Bài giảng Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế, xã hội - TS. Nguyễn Hữu Ngữ

ĐẠI HỌC HUẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM BÀI GIẢNG QUY HOẠCH TỔNG THỂ PHÁT TRIỂN KINH TẾ-XÃ HỘI (Tài liệu tham khảo dành cho hệ Đại học và Cao học ngành Quản lý đất đai) TS. Nguyễn Hữu Ngữ Jan, 2011 ĐẠI HỌC HUẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM BÀI GIẢNG QUY HOẠCH TỔNG THỂ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI (Tài liệu tham khảo dành cho hệ Cao học ngành Quản lý đất đai) Biên soạn: TS. Nguyễn Hữu Ngữ Huế, 1/2011 (LƢU HÀNH NỘI BỘ) 1 MỤC LỤC Chƣơng I MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ QUY HOẠCH TỔNG THỂ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI TRONG ĐIỀU KIỆN HỘI NHẬP QUỐC TẾ Ở VIỆT NAM 1. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI VIỆT NAM 1.1. Tình hình đất nƣớc......................................................................................................6 1.2. Bối cảnh quốc tế.........................................................................................................6 2. QUAN ĐIỂM PHÁT TRIỂN CỦA CHIẾN LƢỢC PHÁT TRIỂN KINH TẾ-XÃ HỘI 2011 – 2020..............................................................................................................8 3. MỤC TIÊU CHIẾN LƢỢC VÀ KHÂU ĐỘT PHÁ...................................................9 3.1. Mục tiêu tổng quát......................................................................................................9 3.2. Mục tiêu chủ yếu về phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội và môi trƣờng ......................10 4. ÐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN, ÐỔI MỚI MÔ HÌNH TĂNG TRƢỞNG, CƠ CẤU LẠI NỀN KINH TẾ.......................................................................................................11 5. VẤN ĐỀ QUY HOẠCH TỔNG THỂ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI Ở VIỆT NAM................................................................................................................ 14 5.1. Tình hình chung........................................................................................................ 14 5.2. Về kế hoạch hóa ....................................................................................................... 15 5.3. Về nội dung và phƣơng pháp quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội ở Việt Nam...................................................................................................................... 17 6. ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU MÔN HỌC...... 19 6.1. Đối tƣợng nghiên cứu của môn học........................................................................... 19 6.2. Nội dung nghiên cứu................................................................................................. 19 6.3. Phƣơng pháp nghiên cứu môn học............................................................................ 20 Chƣơng II CƠ SỞ LÝ LUẬN QUY HOẠCH TỔNG THỂ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI 1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ QUY HOẠCH TỔNG THỂ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI...................................................................................................... 21 1.1. Hệ thống kế hoạch hóa phát triển............................................................................. 21 1.1.1. Quy trình kế hoạch hóa nền kinh tế........................................................................ 21 1.1.2. Chức năng, nguyên tắc của kế hoạch hóa phát triển............................................... 29 1.2. Vị trí, vai trò của quy hoạch TTPTKT-XH trong sự nghiệp CNH-HĐH đất nƣớc...... 34 1.2.1. Nhận thức về công nghiệp hóa, hiện đại hóa.......................................................... 34 1.2.2. Các nhân tố của quy hoạch tổng thể ảnh hưởng đến hệ thống kinh tế - xã hội........ 36 1.2.3. Quan hệ của quy hoạch tổng thể trong sự nghiệp CNH – HĐH.............................. 42 1.3. Mối quan hệ giữa quy hoạch TTPTKTXH với các loại hình quy hoạch khác ............ 42 1.3.1. Quan hệ giữa quy hoạch TTPTKT-XH với quy hoạch sử dụng đất.......................... 43 1.3.2. Quan hệ giữa quy hoạch TTPTKT-XH và quy hoạch phát triển các ngành 2 (nông nghiệp, công nghiệp, dịch vụ)................................................................................ 43 1.3.3. Quan hệ giữa quy hoạch TTPTKT-XH với quy hoạch đô thị và xây dựng............... 44 1.3.4. Quan hệ giữa quy hoạch TTPTKTXH với quy hoạch phát triển kết cấu hạ tầng ..... 44 2. BẢN CHẤT CỦA QUY HOẠCH TỔNG THỂ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI...................................................................................................... 44 2.1. Khái luận về quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội...................................... 44 2.2. Bản chất của quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội ..................................... 50 2.2.1. Quy hoạch phát triển ngành, lĩnh vực .................................................................... 50 2.2.2. Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội lãnh thổ.......................................... 51 3. PHƢƠNG PHÁP TIẾP CẬN CỦA QUY HOẠCH TỔNG THỂ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI ............................................................................. 54 3.1. Phƣơng pháp tiếp cận quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội trong điều kiện kinh tế thị trƣờng.............................................................................................. 54 3.2. Phƣơng pháp tiếp cận quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội vùng................. 54 3.2.1. Vùng lãnh thổ - phương pháp tiếp cận ................................................................... 54 3.2.2. Quan niệm về quản lý vùng ở Việt Nam.................................................................. 57 3.2.3. Định hướng phát triển các vùng............................................................................. 60 4. ĐẶC ĐIỂM, YÊU CẦU VÀ NGUYÊN TẮC CƠ BẢN CỦA QUY HOẠCH TỔNG THỂ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI........................................................ 64 4.1. Đặc điểm chủ yếu của quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội......................... 64 4.1.1 Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội là văn bản pháp lý...................................64 4.1.2. Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội là một công cụ hữu hiệu của công tác quản lý nhà nước............................................................................................... 66 4.1.3. Quy hoạch tổng thể có tính phản ánh và tính chỉ đạo hành động............................ 67 4.2. Yêu cầu chủ yếu của quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội........................... 68 4.3. Nguyên tắc cơ bản của quy hoạch tổng thể phát triển kinh - tế xã hội....................... 71 Chƣơng III NỘI DUNG QUY HOẠCH TỔNG THỂ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI 1. PHÂN TÍCH, ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG CÁC NGUỒN LỰC TÁC ĐỘNG ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI......................................... 74 1.1. Điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên và môi trƣờng ......................................... 74 1.2. Đặc điểm dân số, dân cƣ, nguồn nhân lực ................................................................ 79 1.3. Đánh giá thực trạng kinh tế - xã hội. ......................................................................... 82 1.3.1. Phân tích, đánh giá tăng trưởng kinh tế................................................................. 82 1.3.2. Phân tích, đánh giá quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế....................................... 83 1.3.3. Nội dung phân tích, đánh giá thực trạng phát triển ngành, lĩnh vực và sản phẩm chủ lực............................................................................................................. 84 1.3.4. Phân tích, đánh giá hệ thống kết cấu hạ tầng......................................................... 86 1.3.5. Phân tích thực trạng đầu tư phát triển................................................................... 86 1.3.6. Hiện trạng phát triển lãnh thổ................................................................................ 87 3 1.3.7. Phân tích đánh giá tác động của các cơ chế, chính sách đang thực hiện phát triển kinh tế - xã hội................................................................................. 87 1.3.8. Phân tích, đánh giá tổ chức quản lý và thực hiện quy hoạch phát triển kinh tế- xã hội.................................................................................................................. 87 1.4. Phân tích đánh giá các yếu tố bên ngoài tác động đến sự phát triển (bối cảnh kinh tế quốc tế, mối quan hệ kinh tế- xã hội trong nƣớc và liên vùng).............................. 87 1.4.1. Phân tích sự báo tác động của bối cảnh quốc tế và khu vực có tác động trực tiếp đến nền kinh tế.................................................................................................. 87 1.4.2. Phân tích tác động của quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội của cấp vĩ mô đến phát triển kinh tế - xã hội địa phương........................................................ 88 1.5. Phân tích lợi thế, hạn chế và thách thức .................................................................... 88 2. LUẬN CHỨNG QUAN ĐIỂM MỤC TIÊU VÀ KHẢ NĂNG PHÁT TRIỂN........ 88 2.1. Luận chứng các quan điểm phát triển và mục tiêu tổng quát...................................... 88 2.1.1. Xác định quan điểm phát triển .............................................................................. 89 2.1.2. Xác định mục tiêu phát triển ................................................................................. 89 2.2. Luận chứng các mục tiêu phát triển cụ thể cho từng giai đoạn quy hoạch.................. 90 2.2.1. Đối với cách tiếp cận theo mục tiêu ....................................................................... 90 2.2.2. Đối với cách tiếp cận từ tiềm năng phát triển......................................................... 91 2.2.3. Lựa chọn các phương án phát triển........................................................................ 92 2.3. Luận chứng chuyển dịch cơ cấu kinh tế, các phƣơng án tăng trƣởng kinh tế và lựa chọn cơ cấu đầu tƣ................................................................................................ 92 3. LUẬN CHỨNG PHƢƠNG HƢỚNG QUY HOẠCH PHÁT TRIỂN CÁC NGÀNH VÀ CÁC LĨNH VỰC............................................................................ 93 3.1. Phƣơng hƣớng phát triển các ngành kinh tế chủ yếu.................................................. 93 3.1.1. Đối với ngành công nghiệp.................................................................................... 93 3.1.2. Đối với nông, lâm, ngư nghiệp............................................................................... 93 3.1.3. Dịch vụ - thương mại............................................................................................ 94 3.2. Phƣơng hƣớng phát triển các lĩnh vực xã hội và môi trƣờng...................................... 94 3.2.1. Phát triển nguồn lực.............................................................................................. 94 3.2.2. Phát triển giáo dục – đào tạo................................................................................. 99 3.2.3. Y tế và chăm sóc sức khoẻ nhân dân ...................................................................... 99 3.2.4. Văn hóa, thông tin, thể dục thể thao....................................................................... 99 3.2.5. Mức sống dân cư, xoá đói giảm nghèo................................................................... 99 3.2.6. Bảo vệ môi trường và sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên.................................. 99 4. QUY HOẠCH PHÁT TRIỂN KHÔNG GIAN (QUY HOẠCH VÙNG LÃNH THỔ).................................................................................................... 100 4.1. Quy hoạch phát triển không gian chung (phân bố lãnh thổ)..................................... 100 4.2. Quy hoạch phát triển sản xuất................................................................................. 100 4.2.1. Sản xuất trong phát triển kinh tế xã hội................................................................ 100 4.2.2. Các mục tiêu và xu hướng phát triển cơ cấu sản xuất........................................... 101 4.2.3. Các mối quan hệ sản xuất không gian.................................................................. 102 4.2.4. Quy hoạch cơ cấu và phân bố sản xuất trong vùng .............................................. 103 4 ... - tailieumienphi.vn