- Trang Chủ
- Kinh tế học
- Xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ - quá trình gắn kết giữa phát triển kinh tế với chủ động hội nhập kinh tế quốc tế
Xem mẫu
- Bản tin Khoa học Trẻ số 1(2), 2015 70
XÂY DỰNG NỀN KINH TẾ ĐỘC LẬP TỰ CHỦ - QUÁ TRÌNH GẮN KẾT GIỮA
PHÁT TRIỂN KINH TẾ VỚI CHỦ ĐỘNG HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ.
Nguyễn Quang Nhật
Trường Đại Học Ngân Hàng Tp Hồ Chí Minh
Email: nhatnq@buh.edu.vn
(Ngày nhận bài: 26/11/2015; Ngày duyệt đăng: 18/12/2015)
TÓM TẮT
Hiện nay việc tăng cường mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại nhằm khai thác có hiệu quả
nguồn lực quốc tế là một tất yếu khách quan. Trên cơ sở quan sát thực tiễn và nghiên cứu có
hệ thống một số tài liệu cơ bản, bài tham luận nhằm phân tích và chứng minh xu thế phát
triển kinh tế của Việt Nam cần phát huy tinh thần chủ động hội nhập quốc tế song vẫn đảm
bảo tính độc lập tự chủ, đề ra các quan điểm cần nắm vững cũng như một số giải pháp cần
tập trung thực hiện để đạt được thắng lợi trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế.
Từ khóa: hội nhập kinh tế quốc tế, độc lập tự chủ, đường lối kinh tế đối ngoại.
ABSTRACT
The strengthening and expansion of external economic relations to effectively exploit
international resources has definitely been an objective necessity. Based on practical
observation and systematic study of relevant documents, this paper aims to analyze and
demonstrate this inevitable trend of Vietnamese economic development should promote the
spirit of initiative in international integrations but still maintain its independent autonomy,
then suggest some fundamentals as well as measures in implementation so that the process of
international economic integrations could bring fruitful results.
GIỚI THIỆU huy cao độ nội lực, đồng thời tranh thủ
Sau gần 30 năm thực hiện công cuộc đổi mới nguồn lực bên ngoài và chủ động hội nhập
xây dựng và phát triển đất nước, bên cạnh kinh tế quốc tế để phát triển nhanh có hiệu
những mặt tồn tại cần được đánh giá nghiêm quả và bền vững ”. Văn kiện Đại hội Đảng
túc, chúng ta vô cùng tự hào với những thành toàn quốc lần thứ XI (2011, 5) cũng nêu rõ:
quả đã gặt hái được, nhất là trong lĩnh vực “Thực hiện nhất quán đường lối đối ngoại
kinh tế - đời sống xã hội. Kết quả đó đã minh độc lập, tự chủ, hòa bình, hợp tác và phát
chứng tính đúng đắn của Đảng ta trong việc triển; đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ,
nhận thức thời thế, đề ra đường lối, chủ chủ động và tích cực hội nhập quốc tế; là
trương, chính sách phù hợp góp phần cải bạn, đối tác tin cậy và thành viên có trách
thiện, nâng cao đời sống vật chất – tinh thần nhiệm trong cộng đồng quốc tế; vì lợi ích
của toàn dân và nâng cao vị thế Việt Nam quốc gia, dân tộc, vì một nước Việt Nam xã
trên trường quốc tế. hội chủ nghĩa giàu mạnh. Nhiệm vụ của công
Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX tác đối ngoại là giữ vững môi trường hòa
(2001, 3) đã xác định: “Đẩy mạnh công bình, thuận lợi cho đẩy mạnh công nghiệp
nghiệp hóa – hiện đại hóa xây dựng nền kinh hóa, hiện đại hóa, bảo vệ vững chắc độc lập,
tế độc lập tự chủ, đưa đất nước ta trở thành chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ;
một nước công nghiệp, ưu tiên phát triển lực nâng cao vị thế của đất nước; góp phần tích
lượng cực vào cuộc đấu tranh vì hòa bình, độc lập
dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội trên thế
sản xuất, đồng thời xây dựng quan hệ sản giới. Nâng cao hiệu quả các hoạt động đối
xuất phù hợp theo định hướng XHCN, phát ngoại, tiếp tục đưa các mối quan hệ quốc tế
- Bản tin Khoa học Trẻ số 1(2), 2015 71
vào chiều sâu trên cơ sở giữ vững độc lập, tự quốc tế”. Như vậy, nền kinh tế độc lập tự chủ
chủ, phát huy tối đa nội lực, giữ gìn và phát là nền kinh tế không bị lệ thuộc vào nước
huy bản sắc dân tộc; chủ động ngăn ngừa và khác hoặc vào một tổ chức kinh tế nào về
giảm thiểu tác động của quá trình hội nhập đường lối, chính sách phát triển, không bị bất
quốc tế. Xúc tiến mạnh thương mại và đầu kỳ ai dùng điều kiện kinh tế, tài chính, viện
tư, mở rộng thị trường, khai thác hiệu quả trợ … để áp đặt, khống chế làm tổn hại chủ
các cơ chế hợp tác quốc tế, các nguồn lực về quyền quốc gia và lợi ích cơ bản của dân tộc.
vốn, khoa học - công nghệ, trình độ quản lý Trước những biến động của thị trường, trước
tiên tiến”. Có thể nhận thấy quan điểm của sự khủng hoảng của nền kinh tế tài chính ở
Đảng khẳng định việc phát triển đất nước bên ngoài, nó vẫn có khả năng duy trì sự ổn
phải gắn kết chủ động hội nhập quốc tế song định và phát triển; trước sự bao vây, cô lập
vẫn đảm bảo giữ vững kinh tế độc lập tự chủ. và chống phá của các thế lực thù địch, nó vẫn
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU có khả năng đứng vững, không bị sụp đổ,
Bài viết được thực hiện trên cơ sở quan sát không bị rối loạn. Bảo đảm độc lập tự chủ về
thực tiễn và quan điểm của chủ nghĩa Mác - kinh tế cũng có nghĩa là bảo đảm vững chắc
Lênin đồng thời kết hợp sử dụng nhiều định hướng XHCN và giá trị truyền thống,
phương pháp khác như: nghiên cứu tài liệu, bản sắc văn hóa dân tộc trong công cuộc phát
phân tích, so sánh, tổng hợp, … Mục đích triển kinh tế, tiến hành công nghiệp hóa –
nhằm phân tích những cơ sở lý luận và thực hiện đại hóa đất nước. Đây là một chủ trương
tiễn để khẳng định rằng xây dựng nền kinh tế đúng đắn. Bởi vì tự chủ kinh tế dẫn tới độc
độc lập tự chủ phải gắn kết phát triển kinh tế lập tự chủ về chính trị, văn hóa và các vấn đề
và hội nhập quốc tế theo con đường chỉ đạo khác. Sự phụ thuộc quá lớn và kéo dài vào
của Đảng là đúng đắn và phù hợp khách một quốc gia nào, vào một dòng hàng nào
quan, liên hệ với thực tiễn của Việt Nam để đều ẩn chứa độ rủi ro và tính dễ tổn thương
chỉ ra những khó khăn hạn chế của quá trình của nền kinh tế, có thể dẫn tới bị áp đặt
hội nhập, đồng thời đưa ra một số kiến nghị những điều kiện kinh tế, chính trị, gây tổn hại
với mong muốn quá trình hội nhập sẽ ngày đến chủ quyền quốc gia và lợi ích cơ bản của
càng thắng lợi. dân tộc. Thực tế cuộc khủng hoảng nợ công
ở Hy Lạp là một minh chứng rõ nét.
KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN Tuy nhiên điều đó không có nghĩa là xây
Tính tất yếu của việc gắn kết phát triển kinh dựng một nền kinh tế khép kín, tự cung tự
tế độc lập tự chủ với chủ động hội nhập cấp, mà nó phải được đặt trong mối quan hệ
kinh tế quốc tế biện chứng với sự mở cửa, hội nhập, chủ
Khi đặt vấn đề về xây dựng nền kinh tế độc động tham gia giao lưu, hợp tác và cạnh
lập tự chủ, Đảng quan niệm (Văn kiện Đại tranh quốc tế. Hiện nay, xu hướng toàn cầu
hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, 2001, 77) hóa đã tác động mạnh mẽ đối với sự phát
“Xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ trước triển kinh tế của nhiều nước khiến vượt khỏi
hết là độc lập tự chủ về đường lối phát triển phạm vi quốc gia, hướng tới phạm vi toàn
theo định hướng XHCN, đẩy mạnh công cầu cùng với trình độ khoa học - công nghệ
nghiệp hóa – hiện đại hóa, tạo tiềm lực kỹ ngày càng hiện đại và sự phân công hợp tác
thuật khoa học và công nghệ, cơ sở vật chất quốc tế ngày càng sâu rộng, tính chất xã hội
kỹ thuật đủ mạnh, có cơ cấu kinh tế hợp lý, hóa sản xuất ngày càng tăng. Ngày nay
có hiệu quả và sức cạnh tranh, có thể chế không một quốc gia nào có thể phát triển nền
kinh tế thị trường định hướng XHCN, giữ kinh tế của mình mà không gắn với thị
vững ổn định kinh tế vĩ mô, đảm bảo nền trường thế giới. Hơn nữa, nước ta hiện đang
kinh tế đủ sức đứng vững và ứng phó được phát triển theo mô hình Kinh tế thị trường
với các tình huống phức tạp, tạo điều kiện định hướng XHCN. Kinh tế thị trường là
thực hiện có hiệu quả các cam kết hội nhập kinh tế mở, có tác dụng thúc đẩy thị trường
- Bản tin Khoa học Trẻ số 1(2), 2015 72
trong nước gắn bó chặt chẽ với thị trường thế thu thập thấp để trở thành nước có thu nhập
giới. Vì thế, việc nước ta mở rộng quan hệ trung bình. Bảo hiểm y tế được mở rộng,
quốc tế đối ngoại, gia nhập vào thị trường thế nhiều bệnh đã được đẩy lùi hay khống chế.
giới là một tất yếu khách quan. Lợi ích của 100% dân số phổ cập trung học cơ sở. Việc
việc mở rộng kinh tế đối ngoại ở nước ta hiện kiện toàn các tổng công ty, thí điểm thành lập
nay đó là quốc tế hóa đời sống kinh tế, khai các tập đoàn kinh tế nhà nước đạt một số kết
thác có hiệu quả nguồn lực nước ngoài để quả. Giai đoạn 2006 - 2010, số doanh nghiệp
phát huy nội lực nhằm tạo điều kiện thúc đẩy tăng hơn 2,3 lần, số vốn tăng 7,3 lần so với
nền kinh tế phát triển nhanh chóng, hiệu quả. giai đoạn 2001 - 2005. Doanh nghiệp cổ phần
Ngoài ra, mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại trở thành hình thức tổ chức sản xuất kinh
còn do yêu cầu của việc thực hiện nhiệm vụ doanh phổ biến. Liên tục gặt nhiều thành quả
bảo vệ tổ quốc và an ninh quốc phòng. huy chương trên các cuộc thi quốc tế. Vị thế
Tóm lại quan điểm của Đảng về xây dựng Việt Nam trên trường quốc tế được nâng cao.
nền kinh tế độc lập tự chủ gắn kết với hội Như vậy, quan điểm chủ động hội nhập kinh
nhập quốc tế không chỉ đúng về nguyên tắc, tế quốc tế gắn liền với xây dựng nền kinh tế
quan điểm, đường lối mà còn là sự đòi hỏi độc lập tự chủ đã có những thành công nhất
của thực tiễn khách quan, một xu thế không định. Mục tiêu hội nhập kinh tế quốc tế nhằm
thể nào tránh khỏi. mở rộng thị trường, tranh thủ tiếp cận, ứng
Hiệu quả của chủ trương phát triển kinh tế dụng khoa học, công nghệ, kỹ thuật hiện đại,
gắn với hội nhập quốc tế tranh thủ các nguồn vốn, kiến thức quản lý
Ngay từ giữa những năm 70 của thế kỷ XX, để đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp hóa –
nước ta đã gia nhập khối SEV và tích cực hiện đại hóa đất nước, thực hiện dân giàu,
tăng cường mở rộng mối quan hệ giữa các nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn
nước XHCN, tranh thủ lực lượng hòa bình, minh về cơ bản đã hoàn thành. Chính thông
tiến bộ cùng đấu tranh buộc Mỹ phải xem xét qua đó, chúng ta có điều kiện học tập kinh
xóa bỏ cấm vận đối với Việt Nam. Trong nghiệm quản lý tiên tiến của các nước phát
thời kỳ đổi mới, Đảng ta tiếp tục chủ trương triển, giúp giảm bớt thời gian xây dựng cơ sở
mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại theo vật chất XHCN, theo kịp quá trình tốc độ
hướng đa phương hóa, đa dạng hóa và đã phá phát triển kinh tế thế giới.
được thế bao vây, cấm vận của Mỹ và các thế Xem xét các kết quả đạt được, chúng ta nhận
lực thù địch. Năm 1993, chúng ta khai thông thấy rằng hội nhập kinh tế có hai mặt tác
quan hệ với các tổ chức kinh tế IMF, WB, động đến quá trình xây dựng nền kinh tế độc
ADB. Ngày 25/07/1995 ta gia nhập ASEAN, lập tự chủ. Trước hết nó tác động to lớn đối
tham gia khu vực mậu dịch tự do ASEAN. với sự phát triển kinh tế - xã hội, góp phần
Ngày 01/01/1996 ta thực hiện lộ trình cắt thúc đẩy sự phát triển và xã hội hóa lực
giảm thuế quan AFTA. Tháng 03/1996 ta lượng sản xuất, đưa lại tốc độ tăng trưởng
tham gia Diễn đàn hợp tác Á – Âu (ASEM) kinh tế cao, làm chuyển dịch cơ cấu kinh tế
với tư cách là thành viên sáng lập. Ngày hiệu quả, khai thác tốt tiềm năng và lợi thế so
15/06/1996, ta gia nhập Diễn đàn hợp tác sánh của từng vùng, từng địa phương và quốc
kinh tế Châu Á – Thái Bình Dương và tháng tế. Đồng thời, sự chuyển giao khoa học -
11/1998 được chấp thuận trở thành thành công nghệ của các nước vào nước ta trên quy
viên chính thức. Từ một nước thiếu ăn, Việt mô rộng và sâu ngày càng nhiều, góp phần
Nam đã trở thành nước xuất khẩu gạo lớn hiện đại hóa đất nước một cách hiệu quả.
trên thế giới. Năm 2005, Việt Nam đứng thứ Không những thế, toàn cầu hóa kinh tế đã tạo
nhất thế giới về xuất khẩu hạt tiêu; đứng thứ ra hệ thống thông tin mạng, tạo điều kiện cho
hai về các mặt hàng gạo, cà phê, hạt điều; thứ nước ta tiếp cận được thông tin của thị
4 về cao su;… GDP bình quân trung bình trường quốc tế, đẩy mạnh công tác đối ngoại
tăng 7%, chính thức đã ra khỏi nhóm nước đầu tư.
- Bản tin Khoa học Trẻ số 1(2), 2015 73
Bên cạnh đó nó có tác động tiêu cực đến quá tế mới có thể chủ động hội nhập quốc tế có
trình xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ, thể hiệu quả, đảm bảo được chủ quyền quốc gia
hiện qua việc các nước công nghiệp phát và lợi ích dân tộc trong tình hình hiện nay.
triển thao túng và gây áp lực về kinh tế và Một số đề xuất đảm bảo độc lập tự chủ về
chính trị đối với các nước đang phát triển kinh tế
trong đó có Việt Nam. Ngoài ra, trục trặc ở Trước hết, chúng ta cần nhất quán và trung
một khâu nào đó sẽ tác động trực tiếp hoặc thành với đường lối, chính sách mà mình đã
gián tiếp đến sự phát triển kinh tế ở nước ta. chọn. Có nghĩa là chúng ta đã lựa chọn định
Khủng hoảng kinh tế, khủng hoảng năng hướng phát triển kinh tế XHCN thì phải kiên
lượng, biến động giá cả, thị trường chứng trì theo định hướng đó, không bị động và lệ
khoán tụt dốc … đều gây tác động không nhỏ thuộc bên ngoài, không chịu sức ép của bất
đến nền kinh tế. Hoặc sự tự do hóa thương cứ ai vì mục đích không lành mạnh của họ.
mại ở một khía cạnh nào đó đem lại lợi thế Thứ hai, phải xây dựng thực lực kinh tế đủ
cho các nước bằng hình thức thuế quan và mạnh bằng chính công sức của bản thân
phi thuế quan bất lợi để chi phối hàng hóa chúng ta, đáp ứng đủ nhu cầu tiêu dùng của
nước khác. Hội nhập cũng cũng kéo theo tội nhân dân và có phần tích lũy để tái sản xuất
phạm xuyên quốc gia, khủng bố quốc tế, mở rộng kinh doanh. Kế đó, phải có thể chế
truyền bá văn hóa phẩm đồi trụy… kinh tế - xã hội bền vững với một thống các
Vì thế, để đảm bảo cho quá trình hội nhập quy phạm pháp luật hoàn chỉnh, các cơ quan
kinh tế quốc tế thắng lợi, đáp ứng yêu cầu quản lí nhà nước có năng lực, và các tổ chức
xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ, ta cần kinh tế hoạt động hiệu quả. Không những
phải nắm vững các quan điểm sau: thế, phải xây dựng đội ngũ tri thức lành nghề
Giữ vững độc lập tự chủ và định đầu tư chất xám cao để làm chủ công nghệ
hướng XHCN, đảm bảo vững chắc an ninh nhập khẩu và sáng tạo công nghệ mới của đất
quốc gia, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. nước, đảm bảo cho sự trao đổi bình đẳng về
Hội nhập kinh tế quốc tế là sự nghiệp kinh tế và công nghệ với bên ngoài, cũng như
của toàn dân, của tất cả các thành phần kinh có chế độ đãi ngộ nhân tài cao tránh chảy
tế, trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ máu chất xám. Đồng thời, luôn luôn giữ
đạo. vững được ổn định kinh tế vĩ mô với hệ
Hội nhập kinh tế quốc tế là quá trình thống tài chính - tiền tệ lành mạnh, đảm bảo
vừa hợp tác, vừa đấu tranh dựa trên nguyên giữ được cán cân thương mại và cán cân
tắc đôi bên cùng có lợi, tôn trọng độc lập chủ thanh toán, có dự trữ ngoại tệ cần thiết, có
quyền của nhau. Ta phải có lộ trình hợp lý, chiến lược vay và trả nợ hợp lý, không để bị
vừa phù hợp với trình độ phát triển của đất động và lệ thuộc. Cuối cùng, phải bảo đảm
nước, vừa đáp ứng quy định của các tổ chức an toàn và có chiến lược phát triển các yếu tố
kinh tế quốc tế mà mình tham gia. Phải luôn có tính sống còn như như an ninh lương thực,
luôn cảnh giác không mơ hồ trước mọi âm an toàn năng lượng, an toàn môi trường, cùng
mưu đen tối của các thế lực thù địch lợi dụng với nâng cấp cải thiện kết cấu hạ tầng kinh tế
quan hệ thương mại quốc tế nhằm xâm nhập, và xã hội một cách đồng bộ và có chất lượng.
chống phá dưới nhiều hình thức. Một số đề xuất chủ động hội nhập kinh tế
quốc tế hiệu quả
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ Thứ nhất, các cơ quan ban ngành, các đoàn
Tóm lại, xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ thể chính trị cần tiến hành công tác tư tưởng,
là quá trình gắn kết phát triển kinh tế với hội tuyên truyền giải thích trong toàn Đảng, toàn
nhập kinh tế quốc tế một cách sâu rộng dân về tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế là
nhưng tỉnh táo, chọn lọc. Hội nhập kinh tế một xu thế khách quan, tránh các tư tưởng
quốc tế là điều kiện cần thiết để xây dựng bảo thủ bài ngoại hay sính ngoại cực đoan
nền kinh tế độc lập tự chủ, có tự chủ về kinh chủ nghĩa. Thứ hai, chúng ta cần xây dựng
- Bản tin Khoa học Trẻ số 1(2), 2015 74
chiến lược về hội nhập với lộ trình tổng thể nói riêng. Thứ tư, chính phủ cần ban hành
làm cơ sở cho việc xây dựng chiến lược phát các quy định, văn bản pháp quy, hướng dẫn
triển từng ngành, từng lĩnh vực của các thành cụ thể cũng như tích cực tạo lập đồng bộ cơ
phần kinh tế, có kế hoạch quảng bá phát triển chế thị trường định hướng XHCN ở nước ta
những ngành nghề truyền thống, có phương hiện nay. Song song đó, phải đẩy mạnh giáo
án hỗ trợ nhũng ngành còn non trẻ, tránh dục, đào tạo khoa học - công nghệ, bồi
không để bị công ty tập đoàn nước ngoài nào dưỡng thu hút nhân tài để phục vụ kịp thời
giữ thế độc quyền hay nắm thị phần đa số. cho quá trình hội nhập. Đồng thời cũng cần
Thứ ba, cần có biện pháp và phương hướng chú ý kết hợp chặt chẽ hoạt động chính trị
chủ động chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đổi mới với kinh tế đối ngoại, gắn kết chủ trương hội
công nghệ, tăng năng suất lao động, giảm chi nhập kinh tế quốc tế với nhiệm vụ củng cố an
phí sản xuất, nâng cao năng lực cạnh tranh ninh quốc phòng, củng cố và tăng cường Ủy
cho nền kinh tế nói chung và từng mặt hàng ban quốc gia về hợp tác kinh tế quốc tế để
đảm bảo cho tiến trình hội nhập đạt kết quả
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Đảng Cộng sản Việt Nam. (1987). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI. Nxb. Sự
thật, Hà Nội.
2. Đảng Cộng sản Việt Nam. (1991). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII. Nxb.
Sự thật, Hà Nội.
3. Đảng Cộng sản Việt Nam. (1996). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII. Nxb.
Chính trị quốc gia, Hà Nội.
4. Đảng Cộng sản Việt Nam. (2001). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX. Nxb.
Chính trị quốc gia, Hà Nội.
5. Đảng Cộng sản Việt Nam. (2006). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X. Nxb.
Chính trị quốc gia, Hà Nội.
6. Đảng Cộng sản Việt Nam. (2011). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI. Nxb.
Chính trị quốc gia, Hà Nội
nguon tai.lieu . vn
