Xem mẫu
- VÒ TÝnh chñ ®éng vµ lùc hÊp dÉn NhËt B¶n
trong lÞch sö quan hÖ NhËt-ViÖt
NguyÔn V¨n Hång(*)
I. NhËn thøc vÒ mèi quan hÖ NhËt-ViÖt NhËt B¶n vµo thêi kú Yayoi tõ con
®−êng Trung Quèc, hay qua TriÒu Tiªn
Ngµy nay, trong mèi quan hÖ ph¸t
vµo kho¶ng 8000-300 n¨m tr−íc C«ng
triÓn kinh tÕ, chÝnh trÞ gi÷a c¸c quèc gia
nguyªn, thêi ®¹i V¨n ho¸ Jomon (v¨n ho¸
®ßi hái chóng ta ph¶i chó ý ®Õn c¸c
gèm Th»ng v¨n) (2, tr.4).(*)
quan hÖ lÞch sö v¨n ho¸ ®Ó tõ ®ã t×m
thÊy nh÷ng nh©n tè tÝch cùc, cã c¬ së Trong cuèn “ViÖt Nam vµ NhËt B¶n
bÒn v÷ng cho sù ph¸t triÓn l©u dµi. giao l−u v¨n ho¸”, GS. VÜnh SÝnh (§¹i
häc Alberta, Canada) ®· ®−a ra mét hÖ
C¸c nhµ kh¶o cæ häc, c¸c nhµ luËn nghi vÊn khoa häc ®¸ng l−u ý:
nghiªn cøu v¨n ho¸ ®· cã nhiÒu ®ãng “NÕu quan niÖm r»ng chÝnh h×nh thøc
gãp trong viÖc më réng tÇm nh×n vÒ c¸c ®Þnh chó ®−îc dùa trªn n«ng nghiÖp ®·
mèi quan hÖ lÞch sö v¨n ho¸ gi÷a c¸c t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó v¨n ho¸ ngµy cµng ph¸t
chñng téc, c− d©n ë c¸c quèc gia trong triÓn th× qu¶ viÖc b¾t ®Çu nÒn n«ng
mèi quan hÖ giao h÷u khu vùc réng lín nghiÖp d−íi d¹ng thøc cña v¨n ho¸
trong tiÕn tr×nh lÞch sö nh©n lo¹i. Yayoi lµ mét sù kiÖn quan träng bËc
§Ò cËp ®Õn nÒn v¨n ho¸ Di sinh nhÊt trong lÞch sö NhËt B¶n. Khã x¸c
(Yayoi), GS., TS. P.I. Borixcopxki cho ®Þnh ®−îc ai lµ ng−êi ®Çu tiªn ®· ®em
r»ng c¸c nhµ kh¶o cæ cã lý do x¸c ®¸ng lóa vµo n−íc NhËt. Ph¶i ch¨ng lµ ng−êi
khi so s¸nh mèi quan hÖ v¨n ho¸ Yayoi ViÖt? (¤ng muèn nãi tíi ng−êi B¸ch ViÖt
víi dÊu tÝch v¨n ho¸ ë miÒn B¾c Lµo vµ vïng ChiÕt Giang, Phóc KiÕn, Qu¶ng
ViÖt Nam hay miÒn Nam Trung Quèc §«ng… N.V.H) hay hä lµ nh÷ng ng−êi
khi ®−a ra nhËn ®Þnh: “C¸c yÕu tè ®i tõ miÒn Nam b¸n ®¶o TriÒu Tiªn?
riªng biÖt cña nÒn v¨n ho¸ hËu kú thêi Hay hä lµ tËp hîp cña c¶ hai nhãm
®å ®¸ míi ë NhËt B¶n còng thÓ hiÖn ng−êi nµy?” (3, tr.285-286).
nh÷ng ®iÓm gièng víi c¸c l·nh thæ VÜnh SÝnh cã dÉn tõ cuèn “Suy nghÜ
kh¸c, nhÊt lµ miÒn Nam Trung Quèc tõ ViÖt Nam” vµ bµi viÕt “ViÖt vµ NhËt”
vµ §«ng D−¬ng… Tõ s¬ kú thêi ®¹i ®å cña Shiba Ry«tar« cã nh÷ng gi¶ thuyÕt
®¸ míi ë miÒn Trung n−íc NhËt thÓ chøng minh vÒ vïng lóa n−íc mªnh
hiÖn nh÷ng mèi liªn hÖ víi v¨n ho¸ m«ng mµ Tr−êng Giang (Trung Quèc) lµ
Hoµ B×nh, B¾c S¬n ë ViÖt Nam” (1, ®Ønh cùc B¾c vµ v¨n minh lóa n−íc ë
tr.446).
Trong cuèn “Japanese Culture”, (*)
PGS., §¹i häc Khoa häc x· héi vµ Nh©n v¨n,
H.Paul Verley cho r»ng lóa n−íc ®· vµo §¹i häc Quèc gia Hµ Néi.
- 28 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 1.2009
NhËt B¶n ®−îc truyÒn vµo tõ vïng c− NhËt B¶n sèng bèn bªn lµ biÓn, vïng
d©n B¸ch ViÖt (Phóc KiÕn, Qu¶ng §«ng ®Êt mµ tµi nguyªn thiªn nhiªn kh«ng
cho ®Õn B¾c ViÖt Nam trªn b¸n ®¶o giµu cã nµy ®· t¹o nªn thãi quen chÊp
§«ng D−¬ng). nhËn th¸ch ®è cña cuéc sèng ®Ó tån t¹i
GS., TS. d©n téc häc Tabata Hisao vµ ph¸t triÓn. Cã lÏ v× vËy ng−êi NhËt
(§¹i häc Showa) vµ GS.. Kamaru lu«n chñ ®éng trong øng xö vµ ®iÒu ®ã
Yoshiko (§¹i häc Reitaku) ®· tõng cã ®· t¹o nªn tè chÊt n¨ng ®éng cña hä.
hµng chôc n¨m nghiªn cøu thùc ®Þa ë Tõ nh÷ng nhËn thøc trªn, chóng t«i
c¸c vïng d©n téc thuéc Quý Ch©u, V©n cho r»ng quan hÖ NhËt B¶n-ViÖt Nam
Nam (Trung Quèc) vµ vïng T©y B¾c xuyªn suèt trong c¸c thêi kú lÞch sö
ViÖt Nam, ®ång thêi còng lµ nh÷ng gi¸o dßng chñ ®¹o còng bÞ chi phèi bëi tÝnh
s− ng−êi NhËt nghiªn cøu vµ hiÓu biÕt chñ ®éng cña d©n téc NhËt.
kh¸ s©u vÒ v¨n ho¸ vµ d©n tôc häc c−
Nghiªn cøu quan hÖ NhËt B¶n víi
d©n s−ên nói, thung lòng, ®· xuÊt b¶n
Trung Quèc còng vËy. B¶n s¾c chñ
nhiÒu tËp s¸ch kh¶o s¸t nghiªn cøu gi¸
®éng, ®éc lËp cña vua NhËt víi vua
trÞ vÒ c¸c d©n téc Nam Trung Quèc.
Trung Quèc ngay tõ thêi nhµ Tuú ®Çu
Theo hai gi¸o s−, nÒn v¨n ho¸ lóa n−íc
thÕ kû VII, khi NhËt ®ang t×m tßi häc
cña NhËt B¶n rÊt gièng nÒn v¨n ho¸ lóa
hái, th¸n phôc Trung Quèc, thÓ hiÖn
n−íc vïng s¬n ®Þa ë Nam Trung Quèc
ngay ë c¸ch x−ng lµ “vua cña xø mÆt
vµ T©y B¾c ViÖt Nam, ph¶i ch¨ng ng−êi
trêi mäc” göi th− cho “vua xø mÆt trêi
NhËt B¶n häc c¸ch trång lóa cña c−
lÆn” (xem: 5, tr.109).
d©n miÒn nµy truyÒn vµo?(*) (xem: 4).
NÒn v¨n ho¸ NhËt B¶n tõ nÒn v¨n ho¸ Ng−êi NhËt B¶n cßn cho chóng ta
¨n cñ chuyÓn sang nÒn v¨n ho¸ lóa nhiÒu suy ngÉm vÒ sù lùa chän häc, häc
n−íc, ¨n c¬m. Hai con c¸o ®−îc thê ®Õn n¬i ®Õn chèn, häc cã môc ®Ých. Hä
tr−íc ®Òn Shinto g¾n víi truyÒn thuyÕt nhËn thøc râ vÒ m×nh vµ xö lý c¸c mèi
r»ng chóng cã c«ng ®em gièng lóa tõ quan hÖ trªn gãc ®é ®éc lËp, tù c−êng
lôc ®Þa vµo NhËt B¶n. Néi dung truyÒn d©n téc mét c¸ch ®¸ng kÝnh nÓ. Hä häc
thuyÕt lµ mét c©u chuyÖn cã gi¸ trÞ Trung Quèc theo nguyªn t¾c: Hoµ hån
nghiªn cøu lÞch sö vÒ nguån gèc lóa H¸n tµi (Wakon Kansai); häc ph−¬ng
n−íc cña NhËt B¶n. T©y ®Ó ®uæi kÞp ph−¬ng T©y, v−ît
LÇn ®i th¨m NhËt B¶n th¸ng ph−¬ng T©y (Seiyo o manabi, Seiyo ni
3/2000, t«i ®· nhËn ®Þnh víi hai gi¸o s− oitsuki, Seiyo o oinuku) (xem: 5, tr.109).
Tabata vµ Kamaru r»ng: “TruyÒn thuyÕt II. TÝnh chñ ®éng cña NhËt B¶n trong quan hÖ ViÖt-
®ã thËt hay, con c¸o th«ng minh ®· ®em NhËt
h¹t gièng cña mét nÒn v¨n minh cao
Cho ®Õn nay, trong lÞch sö thµnh
h¬n trao l¹i cho mét d©n téc trÝ tuÖ
v¨n, ta chØ cã thÓ biÕt ®−îc kh¸ t¶n m¹n
th«ng minh ®Ó ph¸t triÓn, ®Ó ®i xa h¬n”.
nh÷ng sù kiÖn lÞch sö cã liªn quan ®Õn
Ph¶i ch¨ng, tõ ®iÒu nµy chóng ta còng
quan hÖ ViÖt-NhËt xa x−a. Theo tõ ®iÓn
cã thÓ liªn t−ëng vµ suy nghÜ: nh©n d©n
b¸ch khoa NhËt B¶n, ng−êi NhËt B¶n
®Çu tiªn ®Õn ViÖt Nam lµ Abe no
(*)
GS. Tabata Hisao vµ GS. Kamaru Yoshiko tõ Nakamaro (698-770). ¤ng lµ quan l¹i
n¨m 1995 ®Õn n¨m 2001 ®· liªn tôc ®Õn ViÖt
Nam ®i kh¶o s¸t thùc ®Þa ë vïng Lai Ch©u, Lµo chÝnh thøc cña Trung Quèc vµo thÕ kû
Cai, Hµ Giang, Yªn B¸i. VIII, tõng lµm quan ë ®êi §−êng vµ
- VÒ tÝnh chñ ®éng vµ… 29
®−îc ph¸i sang ViÖt Nam lµm TiÕt ®é sø ë vïng §«ng ¸, §«ng Nam ¸, ng−êi
(6, tr.4). NhËt ®· sím ®Æt nh÷ng c¬ së bu«n b¸n.
§Æc biÖt vµo thêi kú ph¸t kiÕn ®Þa lý vµ
Sau thêi kú nhµ §−êng thÞnh trÞ lµ c¸c tµu thuyÒn thùc d©n Bå §µo Nha, T©y
thêi kú Trung Quèc suy tho¸i. NhËt B¶n Ban Nha, Anh, Ph¸p… ®Õn c¸c n−íc
vµ ViÖt Nam tõng chÞu ¶nh h−ëng v¨n §«ng Nam ¸ th× NhËt B¶n còng ®· cã
ho¸ Trung Quèc xoay quanh trôc v¨n mÆt t¹i c¸c cø ®iÓm th−¬ng m¹i ë ®©y.
minh Nho gi¸o Trung Hoa. Nh−ng ®Õn
lóc nµy, c¸i gi¸ trÞ hÊp dÉn tõ søc m¹nh Vµo thÕ kû XV ®· cã ng−êi NhËt ®Õn
ph¸t triÓn thÞnh trÞ cña mét n−íc Trung bu«n b¸n ë ViÖt Nam (7).
Quèc c¸ch biÓn mªnh m«ng ®èi víi NhËt Trong chuyªn kh¶o nghiªn cøu vÒ
®· mÊt ®i. §ã còng lµ thêi kú NhËt B¶n quan hÖ NhËt B¶n vµ §«ng D−¬ng thêi
vµ ViÖt Nam ®· ph¸t triÓn m¹nh mÏ, tù trung ®¹i, N. Pery cho biÕt, vµo n¨m
chñ, tù c−êng. Trung Quèc bÞ qu©n 1583 ë §µ N½ng ®· cã tµu NhËt B¶n ®Õn
M«ng Cæ x©m chiÕm vµ biÕn thµnh ®Õ trao ®æi bu«n b¸n (7).
quèc M«ng Nguyªn. Qu©n M«ng
Nguyªn ®· 3 lÇn x©m l−îc §¹i ViÖt thêi Thêi gian nµy t−¬ng øng víi thêi kú
TrÇn (1258, 1285, 1286); vµ còng hai lÇn cña T−íng qu©n Toyotomi Hideyoshi
thö søc v−ît biÓn nh»m chinh phôc (1536-1598), lµ thêi kú NhËt B¶n cã nhiÒu
NhËt B¶n (1274, 1281). Gièng ®èi víi tÝn hiÖu cho viÖc më cöa, t¹o c¬ së vËt
ViÖt Nam, Hèt TÊt LiÖt còng ®· ph¸i sø chÊt cho viÖc chuyÓn m×nh ph¸t triÓn.
thÇn sang NhËt nh»m buéc NhËt thÇn
phôc, nh−ng NhËt B¶n ®· cù tuyÖt. Theo nh÷ng t− liÖu lÞch sö vµ theo
suy luËn, ®o¸n ®Þnh cña chóng t«i th×
LÞch sö ®· ghi nhËn nh÷ng trËn ch¾c ch¾n ng−êi NhËt ®· ®Õn bu«n b¸n
chiÕn th¾ng qu©n M«ng Nguyªn cña ë nhiÒu vïng thuéc §«ng Nam ¸, trong
NhËt B¶n, ViÖt Nam vµo nh÷ng n¨m 80 ®ã cã ViÖt Nam.
cña thÕ kû XIII nh− cuéc chiÕn ®Êu chia Qua nh÷ng sö liÖu khai th¸c ®−îc
löa cña c¶ hai d©n téc ViÖt-NhËt; vµ cña c¸c nhµ nghiªn cøu ViÖt Nam vµ
chiÕn th¾ng nh− khóc ca th¾ng trËn hµo
NhËt B¶n vÒ quan hÖ gi÷a NhËt B¶n víi
hïng, ®Çy khÝ ph¸ch vÒ ý thøc tù chñ,
ViÖt Nam thêi chóa TrÞnh, ta cã thÓ
®éc lËp cña hai d©n téc.
kh¼ng ®Þnh viÖc bu«n b¸n gi÷a NhËt
B¶n víi phÝa B¾c ®−îc tiÕn hµnh trªn
Nghiªn cøu vÒ quan hÖ NhËt-ViÖt
trong lÞch sö cæ, trung ®¹i cßn ph¶i ®Ò mét diÖn réng tõ NghÖ An, Thanh Ho¸
cËp ®Õn mÆt giao l−u kinh tÕ, mµ vÒ mÆt ra ®Õn s«ng Hång. Bøc th− cña chóa
nµy, ta thÊy râ tè chÊt næi tréi cña d©n NguyÔn Hoµng göi “vua NhËt” (NhËt
téc NhËt. Ng−êi NhËt cã tÝnh chñ ®éng hoµng) chøng minh chóa NguyÔn còng
trong quan hÖ giao l−u quèc tÕ, cã søc coi träng giao l−u bu«n b¸n gi÷a NhËt
kiªn c−êng ®Êu tranh trong cuéc sèng, B¶n víi phÝa Nam (NguyÔn), vµ còng
cã kü thuËt v−ît biÓn ®Ó ®i ®Õn c¸c vïng cho thÊy NhËt B¶n còng bu«n b¸n víi
cÇn giao l−u. Chñ ®éng, n¨ng ®éng, phÝa B¾c (Lª-TrÞnh). Th− cña chóa
nhanh nh¹y ®· trë thµnh tè chÊt cña TrÞnh Tïng göi chñ tµu NhËt B¶n §Ö
d©n téc NhËt trªn con ®−êng t×m kiÕm Trang T¶ vÖ m«n còng chøng minh
c¸c mèi giao l−u. ®iÒu ®ã.
- 30 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 1.2009
“Quan §« nguyªn suý, Tæng quèc tiªn cña nhµ NguyÔn, göi Thiªn hoµng
chÝnh th−îng phu, An B×nh v−¬ng lÖnh NhËt B¶n th¸ng 5/1604 viÕt: “Tõ n¨m
chØ cho: nay trë ®i, c¸c thuyÒn th«ng th−¬ng chØ
Tµu tr−ëng n−íc NhËt B¶n: §Ö nªn ®Õn n−íc t«i, tiÖn viÖc mua b¸n, cßn
Trang T¶ vÖ m«n, kh¸ch bu«n ThËm c¸c xø Thanh Ho¸, NghÖ An víi n−íc t«i
H÷u vÖ m«n, NguyÔn H÷u vÖ m«n, §a lµ thï ®Þch, mong r»ng Quèc v−¬ng ®·
H÷u vÖ m«n, Thiªn T¶ vÖ m«n, TruyÒn cã lßng yªu nhau th× nªn cÊm h¼n c¸c
Binh vÖ. thuyÒn bu«n qua l¹i xø Êy” (xem: 8).
Cö c¸c ng−êi Êy t©u bµy r»ng: N¨m GS. Momoki Shiro trong b¸o c¸o
qua v−ît bÓ ®Õn ngµy 5 th¸ng 5 ®Õn x· “NhËt B¶n vµ ViÖt Nam trong hÖ thèng
Phôc LÔ, huyÖn H−ng Nguyªn, xø NghÖ bu«n b¸n ch©u ¸ vµo thÕ kû XVII-XVIII”
An më phè bu«n b¸n ho¸ vËt; ngµy 16 t¹i Héi th¶o khoa häc Phè HiÕn (n¨m
th¸ng 6 cho tµu vÒ n−íc ®Õn cöa bÓ §an 1992) ®· cho r»ng: “Cã thÓ quan hÖ bu«n
Nhai bÞ sãng giã. Trang T¶ cïng kh¸ch b¸n ViÖt Nam vµ NhËt B¶n vïng chóa
bu«n cña tµu 105 ng−êi ë l¹i chê l©u, TrÞnh qu¶n lý chiÕm vÞ trÝ hµng ®Çu tõ
kÝnh xin cho ®−îc vÒ n−íc. ®Çu ®Õn gi÷a thÕ kû XVIII” (9).
VËy øng cho n¬i ë ký ngô, chØnh bÞ Nh÷ng chøng tÝch cßn l¹i ë Héi An
hµnh lý, ®−îc tù tiÖn vÒ n−íc, qua c¸c ®· chøng minh: vµo thÕ kû XVI-XVIII
n¬i tuÇn ty canh gi÷ th× ®−a giÊy xÐt ®· cã nh÷ng ng−êi NhËt ®Õn ViÖt Nam
thËt cho ®i, nÕu do däc ®−êng mµ ë l¹i c− ngô vµ bu«n b¸n víi sè ng−êi lªn ®Õn
sinh sù th× cã nghiªm phÐp n−íc, tÊt hµng ngµn, mÆc dï d−íi thêi M¹c phñ
kh«ng dung tha. NhËt B¶n viÖc ®i ra n−íc ngoµi bu«n
b¸n lóc më, lóc h¹n chÕ. Nh÷ng ng«i
Nay lÖnh mé, kiÕn tróc chïa chiÒn cã c«ng ng−êi
N¨m Hoµng §Þnh thø 11 th¸ng 1 NhËt ®ãng gãp ®· ®Ó l¹i chøng tÝch lÞch
ngµy 26 sö: n¨m 1928, tæng l·nh sù NhËt B¶n
(1610 – n¨m Kh¸nh Tr−êng thø 15 Karosawa ®· tu bæ 3 ng«i mé cña ng−êi
NhËt B¶n)” (xem: 8). NhËt lµ Gasuko, Banjiro vµ Hirato
Yajirobei. Bia Phæ §µ S¬n Linh Trung
Nh÷ng bøc th− cña c¸c quan chøc PhËt trong ®éng Hoa Nghiªm ë Ngò
chóa TrÞnh göi M¹c phñ NhËt B¶n cã Hµnh S¬n c¸ch Héi An 20km cßn ghi
nh¾c ®Õn sù kiÖn 1609-1610 c¸c tµu tªn nh÷ng gia ®×nh ng−êi NhËt ®ãng
bu«n NhËt ®· ®Õn bu«n b¸n ë NghÖ An gãp x©y dùng chïa n¨m 1640.
(xem: 8).
MÆc dï t− liÖu khai th¸c cßn ch−a
Trong thêi kú ph©n tranh TrÞnh-
thËt phong phó, nhiÒu mÆt vÒ quan hÖ
NguyÔn ë n−íc ta, ng−êi NhËt ®· ®Õn
ViÖt-NhËt thêi nµy, nh−ng qua mét sè
bu«n b¸n ë c¶ hai miÒn mét c¸ch chñ
t− liÖu cßn l¹i ta còng cã thÓ thÊy ë giai
®éng vµ ®· x¶y ra sù c¹nh tranh giao
®o¹n nµy, quan hÖ ViÖt-NhËt ®· cã
tiÕp ë hai miÒn. T− liÖu do Së Cuång Lª
nhiÒu ph¸t triÓn. Trong mèi quan hÖ
D− s−u tËp, c«ng bè trong T¹p chÝ Nam
bu«n b¸n, ®Æc ®iÓm næi tréi lµ:
Phong th¸ng 12/1921 ®· chøng minh
cho sù viÖc ®ã. Th− cña NguyÔn Hy T«n 1, NhËt B¶n víi kh¶ n¨ng vµ ®iÒu
HiÕu v¨n Hoµng ®Õ (NguyÔn Hoµng), vÞ kiÖn th−¬ng nghiÖp næi tréi ®· chñ
chóa NguyÔn khai ph¸ lËp nghiÖp ®Çu ®éng, tÝch cùc trong quan hÖ víi ViÖt
- VÒ tÝnh chñ ®éng vµ… 31
Nam. Ng−êi NhËt B¶n ®Õn §µng trong ®Õ quèc Nga to lín tõng chÕ ngù vïng
vµ §µng ngoµi trao ®æi, bu«n b¸n vµ B¾c Trung Quèc vµ TriÒu Tiªn buéc
®· x¶y ra sù c¹nh tranh trong viÖc giao ph¶i thua NhËt. NhËt B¶n nghiÔm
tiÕp víi ng−êi NhËt gi÷a hai miÒn. nhiªn b−íc vµo ®éi ngò c¸c n−íc ®Õ quèc
trong bµn tiÖc chia phÇn ë Trung Quèc
2, ViÖt Nam ®ãng vai trß tiÕp nhËn
vµ råi chiÕm trän TriÒu Tiªn n¨m 1910.
vµ hÇu nh− kh«ng cã t− liÖu nµo vÒ viÖc
N¨m 1911, NhËt B¶n xo¸ ®−îc tÊt c¶
th−¬ng nh©n ng−êi ViÖt chñ ®éng hoÆc
c¸c hiÖp −íc bÊt b×nh ®¼ng ®· ký víi c¸c
®−îc nhµ n−íc cho phÐp ®em hµng ho¸
sang NhËt trao ®æi. §ã còng lµ h¹n chÕ n−íc ®Õ quèc.
cña ngo¹i th−¬ng ViÖt Nam thêi trung Tõ Duy t©n Minh TrÞ, ®Æc biÖt sau
®¹i. Ngay trong quan hÖ nµy, ng−êi cuéc chiÕn tranh Trung-NhËt (1894-
NhËt B¶n còng ®· chøng tá kh¶ n¨ng 1895), chiÕn tranh Nga-NhËt (1904-
vµ ®iÒu kiÖn ®Ó sau nµy sím b¾t kÞp thÕ 1905), th¾ng lîi cña NhËt B¶n ®· nh−
giíi, tiÕn vµo x· héi lÊy c«ng nghiÖp vµ mét tÊm g−¬ng phó c−êng ®Çy hÊp dÉn
th−¬ng nghiÖp lµm nh©n tè chñ yÕu ®èi víi c¸c quèc gia ch©u ¸. C¸c chÝ sÜ
ph¸t triÓn kinh tÕ. Trung Quèc, ViÖt Nam ®Õn NhËt B¶n
III. NhËt B¶n-ViÖt Nam trong thêi kú cËn ®¹i - t×m n¬i n−¬ng th©n, häc tËp mong t×m
lùc hÊp dÉn cña NhËt B¶n duy t©n tù c−êng ®èi con ®−êng cøu n−íc, cøu d©n. TÝnh chÊt
víi ViÖt Nam ®ång chñng vµ cïng dïng v¨n tù H¸n
lµm v¨n tù chÝnh thèng ®· t¹o nªn mét
Vµo thêi kú cËn ®¹i, n¨m 1853, Mü kªnh chuyÓn t¶i, giao l−u t− t−ëng míi.
më cöa NhËt B¶n vµ sau ®ã c¸c n−íc ®Õ
Hå ChÝ Minh ®· tõng ®¸nh gi¸ t¸c dông
quèc ®ua nhau vµo thÞ tr−êng NhËt
cña ng«n ng÷ H¸n trong viÖc thóc ®Èy
B¶n. Ng−êi NhËt ®· cã th¸i ®é kh«n
chuyÓn t¶i nÒn v¨n minh ¢u Mü vµo
ngoan, lùa chän con ®−êng chÊp nhËn
khu vùc: “H¸n häc cã thÓ ®−a vµo ViÖt
lïi mét b−íc ®Ó tÝnh sù an toµn ph¸t
Nam nh÷ng t− t−ëng tiÕn bé ph−¬ng
triÓn néi lùc nh»m t¹o nªn mét n−íc
NhËt phó c−êng. NhËt B¶n ®· cã gi¶i T©y th«ng qua Trung Quèc vµ NhËt
®¸p ®óng cho c©u hái thêi ®¹i lóc bÊy B¶n” (10, tr.398).
giê, ®· tiÕn hµnh mét cuéc c¶i c¸ch ph¸t Quan hÖ NhËt B¶n-ViÖt Nam thêi
triÓn t− b¶n ®Ó giµu m¹nh ®Æng lÊy l¹i cËn ®¹i cã lÏ dßng chñ ®¹o cã nhiÒu ý
vÞ thÕ ®éc lËp, b×nh ®¼ng cña m×nh. nghÜa lµ quan hÖ cña nh÷ng chÝ sÜ ViÖt
Sau khi hoµn thµnh viÖc chuyÓn giao Nam, víi th©n phËn mÊt n−íc, t×m con
quyÒn lùc cña Shogun sang tay NhËt ®−êng lÊy l¹i ®Êt n−íc. NhËt B¶n nh−
hoµng vµ bé phËn l·nh ®¹o c¶i c¸ch n¨m mét tÊm g−¬ng cña c¸c d©n téc ch©u ¸
1868, NhËt B¶n ®· tiÕn hµnh mét cuéc ®· tù t×m ®−îc con ®−êng t¹o phó vµ
chuyÓn m×nh lµm cho c¸c n−íc ch©u ¸, kÓ c−êng m¹nh, do ®ã xo¸ ®−îc tñi nhôc,
c¶ Trung Quèc còng ph¶i vÞ nÓ. vµ h¬n thÕ n÷a ®· ®øng vµo ngang hµng
víi c¸c n−íc ®Õ quèc ph−¬ng T©y.
Cuéc ®ä søc gi÷a NhËt B¶n vµ
Trung Quèc n¨m 1894-1895 vÒ vÊn ®Ò Vµo ®Çu thÕ kû XX, phong trµo
TriÒu Tiªn ®· minh chøng con ®−êng §«ng Du do Phan Béi Ch©u ®øng ®Çu lµ
Duy t©n cña NhËt B¶n ®· thùc sù t¹o biÓu hiÖn vÒ nh÷ng ¶nh h−ëng to lín
lùc cho NhËt B¶n. ChØ 10 n¨m sau, cuéc cña lùc hÊp dÉn cña hiÖn t−îng tù
chiÕn NhËt-Nga bïng næ (1904-1905), c−êng NhËt B¶n.
- 32 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 1.2009
Trong “Phan Béi Ch©u toµn tËp”, 1, Phong trµo §«ng Du ®· ®µo t¹o
tËp II cã 3 bøc th− cña Phan Béi Ch©u mét sè c¸n bé cèt c¸n cho phong trµo
göi cho 3 nh©n vËt quan träng cña NhËt c¸ch m¹ng d©n téc ViÖt Nam.
B¶n vµo kho¶ng tõ 1905 ®Õn 1909. Bøc
2, Ngay c¶ khi phong trµo §«ng Du
th− thø nhÊt n¨m 1905 göi B¸ t−íc §¹i
bÞ ChÝnh phñ NhËt cÊm, c¸c du häc sinh
¤i Träng TÝn (Okuma Shigennobu)
ViÖt Nam bÞ trôc xuÊt, th× t¸c dông vÒ
(1838-1922) lµ §¹i thÇn thñ t−íng NhËt
tinh thÇn tù c−êng, yªu n−íc, häc NhËt
lóc bÊy giê. Bøc th− thø hai n¨m 1907
còng do sù kiÖn ®ã mµ t¹o nªn mét nçi
göi Cung Kú Thao ThiÒn (Miyazaki
phÉn chÝ d©n téc s©u s¾c, phÊn ®Êu t×m
Toten), mét nh©n vËt ho¹t ®éng trong
®−êng ®Êu tranh.
phong trµo yªu n−íc cña c¸c n−íc thuéc
®Þa, nöa thuéc ®Þa ë ch©u ¸, ng−êi lËp 3, Phong trµo §«ng Du ®−îc mét sè
nªn §«ng ¸ Ho¸ th©n héi (§«ng ¸ ng−êi NhËt ñng hé nhiÖt t×nh. Quan hÖ
§ång minh héi). Bøc th− thø ba göi gi÷a nh©n d©n NhËt B¶n víi nh©n d©n
TiÓu Th«n ThÞ Th¸i Lang (11). ViÖt Nam vÉn l−u gi÷ mét khuynh
C¶ ba bøc th− trªn ®Òu ph¶n ¸nh râ h−íng ®ång t×nh, gióp ®ì nhiÖt thµnh.
mong muèn cã ®−îc sù gióp ®ì cña NhËt LÞch sö §«ng Du nh− ph¶n ¸nh mét
B¶n ®èi víi ho¹t ®éng yªu n−íc cña t×nh huèng t¸c ®éng hai mÆt. Lµ mét
nh÷ng ng−êi trong phong trµo §«ng Du chñng téc da vµng duy nhÊt cã søc m¹nh
cña ViÖt Nam. Phan Béi Ch©u ®¸nh gi¸ nhê sù chuyÓn m×nh duy t©n cã hiÖu qu¶,
cao sù ph¸t triÓn c−êng thÞnh cña NhËt NhËt t¹o cho ViÖt Nam, Trung Quèc
B¶n vµ ¶nh h−ëng tinh thÇn ®èi víi c¸c kh¸t väng häc NhËt, noi theo NhËt c¶i
“chñng téc da vµng” ë ch©u ¸. Sù hy c¸ch. Nh−ng víi ViÖt Nam, phong trµo
väng cña Phan Béi Ch©u vµ nh÷ng §«ng Du b¾t ®Çu nh− mét hy väng th× sù
ng−êi ViÖt Nam ®Õn NhËt lµ mong kÕt thóc cña phong trµo ®ã l¹i lµ mét
muèn NhËt gióp ®ì cho sù ®µo t¹o luyÖn hiÖn t−îng ®¸ng “ghÐt”, ®¸ng “hËn” (12).
trÝ thøc tiÕn bé, ñng hé vÒ vËt chÊt (kÓ C¸c häc sinh §«ng Du bÞ NhËt B¶n trôc
c¶ vò khÝ), t¹o nªn søc m¹nh cho c«ng xuÊt, cô Phan Béi Ch©u buéc ph¶i rêi
cuéc chèng Ph¸p, giµnh ®éc lËp ë ViÖt khái NhËt B¶n vµ sau ®ã bÞ ®Õ quèc
Nam. Ph¸p b¾t vÒ giam láng ë HuÕ. Ngay c¶
NhiÒu thanh niªn, häc sinh §«ng Du nh÷ng ng−êi NhËt hiÓu biÕt còng cho
ViÖt Nam d−íi sù gióp ®ì cña KhuyÕn r»ng ®ã lµ hµnh ®éng ®¸ng “ghÐt” vµ
D−ìng NghÞ, Phóc §¶o, §¹i ¤i ®· ®−îc ChÝnh phñ NhËt lóc bÊy giê còng cã
vµo häc t¹i §«ng ¸ §ång V¨n th− viÖn phÇn chÞu tr¸ch nhiÖm.
cña §«ng ¸ §ång V¨n héi. Mét sè Ýt ®−îc T«i rÊt ®ång t×nh víi ý kiÕn cña GS.
vµo häc t¹i ChÊn Vò häc hiÖu, tr−êng Eto Shinkichi – ViÖn tr−ëng Häc viÖn n÷
qu©n sù cña ChÝnh phñ NhËt. Cho ®Õn Tokyo – Eiwa, GS. danh dù §¹i häc
n¨m 1908, sè thanh niªn, häc sinh ViÖt Tokyo (NhËt B¶n) – vÒ nhËn ®Þnh tr¸ch
Nam ë NhËt B¶n ®· cã kho¶ng 200 nhiÖm cña ChÝnh quyÒn NhËt B¶n ®−¬ng
ng−êi, cã nh÷ng ng−êi ®−îc ChÝnh phñ thêi. ¤ng nãi: “Phong trµo §«ng Du ®·
NhËt cho häc bæng toµn phÇn. Ph¶i nãi, gÆp khã kh¨n do chÝnh s¸ch cña nhµ
phong trµo §«ng Du ®· ®Ó l¹i dÊu Ên ®−¬ng côc Ph¸p, nh−ng râ rµng lµ chÝnh
kh¸ m¹nh trong phong trµo thøc tØnh phñ NhËt B¶n còng chÞu tr¸ch nhiÖm
cña d©n téc ViÖt Nam ®Çu thÕ kû XX. liªn ®íi ®èi víi viÖc tiªu diÖt phong trµo
- VÒ tÝnh chñ ®éng vµ… 33
§«ng Du. Bøc th− cña cô Phan Béi Ch©u NhËt B¶n lµ quèc gia cã nhiÒu quan hÖ
göi ®Õn Bé tr−ëng Bé Ngo¹i giao NhËt tèt ®Ñp víi ViÖt Nam. TÝnh chñ ®éng vµ
B¶n thêi ®ã lµ Komura Jutaro ®Ò ngµy lùc hÊp dÉn tõ phÝa NhËt B¶n vÉn lµ
11 th¸ng 12 n¨m 1909 chøng tá ph¶n yÕu tè tÝch cùc cho sù ph¸t triÓn quan
øng m¹nh mÏ cña cô Phan ®èi víi viÖc hÖ NhËt B¶n-ViÖt Nam.
trôc xuÊt «ng C−êng §Ó cña chÝnh phñ
NhËt B¶n. Nh− cô Phan nãi râ, chÝnh
phñ NhËt B¶n ®· ®øng trªn lËp tr−êng Tµi liÖu tham kh¶o
‘c−êng quyÒn’ cña c¸c n−íc ph−¬ng T©y
vµ tõ bá lËp tr−êng ‘c«ng lý’, tøc lµ ‘gi¶i 1. P.I. Borixcopxki. C¬ së kh¶o cæ häc.
H.: Gi¸o dôc, 1992.
phãng ch©u ¸’” (12).
2. H. Paul Varley. Japanese Culture.
¤ng ®−a ra gi¶ thiÕt: “Gi¸ mµ t«i lµ Honolulu : University of Hawaii
Bé tr−ëng Ngo¹i giao NhËt B¶n thêi ®ã Press, 1984.
th× t«i triÓn khai chÝnh s¸ch lîi dông héi
3. VÜnh SÝnh. ViÖt Nam vµ NhËt B¶n
chøng yªu-ghÐt ®èi víi ¢u Mü cña quèc giao l−u v¨n ho¸. Tp. Hå ChÝ Minh:
d©n NhËt B¶n”. ¤ng nhÊn m¹nh: V¨n nghÖ, 2001.
“Riªng ®èi víi Ph¸p, sù thËt chÝnh Ph¸p
4. NguyÔn V¨n Hång. ¡n TÕt – Du lÞch
®· tõng tiÕp nhËn c¸c nhµ ®éc lËp cña
nghiªn cøu d©n téc häc. B¸o Nh©n
Ba Lan vµ PhÇn Lan… chÝnh phñ NhËt d©n, 14/02/1999.
B¶n mÆc dï kh«ng cã ý ®Þnh ñng hé
hµnh ®éng chèng Ph¸p cña ng−êi ViÖt 5. VÜnh SÝnh. NhËt B¶n cËn ®¹i. V¨n
ho¸ Tïng th−, 1990.
Nam nh−ng vÉn cho phÐp ng−êi ViÖt
®Õn NhËt B¶n theo luËt cña m×nh” (12). 6. Kodansha Encyclopedia of Japan
(Q.I.). Tokyo: Kodansha Ltd, 1983.
§«ng Du ®· tan r· do bÞ xua ®uæi,
7. Phan Ngäc Liªn, TrÞnh TiÕn ThuËn.
trôc xuÊt. Tuy vËy, §«ng Du l¹i kh«ng
Quan hÖ ViÖt Nam-NhËt B¶n trong
hÒ mÊt ®i h×nh ¶nh NhËt trong kh¸t lÞch sö. T¹p chÝ Th«ng tin Khoa häc x·
väng tù c−êng. Vµ h×nh ¶nh mét n−íc héi, sè 4/1995.
NhËt chñng téc da vµng biÕt chuyÓn
8. T¹p chÝ Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè
m×nh lín m¹nh vµ trong cuéc tranh
4/1995; t¹p chÝ Nam Phong, 12/1921,
hïng víi thÕ giíi da tr¾ng, NhËt B¶n ®· Th− viÖn Quèc gia Hµ Néi, ký hiÖu
nh− mét lùc hÊp dÉn tù th©n. C44m, vi phim.
Quan hÖ NhËt B¶n-ViÖt Nam trong 9. Kû yÕu Héi th¶o khoa häc Phè HiÕn,
tiÕn tr×nh lÞch sö lµ mèi quan hÖ ph¸t 1992.
triÓn theo yªu cÇu quy luËt tù th©n. Nã 10. Hå ChÝ Minh toµn tËp, tËp I. H.: Sù
®· ®Ó l¹i nh÷ng Ên t−îng vµ c¬ së tèt thËt, 1980.
®Ñp cho hai quèc gia, hai d©n téc. Trong 11. Phan Béi Ch©u toµn tËp. HuÕ: ThuËn
cuéc ®Êu tranh chèng ®Õ quèc vµ b¶o vÖ Ho¸.
hoµ b×nh, nh©n d©n hai n−íc ®Òu lu«n
12. Eto Shinkichi. TÝnh hai mÆt cña NhËt
®ång t×nh, ñng hé lÉn nhau.
B¶n Minh TrÞ vµ mèi quan hÖ NhËt-
Ngµy nay, trong thêi kú më cöa ViÖt, trong s¸ch “25 n¨m quan hÖ ViÖt
ph¸t triÓn, ViÖt Nam lu«n nhËn ®−îc sù Nam-NhËt B¶n (1973-1998)”. H.:
viÖn trî, gióp ®ì, ®Çu t− cña NhËt B¶n. Khoa häc x· héi, 1999.
nguon tai.lieu . vn