Việt Nam với việc gia nhập Công ước Liên hiệp quốc năm 2004 về miễn trừ tài phán và miễn trừ tài sản của quốc gia

TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 15, SOÁ Q1 2012
VI T NAM V1I VI C GIA NH P CÔNG Ư1C LIÊN HI P QU/C VS MIXN TRY
TÀI PHÁN VÀ MIXN TRY TÀI S N C A QU/C GIA
Bành Qu*c Tu-n
Trư ng Đ i h c Kinh t - Lu t, ĐHQG-HCM

TÓM T T: Trên cơ s tóm t%t nh ng n i dung chính c a Công ư c c a Liên hi p qu c v quy n
miRn tr+ tài phán và miRn tr+ tài s n c a qu c gia c a Liên hi p qu c ngày 02/12/2004 tác gi ñã phân
tích nh ng v$n ñ lý lu n và th c tiRn v s c n thi t ph i gia nh p Công ư c này c a Vi t Nam nh m
b o v l i ích c a Nhà nư c Vi t Nam trong b i c nh nhà nư c ta và các thành ph n kinh t c a nư c
ta tham gia ngày càng nhi u hơn vào các ho t ñ ng kinh t , thương m i, ñ u tư v i ch th nư c ngoài
ñ!ng th i cũng ñ góp ph n hoàn thi n pháp lu t Vi t Nam trong quá trình h i nh p qu c t .
T khóa:
Cùng v i s phát tri n c a ho t ñ ng kinh t

nư c ta ñang h i nh p m nh m+ vào quá trình

thương m i toàn c u thì qu c gia tham gia v i

toàn c u hóa ñòi h,i pháp lu t Vi t Nam ph i

tư cách là m t bên ch th trong các quan h

ngày càng phù h p hơn v i các chu%n m c

dân s qu c t ngày càng ph bi n. Khi tham

pháp lý qu c t

10

.

gia vào các quan h này qu c gia ñư c xác

1. N i dung quy2n mi n trV c a qu*c gia

ñ nh là ch th ñ#c bi t. N i dung quy ch pháp

trong Công ư)c c a Liên hi(p qu*c năm

lý ñ#c bi t c a qu c gia ñã ñư c quy ñ nh trong

2004

các ñi u ư c qu c t có liên quan mà quan

Quy n mi*n tr( qu c gia trong tư pháp qu c

tr ng nh t là Công ư c c a Liên hi p qu c v

t xu t phát t( nguyên t$c cơ b n trong quan

mi*n tr( tài phán và mi*n tr( tài s n c a qu c

h qu c t là nguyên t$c nguyên t$c tôn tr ng

gia

on

ch quy n qu c gia và bình ñ.ng ch quy n

Jurisdictional Immunities of States and their

gi a các qu c gia. T( xa xưa, các nhà lý lu n

Property) ñư c thông qua b i Đ i h i ñ ng

pháp lý ñã th(a nh n nguyên t$c k< ngang

Liên hi p qu c vào ngày 02/12/2004 b&ng Ngh

quy n này không có quy n l c gì ñ i v i k<

quy t s 59/38 (g i t$t là Công ư c Liên hi p

ngang quy n kia (Parin parem non habet

qu c năm 2004) và ñư c ñ ng, cho t t c các

imperium). Theo nguyên t$c này, Nhà nư c

qu c gia ký t( tháng 01/2005 ñ n ngày

này ho#c b t kỳ cơ quan nào c a Nhà nư c này

17/01/2007 t i tr" s c a Liên hi p qu c. Vi c

không có quy n xét x! Nhà nư c khác ho#c

nghiên c u các n i dung c a Công ư c nh&m

ñ i di n c a Nhà nư c khác. Trên cơ s bình

(United

Nations

Convention

chu%n b các ñi u ki n gia nh p có ý nghĩa
quan tr ng ñ i v i Vi t Nam trong b i c nh

10

Xem toàn văn công ư c (ti ng Anh) t i ñ a ch):
untreaty.un.org/ilc/texts/instruments/english/conventions/4
_1_2004

Trang 67

Science & Technology Development, Vol 15, No.Q1 2012
ñ.ng gi a các qu c gia thì m i m t qu c gia

s n c a qu c gia khác, c" th là không th c thi

không th th c hi n quy n l c c a mình trong

quy n tài phán ch ng l i qu c gia khác trong

quan h v i qu c gia khác. Quy n mi*n tr( c a

m t v" ki n t i tòa án nư c mình. Các tranh

qu c gia ñã ñư c pháp lu t qu c t quy ñ nh c"

ch p liên quan ñ n qu c gia ph i ñư c gi i

th trong Công ư c Viên năm 1961 v quan h

quy t b&ng con ñư ng thương lư ng tr c ti p

ngo i giao (có hi u l c năm 1964) và Công

ho#c con ñư ng ngo i giao, tr( khi qu c gia t(

ư c Viên năm 1963 v quan h lãnh s (có

b, quy n này. Như v y, v nguyên t$c, các ch

hi u l c năm 1967). Khi tham gia vào các quan

th có quy n n p ñơn kh i ki n qu c gia nhưng

h dân s có y u t nư c ngoài trong Tư pháp

Tòa án nh n ñư c ñơn ki n có quy n th" lý

qu c t qu c gia cũng ñư c hư ng quy ch

gi i quy t v" ki n hay không l i ph" thu c vào

pháp lý ch th ñ#c bi t, ñó là quy n mi*n tr(

ý chí c a qu c gia b ki n.

trong lĩnh v c tư pháp, ñã ñư c quy ñ nh c"

- MiRn tr+ ñ i v i các bi n pháp cưSng ch

th t i Công ư c Liên hi p qu c năm 2004 v

nh m ñ m b o ñơn ki n, n u qu c gia ñ!ng ý

mi*n tr( tài phán và mi*n tr( tài s n c a qu c

cho t) ch c, cá nhân nư c ngoài ki n mình, t c

gia. Theo n i dung Công ư c, quy n mi*n tr(

là ñ!ng ý cho Tòa án nư c ngoài xét x v ki n

c a qu c gia trong lĩnh v c tư pháp g m quy n

mà qu c gia là b ñơn. N i dung c a quy n này

mi*n tr( tư pháp và quy n mi*n tr( ñ i v i tài

th hi n trong trư ng h p n u m t qu c gia

s n thu c quy n s h u c a qu c gia.

ñ ng ý ñ tòa án nư c ngoài th" lý, gi i quy t

1.1 Quy n miRn tr+ tư pháp, bao g!m ba n i
dung:

m t v" tranh ch p mà qu c gia là m t bên tham
gia thì tòa án nư c ngoài ñó ñư c quy n xét x!

- MiRn tr+ tài phán t i b$t c Tòa án qu c

nhưng tòa án không ñư c áp d"ng b t c m t

gia nào (còn g i là quy n miRn tr+ xét x ,

bi n pháp cư9ng ch nào như b$t gi , t ch thu

Immunity From Jurisdiction - IFJ). N i dung

tài s n c a qu c gia ñ ph"c v" cho vi c xét x!.

quy n này th hi n n u không có s ñ ng ý c a

Tòa án ch) ñư c áp d"ng các bi n pháp này n u

qu c gia thì không có m t tòa án nư c ngoài

ñư c qu c gia cho phép. Hai n i dung nêu trên

nào có th%m quy n th" lý và gi i quy t v" ki n

ñư c các nhà lu t h c phương Tây ñ c p dư i

mà qu c gia là b ñơn (trong lĩnh v c dân s ).

cái tên Immunity From Execution (IFE). Đi u

Đi u 5 Công ư c quy ñ nh: Qu c gia ñư c

18 Công ư c quy ñ nh: “Không có bi n pháp

hư ng quy n mi*n tr( tài phán trư c m t tòa

cư9ng ch ti n t t"ng nào như t ch thu, chi m

án nư c ngoài theo nh ng quy ñ nh c a Công

gi tài s n trái pháp lu t c a qu c gia ñư c áp

ư c . Các qu c gia có nghĩa v" ñ m b o

d"ng trong m t v" ki n trư c m t tòa án nư c

quy n mi*n tr( tài phán và quy n mi*n tr( tài

ngoài ...”12 Đi u này có nghĩa là trong trư ng

11

11

Nguyênvăn: “A State enjoys immunity, in respect of itself
and its property, from the jurisdiction of the Courts of
another State subject to the provision of the present
Convention”.

Trang 68

12
Nguyên văn: “No pre-judgment measures of constraint,
such as attachment or arrest, against property of the State
may be taken in connection with a proceeding before a
court of another State …”.

TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 15, SOÁ Q1 2012
h p qu c gia ñ ng ý cho Tòa án m t nư c th"

h p qu c gia t( b, m t n i dung trong quy n

lý ñơn ki n ch ng l i qu c gia ñó thì qu c gia

mi*n tr( tư pháp thì qu c gia v'n hư ng quy n

v'n ti p t"c hư ng quy ch pháp lý ñ#c bi t

mi*n tr( ñ i v i các n i dung còn l i.

trong quá trình tham gia t

t"ng t i Tòa án

qu c gia ñó.
- MiRn tr+ ñ i v i các bi n pháp cưSng ch

1.2 Quy n miRn tr+ ñ i v i tài s n thu c
quy n s h u c a qu c gia.
Quy n mi*n tr( ñ i v i tài s n thu c quy n

nh m ñ m b o thi hành quy t ñ nh c a Tòa án

s h u c a qu c gia là m t trong nh ng n i

trong trư ng h p qu c gia ñ!ng ý cho các t)

dung quan tr ng c a quy n mi*n tr( c a qu c

ch c, cá nhân nư c ngoài kh i ki n cũng như

gia khi tham gia vào quan h dân s có y u t

ñ!ng ý cho Tòa án xét x v ki n ñó. Trong

nư c ngoài. N i dung c a quy n này là nh ng

trư ng h p qu c gia ñ ng ý cho m t tòa án

tài s n ñư c xác ñ nh thu c quy n s h u c a

nư c ngoài gi i quy t m t tranh ch p mà qu c

qu c gia thì không th là ñ i tư ng áp d"ng các

gia là m t bên tham gia và n u qu c gia là bên

bi n pháp tư pháp khi qu c gia ñưa vào tham

thua ki n thì b n án c a tòa án nư c ngoài ñó

gia các quan h dân s qu c t . Đi u 21 Công

cũng ph i ñư c qu c gia t nguy n thi hành.

ư c ñã li t kê c" th nh ng lo i tài s n mà qu c

N u qu c gia không t nguy n thi hành b n án

gia ñư c hư ng quy n mi*n tr( như tài kho n

và không có s ñ ng ý c a qu c gia thì không

ngân hàng s! d"ng cho vi c th c hi n các ch c

th áp d"ng các bi n pháp cư9ng ch như b$t

năng, nhi m v" c a nhà nư c, tài s n c a quân

gi , t ch thu tài s n c a qu c gia nh&m cư9ng

ñ i, ... Quy n mi*n tr( v tài s n là m t n i

ch thi hành b n án ñó. Ngay c khi qu c gia t(

dung không th tách r i c a quy n mi*n tr( c a

b, quy n mi*n tr( xét x! thì quy n mi*n tr(

qu c gia và ngày càng th hi n vai trò quan

ñ i v i các bi n pháp cư9ng ch b o ñ m thi

tr ng c a mình trong vi c b o v h u hi u l i

hành phán quy t c a tòa án v'n ph i ñư c tôn

ích c a qu c gia khi tham gia vào các quan h

tr ng. Đi u 19 Công ư c quy ñ nh: “Không có

dân s qu c t .

bi n pháp cư9ng ch nào sau khi có phán quy t

Các n i dung c a quy n mi*n tr( c a qu c

c a tòa án như t ch thu, b$t gi tài s n trái pháp

gia t n t i trong m i quan h g$n bó ch#t ch+

lu t c a qu c gia ñư c áp d"ng trong m t v"

v i nhau và ñ u ñư c xây d ng trên nguyên t$c

ki n trư c m t tòa án nư c ngoài ...”13

bình ñ.ng v ch quy n gi a các qu c gia. Tuy

Như v y, theo Công ư c, khi tham gia vào

nhiên, gi a các quy n v'n có s ñ c l p tương

quan h dân s qu c t , qu c gia s+ không b

ñ i và qu c gia có quy n t( b, m t n i dung,

b$t bu c ph i tham gia vào b t kỳ v" ki n nào,

hai n i dung hay t t c các n i dung trong

tr( khi chính qu c gia ñ ng ý. Trong trư ng

quy n mi*n tr(. Vi c qu c gia t( b, m t n i
dung không làm nh hư ng ñ n các n i dung

13
Nguyên văn: “No post-judgment measures of constraint,
such as attachment, arrest or execution, against property
of the State may be taken in connection with a proceeding
before a court of another State …”.

còn l i trong quy n mi*n tr(. Vi c t( b, quy n
mi*n tr( c a qu c gia c n ph i ñư c th hi n rõ

Trang 69

Science & Technology Development, Vol 15, No.Q1 2012
ràng trong pháp lu t qu c gia, trong ñi u ư c

kỳ ch th nào cũng không có quy n vư t lên

qu c t mà qu c gia là thành viên ho#c trong

trên ch quy n qu c gia. Th m chí quy n mi*n

các văn b n c" th mà qu c gia ký k t. Đi u 7

tr( này còn ñư c m r ng cho ngư i ñ ng ñ u

Công ư c quy ñ nh: M t qu c gia không th

c a qu c gia khi tham gia vào các m i quan h

vi n d'n quy n mi*n tr( tài phán trư c m t tòa

v i tư cách ngư i ñ ng ñ u qu c gia hay tư

án qu c gia khác ñ i v i m t v n ñ ho#c m t

cách cá nhân. C n nh n th c rõ v n ñ

v" ki n khi mà qu c gia ñó ñã th hi n s ñ ng

khi th(a nh n quy n mi*n tr( c a qu c gia khi

ý m t cách minh th th%m quy n tài phán c a

tham gia vào các quan h dân s qu c t là

m t tòa án qu c gia nư c ngoài ñ i v i m t v n

tuy t ñ i thì ñi u này có nghĩa là qu c gia s+

ñ ho#c m t s ki n trong m t th,a thu n qu c

ñư c hư ng quy n mi*n tr( trong t t c các

t

lĩnh v c quan h dân s qu c t và trong t t c

(International Agreement), m t h p ñ ng

ñây,

vi t (a written contract) ho#c m t tuyên b

các trư ng h p mà qu c gia tham gia v i tư

trư c tòa án ho#c b i m t thông báo vi t trong

cách là m t bên ch th trong quan h dân s

m t quá trình t t"ng c" th (Agreement by a

qu c t .

State for the application of the law of another

Thuy t quy n mi*n tr( tuy t ñ i c a qu c

State shall not be interpreted as consent to the

gia trong quan h qu c t ñã ñư c th(a nh n

exercise of jurisdiction by the courts of that

r ng rãi t( lâu như m t t p quán qu c t . T(

other State).

th k: XVII, thuy t quy n mi*n tr( tuy t ñ i ñã

2. Các quan ñi%m khác nhau v2 quy2n
mi n trV c a qu*c gia

ñư c áp d"ng ph bi n t i các nư c Tây Âu và
B$c M7. Trong v" ki n liên quan ñ n m t tàu

Quy n mi*n tr( c a qu c gia khi tham gia

chi n c a Pháp vào năm 1812, Chánh án Tòa

vào quan h dân s qu c t ñã ñư c th(a nh n

án t i cao Hoa Kỳ (ông Macsan) ñã phán quy t

trong pháp lu t qu c t và pháp lu t c a nhi u

cho r&ng m t tàu chi n ñang ph"c v" cho qu c

nư c. Tuy nhiên, pháp lu t c a các nư c l i có

gia có ch quy n (là nư c Pháp) ñư c hư ng

nh ng quan ñi m khác nhau v m c ñ hư ng

quy n mi*n tr( tài phán khi ñang

quy n này c a qu c gia. Đ n nay, c lý lu n và

c a Hoa Kỳ. Ông cho r&ng “s mi*n tr( c a

th c ti*n c a Tư pháp qu c t ñang t n t i hai

qu c gia kh,i quy n tài phán c a m t qu c gia

quan ñi m cơ b n v quy n mi*n tr( qu c gia.

khác là m t nguyên t$c ñư c xác ñ nh và không

2.1 Thuy t quy n miRn tr+ tuy t ñ i
Theo quan ñi m c a thuy t này, qu c gia
ph i ñư c hư ng quy n này trong t t c các
lĩnh v c quan h dân s mà qu c gia tham gia
và trong b t kỳ trư ng h p nào. Nh ng ngư i
theo quan ñi m này xu t phát t( ch quy n
qu c gia là tuy t ñ i và b t kh xâm ph m, b t

Trang 70

lãnh th

tranh cãi c a lu t t p quán qu c t ”. Cho ñ n
cu i th k: XIX, ñ u th k: XX, tòa án c a
nhi u nư c châu Âu khác cũng áp d"ng h c
thuy t quy n mi*n tr( tuy t ñ i trong quá trình
xét x! các v" ki n có liên quan ñ n hành vi c a

TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 15, SOÁ Q1 2012
qu c gia14. Gi a th k: XX ph n l n các nư c

ñư c hư ng quy n này mà ph i tham gia v i tư

v'n còn công nh n quy n mi*n tr( tuy t ñ i

cách m t ch th dân s như các ch th thông

giành cho qu c gia nư c ngoài. Tuy nhiên, t(

thư ng khác. Như v y, Thuy t quy n mi*n tr(

sau cách m ng tháng 10 Nga, ñ#c bi t là t( sau

tương ñ i ch p nh n cho qu c gia ñư c hư ng

Chi n tranh th gi i th 2, v i s xu t hi n c a

quy n mi*n tr( trong t t c các lĩnh v c quan

hàng lo t các qu c gia theo ch ñ chính tr

h dân s mà qu c gia tham gia nhưng l i h n

XHCN, m t mô hình kinh t m i ra ñ i mà

ch nh ng trư ng h p mà qu c gia s+ không

ñó nhà nư c tr c ti p tham gia vào các quan h

ñư c hư ng quy n mi*n tr(.

kinh t v i tư cách là m t bên ch th , các công

Liên quan ñ n n i dung c a Thuy t quy n

ty nhà nư c n$m ñ c quy n kinh doanh trong

mi*n tr( tương ñ i c a qu c gia cũng c n làm

n n kinh t thì m t v n ñ ñ#t ra là li u các

rõ m t s quan ñi m khác bi t trong lý lu n.

công ty nhà nư c này có ñư c hư ng quy n

Nhi u quan ñi m hi n nay v'n hi u quy n

mi*n tr( c a qu c gia s h u nó hay không khi

mi*n tr( tương ñ i theo hư ng qu c gia b h n

tham gia vào các quan h kinh t thương m i

ch m t s lĩnh v c quan h dân s qu c t

v i các ch th nư c ngoài. Chính th c ti*n

không ñư c hư ng quy n mi*n tr(, còn trong

này ñã d'n ñ n s xu t hi n c a Thuy t quy n

nh ng lĩnh v c mà qu c gia ñư c hư ng quy n

mi*n tr( tương ñ i hay còn g i là “Quy n mi*n

mi*n tr( thì qu c gia s+ ñư c hư ng quy n

tr( ch c năng”.

mi*n tr( trong b t c trư ng h p nào mà qu c

2.2 Thuy t quy n miRn tr+ tương ñ i

gia tham gia. Theo tác gi , quan ñi m này là

Thuy t này do các h c gi c a các nư c theo

không chính xác. S tương ñ i

ch ñ

chính tr TBCN kh i xư ng và xây

ñây c n ph i

ñư c hi u theo hư ng nh ng trư ng h p c" th

d ng nh&m lo i tr( kh năng hư ng quy n

mà qu c gia không ñư c hư ng quy n mi*n

mi*n tr( c a các công ty thu c s

h u nhà

tr(, còn ph m vi c a quy n mi*n tr( v'n bao

nư c c a các nư c theo ch ñ chính tr XHCN

trùm t t c các lĩnh v c quan h dân s có y u

khi tham gia vào các quan h kinh t thương

t nư c ngoài mà qu c gia tham gia. S khác

m i qu c t . H c thuy t này nhanh chóng ñư c

nhau

các nư c khác ng h và c" th hóa vào các

ñư c hư ng quy n mi*n tr( ch không ph i

ñ o lu t qu c gia. Theo h c thuy t này, qu c

lĩnh v c quan h ñư c hư ng quy n mi*n tr(.

gia khi tham gia vào các quan h dân s qu c

Vi c làm rõ n i dung c a Thuy t mi*n tr( là r t

t s+ ñư c hư ng quy n mi*n tr( quy n mi*n

quan tr ng b i n u hi u không chính xác s+

tr( v tài phán và quy n mi*n tr( v tài s n

d'n ñ n tình tr ng không b o v ñư c l i ích

trong t t c các lĩnh v c quan h dân s . Tuy

h p pháp c a qu c gia khi tham gia các quan

nhiên, có nh ng trư ng h p qu c gia s+ không

h dân s qu c t ho#c không tôn tr ng l i ích

ñây chính là ph m vi nh ng trư ng h p

h p pháp c a qu c gia khác, vi ph m nguyên
14

Nguy*n Trư ng Giang, Nh ng phát tri n c a lu t pháp
qu c t trong th k: XXI (Sách tham kh o), Nxb Chính tr
qu c gia, Hà N i, 2008, tr.246.

t$c tôn tr ng ch quy n c a qu c gia.

Trang 71