Xã hội nông nghiệp, nông dân và xã hội học nông thôn - Bùi Quang Dũng

X· héi häc sè 4 (96), 2006 3 x· héi n«ng nghiÖp, n«ng d©n vµ x· héi häc n«ng th«n Bïi Quang Dòng Thµnh thÞ vµ n«ng th«n MÆc dï tû lÖ ph¸t triÓn ®« thÞ ngµy cµng t¨ng trªn ph¹m vi toµn cÇu, ®Æc biÖt lµ sù ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phè lín tõ nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XIX, nh−ng ®a sè d©n c− trªn thÕ giíi ®Òu ®ang sèng ë n«ng th«n vµ ë phÇn lín c¸c quèc gia trªn thÕ giíi, sè d©n n«ng th«n vÉn lµ chñ yÕu. T¹i c¸c n−íc kÐm ph¸t triÓn, d©n sè n«ng th«n tiÕp tôc t¨ng, trong khi ë nh÷ng n−íc cã thu nhËp cao, m« h×nh nµy ®· thay ®æi trong nh÷ng thËp niªn gÇn ®©y. Nh÷ng minh häa sau ®©y sö dông ®Þnh nghÜa cña mét sè quèc gia vÒ n«ng th«n vµ ®« thÞ. ë Anh vµ xø Wales, vµo n¨m 1851 cßn ch−a ®Çy mét nöa sè d©n n«ng th«n, th× tõ n¨m 1921 duy tr× t−¬ng ®æi æn ®Þnh con sè 20% do gia t¨ng sè l−îng c− d©n n«ng th«n g¾n liÒn víi viÖc t¨ng d©n sè tæng thÓ. T¹i Mü, c− d©n n«ng th«n chØ cßn gÇn 50% vµo n¨m 1920 vµ 30% n¨m 1960, d©n sè n«ng th«n t¨ng dÇn cho tíi n¨m 1940 råi sau ®ã duy tr× kh¸ æn ®Þnh. T¹i Brazin, n−íc chiÕm 1/3 d©n c− trong sè 20 n−íc ch©u Mü La tinh, tû lÖ phÇn tr¨m n«ng th«n gi¶m tõ 68,8% n¨m 1940 xuèng 54,9% n¨m 1960; cïng thêi gian ®ã, sè l−îng c− d©n n«ng th«n t¨ng lªn 10 triÖu ng−êi. T¹i Ên §é, mÆc dï d©n c− ®« thÞ t¨ng lªn ®¸ng kÓ, n¨m 1961 vÉn cßn 82% d©n sè n«ng th«n; d©n sè n«ng th«n t¨ng ®Õn 61 triÖu trong thËp kû tr−íc ®Êy, trong khi d©n sè ®« thÞ t¨ng 16 triÖu. (Olaf F. Larson, 1972). Sù tËp trung c− d©n n«ng th«n ë c¸c n−íc thu nhËp thÊp vµ tÇm quan träng cña x· héi n«ng th«n trong c¸c kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi khiÕn cho viÖc hiÓu vÒ x· héi n«ng th«n vµ c¸c mèi t−¬ng t¸c cña nã víi x· héi ®« thÞ ngµy cµng cã ý nghÜa. NhiÒu n¨m tr−íc ®©y, giíi nghiªn cøu th−êng nhÊn m¹nh vµo nh÷ng tiªu chuÈn tèi thiÓu vµ cÇn thiÕt ®Ó x¸c ®Þnh mét x· héi n«ng th«n. Tuy nhiªn, mét sè nghiªn cøu ®· ph¸t hiÖn thÊy r»ng nhiÒu ®Æc tr−ng vèn ®−îc g¾n cho x· héi n«ng th«n còng cã thÓ t×m thÊy ë thµnh thÞ; c¸c mèi quan hÖ nhãm s¬ cÊp cã tÝnh chÊt c¸ nh©n gÇn gòi lµ mét vÝ dô. Cã rÊt nhiÒu lý do dÉn tíi sù gi¶m thiÓu nh÷ng kh¸c biÖt n«ng th«n-®« thÞ: nh÷ng trao ®æi gi÷a c− d©n n«ng th«n vµ ®« thÞ th«ng qua di d©n quy m« lín, ¶nh h−ëng cña truyÒn th«ng ®¹i chóng, sù ®éc lËp ngµy cµng lín cña nÒn kinh tÕ n«ng th«n t¸ch khái ®« thÞ, vµ nh÷ng kiÓu liªn kÕt hÖ thèng, v.v… Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn 4 X· héi n«ng nghiÖp, n«ng d©n vµ x· héi häc n«ng th«n MÆc dï thuËt ng÷ “n«ng th«n”, vÒ mÆt thùc nghiÖm, th−êng hµm nghÜa nh÷ng c− d©n sèng ë c¸c vïng cã mËt ®é thÊp, nh−ng hiÖn nay viÖc ph©n biÖt n«ng th«n-®« thÞ ®· cã nh÷ng thay ®æi lín. ThËm chÝ ng−êi ta cßn ch−a thèng nhÊt ®−îc víi nhau vÒ nh÷ng ®Æc tÝnh b¶n chÊt nh»m ph©n biÖt mét céng ®ång n«ng th«n víi céng ®ång ®« thÞ. Ch¼ng h¹n, Denis Perreaul cho r»ng kh«ng nªn ph©n biÖt n«ng th«n vµ ®« thÞ nh− hai sù kiÖn nghiªn cøu t¸ch biÖt nhau, sù ®èi lËp nµy chØ cã ý nghÜa hÕt søc t−¬ng ®èi, nã xuÊt ph¸t tõ mét "kh¸i niÖm kh«ng gian, mét sù ph©n chia cã tÝnh chÊt ®Þa lý h¬n lµ mét quan ®iÓm ph©n tÝch" (Perreaul D. 1989). Trªn thùc tÕ, “n«ng th«n” ®−îc ®Þnh nghÜa d−íi d¹ng mét hay nhiÒu nh÷ng thuéc tÝnh ®Þnh l−îng, hay c¸c thuéc tÝnh ®Þnh tÝnh, hoÆc c¶ hai thuéc tÝnh ®ã. C¸c vÊn ®Ò vÒ ph−¬ng ph¸p luËn vµ lý thuyÕt trong ®Þnh nghÜa vÒ kh¸i niÖm “n«ng th«n” t−¬ng tù nh− khi ®Þnh nghÜa vÒ “®« thÞ” vµ khi sö dông nh÷ng kiÓu lo¹i nãi chung. TÊt c¶ c¸c ®Æc tr−ng vÒ nghÒ nghiÖp, nh©n khÈu häc, sinh th¸i häc, x· héi, tæ chøc vµ v¨n hãa ®−îc dïng nh− ®Þnh nghÜa thuéc tÝnh vÒ x· héi n«ng th«n. §èi víi Sorokin vµ Zimmerman (1929), nguyªn t¾c ®Ó ph©n biÖt n«ng th«n -®« thÞ lµ ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp (n«ng nghiÖp). Hai häc gi¶ nµy cho r»ng n«ng nghiÖp dÉn theo mét lo¹t nh÷ng kh¸c biÖt vÒ mÆt ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l−îng t−¬ng ®èi bÊt biÕn gi÷a c¸c céng ®ång n«ng th«n vµ ®« thÞ, mµ phÇn lín trong sè ®ã cã liªn quan hay t−¬ng t¸c víi nhau. Bagby ®Ò nghÞ ®Þnh nghÜa thµnh thÞ nh− nh÷ng “khu d©n c− trong ®ã nhiÒu ng−êi d©n kh«ng s¶n xuÊt thùc phÈm” (DÉn l¹i Toynbee, 2002: 26). Tøc lµ n«ng th«n sÏ cã c¸i nghÜa ng−îc l¹i víi ®Þnh nghÜa nµy, ®ã lµ n¬i c− tró cña nhiÒu ng−êi s¶n xuÊt thùc phÈm. Tuy nhiªn, viÖc sö dông nghÒ nghiÖp nh− mét tiªu chuÈn ®Þnh nghÜa cho x· héi n«ng th«n kh«ng ®−îc ®«ng ®¶o giíi nghiªn cøu chÊp nhËn. NhiÒu ý kiÕn cho r»ng nh÷ng thay ®æi x· héi th−êng b¾t nguån tõ nh÷ng n«ng d©n sèng lÉn víi c− d©n phi n«ng nghiÖp t¹i n«ng th«n, hay nh÷ng ng−êi theo ®uæi c¸c nghÒ phi n«ng nghiÖp ë c¸c ®« thÞ. T−¬ng tù, ng−êi thî m¸y n«ng d©n hay c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh anh ta cã thÓ cã mét nghÒ phi n«ng nghiÖp. HiÖn nay giíi nghiªn cøu vµ nh÷ng ng−êi lËp chÝnh s¸ch sö dông chñ yÕu hai biÕn sè vÒ nh©n khÈu- quy m« vµ mËt ®é tuyÖt ®èi xÐt vÒ mÆt ®Þnh c−- ®Ó x¸c ®Þnh “n«ng th«n”. T¹i phÇn lín c¸c quèc gia, ng−êi ta c¨n cø vµo tæng thÓ d©n sè cña mét vïng nµo ®ã cã kho¶ng tõ 1.000 ®Õn 5.000 c− d©n ®Ó ph©n chia ranh giíi gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ. Nh÷ng ®iÒu kiÖn vµ tæ chøc x· héi cã mËt ®é d©n sè thÊp vµ quy m« céng ®ång nhá ®−îc coi lµ cã nh÷ng hÖ qu¶ nhÊt ®Þnh ®èi víi x· héi n«ng th«n. Thø nhÊt, kiÓu t−¬ng t¸c x· héi t−¬ng ®èi Ýt liªn hÖ c¸ nh©n trong mét ®¬n vÞ thêi gian x¸c ®Þnh vµ Ýt thÓ hiÖn tÝnh Èn danh; thø hai, ph©n c«ng lao ®éng kh«ng ph¸t triÓn, v× cã Ýt nghÒ nghiÖp vµ Ýt cã sù thay ®æi trong c¸c vai trß x· héi; thø ba, céng ®ång thuÇn nhÊt h¬n so víi x· héi thµnh thÞ; thø t−, hÖ thèng ®Þa vÞ dùa trªn c¸c quan niÖm c¸ nh©n vµ lµ c¸i ®−îc g¸n cho chø kh«ng ph¶i do c¸ nh©n ®¹t ®−îc, kÌm theo ®ã lµ nh÷ng h¹n chÕ vÒ tÝnh di ®éng x· héi. Cuèi cïng, do tÝnh Èn danh thÊp h¬n, nªn sù sai lÖch chuÈn mùc trong céng ®ång n«ng th«n kh«ng x¶y ra th−êng xuyªn nh− ë thµnh thÞ. ViÖc quy tÊt c¶ nh÷ng kh¸c biÖt vÒ v¨n hãa thµnh vÊn ®Ò mËt ®é vµ quy m« tá Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn Bïi Quang Dòng 5 ra Ýt søc thuyÕt phôc; mÆt kh¸c, c¸ch lµm nµy còng kh«ng gióp cho viÖc kh¸i qu¸t hãa c¸c hÖ thèng v¨n hãa, bao gåm c¸c gi¸ trÞ vµ khu«n mÉu. Cã lÏ hai tiªu chÝ nµy sÏ vËn dông tèt h¬n trong ph©n tÝch khi ng−êi ta chØ giíi h¹n vµo nh÷ng vÊn ®Ò nh©n khÈu hay vµo tæ chøc x· héi. Vµ nh− Konig nhËn xÐt, chØ riªng c¸c quan hÖ thuÇn tuý sè l−îng th× kh«ng sao lý gi¶i ®−îc hiÖn t−îng thµnh phè; bëi b¶n chÊt cña céng ®ång thµnh thÞ kh«ng ph¶i ë mËt ®é tËp trung mµ lµ ë phong c¸ch sèng riªng biÖt cña c− d©n thµnh thÞ (Konig R., 1972). X· héi n«ng th«n cã nh÷ng sù kh¸c biÖt lín trong tæ chøc x· héi vµ trong nÒn v¨n hãa cña nã, b»ng chøng lµ tån t¹i nhiÒu kiÓu lo¹i ®iÓn h×nh nh− “nguyªn thuû”, “du c−”, vµ “n«ng d©n”, v.v... NhiÒu häc gi¶ ®ång nhÊt tæ chøc x· héi phong kiÕn víi x· héi n«ng th«n vµ coi ®Êy nh− mét kiÓu lo¹i kh¸c víi c¶ n«ng th«n vµ ®« thÞ. X· héi n«ng d©n Marx ph©n biÖt c¸c h×nh th¸i x· héi dùa trªn nh÷ng chÕ ®é së h÷u kh¸c nhau. VÒ ®¹i thÓ, theo «ng, sù ph©n biÖt quan träng nhÊt lµ gi÷a c¸c x· héi n«ng nghiÖp tiÒn t− b¶n vµ c¸c x· héi c«ng nghiÖp. Marx cßn ph©n chia nhá h¬n n÷a thµnh nhiÒu lo¹i h×nh x· héi n«ng nghiÖp c¨n cø trªn c¸c chÕ ®é së h÷u kh¸c nhau: së h÷u tù do cña n«ng d©n, së h÷u phong kiÕn, së h÷u cña nhµ n−íc, v.v… §iÓm chung cña c¸c x· héi n«ng nghiÖp tiÒn t− b¶n nµy lµ t×nh tr¹ng thèng trÞ cña n«ng nghiÖp vµ chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt, vµ môc ®Ých kinh tÕ giíi h¹n ë viÖc t¸i s¶n xuÊt ra c¸c thµnh viªn cña céng ®ång. VÒ mét nghÜa nµo ®ã th× hai kiÓu x· héi nµy ®Òu lµ ®èi t−îng nghiªn cøu trong c¸c c«ng tr×nh cña Emile Durkheim, Max Weber vµ Ferdinand Tonnies. Durkheim vµ Weber, dï cã sù kh¸c nhau vÒ ph−¬ng ph¸p luËn liªn quan tíi vÊn ®Ò nµy, nh−ng c¶ hai ®Òu sö dông thuËt ng÷ "x· héi cæ truyÒn" vµ "x· héi c«ng nghiÖp" nh− lµ ®èi lËp chñ yÕu nhÊt xÐt vÒ mÆt lo¹i h×nh. VÒ phÇn m×nh, Tonnies còng coi viÖc x¸c lËp kiÓu lo¹i ®ã lµ quan träng ®èi víi x· héi häc vµ «ng ®em ®èi lËp gi÷a hai lo¹i quan hÖ x· héi chñ yÕu: céng ®ång vµ hiÖp héi. Liªn quan tíi chñ ®Ò nµy, Robert Redfield ®Ò xuÊt mét s¬ ®å gäi lµ x· héi d©n gian (folk society) ®èi lËp víi x· héi ®« thÞ (urban society). XuÊt ph¸t tõ mét quan ®iÓm kh¸c, Georges Friedmann ®èi lËp "m«i tr−êng kü thuËt" víi "m«i tr−êng tù nhiªn", vµ «ng lµ mét trong nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn, khi tiÕn hµnh nh÷ng nghiªn cøu vÒ x· héi c«ng nghiÖp, ®· chøng minh l« gÝch cña ®êi sèng c«ng nghiÖp ®· rµng buéc ng−êi c«ng nh©n Mü gièng nh− rµng buéc ng−êi c«ng nh©n Nga nh− thÕ nµo, vµ «ng ®· ph¸c th¶o ra kh¸i niÖm "x· héi c«ng nghiÖp" (DÉn theo Mendras, 1969). Sù ®èi lËp gi÷a x· héi n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp sÏ cßn ®−îc tiÕp tôc ph¸t triÓn víi c¸ch tiÕp cËn ph©n biÖt truyÒn thèng - hiÖn ®¹i. C¸c häc gi¶ cho r»ng thµnh viªn cña c¸c x· héi hiÖn ®¹i ®−a ra ®−îc nh÷ng ý t−ëng míi, cã triÓn väng h¬n nh÷ng thµnh viªn x· héi cæ truyÒn. X· héi hiÖn ®¹i ®−îc ®Æc tr−ng bëi sù ph¸t triÓn c«ng nghÖ víi sù ph©n c«ng lao ®éng phøc t¹p, tû lÖ biÕt ch÷ cao vµ sù phæ biÕn cña nÒn gi¸o dôc chÝnh thøc, c¸c mèi quan hÖ x· héi cã tÝnh phæ qu¸t toµn thÕ giíi, vµ tÝnh hîp lý kinh tÕ. X· héi nµy cßn cã mét hÖ thèng truyÒn th«ng rÊt ph¸t Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn 6 X· héi n«ng nghiÖp, n«ng d©n vµ x· héi häc n«ng th«n triÓn, ®em l¹i kh¶ n¨ng tiÕp cËn vèn tri thøc réng lín vµ t¹o sù liªn kÕt cao trong toµn bé hÖ thèng x· héi. Nh÷ng ®iÓm sau ®©y lµ chñ yÕu ®Ó ph©n biÖt x· héi cæ truyÒn víi x· héi hiÖn ®¹i: 1. Sù lÉn lén gi÷a gia ®×nh vµ xÝ nghiÖp vµ viÖc kh«ng t¸ch biÖt gi÷a s¶n xuÊt vµ tiªu dïng, gi÷a "lao ®éng" víi "kh«ng lao ®éng"; 2. ViÖc ph©n phèi c¸c nhiÖm vô do c¸c c¬ cÊu x· héi quy ®Þnh vµ v× vËy nã biÕn ®æi mét c¸ch ®¸ng kÓ tõ x· héi nµy ®Õn x· héi kh¸c. Th«ng th−êng c¸c nhiÖm vô ®−îc ph©n phèi g¾n liÒn víi giíi tÝnh, løa tuæi vµ hÖ thèng th©n téc (®«i khi lµ ®¼ng cÊp); 3. "T− b¶n" kh«ng tån t¹i theo ®Þnh nghÜa vÒ "c«ng nghiÖp"; 4. ViÖc tÝnh to¸n kinh tÕ thùc chÊt lµ kh«ng tån t¹i; ®iÒu ®ã gi¶ ®Þnh nh÷ng tÝnh hîp lý kh¸c nh− tÝn ng−ìng, gi¸ trÞ, v.v…; 5. X· héi tù cÊu thµnh c¸c tÕ bµo, hÑp vµ th−êng thu vµo mét l·nh thæ nhÊt ®Þnh. Nh÷ng "x· héi n«ng d©n" cã ®Æc tr−ng riªng biÖt so víi c¸c x· héi cæ truyÒn kh¸c, lµ v× nã phô thuéc rÊt nhiÒu vµo x· héi tæng qu¸t. Eric Wolf ®Þnh nghÜa t−¬ng tù vÒ n«ng d©n, theo häc gi¶ nµy th× n«ng d©n lµ ng−êi lÖ thuéc vµo nh÷ng h×nh thøc chÝnh trÞ vµ kinh tÕ cao h¬n. Nãi c¸ch kh¸c, theo c¸ch diÔn ®¹t cña Redfield, th× chõng nµo mµ kh«ng cã thµnh thÞ th× kh«ng cã n«ng d©n. N«ng d©n ®−îc x¸c ®Þnh trong quan hÖ víi x· héi chung quanh, khi mµ Rome cßn lµ thµnh thÞ cña nh÷ng ng−êi lµm ruéng, th× ®ã lµ mét x· héi n«ng nghiÖp (cæ truyÒn); cßn khi Rome ¸p ®Æt ®Õ chÕ cña nã ®Õn c¸c thµnh thÞ n«ng nghiÖp kh¸c th× nã trë thµnh x· héi n«ng d©n. T−¬ng tù, sau thêi ®¹i Carolingieuse (dßng vua n−íc Ph¸p) th× hiÕn ph¸p phong kiÕn chuyÓn thµnh ®iÒu kiÖn cña ng−êi n«ng d©n. C¸c céng ®ång n«ng d©n ph¶i phôc tïng quyÒn lùc tõ bªn ngoµi, vµ hä ph¶i cung cÊp l−¬ng thùc, thùc phÈm, trÝch tõ nÒn kinh tÕ tù cung tù cÊp cña hä. Mçi mét n«ng d©n ph¶i mang ®Õn l©u ®µi mét phÇn mïa mµng cña m×nh, ph¶i ®Õn ®ã lµm lao dÞch vµ ®ãng thuÕ cho chÝnh quyÒn trung −¬ng. Kinh tÕ n«ng d©n võa ph¶i cung cÊp cho viÖc sinh tån cña lµng x· võa ph¶i trÝch ra ®Ó nu«i sèng c¶ x· héi. Redfield ®em ®èi lËp x· héi n«ng d©n víi c¸c x· héi mµ «ng gäi lµ "nguyªn thñy" (theo nghÜa cña thÕ kû XVIII) vµ c¸c x· héi c«ng nghiÖp. Nh÷ng ng−êi nguyªn thñy sèng trong mét tËp thÓ giíi h¹n, c¾t ®øt víi thÕ giíi bªn ngoµi- c¸i thÕ giíi mµ hä kh«ng tham dù vµo, ngoµi chiÕn tranh vµ ®æi ch¸c. X· héi nµy tån t¹i b»ng nh÷ng c¸i do c¸c thµnh viªn cña nã s¶n xuÊt ra vµ hoµn toµn kh«ng cã sù ph©n phèi chuyªn m«n c¸c nhiÖm vô, mäi ng−êi ®Òu tham gia vµo viÖc kiÕm sèng; mäi ng−êi ®Òu biÕt nhau, vÞ trÝ vµ nhiÖm vô cña mét ng−êi nµo ®ã ®−îc x¸c ®Þnh b»ng quan hÖ hä hµng, giíi tÝnh vµ tuæi t¸c. Trong khi ®ã, ng−êi lao ®éng n«ng nghiÖp sèng trong mét x· héi c«ng nghiÖp, "®¹i chóng", ë ®ã c¸c nhãm ®Þa ph−¬ng kh«ng hÒ ®éc lËp víi c¸c nhãm vµ tæ chøc kh¸c mµ chóng t¹o thµnh c¸i m¾t xÝch cuèi cïng cña m¹ng l−íi hµnh chÝnh - chÝnh trÞ. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp do thÞ tr−êng quy ®Þnh vµ ®−îc tiÕn hµnh bëi c¸c n«ng tr¹i gia ®×nh nh−ng kh«ng cã tÝnh chÊt tù cung tù cÊp, tiªu dïng gia ®×nh g¾n liÒn víi s¶n xuÊt th−¬ng m¹i hãa. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn Bïi Quang Dòng 7 C− xö luËn truyÒn thèng §Æc ®iÓm Tù trÞ cña c¸c nhãm ®Þa ph−¬ng Tù sinh tån Chuyªn m«n hãa c¸c nhiÖm vô Ph©n c«ng lao ®éng HiÓu biÕt lÉn nhau ë bªn trong nhãm Hßa hîp víi thÕ giíi bªn ngoµi Nguån: Mendras, 1976. Nguyªn thñy hoµn toµn hoµn toµn kh«ng dßng hä, giíi vµ tuæi cã cã kh«ng N«ng d©n t−¬ng ®èi s¶n xuÊt gÊp ®«i dµnh cho viÖc trÝch nép yÕu nhãm gia ®×nh cã n−íc ®«i cã Ng−êi lao ®éng n«ng nghiÖp kh«ng kh«ng m¹nh c«ng nghÖ vµ thÞ tr−êng kh«ng kh«ng kh«ng Theo Mendras, kh¸c víi ng−êi nguyªn thñy vµ ng−êi lao ®éng n«ng nghiÖp, kiÓu h×nh lý t−ëng cña x· héi n«ng d©n cã thÓ x¸c ®Þnh b»ng n¨m ®Æc tÝnh. Thø nhÊt, ®ã lµ tÝnh tù trÞ t−¬ng ®èi cña c¸c nhãm n«ng d©n trong quan hÖ víi x· héi xung quanh; thø hai lµ tÇm quan träng vÒ mÆt cÊu tróc cña nhãm gia ®×nh trong viÖc tæ chøc ®êi sèng kinh tÕ vµ ®êi sèng x· héi; thø ba, hÖ thèng kinh tÕ t−¬ng ®èi tù chñ, kh«ng ph©n biÖt tiªu dïng vµ s¶n xuÊt vµ kh«ng cã quan hÖ víi nÒn kinh tÕ xung quanh; thø t−, c¸c nhãm ®Þa ph−¬ng hiÓu biÕt lÉn nhau vµ chØ cã mèi quan hÖ yÕu víi c¸c nhãm bao quanh; vµ cuèi cïng, c¸c th©n hµo vµ chøc s¾c ®ãng vai trß hßa gi¶i gi÷a c¸c nhãm n«ng d©n víi x· héi bao quanh (Mendras, 1976). X· héi häc n«ng th«n MÆc dï viÖc nh×n nhËn x· héi häc n«ng th«n víi t− c¸ch lµ mét bé m«n khoa häc ®· tõng lµ mèi quan t©m lín trong nhiÒu thÕ kû, nh−ng quan niÖm cña nhiÒu lý thuyÕt gia cæ ®iÓn thÕ kû XIX ®· dÉn tíi sù ph©n cùc mµ cho ®Õn nay vÉn cßn tiÕp diÔn (Summer, 1991). Cã hai quan ®iÓm chiÕm −u thÕ (dï chóng còng cã kh«ng Ýt h¹n chÕ), vµ ®· ®Ó l¹i dÊu Ên s©u s¾c trong t− duy x· héi vµ trong nÒn v¨n häc ph−¬ng T©y. Quan ®iÓm thø nhÊt ngîi ca cuéc sèng n¬i th«n d· víi tÝnh chÊt ng©y th¬ hån nhiªn cña ng−êi d©n quª. Quan ®iÓm thø hai b¾t nguån tõ thêi kú Khai s¸ng vµ chñ nghÜa duy lý ph−¬ng T©y hiÖn ®¹i, nã coi nÐt ®Æc s¾c vÒ kü nghÖ vµ tæ chøc cña ®êi sèng c«ng nghiÖp thµnh thÞ lµ h¬n h¼n t×nh tr¹ng l¹c hËu vèn cã cña khu vùc n«ng th«n. Hai quan ®iÓm truyÒn thèng nµy hÇu nh− ®· ¶nh h−ëng tíi toµn bé c¸c häc thuyÕt x· héi lín cña thÕ kû XIX. Mét sè nhµ lý thuyÕt, ®iÓn h×nh lµ Durkheim vµ sau ®ã lµ Karl Marx, ®· nh×n sù phøc t¹p trong nÒn c«ng nghiÖp ®« thÞ nh− lµ t©m ®iÓm cña nÒn v¨n minh míi xuÊt hiÖn sau nh÷ng biÕn ®æi x· héi cña cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp. X· héi n«ng th«n, theo c¸ch nh×n nµy, bÞ coi lµ tµn d− cña x· héi tiÒn c«ng nghiÖp vµ ngµy cµng bÞ xÕp vµo nhãm thø yÕu. C¸c nhµ lý thuyÕt kh¸c nh− Tonnies cïng víi nh÷ng ng−êi gi¶i thÝch quan ®iÓm Tonnies ®Çu thÕ kû XX xem sù xuÊt hiÖn c¸c thµnh thÞ cña chñ nghÜa t− b¶n c«ng nghiÖp t−îng tr−ng cho sù tan r· Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn ... - tailieumienphi.vn