Xem mẫu
- BỆNH HỌC THỰC HÀNH
ĐẦU ĐAU
Đầu đau là chứng trạng của nhiều bệnh từ ngoại cả m đến nội thương,
chấn thương... Các cơn đau xẩy ra do các cơ quan nhậ y cảm với cảm giác
đau ở trong và ngoài sọ não b ị kích thích.
YHCT cho là do ngoại tà xâm nhập vào kinh lạc, đưa lên đầu, khí
thanh dương bị ngăn trở hoặc do công năng của các tạng phủ bị mất điều hòa,
khí huyết hư tổn làm cho não bị hư yếu, thường liên quan đến can, thận, tỳ.
Cũng có thể do té ngã, chấn thương hoặc bệnh lâu ngày làm cho khí trệ,
huyết ứ gây nên.
Trên lâm sàng, cần căn cứ vào vị trí đau để liên hệ với các kinh lạc,
tạng phủ gây ra đau đầu.
Trên lâm sàng thường gặp 2 loại sau: Đau đầu do ngoạ i cảm và do nội
thương.
A- ĐAU ĐẦU DO NGOẠI CẢM:
- Thường gặp các thể bệnh sau:
1- Thể phong hàn:
- Triệ u chứng: Thường đau sau khi cảm phải gió lạnh, đau cả lưng gáy,
không khát nước, rêu lưỡi trắng mỏng, mạch Phù Khẩn.
- Phép tr ị: Sơ phong tán hàn.
Dược: dùng bài Xuyên Khung Trà Điều Tán gia giảm.
- GT: Trong bài, Xuyên khung Kinh giới, Phòng phong, Khương hoạt,
Bạch chỉ, Tế tân lấy vị cay, tính ôn để sơ tán phong hàn; Bạc hà vị cay, tính
mát cùng dùng để sơ tán phong tà và điều hoà bớt tính nóng của các vị thuốc
trên; Cam thảo hoà trung, ích khí, điều hoà các vị thuốc; Lá Trà vị đắng, tính
hàn để điều hoà các thuốc cay nóng.
2. Thể phong nhiệ t:
Chứng: Đau đầu, đầu căng tức, sốt, sợ gió, mắt đỏ, mặt hồng, khát
nước, nước tiểu vàng hoặc táo bón, rìa lưỡi đỏ, rêu lưỡi mỏng vàng, mạch
Phù Sác hoặc Sác.
Phép trị: Khu phong, thanh nhiệt.
- Dược: Khung Chỉ Thạch Cao Thang gia giả m.
Trong bài, Xuyên khung, Bạch ch ỉ, Cúc hoa, Thạch cao để sơ phong,
thanh nhiệt, bỏ Khương hoạt và Cao bản vì 2 vị này vị cay, tính ôn, thêm
Bạc hà, Chi tử, Hoàng cầm để sơ phong, thanh nhiệt.
Nếu táo bón thêm Đạ i hoàng để tả nhiệ t, thông trường.
3. Thể phong thấp
- Chứng: Đau nặng đầu, cơ thể nặng nề, ngực tức, kém ăn, rêu lưỡi
trắng dầy, mạch Nhu hoặc Hoạt.
- Phép tr ị: Khu phong trừ tbấp.
- Điều tr ị: Khương Hoạt Thắng Thấp Thang gia giảm.
Khương Hoạt Thắng Thấp Thang (Tỳ Vị Luận): Cảo bản 8g, Chích
thảo 4g, Độc hoạt 8g, Khương hoạt 8g, Mạn kinh tử 8 g, Phòng phong 8g,
Xuyên khung 4g.
- GT: Trong bài dùng Khương hoạt, Xuyên khung, Phòng pbong, Mạn
kinh tử, Cảo bản để khu phong, táo thấp.
- Nếu thấp tbắng: biẻu hiện bằng ngực tức, chân tay nặng nề, ăn kém:
thêm Ý dĩ, Hậu phác, Cbỉ xác, Trần bì, Thương truật để hành khí, táo thấp.
B- ĐAU ĐẦU DO NỘI THƯƠNG
1- Thể can dương thịnh:
- Chứng: Đau đầu căng kèm chóng mặt, có lúc hoa mắt, bứt rứt hay
cáu gắt, khó ngủ, ngủ hay giật mình, mặt đỏ, miệng khô, rêu lưỡivàng, rìa
lưỡi đỏ, mạch Huyền Sác.
- Phép tr ị: Bình can, tiề m dương, dưỡng âm.
- Điều tr ị: Tbiên Ma Câu Đằng Ẩm gia giảm.
Thiên Ma Câu Đằng Ẩm (Tạp Bệnh Chứng Trị Tân Nghĩa): Câu đằng
12g, Dạ giao đằng 10g, Đỗ trọng 10g, Hoàng cầm 10g, Ích mẫu 12g, Ngưu
tất 12g, Phục thần 12g, Sơn chi 12g, Tang ký sinh 12g, Thạch quyết minh
20g, Thiên ma 8g.
- GT: Trong bài dùng Thiên ma, Câu đằng, Thạch quyết minh bình
can, tiềm dương, tức pbong; Chi tử, Hoàng cầm thanh nhiệt ở can và tâm;
Phục thần, Dạ giao đằng an thần; Thêm Sinh địa, Câu kỷ tử, Nữ trinh tử
dưỡng âm;
- Nếu đau đầu nhiều, mắt đỏ, miệng đắng, sườn đau, táo bón, mạch
Huyền Sác, thêm Long đởm thảo, Đại hoàng để thanh can, tả hoả.
2. Thể đờm thịnh:
- Chứng: Đau đầu, đầu căng tức, buồn nôn, nôn ra đờm, bụng trướng,
ngực đầy tức, rêu lưỡi dầy nhớt, mạch Hoạt.
- Phép tr ị: Hoá đờm, giáng ngh ịch.
- Điều tr ị: dùng bài Bán Hạ Bạch Truật Thiên Ma Thang gia giảm.
Bán Hạ Bạch Truật Thiên Ma Thang (Tỳ Vị Luận): Bạch truật 12g,
Bán hạ 8g, Cam thảo 4g, Phục linh 12g, Thiên ma 8g, Trần bì 8g.
- GT: Trong bài, Bán hạ, Bạch truật. Trần bì, Phục linh Sinh khương
ht~á đàm thấp, giáng nghịch chỉ ấu, Thiên ma trỉ đau đầu chóng mặt.
3. Thể huyết ứ:
- Triệu chứng: Đau đầu cố định một chỗ, kéo dài không khỏi, đau như
dùi đâm, có thể có tiền sử chấn thương ở đầu.Lưỡi tím hoặc có điểm ứ huyết,
mạch tế sáp.
- Phép tr ị: Hoạt huyết hoá ứ:
- - Điều tr ị: dùng bài Đào Hồng Tứ Vật Thang gia giả m.
Đào Hồng Tứ Vật Thang (Y Tông Kim Giám):
Đương quy 8g Hồng hoa 2g Sinh địa 8g
Táo nhân 12g Xích thược 8g Xuyên khung 8g
Sắc uống
- GT: Xuyên khung, Đương quy, Thục địa bổ huyết, hoà huyết; Xích
thược, Hồng hoa, Đào nhân tiêu ứ, phá kết. Bệnh thường kéo dài, dùng
Đương qui, Sinh địa tư bổ â m huyết.
Khí hư thêm Nhân sâm, Hoàng kỳ bổ khí;
Đau nhiều thêm Ngô công, Toàn Yết Địa long để tăng cương hoạt
huyết chỉ th ống.
Biện chứng luận trị ch ứng đau đầu ngoài việc phân chia theo các thể
bệnh trên còn cần chú ý vị trí đau. Thí dụ:
+ Đau vùng chẩm gáy liên hệ vớ i kinh thái dương pbần lớn chọn dùng
các vị Khương hoạt, Cảo bản.
- + Đau vùng trán liên hệ vớ i kinh dương minh: thường dùng Cát căn,
Bạch chỉ.
+ Đau 2 bên đầu, vùng tai, liên hệ với kinh thiếu dương: thường chọn
dùng Xuyên khung, Sài hồ.
+ Đau ở đỉnh đầu hay ở mắt liên hệ với kinh quyết âm: thường nên
dùng Ngô thù, Địa long để dẫn kinh làm tăng hiệu quả tr ị bệnh.
Ngoài ra có loại đau nửa đầu gọi là thiên đầu th~ng, đau đột ngột và
đau dữ dộ i hoặc bên trái boặc bên phải, hết đau người trở lại bình th ường,
phần lớn thuộc phong nhiệt ở kinh can, tr ị dùng các loạ i thuốc bình can tức
phong như Xuyên khung, Bạch chỉ, Cao bản, Địa long, Toàn yết, Thiên ma,
Cúc hoa.
Nhiệt thịnh thêm Chi tử, Hoàng cầm, Long đởm tbảo, Đơn bì.
Đờm nhiều thêm Trần bì, Đởm nam tinh.
Bệnh lâu ngày, có triệu chứng huyết ứ nên thêm Đơn sâm, Xích thược
để hoạt huyết hoá ứ.
CHÂM CỨU TRỊ ĐẦU ĐAU
(Theo sách ‘Thực Dụng Châm Cứu Đại Toàn’)
- 1- Đầu đau do Phong Nhiệt
- Phép tr ị: Sơ phong, thanh nhiệt. Châm tả.
- Huyệ t dùng: Phong phủ + Phong trì + Ngoại quan + Thái dương.
Nếu đau vùng trước đầ u, thêm Thượng tinh, Án đường.
- GT: Phong phủ là huyệt hội của mạch Đốc với mạch Dương duy và
kinh Thái dương, có tác d ụng tán phong, thanh nhiệt; Phong trì là huyệt hội
của kinh túc Thiếu dươnớiiii mạch Dương duy và mach Dương kiều để khử
phong; Ngoại quan tán phong, giả i biểu; Thượng tinh sơ thông kinh khí của
mạch Đốc; Thái dương, Ấn đường để tuyên tiết khí huyết ủng trệ ở đầu,
giảm đau.
2- Đầu đau do Phong Hàn
- Phép trị: Sơ tán phong hàn. Châm bình bổ, bình tả hoặc thêm cứu ấm.
- Huyệ t dùng: Đại chùy + Phong phủ + Liệt khuyết. Thêm Côn lôn.
- GT: Đại chùy là huyệt hội của các kinh dương để sơ thông dương
khí, tán hàn ở b iểu; Phong phủ khứ phong; Liệt khuyết tuyên phế khí, khí
được tuyên thông thì phong tà sẽ hết; Côn lôn sơ tiết khí của kinh túc thái
dương, tán phong, hoạt lạc, chỉ thống.
- 3- Đầu đau do Phong Thấp
- Phép tr ị: Sơ tán phong thấp.
- Huyệt châm: Phong phủ, Đại chùy, Phong long, Đầ u duy. Thêm Âm
lăng tuyền, Tam âm giao. Châm tả.
- GT: Phong phủ để tán phong; Đại chùy sơ thông khí của các kinh
dương, giải phong thấp ở phần biểu; Phong long hóa đờm thấp. Hợp với Âm
lăng tuyền, Tam âm giao để làm cho phong thấp được thanh, dương khí
được thanh, chỉ thống.
4- Đầu dau do Phong Hỏa
- Phép tr ị: Sơ tán phong hỏa. Châm tả .
- Huyệ t châm: Phong trì, Hợp cốc, Đại đôn, Hành gian.
. Đau nửa đầu: thêm Hiệp khê, Suất cốc.
. Đỉnh đầu đau: thêm Thông thiên, Bá hộ i.
- GT: Phong trì, Hợp cốc để tán phong, thanh nhiệt; Đạ i đon, Hành
gian để tiết can hỏa; Hiệp khê để sơ tiết đởm hỏa; Suất cốc để sơ thông kinh
khí của kinh Thiếu dương; Thông thiên, Bá hội trị đỉnh đầu đau.
- 5- Đầu dau do Khí Hư
- Phép tr ị: Bổ trung, ích khí. Châm bổ + cứu.
- Huyệt châm: Khí hải, Quan nguyên, Túc tam lý, Bá hội. Phối hợp
với Thái bạch.
- GT: Khí hải, Quan nguyên để bổ nguyên khí; Túc tam lý, Thái bạch
để kiện tỳ vị, bổ trung khí; Bá hội thăng khí lên, thanh dương.
6- Đầu đau do Huyết Hư
- Phép tr ị: Bổ ích tâm tỳ. Châm bổ + cứu.
- Huyệt châm: Tâm du, Cách du, Tỳ du, Túc tam lý. Phối hợp với Khí
hải.
- GT: Tâm du bổ ích tâm khí; Cách du bổ huyết; Tỳ du hợp với Túc
tam lý để đ iều lý tỳ vị; Khí hải để bổ nguyên khí theo ý ‘Khí có thể sinh
huyết’.
7- Đầu đau do Can Thận Hư
- Phép tr ị: Tư can, bổ thận. Châm bổ.
- - Huyệt châm: Can du, Thận du, Thái khê, Tam âm giao. Thêm Toàn
trúc, Ngư yêu.
- GT: Can du, Thận du để bổ can thận, ích não tủy; Thái khê bổ thận
thủy; Tam âm giao điều bổ 3 kinh âm ở chân (Can, Thận, Tỳ); Toàn trúc,
Ngư yêu là huyệ t cục bộ để điề u kinh khí của bản kinh, giảm đau.
8- Đầu đau do Đờm Quyết
- Phép tr ị: Địch đờm, giáng nghịch. Châm tả.
- Huyệ t châm: Trung quản, Phong long, Đầu duy, Thái dương.
- GT: Trung quản để điều vị, lý khí, giáng nghịch; Phong long giáng
vị, hóa đờ m trọc; Đầu duy, Thái dương để đ iều lý huyết tại chỗ, chỉ thống;
Bá hội thăng thanh dương, khai khiếu, tỉnh đầu, mắt; Âm lăng tuyền khứ
thấp ở tỳ trừ đờm trọc.
THAM KHẢO
+ Đầu Thống Tán (Trung Quốc Đương Đại Trung Y Danh Nhân
Chí):Toàn yết, Ngo công đều 10g, Cương tằm 20g. tán bột. Mỗi lần uôgs 2 –
3g, ngày 3 lần, với nước ấm.
- Tác dụng: Tức phong, định kinh, tuyên tán, chỉ thống. Trị đầu đau lâu
ngày.
nguon tai.lieu . vn
