trư ng
MTST : Môi trư ng sinh thái
NN : Nông nghi p
PCD : Cơ quan B o v Môi trư ng Singapo
QA/QC : ð m b o ch t lư ng / ki m soát ch t lư ng
QHð : Quy ho ch ð t
QHMT : Quy ho ch Môi trư ng
QHSD : Quy ho ch s d ng Hà n i - 2005
1
- Giáo trình ðánh giá tác ñ ng môi trư ng
B NG CH VI T T T
ADV Ngân hàng phát tri n châu Á
BVMT B o v Môi trư ng
CHXHCN C ng hoà Xã h i Ch nghĩa
CCN Cây công nghi p
CN Công nghi p
CTGT Công trình Giao thông
DDSH ða d ng Sinh h c
ðGRR ðánh giá r i ro
ðTM ðánh giá tác ñ ng Môi trư ng
ðTMC ðánh giá tác ñ ng Môi trư ng chi n lư c
FAO T ch c Nông –Lương Th gi i
GIS H th ng Thông tin ð a lý
GTVT Giao thông v n t i
KHCN Khoa h c Công ngh
KHKT Khoa h c K thu t
KT-XH Kinh t -Xã h i
MT Môi trư ng
MTST Môi trư ng Sinh thái
NN Nông nghi p
PCD Cơ quan BVMT Singapre
QA/QC ð m b o ch t lư ng/ ki m soát ch t lư ng
QHð Quy ho ch ñ t
QHMT Quy ho ch Môi trư ng
QHSD Quy ho ch s d ng
SDD : S d ng ñ t
SH : Sinh h c
TCCP : Tiêu chu n cho phép
TCCL : Tiêu chu n ch t lư ng
TCN : Tiêu chu n Nghành
TCVN : Tiêu chu n Vi t Nam
THC : T ng lư ng Hydrocacbon
2
- Giáo trình ðánh giá tác ñ ng môi trư ng
TNð : Tài nguyên ñ t
TNMT : Tài nguyên Môi trư ng
TNTN : Tài nguyên thiên nhiên
TNSV : Tài nguyên Sinh v t
UNECO : T ch c Giáo d c Văn hoá th gi I
UNDP : Chương trình phát tri n LHQ
UNEP : Chương trình Môi trư ng LHQ
USEPA : H i ñ ng nghiên c u BVMT Hoa kỳ
VH : Văn hoá
VQG : Vư n Qu c Gia
WB : Ngân hàng th gi i
WHO : T ch c s c kho th gi i
3
- Giáo trình ðánh giá tác ñ ng môi trư ng
L I NÓI Ð U
Cu n giáo trình “Ðánh giá tác ñ ng môi trư ng ”
”
”
” này ñư c biên so n ñ gi ng d y
cho sinh viên ngành Môi trư ng và sinh viên ngành Qu n lý Ð t ñai. V i ñ i tư ng ñó,
chúng tôi c g ng trang b ph n ki n th c cơ b n c a phương pháp, công c , bư c ñi
trong ñánh giá tác ñ ng môi trư ng và l y môi trư ng Ð t - ñ c bi t là ñ t Nông nghi p
và các ho t ñ ng trên ñ t Nông nghi p làm tr ng tâm. Chúng tôi hy v ng giáo trình này có
th làm tài li u tham kh o cho nh ng ngư i c n nghiên c u.
Vì biên so n l n ñ u, sách s g p m t s khi m khuy t c v n i dung và hình th c. R t
mong nh n ñư c các ý ki n ñóng góp c a b n ñ c. M i nh n xét xin g i v : Khoa Ð t và Môi
trư ng, Trư ng Ð i h c Nông nghi p I
Tác gi
Theo nhu c u c a công tác ñào t o, theo kinh nghi m gi ng d y. ð giúp cho nhi u
ñ i tư ng sinh viên các ngành s d ng, chúng tôi ti n hành s a ch a, b sung cu n sách
này v i mong mu n c p nh t các tri th c và các văn b n pháp quy c a nhà nư c trong
nh ng năm g n ñây. Chúng tôi hy v ng r ng : b n ñi n t này s giúp ích nhi u hơn cho
ngư i ñ c và ngư i tham kh o. Vì nguyên nhân ñó, chúng tôi s ñưa thêm vào sách m t s
ph l c và ví d v DTM.
Xin trân tr ng cám ơn b n ñ c góp ph n làm cho sách t t hơn.
Hà n i ngày 10 tháng 1 năm 2008
Tác gi .
4
- Giáo trình ðánh giá tác ñ ng môi trư ng
M CL C
L i nói ñ u
Danh m c ch vi t t t
Bài m ñ u 1
1. Môi trư ng và ÐTM 1
2. Các yêu c u ñ i v i công tác ÐTM 2
Chương I: Các ch th , ch s môi trư ng và l p k ho ch ÐTM 5
1. B túc ki n th c 5
2. Các ñ nh nghĩa và khái ni m v môi trư ng 5
3. L p k ho ch cho ÐTM 9
3.1. Nguyên t c chung 9
3.2. Nh ng ÐTM riêng 9
4. N i dung chính trong vi c th c hi n ÐTM 10
4.1. Lư c duy t 10
4.2. L p ñ cương 11
4.3. Xác ñ nh m c ñ c n ñánh giá tác ñ ng 11
4.4. Ðánh giá tác ñ ng ñ n môi trư ng sinh thái và tài nguyên TN 12
4.5. Xác ñ nh bi n pháp gi m thi u tác ñ ng và qu n lý 12
5. Câu h i bài t p chương I 13
Chương II: Trình t th c hi n ñánh giá tác ñ ng môi trư ng 14
1. Lư c duy t 14
2. Ðánh giá TÐMT sơ b 16
3. Ðánh giá TÐMT ñ y ñ 17
3.1. Quan h gi a môi trư ng và phát tri n 17
3.2. nh hư ng c a TÐMT quy mô l n 17
3.3. Ðánh giá TÐMT 17
3.4. Quan h gi a d án và ÐTM 17
3.5. Ði u ki n ñ th c hi n ÐTM 18
4. Ðánh giá TÐMT chi ti t (theo ki u rút g n) 21
5. Ðánh giá TÐMT chi ti t (theo ki u ñ y ñ ) 22
5.1. Công tác chu n b 22
5.2. Xác ñ nh các ho t ñ ng quan tr ng c a d án 23
5.3. Xác ñ nh tác ñ ng c a ho t ñ ng ñ n môi trư ng 24
5.4. Xác ñ nh tác ñ ng ñ n ngu n TNTN và ch t lư ng cu c s ng 24
5
- Giáo trình ðánh giá tác ñ ng môi trư ng
5.5. D báo di n bi n c a tác ñ ng 25
5.6. Xác ñ nh các bi n pháp gi m thi u và qu n lý chúng 25
5.7. Ð xu t các n i dung và yêu c u monitoring môi trư ng 26
6. L p báo cáo ÐTM và thông báo k t qu 26
6.1 Khung BC ( M u báo cáo DTM )
6.2 Ngh ñ nh 80 ( xem ph l c)
6.3 Quyêt ñ nh 08.( xem ph l c)
7. Câu h i và bài t p chương II 30
Chương III. Các phương pháp dùng trong ÐTM 32
1. Phương pháp danh m c các ñi u ki n môi trư ng 32
2. Phương pháp ma tr n MT 33
3. Phương pháp ch ng ghép b n ñ 36
4. Phương pháp phân tích chi phí - l i ích m r ng 37
5. Hư ng d n ñánh giá tác ñ ng môi trư ng ñ n ch t lư ng nư c m t 39
6. Ðánh giá tác ñ ng ñ n ch t lư ng môi trư ng ñ t và nư c ng m 42
7. Ðánh giá r i ro 43
8. Câu h i và bài t p chương III 48
Chương IV: M u ñ cương ÐTM và m t s ÐTM Vi t Nam 49
4.1. M u ñ cương ñánh giá tác ñ ng môi trư ng 49
4.3. Gi i thi u m t s tóm t t k t qu ÐTM Vi t Nam 50
Các s li u môi trư ng quan tr ng 68
Tiêu chu n Vi t Nam 71
B ng tra c u thu t ng 83
6
- Giáo trình ðánh giá tác ñ ng môi trư ng
BÀI M ð U
1. Môi trư ng và ñánh giá tác ñ ng môi trư ng
Môi trư ng là t ng h p các ñi u ki n bên ngoài có nh hư ng ñ n m t v t th ho c
m t s ki n nào ñó.
Có th hi u m t cách khác theo ñ nh nghĩa c a B Qu c phòng Hoa Kỳ: Môi “
trư ng bao g m t t c m i y u t và nh hư ng c a chúng ñ n m t h sinh quy n”.
Theo lu t B o v môi trư ng c a nư c CHXHCN Vi t Nam (2003) thì “Môi trư ng
bao g m các y u t t nhiên và y u t v t ch t nhân t o quan h m t thi t v i nhau, bao
quanh con ngư i, có nh hư ng ñ n ñ i s ng, s n xu t, s t n t i phát tri n c a con ngư i
và thiên nhiên” (Ði u 1 Lu t BVMT-2003).
Môi trư ng theo cách hi u tương ñ i có th là r t r ng (như vũ tr , trái ñ t, không
khí...) và cũng có th là h p (môi trư ng nư c b m t, môi trư ng sông, môi trư ng s ng
trong căn h ...)
Các y u t t o ra môi trư ng ñư c g i là thành ph n môi trư ng.
Trong khái ni m v môi trư ng ngoài y u t t nhiên, ph i luôn luôn coi tr ng các
y u t văn hoá, xã h i, kinh t ... b i vì chúng là thành ph n h t s c quan tr ng t o ra môi
trư ng s ng.
Trong m t môi trư ng có th bao g m m t hay nhi u h th ng sinh v t t n t i, phát
tri n và tương tác l n nhau. Vì v y, m t h sinh thái là m t h th ng các qu n th sinh v t,
s ng chung và phát tri n trong m t môi trư ng nh t ñ nh, quan h tương tác v i nhau và
v i môi trư ng ñó (ñi u 2-9 lu t BVMT-2003).
Ða d ng sinh h c là s phong phú v ngu n gen v gi ng, loài sinh v t (ñ ng v t,
th c v t, vi sinh v t...) và h sinh thái trong t nhiên. S ña d ng c a sinh h c nhi u khi
ñư c xem xét m t cách r t t ng quát v các h sinh thái trong m t môi trư ng nghiên c u.
Ða d ng sinh h c nhi u khi cũng ñư c xem xét h t s c chi ti t, t m trong m t h sinh thái
- ñó là quá trình xem xét, ñánh giá ñ n các loài, gi ng và k c ñánh giá ñ c ñi m v di
truy n c a chúng (Gen)
Môi trư ng có thành ph n h t s c quan tr ng, ñó là con ngư i và các ho t ñ ng c a
con ngư i k c t nhiên và văn hoá - xã h i. Con ngư i, trong quá trình t n t i và phát
tri n dù b ng ng u nhiên hay c tình cũng luôn luôn tác ñ ng vào môi trư ng. Ngư c l i,
môi trư ng cũng luôn tác ñ ng ñ n con ngư i. Quá trình phát tri n luôn luôn kèm theo s
d ng (ñ t, g , nư c, không khí, nhiên li u hoá th ch, tài nguyên các lo i ) ñ ng th i cũng
th i vào môi trư ng các ch t ph th i (ch t th i r n, l ng, khí t sinh ho t , t công nghi p,
t nông nghi p, giao thông, y t ...). Nh ng ch t th i ñó d n d n làm ô nhi m môi trư ng.
Chính vì v y, ngư i ta ñã cho r ng: phát tri n là ñ ng hành v i ô nhi m.
S phân hu ch t b n trong môi trư ng t nhiên là m t quy lu t hàng v n năm. Quá
trình phân h y ch t b n như v y nh tác ñ ng r t tích c c c a ñ t, vi sinh v t, nư c, b c x
m t tr i, ñ ng và th c v t các loài... Vì v y, quá trình ñó ñư c g i là quá trình “t làm
s ch”. Các quá trình “t làm s ch” tuân theo m t quy lu t riêng c a chúng và ng v i m t
“t c ñ làm s ch” xác ñ nh.
Như v y, con ngư i mu n t n t i và phát tri n ñư c trong môi trư ng c a mình thì
nh t thi t ph i xác l p t t m i tương quan gi a phát tri n v i t làm s ch c a môi trư ng.
Ð làm ñư c nhi m v trên, c n hi u ñư c nh hư ng c a các ho t ñ ng kinh t - xã
h i, ho t ñ ng s n xu t ñ n các y u t c u thành môi trư ng. Ngư c l i cũng c n hi u
ñư c các ph n ng c a môi trư ng ñ n các thành ph n môi trư ng. Quá trình hi u, xác
ñ nh ñánh giá ñó ñư c g i là ñánh giá tác ñ ng môi trư ng (ÐTM hay EIA).
Do ñó, Lu t BVMT 2003 (Ði u 2-11) ñã ñ nh nghĩa: Ðánh giá tác ñ ng môi trư ng
là quá trình phân tích, ñánh giá, d báo nh hư ng ñ n môi trư ng c a các d án, quy
ho ch phát tri n kinh t xã h i c a các cơ s s n xu t, kinh doanh, công trình kinh t , khoa
7
- Giáo trình ðánh giá tác ñ ng môi trư ng
h c, k th ât, y t , văn hoá, xã h i, an ninh, qu c phòng và các công trình khác, ñ xu t
các gi i pháp thích h p v b o v môi trư ng.
Vào kho ng cu i nh ng năm 60 c a th k 20, khái ni m ñánh giá tác ñ ng môi
trư ng ñư c hình thành rõ nét và ñư c th c hi n M . Sang nh ng năm 70 c a th k ,
ÐTM ñã ñư c s d ng nhi u qu c gia như: Anh, Ð c, Canada, Nh t, Singapo, Philippin
và Trung Qu c...
Vi t Nam , nh ng v n ñ môi trư ng b c xúc b t ñ u xu t hi n khá rõ t năm
1990. Vì v y, khái ni m ñánh giá tác ñ ng môi trư ng (ÐTM-EIA) không còn là khái ni m
riêng trong ñ i ngũ các nhà khoa h c n a. Khái ni m ÐTM ñã chuy n vào ñ i ngũ các nhà
qu n lý và khoa h c - k thu t r ng hơn ñ ng th i ñã ñư c ñưa vào Lu t BVMT (1994).
Trong lu t BVMT (2003) Nhà nư c quy ñ nh m t s ñi u ch t ch là:
• Ði u 17: T ch c, cá nhân qu n lý cơ s kinh t , khoa h c, k thu t, y t , văn
hoá, xã h i, an ninh, qu c phòng ñã ho t ñ ng t trư c khi ban hành lu t này ph i l p báo
cáo ñánh giá tác ñ ng môi trư ng c a cơ s mình ñ cơ quan qu n lý Nhà nư c v b o v
môi trư ng th m ñ nh.
• Ði u 18: T ch c, cá nhân khi xây d ng, c i t o vùng s n xu t, khu dân cư, các
công trình kinh t , khoa h c, k thu t, y t , văn hoá, xã h i, an ninh, qu c phòng, ch d
án ñ u tư c a nư c ngoài ho c liên doanh v i nư c ngoài, ch d án phát tri n kinh t - xã
h i khác ph i l p báo cáo ÐTM ñ cơ quan qu n lý Nhà nư c v môi trư ng th m ñ nh.
Như v y, th c hi n m t ÐTM cho d án ñã tr thành y u t r t quan tr ng trong
khoa h c môi trư ng, hơn th n a tr thành y u t b t bu c trong công tác qu n lý Nhà
nư c v BVMT.
Do hoàn c nh kinh t chưa m nh nên t kho ng 1985 ñ n 1992 các d án l n và
trung bình c a ta v cơ b n chưa ñư c l p báo cáo ÐTM mà ch ñ c p sơ b ñ n m t s
v n ñ môi trư ng có th x y ra. Sau 1992 m t s d án quan tr ng ñã ñư c ñánh giá tác
ñ ng môi trư ng như thu ñi n Sơn La, Sông Hinh ho c nhà máy mía ñư ng Ðài Loan
(Thanh Hoá), nhi u công trình khoan thăm dò d u khí cũng ñư c l p báo cáo ÐTM. G n
ñây, các d án ñư c l p báo cáo ÐTM ngày càng nhi u như: Ðư ng mòn H Chí Minh,
khu công nghi p Dung Qu t, c ng nư c sâu Cái Lân và nhi u c u ñư ng khác...
2. Các yêu c u ñ i v i công tác ñánh giá tác ñ ng môi trư ng
V i n i dung, m c ñích và ý nghĩa như ñã nói trên, công tác ÐTM nói chung và báo
cáo ÐTM nói riêng, ph i ñ t ñư c nh ng yêu c u sau:
1. Ph i th c s là m t công c giúp cho vi c th c hi n quy t ñ nh c a cơ quan qu n
lý. Th c ch t c a ÐTM là cung c p thêm tư li u ñã ñư c cân nh c, phân tích ñ cơ quan có
trách nhi m ra quy t ñ nh có ñi u ki n l a ch n phương án hành ñ ng phát tri n m t cách
h p lý, chính xác hơn.
2. Ph i ñ xu t ñư c phương án phòng tránh, gi m b t các tác ñ ng tiêu c c, tăng
cư ng các m t có l i mà v n ñ t ñư c ñ y ñ các m c tiêu và yêu c u c a phát tri n. Có
th nói r ng, không có ho t ñ ng phát tri n nào có th ñáp ng nh ng l i ích và yêu c u
c p bách trư c m t c a con ngư i mà không làm t n h i ít nhi u ñ n TNMT. ÐTM ph i
làm rõ ñi u ñó, không ph i ñ ngăn c n s phát tri n kinh t - xã h i mà ñ t o ñi u ki n
thu n l i nh t cho các ho t ñ ng ñó. Vì v y ÐTM có trách nhi m nghiên c u, góp ph n ñ
xu t bi n pháp b o v , th m chí c i thi n ñư c tình hình TNMT. Khi phương án ñã ñ xu t
không th ch p nh n ñư c vì gây t n h i quá l n v TNMT thì ph i ñ xu t phương hư ng
thay th phương án.
3. Ph i là công c có hi u l c ñ kh c ph c nh ng hi u qu tiêu c c c a các ho t
ñ ng ñã ñư c hoàn thành ho c ñang ti n hành. Trong th c t , nh t là t i các nư c ñang
phát tri n nhi u ho t ñ ng phát tri n ñã ñư c ti n hành ho c ñã ñư c hoàn thành, nhưng
lúc ñ xu t chưa h có ÐTM. Do ñó, hình thành nh ng t p th khoa h c có ñ ki n th c,
kinh nghi m và phương pháp lu n c n thi t, phù h p v i n i dung và yêu c u c a ÐTM
trong t ng trư ng h p c th là h t s c quan tr ng.
8
- Giáo trình ðánh giá tác ñ ng môi trư ng
4. Báo cáo ÐTM ph i rõ ràng, d hi u. Khoa h c môi trư ng r t ph c t p, n i dung
khoa h c ñư c xem xét trong ÐTM r t phong phú. Tuy nhiên ngư i s d ng k t qu cu i
cùng c a ÐTM có khi không ph i là nhà khoa h c, mà là ngư i qu n lý. Vì v y báo cáo
ÐTM ph i rõ ràng, d hi u, dùng ngôn ng , thu t ng ph thông. Cách di n ñ t và trình
bày ph i c th , thi t th c, có s c thuy t ph c, giúp cho ngư i quy t ñ nh nhìn th y v n ñ
m t cách rõ ràng, khách quan, t ñó quy t ñ nh ñúng ñ n, k p th i.
5. Báo cáo ÐTM ph i ch t ch v pháp lý, báo cáo ÐTM không nh ng là cơ s khoa
h c, mà còn là cơ s pháp lý giúp cho vi c quy t ñ nh nh ng v n ñ quan tr ng v phát
tri n kinh t - xã h i liên quan ñ n ñ i s ng v t ch t, tinh th n c a nhân dân trong c nư c,
ho c m t vùng, m t ñ a phương.
6. H p lý trong chi tiêu cho ÐTM. ÐTM là vi c làm t n kém, ñòi h i nhi u th i gian.
Kinh nghi m các nư c ñã phát tri n cho th y vi c hoàn thành m t báo cáo ÐTM c p
qu c gia ñòi h i th i gian t 10 ñ n 16 tháng, chi phí t hàng ch c nghìn ñ n hàng tri u ñô
la.
3. M c tiêu c a giáo trình
Giáo trình ñánh giá tác ñ ng môi trư ng (ÐTM) này ñư c biên so n ñ gi ng d y cho sinh
viên ngành Môi trư ng, sinh viên ngành Qu n lý Ð t ñai. Cu n sách cũng có th làm tài
li u cho nh ng ngư i m i nh p môn ñánh giá tác ñ ng môi trư ng. V i ñ i tư ng như v y,
chúng tôi ñ c bi t chú tr ng ñ n ph n b túc ki n th c v môi trư ng nh t là sinh viên
ngành Qu n lý Ð t ñai. Ð làm ñư c ñi u ñó gi ng viên có th s d ng ph n ph l c 1,
khai tri n các v n ñ ñ ngư i h c hình dung ñư c b c tranh t ng quát c a môi trư ng t
nhiên. Ngư i h c c n hi u rõ khí quy n thu - quy n - ñ a quy n - sinh quy n, trong ñó
ph i n m ch c ñ ơc:
• Hi n tư ng suy gi m ch t lư ng MT và y u t tác ñ ng.
• Hi u ng nhà kính và y u t tác ñ ng
• B n ch a CO2 trong ñ i dương
• Vai tro và qua h c a sinh quy n v i khí quy n, th y quy n và các nh hư ng làm
suy gi m t ng Ôzôn d n ñ n l rò zôn.
Ðây là môn h c t ng h p nhi u khoa h c, m t khác ñ th c hi n m t ÐTM ñ y ñ là
r t khó khăn, vì th ngư i h c ph i hi u ñư c quy trình t ng quát. N m v ng ñ có th
th c hi n ñư c ph n ñơn gi n là xây d ng m t “lư c duy t”, “ñánh giá tác ñ ng môi
trư ng sơ b ”. Yêu c u v th c hi n m t ÐTM ñ y ñ chưa ñ t ra mà ch d ng m c ñ c
và hi u ñư c m t báo cáo ÐTM ñ y ñ do nhóm tác gi , t ch c nào ñó th c hi n.
4. C u trúc và kh i lư ng ki n th c
Giáo trình ÐTM g m ph n m ñ u, chương I (trình bày v m t s ñ i lư ng, ch th ,
ch s c a môi trư ng và m i liên h gi a chúng. Khái ni m và t m quan tr ng v th i
gian, v kinh t khi l p k ho ch ñ th c hi n m t ñánh giá tác ñ ng môi trư ng). Chương
II cung c p cho ngư i h c n m ñư c tri th c, trương trình th c hi n m t lư c duy t, m t
ÐTM sơ b , m t ÐTM chi ti t nhưng theo ki u rút g n và m t ÐTM chi ti t, ñ y ñ .
Chương III gi i thi u các phương pháp ñ ti n hành th c hi n m t ÐTM trong ñó l a ch n
ñi sâu vào 4 phương pháp ñư c dùng nhi u Vi t Nam ñ c bi t là phương pháp có liên
quan, hay ñư c s d ng ñ th c hi n ÐTM ñ i v i ñ t ñai, QHSD ñ t ñai và s d ng ñ t
ñai. Chương IV là m u cho ñ cương c a ÐTM, m u này cung c p cho ngư i h c ki u xây
d ng ñ cương t t, ph thông.
Ph n còn l i c a chương IV là gi i thi u (tóm t t) m t s k t qu ñánh giá tác ñ ng
môi trư ng Vi t Nam, ph n này ñư c tóm t t k t qu th c hi n ÐTM và giúp cho ngư i
ñ c: M t cơ s lý lu n, phương pháp lu n. Gi i thi u các ÐTM cho khu v c b o t n vư n
qu c gia, m t ÐTM cho xây d ng ñư ng giao thông, m t ÐTM cho m r ng cơ s y t và
m t ÐTM cho quy ho ch s d ng ñ t v.v...
Ph n yêu c u quan tr ng nh t mà sinh viên ph i làm ñư c ñó là:
9
- Giáo trình ðánh giá tác ñ ng môi trư ng
• Hi u rõ ch th , ch tiêu môi trư ng ñ th y nh hư ng c a “hành ñ ng” d án làm
thay ñ i, làm nh hư ng ñ n nó.
• Bi t xây d ng m t ñ cương g n cho ÐTM.
• Bi t cách th c hi n ñi u tra, l y m u và thu th p d li u ñ t ng h p các k t qu ñó
thành m t s n ph m làm cơ s dũ li i cho các bư c ti p sau.
• Bi t làm m t “lư c duy t” và m t ÐTM sơ b theo phương pháp li t kê và phương
pháp ma tr n ñơn gi n.
• Bi t xây d ng m t báo cáo ÐTM trên cơ s lu t ñ nh.
V i yêu c u ñó, giáo trình m c dù là 3 trình song ph n vi t v lý thuy t và phương
pháp ñây ch ñư c th c hi n trong 2 trình. M t trình còn l i, sinh viên s ñư c giáo viên
hư ng d n th c hi n xây d ng m t ÐTM theo m t d án nh (QHSD ñ t, xây d ng m t
khu th t , cho m t bãi chôn rác, cho s d ng ñ t c p huy n, cho m t xí nghi p ch công
nghi p bi n, m t nhà máy lo i nh ..). Giáo viên cùng sinh viên ti n hành l a ch n d án có
s n ñ th c hi n ÐTM ñó. Ð làm t t ph n này, sinh viên c n nghiên c u k lý lu n, n m
k chương IV và giáo viên có trách nhi m phân tích “hành ñ ng” c a d án ñ sinh viên
tìm ra các tác ñ ng. Ph n tác ñ ng b c 2 và d báo lâu dài chưa ñòi h i.
V i sinh viên chuyên ngành Môi trư ng, c n thêm m t tín ch v Th c hành
DTM. ðây là ph n sinh viên ph i ti n hành t i m t cơ sơ CN, NN, Giao th ng…do giáo
viên hư ng d n. Trong ph n này sinh viên ph i th c hi n m i giai ño n c a m t DTM và
b n báo cáo ðánh giá tác ñ ng Môi trư ng.
5. Giáo trình ñánh giá tác ñ ng môi trư ng này ñư c vi t l n ñ u. Quá trình vi t ñã
tham kh o m t s tài li u (xem ph n tài li u tham kh o chính). Sinh viên có th ñ c thêm
giáo trình c a Ph m Ng c H , Hoàng Xuân Cơ: Ðánh giá tác ñ ng môi trư ng c a Nxb
Ð i h c Qu c gia Hà N i (2001). Ngoài ra có th ñ c các sách hư ng d n và thư ng xuyên
c p nh t trang Web c a B Tài nguyên Môi trư ng: http://www.nea.gov.vn. Trong các
năm g n ñây, nh t là t 2005 chúng ta có nhi u thay ñ i toàn di n, vì v y các thay ñ i c p
nh t và hoàn ch nh v DTM cũng ñư c b sung. Ngoài DTM, chúng ta còn th c hi n các
ñánh giá tác ñ ng MT chi n lư c (DTMC), các Cam k t BVMT, các Kê khai phát
th i…ðó là các thanh công c quan tr ng trong h th ng văn b n pháp quy ñ BVMT. Tuy
nhiên cũng c n chú ý ph m vy, yêu c u, ñi u ki n ñ ng d ng các công c này vào thưc t
s n xu t.
10
- Giáo trình ðánh giá tác ñ ng môi trư ng
Chương I
CÁC CH TH , CH S MÔI TRƯ NG VÀ L P K HO CH CHO ðTM
Chương I này nh m cung c p cho ngư i ñ c m t s khái ni m và ñ nh nghĩa v môi
trư ng như: môi trư ng, tr ng thái, thành ph n môi trư ng, ch tiêu, ch s v.v... Ðây là
nh ng n n cơ b n ñ có th hi u ñư c ý nghĩa và vai trò c a ÐTM.
Ph n gi i thi u v l p k ho ch ÐTM là ph n trang b bư c chu n b ban ñ u, nó
giúp cho nhà chuyên môn nh n rõ t ng y u t ñ ñi sâu th c hi n m t ÐTM v a nhanh
v a ti t ki m và phù h p.
1. B túc ki n th c v môi trư ng (theo ngành ñào t o, xem ph l c)
2. Các ñ nh nghĩa và khái ni m v môi trư ng
2.1. Môi trư ng
+ Môi trư ng bao g m các y u t t nhiên và y u t nhân t o quan h m t thi t v i
nhau, bao quanh con ngư i, có nh hư ng t i ñ i s ng, s n xu t, s t n t i, s phát tri n
c a con ngư i và thiên nhiên (Lu t BVMT.2003).
+ Môi trư ng là t ng th nh ng ñi u ki n bên ngoài tác ñ ng ñ n cu c s ng, s phát
tri n và s t n t i c a m t sinh th (cơ quan b o v môi trư ng M -EPA-Enviromental
Protection Agency)
2.2. Tr ng thái (State): Tr ng thái ho c tình tr ng môi trư ng c a m t khu v c ho c
qu c gia chính là tr ng thái ch y u c a môi trư ng trên hai phương di n: tình tr ng v t lý
- sinh h c và tình tr ng kinh t - xã h i.
Môi trư ng luôn có m t tr ng thái nào ñó và không hoàn toàn n ñ nh dư i tác ñ ng
c a t nhiên và ho t ñ ng s n xu t.
Các ho t ñ ng c a t nhiên và con ngư i t o ra áp l c (Pressure) làm thay ñ i tr ng
thái môi trư ng. Xã h i (và c y u t t nhên) ph i ñáp ng (Response)v i hi n tr ng m i
b ng s phát tri n, s v n ñ ng ti p theo.
2.3. ÁP l c (Pressure): c a t nhiên và con ngư i lên tr ng thái môi trư ng chính là
các v n ñ ng, ho t ñ ng s n xu t phát tri n, vì v y, nó làm thay ñ i tr ng thái cũ.
2.4. Ðáp ng (Response): Ðáp ng v i áp l c ñó chính là nh ng thay ñ i trong môi
trư ng (như hi u ng nhà kính - do khí th i CO2 tăng; t l ngư i ch t tăng khi phát sinh
d ch b nh, nhi m ñ c môi trư ng) và ñáp ng ch ñ ng c a con ngư i (như: x lý th i,
b o v ña d ng sinh h c, s d ng nư c và năng lư ng ti t ki m, thay ñ i th ch và lu t,
ñáp ng cá th trong c ng ñ ng...)
Như v y khái ni m ñáp ng ph i hi u r ng, ñ y ñ theo c hai m t là b n thân t
nhiên ñáp ng l i áp l c (d n ñ n t t và chưa t t) và s ñáp ng có tri th c c a con ngư i
ñ phù h p ho c gi m thi u các áp l c c a môi trư ng.
Tr ng thái - áp l c - ñáp ng là g n li n, là m t khung liên k t (Environment
Framework) mà t ch c h p tác v kinh t và phát tri n ñã ñ xu t năm 1993
(Ogranization for Economic Cooperation and Development).
11
- Giáo trình ðánh giá tác ñ ng môi trư ng
Áp l c Tr ng thái
N ng lư ng Tài nguyên nư c
Công nghi p Tài nguyên ñ t ñai (Land)
GTVT Tài nguyên ñ t (Soil)
Nông nghi p Áp l c Ða d ng sinh h c
Ngư nghi p Khu dân cư, ch t th i
Khác Ngu n l c Khu CN, ñư ng xá
Thiên tai, s c MT Di s n văn hóa
Khác
Thông tin
Thông tin
Ðáp ng
- Kh năng t ph c h i
Các ñáp ng xã - Công c k thu t CN m i Các ñáp ng xã
h i (các quy t - Công c kinh t h i (các quy t
ñ nh hành ñ ng) - Lu t pháp ñ nh hành ñ ng)
- Quan h c ng ñ ng
- Ràng bu c qu c t
- Khác
Hình 1.1. Khung liên k t r ng thái - Áp l c - Ðáp ng
T
2.5. Thành ph n môi trư ng: Là các ph n v t lý, hóa h c, sinh h c c a môi trư ng
khí quy n, th y quy n (trên bi n và l c ñ a) c a môi trư ng th ch quy n và sinh quy n
(như khí h u, thành ph n v t lý, thành ph n hoá h c, ñ a ch t, sinh hoá h c và m i ti m
năng v tài nguyên) t o ra môi trư ng ñó.
B ph n r t quan tr ng trong thành ph n môi trư ng là ña d ng sinh h c.
2.6. Ch tiêu môi trư ng (Environment factors)
Ch tiêu môi trư ng ho c ch th môi trư ng (Factors, Indicators) là nh ng ñ i lư ng
bi u hi n các ñ c trưng c a môi trư ng ñó t i m t tr ng thái xác ñ nh.
Ví d : Suy gi m t ng ôzon, axit hoá ñ t, ngu n nư c, phú dư ng, ch t th i, tài
nguyên r ng, tài nguyên nông nghi p, ña d ng sinh h c, ô nhi m ch t ñ c, tài nguyên cá,
ch t lư ng môi trư ng ñô th , s thay ñ i khí h u...
C n hi u r ng: Các ch th môi trư ng là h t s c ph c t p - nó không ph i ch là m t
tham s riêng bi t mà là m t t p h p c a nhi u tham s (Parameters) trong ñó. M t khác
theo nhi u quan ñi m, theo nhi u ñi u ki n môi trư ng khác nhau và m c ñ ñánh giá c n
ñ n ñâu mà các tác gi , các t ch c ñã ñưa ra các ch th ñó.
V i môi trư ng ñ t - ch th ph c p nh t cho ñ t ñai (Land) ñư c s d ng nhi u,
ph n l n các công trình s d ng ch th ñ t ñai là:
• Tài nguyên g và ñ ng c (theo NCFEA (1995) - (National Center for Economic
Alternatives).
• Tài nguyên g , ñ t nông nghi p, ch t lư ng môi trư ng ñô th và ch t th i (theo
Nordic Council of Ministers - 1997).
• Trư ng h p th 3, xu t phát t quan ñi m s d ng b n v ng ñ t ñai, ngư i ta ñưa
ra các ch th g m: Năng su t cây tr ng, cân b ng dinh dư ng, s t n t i c a l p
12
- Giáo trình ðánh giá tác ñ ng môi trư ng
ph ñ t, ch t lư ng ñ t (Soil) và qu ñ t (Land), ch t lư ng và tr lư ng nư c,
kh năng sinh l i c a h th ng trang tr i, s tham gia c a ngư i dân và xã h i
trong b o v môi trư ng (Dumanski. 1994 và DSE - ZEL (1996) - Sustanable
Land use in Rural Areas: Tool for Analysis and Evaluation).
Trong các trư ng h p nghiên c u c th , h p hơn ngư i ta s d ng m t s thông s
khoa h c làm nhi m v c a thông s môi trư ng ñ ng th i các thông s này (parameters)
cũng ñư c xem như các ch th môi trư ng (Indicators) ví d : lư ng ñ t sói mòn, ô nhi m
thu c b o v th c v t, ô nhi m kim lo i n ng trong ñ t tr ng, vi sinh v t gây b nh...
2.7. Thông s môi trư ng (Parameters)
Là nh ng ñ i lư ng v t lý, hóa h c, sinh h c c th ñ c trưng cho môi trư ng nói
chung và môi trư ng ñ t nói riêng có kh năng ph n ánh tính ch t c a môi trư ng tr ng
thái nghiên c u (k c ñ t và ñ t ñai).
Ví d : pH, ñ d n ñi n (EC), ñ m n, t tr ng, % h u cơ (OM), phân b kim lo i
n ng (Cu, Pb, Cd, Zn...), hàm lư ng dinh dư ng N, P, K..., ñ dày l p ph tàn dư h u cơ,
kh năng tr nư c, % c p h t, ñ ch t, ñá m , n n k t c u công trình, lo i và h ng ñ t.
• Các thông s môi trư ng có th là riêng bi t, có th ñư c s d ng các thông s
KHKT c a nhi u ngành khoa h c khác.
• Các thông s môi trư ng là các tham s c a ch th môi trư ng (Indicators) ho c
ch tiêu môi trư ng (Factors). Nhi u trư ng h p b n thân m t thông s môi trư ng ñư c
dùng như m t ch th MT.
2.8. Tiêu chu n MT (Standards)
Các tiêu chu n MT c a m t qu c gia ñư c xây d ng phù h p v i ñi u ki n và trình
ñ phát tri n c a nó.
Tiêu chu n MT chính là s chu n hóa các thông s MT t i m t giá tr (ho c m t
kho ng giá tr ) nào ñó.
Ví d : TCVN v ñ t nông nghi p: Cd là 2 mg/kg; Zn là 80 mg/kg (TCVN 7902 -
2002)
2.9. Giá tr n n (Alternative Value)
Giá tr n n (c a môi trư ng) v i m t ñ i lư ng nào ñó (ví d Cd) là giá tr nguyên
thu c a nó trong MT ñang xem xét.
Giá tr n n c a Cd là giá tr nguyên th y c a Cd trong ñ t. Tuy nhiên, giá tr này
không xác ñ nh ñư c khi MT ñ t còn "nguyên thu ". Vì v y, thư ng ngư i ta ti n hành
kh o sát hàng lo t m u và l y giá tr ñư c xác ñ nh là n n khi giá tr ñó là giá tr (ho c
kho ng giá tr ) có xác xu t t n su t xu t hi n ñ t 95% s m u phân tích (ho c phép ño).
2.10. Ch s môi trư ng (Indices, Indexes)
Ch s môi trư ng là giá tr ñư c tính toán trong m t ñi u ki n môi trư ng nào ñó
(khí, nư c, ñ t) theo m t s thông s môi trư ng có môi trư ng ñó. Giá tr các thông s
môi trư ng này thu ñư c nh các phép ño liên ti p trong m t kho ng th i gian dài ho c
m t s phép ño ñ l n.
Ch s môi trư ng ñư c nhi u tác gi ho c t ch c ñưa ra trong các ñi u ki n khác
nhau ph c v cho m c tiêu nghiên c u, qu n lý. Xin nêu m t s ch s làm d n li u:
• Ch s ch t lư ng khí (Air Quality Index - AQI - Ott 1978)
• AQ = ∑Wi * Ii ,
i ñây i là lo i ch t khí gây ô nhi m (i =CO, SO2, t ng h t b i r n)
13
- Giáo trình ðánh giá tác ñ ng môi trư ng
• Ch s ch t lư ng nư c c a Horton (1996)
n
∑ Wi * Ii
i =1
Qi = n
M 1* M 2
∑ Wi
i =1
• ñây Wi là lư ng ñã gây ô nhi m ng v i ki u ch t i,
• M1, M2 ng v i ki u ô nhi m ñư c s d ng (bùn th i, d u, nư c th i có màu...)
• Các ch s v ñ t (Soil) và nư c tư i thư ng g p như: phương trình m t ñ t ph
d ng (Universal Soil Loss Equation - Wishmier 1976).
• A=R*K*L*S*C*P
• Ch s v xói mòn ñ t có th s d ng mô hình xói mòn d a vào GIS mà Pilesjo
gi i thi u 1992.
Như v y, ch s môi trư ng có th ñư c nhìn nh n như m t ch tiêu môi trư ng ñã
ñư c ñ nh lư ng hóa thông qua kh o sát, ño ñ c th c nghi m ñ ñ n m t giá tr nào ñó
phù h p v i ñi u ki n môi trư ng t i khu v c kh o sát.
(Trong m c 2.10, chúng tôi ch s d ng các ch s làm d n li u, không ñi sâu phân
tích. N u c n ñi sâu, xin ñ c gi thông qua các tài li u d n).
2.11. Phương pháp và công c nghiên c u.
Ðây là v n ñ c n th ng nh t trong qui ñ nh chung ñ có th ñ t cùng ñ ñúng và sai
s ñ cho phép v i các phép ño, phép tính toán. Làm ñư c ñi u này m i có kh năng so
sánh ñ i chi u các s li u môi trư ng.
2.12. Ð m b o ch t lư ng và ki m soát ch t lư ng (QA/QC) (Quality
Assurance/Quality Control). QA là h th ng kh thi các ho t ñ ng qu n lý và k thu t liên
quan ñ n nhân s , phương ti n, phương pháp trong các tr m, các cơ s làm công tác quan
tr c và phân tích môi trư ng ñ t nh m ñ m b o cho t t c các công vi c ñ t ñư c k t qu
ñ m b o ch t lư ng mong mu n.
QC là các th t c, bi n pháp, văn b n, chương trình ñánh giá ñư c ti n hành song
song v i ho t ñ ng c th c a công vi c quan tr c, phân tích môi trư ng ñ t t m c tiêu,
thi t k , m ng lư i, công tác hi n trư ng, phòng TN ñ n báo cáo, x lý thông tin, xây d ng
và chia s ngu n cơ s d li u.
2.13. Quy ho ch môi trư ng (QHMT) (Environmental Planning)
Có th dùng ñ nh nghĩa c a Alan Gilpin (1996): QHMT là s xác ñ nh các m c tiêu
mong mu n ñ i v i môi trư ng t nhiên bao g m m c tiêu kinh t - xã h i và t o l p ñư c
các chương trình, qui trình qu n lý ñ ñ t ñư c m c tiêu ñó.
Cũng trong năm 1996 Toner cho r ng: QHMT là vi c ng d ng các ki n th c v
khoa h c t nhiên và s c kh e trong các quy t ñ nh v s d ng ñ t.
Gi a QHMT, ÐTM và vùng sinh thái có liên h m t thi t.
ST QHMT
ÐTM
Hình 1.2. Khung liên k t sinh thái - Quy ho ch môi trư ng - ÐTM
14
- Giáo trình ðánh giá tác ñ ng môi trư ng
Rõ ràng gi a QHMT, ÐTM, ñ t và vùng sinh thái (ST) có liên h m t thi t. Vì l ñó
khi ti p c n nghiên c u TNÐ không th nào quên lãng m i liên h này.
2.14. Quy ho ch s d ng ñ t (QHÐ) (Land use planning)
QHSD ñ t là vi c xác ñ nh, phân b h p lý qu ñ t cho các m c ñích s d ng ñ t
nông nghi p, lâm nghi p, chuyên dùng (xây d ng, giao thông, th y l i, KHKT, văn hóa,
giáo d c, y t , th d c th thao, qu c phòng, an ninh...), ñ t ñô th , nông thôn... theo m c
tiêu phát tri n kinh t - xã h i c a qu c gia.
2.15. S d ng ñ t (Land use)
S d ng ñ t (SDÐ) là quá trình th c hi n các ho t ñ ng kinh t , xã h i, s n xu t an
ninh, qu c phòng... theo m t QHSD ñ t ho c t phát di n ra trên m t khu v c ho c vùng
lãnh th có tác ñ ng ñ n ñ t ñai (Land) và c tác ñ ng ñ n ñ t (Soil) cũng như các h p
ph n c a chúng (nư c m t, nư c ng m, th c v t...)
2.16. Tính b n v ng (Sustainablity)
• Theo ñ nh nghĩa c a FAO (1992) - trình bày trong ph n ñánh giá TNÐ theo thành
ph n sinh - hóa - lý (ñ nh nghĩa cho nông nghi p b n v ng và phát tri n nông thôn).
3. L p k ho ch cho ÐTM
3.1. Nguyên t c chung: Nguyên t c chung ñư c gi i thi u sau ñây (UNEP, FAO)
Ði u ki n ñ u Các tác ñ ng Quy t ñ nh c n
+ Chu n b d án; s + D báo tác ñ ng + S l a ch n các
c n thi t c a d án; + Ðánh giá tác ñ ng ho t ñ ng
các cơ s cho s phù + Vi c làm nh tác + L a ch n các hành
h p. ñ ng ñ ng d ñ nh
+ Thu th p ñúng
thông tin t cơ quan
qu n lý.
+ Nh n bi t các tác
ñ ng ti m tàng
Cung c p tư li u ch ng minh
+ Chu n b tư li u ñã vi t
+ Monitoning môi trư ng
Hình 1.3. Khung liên k t ñ l p k ho ch cho ÐTM
15
- Giáo trình ðánh giá tác ñ ng môi trư ng
3.2. Nh ng ÐTM riêng
L a ch n, ñánh giá sơ b
• L a ch n ñ c ñi m riêng
• Xác ñ nh ñúng thông tin c a d án ti p theo c n xác ñ nh ñúng công ngh .
• Sơ b xác ñ nh tác d ng ti m tàng s x y ra.
Ðánh giá tác ñ ng, ñ xu t
• Ðánh giá các tác ñ ng s xu t hi n (5 năm, 10 năm, 20 năm sau)
• Ð xu t phương hư ng gi m nh các tác ñ ng
(B ng vi c thay ñ i công ngh , thay ñ i phương pháp, thay ñ i trình t c a d án)
Ðưa ra quy t ñ nh
• L a ch n các ho t ñ ng c a d án.
• D ki n ho t ñ ng thay th và ch n l a ñúng
Xây d ng d li u, cung c p tư li u ñ ch ng minh
• Các d li u ch ng minh các tác ñ ng
• Các d li u ñ xu t, ñ t phương hư ng
• Monitoring môi trư ng và t ng k t
• L a ch n các ho t ñ ng c a d án.
• D ki n ho t ñ ng thay th và ch n l a ñúng
Xây d ng d li u, cung c p tư li u ñ ch ng minh
• Các d li u ch ng minh các tác ñ ng
• Các d li u ñ xu t, ñ t phương hư ng
• Monitoring môi trư ng và t ng k t
3.3. Chu n b các bư c ÐTM
Lư c duy t (xây d ng: phương pháp, bư c ñi)
Ðánh giá sơ b (ch n phương pháp, ch n y u t c n ñi sâu, ñánh giá ñ nh lư ng)
ðánh giá chi ti t (ch n phương pháp, y u t c n ñi sâu, ñánh giá ñ nh tính)
Xây d ng cơ s d li u (Database)
Báo cáo (ñánh giá, d báo tác ñ ng, ñ xu t kh c ph c gi m nh )
Monitoring
4. Nh ng n i dung chính trong vi c th c hi n ñánh giá tác ñ ng môi trư ng
4.1. Lư c duy t: Ðây là bư c ñ u nh m xác ñ nh s c n thi t ho c không c n thi t
ph i th c hi n m t ÐTM ñ y ñ . Cơ s ñ th c hi n lư c duy t là:
• Danh m c li t kê các v n ñ c n ph i làm ÐTM c a d án.
• Gi i h n v quy mô, ph m vi kích c c a d án. V i quy ñ nh c a Chính ph , quy
mô nào, ph m vi nào l n s ph i th c hi n ÐTM.
• M c ñ nh y c m c a nơi th c hi n d án (m c ñ nh y c m v môi trư ng t
nhiên như ñ t, không khí, nư c, h sinh thái và m c ñ nh y c m v môi trư ng
xã h i, nhân văn).
Nh ng vùng nh y c m thư ng là: vùng có ý nghĩa l ch s văn hoá, kh o c , khoa
h c. Vùng ñ t ng p nư c. Khu v c vư n qu c gia, khu b o t n thiên nhiên, vùng có h
sinh thái ñ c bi t. Vùng c n b o v gen c a ñ ng, th c v t hi m. Vùng ñ t d c, núi cao có
r ng ñ u ngu n. Vùng thư ng x y ra s c môi trư ng, r i ro thiên tai. Vùng có ch t lư ng
môi trư ng ñ c bi t, d thay ñ i các tham s môi trư ng
• M t s d án thu c ph m vi quy ñ nh qu c gia không c n ph i th c hi n ÐTM.
M t s d án quy ñ nh thu c lo i luôn luôn ph i th c hi n ÐTM dù lo i d án ñó
quy mô l n ho c quy mô nh .
16
- Giáo trình ðánh giá tác ñ ng môi trư ng
Thư ng quy t ñ nh c n hay không c n th c hi n ÐTM ñ y ñ mà d ng l i m c ñ
m t “lư c duy t” là: Nhà nư c, cơ quan ch d án ho c C c B o v môi trư ng. M t s
trư ng h p khác có th d a vào quy t ñ nh c a m t h i ñ ng tư v n do Chính ph u thác.
Ð có th quy t ñ nh c n m t “lư c duy t” hay ph i làm ÐTM ñ y ñ ta có th ph i
th c hi n m t s ho t ñ ng là:
• Bàn b c trao ñ i gi a ch d án v i cơ quan qu n lý
• L y ý ki n các chuyên gia
• L y ý ki n c a cơ quan BVMT và ki m soát ô nhi m
• Tham kh o các d án tương t khác.
• L y ý ki n c ng ñ ng
Như v y, n u d án không c n th c hi n m t ÐTM ñ y ñ thì cho phép th c hi n d
án. Trong trư ng h p c n th c hi n m t ÐTM ñ y ñ thì ph i chuy n sang các n i dung
khác.
4.2. L p ñ cương (theo k ho ch ñã nêu trên) và chu n b tư li u. Nh ng vi c c n
ph i có là:
• N i dung d án, t ñó xác ñ nh: + Hi n tr ng môi trư ng
+ Phương án c a d án
+ So sánh các y u t gi a phương án và hi n
tr ng.
• Xác ñ nh các hành ñ ng c a d án
• Xác ñ nh các bi n ñ i môi trư ng do các hành ñ ng c a d án gây ra (c bi n ñ i
x u và t t) v các m t: V t lý, Hoá h c và Sinh h c và Kinh t văn hoá xã h i.
• Xác ñ nh các tác ñ ng t i tài nguyên thiên nhiên, sinh thái, ch t lư ng môi
trư ng và cu c s ng c ng ñ ng (k c tác ñ ng b c 1, b c 2).
• D báo di n bi n tác ñ ng môi trư ng
• Xác ñ nh phương pháp c n s d ng ñ th c hi n ÐTM
• Ð xu t phương án gi m thi u tác ñ ng ho c phương án thay th .
• Báo cáo ÐTM
Vi c l p ñ cương chi ti t theo nh ng vi c c n làm nh t nêu trên s ñư c gi i thi u
chương 4 (m c 4.1)
4.3. Xác ñ nh m c ñ c n ñánh giá tác ñ ng
Trong n i dung này, c n làm rõ các v n ñ sau ñây:
• M c ñ c n thi t ñ chi phí tài chính phù h p nh t
• T p trung ñư c vào các tác ñ ng có nh hư ng nh t không th b qua.
• T o ñư c s hoà h p gi a quy n l i c a d án (ch d án) v i c ng ñ ng và t o
ñư c kh năng kh c ph c, làm gi m thi u các tác ñ ng có h i ñ i v i môi
trư ng. Ð t ñư c t t nh t v hi u qu kinh t cho d án và cho c c ng ñ ng v
lâu dài.
• Phù h p v i Lu t và các chính sách.
Ð làm t t vi c xác ñ nh m c ñ và ph m vi c n ñánh giá tác ñ ng, ta nh t thi t ph i
làm t t, ñ y ñ , chính xác 4 bư c là:
+ Xác ñ nh rõ kh năng tác ñ ng c a các hành ñ ng c a d án ñ n môi trư ng và
ngu n tài nguyên thiên nhiên.
+ Ph i ñ xu t ñư c phương án gi m thi u ho c thay th . Nhi m v này ñư c cân
nh c trên Lu t, Ngh ñ nh, TCVN, trình ñ khoa h c và công ngh c n ph i có, nhu c u và
ñ c ñi m c a s n ph m c a d án, hi u qu th c v kinh t , bi n pháp kh c ph c ch t th i
và cu i cùng là giai ño n theo dõi, ki m tra, monitoring và ñ phòng r i ro.
17
- Giáo trình ðánh giá tác ñ ng môi trư ng
Sau khi th c hi n các v n ñ nêu trên, hai vi c quan tr ng k ti p ph i th c hi n n a
ñó là:
+ L y ý ki n c ng ñ ng: Vi c l y ý ki n c ng ñ ng giúp cho các nhà qu n lý, các nhà
khoa h c phát hi n ñư c nh ng v n ñ công ngh còn chưa phù h p. M t khác quan tr ng
hơn là giúp cho ch d án - nhà qu n lý - c ng ñ ng có th b sung nhau, hoà nh p ñ d
án ñ t hi u qu cao nh t.
+ Cân nh c và ra quy t ñ nh: Ðây là vi c còn l i c a cơ quan qu n lý tài nguyên môi
trư ng. Vi c ra quy t ñ nh ñúng và nhanh chóng, phù h p s làm d án th c hi n t t và tác
ñ ng ñ i v i môi trư ng có th ch p nh n ñư c sau này.
4.4. Ðánh giá các tác ñ ng ñ n MTST và TNTN
• Xác ñ nh các hành ñ ng c a d án (hay tr ng thái c a môi trư ng) có th gây ra
tác ñ ng môi trư ng sinh thái. ñây, chúng ta c n ph i xác ñ nh r t ñ y ñ v tác
ñ ng ñ n c môi trư ng t nhiên, môi trư ng kinh t - xã h i và nhân văn. Xác
ñ nh các tác ñ ng có th có ñ n các h sinh thái: không khí, sinh thái ñ t; sinh
thái nư c m n, nư c ng m, các h sinh thái sinh v t và ñ c bi t ph i chú ý ñ n h
sinh thái nh y c m như (sinh thái ñ t d c, sinh thái r ng, sinh thái ñ t ng p nư c).
• Xác ñ nh ñư c các bi n ñ i b c 1 t c là các hành ñ ng c a d án s ph i d n ñ n
các tác ñ ng tương ng. Các tác ñ ng tương ng ñó ñưa d n các bi n ñ i tr c
ti p c a môi trư ng. N u có nhi u hành ñ ng thì s d n ñ n nhi u tác ñ ng và t t
nhiên s có nhi u bi n ñ i b c 1.
• Xác ñ nh các bi n ñ i b c 2: Các bi n ñ i b c 1 làm cho tr ng thái môi trư ng
thay ñ i t tr ng thái 1 sang tr ng thái 2. S t n t i, các ho t ñ ng c a tr ng thái
2 có th s d n ñ n m t s tác ñ ng ti m n ñ i v i tr ng thái 2 c a môi trư ng.
Như v y, tr ng thái 2 c a môi trư ng s có th (ho c không th ) thay ñ i d n ñ n
m t s bi n ñ i m i. Nh ng bi n ñ i m i này ñư c g i là bi n ñ i b c 2.
• Phân tích k các tác ñ ng, xác ñ nh các tác ñ ng ñưa ñ n bi n ñ i b c 1 và b c 2
(n u có) t ñây phân tích và d báo các tác ñ ng c th ñ i v i môi trư ng sinh
thái và ngu n tài nguyên thiên nhiên (tài nguyên ñ t, tài nguyên nư c, tài nguyên
sinh v t, ña d ng loài, tài nguyên khí tư ng thu văn, tài nguyên khoáng s n). Ð
làm t t ph n n i dung này, thư ng nhóm chuyên gia th c hi n ÐTM ph i ti n
hành tham kh o r ng các chuyên gia, các t ch c trong và ngoài nư c, tư li u lưu
tr , các tiêu chu n cho phép (TCCP) ñ c bi t là TCVN. Trong phân tích, ñánh
giá m t v n ñ h t s c quan tr ng là cân ñ i gi a d án và các tác ñ ng mà tiêu
chí l n nh t là hi u qu kinh t c a d án và hi u qu kinh t môi trư ng. Ðây là
m t v n ñ r t quan tr ng song r t t nh , vì th c n b sung c p nh t các quy
ñ nh, ngh ñ nh c a qu c gia v môi trư ng và d a vào kinh t môi trư ng ñ
quy t ñ nh.
4.5. Xác ñ nh ñư c bi n pháp gi m thi u tác ñ ng và qu n lý chúng
Ðây là m t v n ñ khó, ñòi h i t ng h p tri th c theo các d án khác nhau. Nhìn
chung, có th theo m t s v n ñ sau ñây:
• Ðưa ra m t s phương th c m i thay ñ i phù h p v i yêu c u c a D án và hoà
h p v i môi trư ng sinh thái (ví d : thay ñ i công ngh phù h p, b sung công ngh , b
sung h ng m c).
• Thay ñ i h n thi t k , quy ho ch phát tri n (nhà máy nhi t ñi n s d ng than
sang nhà máy s d ng hơi ñ t)
• Ð xu t m i ho c b sung ki m soát ho t ñ ng
• Ðình ch d án ho c chuy n v trí phù h p hơn.
18
- Giáo trình ðánh giá tác ñ ng môi trư ng
T t c các v n ñ này ñ u n m trong bư c “Xác ñ nh các n i dung chính c a ÐTM”
t c là xây d ng k ho ch chi ti t. N u bư c này làm t t chúng ta s có th b qua m t s
vi c khi th c hi n ÐTM chi ti t, tránh ñư c lãng phí v tài chính và th i gian.
5. Câu h i bài t p chương I
1. Thành ph n môi trư ng là gì? Có th ch ra nh ng thành ph n c a môi trư ng
trong m t h th ng t nhiên - kinh t - xã h i m t huy n?
2. M i quan h gi a Tr ng thái (hi n tr ng) - Áp l c - Ðáp ng là m t m i quan h
ñơn hay ña chi u? Vì sao? ý nghĩa c a hi u bi t v n ñ này?
3. Phân bi t khái ni m thông s v i tiêu chu n và giá tr n n c a môi trư ng.
4. Ch tiêu môi trư ng, ch s môi trư ng là ñ i lư ng như th nào?
5. L p k ho ch cho m t ÐTM là c n thi t? Vì sao?
6. Các bư c chu n b cho m t ÐTM th nào? Có th gi m bư c nào ñư c?
7. Th nào là ho t ñ ng c a d án? Th nào là hành ñ ng? Th nào là tác ñ ng?
8. Vì sao ñánh giá tác ñ ng ñ n MTST l i còn ñánh giá tác ñ ng ñ n TNTN?
19
- Giáo trình ðánh giá tác ñ ng môi trư ng
Chương II
TRÌNH T TH C HI N ðÁNH GIÁ TÁC ð NG MÔI TRƯ NG
Ðánh giá tác ñ ng môi trư ng là m t vi c r t quan tr ng có ích, có ý nghĩa th c t
ñ i v i ho t ñ ng kinh t - xã h i c a m t qu c gia, m t khu v c. M t khác, công tác ñánh
giá tác ñ ng môi trư ng l i là m t quá trình t ng h p v a phân tích v a nghiên c u r t
ph c t p v i nhi u lĩnh v c khoa h c kinh t và công ngh khác nhau do ñó r t t n kém v
tài chính. Hơn th n a ñ th c hi n m t ÐTM thư ng ph i s d ng nhi u chuyên gia có
kinh nghi m và trình ñ cao và m t nhi u th i gian ñ hoàn t t. Nh ng v n ñ này xu t
phát t khái ni m v Cây tác ñ ng như sau:
B.3
Tð B c 2
Tñ ng b c 1
Tác ñ ng g c
Chính vì v y ch c n th c hi n ÐTM cho m t s d án quan tr ng sau khi ñã ti n
hành xem xét ñ y ñ nhi u m t. M t s d án khác ho c các ho t ñ ng kinh t - xã h i
khác khi xem xét th y các hành ñ ng c a d án tác ñ ng không nhi u ñ n môi trư ng sinh
thái và tài nguyên thiên nhiên có th b ÐTM ho c th c hi n ÐTM m c ñ sơ b cũng
ñư c. Theo quan ñi m c a chương trình môi trư ng Liên hi p qu c (UNEP- United
nations Environment programme)
Quá trình ñánh giá tác ñ ng môi trư ng thư ng ñư c th c hi n theo 3 bư c l n:
Bư c 1: Lư c duy t các tác ñ ng môi trư ng (Screening)
Bư c 2: Ðánh giá sơ b các tác ñ ng môi trư ng (Preliminary Assessment)
Bư c 3: Ðánh giá ñ y ñ các tác ñ ng môi trư ng (Full Assessment)
Chương II s gi i thi u chi ti t các n i dung ñó. Sinh viên c n s d ng ñư c ph n
lư c duy t và ph n ñánh giá sơ b tác ñ ng môi trư ng, m t khác ph i hi u ñư c ph n
ñánh giá ñ y ñ tác ñ ng môi trư ng.
20
nguon tai.lieu . vn
