Xem mẫu
- LêI C¶M ¥N
B¸o c¸o nµy lµ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña mét tËp thÓ c¸c c¸ nh©n, ®èi t¸c vµ tû vÊn cña
Chû¬ng Tr×nh Ph¸t TriÓn Kinh TÕ Tû Nh©n (MPDF).
C¸c ®ång t¸c gi¶ cña b¸o c¸o nµy lµ «ng Nick Freeman, «ng NguyÔn V¨n Lµn vµ bµ
NguyÔn H¹nh Nam. Bµ NguyÔn Phû¬ng Quúnh Trang - MPDF vµ bµ Amanda Carlier -
Ng©n Hµng ThÕ Giíi (WB) lµ nh÷ng ngûêi ®· khëi xûëng vµ ph¸c th¶o phû¬ng ph¸p
nghiªn cøu cho dù ¸n nµy. Bµ NguyÔn Phû¬ng Quúnh Trang còng lµ ngûêi chÞu tr¸ch
nhiÖm gi¸m s¸t chung cho dù ¸n.
¤ng TrÇn Thanh S¬n (WB) ®ãng vai trß quan träng trong viÖc x¸c ®Þnh vµ lËp mÉu nghiªn
cøu. Bµ NguyÔn H¹nh Nam, bµ Lª BÝch H¹nh vµ «ng Dû¬ng Thµnh Trung (MPDF) ®· trùc
tiÕp tham gia pháng vÊn c¸c chñ doanh nghiÖp. ¤ng Dû¬ng Thµnh Trung chÞu tr¸ch nhiÖm
chÝnh trong viÖc nhËp vµ xö lý th«ng tin d÷ liÖu. Bªn c¹nh ®ã lµ sù ®ãng gãp kh«ng nhá
cña bµ §µo ThÞ Liªn (MPDF) vµ bµ TrÇn ThÞ Ngäc Dung (WB) trong viÖc s¾p xÕp c¸c cuéc
pháng vÊn víi c¸c chñ doanh nghiÖp. Bµ NguyÔn Quúnh Trang, bµ Phan ThÞ Thïy Chi vµ
bµ NguyÔn Thu HuyÒn còng ®· tham gia víi tû c¸ch tû vÊn ®éc lËp trong viÖc rµ so¸t ®Ó
x¸c nhËn sù tån t¹i cña c¸c doanh nghiÖp ®· tham gia ®¨ng ký kinh doanh. Vµ cuèi cïng
lµ sù gióp ®ì cña bµ Catherine McKinley trong viÖc biªn tËp l¹i b¸o c¸o nµy.
Nghiªn cøu nµy kh«ng thÓ hoµn thµnh nÕu thiÕu sù gióp ®ì tËn t×nh vµ c¸c gãp ý thÊu ®¸o
cña rÊt nhiÒu doanh nh©n ë Hµ Néi vµ c¸c tØnh l©n cËn, nh÷ng ngûêi ®· dµnh thêi gian
quý b¸u ®Ó tr¶ lêi c¸c c©u hái cña chóng t«i vµ chia sÎ kinh nghiÖm cña m×nh trong qu¸
tr×nh ®¨ng ký. Hä kh«ng nh÷ng ®· gióp cho chóng t«i cã mét c¶m nhËn râ rµng h¬n lµ
nh÷ng h×nh dung ban ®Çu vÒ qu¸ tr×nh thµnh lËp doanh nghiÖp ë ViÖt Nam mµ cßn gióp
chóng t«i cã ®ûîc mét bøc tranh s©u s¾c, ®a d¹ng vµ nhiÒu chiÒu h¬n vÒ t×nh h×nh thùc tÕ
mµ chóng t«i muèn ph¶n ¸nh trong b¶n b¸o c¸o nµy. Do ®ã chóng t«i xin bµy tá lßng c¶m
¬n tíi tÊt c¶ nh÷ng chñ doanh nghiÖp ®· s½n lßng tr¶ lêi pháng vÊn. Chóng t«i còng xin
c¶m ¬n «ng Vò Anh TuÊn ë Tæng Côc Thèng Kª vµ «ng NguyÔn Lª Trung ë Trung T©m
Th«ng tin Doanh nghiÖp cña Bé KÕ ho¹ch §Çu tû ®· gióp chóng t«i cã c¸i nh×n thÊu ®¸o
h¬n vÒ viÖc thu thËp, ®èi chiÕu vµ b¸o c¸o c¸c con sè ®ûîc c«ng bè vÒ viÖc thµnh lËp vµ
®¨ng ký doanh nghiÖp cña ViÖt Nam.
TÊt c¶ nh÷ng sai sãt trong b¸o c¸o nµy thuéc vÒ tr¸ch nhiÖm cña riªng c¸c c¸ nh©n ®ång
t¸c gi¶.
i
- môc lôc
lêi c¶m ¬n i
tãm t¾t v
chÛ¬ng I. §¡NG Ký THµNH LËP DOANH NGHIÖP ë VIÖT NAM:
1
BèI C¶NH Vµ C¥ Së CñA Dù ¸N
1.1. C¸c con sè cã tÝnh ®¹i diÖn ®Õn ®©u? 1
1.2. Nh×n vÊn ®Ò kh«ng chØ ë con sè 2
5
chÛ¬ng II. PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU
2.1. Tiªu chÝ lùa chän mÉu 5
2.2. T×m kiÕm c¸c c«ng ty cßn ®ang ho¹t ®éng 6
2.3. Thu thËp d÷ liÖu 7
9
chÛ¬ng III. PH¸T HIÖN §IÒU TRA VÒ “NH÷NG CON Sè C¤NG Bè”
3.1. Tæng côc Thèng kª 9
3.2. Trung t©m Th«ng tin Doanh nghiÖp 10
3.3. C¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra cña giai ®o¹n 1 14
3.4. Suy ®o¸n vµ kÕt luËn vÒ giai ®o¹n 1 cña nghiªn cøu 17
3.5. Mét sè nguyªn nh©n lµm sai lÖch c¸c “con sè c«ng bè” 21
chÛ¬ng IV. PH¸T HIÖN §IÒU TRA VÒ C¸C THñ TôC TRONG QUY TR×NH
23
§¡NG Ký KINH DOANH
4.1. Chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh 23
4.2. §¨ng ký con dÊu doanh nghiÖp 25
4.3. §¨ng ký m· sè thuÕ 26
4.4. Mua quyÓn “hãa ®¬n ®á” 26
29
chÛ¬ng V. NH÷NG PH¸T HIÖN VÒ HËU §¡NG Ký
5.1. Tãm t¾t thùc tr¹ng cña 47 doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn 29
5.2. C¸c rµo c¶n 31
5.3. Thªm mét sè nhËn xÐt vÒ c¸c kÕt qu¶ ë giai ®o¹n 2 43
45
chÛ¬ng VI. KÕT LUËN
6.1. CÇn ph¶i cã nh÷ng sè liÖu thèng kª chÝnh x¸c 45
6.2. Quy tr×nh ®¨ng ký kinh doanh cÇn gän nhÑ h¬n 47
49
Nguån tµi liÖu tham kh¶o
51
phô lôc
iii
- ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n
danh s¸ch c¸c b¶ng, hép vµ h×nh vÏ
B¶ng sè 1: So s¸nh hai nguån thèng kª chÝnh vÒ c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng
ë ViÖt Nam 13
B¶ng sè 2: So s¸nh d÷ liÖu vÒ doanh nghiÖp cña TCTK vµ TTTT DN
tõ n¨m 2000 - 2003 14
B¶ng sè 3: C¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra cña giai ®o¹n 1 16
B¶ng sè 4: C¸c doanh nghiÖp ®¨ng ký trong 4 n¨m kÕ tõ 01/01/2000 ®Õn 31/12/2003 17
B¶ng sè 5: Nguån gèc cña doanh nghiÖp 30
B¶ng sè 6: Tû lÖ kh«ng hµi lßng víi c¬ së vËt chÊt 34
B¶ng sè 7: C¸c doanh nghiÖp ®¨ng ký trong mÉu ®iÒu tra 51
B¶ng sè 8: Chi tiÕt vÒ vèn ®¨ng ký cña c¸c doanh nghiÖp trong mÉu 51
B¶ng sè 9: Vèn ph¸p ®Þnh ®¨ng ký trung b×nh 52
B¶ng sè 10: Chi tiÕt vÒ vèn ®¨ng ký cña c¸c doanh nghiÖp trong mÉu 52
B¶ng sè 11: Vèn ph¸p ®Þnh ®¨ng ký trung b×nh ®èi víi
c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c nhau 52
Hép sè 1: Mét vµi ghi nhanh ë tØnh Z 20
Hép sè 2: Kh¶o s¸t thùc tÕ phßng ®¨ng ký kinh doanh cña Së KH-§T Hµ Néi 25
Hép sè 3: Quan ®iÓm cña c«ng ty luËt A 27
Hép sè 4: ThÕ giíi phøc t¹p cña doanh nghiÖp X vµ Y 28
Hép sè 5: ThiÕu ®Êt ®ai 33
Hép sè 6: Khã kh¨n ®Ó ®¶m b¶o thuª ®Êt dµi h¹n 33
Hép sè 7: Båi thûêng ®Ó gi¶i táa ®Êt 35
H×nh 1: BiÓu ®å m« t¶ qu¸ tr×nh ®iÒu tra 8
H×nh 2: C¸c rµo c¶n chÝnh 32
iv
- TãM T¾T
NhËn thøc chung cña nhiÒu ngûêi lµ khu vùc kinh tÕ tû nh©n ë ViÖt Nam ®· ph¸t triÓn
m¹nh kÓ tõ khi LuËt Doanh NghiÖp ra ®êi vµo n¨m 2000. NhËn thøc nµy chñ yÕu b¾t
nguån tõ c¸c b¶n b¸o c¸o ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh ®¨ng ký doanh nghiÖp ®· dÔ dµng h¬n nhiÒu,
vµ khi nãi tíi sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng ký thµnh lËp míi trong vßng bèn n¨m võa qua,
ngûêi ta thûêng nãi tíi “con sè c«ng bè” s¸u ch÷ sè ®Çy Ên tûîng, qua con sè ®ã khu vùc
kinh tÕ tû nh©n cã vÎ lµ mét bøc tranh tû¬i s¸ng.
Tuy nhiªn, cã thÓ cã mét sè b»ng chøng cho thÊy khu vùc kinh tÕ tû nh©n kh«ng thËt hïng
m¹nh nhû “con sè c«ng bè”. Cô thÓ lµ, mét sè yÕu tè nhû: mét doanh nh©n ®¨ng ký thµnh
lËp nhiÒu doanh nghiÖp; rÊt Ýt hoÆc kh«ng hÒ cã sù theo dâi nh÷ng doanh nghiÖp ®· gi¶i
thÓ vµ sù tån t¹i cña “c¸c doanh nghiÖp ma” (®ûîc hiÓu lµ nh÷ng c«ng ty chØ tham gia
®¨ng ký nhûng thùc tÕ kh«ng ho¹t ®éng hoÆc nÕu ho¹t ®éng chØ thùc hiÖn b¸n hãa ®¬n
®á kiÕm lêi), v.v... Nh÷ng yÕu tè nµy ®· thæi phång “sè c«ng bè” ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh.
“Con sè c«ng bè” còng kh«ng cung cÊp ®ûîc bÊt cø mét th«ng tin g× vÒ viÖc c¸c doanh
nghiÖp ®ang ho¹t ®éng cã ph¸t triÓn hay kh«ng vµ ph¸t triÓn ®Õn møc nµo. Tãm l¹i, sè
lûîng giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh míi ®ûîc cÊp cã thÓ lµ mét phû¬ng ph¸p ®¸nh
gi¸ t×nh h×nh ho¹t ®éng cña khu vùc tû nh©n nhûng phû¬ng ph¸p ®ã chØ cã thÓ ®ûa ra ®ûîc
h×nh ¶nh mét chiÒu cña mét hiÖn tûîng ®a chiÒu.
Trong bèi c¶nh nµy, Chû¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Kinh tÕ Tû nh©n (MPDF) vµ Ng©n hµng ThÕ
giíi t¹i ViÖt Nam ®· quyÕt ®Þnh khëi xûíng mét nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh ®¨ng ký vµ thµnh
lËp doanh nghiÖp ë ViÖt Nam. Môc tiªu chÝnh cña nghiªn cøu nµy lµ nh»m hiÓu râ h¬n
vÒ qu¸ tr×nh mµ c¸c doanh nghiÖp míi ph¶i tr¶i qua khi ®¨ng ký vµ ®Ó t×m hiÓu xem c¸c
doanh nghiÖp ph¸t triÓn nhû thÕ nµo sau khi ®¨ng ký; tõ ®ã cã ®ûîc mét bøc tranh râ nÐt
h¬n vÒ nh÷ng vÊn ®Ò phÝa sau nh÷ng “con sè c«ng bè”. Phû¬ng ph¸p tiÕp cËn mµ chóng
t«i sö dông ®· ®ûîc tr×nh bµy chi tiÕt trong Chû¬ng 2. C¸c ph¸t hiÖn chÝnh ®· ®ûîc tr×nh
bµy s¬ qua trong phÇn tãm t¾t s¬ bé nµy vµ ®· ®ûîc m« t¶ chi tiÕt h¬n trong Chû¬ng 3 vµ
Chû¬ng 5. Chû¬ng 6 ®Ò cËp tíi mét sè nhËn xÐt kÕt luËn.
C¸C PH¸T HIÖN
C¬ së d÷ liÖu ®¨ng ký kinh doanh cßn yÕu kÐm
Nh÷ng “con sè c«ng bè” cÇn ®ûîc sö dông mét c¸ch thËn träng, do c¸c c¬ së d÷ liÖu hiÖn
t¹i cho viÖc ®¨ng ký kinh doanh cßn yÕu kÐm. Chóng t«i ®· sö dông c¸c con sè ®¨ng ký
kinh doanh do Trung t©m Th«ng tin Doanh nghiÖp cña Bé KÕ ho¹ch §Çu tû (TTTT DN)
cung cÊp vÒ viÖc thµnh lËp c¸c doanh nghiÖp míi lµm c¬ së d÷ liÖu ph©n tÝch ban ®Çu cho
nghiªn cøu nµy. Chóng t«i nhËn thÊy r»ng, mÆc dï c¸c con sè nµy m« t¶ tû¬ng ®èi chÝnh
v
- ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n
x¸c tèc ®é c¸c doanh nghiÖp míi chÝnh thøc ®¨ng ký (vµ trong mét sè trûêng hîp lµ ®¨ng
ký l¹i) nhûng kh«ng ph¶i lóc nµo còng lµ chØ sè ®¸ng tin cËy minh häa quy m« - hay tèc
®é ph¸t triÓn - cña khu vùc kinh tÕ tû nh©n ë ViÖt Nam. Râ rµng lµ c¸c con sè hµng n¨m
vÒ c¸c doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng cña Tæng Côc Thèng Kª (TCTK) thûêng nhá h¬n
40% so víi c¸c con sè vÒ ®¨ng ký kinh doanh do TTTT DN cung cÊp. Møc ®é chªnh lÖch
nµy kh«ng chØ do viÖc sö dông c¸c quy tr×nh thu thËp d÷ liÖu kh¸c nhau mµ cßn v× c¸c
con sè nµy ®ûîc dïng ®Ó ®¸nh gi¸ c¸c hiÖn tûîng kh¸c nhau: sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng
ký (trong trûêng hîp “con sè c«ng bè” cña TTTT DN) vµ sè c¸c doanh nghiÖp ®ang ho¹t
®éng (trong trûêng hîp “con sè c«ng bè” cña TCTK).
MÉu ®iÒu tra cña chóng t«i gåm 300 doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký trong ba n¨m tõ th¸ng 01
n¨m 2000 ®Õn th¸ng 12 n¨m 2002 do TTTT DN cung cÊp, cho thÊy r»ng: 73,7% ch¾c
ch¾n hoÆc cã thÓ ®ang ho¹t ®éng; 13,7% ch¾c ch¾n hoÆc gÇn nhû ch¾c ch¾n ®ãng cöa
hoÆc kh«ng ho¹t ®éng; 15,7% vÉn cßn trong t×nh tr¹ng kh«ng râ rµng, mÆc dï chóng t«i
®· cè g¾ng tèi ®a ®Ó x¸c ®Þnh. Cuéc ®iÒu tra nµy cho thÊy chØ cã 14 doanh nghiÖp (5%
cña mÉu) ®· chÝnh thøc chÊm døt ho¹t ®éng. Vµ trong sè ®ã chØ cã 3 doanh nghiÖp (1%
cña mÉu) ®· hoµn thµnh c¸c thñ tôc chÝnh thøc chÊm døt ho¹t ®éng kinh doanh. §iÒu
nµy cho thÊy qu¸ tr×nh chÊm døt kinh doanh cña mét doanh nghiÖp hoÆc lµ rÊt khã kh¨n
hoÆc hÖ thèng hiÖn t¹i kh«ng khuyÕn khÝch lµm viÖc nµy. Kinh nghiÖm trªn thÕ giíi cho
thÊy kho¶ng h¬n 5% c¸c doanh nghiÖp míi sÏ kh«ng ho¹t ®éng thµnh c«ng vµ cuèi cïng
sÏ ®ãng cöa, thùc tr¹ng nµy lµ mét phÇn kh«ng thÓ tr¸nh khái trong vßng ®êi cña khèi
doanh nghiÖp. §ãng cöa doanh nghiÖp lµ mét phÇn cña qu¸ tr×nh vËn ®éng mµ ë ®ã c¸c
doanh nghiÖp thµnh c«ng sÏ ph¸t triÓn cßn c¸c doanh nghiÖp kh«ng thµnh c«ng sÏ ph¶i
rót lui.
Cßn nhiÒu bÊt cËp hiÖn ®ang tån t¹i trong chÝnh c¬ së d÷ liÖu TTTT DN, nhÊt lµ vÒ vÊt ®Ò
chÊt lûîng nhËp vµ lûu gi÷, cËp nhËt d÷ liÖu. Chóng t«i nhËn thÊy r»ng 39% c¸c doanh
nghiÖp trong mÉu cña chóng t«i hiÖn ®ang ë t¹i c¸c ®Þa chØ kh¸c víi ®Þa chØ ®ûîc ghi trong
c¬ së d÷ liÖu TTTT DN, thûêng lµ do viÖc chuyÓn ®Þa ®iÓm sau khi ®¨ng ký.
C¸c doanh nghiÖp tham gia ®¨ng ký kh«ng ph¶i doanh nghiÖp míi ®Ûîc thµnh lËp
MÆc dï, con sè ®¨ng ký kinh doanh cao lµ mét dÊu hiÖu tÝch cùc ®èi víi sù ph¸t triÓn cña
thµnh phÇn kinh tÕ tû nh©n, nhûng còng kh«ng nªn sö dông nh÷ng con sè ®ã ®Ó ®¸nh gi¸
tèc ®é ph¸t triÓn chung cña thµnh phÇn kinh tÕ tû nh©n. Trong c¸c doanh nghiÖp ®ûîc ®iÒu
tra, 16% c¸c doanh nghiÖp ®ûîc kh¶o s¸t ®· tõng ®¨ng ký kinh doanh trûíc khi Lu©t
doanh nghiÖp ®ûîc ban hµnh vµo th¸ng 1 n¨m 2000 vµ sau ®ã ®· ®¨ng ký l¹i. §ång thêi,
cã kho¶ng 45% c¸c doanh nghiÖp mµ chóng t«i pháng vÊn ®· tõng tån t¹i dûíi h×nh thøc
kh«ng chÝnh thøc (vÝ dô nhû c¸c c¬ së kinh doanh hé gia ®×nh) vµ ®· quyÕt ®Þnh ®¨ng ký
kinh doanh theo LuËt, do nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau. ChØ kho¶ng 32% sè doanh nghiÖp mµ
chóng t«i pháng vÊn cã thÓ ®ûîc coi lµ do c¸c doanh nh©n thµnh lËp míi kÓ tõ khi LuËt
Doanh NghiÖp ®ûîc ban hµnh.
vi
- Tãm t¾t
§i vµo ho¹t ®éng cßn cã nhiÒu khã kh¨n
Cuéc ®iÒu tra cña chóng t«i còng cho thÊy, c¸c doanh nghiÖp trong mÉu ®iÒu tra cña
chóng t«i mÊt trung b×nh mÊt kho¶ng 50 ngµy (c¸c doanh nghiÖp nhê ®Õn c¸c nhµ cung
cÊp dÞch vô th× kho¶ng 23 ngµy) ®Ó hoµn tÊt toµn bé qu¸ tr×nh xin ®¨ng ký vµ thµnh lËp
doanh nghiÖp, tõ viÖc xin giÊy ®¨ng ký kinh doanh ®Õn lóc ®ûîc cÊp quyÓn “hãa ®¬n ®á”
®Çu tiªn ®Ó cã thÓ sö dông ho¸ ®¬n thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng (VAT). §¸ng chó ý lµ sè ngµy
nµy nhiÒu h¬n sè ngµy ®¨ng ký ë ViÖt Nam thûêng ®ûîc nãi ®Õn - cã thÓ lµ do ®ã lµ sè
liÖu ph¶n ¸nh thêi gian cÊp giÊy phÐp chø kh«ng ph¶i lµ toµn bé thêi gian cho qu¸ tr×nh
thµnh lËp. ViÖc xin cÊp “hãa ®¬n ®á” lÇn ®Çu cã vÎ nhû lµ bûíc phiÒn to¸i nhÊt trong qu¸
tr×nh thµnh lËp.
Cho dï gÇn ®©y ®· cã nh÷ng tiÕn bé ®¸ng kÓ, nhûng thêi gian ®Ó viÖc ®¨ng ký míi ë ViÖt
Nam vÉn cßn tû¬ng ®èi l©u nÕu xÐt theo tiªu chuÈn quèc tÕ. C¸c thñ tôc hiÖn t¹i cÇn ®ûîc
®¬n gi¶n hãa ®Ó cho phÐp c¸c doanh nghiÖp ®ång thêi cã thÓ xin ®¨ng ký con dÊu doanh
nghiÖp, m· sè thuÕ vµ mua hãa ®¬n, vµ do ®ã cã thÓ rót ng¾n ®ûîc toµn bé thêi gian ®¨ng
ký. C¸c thñ tôc ®ûîc ®¬n gi¶n hãa vµ viÕt thµnh v¨n b¶n râ rµng còng sÏ gióp gi¶m “c¸c
kho¶n phÝ kh«ng chÝnh thøc” thûêng n¶y sinh trong qu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh. Nh÷ng
ph¸t hiÖn trªn phï hîp víi nh÷ng sè liÖu ®ûa ra trong b¸o c¸o “Ho¹t §éng Kinh Doanh
2005 - xãa bá c¸c rµo c¶n t¨ng trûëng”1.
C¸c vÊn ®Ò hËu ®¨ng ký kinh doanh (®Êt ®ai, vèn, c¸c thñ tôc hµnh chÝnh) vÉn cßn
lµ trë ng¹i ®èi víi sù ph¸t triÓn
B¶n b¸o c¸o nµy còng cè g¾ng chØ ra c¸c trë ng¹i vÒ mÆt quy ®Þnh ®ang v« t×nh k×m h·m
sù n¨ng ®éng cña khu vùc tû nh©n vµ ®Ò ra c¸c c¸ch thøc mµ ViÖt Nam cã thÓ lµm ®Ó c¶i
thiÖn m«i trûêng ph¸p lý nh»m hç trî cho mét khu vùc kinh tÕ tû nh©n ho¹t ®éng m¹nh
mÏ h¬n. Trong sè 47 doanh nghiÖp chóng t«i pháng vÊn, ®a sè ®Òu cho biÕt lµ lµm ¨n cã
l·i nhûng gÇn mét nöa thÊy r»ng ho¹t ®éng kinh doanh khã h¬n nhiÒu so víi dù tÝnh ban
®Çu. Tuy nhiªn, kho¶ng 90% vÉn tiÕp tôc ho¹t ®éng trªn lo¹i h×nh kinh doanh nhû lóc míi
thµnh lËp vµ chØ 10% ®· cã nh÷ng thay ®æi ®¸ng kÓ trong lÜnh vùc kinh doanh.
Mét phÇn tû sè doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn nãi ®Õn viÖc t×m ®Êt ®ai hay c¬ së vËt chÊt
thÝch hîp nhû lµ phÇn khã kh¨n nhÊt trong qu¸ tr×nh khëi nghiÖp. Chûa ®Õn 10% c¸c
doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn cã v¨n phßng trªn ®Êt riªng, cßn ®a sè hoÆc lµ thuª v¨n
phßng, nhµ xûëng hoÆc lµ sö dông tµi s¶n riªng thuéc së h÷u cña nh÷ng ngûêi s¸ng lËp.
Kho¶ng 11% c¸c doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn thuª l¹i ®Êt hoÆc c¬ së vËt chÊt cña c¸c
doanh nghiÖp nhµ nûíc.
KÕt qu¶ ®iÒu tra cña chóng t«i cho thÊy viÖc t×m ®ñ vèn ®Çu tû vÉn lµ th¸ch thøc lín ®èi
víi c¸c doanh nghiÖp tû nh©n, c¶ trong giai ®o¹n khëi nghiÖp vµ ho¹t ®éng sau ®ã. §a sè
c¸c doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn kh«ng thÓ vay tiÒn ng©n hµng vµ hä tin r»ng viÖc khã
________________________________________________________
1 B¸o c¸o “ Kinh doanh n¨m 2005 – Xãa bá rµo c¶n t¨ng trûëng” cña Ng©n hµng ThÕ giíi, C«ng ty Tµi chÝnh Quèc tÕ vµ Oxford
University Press, Washington DC 2005.
vii
- ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n
tiÕp cËn c¸c kho¶n tÝn dông ng©n hµng ®ang k×m h·m triÓn väng ph¸t triÓn cña hä. Trë
ng¹i chÝnh dûêng nhû lµ thiÕu tµi s¶n cã gi¸ trÞ thÝch hîp ®Ó lµm thÕ chÊp.
NhiÒu doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn cho r»ng hÖ thèng thuÕ, ®Æc biÖt lµ viÖc cÊp quyÓn
‘hãa ®¬n ®á’ VAT lµ phiÒn phøc vµ tèn thêi gian. VÒ thuÕ thu nhËp, mét sè doanh nghiÖp
cho r»ng c¸c c¸n bé thuÕ thûêng ¸p ®Æt ra mét møc thuÕ mµ hä nghÜ lµ hîp lý, nhûng
kh«ng dùa vµo c¸c con sè kÕ to¸n cña c¸c doanh nghiÖp (c¸c c¸n bé thuÕ cã xu hûíng
kh«ng tin vµo c¸c con sè nµy). Theo mét sè doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn th× doanh
nghiÖp kh«ng thÓ tuyªn bè lµm ¨n thua lç khi b¸o c¸o thuÕ vµ c¸n bé thuÕ thûêng cho
r»ng l·i cña doanh nghiÖp t¨ng hµng n¨m, do ®ã thuÕ thu nhËp n¨m sau ph¶i t¨ng h¬n
n¨m trûíc.
viii
- ChÛ¬ng I
§¡NG Ký THµNH LËP DOANH NGHIÖP ë VIÖT NAM:
BèI C¶NH Vµ C¥ Së CñA Dù ¸N
NhËn thøc chung lµ khu vùc kinh tÕ tû nh©n ë ViÖt Nam ®· t¨ng trûëng m¹nh mÏ kÓ tõ
khi ban hµnh LuËt Doanh NghiÖp vµo th¸ng 01 n¨m 2000. NhËn thøc nµy chñ yÕu xuÊt
ph¸t tõ c¸c b¸o c¸o cho thÊy quy tr×nh ®¨ng ký ®· trë nªn dÔ dµng h¬n rÊt nhiÒu, vµ “con
sè c«ng bè” vÒ sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng ký trong 4 n¨m qua lªn tíi s¸u ch÷ sè. Trªn
thùc tÕ, “con sè c«ng bè” gÇn ®©y nhÊt vÒ sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng ký míi thûêng
®ûîc ®Ò cËp trong nhiÒu b¸o c¸o nhû mét b»ng chøng chøng minh cho tiÕn tr×nh tù do
hãa kinh doanh lÉn c«ng cuéc c¶i tæ nÒn kinh tÕ ë ViÖt Nam ®ang diÔn ra mét c¸ch tÝch
cùc vµ cã nh÷ng thµnh qu¶ thËt sù.
1.1 C¸c con sè cã tÝnh ®¹i diÖn ®Õn ®©u?
Theo mét b¸o c¸o cña ChÝnh phñ ViÖt Nam, thêi gian trung b×nh ®Ó ®¨ng ký mét doanh
nghiÖp tû nh©n ®· rót ng¾n rÊt nhiÒu, tõ 99 ngµy (trûíc khi cã LuËt Doanh NghiÖp) xuèng
cßn 10 ngµy, vµ chi phÝ cho viÖc ®¨ng ký cña mét doanh nghiÖp míi còng gi¶m mét c¸ch
®¸ng kÓ2. B¸o c¸o “Kinh doanh n¨m 2005” cña Ng©n hµng ThÕ giíi l¹i ®ûa ra thêi gian
®¨ng ký trung b×nh cao h¬n nhiÒu - kho¶ng 56 ngµy. Tuy nhiªn, c¸c thñ tôc ®¨ng ký kinh
doanh hiÖn ®¬n gi¶n h¬n, nhanh chãng h¬n vµ chi phÝ rÎ h¬n nªn cã nhiÒu doanh nh©n
chÝnh thøc ®¨ng ký cho c¸c doanh nghiÖp hiÖn cã hay ®ang trong kÕ ho¹ch thµnh lËp. TÊt
nhiªn ®©y lµ mét tiÕn bé quan träng cÇn ®ûîc ghi nhËn vµ hoan nghªnh. Trªn thùc tÕ, sù
t¨ng trûëng vÒ sè lûîng c¸c doanh nghiÖp tû nh©n ®¨ng ký míi thûêng ®ûîc ®Ò cËp trong
nhiÒu b¸o c¸o nhû lµ mét chØ sè ®¹i diÖn quan träng chøng minh sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ
vµ thµnh c«ng cña tiÕn tr×nh tù do hãa kinh doanh vµ c¶i tæ nÒn kinh tÕ t¹i ViÖt Nam. NÕu
®ûîc cung cÊp nh÷ng ®iÒu kiÖn m«i trûêng tèt cho viÖc t¨ng trûëng lµnh m¹nh, th× doanh
nghiÖp ®¨ng ký míi nµy sÏ ph¸t triÓn thµnh mét khu vùc kinh tÕ tû nh©n sèng ®éng vµ
m¹nh mÏ t¹i ViÖt Nam.
Tuy nhiªn, cã mét vµi b»ng chøng ®©y ®ã cho thÊy r»ng khu vùc kinh tÕ tû nh©n kh«ng
hoµn toµn khoÎ m¹nh vµ ph¸t triÓn nhanh nhû nh÷ng “con sè c«ng bè” cã thÓ hµm ý, vµ
sè liÖu thèng kª chÝnh thøc vÒ sè c¸c doanh nghiÖp ®¨ng ký ë ViÖt Nam kh«ng ®em l¹i
®ûîc mét bøc tranh toµn diÖn. §Æc biÖt lµ nh÷ng “con sè c«ng bè” nµy cã thÓ bÞ thæi
phång lªn mét møc nhÊt ®Þnh bëi mét sè c¸c yÕu tè nhû mét doanh nghiÖp ®¨ng ký nhiÒu
lÇn vµ sù cã mÆt cña c¸c “doanh nghiÖp ma”. Do ®ã, sè lûîng chøng nhËn ®¨ng ký kinh
doanh míi ®ûîc cÊp cã thÓ lµ mét phû¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ t×nh h×nh ho¹t ®éng cña khu vùc
________________________________________________________
2 Xem “B¸o c¸o vÒ Thùc hiÖn LuËt Doanh NghiÖp trong 3 n¨m qua”, Tæ c«ng t¸c ®Æc biÖt vÒ Thi hµnh LuËt Doanh NghiÖp, th¸ng
05/2003.
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20
1
- ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n
tû nh©n nhûng phû¬ng ph¸p ®ã chØ cã thÓ ®ûa ra ®ûîc h×nh ¶nh mét chiÒu cña mét hiÖn
tûîng ®a chiÒu. Thùc ra, kh«ng nªn kú väng qu¸ nhiÒu vµo hÖ thèng ®¨ng ký míi ®ûîc
thiÕt lËp ®Ó nh»m ghi nhËn sè lûîng doanh nghiÖp míi ®¨ng ký v× hÖ thèng nµy kh«ng
thÓ m« t¶ mét bøc tranh toµn diÖn vµ ®óng ®¾n. GÇn gièng viÖc chôp ¶nh nh÷ng chiÕc xe
®i nhanh, rÊt cã thÓ bøc ¶nh ®ã khi ®ûîc in ra sÏ rÊt mê nh¹t vµ chØ ®Ó miªu t¶ l¹i mét
viÖc ®· x¶y ra. Vµ khi bøc ¶nh ®ûîc in ra thùc tÕ ®· kh¸c ®i rÊt nhiÒu.
MÆc dï sè lûîng ®¨ng ký c¸c doanh nghiÖp míi ë ViÖt Nam cã thÓ ®ang ®ûîc ghi chÐp
kh¸ tèt, song viÖc ®ãng cöa c¸c doanh nghiÖp thùc tÕ kh«ng ho¹t ®éng hiÖu qu¶ ®ûîc theo
dâi rÊt s¬ sµi. ë bÊt cø quèc gia nµo, viÖc dõng kinh doanh còng nhû viÖc ®¨ng ký kinh
doanh míi lµ mét phÇn b×nh thûêng cña qu¸ tr×nh t¨ng trûëng cña khu vùc kinh tÕ tû nh©n.
ViÖc ®ãng cöa doanh nghiÖp kh«ng nh÷ng lµ ®û¬ng nhiªn mµ nã cßn lµ mét phÇn g¾n liÒn
cña qu¸ tr×nh khi mµ c¸c doanh nghiÖp - vµ toµn bé giíi doanh nghiÖp - ph¶n øng víi
nh÷ng thay ®æi liªn tôc cña m«i trûêng bªn ngoµi (vÝ dô, c¬ héi thÞ trûêng míi, c¬ héi
kinh doanh míi). §ã lµ mét phÇn “vßng ®êi” b×nh thûêng cña doanh nghiÖp. Nhû chÝnh
phñ Singapore ®· ghi nhËn “...c¸c doanh nghiÖp liªn tôc gia nhËp vµ rót khái nÒn kinh tÕ...
Qu¸ tr×nh thµnh lËp vµ gi¶i t¸n nµy lµ mét quy tr×nh ho¹t ®éng kinh doanh th«ng thûêng”3.
1.2 Nh×n vÊn ®Ò kh«ng chØ ë con sè
Trong bèi c¶nh nµy, MPDF vµ Ng©n hµng ThÕ giíi t¹i ViÖt Nam quyÕt ®Þnh khëi xûíng
mét nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh ë ViÖt Nam ®Ó: hiÓu râ h¬n qu¸ tr×nh
mµ c¸c doanh nghiÖp tr¶i qua khi ®¨ng ký; xem c¸c doanh nghiÖp ph¸t triÓn ra sao sau
khi ®¨ng ký; tõ ®ã cã ®ûîc mét bøc tranh toµn diÖn h¬n vÒ nh÷ng ®iÒu thùc tÕ xung quanh
“con sè c«ng bè” vÉn thûêng ®ûîc nh¾c tíi. Phû¬ng ph¸p tiÕp cËn mµ chóng t«i sö dông
®ûîc ®Ò cËp chi tiÕt ë Chû¬ng 2. B¶n th©n sù t¨ng trûëng vÒ sè lûîng c¸c doanh nghiÖp
®¨ng ký míi lµ mét dÊu hiÖu tèt, nhûng nã kh«ng cã ý nghÜa lµ quy m« vµ s¶n lûîng cña
khu vùc tû nh©n ViÖt Nam còng t¨ng trûëng cïng mét tèc ®é. VÝ dô, c¸c doanh nghiÖp
hiÖn t¹i cã thÓ ®ang t¸ch ra thµnh c¸c doanh nghiÖp míi nhá h¬n, nh»m tËn dông (mét
c¸ch hoµn toµn hîp ph¸p) c¸c ûu ®·i vÒ tµi chÝnh ®ang ®ûîc ¸p dông cho c¸c doanh
nghiÖp míi thµnh lËp. Nh÷ng ®éng th¸i nµy sÏ t¹o ra sù thæi phång c¸c sè liÖu thèng kª
chÝnh thøc vÒ sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng ký míi, nhûng kh«ng nhÊt thiÕt lµ t¹o ra bÊt
kú mét t¸c ®éng nµo vÒ s¶n lûîng, viÖc lµm, ®Çu tû vèn,v.v...
H¬n n÷a, mÆc dï viÖc ®¨ng ký kinh doanh ®· trë nªn ®¬n gi¶n h¬n rÊt nhiÒu tõ n¨m 2000,
nhûng thñ tôc thµnh lËp mét doanh nghiÖp míi kh«ng chØ lµ viÖc ®¨ng ký. V× vËy nghiªn
cøu nµy tËp trung t×m hiÓu xem liÖu nh÷ng thñ tôc kh¸c ®i kÌm - vÝ dô nhû ®¨ng ký m·
sè thuÕ - còng ®· ®ûîc c¶i thiÖn cïng víi quy tr×nh ®¨ng ký kinh doanh hay kh«ng. Cuèi
cïng chóng t«i còng xem xÐt nh÷ng trë ng¹i mµ c¸c doanh nghiÖp míi ph¶i ®èi mÆt trong
giai ®o¹n ban ®Çu ®i vµo ho¹t ®éng nhû viÖc tiÕp cËn vèn vµ quyÒn sö dông ®Êt...
________________________________________________________
3 §ûîc trÝch dÉn tõ the Statistics Singapore Newsletter, 09/2003, trang 17.
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20
2
- Bèi c¶nh vµ c¬ së cña dù ¸n
CÇn ph¶i nhÊn m¹nh r»ng môc tiªu chñ yÕu cña dù ¸n nghiªn cøu nµy kh«ng ph¶i lµ ®Ó
v¹ch sai hay xem thûêng c¸c con sè thèng kª chÝnh thøc vÒ ®¨ng ký doanh nghiÖp mµ lµ
®Ó cung cÊp thªm nh÷ng c¸i nh×n thÊu ®¸o, vµ qua ®ã hy väng mang ®Õn mét ý nghÜa ®Çy
®ñ h¬n cho “con sè c«ng bè” thûêng ®ûîc ®Ò cËp trªn c¸c phû¬ng tiÖn th«ng tin. Râ rµng
lµ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· t¹o ®ûîc nh÷ng bûíc tiÕn bé trong
viÖc c¶i thiÖn m«i trûêng kinh doanh cho c¸c doanh nghiÖp tû nh©n, b¾t ®Çu tõ quy tr×nh
®¨ng ký trë ®i. M«i trûêng mét thêi kh«ng th©n thiÖn cho c¸c doanh nghiÖp tû nh©n th×
nay ®· trë nªn thuËn lîi vµ dÔ chÞu h¬n nhiÒu. B¶n b¸o c¸o nµy hy väng bæ sung thªm
th«ng tin vÒ nh÷ng g× ®ang diÔn ra trong khu vùc c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh,
®Æc biÖt lµ ë giai ®o¹n míi thµnh lËp. Hy väng r»ng vÊn ®Ò mµ b¸o c¸o nµy ®ûa ra lµ thÝch
hîp vµ nhËn ®ûîc sù quan t©m tõ phÝa c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch còng nhû khèi kinh
tÕ tû nh©n.
Th«ng qua viÖc hiÓu biÕt h¬n vÒ nh÷ng g× thËt sù ®ang diÔn ra trong vµ xung quanh “con
sè c«ng bè”, hy väng chóng ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®ûîc c¸c biÖn ph¸p chÝnh s¸ch gióp cho
ViÖt Nam ph¸t triÓn dùa trªn nh÷ng thµnh qu¶ ®· ®¹t ®ûîc, tiÕp tôc c¶i tiÕn viÖc thùc thi
LuËt Doanh NghiÖp vµ cung cÊp th«ng tin ®Ó phôc vô viÖc th¶o luËn vÒ viÖc söa ®æi bé
luËt nµy. Vµ do ®ã cã thÓ hç trî cho c¸c doanh nghiÖp tû nh©n trong giai ®o¹n ph¸t triÓn
tiÕp theo.
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20
3
- ChÛ¬ng II
PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU
Do nh÷ng h¹n chÕ vÒ thêi gian vµ chi phÝ, chóng t«i thÊy viÖc tiÕn hµnh mét cuéc ®iÒu tra
c¸c doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký trªn quy m« toµn quèc ë ViÖt Nam lµ kh«ng kh¶ thi. Do ®ã,
chóng t«i ®· chän mét mÉu ngÉu nhiªn gåm 300 doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký ®Ó ®iÒu tra, tÊt
c¶ c¸c doanh nghiÖp trong mÉu nµy ®ûîc ®¨ng ký t¹i Hµ Néi hoÆc c¸c tØnh l©n cËn lµ B¾c
Ninh, VÜnh Phóc, Hûng Yªn vµ Hµ T©y. §Ó chän ra mÉu nµy nµy, ®Çu tiªn chóng t«i ®·
sö dông c¸c sè liÖu thèng kª vÒ ®¨ng ký doanh nghiÖp trªn c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN
v× c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN cã thÓ tiÕp cËn mét c¸ch dÔ dµng vµ cã ®ñ chi tiÕt vÒ mçi
doanh nghiÖp4.
H¬n n÷a, v× c¬ së d÷ liÖu TTTT DN ®ûîc x©y dùng vµ qu¶n lý bëi mét c¬ quan nhµ nûíc
cã thÈm quyÒn ®èi víi tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ®¨ng ký (lµ Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu tû vµ c¸c
Së KÕ ho¹ch vµ §Çu tû trªn toµn quèc) nªn hiÖn nay c¬ së d÷ liÖu nµy ®ûîc xem lµ mét
trong nh÷ng nguån th«ng tin ®¸ng tin cËy, dï vÉn cßn mét sè ®iÓm yÕu còng sÏ ®ûîc ®Ò
cËp trong b¸o c¸o nµy.
2.1 Tiªu chÝ lùa chän mÉu
ViÖc lùa chän mÉu ngÉu nhiªn ®ûîc dùa trªn 3 nhãm tiªu chÝ sau:
100 doanh nghiÖp ®¨ng ký trong mçi n¨m 2000, 2001 vµ 2002 (tøc lµ cho 3 n¨m kÓ
tõ khi thùc hiÖn LuËt Doanh NghiÖp vµo ngµy 01 th¸ng 01 n¨m 2000); sau ®ã lµ
C¸c doanh nghiÖp ®ûîc chän dùa trªn tû lÖ tû¬ng øng tæng sè doanh nghiÖp ®ûîc
®¨ng ký cña c¸c tØnh vµ thµnh phè nµy5; sau ®ã lµ
Theo tû lÖ trung b×nh c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp ph©n theo tû c¸ch ph¸p nh©n
(doanh nghiÖp tû nh©n, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vµ c«ng ty cæ phÇn).
CÇn ph¶i thõa nhËn r»ng mÉu 300 doanh nghiÖp t¹i Hµ Néi vµ c¸c tØnh l©n cËn cã nh÷ng
mÆt h¹n chÕ cña nã, vµ v× vËy viÖc suy diÔn c¸c kÕt qu¶ cña ®iÒu tra nµy ra quy m« quèc
gia cÇn ph¶i ®ûîc xem xÐt mét c¸ch thËn träng. NhÊt lµ 300 doanh nghiÖp chØ lµ mét tû
lÖ kh¸ nhá (kho¶ng 4% hoÆc Ýt h¬n) trªn tæng sè c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ®ûîc
®¨ng ký trong trong ba n¨m 2000 - 2002, vµ do ®ã kh«ng thÓ ®ûîc xem lµ mét mÉu mang
tÝnh thèng kª ®¸ng kÓ cho toµn bé khu vùc kinh tÕ tû nh©n cña Viªt Nam. Còng cÇn chó
ý r»ng, 300 doanh nghiÖp ®ûîc lùa chän cho nghiªn cøu nµy ®Òu n»m ë miÒn B¾c cña
ViÖt Nam, do ®ã mÉu nµy kh«ng thÓ minh häa cho mét bøc tranh toµn c¶nh vÒ viÖc ®¨ng
________________________________________________________
4 C¬ së d÷ liÖu cña TTTTDN cã thÓ tiÕp cËn dÔ dµng trªn internet (www.business.gov.vn).
5 Trong sè 300 doanh nghiÖp, 6 doanh nghiÖp ®Æt trô së ë VÜnh Phóc, 6 ë Hûng Yªn, 9 ë B¾c Ninh, 42 ë Hµ T©y, vµ 237 ë Hµ Néi.
Xem b¶ng 8 trong phÇn phô lôc ®Ó cã th«ng tin ph©n tÝch chi tiÕt, theo lo¹i h×nh doanh nghiÖp vµ n¨m ®¨ng ký kinh doanh.
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20
5
- ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n
ký kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp trªn toµn l·nh thæ ViÖt Nam. VÝ dô, mét mÉu tû¬ng
tù c¸c doanh nghiÖp t¹i mét vµi thµnh phè vµ c¸c tØnh phÝa Nam cã thÓ ®ûa ra nh÷ng kÕt
qu¶ kh¸c. Nghiªn cøu gÇn ®©y ®· x¸c nhËn nh÷ng sù kh¸c biÖt kh«ng thÓ nãi lµ kh«ng
®¸ng kÓ trong m«i trûêng kinh doanh hiÖn ®ang tån t¹i ë tõng tØnh cña ViÖt Nam6 - ®©y
lµ khÝa c¹nh mµ nghiªn cøu nµy chûa ph¶n ¸nh ®ûîc.
2.2 T×m kiÕm c¸c c«ng ty cßn ®ang ho¹t ®éng
TiÕn tr×nh thu thËp d÷ liÖu bao gåm hai phÇn riªng biÖt, hay gäi lµ hai giai ®o¹n. Sau khi
®· x¸c ®Þnh mÉu ®¹i diÖn gåm 300 doanh nghiÖp khu vùc kinh tÕ tû nh©n chÝnh thøc ®¨ng
ký ë Hµ Néi vµ bèn tØnh l©n cËn trong thêi gian tõ th¸ng 01 n¨m 2000 ®Õn th¸ng 01 n¨m
2002, giai ®o¹n 1 lÇn lûît x¸c ®Þnh xem c¸c doanh nghiÖp trong sè ®ã hiÖn ®ang ho¹t
®éng, kh«ng cßn ho¹t ®éng hay ë trong t×nh tr¹ng kh«ng râ rµng. Qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ nµy
bao gåm mét chuçi c¸c bûíc kiÓm tra nhû sau:
Sö dông sè liÖu chi tiÕt cña mçi doanh nghiÖp trong sè 300 doanh nghiÖp trong mÉu
trªn c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN, bûíc kiÓm tra ®Çu tiªn ®ûîc thùc hiÖn qua sè ®iÖn
tho¹i ghi trªn c¬ së d÷ liÖu vµ tra trªn danh b¹ ®iÖn tho¹i hoÆc sö dông tæng ®µi dÞch
vô 1080 ®Ó t×m sè ®iÖn tho¹i ®Ó liªn l¹c víi doanh nghiÖp ®ã;
X¸c minh, vµ/hoÆc cËp nhËt c¸c chi tiÕt chÝnh vÒ doanh nghiÖp dùa trªn c¬ së d÷
liÖu cña TTTT DN ®Ó phôc vô cho yªu cÇu tiÕp theo cña nghiªn cøu trong giai ®o¹n
1 vµ giai ®o¹n 2 cña ®iÒu tra nµy;
C¸c doanh nghiÖp ®ûîc x¸c ®Þnh lµ ®ang ho¹t ®éng ®ûîc tËp hîp l¹i cho giai ®o¹n
2 cña cuéc ®iÒu tra;
§èi víi nhãm nh÷ng doanh nghiÖp cã dÊu hiÖu kh«ng ho¹t ®éng hoÆc t×nh tr¹ng
ho¹t ®éng cña hä kh«ng râ rµng, chóng t«i tiÕn hµnh kiÓm tra hai lÇn, bao gåm:
LÇn thø nhÊt lµ “kh¶o s¸t thùc ®Þa” t¹i ®Þa chØ doanh nghiÖp ®Æt trô së theo d÷ liÖu
cña TTTT DN ®Ó x¸c minh thªm th«ng tin vÒ t×nh tr¹ng cña doanh nghiÖp ®ã7;
LÇn thø hai lµ kiÓm tra ®Ó xem liÖu doanh nghiÖp ®· ®ûîc c¬ quan thuÕ cã thÈm
quyÒn cÊp m· sè thuÕ hay chûa8;
C¸c doanh nghiÖp ®ûîc x¸c ®Þnh lµ ®ang ho¹t ®éng ë giai ®o¹n nµy còng sÏ ®ûîc
tËp hîp l¹i cho giai ®o¹n hai cña cuéc ®iÒu tra ë giai ®o¹n 2;
Vµ cuèi cïng, kÕt thóc giai ®o¹n 1 cña cuéc ®iÒu tra, chóng t«i läc ra mét mÉu thø
cÊp bao gåm c¸c doanh nghiÖp ®· ®ûîc kh¼ng ®Þnh lµ hiÖn ®ang kh«ng ho¹t ®éng
hoÆc t×nh tr¹ng ho¹t ®éng cña hä vÉn kh«ng râ rµng.
________________________________________________________
6 Xem Malesky Edmund, “ Doanh nghiÖp vïng ngo¹i vi: Mét nghiªn cøu vÒ ph¸t triÓn thµnh phÇn kinh tÕ tû nh©n ë c¸c tØnh thµnh träng
®iÓm cña ViÖt Nam” Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tû nh©n sè 18 cña MPDF, th¸ng 11 n¨m 2004.
7 NÕu c¸c doanh nghiÖp kh«ng ë ®Þa chØ ®· ®¨ng ký, th× viÖc kh¶o s¸t thùc ®Þa ®ûîc bæ sung b»ng mét cuéc kiÓm tra nhá quanh khu
vùc ®ã vµ hái ngûêi d©n xung quanh xem liÖu hä cã biÕt chót g× vÒ doanh nghiÖp ®ã kh«ng.
8 Xin cÊp m· sè thuÕ lµ bûíc tiÕp theo trong qu¸ tr×nh thµnh lËp doanh nghiÖp sau khi ®¨ng ký kinh doanh, do ®ã viÖc mét doanh nghiÖp
kh«ng cã m· sè thuÕ sÏ lµ mét b»ng chøng m¹nh mÏ – nhûng kh«ng ph¶i lµ kh¼ng ®Þnh hoµn toµn – r»ng doanh nghiÖp kh«ng b¾t
®Çu ho¹t ®éng thùc sù v× mét lý do nµo ®ã.
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20
6
- Phû¬ng ph¸p nghiªn cøu
2.3 Thu ThËp D÷ LiÖu
Giai ®o¹n hai cña dù ¸n nghiªn cøu nµy chñ yÕu tËp trung vµo nh÷ng doanh nghiÖp trong
mÉu mµ ë giai ®o¹n 1 ®· ®ûîc x¸c ®Þnh lµ hiÖn ®ang ho¹t ®éng. Giai ®o¹n nµy ®ûîc tiÕn
hµnh th«ng qua c¸c cuéc pháng vÊn chi tiÕt víi c¸c nhµ qu¶n lý hoÆc chñ së h÷u cña 47
doanh nghiÖp s½n lßng th¶o luËn vÒ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña hä. C«ng cô nghiªn
cøu ®ûîc sö dông lµ mét phiÕu c©u hái nh»m thu ®ûîc c¸c th«ng tin cã tÝnh ®ång nhÊt vÒ
cÊu tróc. PhiÕu c©u hái gåm h¬n 50 c©u (c¶ c©u hái ®ãng vµ c©u hái më) ®Ó qua ®ã n¾m
®ûîc nhiÒu h¬n vÒ:
XuÊt xø cña doanh nghiÖp;
Qu¸ tr×nh ®¨ng ký mµ doanh nghiÖp ®· tr¶i qua (bao gåm xin cÊp m· sè thuÕ vµ
‘hãa ®¬n ®á’);
C¸c vÊn liªn quan tíi giai ®o¹n thµnh lËp ban ®Çu cña doanh nghiÖp;
C¸c ho¹t ®éng hiÖn t¹i cña doanh nghiÖp;
C¸c vÊn ®Ò cô thÓ liªn quan tíi ®Êt ®ai; vµ
TriÓn väng tû¬ng lai cña doanh nghiÖp.
47 doanh nghiÖp ®· ®ûîc pháng vÊn - chiÕm 16% tæng mÉu ®iÒu tra hay 22% sè c¸c doanh
nghiÖp ®ûîc x¸c ®Þnh lµ hiÖn ®ang ho¹t ®éng trong giai ®o¹n mét cña cuéc ®iÒu tra. C¸c
kÕt qu¶ chÝnh cña giai ®o¹n hai sÏ ®ûîc ®Ò cËp trong Chû¬ng 4 vµ 5 cña b¸o c¸o nµy.
Lý tûëng nhÊt lµ ph¶i pháng vÊn theo mÉu ngÉu nhiªn th× míi ®ûa ra ®ûîc mét bøc tranh
tèi ûu vÒ 300 doanh nghiÖp ®· ®iÒu tra. Tuy nhiªn, chóng t«i ®· kh«ng thÓ lµm ®ûîc ®iÒu
nµy, ®¬n gi¶n lµ v× nhiÒu doanh nghiÖp kh«ng ®ång ý cho pháng vÊn. YÕu tè nµy t¹o ra
mét sè h¹n chÕ vÒ ý nghÜa cña c¸c kÕt qu¶. VÝ dô, c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng kÐm hiÖu
qu¶ - nhû c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n thua lç trÇm träng, hoÆc ®ang trªn bê vùc cña sù ph¸
s¶n - hÇu nhû ®Òu tõ chèi lêi ®Ò nghÞ pháng vÊn, mÆc dï c¸c kinh nghiÖm vµ nh÷ng nhËn
xÐt cña hä lµ rÊt cã gi¸ trÞ vµ thó vÞ cho mét cuéc nghiªn cøu nhû thÕ nµy. Tuy nhiªn, ®iÒu
nµy kh«ng nªn qu¸ lo ng¹i v× môc ®Ých chÝnh cña c¸c cuéc pháng vÊn trong giai ®o¹n hai
lµ ®Ó ®ûa ra c¸c vÝ dô thùc tiÔn vÒ c¸c d¹ng trë ng¹i vµ th¸ch thøc mµ c¸c doanh nghiÖp
gÆp trong vµ sau khi ®¨ng ký.
§a sè nh÷ng ngûêi ®ûîc pháng vÊn (kho¶ng 85%) n¾m gi÷ vÞ trÝ gi¸m ®èc ®iÒu hµnh.
Kho¶ng 10% sè ngûêi ®ûîc pháng vÊn lµ c¸c phã gi¸m ®èc ®iÒu hµnh, vµ chØ 5% lµ c¸c
cÊp qu¶n lý thÊp h¬n (vÝ dô nhû kÕ to¸n trûëng hoÆc gi¸m ®èc phô tr¸ch s¶n xuÊt). Trong
mét sè trûêng hîp, c¶ gi¸m ®èc ®iÒu hµnh vµ cÊp phã cña ngûêi ®ã ®Òu tham gia vµo cuéc
pháng vÊn. Trong phÇn lín c¸c trûêng hîp, ngûêi gi¸m ®èc ®iÒu hµnh còng lµ ngûêi chñ
së h÷u chÝnh cña doanh nghiÖp. V× nh÷ng ngûêi ®ûîc pháng vÊn ®Òu cã vÞ trÝ cao trong
c¸c doanh nghiÖp, chóng t«i hy väng ®· n¾m b¾t ®óng t×nh h×nh nh÷ng trë ng¹i vµ th¸ch
thøc cÊp b¸ch mµ mçi doanh nghiÖp ph¶i ®èi mÆt.
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20
7
- ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n
H×nh 1: BiÓu ®å m« t¶ qu¸ tr×nh ®iÒu tra
GIAI ®O¹N I
D÷ liÖu TTTT DN
Chän mÉu ngÉu nhiªn
300 doanh nghiÖp
KiÓm tra qua ®iÖn tho¹i
§Õn tõng doanh nghiÖp
KiÓm tra theo m· sè thuÕ
44 DN cã kh¶ n¨ng ®ang ho¹t ®éng
171 DN ch¾c ch¾n ®ang ho¹t ®éng
24 DN cã kh¶ n¨ng ®· ®ãng cöa
3 DN ch¾c ch¾n ®ang ho¹t ®éng
44 DN kh«ng cã m· sè thuÕ
12 DN ch¾c ch¾n ®ãng cöa
2 DN ch¾c ch¾n ®ãng cöa
218 DN ®ang ho¹t ®éng 38 DN ®· ®ãng cöa
44 DN kh«ng râ cßn
(ch¾c ch¾n hoÆc cã thÓ (ch¾c ch¾n hoÆc cã thÓ
ho¹t ®éng hay kh«ng
®ang ho¹t ®éng) dõng ho¹t ®éng)
171
giai ®o¹n II
Kh«ng s½n sµng tham
gia hoÆc qu¸ bËn ®Ó
218
tham gia pháng vÊn
TiÕn hµnh pháng vÊn
47
Hoµn tÊt ®iÒu tra
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20
8
- ChÛ¬ng III
PH¸T HIÖN §IÒU TRA VÒ “NH÷NG CON Sè C¤NG Bè”
Nhû ®· nãi ë phÇn trûíc, nhiÒu ngûêi ®Òu thõa nhËn r»ng sè lûîng c¸c doanh nghiÖp
ngoµi quèc doanh ®¨ng ký mét c¸ch chÝnh thøc ë ViÖt Nam ®· t¨ng ®¸ng kÓ trong vµi
n¨m gÇn ®©y nhê phÇn lín c¸c rµo c¶n ®· ®ûîc gì bá. Theo mét chuyªn gia cao cÊp tõ
ViÖn Nghiªn cøu Qu¶n lý Kinh tÕ Trung û¬ng (CIEM), trong kho¶ng 4 n¨m tõ n¨m 2000
®Õn 2004 cã kho¶ng 114.000 doanh nghiÖp ®¨ng ký kinh doanh, so víi 45.000 doanh
nghiÖp tham gia ®¨ng ký kinh doanh trong vßng 8 n¨m tõ n¨m 1991 ®Õn 1999; n©ng tæng
sè doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký lªn 150.0009. Tuy nhiªn, cÇn lûu ý r»ng tèc ®é t¨ng nhanh
sè doanh nghiÖp ®¨ng ký kinh doanh míi ë ViÖt Nam kÓ tõ n¨m 2000 cã ®iÓm khëi ®Çu
thÊp - lµ mét ®iÒu thûêng cã trong nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi víi khu vùc kinh tÕ nhµ nûíc
hÇu nhû thèng trÞ trong nÒn kinh tÕ chÝnh thøc cho ®Õn tËn nh÷ng n¨m 1990. So víi c¸c
quèc gia kh¸c ë Ch©u ¸, sè lûîng vµ quy m« ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp thuéc khu
vùc kinh tÕ tû nh©n ë ViÖt Nam vÉn cßn kh¸ nhá tÝnh theo tû lÖ d©n sè, s¶n lûîng c«ng
nghiÖp hay GDP.
C¸c nguån sè liÖu thèng kª chÝnh x¸c vÒ sè lûîng c¸c doanh nghiÖp chÝnh thøc (kh«ng
tÝnh c¸c doanh nghiÖp kh«ng chÝnh thøc vµ kinh doanh hé gia ®×nh) ®ang ho¹t ®éng ë
ViÖt Nam cã sù kh¸c nhau10. HiÖn nay, ë ViÖt Nam cã hai tæ chøc ®éc lËp c«ng bè d÷ liÖu
vÒ viÖc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp lµ: i) Tæng Côc Thèng Kª (TCTK);
vµ ii) Trung t©m Th«ng tin Doanh nghiÖp (TTTT DN) thuéc Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu tû. MÆc
dï mét sè c¸c c¬ quan, c¸c tæ chøc kh¸c cã thÓ thØnh tho¶ng tiÕn hµnh c¸c cuéc ®iÒu tra
cña riªng hä ®Ó thu thËp th«ng tin vÒ c¸c doanh nghiÖp th× TCTK vµ TTTT DN vÉn lµ
nh÷ng nguån chÝnh thøc cung cÊp c¸c lo¹i th«ng tin nµy. Chóng t«i lûît xem xÐt tõng
nguån d÷ liÖu nµy trûíc khi ph©n tÝch kÕt qu¶ ®iÒu tra cña dù ¸n.
3.1 Tæng Côc Thèng Kª
Theo c¸c sè liÖu thèng kª míi nhÊt hiÖn nay tõ Tæng Côc Thèng Kª (TCTK), sè lûîng
c¸c doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam tÝnh ®Õn cuèi n¨m 2002 lµ h¬n 62.900;
t¨ng kho¶ng hai lÇn kÓ tõ khi thùc hiÖn LuËt Doanh NghiÖp vµo th¸ng 01 n¨m 200011. XÐt
trªn khÝa c¹nh ®¨ng ký doanh nghiÖp, nguån TCTK cho thÊy sè lûîng doanh nghiÖp ngoµi
quèc doanh chiÕm kho¶ng 93% trong tæng khèi doanh nghiÖp cña ViÖt Nam (tøc lµ bao
gåm c¶ doanh nghiÖp nhµ nûíc vµ c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu tû nûíc ngoµi) vûît h¼n
________________________________________________________
9 NguyÔn §×nh Cung “ Mét sè kinh nghiÖm trong viÖc so¹n th¶o LuËt Doanh NghiÖp t¹i ViÖt Nam”, b¶n thuyÕt tr×nh cho MPDF vµ Ban
so¹n th¶o LuËt Doanh NghiÖp cña Lµo, th¸ng 12 n¨m 2004.
10 Theo ûíc tÝnh cña TCTK, vµo n¨m 2002 ë ViÖt Nam, ngoµi c¸c doanh nghiÖp chÝnh thøc dù tÝnh cßn cã h¬n 650.000 doanh nghiÖp
kh«ng chÝnh thøc ®ang ho¹t ®éng (kh«ng cã m· sè thuÕ).
11 Theo TCTK, vµo cuèi n¨m 1999, cã 33.393 doanh nghiÖp tû nh©n ViÖt Nam cã m· sè thuÕ.
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20
9
- ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n
con sè 83% trûíc khi thi hµnh LuËt Doanh NghiÖp. MÆc dï vµo thêi ®iÓm viÕt b¸o c¸o nµy
con sè thèng kª chÝnh thøc cña TCTK vÒ c¸c doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng t¹i thêi ®iÓm
cuèi n¨m 2003 vÉn chûa cã song con sè nµy ®ûîc ûíc tÝnh vµo kho¶ng 75.000.
TCTK thu thËp sè liÖu thèng kª vÒ c¸c doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng nhû thÕ nµo? Con
sè nµy ®ûîc thèng kª hµng n¨m theo tæng ®iÒu tra quèc gia ®ûîc thùc hiÖn víi tÊt c¶ c¸c
doanh nghiÖp ®ang chÝnh thøc ho¹t ®éng12. TÝnh ®Õn n¨m 2004, nguån sè liÖu tham kh¶o
chñ yÕu mµ TCTK sö dông vÉn lµ m· sè thuÕ ®· ®ûîc c¸c c¬ quan thuÕ ph¸t hµnh cho
mçi doanh nghiÖp. Nh÷ng m· sè thuÕ nµy ®ûîc göi tíi c¸c Chi Côc Thèng Kª (®ûîc viÕt
t¾t lµ CCTKs) t¹i mçi tØnh, quËn huyÖn, c¸c nh©n viªn cña TCTK tham chiÕu sè liÖu nµy
khi tÝnh to¸n sè lûîng c¸c doanh nghiÖp thùc tÕ ®ang ho¹t ®éng. C¸c doanh nghiÖp ®·
®ãng cöa hoÆc kh«ng ho¹t ®éng th× ®ûîc lo¹i ra. Tû¬ng tù, bÊt kÓ doanh nghiÖp nµo ®ang
ho¹t ®éng mµ kh«ng cã tªn trong danh s¸ch m· sè thuÕ th× kh«ng ®ûîc tÝnh. GÇn ®©y,
TCTK còng tham chiÕu c¶ d÷ liÖu ®¨ng ký doanh nghiÖp míi mµ TTTT DN cung cÊp
cïng víi danh s¸ch m· sè thuÕ.
TCTK cã nhËn thÊy mét sè ®iÓm yÕu tiÒm Èn cña biÖn ph¸p tÝnh to¸n nµy: i) nguy c¬ tÝnh
hai lÇn nh÷ng doanh nghiÖp ®ûîc ph¸t hµnh mét m· sè thuÕ míi khi thay ®æi tû c¸ch ph¸p
nh©n; ii) mét sè c¸c doanh nghiÖp kh«ng ®ãng thuÕ do kh«ng ®ûîc cÊp m· sè thuÕ (vÝ dô
nhû c¸c hîp t¸c x· chuyÓn ®æi thµnh doanh nghiÖp); iii) c¸c doanh nghiÖp nhá cã thÓ tr×
ho·n viÖc nhËn m· sè thuÕ nhûng thùc tÕ l¹i ®ang ho¹t ®éng; vµ iv) nh÷ng khã kh¨n mµ
c¸c c¸n bé cña TCTK gÆp ph¶i trong viÖc tÝnh to¸n sè lûîng tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp khi
mµ mét sè c¸c doanh nghiÖp khã mµ t×m thÊy ®ûîc hoÆc cã thÓ kh¼ng ®Þnh lµ ®ang ho¹t
®éng. §èi víi vÊn ®Ò nh÷ng doanh nghiÖp kh«ng kh¼ng ®Þnh ®ûîc lµ ®ang ho¹t ®éng,
TCTK cho r»ng kho¶ng gÇn 4% tæng sè c¸c doanh nghiÖp - phÇn lín lµ nh÷ng doanh
nghiÖp rÊt nhá, chØ cã mét vµi lao ®éng - lµ kh«ng ®ûîc tÝnh ®Õn, do ®ã con sè c¸c doanh
nghiÖp ®ang ho¹t ®éng tai ViÖt Nam mµ TCTK ®ûa ra lµ kh¸ chÝnh x¸c (dao ®éng trong
kho¶ng 3.000).
3.2 Trung t©m Th«ng tin Doanh nghiÖp
Trung t©m Th«ng tin Doanh nghiÖp (TTTT DN) cã tû c¸ch thuËn lîi ®Ó thu thËp, kiÓm tra
vµ phæ biÕn th«ng tin vÒ ®¨ng ký doanh nghiÖp ë ViÖt Nam. N»m trong Côc Ph¸t triÓn
Doanh nghiÖp Võa vµ Nhá (míi ®ûîc thµnh lËp) cña Bé KÕ hoach vµ §Çu tû, TTTT DN
cè g¾ng duy tr× mét c¬ së d÷ liÖu quèc gia vÒ ®¨ng ký doanh nghiÖp. Th«ng tin cho c¬ së
d÷ liÖu nµy ®ûîc cung cÊp tõ c¸c Së KÕ ho¹ch vµ §Çu tû (Së KH-§T) trªn toµn quèc.
ChÝnh Së KH-§T lµ n¬i doanh nghiÖp nép ®¬n xin ®¨ng ký thµnh lËp doanh nghiÖp ®Ó
nhËn ®ûîc giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh. Theo sè liÖu toµn quèc t¹i thêi ®iÓm cuèi
n¨m 2003 cña c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN, cã 83.490 doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký, trong sè
®ã h¬n 14.000 doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký trong 5 th¸ng ®Çu n¨m 2004.
________________________________________________________
12 Hµng n¨m, TCTK ®· nç lùc t×m kiÕm, thèng kª tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp mµ kh«ng dïng kü thuËt ®iÒu tra lÊy mÉu hoÆc phû¬ng ph¸p
ngo¹i suy. Phû¬ng ph¸p ®iÒu tra nµy kh«ng tÝnh ®Õn c¸c hé kinh doanh gia ®×nh, tuy nhiªn trong ®iÒu tra toµn bé ®Þnh kú 5 n¨m cã
sö dông kü thuËt ®iÒu tra lÊy mÉu vµ phû¬ng ph¸p ngo¹i suy l¹i tÝnh c¶ c¸c hé kinh doanh gia ®×nh.
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20
10
- Ph¸t hiÖn ®iÒu tra vÒ “Nh÷ng con sè c«ng bè”
Quy tr×nh thu thËp d÷ liÖu cña TTTT DN rÊt kh¸c so víi quy tr×nh cña TCTK. Kh¸c biÖt
lín nhÊt lµ TTTT DN thu thËp d÷ liÖu vÒ doanh nghiÖp míi ®¨ng ký tõ c¸c Së KH-§T cña
c¸c tØnh vµ thµnh phè chø kh«ng tÝnh theo tiªu chÝ c¸c doanh nghiÖp thùc tÕ ®ang ho¹t
®éng. TTTT DN tæng kÕt c¸c con sè ®¨ng ký doanh nghiÖp nµy trong toµn quèc. Th«ng
tin nµy ®ûîc 11 v¨n phßng Së KH-§T chuyÓn ®Õn TTTT DN b»ng ®ûêng ®iÖn tö qua
m¹ng TTTT DN ®ûîc nèi m¹ng tíi Hµ Néi, H¶i Phßng, Th¸i B×nh, H¶i Dû¬ng, Phó Thä,
Th¸i Nguyªn, NghÖ An, Vòng Tµu - Bµ RÞa, §ång Nai vµ Thµnh phè Hå ChÝ Minh. §·
cã kÕ ho¹ch më réng TTTT DN tíi tÊt c¶ c¸c Së KH-§T ë ViÖt Nam, nhûng kÕ ho¹ch
nµy vÉn chûa ®ûîc thùc hiÖn. C¸c Së KH-§T kh«ng nèi m¹ng víi TTTT DN hµng th¸ng
sÏ göi sè liÖu vÒ doanh nghiÖp ®¨ng ký míi tíi TTTT DN b»ng fax hoÆc qua ®ûêng bûu
®iÖn, sau ®ã TTTT DN cËp nhËp d÷ liÖu b»ng tay. Tuy nhiªn, mét sè Së KH-§T thûêng
göi sè liÖu chËm lµm cho viÖc tæng hîp c¸c sè liÖu ë TTTT DN khã kh¨n h¬n nhiÒu. VÝ
dô, 6 trong sè 64 v¨n phßng Së KH-§T ®· kh«ng göi mét b¸o c¸o nµo trong bèn th¸ng
®Çu n¨m 2004. Khi chóng t«i gÆp TTTT DN vµo gi÷a n¨m 2004, chóng t«i hiÓu r»ng mét
sè Së KH-§T thiÕu c¸c nguån lùc vµ nh©n lùc ®Ó thùc hiÖn c«ng viÖc hiÖu qu¶ nhû TTTT
DN mong muèn v× nhiÖm vô chÝnh cña hä lµ ph¸t hµnh giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh
doanh cho nh÷ng doanh nghiÖp xin ®¨ng ký cã ®ñ ®iÒu kiÖn, nh÷ng nhiÖm vô kh¸c Ýt quan
träng h¬n ®«i khi ®· kh«ng ®ûîc quan t©m.
Cã lÏ ®iÓm yÕu chÝnh cña hÖ thèng TTTT DN lµ sè liÖu ®¨ng ký cña hä ®«i khi ®ûîc mäi
ngûêi v« t×nh coi lµ sè liÖu ph¶n ¸nh sè lûîng c¸c doanh nghiÖp thùc tÕ ®ang ho¹t ®éng.
Nhûng kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký th× sau nµy ®Òu ho¹t ®éng v× hoµn
c¶nh ®· thay ®æi vµ kÕ ho¹ch kinh doanh ®· bÞ hñy bá hoÆc ngõng trÖ. Kh«ng t×m ®ûîc
nguån tµi chÝnh cÇn thiÕt hay nh÷ng thay ®æi trong ®iÒu kiÖn thÞ trûêng, luËt lÖ hoÆc mét
hîp ®ång trong kÕ ho¹ch bÞ huû bá ®Òu lµ c¸c vÝ dô cã thÓ dÉn ®Õn viÖc doanh nghiÖp
kh«ng thÓ ho¹t ®éng sau khi ®· ®¨ng ký kinh doanh. Nhû giai ®o¹n hai cña nghiªn cøu
nµy cho thÊy, ®èi víi c¸c doanh nghiÖp míi, quy tr×nh xin cÊp m· sè thuÕ dûêng nhû khã
kh¨n h¬n nhiÒu so víi quy tr×nh ®¨ng ký ban ®Çu vµ mét sè c¸c doanh nghiÖp ®· kh«ng
thÓ vûît qua rµo c¶n nµy.
Theo quy tr×nh thu thËp d÷ liÖu cña TCTK, còng cã thÓ mét sè c¸c doanh nghiÖp ®· ®ûîc
tÝnh hai lÇn trong trûêng hîp c¸c doanh nghiÖp nµy ®¨ng ký l¹i do thay ®æi tû c¸ch ph¸p
nh©n hoÆc h×nh thøc së h÷u. H¬n n÷a, mét phÇn cã thÓ do t¸c ®éng gi¸n tiÕp cña nhiÒu
yÕu tè kh¸c nhau nhû c¬ chÕ khuyÕn khÝch ®Çu tû cho c¸c doanh nghiÖp míi thµnh lËp,
c¸c doanh nghiÖp hiÖn ®ang ho¹t ®éng cã thÓ ®¨ng ký thµnh lËp doanh nghiÖp vÖ tinh míi
chø kh«ng më réng quy m« ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp ®· ®ûîc ®¨ng ký khi
hä më réng hoÆc ®a d¹ng hãa ho¹t ®éng kinh doanh. C¸c chi nh¸nh cña c¸c doanh nghiÖp
®ûîc thµnh lËp ë nhiÒu ®Þa phû¬ng kh¸c nhau còng ®ûîc tÝnh nhû lµ c¸c doanh nghiÖp
míi. Ngoµi ra, nh÷ng hé kinh doanh gia ®×nh kh«ng chÝnh thøc cã thÓ ®¨ng ký thµnh lËp
chÝnh thøc. Nhû vËy, râ rµng lµ sè liÖu cña TTTT DN vÒ sè lûîng c¸c doanh nghiÖp míi
thµnh lËp lµ mét con sè bÞ thæi phång vµ c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam còng kh«ng ph¶i
võa míi ®ûîc thµnh lËp nhû “con sè c«ng bè” bëi v×, mét tû lÖ lín trong sè c¸c doanh
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20
11
- ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n
nghiÖp ®ûîc cho lµ míi ®· ®¨ng ký thµnh lËp tõ khi thùc hiÖn LuËt Doanh NghiÖp vµo
n¨m 2000 l¹i kh«ng ph¶i lµ doanh nghiÖp hoµn toµn míi. Nhûng ®¸ng nãi h¬n lµ d÷ liÖu
cña TTTT DN kh«ng ghi nhËn chÆt chÏ sè lûîng c¸c doanh nghiÖp ®· gi¶i thÓ, hay ®¬n
gi¶n lµ dõng ho¹t ®éng (vÝ dô lµ dõng ho¹t ®éng do c¸c ®iÒu kiÖn thÞ trûêng). Nãi mét
c¸ch ®¬n gi¶n lµ trong khi viÖc “khai sinh” doanh nghiÖp míi ®ûîc ghi chÐp ®Çy ®ñ th×
viÖc “khai tö” cña c¸c doanh nghiÖp l¹i kh«ng ®ûîc ghi l¹i. §iÒu nµy cã nghÜa lµ c¸c con
sè mµ TTTT DN ®ûa ra cÇn ®ûîc sö dông mét c¸ch thËn träng v× chóng cho biÕt chÝnh
x¸c tèc ®é c¸c doanh nghiÖp míi ®· ®ûîc ®¨ng ký, nhûng chóng kh«ng mang ®Õn th«ng
tin chÝnh x¸c vÒ quy m« hay sù t¨ng trûëng cña khu vùc doanh nghiÖp ë ViÖt Nam. §©y
chÝnh lµ mét sù kh¸c biÖt quan träng cÇn ph¶i lûu t©m.
B¶ng 1 dûíi ®©y cè g¾ng so s¸nh gi÷a hai nguån “con sè c«ng bè” vÒ viÖc thµnh lËp doanh
nghiÖp t¹i ViÖt Nam. Sau ®ã lµ b¶ng 2 ®ûa ra sè liÖu c«ng bè gÇn ®©y do TTTT DN vµ
TCTK c«ng bè. Cã thÓ dÔ dµng nhËn thÊy sù chªnh lÖch gi÷a hai nguån sè liÖu cµng ngµy
cµng lín, sè liÖu cña TCTK nhá h¬n sè liÖu cña TTTT DN vµo kho¶ng 40%. Sù kh¸c biÖt
nµy kh«ng chØ xuÊt ph¸t tõ viÖc sö dông c¸c quy tr×nh thu thËp d÷ liÖu kh¸c nhau mµ cßn
v× chóng ®¸nh gi¸ nh÷ng hiÖn tûîng kh¸c nhau: sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng ký kinh
doanh (trong trûêng hîp cña TTTT DN) vµ sè lûîng doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng (trong
trûêng hîp cña TCTK). §©y lµ sù kh¸c biÖt quan träng cÇn lu«n lûu ý.
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20
12
nguon tai.lieu . vn
