Xem mẫu
- XU HƯỚNG PHÁT TRIỂN KHO DỮ LIỆU SỐ VÀ MÔ HÌNH KHO DỮ LIỆU SỐ TẠI TRUNG TÂM THÔNG TIN VÀ DỰ BÁO KINH TẾ-XÃ HỘI QUỐC GIA Ths., Đặng Thị Xuân, Email:xuandm2k@yahoo.com Ths., Nguyễn Hồng Liên, Email:hlien2210@yahoo.com Bộ Kế hoạch và Đầu tư Ths., Mai Thị Thu, Phó chủ tịch Hội Thông tin KH&CNVN Email:maithu62@gmail.com Ths., Hoàng Kim Dung, Phó Chánh văn phòng Hội Thông tin KH&CNVN Email:hoangdungspnnk18@gmail.com Tóm tắt: Bài báo nghiên cứu và phân tích xu hướng phát triển kho dữ liệu số trong bối cảnh của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Có thể nói “Kho lưu trữ số” là một bước tiến xa hơn của “Kho lưu trữ tài liệu điện tử” hay có thể nói cách khác, là “Kho lưu trữ tài liệu điện tử cấp cao”, cho phép đọc được thông tin toàn văn sau khi đã số hoá hầu hết tài liệu, đặc biệt là các tài liệu dưới dạng đồ hoạ (như tranh ảnh, bản đồ,...) và tài liệu đa phương tiện (multimedia). Theo đó, các tác giả trình bày một số kết quả đã và đang triển khai mô hình kho dữ liệu số tại Trung tâm Thông tin và Dự báo kinh tế-xã hội quốc gia (NCIF). Từ khóa: Kho dữ liệu số, dữ liệu điện tử; tài liệu điện tử; lưu trữ điện tử 1. Xu hướng phát triển kho dữ liệu số: Xu hướng phát triển chung và xu hướng trong việc tạo lập kho tài liệu điện tử đang diễn ra đồng thời với việc áp dụng công nghệ thông tin là một sáng kiến đã và sẽ làm thay đổi cách tư duy, tìm tòi và khám phá các nguồn tài liệu trong quá trình học tập, nghiên cứu, sống và làm việc của nhân loại. Các chuyên gia, các nhà phát triển công nghệ thông tin hàng đầu cho rằng: số hóa kho tri thức thế giới là một trong những sáng kiến quan trọng nhất của thiên niên kỷ mới. Phương hướng chiến lược chủ yếu trong việc phát triển các kho lưu trữ tài liệu trên thế giới là tăng cường chuyển đổi và bổ sung các tài liệu số. Các trung tâm thư viện, lưu trữ trên thế giới đã và đang tiếp tục tiến hành hoạt động bổ sung và bảo quản khối lượng lớn các tài liệu điện tử. Trong tương lai, hầu hết tài liệu phát sinh sẽ chỉ được thu thập về dưới dạng điện tử, nhu cầu các tài liệu được sử dụng dưới dạng điện tử cũng đang tăng nhanh. Một số dự báo cho rằng trong tương lai gần, các tài liệu được sử dụng, khai thác bởi cá nhân, tổ chức sẽ chủ yếu được xuất bản và lưu trữ hầu hết dưới dạng điện tử. Sự bùng nổ và gia tăng nhanh chóng nội dung số đã dẫn tới xu thế 126
- ngày càng phát triển mạnh mẽ các tài liệu ở dạng điện tử. Tài liệu chuyển dịch từ in sang định dạng số theo nhiều cách, cụ thể như sau: - Xuất bản điện tử: Hiện nay, hầu hết các tạp chí khoa học và nghiên cứu, ấn phẩm nhiều kỳ, sách, âm nhạc và phim ảnh, tất cả những nội dung điện tử đều có xu hướng xuất bản chung này. Đặc biệt, ấn phẩm nhiều kỳ là dạng tài liệu hướng tới hình thức phân phối dưới dạng số sớm nhất. Nhiều thư viện đại học và thư viện cơ quan nghiên cứu đã và đang chuyển đổi từ việc sử dụng tạp chí khoa học và nghiên cứu dạng in sang dạng xuất bản điện tử. Vì vậy, thay vì mở rộng các ấn phẩm nhiều kỳ đóng tập thì trường đại học và cơ quan nghiên cứu sẽ tăng cường xuất bản các ấn phẩm hay cơ sở dữ liệu tạp chí điện tử. Trong lĩnh vực xuất bản tài liệu nghiên cứu và học thuật, xuất bản truy cập mở cho phép tác giả chi trả phí xuất bản để hỗ trợ quyền truy cập miễn phí vĩnh viễn tới tài liệu hay ấn phẩm nhiều kỳ xuất bản theo mô hình này. - Số hóa tài liệu: Các bản thảo, hình ảnh, và nhiều tài liệu nghiên cứu có tính lịch sử đã và đang được tiến hành số hóa. Công nghệ số khiến việc tiếp cận các kho tài liệu nói trên trở nên dễ dàng hơn so với cách tiếp cận truyền thống. Tương tự, tài liệu sách đã được xuất bản cũng sẽ được số hóa trong các dự án số hóa khối lượng lớn. Dự đoán, trong 20 năm nữa, tất cả sách mới sẽ được xuất bản dưới dạng số, và các bộ sưu tập thư viện hiện nay sẽ chuyển dịch ra khỏi các bộ sưu tập in truyền thống. Tỷ lệ tài liệu điện tử /tài liệu truyền thống trong các thư viện, các trung tâm thông tin-tư liệu của các tổ chức thay đổi theo hướng nghiêng về phát triển tài liệu điện tử. Các thư viện phát triển tài liệu điện tử theo 3 cách: i) Tự tiến hành số hóa nguồn tài liệu in hiện có; ii) Bổ sung /tích hợp nguồn tin điện tử thông qua việc mua và trao đổi tài liệu điện tử đang được xuất bản; iii) Xây dựng các liên kết (tạo khả năng truy cập) đến các nguồn tài liệu trực tuyến trên Internet. Nguồn tài liệu trực tuyến và các loại hình sản phẩm, dịch vụ thông tin tương ứng với nó được chú trọng phát triển với tốc độ ngày càng cao và chiếm tỷ trọng ngày càng lớn. Dữ liệu số được xây dựng theo cấu trúc giúp tổ chức nâng cao năng lực và hiệu quả kiểm soát dữ liệu. Hiện nay, hầu hết các tổ chức trên thế giới đã và đang nỗ lực tiến hành việc số hóa tài liệu, thông tin của tổ chức, thậm chí có nhiều đơn vị, tổ chức đã hoàn thành việc số hóa tài liệu của mình và tiếp tục triển khai những bước tiếp theo của chuyển đổi số. Họ lập kế hoạch số hóa các tài liệu có giá trị và tần xuất sử dụng cao. Công cụ để tổ chức sử dụng tài liệu là các hệ thống thông tin, cơ sở dữ liệu và các trang web chuyên biệt bảo đảm việc truy cập thông tin bằng lời văn, hình ảnh, âm thanh,... Về mô hình, đến nay các nước phát triển trên thế giới đang xây dựng các kho lưu trữ tài liệu theo hai mô hình cơ bản đó là “Kho lưu trữ tài liệu điện tử” và “Kho lưu trữ số”. “Kho lưu trữ tài liệu điện tử” sẽ lưu trữ và phục vụ sử dụng cả tài liệu truyền thống (tài liệu giấy) và tài liệu điện tử (tài liệu số hoá), trong khi đó “Kho lưu 127
- trữ số” chỉ lưu trữ và phục vụ sử dụng các tài liệu điện tử, tức là toàn bộ các tài liệu của kho lưu trữ đã được số hóa hoặc tài liệu được hình thành ngay từ đầu dưới dạng điện tử. Như vậy, khái niệm “Kho lưu trữ số” là một bước tiến xa hơn của “Kho lưu trữ tài liệu điện tử” hay có thể nói cách khác, là “Kho lưu trữ tài liệu điện tử cấp cao”, cho phép đọc được thông tin toàn văn sau khi đã số hoá hầu hết tài liệu, đặc biệt là các tài liệu dưới dạng đồ hoạ (như tranh ảnh, bản đồ,...) và tài liệu đa phương tiện (multimedia). Các “Kho lưu trữ tài liệu điện tử” và các hệ thống thông tin điện tử nói chung được thiết lập và vận hành trên hạ tầng kỹ thuật là các trung tâm dữ liệu số (Digital Data Center). Các trung tâm dữ liệu đang là mục tiêu hướng đến về mặt tổ chức kho dữ liệu, hệ thống thông tin tích hợp của các cơ quan, tổ chức và các doanh nghiệp lớn trong hầu hết các lĩnh vực kinh doanh, tài chính như các ngân hàng, sàn chứng khoán, công ty bảo hiểm, cũng như trong hệ thống các thư viện, đơn vị lưu trữ của tất cả các cơ quan nhà nước, tổ chức nghiên cứu… Bởi vì, đối với tất cả các cơ quan, tổ chức, nhu cầu quản lý, lưu trữ an toàn, khoa học, bảo mật, xử lý và khai thác thông tin, tài liệu cho nhiều người sử dụng đồng thời là hết sức quan trọng. Từ yêu cầu thực tế đó, các cơ quan, tổ chức nói chung phải tính đến việc tạo lập, xây dựng hoặc thuê một “trung tâm dữ liệu” cho hiện tại và tương lai để đảm bảo quá trình thu thập, xử lý, lưu trữ, và cung cấp dữ liệu một cách đầy đủ, chất lượng và kịp thời nhằm đáp ứng tối đa nhu cầu của người sử dụng, đem lại hiệu quả về kinh tế, an ninh trong quá trình hoạt động. Các kho dữ liệu số/trung tâm dữ liệu số được xây dựng có chức năng thu thập dữ liệu, được quản trị, vận hành thông qua các hệ thống thông tin điện tử nhằm cung cấp các dịch vụ thông tin từ cơ bản đến phức tạp. Về nguyên tắc, kho dữ liệu số/trung tâm dữ liệu số là một hạ tầng kỹ thuật xử lý, lưu trữ thống nhất, được quản trị để đảm bảo cho việc thiết lập các hoạt động cung cấp dịch vụ, khai thác thông tin, tư liệu, tài liệu số cho cơ quan, tổ chức và phục vụ cho hàng ngàn người cần truy cập, trao đổi thông tin. Về thể hiện, trung tâm dữ liệu có chức năng xử lý và lưu trữ dữ liệu bao gồm một hệ thống máy tính gồm nhiều máy chủ, các thiết bị lưu trữ lớn và các phần mềm ứng dụng để thực hiện việc lưu trữ dữ liệu số, cho phép người dùng dễ dàng truy cập, tìm kiếm và xem được nội dung toàn văn của tài liệu điện tử từ xa thông qua hệ thống mạng và các phương tiện truyền thông. Cùng với sự phát triển các ứng dụng công nghệ thông tin và hạ tầng truyền thông, các trung tâm dữ liệu số hiện nay đang phát triển theo hướng tích hợp, liên kết với nhau để hình thành hệ thống các “trung tâm dữ liệu ảo”, đáp ứng nhu cầu quản trị, vận hành và khai thác lớn nguồn tài liệu, thông tin đa dạng từ các hệ thống thông tin điện tử chuyên ngành và liên ngành. 128
- 2. Hoạt động thông tin tư liệu và nhu cầu xây dựng kho dữ liệu số trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 Hoạt động thông tin tư liệu khoa học bao gồm việc thu thập/cập nhật, quản lý, lưu trữ và đáp ứng nhu cầu khai thác hiệu quả các cơ sở dữ liệu/hệ thống thông tin chuyên ngành về khoa học, kinh tế, xã hội,… là một trong những nền tảng quan trọng để hỗ trợ và đảm bảo chất lượng, kịp thời cho các hoạt động nghiên cứu, phổ biến thông tin kinh tế - xã hội, khoa học công nghệ, văn hóa,… đồng thời góp phần thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả cho công tác nghiên cứu, dự báo và ứng dụng, phát triển kinh tế - xã hội nói chung và các ngành, lĩnh vực cụ thể. Trước yêu cầu thay đổi và chuyển hóa thông tin của xã hội thông tin, các cơ quan, tổ chức có đầu mối chịu trách nhiệm về hoạt động thông tin tư liệu đã tích cực triển khai, thực hiện các nghiên cứu, xây dựng các quy trình quản lý và cung cấp thông tin được chuẩn hóa để phù hợp với các yêu cầu xây dựng các cơ sở dữ liệu, các hệ thống thông tin có khả năng tích hợp với các công cụ, giải pháp lưu trữ, quản lý, vận hành và khai thác được thuận lợi. Các hệ thống thông tin, tư liệu quản lý, nghiên cứu,… đã từng bước được tổ chức lại theo hướng điện tử hóa, số hóa phù hợp với giải pháp công nghệ và nhu cầu phát triển của tổ chức. Tuy nhiên, để phát huy lợi ích to lớn của việc ứng dụng CNTT và tăng cường hơn nữa năng lực và hiệu quả của hoạt động thông tin tư liệu, nhu cầu cấp thiết đặt ra là phải tổ chức, hình thành các kho dữ liệu số đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ về nội dung, cấu trúc dữ liệu, thông tin theo từng ngành, từng lĩnh vực phù hợp với nhu cầu quản lý và khai thác nhằm tăng khả năng đáp ứng thông tin, cung cấp thông tin một cách đầy đủ, chính xác. Trong giai đoạn hiện nay, chính sách điện tử hoá kho tài liệu truyền thống cần hướng tới các vấn đề, đó là số hoá tài liệu (tạo lập các tài liệu điện tử), bảo quản lâu dài và quản lý tài liệu điện tử cho sử dụng hiện tại và tương lai. Việc số hoá tài liệu là xu thế phát triển chung phù hợp với sự phát triển của công nghệ và đáp ứng nhu cầu khai thác tài liệu, bảo quản lâu dài để bảo đảm việc sử dụng trong tương lai. Việc tổ chức lại và quản lý tài liệu điện tử là bảo đảm độ tin cậy của tài liệu, đáp ứng yêu cầu quản lý và sử dụng thông qua các phương tiện điện tử và công cụ truyền thông hiện đại. Về cơ bản, nhu cầu đầu tư xây dựng một kho dữ liệu điện tử của mỗi cơ quan, tổ chức đều phải triển khai các nhiệm vụ sau: - Tạo lập, thu thập, lưu trữ, tổ chức sử dụng tài liệu điện tử, các tài liệu điện tử đó được điện tử hoá (hay số hoá) từ các nguồn tài liệu, thông tin khoa học công nghệ đang được lưu trữ truyền thống tại các trung tâm thông tin và hệ thống thư viện của các cơ quan, tổ chức trên phạm vi cả quốc gia. - Bảo quản, bảo hiểm tài liệu điện tử với các giải pháp lưu trữ với những định dạng chuẩn về tài liệu điện tử; sao lưu dưới nhiều định dạng khác nhau, với nhiều 129
- phương tiện khác nhau; có khả năng chuyển đổi tài liệu sang các môi trường công nghệ mới; phục hồi dữ liệu khi có rủi ro, để có thể bảo vệ an toàn tài liệu điện tử; - Cập nhật, thu thập tài liệu điện tử hình thành, phát sinh mới trong quá trình hoạt động của các cơ quan, tổ chức; - Cập nhật thường xuyên về quy trình nghiệp vụ quản lý, lưu trữ tài liệu, thông tin điện tử nhằm vận hành và khai thác hiệu quả phù hợp với sự phát triển của nền tảng công nghệ số đang thay đổi và phát triển rất nhanh. Về nguyên tắc, các trung tâm lưu trữ dữ liệu tài liệu điện tử hoặc kho lưu trữ tài liệu điện tử luôn phát triển cùng với công nghệ. Thông tin có thể mất đi trong một quá trình hoạt động bình thường hoặc có thể mất vì các thiết bị hay ứng dụng đọc chúng không còn nữa. Do đó, xây dựng Kho lưu trữ tài liệu điện tử là một hoạt động liên tục, không bao giờ kết thúc và trở thành một hoạt động thường xuyên. Quy trình đầu tư qua nhiều giai đoạn sẽ bảo đảm được sự phát triển phù hợp với sự phát triển của công nghệ, đồng thời bảo đảm khả năng kế thừa, tính ổn định lâu dài của các nội dung đầu tư trước, hạn chế việc đầu tư lại. Việc xây dựng Kho lưu trữ tài liệu điện tử ban đầu cần tiến hành theo quy mô phù hợp với ưu tiên đầu tư các nội dung có tính bền vững trong khoảng thời gian dài, đối với các nội dung đầu tư có sự ổn định ngắn, tức là chịu sự tác động của sự thay đổi công nghệ, cần đầu tư qua nhiều giai đoạn với qui mô mở rộng phù hợp. Nội dung đầu tư có thể xem xét theo các bước sau: 1. Trước hết, ưu tiên đầu tư các giải pháp có tiêu chí mang đặc tính ổn định bền vững (sử dụng lâu dài) so với sự phát triển của công nghệ, cụ thể: - Về giải pháp quản lý tài liệu, áp dụng theo tiêu chuẩn chung: mô hình lưu trữ tài liệu điện tử để tự động hoá các qui trình nghiệp vụ lưu trữ (thu thập, xử lý, khai thác sử dụng...) và bảo đảm các đặc tính lưu trữ (tính xác thực, tin cậy, toàn vẹn, khả dụng); các chuẩn thông tin (mô tả, giao tiếp, tích hợp...) để có cơ sở cho xây dựng các giải pháp phần mềm quản lý tài liệu điện tử đạt tiêu chuẩn quốc tế, được áp dụng hiệu quả và ổn định trong thực tế, điều đó sẽ bảo đảm sự thống nhất chung và sự phát triển bền vững; - Về giải pháp bảo quản và duy trì lâu dài tài liệu điện tử, cần lựa chọn các chuẩn định dạng cơ bản cho tài liệu và dữ liệu với các yêu cầu về khả năng sử dụng lâu dài như: định dạng vừa đáp ứng yêu cầu phổ dụng hiện tại lại vừa đáp ứng yêu cầu sử dụng lâu dài khi công nghệ phát triển; đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật cho việc sao lưu bảo hiểm ra các phương tiện lưu trữ khác nhau (băng từ, đĩa quang, microfilm,...); có khả năng chuyển đổi, di chuyển an toàn sang các định dạng chuẩn khác nhau khi công nghệ thay đổi; - Về phương tiện lưu trữ, cần đầu tư vào các giải pháp phần cứng và phần mềm lưu trữ để bảo đảm: bảo quản lâu dài tài liệu, bảo đảm tính nguyên vẹn của tài liệu 130
- điện tử; tài liệu được lưu giữ an toàn, bảo quản lâu dài, có giải pháp chuyển đổi và kiểm tra an toàn; áp dụng các biện pháp bảo mật; các phương tiện phải có tính bền vững, có giải pháp sao lưu dự phòng và phục hồi khi có sự cố; - Về phát triển nguồn tài nguyên, cần đầu tư phát triển nguồn tài liệu điện tử thông qua việc tiến hành số hoá một lượng lớn tài liệu lưu trữ trong Kho lưu trữ tài liệu truyền thống, ưu tiên lựa chọn số hoá các tài liệu lưu trữ được khai thác, sử dụng nhiều, tài liệu quý hiếm và các tài liệu đã, đang bị huỷ hoại. Việc tạo nhiều nguồn tài liệu điện tử sẽ đáp ứng nhiều hơn những yêu cầu tiếp cận, khai thác, sử dụng các tài liệu lưu trữ. 2. Tiếp theo, đối với những nội dung đầu tư có sự ổn định ngắn thì cần đầu tư theo lộ trình tuỳ theo mức độ phát triển của nhu cầu. Ví dụ, đối với hệ thống thiết bị lưu trữ, cần xây dựng với quy mô nhỏ phù hợp với nhu cầu cho hiện tại và phát triển trong giai đoạn ngắn. Bởi lẽ nếu xét về mặt công nghệ, công nghệ cho thiết bị lưu trữ phát triển rất nhanh, thường thì sau một năm dung lượng lưu trữ tăng gấp hai trong khi giá thành thiết bị tăng không đáng kể, thiết bị thay thế hay nâng cấp với công nghệ cũ giá thành rất cao. Nếu xét về khối lượng tài liệu, khối lượng dữ liệu điện tử hiện tại đang có là không nhiều và khối lượng được xây dựng mới sẽ tăng dần trong thời gian tới. Thiết bị lưu trữ có thể phát triển từ quy mô nhỏ đủ để lưu trữ một khối lượng dữ liệu và tài liệu lưu trữ phù hợp với dự báo nhu cầu. Thiết bị lưu trữ đầu tư tiếp theo (có thể sau 5 năm) sẽ được đầu tư mới với dung lương lưu trữ lớn hơn gấp nhiều lần để có thể thay thế hoặc kế thừa thiết bị cũ, chí phí đầu tư hợp lý. Ngoài ra, cần nghiên cứu để kế thừa các kết quả đầu tư đã có, tránh không phải đầu tư chồng chéo hoặc đầu tư lại, giảm chi phí đầu tư, đồng thời cũng phải tạo ra các cơ sở cho sự phát triển và nâng cấp trong các giai đoạn tiến theo để hướng tới xây dựng kho lưu trữ số hiện đại. Việc triển khai xây dựng kho dữ liệu tài liệu điện tử là hoàn toàn phù hợp với xu thế quản lý, khai thác các hệ thống lưu trữ điện tử nói chung và hệ thống thông tin tư liệu điện tử nói riêng. Kho lưu trữ tài liệu điện tử sẽ bảo đảm được chức năng tập trung nguồn tài liệu điện tử của các ngành, lĩnh vực nhằm đáp ứng yêu cầu khai thác, sử dụng các tài liệu lưu trữ trên mạng thông tin diện rộng. Để xây dựng thành công, cần có sự chỉ đạo thống nhất, sự nỗ lực và ý thức trách nhiệm của tổ chức và quy trình quản lý phù hợp với các giải pháp phát triển kho lưu trữ theo hướng hiện đại. 3. Mô hình kho dữ liệu số tại trung tâm Thông tin và Dự báo kinh tế-xã hội quốc gia: Bộ Kế hoạch và Đầu tư là cơ quan của Chính phủ, thực hiện chức năng quản lý nhà nước về kế hoạch, đầu tư phát triển và thống kê. Một trong những chức năng và nhiệm vụ của Bộ là tham mưu tổng hợp về chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội. (Trích Nghị định Số: 86/2017/NĐ-CP, ngày 25 tháng 07 năm 2017 131
- Quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Kế hoạch và Đầu tư). Trung tâm Thông tin và Dự báo kinh tế - xã hội quốc gia (NCIF) là tổ chức sự nghiệp khoa học trực thuộc Bộ Kế hoạch và Đầu tư, thực hiện chức năng thông tin, dự báo và cảnh báo tình hình kinh tế - xã hội trong nước và quốc tế phục vụ công tác chỉ đạo, điều hành và quản lý nhà nước về kế hoạch, đầu tư phát triển kinh tế - xã hội; cung ứng dịch vụ sự nghiệp công trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học theo quy định của pháp luật. (Trích Quyết định Số: 44/2018/QĐ-TTg, ngày 08 tháng 11 năm 2018 Thủ tướng Chính phủ Quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Trung tâm Thông tin và Dự báo kinh tế - xã hội quốc gia thuộc Bộ Kế hoạch và Đầu tư) Theo đó, NCIF có nhiệm vụ và quyền hạn chính như sau: 1. Tổ chức xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu thông tin phục vụ công tác phân tích, dự báo, cảnh báo về kế hoạch, đầu tư phát triển kinh tế - xã hội; 2. Cung cấp thông tin phục vụ quá trình hoạch định chính sách, chỉ đạo, điều hành và quản lý nhà nước về kế hoạch, đầu tư phát triển kinh tế - xã hội; 3. Tổ chức điều tra, thu thập thông tin trong nước và quốc tế phục vụ công tác phân tích, dự báo và cảnh báo kinh tế - xã hội; 4. Tổng hợp, phân tích thông tin phản hồi và đánh giá tác động của cơ chế, chính sách và pháp luật về phát triển kinh tế - xã hội; 5. Phân tích, dự báo và cảnh báo tình hình kinh tế - xã hội phục vụ xây dựng và điều hành kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội; tổng hợp và phân tích những biến động bất thường về kinh tế - xã hội trong nước và quốc tế để đưa ra các dự báo, cảnh báo và kiến nghị các cơ quan quản lý nhà nước điều chỉnh chính sách trong quá trình chỉ đạo, điều hành, thực hiện chiến lược, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của cả nước; 6. Nghiên cứu lý luận và phương pháp luận về phân tích, dự báo, cảnh báo kinh tế - xã hội; 7. Đầu mối thông tin khoa học và công nghệ cấp bộ của Bộ Kế hoạch và Đầu tư…Nhằm triển khai thực hiện chức năng nhiệm vụ của NCIF, đồng thời kế thừa các kết quả qua các dự án đã và đang được Bộ đầu tư trong nhiều giai đoạn khác nhau, NCIF đã và đang triển khai thực hiện mô hình kho dữ liệu số trình bày trong hình 1. Mô hình quản lý tập trung tài liệu điện tử của Bộ phục vụ nghiên cứu, hoạch định chính sách, dự báo và lập kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội chính là mô hình quản lý bộ sưu tập số/Thư viện số của Bộ. Hệ thống quản lý tài liệu điện tử/Bộ sưu tập số của Bộ được thiết kế có tính chất mở và linh hoạt, cung cấp khả năng tích hợp đối với các hệ thống đang vận hành tại Bộ, hoặc hệ thống sẽ triển khai trong tương lai (nếu được thống nhất chung cùng một giao thức). Mục đích của việc này là nhằm phục vụ khai thác tài liệu điện tử từ hệ thống một cách hiệu quả, cũng là một nơi cung cấp tài liệu điện tử cho các Web Portal của Bộ các đơn vị trực thuộc. Hơn thế nữa thông qua việc giải pháp tích hợp giao tiếp, 132
- các đơn vị trong Bộ cũng có thể sẽ là nguồn cung cấp tài liệu điện tử cho bộ sưu tập số/ thư viện số trong tương lai. Hệ thống quản lý bộ sưu tập số có các môđun thành phần được đề cập dưới đây. Hình 1: Sơ đồ tổng thể của hệ thống quản lý kho dữ liệu số của Bộ (1) Mô đun thu thập/tạo lập/số hóa thông tin Thông thường thông tin đầu vào của quá trình thu thập/tạo lập/số hóa thông tin bao gồm tất các các thông tin với mọi định dạng khác nhau cần số hóa và quản lý. Dữ liệu đầu vào của các bộ sưu tập số là tài liệu dạng sách, bài trích toàn văn ở dạng văn bản (Word, Excel, Powerpoint, PDF, TIFF có sẵn). Bên cạnh đó còn có các media Files: là các tập tin đa phương tiện cần quản lý như các tập tin Image, Audio, Video,... (2) Mô đun xử lý và quản lý thông tin kho dữ liệu số (tài liệu đã số hóa) Đây là phần lõi của hệ thống quản lý tài liệu điện tử/bộ sưu tập số gồm các tính năng sau: Quản lý tài liệu (Document Manager): Quản lý tài liệu là một thành phần chính của hệ thống “Số hóa và lưu trữ tài liệu điện tử” dùng để xử lý việc tiếp cận thông tin của người dùng. Quản lý tài liệu phải hỗ trợ các chức năng sau: 133
- + Đáp ứng việc cập nhật thông tin theo các chuẩn về thư viện quốc tế thông dụng như Marc 21, Dublin Core, Mets..v.v...; + Thông tin đầu vào/đầu ra (Check in/Check out): hỗ trợ quản lý thông tin, tài liệu đồng nhất; + Quản lý phiên bản (Version Management): hỗ trợ theo dõi các phiên bản các nhau của cùng một thông tin hay một tài liệu; + Hỗ trợ xây dựng tổ chức cây cấu trúc thư mục ảo phục vụ cho hiển thị thông tin và tài liệu Quản lý vòng đời tài liệu (Document Life Cycle): Định nghĩa vòng đời từ khi khởi tạo cho tới khi hủy thông tin về tài liệu, cho phép tự động dịch chuyển nội dung sang các tầng lưu trữ khác nhau (tier storage) tùy theo trạng thái của thông tin tài liệu, hỗ trợ nén và chống trùng lặp các tài liệu. Quản lý vòng đời tài liệu phải đáp ứng một số tính năng sau: + Trực quan hóa sơ đồ các tập tin và đánh chỉ mục cấu trúc khác cho việc lưu trữ có trật tự các thông tin tài liệu; + Lập chỉ mục rõ ràng các thông tin tài liệu; + Quản lý lịch trình lưu giữ và hủy bỏ tài liệu; + Sử dụng siêu dữ liệu (metadata) theo chuẩn quốc tế, chuẩn Việt Nam hoặc theo chuyên ngành cụ thể, để xác định rõ ràng và mô tả các thông tin tài liệu được lưu trữ. Quản lý quy trình, luồng công việc trong hệ thống thông tin-thư viện (in Business Process Workflow): Xây dựng các luồng công việc, theo dõi và phân tích việc thực hiện các luồng xử lý theo quy trình, qui định đã được xác định trước. Hỗ trợ các tính năng sau: + Trực quan hóa của quy trình nghiệp vụ và cơ cấu tổ chức tài liệu; + Chụp, điều hành, trực quan hóa, và cung cấp các thông tin được nhóm lại với các tài liệu liên quan; + Kết hợp các công cụ xử lý dữ liệu (chẳng hạn như bảng phân loại, bảng danh mục từ khóa, quy định về các bộ sưu tập số,...); + Xử lý song song và tuần tự của thủ tục; + Nhắc nhở, thời hạn, trao quyền và các chức năng quản lý khác; + Giám sát/Hiệu đính các quy trình, định tuyến và kết quả xử lý nghiệp vụ; + Công cụ để thiết kế và hiển thị quy trình. Với mục tiêu là để tự động hóa các quy trình càng nhiều càng tốt, hỗ trợ các cán bộ xử lý nghiệp vụ bằng cách kết hợp tất cả các nguồn lực cần thiết. Lưu trữ (Store): Đối với các tài liệu, thông tin cần phải lưu trữ và bảo quản lâu dài theo chính sách quản lý thông tin của các đơn vị. Hệ thống thư viện số được xây dựng bao gồm 134
- các kho tài liệu số được phân tách logic phù hợp với từng đặc trưng nghiệp vụ của đơn vị. Thậm chí là từng đơn vị con nằm trong đơn vị lớn, từ đó tạo điều kiện cho công tác lưu trữ, sao lưu một cách thuận lợi và có tính an toàn cao. Lưu vết (Audit Trail): Hệ thống cho phép lưu vết toàn bộ các thao tác, hành động của người dùng trên các tài liệu, thông tin trên hệ thống, lưu trữ các dữ liệu lưu vết trong cơ sở dữ liệu. Đánh chỉ mục và phiên bản (Indexing and Versioning): + Indexing: Hệ thống cung cấp một bộ tính năng toàn diện để hỗ trợ cấu hình lập chỉ mục tự động; + Versioning: Cung cấp khả năng theo dõi các thay đổi cho tài liệu, tập tin, siêu dữ liệu (Meta data), và đánh dấu, bảo tồn lịch sử và quá trình tiến hóa của một tài liệu và cho phép đảo chiều tới các phiên bản trước đó của tài liệu. Hình 2: Mô đun xử lý và quản lý kho dữ liệu số (3) Mô đun tích hợp giao tiếp với các ứng dụng khác trong Bộ Tại mô đun này sẽ cung cấp nguồn tài nguyên điện tử cho các đơn vị theo đặc thù nghiệp vụ/công việc, mặt khác các đơn vị cũng có thể là nơi cung cấp dữ liệu đầu vào cho hệ thống thư viện số. Hệ thống quản lý tập trung tổng thể tài liệu điện tử /bộ sưu tập số được thiết kế có tính chất mở và linh hoạt, cung cấp khả năng tích hợp đối với các hệ thống đang vận hành tại Bộ, hoặc hệ thống sẽ triển khai trong tương lai (nếu được thống nhất chung cùng một giao thức). Mục đích của việc này là nhằm phục vụ khai thác thông tin từ hệ thống một cách hiệu quả, cũng là một nơi cung cấp thông tin cho các Web Portal của Bộ các đơn vị trực thuộc. Hơn thế nữa thông qua việc giải pháp tích hợp giao tiếp, các đơn vị trong Bộ cũng có thể sẽ là nguồn cung cấp tài liệu số cho hệ thống thư viện số trong tương lai. 135
- - Cung cấp API, các chuẩn biên mục (Với giao thức mở): Cho phép tích hợp tới bất kỳ ứng dụng của bên thứ 3 nào; - Cho phép thiết lập các Web-Services: Nhằm tích hợp với các Web Portal của Bộ cũng như của các đơn vị trực thuộc. Cổng thông tin API Website (Tầng hỗ trợ Tầng giao Cơ sở dữ liệu Websie dịch xử lý tiếp với thư viện số vụ cung cấp các hệ nghiệp thông tin thống, vụ thiết bị Các ứng khác) dụng khác… Hình 3: Mô đun tích hợp giao tiếp với các ứng dụng khác trong Bộ (4) Mô đun Khai thác thông tin: Một trong các định hướng xây dựng thư viện số là quản lý theo bộ sưu tập số, vì vậy việc đáp ứng các tiêu chí khai thác thông tin là khá nhiều chiều và có nhiều sự lựa chọn để người dùng có thể tiếp cận thông tin một cách nhanh chóng và chính xác gần nhất với các thông tin mình cần. Cụ thể hệ thống xây dựng các chức năng tìm kiếm từ mức đơn giản đến mức nâng cao, tìm kiếm OPAC để có thể đáp ứng đối với từng nhóm người dùng. Hệ thống cho phép người dùng có thể đăng ký tài khoản để có thể cập nhật các thông tin tài liệu mới một cách nhanh chóng và hướng tới dịch vụ cung cấp thông tin chuyên nghiệp. Hệ thống hỗ trợ người dùng nội bộ, các quản trị viên các công cụ, tính năng cần thiết trong việc tra cứu thông tin, báo cáo và kết xuất các dữ liệu mang tính thống kê. 136
- Hình 4: Mô hình khai thác kho dữ liệu số trong hệ thống thư viện số của Bộ (5) Mô đun CSDL/Bộ sưu tập số/Thư viện số trong hệ thống Cơ sở dữ liệu tài liệu điện tử/bộ sưu tập số/thư viện số được xây dựng theo hướng mở. Các trường, bảng ghi thông tin được thiết kế theo hướng đa chiều, có sự liên kết mạch lạc và chặt chẽ giữa các phần/ mảng thông tin lưu trữ. Việc áp dụng các chuẩn thiết kế Cơ sở dữ liệu như chuẩn 3 (3NF), chuẩn Boyce-Codd (BCNF hay 3.5), hay một số các chuẩn khác trong mô hình hóa Cơ sở dữ liệu cũng đã góp phần tạo cho hệ thống chạy ổn định, đáng tin cậy và có sự trao đổi thông tin qua các giao tiếp ở tầng trên (tầng xử lý nghiệp vụ, tầng trình diễn thông tin) một cách nhanh chóng và hiệu quả. Việc phân chia tài liệu theo hướng bộ sưu tập số cũng là một tiêu chí phổ biến đang được hướng tới trong các hệ thống quản lý thư viện số, tư liệu hay tài liệu đã số hóa. Việc phân chia này cho phép người dùng có tiếp cận thông tin 1 cách cụ thể và nhanh chóng. Song song với mô hình phân chia tài liệu theo bộ sưu tập số, hệ thống cũng đưa ra giải pháp phân chia tài liệu theo các chủ đề. Đây cũng là 1 trong các tiêu chí cần thiết của việc quản lý thư viện số trong tương lai. Các 137
- chủ đề ở đây sẽ làm nhiệm vụ phân tách, chi tiết hóa hơn mức so với bộ sưu tập số, ví dụ: chủ đề kinh tế, chủ đề khoa học công nghệ, chủ đề về kinh tế trong nước,... CSDL Thư Chuẩn thông viện số tin biên mục Kho tài Bộ sưu Đề mục Người Khác … liệu số tập số chủ đề dùng Hình 5: Mô hình CSDL kho dữ liệu số trong hệ thống (6) Mô hình công nghệ Giải pháp công nghệ phù hợp nhất tính tới thời điểm hiện tại được để xuất đưa ra là việc sử dụng công nghệ phát triển của Microsoft. Lý do: có khả năng tương thích với nhiều phần mềm hệ thống đang phổ dụng hiện nay. Ngoài ra, giải pháp công nghệ của Microsoft là 1 trong các giải pháp được sử dụng nhiều nhất tính đến thời điểm hiện tại. Microsoft liên tục hỗ trợ và tối ưu các giải pháp và công nghệ của mình khi đưa ra khách hàng. Công cụ phát triển : Visual Studio 2012 Ngôn ngữ phát triển: ASP.NET (C#) Framework: 4.0; 4.5 Công cụ phát triển báo cáo: Crystal Reports Hệ quản trị cơ sở dữ liệu: SQL Server 2008 R2 138
- Hình 6: Mô hình công nghệ Kết luận: Tóm lại, giải pháp xây dựng kho dữ liệu số tại Bộ đặt trên hệ thống cơ sở hạ tầng mạng tại NCIF, tích hợp với Cổng thông tin điện tử của Bộ là hoàn toàn khả thi. Trong điều kiện hiện tại, giải pháp này sẽ khắc phục được phần lớn những bất cập đã đề cập ở trên ví dụ như: tạo lập được nguồn tin điện tử dùng chung phục vụ nghiên cứu, hoạch định chính sách và lập kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội thuộc Bộ; xây dựng mạng lưới kết nối các thư viện của các đơn vị trong Bộ đáp ứng nhu cầu khai thác và sử dụng thông tin một cách nhanh chóng và hiệu quả nhất,... Kho dữ liệu số được xây dựng bằng cách thu thập và cập nhật tài liệu điện tử toàn văn phục vụ nghiên cứu, hoạch định chính sách, dự báo và lập kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội của các đơn vị thuộc Bộ. Kho dữ liệu số cho phép, tương tác và kết nối với các hệ thống thư viện điện tử chuyên ngành của các đơn vị (Viện, Học viện,…) hoặc các Web Portal của các đơn vị thuộc Bộ. Nó cung cấp chức năng tra cứu tài liệu qua hệ thống mạng (mạng nội bộ, mạng diện rộng và mạng Internet) và hoàn toàn đáp ứng chuẩn quốc tế và quốc gia về thư viện và công nghệ thông tin. Với nguồn lực (tài lực, tin lực, vật lực, nhân lực) còn nhiều hạn chế tại các đơn vị thuộc Bộ, thì đây là giải pháp tối ưu nhất đáp ứng tối đa nhu cầu tin phục vụ nghiên cứu, hoạch định chính sách, dự báo và lập kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội của Bộ nói riêng cũng như của Đảng và Nhà nước nói chung trong quá trình chuyển đổi số. 139
- TÀI LIỆU THAM KHẢO CHÍNH 1) Nghị định số 86/2017/NĐ-CP của Chính phủ Quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, ngày 25 tháng 07 năm 2017; 2) Quyết định số 44/2018/QĐ-TTg ngày 08/11/2018 của Thủ tướng Chính phủ quy định về chức năng và nhiệm vụ của Trung tâm Thông tin và Dự báo kinh tế-xã hội quốc gia; 3) Nghị định số 11/2014/NĐ-CP, ngày 18 tháng 02 năm 2014 của Chính phủ về hoạt động thông tin khoa học và công nghệ; 4) Thông tư số 14/2014/TT-BKHCN của Bộ Khoa học và Công nghệ ngày 11 tháng 06 năm 2014 Quy định về việc thu thập, đăng ký, lưu giữ và công bố thông tin về nhiệm vụ khoa học và công nghệ; 5) Ths., Hoàng Kim Dung: Quản lý tài liệu điện tử phục vụ nghiên cứu, hoạch định chính sách và lập kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội // Kỷ yếu hội thảo khoa học quốc tế “Dự báo kinh tế-xã hội phục vụ lập kế hoạch trung hạn trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Chủ đề 5: Thông tin phục vụ nghiên cứu, phân tích, dự báo kinh tế-xã hội”. - H.: Nxb Hồng Đức, 2015. - tr. 639-654.- ISBN 978-604-86-7913-2; 6) Cầu Ngọc Tuấn: Mô hình giải pháp thư viện số // Dự án” Xây dựng hệ thống thông tin phân tích và dự báo” của Trung tâm Thông tin và Dự báo kinh tế-xã hội quốc gia (2012-2015); 7) Đề tài: Nghiên cứu và đề xuất giải pháp xây dựng cơ chế chia sẻ thông tin tư liệu phục vụ công tác phân tích và dự báo kinh tế-xã hội tại Bộ Kế hoạch và Đầu tư / Ths., Hoàng Kim Dung (chủ nhiệm đề tài cấp bộ). - H.: Bộ Kế hoạch và Đầu tư, 2013.- 128 tr; 8) http://dictionary.reference.com/browse/information+resource+management (Gary D. Blass et al. "Finding Government Information: The Federal Information Locator System (FILS)", Government Information Quarterly, JAI Press, Inc., Greenwich, Connecticut. Vol. 8, No. 1, pp. 11-32. 1991); 9) Khái niệm về tài liệu và tài liệu điện tử // http://my.opera.com/; 140
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học