Xem mẫu
- -0-
B GIÁO D C VÀ ÀO T O
TRƯ NG I H C KINH T QU C DÂN
******
NGUY N H U OÀN
V N D NG PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH A TIÊU CHÍ
ÁNH GIÁ M C Ô TH HOÁ NH M GÓP PH N XÂY
D NG CÁC QUAN I M PHÁT TRI N Ô TH VI T NAM
N NĂM 2020, L Y HÀ N I LÀM VÍ D
LU N ÁN TI N S KINH T
HÀ N I – 2009
- -1-
B GIÁO D C VÀ ÀO T O
TRƯ NG I H C KINH T QU C DÂN
******
NGUY N H U OÀN
V N D NG PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH A TIÊU CHÍ
ÁNH GIÁ M C Ô TH HOÁ NH M GÓP PH N XÂY D NG
CÁC QUAN I M PHÁT TRI N Ô TH VI T NAM
N NĂM 2020, L Y HÀ N I LÀM VÍ D
Chuyªn ng nh : Ph©n bè LLSX v PVKT
Mã chuyên ngành : 62.34.01.01
LU N ÁN TI N S KINH T
NGƯ I HƯ NG D N KHOA H C :
PGS. TS. Nguy n Th Chinh
HÀ N I – 2009
- -2-
B GIÁO D C VÀ ÀO T O
TRƯ NG I H C KINH T QU C DÂN
******
NGUY N H U OÀN
V N D NG PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH A TIÊU CHÍ
ÁNH GIÁ M C Ô TH HOÁ NH M GÓP PH N XÂY
D NG CÁC QUAN I M PHÁT TRI N Ô TH VI T NAM
N NĂM 2020, L Y HÀ N I LÀM VÍ D
Chuyên ngành : Ph©n bè LLSX vµ PVKT
Mã chuyên ngành : 62.34.01.01
LU N ÁN TI N S KINH T
NGƯ I HƯ NG D N KHOA H C :
PGS. TS. Nguy n Th Chinh
HÀ N I – 2009
- -3-
L I CAM OAN
T ôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u c a riêng tôi.
Các s li u, k t qu nêu trong lu n án là trung th c. Nh ng
tư li u ưcs d ng trong lu n án u có ngu n g c trích
d n rõ ràng.
Tác gi lu n án
Nguy n H u oàn
- -4-
B NG CH VI T T T TI NG VI T TRONG LU N ÁN
CBCNV Cán b công nhân viên
CN Công nghi p
CSHT Cơ s h t ng
DV D ch v
DS Dân s
TH ô th hoá
TNN u tư nư c ngoài
GPMB Gi i phóng m t b ng
Chương trình phát tri n ô th t ng th Th ô
HAIDEP
Hà N i 2006
HTKT H t ng k thu t
KV Khu v c
TGTSX T ng giá tr s n xu t
TM Thương m i
TNMN Tài nguyên môi trư ng
TSPTN T ng s n ph m trong nư c
TTKTMTDT&KCN Trung tâm k thu t môi trư ng ô th và khu
công nghi p
- -5-
DANH M C B NG S LI U
Trang
B ng 2.1. Dân s ô th Vi t Nam giai o n 1950-2005 65
B ng 2.2. Quy mô và t c tăng dân s Hà N i giai o n 1995- 75
2007
B ng 2.3. Dân s trung bình và m t dân s chia theo qu n huy n 76
B ng 2.4. Lao ng và vi c làm c a Hà N i giai o n 1996-2005 77
B ng 2.5. T l th t nghi p hai ô th l n và c nư c 78
B ng 2.6. Gi i quy t vi c làm t i khu v c n i thành 79
B ng 2.7. T c tăng trư ng GDP bình quân năm 79
B ng 2.8. Th c tr ng chuy n d ch cơ c u GDP theo ngành 80
B ng 2.9. Cơ c u t ng giá tr s n xu t theo ngành c a khu v c nông 80
thôn ngo i thành Hà N i
B ng 2.10. GDP bình quân u ngư i và bình quân lao ng 81
B ng 2.11. M t s ch tiêu kinh t – xã h i c a các ô th l n năm 82
1996
B ng 2.12. M t s ch tiêu kinh t – xã h i c a các ô th l n năm 82
2007
B ng 2.13. Bi n ng di n tích hành chính các Qu n huy n c a Hà 83
Ni
B ng 2.14. Qu nhà năm 1999 và năm 2005 84
B ng 2.15. Di n tích nhà m i ư c xây d ng trong các năm 85
B ng 2.16. S lư ng cơ s Y t 86
B ng 2.17. S cơ s giáo d c và h c sinh, sinh viên 87
B ng 2.18. Ph m vi c p nư c máy 90
B ng 2.19. Cơ s h t ng c p nư c giai o n 2000-2005 91
B ng 2.20. Cơ s h t ng thoát nư c giai o n 2000-2005 92
B ng 2.21. Bi n ng t nông, lâm nghi p và th y s n 96
B ng 2.22. K t qu ánh giá theo các tiêu chí và ch tiêu 98
B ng 3.1. Các ch tiêu phát tri n du l ch Hà N i 136
B ng 3.2. M c tiêu c p nư c ô th 140
B ng 3.3. D báo v dân s và nhà n năm 2010 – 2020 142
- -6-
DANH M C HÌNH V
Trang
Hình 1.1. Mô hình thành ph phát tri n theo ki u làn sóng 16
Hình 1.2. Mô hình thành ph phát tri n a c c 16
Hình 1.3. Mô hình thành ph phát tri n theo khu v c 17
Hình 2.1. B n Phân b và phát tri n ô th trên các vùng lãnh th 68
Hình 2.2. B n Hà N i năm 1890 72
Hình 3.1. B n i u ch nh quy ho ch chung Th ô Hà N i n
129
năm 2020
Hình 3.2. B n Hà N i m r ng (t 1-8-2008) 131
Hình 3.3. B n Quy ho ch giao thông Hà N i n năm 2020 139
- -0-
M cl c
Trang
M U ____________________________________________________________________1
CHƯƠNG 1. NH NG V N LÝ LU N V Ô TH , Ô TH HOÁ VÀ PHƯƠNG
PHÁP ÁNH GIÁ M C Ô TH HOÁ_______________________________________9
1.2. M I QUAN H GI A Ô TH HOÁ VÀ S PHÁT TRI N KINH T , XÃ H I _________22
1.3. T NG QUAN V CÁC PHƯƠNG PHÁP ÁNH GIÁ M C Ô TH HOÁ ___________37
1.4. XÁC NH N I DUNG VÀ CÁC I U KI N V N D NG PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH A
TIÊU CHÍ ÁNH GIÁ M C Ô TH HOÁ C A VI T NAM ______________________40
1.5. TI U K T CHƯƠNG 1_________________________________________________________58
CHƯƠNG 2. V N D NG PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH A TIÊU CHÍ ÁNH GIÁ
MC Ô TH HOÁ VI T NAM, L Y HÀ N I (TRƯ C NGÀY 1-8-2008) LÀM
VÍ D ______________________________________________________________________60
2.1. KHÁI QUÁT V QUÁ TRÌNH Ô TH HOÁ VI T NAM VÀ HÀ N I _______________60
2.2. ÁNH GIÁ M C Ô TH HOÁ C A HÀ N I GIAI O N 1995-2007 QUA CÁC TIÊU
CHÍ ____________________________________________________________________________75
2.3. ÁNH GIÁ T NG QUÁT M C Ô Ô TH HOÁ HÀ N I (TRƯ C NGÀY 1-8-2008) ___98
2.4. TI U K T CHƯƠNG 2 _______________________________________________________105
CHƯƠNG 3. QUAN I M VÀ GI I PHÁP PHÁT TRI N Ô TH VI T NAM VÀ
HÀ N I N NĂM 2020. ___________________________________________________107
3.1. QUAN I M VÀ GI I PHÁP PHÁT TRI N Ô TH VI T NAM N NĂM 2020 ____107
3.2. D BÁO XU TH Ô TH HOÁ VI T NAM N NĂM 2020 _____________________121
3.3. QUAN I M, NH HƯ NG VÀ M T S GI I PHÁP PHÁT TRI N Ô TH HÀ N I
N NĂM 2020 _________________________________________________________________126
3.4. TI U K T CHƯƠNG 3________________________________________________________154
K T LU N VÀ KI N NGH _________________________________________________157
• Nh ng công trình ã công b có liên quan n tài lu n án I
• Tài li u tham kh o II
• Ph l c 1. Xác nh n i dung các tiêu chí VI
• Ph l c 2. Ph l c ban hành kèm theo thông tư 02/2002/TTLT-
XVIII
BXD-TCCP Ngày 8 - 3 - 2002
• Ph l c 3. M t s hình nh Hà N i t v tinh XXV
- -1-
M U
1. Tính c p thi t c a tài
ô th hoá là bi u hi n c a s phát tri n kinh t - xã h i. hi u rõ b n ch t
c a ô th hóa c n xem xét v n t các góc khác nhau.
ô th hóa là s quá chuy n t hình th c s ng ít văn minh, ít ti n nghi lên
m t hình th c s ng hi n i, văn minh trên t t c các phương di n. ô th hóa làm
thay i sâu s c m i quan h gi a ngư i v i ngư i trong s n xu t và trong sinh
ho t xã h i.
Nh ng bi u hi n c th c a ô th hoá là s tăng cư ng m c t p trung dân
cư, tăng t l lao ng phi nông nghi p, hi n i hoá cơ s h t ng, m r ng quy
mô di n tích ô th hi n có, hình thành các ô th m i và các khu ô th m i.
V m t lý lu n, các nhà kinh t ã ch ra r ng quá trình ô th hóa ph i d a
trên cơ s phát tri n kinh t , mà c t lõi là phát tri n công nghi p và d ch v . ô th
hoá không ch t o thu n l i cho phát tri n kinh t - xã h i, mà còn thúc y ho c
kìm hãm s phát tri n kinh t - xã h i. ô th hoá là cơ s c a quá trình phát tri n
và tích lu ngu n l c cho phát tri n.
Trên th c t , gi a ô th hóa và phát tri n kinh t - xã h i có m i quan h bi n
ch ng v i nhau và bi u hi n c a nó có s khác nhau tùy theo th i gian. Khi l c
lư ng s n xu t chưa phát tri n, t c ô th hóa hoàn toàn ph thu c vào i u ki n
t nhiên và i u ki n kinh t . S hình thành và phát tri n các ô th mang tính t
phát và trên cơ s th m nh t nhiên m i vùng. Ho t ng u tư cho phát tri n
ô th chưa ư c nh n th c y , chưa ư c tính toán m t cách khoa h c. Khi
ó, tác ng tr l i c a ô th hóa i v i phát tri n kinh t còn r t y u. Khi l c
lư ng s n xu t phát tri n, c bi t là v i s phát tri n m nh m c a các ngành khoa
h c, trong ó ph i k n khoa h c kinh t v i s tr giúp c a các khoa h c th ng
kê, kinh t lư ng, và tin h c thì các nhà kinh t u nh n th y quá trình ô th hoá
có nh hư ng tr c ti p và m nh m n vi c phát tri n kinh t - xã h i c a m i
vùng nói riêng và c qu c gia nói chung. V i i u ki n th ng kê và tin h c hi n
- -2-
nay chúng ta có th lư ng hóa ư c m i quan h bi n ch ng gi a quá trình ô th
hóa và các quá trình phát tri n kinh t xã h i.
Th c tr ng ô th hoá Vi t Nam hi n nay, chúng ta ã có m t h th ng ô
th t B c vào Nam là các trung tâm kinh t chính tr , văn hoá c a vùng, có vai trò
thúc y phát tri n kinh t vùng và c nư c. Tuy nhiên trong quá trình ô th hóa,
cũng còn nhi u v n ưc t ra cho các nhà lãnh o các c p các ngành, cho
công tác qu n lý vĩ mô và vi mô. Do s hi u bi t v phát tri n ô th còn nhi u h n
ch , quá trình xem xét, ánh giá m c ô th hoá ch ư c coi tr ng úng m c.
Vi c ánh giá s chu n xác, tính h p lý c a các ch trương ô th hoá Vi t Nam
còn có nhi u ý ki n chưa th ng nh t.
Trên phương di n vĩ mô, các câu h i ư c t ra là: h th ng ô th hi n t i
c a chúng ta s phát tri n như th nào trong tương lai? Các ô th m i s ư c xây
d ng âu? v i quy mô như th nào? Xác nh m c ô th hóa, t c ô th
hóa c a các ô th như th nào? Gi i quy t h u qu c a ô th hóa như th nào?
Nh ng v n như môi trư ng b ô nhi m, suy thoái, tài nguyên b c n ki t nhanh
chóng, ngư i lao ng b thu h i t tr thành th t nghi p, an ninh xã h i ngày
càng ph c t p, phát tri n b n v ng b e d a… Trên phương di n vi mô, mi
thành ph vi c u tư xây d ng, cung c p các d ch v h t ng, d ch v công c ng,
qu n lý t ai, qu n lý và khai thác các công trình còn nhi u b t c p. quá trình
ô th hóa di n ra m t cách có hi u qu và v i t c mong mu n c n có nh ng
gi i pháp úng, i u ó òi h i trư c h t c n có nh ng nh n th c y , có h
th ng v b n ch t, tính quy lu t c a quá trình ô th hóa và ti p theo ó là nh n
th c v hoàn c nh c th , th c tr ng c a m i qu c gia, m i thành ph và b i c nh
chung c a khu v c và th gi i.
góp ph n xây d ng các quan i m và gi i pháp y nhanh t c ô th hoá,
phù h p v i yêu c u và trình qu n lý ô th hi n i, v m t lý lu n c n làm rõ
b n ch t, tính quy lu t c a ô th hóa, trên cơ s ó xây d ng h th ng tiêu chí và
tiêu chu n ánh giá m c ô th hóa c a các ô th . V m t th c ti n, c n v n
d ng m t phương pháp th ng nh t ánh giá m c ô th hóa cho các ô th ,
góp ph n b sung các quan i m phát tri n ô th Vi t Nam.
- -3-
tài “V n d ng phương pháp phân tích a tiêu chí ánh giá m c ô th
hoá nh m góp ph n xây d ng các quan i m phát tri n ô th Vi t Nam n năm
2020, l y Hà N i làm ví d ” là r t c n thi t nh m góp ph n b sung lý lu n,
phương pháp lu n và phương pháp ánh giá m c ô th hóa các ô th , ng
th i góp ph n b sung các quan i m phát tri n ô th Vi t Nam.
2. T ng quan các công trình nghiên c u liên quan n tài
Lý lu n v ô th và ô th hoá là nh ng v n ư c các nhà kinh t và xã
h i r t quan tâm. ã có r t nhi u công trình nghiên c u v s hình thành, phát
tri n c a ô th , v quá trình ô th hoá nhưng s các công trình nghiên c u (sách
, t p chí) ánh giá m c ô th hoá, xây d ng h th ng tiêu chí ánh giá m c
ô th hoá chưa nhi u, chưa áp ng ư c yêu c u phân tích và ph c v qu n
lý ô th .
Trong tác ph m “Kinh t ô th ” c a tác gi Trung Qu c, Giáo sư Nhiêu H i
Lâm do nhà xu t b n Trư ng i h c Kinh tài ông b c xu t b n năm 1999 có
xu t 3 ch tiêu kh o sát và ánh giá thành qu phát tri n kinh t ô th là dân s ,
t ai và GDP. Th c ch t là tác gi ã cp n phương pháp phân tích a tiêu
chí nhưng s tiêu chí r t ít và mang tính t ng quát. ng th i tác gi ch gi i thi u
mang tính nh hư ng và chưa c th .
Trong tác ph m “Kinh t h c” c a PGS. TS. Ph m Ng c Côn (NXB khoa h c
k thu t, Hà N i 1999) ã cp nv n phương pháp ánh giá m c ô th
hóa ( chương 2, m c 3). Theo tác gi , “ ô th hóa là m t hi n tư ng kinh t - xã
h i r t ph c t p, vi c ánh giá m c c a nó g p ph i khó khăn t hai m t: M t là
tính v n ng c a ô th hóa, t c ô th hóa là m t quá trình, phương pháp ánh
giá m c c a nó c n s d ng tiêu chu n th ng nh t ph n ánh nh ng c trưng
khác nhau c a các th i kỳ ô th hóa khác nhau. M t khác là tính a d ng c a n i
hàm ô th hóa, phương pháp ánh giá m c c n s d ng tiêu chu n ơn gi n
ph n ánh n i dung ph c t p. Hi n nay, phương pháp ánh giá m c ô th hóa
ch y u có hai nhóm l n: Phương pháp ch s ch y u và phương pháp ch tiêu
thích h p”. Tác gi ã gi i thi u sơ lư c v các phương pháp. “Phương pháp ch
- -4-
s ch y u” là phương pháp s d ng ba ch tiêu cơ b n : dân s - s c lao ng, s
d ng t ai, cơ c u s n xu t ánh giá m c ô th hóa. “Phương pháp ch
tiêu thích h p” bao g m hai h th ng ch tiêu: “H s trư ng thành c a ô th ” và
“kích c ô th ”. Trong hai h th ng ch tiêu l i bao g m các ch tiêu nh như:
T ng dân s c a khu v c, t ng m c chi trong năm tài chính c a a phương, s
ngư i làm vi c trong ngành ch t o, t ng giá tr s n lư ng công nghi p … Quy mô
dân s ô th , tăng trư ng dân s ô th di n tích ô th , v trí khu v c ô th v.v…
H th ng ch tiêu ư c tác gi ưa ra mang tính ch t gi i thi u sơ lư c, tên
các phương pháp và các ch tiêu chưa ph n ánh n i dung kinh t xã h i, do ó chưa
th v n d ng vào ánh giá m c ô th hóa c a m t ô th c th cho Vi t Nam.
Trên t p chí “Habitat International” s 3 năm 2006 các tác gi Trung qu c
Siu-Wai Wong, Bo-Sin Tang và B. Van Horen ã có bài vi t v “Chi n lư c qu n
lý ô th hoá Trung qu c v i trư ng h p nghiên c u : qu n lý phát tri n các qu n
c a t nh Qu ng châu (Strategic Urban Management in China: A Case Study of
xây d ng nh hư ng cũng như ánh
Guangzhou Development Distric)[48].
giá k t qu c a quá trình ô th hoá các tác gi ã ưa ra h th ng g m 6 tiêu chí
v i kho ng trên 40 ch tiêu ( ư c trình bày tóm t t trong ph n 1.4.4.2.). H th ng
tiêu chí và các ch tiêu này ư c xây d ng cho nh ng ô th ã có m c ô th
hoá và trình qu n lý tương i cao như Qu ng Châu không th áp d ng m t
cách gi n ơn vào các thành ph khác. Hơn n a, bài vi t chưa nêu phương pháp
nh lư ng i v i các ch tiêu do ó vi c so sánh khó có th th c hi n ư c.
Vi t Nam g n ây trong tác ph m “Phát tri n b n v ng ô th : nh ng v n
lý lu n và kinh nghi m c a th gi i” c a tác gi ào Hoàng Tu n do Nhà xu t
b n Khoa h c xã h i xu t b n năm 2008 ã xu t h th ng tiêu chí i v i ô th
b n v ng nhưng chưa y , chưa ư c ki m nh b ng phân tích th c t mà ch
d ng l i mc xu t.
Trong Thông tư Liên t ch s 02/TTLT-BXD-TCCBCP, Hư ng d n v phân
lo i ô th và phân c p qu n lý ô th , ã xây d ng h th ng tiêu chí và tiêu chu n
phân lo i ô th . Nhưng m c ích c a thông tư không ph i là ánh giá m c
- -5-
ô th hoá nên h th ng tiêu chí không ánh giá m c ô th hoá ng th i
còn nhi u i m chưa rõ và chưa h p lý.
Thông tư 02 ư c xây d ng b i t p th các chuyên gia có nhi u am hi u v ô
th và ô th hoá. K th a vi c ánh giá t m quan tr ng c a các y u t ô th xác
nh t m quan tr ng c a các tiêu chí khi ánh giá m c ô th hoá là hoàn toàn
có th . Tuy nhiên, m c ô th hoá c a m t ô th và lo i ô th là hai n i dung
khác nhau nhưng có m t ph n ng nh t nhau. Vì v y có th có nh ng ô th cùng
lo i nhưng m c ô th hoá khác nhau và ngư c l i.
Vì th c t nêu trên, trong lu n án, tác gi ã xu t v n d ng phương pháp
phân tích a tiêu chí ánh giá m c ô th hoá v i n i dung cơ b n là xây d ng
h th ng các tiêu chí cùng v i các ch tiêu ph n ánh quá trình ô th hoá m t cách
hoàn ch nh và áp d ng phân tích th c t cho Hà N i.
3. M c ích, ý nghĩa và nhi m v nghiên c u c a lu n án
M c ích nghiên c u c a lu n án: H th ng hoá các v n lý lu n v ô th
hoá trên th gi i và Vi t Nam; Xây d ng h th ng tiêu chí và tiêu chu n ánh giá
mc ô th hoá. V n d ng phương pháp phân tích a tiêu chí ánh giá m c
ô th hoá c a Hà N i. Ki n ngh các quan i m, nh hư ng ô th hoá cho Hà
N i và Vi t Nam.
Ý nghĩa c a vi c nghiên c u
-Ln u tiên lu n án xây d ng h th ng tiêu chí và tiêu chu n ánh giá m c
ô th hoá góp ph n xây d ng cơ s khoa h c cho vi c ánh giá hi n tr ng và
ho ch nh chính sách ô th hoá Vi t Nam. ng th i góp ph n làm sáng t
nh ng v n lý lu n v phát tri n ô th và qu n lý ô th .
- K t qu nghiên c u c a lu n án s là tài li u tham kh o t t cho các cơ quan
ho ch nh chính sách liên quan n qu n lý ô th trong c nư c nói chung và cho
Hà N i cũng như các thành ph khác.
- K t qu nghiên c u c a lu n án s là tài li u tham kh o ph c v cho công
tác gi ng d y và nghiên c u khoa h c v ô th trong các trư ng i h c.
- -6-
Nhi m v nghiên c u
- T ng quan có ch n l c các v n khoa h c có liên quan n vi c ánh giá
mc ô th hoá, các phương pháp ánh giá m c ô th hoá ã ư c s d ng
Vi t Nam và các nư c.
- Xây d ng h th ng tiêu chí, ch tiêu và tiêu chu n ánh giá m c ô th hoá
Vi t Nam .
- xu t v n d ng phương pháp phân tích a tiêu chí trên cơ s h th ng tiêu
chí và tiêu chu n ánh giá ã xây d ng ánh giá m c ô th hoá c a Vi t
Nam và l y Hà N i làm ví d .
- Ki n ngh các quan i m phát tri n ô th c a Vi t Nam và Hà N i.
- Ki n ngh m t s quan i m và gi i pháp phát tri n ô th Vi t Nam và Hà
Ni n năm 2020.
4. i tư ng và ph m vi nghiên c u c a lu n án
i tư ng nghiên c u c a lu n án là quá trình ô th hoá và v n d ng phương
pháp phân tích a tiêu chí ánh giá m c ô th hoá c a các ô th . Trong m t
ch ng m c nh t nh, lu n án nghiên c u các v n ô th nói chung, quan h
gi a ô th hoá và phát tri n kinh t xã h i và các quan i m phát tri n ô th .
Lu n án ki m nh vi c áp d ng phương pháp phân tích a tiêu chí thông qua vi c
áp d ng cho Hà N i, do ó quá trình ô th hoá c a Hà N i cũng là i tư ng
nghiên c u c a lu n án.
Ph m vi nghiên c u c a lu n án: Lu n án nghiên c u khái quát các v n lý
lu n chung v ô th và ô th hóa, i sâu nghiên c u các tiêu chí ph n ánh m c
ô th hóa c a các ô th c a Vi t Nam, l y thành ph Hà N i v n d ng nghiên
c u. Nh ng s li u ư c dùng phân tích ch y u có chu i th i gian t năm
1995 n năm 2005 và c p nh t n năm 2007 là th i kỳ ư c coi là có s “bùng
nv ô th hóa”.
- -7-
5. Các quan i m và phương pháp nghiên c u
Các quan i m s d ng trong nghiên c u lu n án :
Các quan i m c a ch nghĩa duy v t bi n ch ng s ư c s d ng phân
tích và h th ng hoá các v n lý lu n v ô th hoá và phát tri n ô th . Phân tích
lý lu n v ô th và ô th hóa nh m làm rõ b n ch t, n i dung, hình th c c a quá
trình ô th hóa, nh ng nhân t nh hư ng và quan h bi n ch ng gi a các nhân t
và quá trình ô th hóa v.v… Vi c gi i quy t các v n ô th trư c h t ph i tìm ra
nh ng mâu thu n trong ô th , nguyên nhân, b n ch t, m i quan h c a các y u t .
Các quan i m c th ư c v n d ng trong nghiên c u lu n án là :
Quan i m t ng h p: trên cơ s nhìn nh n các v n m t cách t ng h p
xác nh các n i dung có liên quan n quá trình ô th hoá và xây d ng các nh
hư ng và gi i pháp.
Quan i m h th ng: Vi c ánh giá m c ô th hoá trong m i quan h
tương tác trong h th ng và các m i quan h ràng bu c l n nhau.
Quan i m ng: Vi c phân tích, ánh giá m c ô th hoá trong quá trình
bi n ng c a chúng theo th i gian và không gian.
Quan i m l ch s : ánh giá m c ô th hoá nh ng th i i m nh t nh và
trong m t không gian c th c a quá trình hình thành, k th a và phát tri n.
Các phương pháp s d ng trong nghiên c u lu n án :
Lu n án s d ng k t h p các phương pháp theo phương châm g n lý lu n v i
th c ti n, nh m ng d ng lý lu n vào th c ti n ng th i b sung lý lu n.
- Phương pháp duy v t bi n ch ng: nh m phân tích quá trình ô th hoá trong
m i quan h tương tác v i phát tri n kinh t xã h i, phân tích ô th hoá toàn di n
và theo m t logic khoa h c.
- Các phương pháp th ng kê: Phương pháp phân lo i, thu th p s li u, mô t và
phân tích th ng kê, phân tích nh lư ng k t h p phân tích nh tính, là cơ s
làm rõ b n ch t ô th v m t kinh t xã h i b ng s lư ng; phương pháp phân tích
mc nh hư ng các nhân t , ánh giá vai trò nh hư ng t ng nhân t n quá
- -8-
trình ô th hóa là cơ s khoa h c cho vi c l a ch n và xây d ng h th ng ch tiêu,
s p x p v trí các ch tiêu trong h th ng.
- Phương pháp so sánh i ch ng ư c s d ng linh ho t theo th i gian cho
m t ô th nh m ph n ánh t c ô th hoá c a ô th .
- Phương pháp cho i m ư c s d ng lư ng hoá m c t ư c c a các
tiêu chí trong h th ng tiêu chí ph n ánh m c ô th hoá, trên cơ s ó xác nh
t ng h p m c ô th hoá c a ô th .
6. Nh ng óng góp c a lu n án
-L n u tiên xu t h th ng tiêu chí và tiêu chu n ánh giá m c ô th
hoá là cơ s ánh giá và so sánh m c ô th hoá c a các ô th .
- V n d ng phương pháp phân tích a tiêu chí ánh giá m c ô th hóa
b ng nh lư ng và nh tính. Ch ng minh tính kh thi c a vi c v n d ng phương
pháp b ng vi c áp d ng ánh giá m c ô th hóa cho Hà N i.
- Góp ph n làm rõ m t s v n ch y u v lý lu n ô th hoá và phát tri n
ô th trong quá trình phát tri n kinh t xã h i.
- xu t m t s quan i m phát tri n ô th nh m góp ph n y m nh quá
trình ô th hoá Vi t Nam và Hà N i. xu t m t s gi i pháp y nhanh quá
trình ô th hoá c a Hà N i.
7. K t c u n i dung lu n án
Ngoài ph n m u, k t lu n, tài li u tham kh o, lu n án g m ba chương:
Chương 1. Nh ng v n lý lu n v ô th , ô th hoá và phương pháp ánh
giá m c ô th hoá.
Chương 2. V n d ng phương pháp phân tích a tiêu chí ánh giá m c ô
th hoá Vi t Nam, l y Hà N i (Trư c ngày 1-8-2008) làm ví d .
Chương 3. Quan i m và gi i pháp phát tri n ô th Vi t Nam và Hà N i
n năm 2020.
- -9-
CHƯƠNG 1.
NH NG V N LÝ LU N V Ô TH , Ô TH HOÁ VÀ
PHƯƠNG PHÁP ÁNH GIÁ M C Ô TH HOÁ
1.1.1. Khái ni m v ô th , ô th hoá và m t s khái ni m khác có liên quan
1.1.1.1. Khái ni m v ô th và vùng ô th
1/ ô th
Các khái ni m v ô th u có tính tương i xu t phát t s khác nhau v
trình phát tri n kinh t xã h i, c i m văn hoá, h th ng dân cư. M i nư c
trên th gi i có quy nh riêng tuỳ theo yêu c u và kh năng qu n lý c a mình.
N u xem xét trên m t phương di n chung nh t thì ô th là m t không gian cư trú
c a c ng ng ngư i s ng t p trung và ho t ng trong nh ng khu v c kinh t phi
nông nghi p. [37]
Trên quan i m xã h i h c, ô th là m t hình th c t n t i c a xã h i trong
m t ph m vi không gian c th và là m t hình th c cư trú c a con ngư i. “S t n
t i c a ô th t b n thân nó khác h n v n ơn gi n là xây d ng nhi u nhà c a
c l p v i nhau, ây cái t ng h p, cái chung nh t không ph i là con s c ng c a
nh ng b ph n c u thành. ó là m t cơ th s ng riêng bi t theo ki u c a nó”. [7]
Trên góc qu n lý kinh t - xã h i, ô th là i m t p trung dân cư v i m t
cao, ch y u là lao ng phi nông nghi p, có cơ s h t ng thích h p, là trung
tâm t ng h p hay trung tâm chuyên ngành có vai trò thúc y s phát tri n kinh t
- xã h i c a c nư c, c a m t mi n lãnh th , m t t nh, m t huy n ho c m t vùng
trong t nh ho c trong huy n. [3]
Vi t Nam, ô th ư c Nhà nư c quy nh là các thành ph , th xã, th tr n
có s dân t 4000 ngư i tr lên, trong ó trên 65% lao ng trong lĩnh v c phi
nông nghi p… [9] Hi n nay quan ni m ó ư c các nhà qu n lý b sung thêm m t
tiêu chu n n a là cơ s h t ng k thu t ô th , cơ s h t ng k thu t c a ô th có
- -10-
th hoàn ch nh, ng b ho c chưa hoàn ch nh, chưa ng b nhưng ph i có quy
ho ch chung cho tương lai.
T các quan ni m trên ây, và trong i u ki n hi n nay, quan ni m v ô th c n
có s i m i. Nên quan ni m chung v ô th như sau: ô th là m t không gian cư
trú c a con ngư i, ó cư dân s ng t p trung v i m t cao, lao ng ch y u
làm vi c trong khu v c phi nông nghi p, cơ s h t ng, kinh t , xã h i phát tri n,
có vai trò thúc y s phát tri n kinh t - xã h i c a m t lãnh th nh t nh.
Quan ni m như v y nh m nh n m nh hai m t là phát tri n xã h i và phát tri n
kinh t ô th . V m t xã h i, ô th là m t hình th c cư trú, ó có m t dân
cư cao, m c s ng cao, ti n nghi y hơn cùng v i nh ng th ch lu t l ti n b .
Không gian ô th bao g m không gian ki n trúc, h t ng k thu t, c nh quan môi
trư ng, … V m t kinh t , ho t ng s n xu t ô th ch y u là công nghi p và
d ch v . có s phát tri n kinh t , xã h i, ô th ph i có m t cơ s h t ng k thu t
tiên ti n. Nh có s phát tri n v kinh t , xã h i, mà ô th có vai trò thúc ys
phát tri n kinh t , xã h i c a vùng ho c c nư c. Như v y, khi nói t i ô th c n
cp n các y u t cơ b n c u thành ô th như quy mô, m t dân s , s phát
tri n kinh t , xã h i, hình th c lao ng và tính hi n i c a cơ s h t ng, và vai
trò c a ô th i v i vùng và c nư c.
2/ Vùng ô th
Vùng ô th là m t không gian bao g m nhi u ô th có m i quan h tương
tác v i nhau, nương t a, h tr , h p tác cùng phát tri n. Th c ch t vùng ô th
là m t lãnh th v i nhi u ô th có s liên k t v i nhau nh m khai thác ti m năng,
l i th v t nhiên, kinh t , xã h i trong m t th th ng nh t, t ó t o ra s phát
tri n c a m i ô th trong t ng th phát tri n b n v ng c a toàn b h th ng ô th .
Trong vùng ô th luôn t n t i m t ô th trung tâm, t ô th trung tâm các ô th
v tinh ch u nh hư ng v i m t m c nh t nh.
M t trong nh ng v n cơ b n c a phát tri n vùng ô th là vi c xác nh
ph m vi lãnh th , s lư ng ô th và cơ ch ph i h p gi a các ô th . Trong th c
t , không gian vùng ô th ư c xác nh trên cơ s nh hư ng c a ô th trung
- -11-
tâm n các ô th v tinh. Ranh gi i vùng mang tính tương i và tính l ch s ph
thu c và s c lan to c a ô th trung tâm và trình qu n lý, trình phát tri n
c a l c lư ng s n xu t c a các ô th v tinh.
Có nhi u quan i m v vi c xác nh ranh gi i vùng ô th , song nhìn chung
d a vào ph m vi không gian nh hư ng c a ô th trung tâm. Theo quan i m
giao thông, kho ng cách và th i gian i l i t ô th trung tâm n các ô th v
tinh là căn c xác nh ranh gi i vùng. Theo quan i m hành chính, vùng ô th
là không gian lãnh th bao g m m t ô th trung tâm và các ô th lân c n ti p giáp
nhau. Các m i quan h ch y u gi a ô th trung tâm và vùng nh hư ng bao g m:
- Quan h v hành chính - chính tr : bao g m các m i quan h gi a ô th
trung tâm hành chính - chính tr c a vùng (như th ô, t nh l , huy n l ...) và vùng
lãnh th thu c a gi i hành chính tương ng.
- Quan h v CSHT: là các m i quan h v k t n i m ng lư i giao thông,
c p i n, c p nư c, bưu chính - vi n thông, c p thoát nư c, x lý ch t th i ...
- Quan h v s n xu t: là các m i quan h u vào - u ra, quan h gia công -
l p ráp gi a các xí nghi p t i các ô th , quan h v cung ng d ch v (d ch v
thương m i, y t , giáo d c, văn hóa…)
- Quan h v lao ng - vi c làm: là nh ng m i quan h , trao i lao ng
gi a ô th trung tâm và vùng xung quanh theo ki u con l c.
- Quan h v du l ch - ngh dư ng: các m i quan h hai chi u gi a ô th
trung tâm và vùng ngo i vi.
1.1.1.2. Quan ni m v ô th hoá
Theo “Bách khoa toàn thư Wikipedia”1 “ ô th hóa là s m r ng c a ô th ,
tính theo t l ph n trăm gi a s dân ô th hay di n tích ô th trên t ng s dân
hay di n tích c a m t vùng hay khu v c. Nó cũng có th tính theo t l gia tăng
c a hai y u t ó theo th i gian. N u tính theo cách u thì nó còn ư c g i là m c
ô th hoá; còn theo cách th hai, nó có tên là t c ô th hoá.” Quan ni m
1 http://vi.wikipedia.org/
- -12-
như v y ch phù h p khi ô th m nhi m ch c năng hành chính và không phù
h p v i khái ni m ô th trong giai o n hi n nay.
ô th hoá c n ư c hi u xu t phát t khái ni m ô th . ó là quá trình hình
thành và phát tri n các y u t c u thành ô th như dân s , kinh t , xã h i, cơ s h
t ng v.v… V m t xã h i, ô th hoá là s bi n i cách th c và a i m cư trú t
nơi xã h i ít văn minh t i nơi có xã h i văn minh hơn, m c s ng dân cư cao hơn.
V m t s n xu t t ch h s n xu t phân tán v i phương th c nông nghi p là ch
y u t i ch có hình thái s n xu t t p trung và s n xu t công nghi p, d ch v là ch
y u, s c s n xu t l n hơn, vai trò thúc y kinh t - xã h i c a vùng và khu v c
m nh hơn.
ô th hoá là hi n tư ng ph c t p, c n xem xét trên nhi u góc khác nhau.
Trên quan i m phát tri n, ô th hoá là m t quá trình hình thành, phát tri n các
hình th c và i u ki n s ng theo “ki u ô th ”, là s quá t “l i s ng nông
thôn” lên “l i s ng ô th ” c a các nhóm dân cư. i m n i b t c a nó là s ph
bi n l i s ng thành ph cho nông thôn (t hình th c nhà c a, phong cách làm vi c,
quan h xã h i n cách th c sinh ho t v.v...)
Trên quan i m n n kinh t qu c dân: ô th hoá là m t quá trình phân b các
l c lư ng s n xu t trong n n kinh t qu c dân, b trí dân cư nh ng vùng không ph i
ô th thành ô th , ng th i phát tri n các ô th hi n có theo chi u sâu. Quá trình
ô th hoá ư c bi u hi n c th trên các phương di n như tăng quy mô và m t
dân cư, phát tri n kinh t , chuy n d ch cơ c u kinh t theo hư ng tăng t tr ng các
ngành công nghi p và d ch v , nâng cao trình cơ s h t ng k thu t, tăng vai
trò thúc y s phát tri n kinh t xã h i trong khu v c. i m d th y nh t quá trình
phát tri n vùng ngo i vi c a thành ph trên cơ s phát tri n công nghi p, và cơ s
h t ng.
S phát tri n kinh t , trong ó s hình thành và phát tri n các ngành công
nghi p và d ch v là ti n c a quá trình ô th hoá. S phát tri n các ngành này
làm cho cơ c u kinh t thay i và làm tăng kh năng tài chính ô th và do ó ô
th có kh năng m r ng, nâng c p cơ s h t ng, thu hút lao ng, tăng quy mô
dân cư v.v... Tăng cư ng cơ s h t ng tr thành yêu c u c n thi t c a s phát tri n
nguon tai.lieu . vn
