Xem mẫu

  1. NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT CHIẾN LƯỢC HOẠT ĐỘNG LẬP PHÁP Bùi Ngọc Thanh* *TS. Nguyên Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Thông tin bài viết: Tóm tắt: Với tầm nhìn chiến lược, xuyên suốt toàn khóa, trước kỳ họp thứ nhất, Quốc Từ khóa: Tư tưởng Hồ Chí Minh, hội khóa XV, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ đã có bài viết, “Vận dụng tư Chiến lược lập pháp, Nhà nước tưởng Hồ Chí Minh trong hoạt động lập pháp góp phần xây dựng và hoàn thiện pháp quyền. Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam”. Theo đó, các cơ quan của Quốc hội, các vị đại biểu Quốc hội và các chủ thể khác tham gia vào quy trình Lịch sử bài viết: xây dựng luật cần quán triệt đầy đủ và sâu sắc nội dung bài viết, góp phần thiết Nhận bài : 05/8/2021 thực để Quốc hội thực thi tốt nhất, hiệu quả cao nhất nhiệm vụ và quyền hạn được giao. Trong phạm vi bài viết này, tác giả cô đúc 6 nhóm quan điểm tư tưởng Biên tập : 09/8/2021 Hồ Chí Minh về Nhà nước và Pháp luật; 6 yêu cầu và 8 nội dung vận dụng tư tưởng Duyệt bài : 11/8/2021 Hồ Chí Minh về hoạt động lập pháp trong quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Article Infomation: Abstract: The Chairman of National Assembly of Vuong Dinh Hue with a strategic vision, Keywords: Ho Chi Minh's throughout the entire term, before the first meeting session of the 15th National thoughts; legislative strategy; rule Assembly, wrote an article namely "Application of Ho Chi Minh's Thoughts of law state. in Legislative Activities for Development of the Socialist Rule of Law State of Vietnam". Accordingly, the agencies of the National Assembly, National Article History: Assembly deputies and other subjects involving in the law-making process Received : 05 Aug. 2021 need to fully and deeply grasp the contents of the article, providing practical contributions to the National Assembly's the best performance, most effective Edited : 09 Aug. 2021 tasks and assigned powers. Within the scope of this article, the author condenses Approved : 11 Aug. 2021 6 categories of Ho Chi Minh's ideological thoughts on the state and law; 6 requirements and 8 contents of applying Ho Chi Minh's thoughts on legislative activities in the process of development of a socialist rule of law state in Vietnam. 1. Sự xuất hiện của “Pháp quyền” ở nước hưởng những đảm bảo về pháp luật như ta từ rất sớm người châu Âu; xóa bỏ hoàn toàn các tòa Đúng như Chủ tịch Quốc hội đã phân án đặc biệt đang làm công cụ để khủng bố tích, ngay từ năm 1919, trong bản Yêu sách và áp bức bộ phận trung thực nhất trong của nhân dân An Nam gửi đến Hội nghị Hòa nhân dân An Nam;... bình Véc-xây (Pháp) do Nguyễn Ái Quốc 7. Thay các chế độ ra các sắc lệnh bằng đứng tên nêu ra là những yêu sách khiêm tốn, có 8 điểm thì 2 điểm (2 và 7) đã lý giải chế độ ra các đạo luật...”1. rất sâu đậm về pháp luật: Khi chuyển bản Yêu sách từ văn xuôi “2. Cải cách nền pháp lý Đông Dương sang văn vần cho dễ nhớ, với tựa đề Việt bằng cách cho người bản xứ được quyền Nam yêu cầu ca, Nguyễn Ái Quốc viết: 1 Hồ Chí Minh Toàn tập, Tập I (1919-1924), Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội 1995, tr.435-439. Số 16(440) - T8/2021 3
  2. NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT “Hai xin phép luật sửa sang, 4- Bỏ các thứ thuế do Pháp, Nhật đặt ra; Người Tây, người Việt hai phương cùng đồng, đặt một thứ thuế công bằng và nhẹ. Những tòa đặc biệt bất công, 5- Ban bố những quyền của dân, cho dân: Giám xin bỏ dứt rộng dung dân lành... nhân quyền; tài quyền (quyền sở hữu); dân Bảy xin hiến pháp ban hành quyền; quyền phổ thông đầu phiếu, quyền tự Trăm điều phải có thần linh pháp quyền...”2. do dân chủ (tự do tín ngưỡng, tự do tư tưởng, Với sự kiện này, chúng ta hoàn toàn có thể ngôn luận, hội họp, đi lại), dân tộc bình quyền, nói, thuật ngữ pháp quyền xuất hiện ở đất nam nữ bình quyền. nước Việt Nam từ rất sớm, đến nay đã hơn 6- Chia lại ruộng đất cho công bằng, giảm 100 năm. địa tô, giảm lợi tức, hoãn nợ, cứu tế nạn dân. Quá trình hoạt động cách mạng, trong tư 7- Ban bố Luật Lao động: ngày làm 8 giờ, duy của Bác đã hình thành một luận điểm cơ định lương tối thiểu, đặt xã hội bảo hiểm. bản về việc tổ chức bộ máy nhà nước khi cách 8- Xây dựng nền kinh tế quốc dân, phát mạng thành công và tư duy đó đã trở thành triển nông nghiệp. Mở mang quốc gia đường lối cách mạng của Đảng ta. Đó là việc ngân hàng. điều hành hoạt động của một quốc gia, một 9- Xây dựng nền quốc dân giáo dục, xã hội phải bằng Hiến pháp, pháp luật. “Thần chống nạn mù chữ, phổ thông và cưỡng linh pháp quyền” - ngôn ngữ những năm đầu bách giáo dục đến bậc sơ cấp, kiến thiết nền thế kỷ XX nhưng rất đúng với tinh thần “Nhà văn hóa mới. nước pháp quyền” hiện đại. Vào những năm 10- Thân thiện và giao hảo với các nước đầu thập niên 40 của thế kỷ trước, Đảng ta Đồng minh và các nước nhược tiểu dân tộc đã nắm chắc trình tự, thủ tục về việc thành để giành lấy sự đồng tình và sức ủng hộ lập một nhà nước. Trước tiên phải có cơ quan của họ3. đại diện cho Nhân dân, đó là Quốc hội (Nghị Vào thời điểm lịch sử tháng 8 năm 1945, viện), từ đó mới thành lập được Chính phủ, trừ một vài tiểu tiết nhằm đáp ứng yêu cầu tình các cơ quan của Chính phủ, các cơ quan tư hình trong thời gian ngắn trước và sau cách pháp. Trong điều kiện cách mạng chưa đến mạng, còn phần lớn các điểm, các nội dung có ngày thắng lợi, chưa có chính quyền thì cần sự tương ứng với các Hiến pháp trong suốt 76 phải có một cuộc Quốc dân Đại hội làm căn năm qua. So với Hiến pháp năm 2013 - Hiến cứ cho việc xây dựng chính quyền sắp tới. pháp hiện đại nhất, ta vẫn thấy có sự tương Quốc dân Đại hội Tân Trào tháng 8 - 1945 thích, tương đồng: ra đời trong bối cảnh đó. Nó có vai trò như là - Điểm 1 tương ứng với Chương I- Chế độ một tiền Quốc hội hay một Quốc hội lâm thời. chính trị (thể chế Nhà nước). Đại hội đã quyết định Chương trình 10 điểm - Điểm 2 tương ứng với Chương IV- Bảo cho hành động cách mạng. Chương trình này vệ Tổ quốc (trong đó có nhân tố quan trọng là không khác nào một bản Hiến pháp tạm thời: các lực lượng vũ trang nhân dân). 1- Giành lấy chính quyền, xây dựng một - Điểm 5 tương ứng với Chương II - nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa trên nền Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản tảng hoàn toàn độc lập. của công dân (cần nói thêm rằng, ngay từ năm 2- Võ trang nhân dân. Phát triển Quân giải 1945, vấn đề nhân quyền đã được Đảng ta đặt phóng Việt Nam. ra với tinh thần là một vấn đề cấp bách của 3- Tịch thu tài sản của giặc nước và của thời cuộc, chứ không phải như những kẻ thù Việt gian, tùy từng trường hợp sung công làm địch đến lúc này vẫn bịa đặt, rêu rao Việt Nam của quốc gia hay chia cho dân nghèo. thiếu nhân quyền). 2 Hồ Chí Minh Toàn tập, Tập I (1919-1924), Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội 1995, tr.435-439. 3 Hồ Chí Minh Toàn tập, Tập I (1919-1924), Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội 1995, tr.435-439. 4 Số 16(440) - T8/2021
  3. NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT - Các điểm 4, 6, 7, 8, 9 tương ứng với năng lực, hiệu lực, hiệu quả hoạt động của Chương III - Kinh tế, xã hội, văn hóa, giáo Nhà nước. Xác định rõ hơn vai trò, vị trí, dục, khoa học, công nghệ và môi trường (cũng chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của các cơ ngay từ bấy giờ các vấn đề phổ cập giáo dục quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền sơ cấp; bảo hiểm xã hội, đặt lương tối thiểu, lập pháp, hành pháp, tư pháp trên cơ sở các cứu tế nạn dân, ban bố Luật Lao động - những nguyên tắc pháp quyền, bảo đảm quyền lực trụ cột chính của an sinh xã hội; nam nữ bình nhà nước là thống nhất, có sự phân công rành quyền đã được đặt thành nhiệm vụ của Cách mạch, phối hợp chặt chẽ và tăng cường kiểm mạng mà đến bây giờ chúng ta vẫn còn phải soát quyền lực nhà nước. Xây dựng hệ thống tiếp tục và còn tiếp tục thực hiện lâu dài). pháp luật đầy đủ, kịp thời, đồng bộ, thống - Điểm 10 tương ứng với Đường lối đối nhất, khả thi, công khai, minh bạch, ổn định, ngoại ở Điều 12 của Hiến pháp năm 2013. lấy quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Với “Hiến pháp tạm thời” này, Ủy ban Dân người dân, doanh nghiệp làm trọng tâm thúc tộc giải phóng (Chính phủ lâm thời) trong và đẩy đổi mới sáng tạo, bảo đảm yêu cầu phát sau Cách mạng Tháng Tám đã có đầy đủ cơ triển nhanh, bền vững”5. sở pháp lý để hành động, điều hành công việc Đường lối các Đại hội của Đảng về quốc gia. Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa 2. Tư tưởng Nhà nước pháp quyền trong Việt Nam đặt ra hai nhóm vấn đề vô cùng đường lối của Đảng quan trọng: Một là, những vấn đề có tính Gần đây nhất, văn kiện các Đại hội XII và nguyên tắc chung: Xây dựng, hoàn thiện và XIII của Đảng đã xác định và ghi thành mục, vận hành nhà nước phải do Đảng lãnh đạo; thành điểm rất trang trọng. Văn kiện Đại hội bảo đảm tính đồng bộ giữa ba nhánh của XII chỉ rõ, “Tiếp tục xây dựng, hoàn thiện Nhà quyền lực nhà nước; đề cao năng lực và tính nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa do Đảng hiệu lực, hiệu quả của bộ máy; bảo đảm các lãnh đạo là nhiệm vụ trọng tâm của đổi mới hệ nguyên tắc pháp quyền; phân công, phối thống chính trị… Trong tổ chức và hoạt động hợp và kiểm soát chặt chẽ giữa các cơ quan của Nhà nước, phải thực hiện dân chủ, tuân trong việc thực hiện quyền lực nhà nước...; thủ các nguyên tắc pháp quyền và phải tạo ra hai là, hàng loạt yêu cầu bức thiết, cụ thể sự chuyển biến tích cực, đạt kết quả cao hơn. và khá nặng nề mà hoạt động lập pháp nhất Xây dựng Nhà nước pháp quyền phải tiến hành thiết phải từng bước bảo đảm, đó là 8 tính đồng bộ cả lập pháp, hành pháp, tư pháp và chất của hệ thống pháp luật: Đầy đủ, kịp được tiến hành đồng bộ với đổi mới hệ thống thời, đồng bộ, thống nhất, khả thi, công chính trị theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu khai, minh bạch, ổn định; đối tượng phục quả; gắn với đổi mới kinh tế, văn hóa, xã hội. vụ chính là Nhân dân và doanh nghiệp. Tiếp tục hoàn thiện cơ chế bảo vệ Hiến pháp Trong 8 tính chất của hệ thống pháp luật và pháp luật”4. thì chỉ có tính chất công khai là hoạt động lập Văn kiện Đại hội XIII của Đảng một lần pháp với chừng mức có thể yên tâm, còn các nữa khẳng định, “Tiếp tục xây dựng và hoàn tính chất khác là những “đoạn trường” phấn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa đấu vô cùng gian nan và phức tạp, nhưng Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân và vì không thể không thực hiện với nỗ lực hết Nhân dân do Đảng lãnh đạo là nhiệm vụ trọng mình mà hàm ý của Chủ tịch Quốc hội đã yêu tâm của đổi mới hệ thống chính trị. Nâng cao cầu, đã chỉ đạo. 4 Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội 2016, tr.175. 5 Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập I, Nxb. Chính trị Quốc gia Sự thật, Hà Nội 2021, tr.174-175. Số 16(440) - T8/2021 5
  4. NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT 3. Yêu cầu và nhiệm vụ chủ), do đó hai quyền lực trên bị giới hạn Việc nghiên cứu quán triệt 6 yêu cầu và 8 bởi quyền lực của Nhân dân. nhiệm vụ (lĩnh vực) chính là việc trọng tâm Thứ ba, các quyền con người, quyền công chỉ đạo thực thi Nghị quyết Đại hội XIII của dân về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã Đảng trên phương diện xây dựng và hoàn hội được công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa đảm theo Hiến pháp và pháp luật. Việt Nam. Đây là một trong những nội dung cơ bản Như đã đề cập ở trên, Nghị quyết Đại hội của nguyên tắc pháp quyền không chỉ ở nước XIII của Đảng chỉ rõ, “Xác định rõ hơn vai ta mà còn được hầu hết các nước dân chủ và trò, vị trí, chức năng, nhiệm vụ và quyền pháp quyền trên thế giới thừa nhận. Trong hạn của các cơ quan nhà nước... trên cơ sở Nhà nước pháp quyền không cho phép bất các nguyên tắc pháp quyền...”. Vậy các kỳ ai, cơ quan, tổ chức, đơn vị nào đứng trên nguyên tắc pháp quyền là gì, vai trò của nó pháp luật, ngoài vòng pháp luật. ra sao, cần được hiểu thống nhất để thực thi Thứ tư, pháp luật phải được mọi người cho đúng. Trên diễn đàn khoa học pháp lý tôn trọng, bảo vệ và thực hiện trong mọi của nước ta hiện nay, mặc dù có cách diễn hoạt động của Nhà nước cũng như của đạt, cách phân chia khác nhau về nguyên toàn xã hội bằng công tác tổ chức thi hành tắc pháp quyền, nhưng nội dung cốt lõi của pháp luật. nguyên tắc này có sự thống nhất6, đó là: Chúng ta đều biết, xây dựng được một hệ Thứ nhất, pháp luật phải đúng đắn, rõ ràng, thống pháp luật đúng đắn, có chất lượng, khả công khai, ổn định và được áp dụng chung thi cao đã khó, song đưa pháp luật vào cuộc sống và duy trì được hiệu lực hiệu quả của cho toàn xã hội, thể hiện các giá trị xã hội có, pháp luật còn khó hơn nhiều. xã hội cần và xã hội ủng hộ dưới sự lãnh đạo Thứ năm, khi thực hiện quyền tư pháp, nhất quán của Đảng Cộng sản Việt Nam. phải bảo đảm Tòa án xét xử độc lập, bảo vệ Đây là yếu tố cấu thành nguyên tắc pháp công lý, công bằng, bảo vệ nhân phẩm, quyền quyền từ phương diện hình thức của pháp con người, quyền công dân... luật và là yếu tố đầu tiên cấu thành pháp Bảo đảm quyền tư pháp xét xử độc lập là quyền trong Nhà nước pháp quyền xã hội một yếu tố cấu thành nguyên tắc pháp quyền chủ nghĩa của nước ta. trong việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã Thứ hai, quyền lực chính trị của Đảng hội chủ nghĩa ở nước ta, trước hết và chủ yếu và quyền lực của Nhà nước được tổ chức là Thẩm phán, Hội thẩm khi xét xử phải độc và thực hiện trong khuôn khổ Hiến pháp và lập và chỉ tuân theo pháp luật. Có độc lập thì pháp luật và bị kiểm soát, bị ràng buộc bởi người xét xử mới đưa ra được những phán Hiến pháp và pháp luật. quyết vô tư vì công lý, công bằng, vì quyền Đây là yếu tố cấu thành nguyên tắc pháp con người, quyền công dân. quyền về nội dung trong xây dựng Nhà nước Tất cả các nguyên tắc pháp quyền nêu trên pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Bởi có quan hệ mật thiết với nhau, không tách rời vì, đây là yếu tố thể hiện chủ quyền tối cao nhau, tạo thành một tổng thể thống nhất cấu thuộc về Nhân dân. Quyền lực chính trị của thành “pháp quyền” ở nước ta. Đảng (với vai trò lãnh đạo) và quyền lực Trong công cuộc xây dựng Nhà nước pháp của Nhà nước (với vai trò quản lý) đều có quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta, nguyên tắc nguồn gốc, ra đời, tồn tại và phát triển từ pháp quyền có vai trò đặc biệt quan trọng: quyền lực của Nhân dân (với vai trò làm Đó là tư tưởng chủ đạo, xuyên suốt trong quá 6 Xem: GS.TS. Trần Ngọc Đường, Các nguyên tắc pháp quyền và việc tuân thủ các nguyên tắc pháp quyền trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta, Tạp chí Cộng sản số 953 (11-2020). 6 Số 16(440) - T8/2021
  5. NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp gắn kinh tế với xã hội, thống nhất chính sách quyền xã hội chủ nghĩa; là tư tưởng chủ đạo kinh tế với chính sách xã hội, tăng trưởng trong quản trị quốc gia; là tiêu chí để đánh giá kinh tế đi đôi với thực hiện tiến bộ và công trình độ pháp quyền trong việc quản lý nhà bằng xã hội ngay trong từng bước, từng chính nước của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ sách và trong suốt quá trình phát triển. Điều nghĩa; và là tư tưởng chủ đạo trong quan hệ đó có nghĩa là: không chờ đến khi kinh tế đạt quốc tế trong điều kiện ngày càng hội nhập tới trình độ phát triển cao rồi mới thực hiện sâu rộng. tiến bộ và công bằng xã hội, càng không “hy Theo tác giả, 6 yêu cầu và 8 định hướng sinh” tiến bộ và công bằng xã hội để chạy (lĩnh vực) mà Chủ tịch Quốc hội đề cập đều theo tăng trưởng kinh tế đơn thuần. Trái lại, thể hiện khá rõ ràng trong các nguyên tắc mỗi chính sách kinh tế đều phải hướng tới pháp quyền nêu trên. mục tiêu phát triển xã hội; mỗi chính sách xã Có thể dẫn ra, yêu cầu Thứ sáu, “hoạt động lập pháp phải bảo đảm Nhà nước pháp quyền hội phải nhằm tạo ra động lực thúc đẩy phát xã hội chủ nghĩa đặt dưới sự lãnh đạo của triển kinh tế; khuyến khích làm giàu hợp pháp Đảng”. Yêu cầu này phù hợp với nội dung thứ phải đi đôi với xóa đói, giảm nghèo bền vững, nhất (pháp luật phải đúng đắn, rõ ràng... dưới chăm sóc những người có công, những người sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam). có hoàn cảnh khó khăn. Đây là một yêu cầu Điều cần nói thêm là, Đảng Cộng sản Việt có tính nguyên tắc để bảo đảm sự phát triển Nam là chủ thể đầu tiên và quan trọng nhất lành mạnh, bền vững, theo định hướng xã hội trong việc thực hiện nguyên tắc pháp quyền. chủ nghĩa”7. Vấn đề môi trường sống (gồm Theo “nguyên tắc nêu gương” của Đảng thì cả môi trường đất, môi trường nước và môi các tổ chức đảng và đảng viên của Đảng hơn trường khí) ở nước ta hiện nay vẫn đang là ai hết phải thượng tôn pháp luật trong việc vấn đề cực kỳ bức xúc, cấp bách. Chúng ta tuân thủ các nguyên tắc pháp quyền. cũng kiên quyết, không bao giờ đánh đổi môi Hay là, yêu cầu Thứ hai, “hoạt động pháp trường sống lấy tăng trưởng kinh tế đơn thuần. luật phải bảo đảm việc tôn trọng và bảo vệ Chắc chắn hoạt động lập pháp phải “xắn tay quyền con người, các quyền tự do của công áo” để góp phẩn giải quyết với thời gian ngắn dân...” và Thứ ba, “xây dựng và hoàn thiện hơn thời hạn giải quyết cơ bản các vấn đề xã pháp luật về quyền con người, quyền công hội. Trong đó, một loạt các luật như Luật Đất dân”. Hai vấn đề này tương đồng với nội đai, Luật Bảo vệ môi trường, Luật Tài nguyên dung thứ ba, các quyền con người, quyền nước, Luật Khai thác khoáng sản... phải sớm công dân... được công nhận, tôn trọng, bảo được hoàn thiện với chất lượng, tính khả thi vệ, bảo đảm...”. Chúng ta đều biết, các vấn đề xã hội, Đảng và Nhà nước ta đã nêu lên, cao nhất. Có thể nói, đó là “mệnh lệnh của hình thành quan điểm và xử lý trong thực tế cuộc sống”. Bởi vậy, định hướng chỉ đạo của từ Đại hội VII của Đảng (1991) đến nay vừa Chủ tịch Quốc hội là đúng đắn, kịp thời như là tròn 30 năm mới “tương đối yên lòng” cả một tất yếu trước cuộc sống hôm nay... về quan điểm, lý luận và cả về các phương Chúng ta hoàn toàn có quyền hy vọng một pháp, phương án xử lý trong thực tế mà vừa sự chuyển biến tích cực, mạnh mẽ trong hoạt rồi Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã tổng động lập pháp khi các định hướng của Chủ kết: “Một đặc trưng cơ bản, một thuộc tính tịch Quốc hội được cụ thể hóa trong Chương quan trọng của định hướng xã hội chủ nghĩa trình xây dựng luật, pháp lệnh hàng năm của trong kinh tế thị trường ở Việt Nam là phải Quốc hội trong những năm tới  7 Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Nguyễn Phú Trọng, Tạp chí Cộng sản số 966 (5-2021). Số 16(440) - T8/2021 7
nguon tai.lieu . vn