Về sự biến đổi mô hình phong tục hôn nhân ở châu thổ sông Hồng qua mấy thập niên gần đây

28 X· héi häc sè 2 (82), 2003 VÒ sù biÕn ®æi m« h×nh phong tôc h«n nh©n ë ch©u thæ s«ng Hång qua mÊy thËp niªn gÇn ®©y Mai V¨n Hai & ng« ngäc th¾ng T×m hiÓu vÒ phong tôc h«n nh©n ë n−íc ta, trong t¸c phÈm V¨n hãa häc, §oµn V¨n Chóc viÕt: “NÕu so víi ngµy nay, kÓ c¶ nghi thøc phong tôc, nghi thøc h«n nh©n ë n−íc ta h»ng xuyªn n»m trªn ®−êng biÕn ®æi phï hîp víi tiÕn bé x· héi” [1 ; 119]. §iÒu nµy cã nghÜa lµ, gi÷a phong tôc h«n nh©n vµ biÕn ®æi x· héi lu«n cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau, qua phong tôc h«n nh©n cã thÓ h×nh dung ra sù biÕn ®æi x· héi vµ ng−îc l¹i. Theo sù gîi më cña nhµ nghiªn cøu l·o thµnh, trong bµi viÕt nµy chóng t«i thö gîi l¹i mét sè m« h×nh phong tôc h«n nh©n ë vïng ch©u thæ s«ng Hång trong kho¶ng thêi gian tõ tr−íc cuéc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945 ®Õn n¨m 1986 - n¨m më ®Çu cho sù nghiÖp §æi míi - víi hy väng gãp phÇn nhËn thøc vÒ sù biÕn ®æi x· héi ë n−íc ta trong nöa thÕ kû võa qua. CÇn nãi ngay lµ, do tÝnh chÊt lu«n vËn ®éng vµ biÕn ®æi trong kh«ng gian vµ thêi gian cña viÖc h«n nh©n nãi chung, nªn chóng t«i kh«ng cã tham väng th©u tãm mäi kiÓu lo¹i m« h×nh ë c¶ ba miÒn ®Êt n−íc, cµng kh«ng d¸m l¹m bµn ®Õn c¸c m« h×nh cña nhiÒu d©n téc anh em, mµ chØ xin dõng l¹i ë ba m« h×nh ®−îc thùc thao mét c¸ch réng r·i nhÊt cña c¸c c− d©n ng−êi ViÖt vïng ch©u thæ s«ng Hång mµ th«i. Ba m« h×nh Êy lµ: 1. M« h×nh tr−íc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945, t−¬ng øng víi mét x· héi n«ng nghiÖp, phong kiÕn nöa thuéc ®Þa. 2. M« h×nh tõ 1945 ®Õn 1959, øng víi thÓ chÕ d©n chñ céng hßa. M« h×nh nµy diÔn ra trong suèt nh÷ng n¨m kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p (1946-1954), tiÕp ®ã lµ thêi kú kh«i phôc kinh tÕ vµ b¾t ®Çu ®Æt c¬ së cho mét x· héi míi ë miÒn B¾c: x· héi x· héi chñ nghÜa. 3. M« h×nh cña thêi kú mµ trªn s¸ch b¸o vÉn quen gäi lµ “thêi kú bao cÊp”. Ngoµi c¸c nhiÖm vô chÝnh trÞ - x· héi chung, trong viÖc h«n h©n ë thêi kú nµy cÇn ghi nhËn hai sù kiÖn quan träng lµ LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh cña n−íc ViÖt Nam d©n chñ céng hßa, c«ng bè ngµy 13/01/1960 lµ LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh cña n−íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, c«ng bè ngµy 29/12/1986. Trong viÖc xem xÐt ba m« h×nh phong tôc h«n nh©n trªn ®©y, chóng t«i còng kh«ng cã ý ®Þnh bao qu¸t toµn bé vÊn ®Ò, mµ xin h¹n chÕ ë mÊy ph−¬ng diÖn chóng t«i cho lµ cã mèi quan hÖ chÆt chÏ nhÊt ®Þnh ®èi víi sù biÕn ®æi cña ®êi sèng kinh tÕ - Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn Mai V¨n Hai & Ng« Ngäc Th¾ng 29 x· héi nãi chung, ®ã lµ: c¸c nghi thøc trong h«n nh©n; tÝnh chÊt cña c¸c mèi quan hÖ x· héi vµ møc ®é chi phÝ vÒ kinh tÕ - vËt chÊt cña h«n nh©n. D−íi ®©y xin tr×nh bµy tõng m« h×nh mét. I. M« h×nh tr−íc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945 Tr−íc c¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945, c¸c c− d©n ng−êi ViÖt ë ch©u thæ s«ng Hång chñ yÕu sèng trong trËt tù cña mét x· héi n«ng nghiÖp, thuéc ®Þa nöa phong kiÕn, víi nghÒ nghiÖp chÝnh lµ trång lóa n−íc. C«ng th−¬ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i vµ ®« thÞ ®Òu ch−a ph¸t triÓn. Ng−êi d©n th× quen sèng trong c¸c ng«i lµng cã cã lòy tre khÐp kÝn, Ýt giao l−u víi thÕ giíi bªn ngoµi. Trong bèi c¶nh ®ã, viÖc h«n nh©n nh×n chung vÉn tu©n theo phong tôc cæ truyÒn, trong ®ã bao gåm s¸u hÖ thèng nghi thøc chÝnh (cßn gäi lµ lôc lÔ): 1. LÔ n¹p th¸i; 2. LÔ vÊn danh; 3. LÔ n¹p c¸t; 4. LÔ n¹p tÖ; 5. LÔ thØnh kú; 6. LÔ th©n nghªnh. Trong mçi hÖ thèng nghi thøc nµy l¹i bao gåm nhiÒu nghi tiÕt nhá h¬n. Ch¼ng h¹n, trong lÔ sau cïng lµ LÔ th©n nghªnh gåm cã: lÔ nhµ thê hä vî; lÔ l¹y sèng «ng bµ, bè mÑ vî; lÔ r−íc d©u (tøc lÔ vu quy); lÔ nhµ thê vµ gia tiªn bªn chång; lÔ l¹y sèng «ng bµ, bè mÑ chång; lÔ t¬ hång (®Ó t¹ ¬n NguyÖt L·o xe duyªn); råi tiÖc c−íi, mõng c−íi; lÔ hîp cÈn (cho ®«i t©n lang ¨n cïng mét m©m, uèng cïng mét chÐn r−îu); lÔ ®éng phßng; lÔ nhÞ hû v.v.. VÒ nguyªn t¾c, s¸u hÖ thèng nghi thøc nµy lµ b¾t buéc cho mäi cuéc h«n nh©n. “Lôc lÔ bÊt tri, trinh n÷ bÊt hµnh” - nghÜa lµ nÕu kh«ng hiÓu vµ kh«ng thùc hµnh ®ñ s¸u lÔ ®Çy ®ñ th× ng−êi g¸i trinh sÏ kh«ng vÒ nhµ chång. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ, m« h×nh “lôc lÔ” nµy kh«ng ph¶i ®−îc ¸p dông triÖt ®Ó cho tÊt c¶ mäi tÇng líp, mäi nhãm x· héi kh¸c nhau. Theo cô §µo Duy Anh, trong s¸u lÔ Êy th× tïy theo hoµn c¶nh cô thÓ ng−êi ta cã thÓ gi¶m bít mÆt nµy hay mÆt kh¸c cho thÝch hîp vµ ®ì tèn kÐm. Bëi vËy, cã thÓ gäi chung cho m« h×nh nµy lµ m« h×nh lôc lÔ rót gän (m« h×nh I). Ng−êi x−a quan niÖm “h«n nh©n lµ viÖc chung cña gia téc, chø kh«ng ph¶i viÖc riªng cña con c¸i” [2 ; 77]. ChÝnh v× vËy, tiÕn tr×nh cña phong tôc h«n nh©n liªn quan ®Õn rÊt nhiÒu ng−êi, tõ trong gia ®×nh, téc hä ®Õn lµng n−íc, t¹o thµnh nhiÒu mèi quan hÖ x· héi kh¸c nhau, mµ quan hÖ nµo còng mang tÝnh ¸p ®Æt, thiÕu d©n chñ. Cã thÓ h×nh dung vÒ tiÕn tr×nh nµy nh− sau. Khi mét gia ®×nh nµo ®ã muèn t×m ng−êi “n©ng kh¨n söa tói” cho con th× viÖc ®Çu tiªn lµ ph¶i bµn b¹c gi÷a cha mÑ vµ con c¸i, trong ®ã quyÒn quyÕt ®Þnh bao giê còng thuéc vÒ cha mÑ. «ng NguyÔn V¨n Huyªn, trong c«ng tr×nh Gãp phÇn nghiªn cøu v¨n hãa ViÖt Nam, ®· viÕt: “Cha mÑ quyÕt ®Þnh, con c¸i chØ cã nghe theo. T×nh yªu gi÷a c« d©u vµ chó rÓ kh«ng quan träng. NÕu ng−êi con kh«ng b»ng lßng ng−êi chång hay ng−êi vî mµ bè mÑ t×m cho, th× chØ cã mét c¸ch hµnh ®éng, ®ã lµ bá nhµ ®i. Lóc ®ã ng−êi con bÞ xem lµ ®øa con béi b¹c, vµ cha mÑ cã thÓ truÊt quyÒn thõa kÕ cña anh ta” [3; 567]. Sau quyÕt ®Þnh cña cha mÑ lµ viÖc t×m ng−êi lµm mèi. «ng mèi hoÆc bµ mèi ph¶i lµ ng−êi ®· cã tuæi, ph¶i hiÓu biÕt c¶ hai bªn gia c¶nh, vµ nhÊt lµ ph¶i ¨n nãi giái. NÕu ng−êi lµm mèi lµ hä hµng hoÆc th©n b»ng cè h÷u cña bªn trai hoÆc bªn g¸i Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn 30 VÒ sù biÕn ®æi m« h×nh phong tôc h«n nh©n ë ch©u thæ s«ng Hång ... th× viÖc mèi mai cµng thªm thuËn lîi. Bªn c¹nh ng−êi lµm mèi cßn cã c¶ ®«i bªn gia ®×nh vµ téc hä. Ch¼ng h¹n, h«m lµm lÔ n¹p th¸i, bè mÑ bªn nhµ trai ph¶i mang trÇu cau ®Õn nhµ g¸i th−a chuyÖn. §Õn h«m n¹p tÖ, ngoµi chó rÓ, ®oµn nhµ trai ph¶i cã tr−ëng téc (hoÆc ®¹i diÖn tr−ëng téc), cïng nh÷ng ng−êi th©n thiÕt mang lÔ vËt ®Õn nhµ g¸i. VÒ phÝa nhµ g¸i, ng−êi ta còng mêi tr−ëng téc, téc hä vµ b¹n bÌ ®Ó ®ãn nhµ trai, bµn b¹c vµ giao −íc. Nh−ng ch−a hÕt. ViÖc h«n nh©n x−a cßn ph¶i chó ý ®Õn mét mèi quan hÖ n÷a, ®ã lµ quan hÖ gi÷a ®«i bªn gia ®×nh c« d©u, chó rÓ víi céng ®ång n¬i hä sinh sèng. X−a kia, trong lµng x·, khi trai g¸i lÊy nhau th× giÊy gi¸ thó ch−a ®−îc coi träng (m·i ®Õn n¨m 1921 trë ®i, chÝnh quyÒn thuéc ®Þa Ph¸p míi ®−a vÊn ®Ò nµy vµo ®êi sèng), mµ quan träng h¬n lµ LÔ nép cheo. Cheo lµng vµ cç mêi lµng ®−îc coi nh− lµ sù b¶o ®¶m vÒ mÆt x· héi cho ®«i trai g¸i lÊy nhau. Nh÷ng nghi thøc r−êm rµ, vµ c¸c quan hÖ x· héi phøc t¹p nh− thÕ, cè nhiªn, ®· kÐo theo sù chi phÝ rÊt tèn kÐm vÒ mÆt kinh tÕ - vËt chÊt. Ch¼ng h¹n, vÒ nghi vËt h«n nh©n, s¸ch Thiªn nam d− h¹ tËp thêi Hång §øc (thÕ kû XV) chÐp: LÔ vËt ch¹m ngâ: - Nhµ giµu: 1 tÊm lôa, 1 con lîn, 2 nËm r−îu, 2 m©m cau, 2 m©m trÇu kh«ng. - Nhµ th−êng (còng nh− nhµ nghÌo tïy dïng): 1 con lîn, 2 nËm r−îu, 1 m©m cau, mét m©m trÇu kh«ng. LÔ vËt dÉn c−íi: - Nhµ giµu: 2 tÊm lôa mÇu, 10 quan tiÒn, 1 ®«i vßng b¹c, 1 chiÕc hép b»ng s¬n mµi, g−¬ng l−îc tïy dïng, 1 chiÕc hép b»ng ngµ, 1 chiÕc hép b»ng gç th¬m, 3 con lîn, 10 nËm r−îu, 6 m©m cau, 6 m©m trÇu kh«ng - Nhµ th−êng (còng nh− nhµ nghÌo tïy dïng): 1 tÊm lôa mÇu, 5 quan hoÆc 3 quan tiÒn, 1 ®«i c©y nÕn b»ng b¹c, 1 chiÕc hép b»ng s¬n mµi, 2 con lîn, 8 nËm r−îu, 4 m©m cau, 4 m©m trÇu kh«ng [4; 294-250] Bªn c¹nh nh÷ng nghi vËt trªn, trong nghi tr×nh cña m« h×nh phong tôc h«n nh©n tr−íc 1945 cßn cã biÕt bao nh÷ng tôc lÖ nÆng nÒ kh¸c nh− th¸ch c−íi, trao cña håi m«n, råi tôc xªu tÕt, cç bµn, tôc lan nhai (ch¨ng d©y c¶n ®−êng), mõng ®ì, v.v.. mµ tôc lÖ nµo cïng kh«ng ®¬n gi¶n. Ch¼ng h¹n, ®èi víi viÖc th¸ch c−íi, §µo Duy Anh viÕt: “ViÖc g¶ chång cho con th× tõ x−a ®· thµnh viÖc b¸n con g¸i ®Ó lÊy tiÒn, cho nªn nhiÒu nhµ g¸i th¸ch c−íi rÊt cao, mµ ®ßi cho ®−îc ®ñ tiÒn ®ñ lÔ c−íi míi chÞu cho c−íi” [2; 133]. Cßn víi tôc mõng ®ì, NguyÔn V¨n Huyªn ghi: “…®èi víi chó rÓ, ®å mõng gåm nh÷ng c©u ®èi ®−îc thªu trªn trªn ®o¹n, chÌ, ph¸o, giÊy bót; cßn ®èi víi c« d©u th× cã chÌ, cau, b¸nh kÑo, ®å dïng n÷ c«ng, ®å trang ®iÓm…” [3; 570]. Nh×n chung, ë m« h×nh phong tôc h«n nh©n tr−íc 1945, tõ c¸c nghi thøc ®Õn quan hÖ x· héi vµ møc ®é chi phÝ vÒ vÒ mÆt kinh tÕ vËt chÊt tÊt c¶ ®Òu rÊt nÆng nÒ vµ tèn kÐm, t¹o thµnh mét thø ch−íng ng¹i rÊt khã v−ît qua, mµ hÖ qu¶ cña nã lµ lµm cho nhiÒu gia ®×nh, nhÊt lµ nh÷ng gia ®×nh nghÌo, l©m vµo c¶nh v« cïng khèn Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn Mai V¨n Hai & Ng« Ngäc Th¾ng 31 ®èn. ChÝnh v× vËy, tõ x−a ®Õn nay, kh«ng Ýt ng−êi ph¶i lªn tiÕng chØ trÝch ®èi víi c¸c hñ tôc nµy. Tõ cuèi thÕ kû XVIII, Ph¹m §×nh Hæ trong t¸c phÈm Vò trung tïy bót, ®· viÕt: “§Õn lóc thµnh h«n, nhµ trai th−êng mêi c¶ hä ®i theo, ng−êi con g¸i vÒ nhµ chång th× c¶ hä nhµ g¸i cïng ®i tiÔn, bµy ra hµnh nghi phôc søc, ¨n uèng linh ®×nh, chØ cèt sü diÖn mét lóc ë tr−íc m¾t. Cã kÎ võa c−íi xong th× ruéng n−¬ng ®· b¸n s¹ch” [5 ; 54]. Phan KÕ BÝnh, trong ViÖt Nam phong tôc, còng ghi nhËn lµ “l¾m ng−êi mÖt qu¸, kh«ng ®em ®ñ tiÒn kh«ng nghe, lµm cho sui gia o¸n ghÐt nhau còng v× ®ã. V¶ l¹i, chÑt ng−êi ta qu¸, ng−êi ta còng ph¶i miÔn c−ìng ®i vay m−în mµ lo xong viÖc, råi th× c¸i nî Êy, cã khi con m×nh vÒ nhµ chång l¹i ph¶i nai l−ng cè søc mµ lµm tr¶ nî” [6 ; 61-62] II. M« h×nh tõ n¨m 1945 ®Õn 1959 Cuéc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945 ®· xãa bá chÕ ®é thuéc ®Þa nöa phong kiÕn, ®−a n−íc ta b−íc vµo mét kû nguyªn míi: kû nguyªn ®éc lËp, d©n téc vµ d©n chñ. MÆc dï sau 1945 ®Êt n−íc ph¶i tr¶i qua cuéc chiÕn tranh vÖ quèc kÐo dµi 9 n¨m, song mét chÕ ®é míi ®· ®−îc thiÕt lËp. Theo ®ã c¸c gi¸ trÞ, chuÈn mùc cña mét lèi sèng míi c¶ vÒ kinh tÕ, v¨n hãa vµ phong tôc còng ®−îc h×nh thµnh. KhÈu hiÖu x©y dùng “®êi sèng míi” khÝch lÖ mäi thµnh viªn x· héi tù nguyÖn rò bá nh÷ng g× lµ l¹c hËu, lçi thêi cña nÕp sèng cæ truyÒn tõ xa x−a. Trong kh«ng khÝ trµn ®Çy tÝnh c¸ch m¹ng Êy, c¸c nghi thøc h«n lÔ ®· cã sù biÕn ®æi quan träng. D−êng nh− mäi nghi thøc r−êm rµ nhuèm mÇu mª tÝn dÞ ®oan nh− LÔ so tuæi, LÔ t¬ hång … ®Òu bÞ b·i bá. Mäi ng−êi, nhÊt lµ c¸c nam thanh n÷ tó, kh«ng mÊy ai cßn tin cã «ng T¬, bµ NguyÖt. Còng kh«ng cã c¸c bËc cha mÑ, chó b¸c, c« d× nµo cßn nì Ðp duyªn ®«i løa chØ v× kh«ng “m«n ®¨ng hé ®èi” hay “kh«ng hîp tuæi”. Cuéc sèng míi lµm cho mäi ng−êi tin t−ëng vµo søc m¹nh cña b¶n th©n vµ céng ®ång h¬n lµ tin vµo bãi to¸n hay nh÷ng niÒm tin t«n gi¸o kh¸c. T−¬ng tù, lÔ l¹y sèng «ng bµ, cha mÑ vµo ngµy c−íi còng kh«ng cßn ®−îc ®Æt ra. C¸c bËc «ng bµ, cha mÑ ®Òu cã ý thøc s©u s¾c r»ng hä ®ang sèng trong mét ®Êt n−íc céng hßa, n¬i mµ mäi ng−êi ®Òu ®−îc t«n träng vµ cã quyÒn b×nh ®¼ng, nªn viÖc thùc thao theo nghi thøc “l¹y sèng” lµ kh«i hµi khã chÊp nhËn… V× vËy, tõ s¸u hÖ thèng nghi thøc (m« h×nh I), sang giai ®o¹n nµy m« h×nh phong tôc h«n nh©n ®· ®−îc gi¶n l−îc, chØ gi÷ l¹i cã ba nghi thøc chÝnh lµ: 1. lÔ ch¹m ngâ, 2. lÔ ¨n hái vµ 3. lÔ c−íi. Qu¶ thùc, ®©y lµ sù thay ®æi ®ét biÕn mang tÝnh c¸ch m¹ng ®èi víi phong tôc h«n nh©n trªn ®Êt n−íc ta. Ng−êi ta gäi m« h×nh nµy lµ m« h×nh tam lÔ (m« h×nh II). §Õn m« h×nh tam lÔ, cïng víi c¸c nghi thøc ®−îc rót gän, c¸c quan hÖ x· héi trong h«n nh©n còng ngµy cµng mang tÝnh d©n chñ nhiÒu h¬n. NÕu nh− tr−íc ®©y quan hÖ gi÷a cha mÑ vµ con c¸i lµ “cha mÑ ®Æt ®©u con ngåi ®ã”, th× sau n¨m 1945 quyÒn tù do yªu ®−¬ng cña thanh niªn ®· ®−îc t«n träng. Trong h«n nh©n hai ch÷ “g¶ b¸n” ®· nhanh chãng trë thµnh x−a cò, cha mÑ vµ hä hµng chØ ®ãng vai trß lµ ng−êi gãp ý, cßn quyÒn quyÕt ®Þnh thuéc vÒ ®«i trÎ. ý thøc c«ng d©n cña n−íc ViÖt Nam míi gióp c¸c bËc phô huynh hiÓu r»ng mét khi con em hä ®Õn tuæi lËp gia thÊt, tøc ®· lµ c«ng d©n cña ®Êt n−íc, th× tù chóng kh¾c biÕt lùa chän “ý chung nh©n” cña Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn 32 VÒ sù biÕn ®æi m« h×nh phong tôc h«n nh©n ë ch©u thæ s«ng Hång ... m×nh. Do ®ã, hä kh«ng cÇn vµ còng kh«ng thÓ can thiÖp qu¸ nhiÒu nh− tr−íc. Tuy nhiªn, b»ng kinh nghiÖm tõng tr¶i, hä vÉn quan t©m gióp ®ì vµ t×m c¸ch ph©n tÝch nh÷ng mÆt hay hoÆc dë cho ®«i trÎ ®Ó tr¸nh cho chóng ®õng v× qu¸ si mª mµ lÇm lÉn, dÉn ®Õn nh÷ng sai lÇm kh«ng ®¸ng cã. TÝnh chÊt d©n chñ cña m« h×nh h«n nh©n trong x· héi míi kh«ng chØ thÓ hiÖn ë quyÒn quyÕt ®Þnh mµ cßn ®−îc thÓ hiÖn rÊt râ ngay c¶ ë h«m tiÕn hµnh h«n lÔ. §¹i thÓ, vµo lóc cö hµnh LÔ thµnh h«n cña mét ®«i trÎ nµo ®ã, chi ®oµn thanh niªn kÕt hîp víi gia ®×nh ®Ó cïng ®øng ra tæ chøc. §Þa ®iÓm th−êng ®−îc chän ë mét n¬i c«ng céng. C¸c nhãm gia ®×nh, hä m¹c, l¸ng giÒng, b¹n bÌ ®Òu tù ®éng ®Õn ®ã tham dù vµ gãp vui. Trong buæi lÔ, c¸c ®¹i biÓu cña chÝnh quyÒn, ®oµn thÓ cïng ng−êi ®¹i diÖn cho hai bªn gia ®×nh ph¸t biÓu c«ng nhËn h«n lÔ, dÆn dß c« d©u chó rÓ “vui duyªn míi ®õng quªn nhiÖm vô”. Gãp vui cho buæi lÔ lµ c¸c tiÕt môc v¨n nghÖ: hß, h¸t, kÓ chuyÖn tiÕu l©m, ®«i khi cã c¶ nh÷ng tiÓu phÈm tù biªn tù diÔn. Tinh thÇn d©n chñ mµ x· héi míi mang l¹i ®· lµm cho h«n lÔ cña giai ®o¹n nµy trë nªn lµnh m¹nh vµ vui vÎ lªn rÊt nhiÒu. Víi sù tiÕn bé chung, c¸c khÝa c¹nh kinh tÕ - vËt chÊt trong h«n nh©n cña giai ®o¹n nµy còng gÇn nh− bÞ xãa bá. C¸c tôc lÖ cò nh− th¸ch c−íi, ®ßi cña håi m«n, nép cheo … bÞ ®¶ ph¸ vµ chÕ giÔu nh− nh÷ng viÖc lµm l¹c hËu, lçi thêi. §ã ®©y, nÕu ®¸m nµo cßn gi÷ c¸c tôc lÖ nµy th× còng chØ mang tÝnh chÊt t−îng tr−ng mµ th«i. Ngay c¶ viÖc mõng ®ì - mét tôc lÖ mµ vÒ c¬ b¶n cã thÓ coi lµ “thuÇn phong mü tôc”, ®Õn giai ®o¹n nµy còng cã sù thay ®æi theo chiÒu h−íng gi¶m bít sù xa hoa ®Ó t¨ng c−êng tÝnh chÊt thiÕt thùc. NÕu ë m« h×nh I, nghi vËt mõng h«n lÔ th−êng lµ thãc, tiÒn, chÌ, ph¸o, c©u ®èi, trÇu cau, ®å n÷ c«ng, ®å trang søc th× sang giai ®o¹n nµy ng−êi ta thay b»ng nh÷ng vËt dông gi¶n dÞ mµ thiÕt thùc gióp cho viÖc t¹o lËp mét gia ®×nh míi nh− xoong, nåi, chËu röa mÆt, phÝch n−íc nãng, quÇn ¸o trÎ con, v.v… Cßn c¸c nghi vËt gi¸ thó kh¸c th× ®óng nh− mét nhµ nghiªn cøu ®· viÕt lµ “hÇu nh− ®−îc xãa bá” [1 ; 198]. Mét ®iÒu cÇn ghi nhËn ë ®©y lµ nhËn thøc chung cña x· héi lóc nµy rÊt ®ång t×nh víi m« h×nh phong tôc h«n nh©n míi - mét m« h×nh võa trang träng, lµnh m¹nh võa vui vÎ vµ tiÕt kiÖm. H¬n bao giê hÕt, c¸c c«ng d©n cña x· héi míi hiÓu r»ng trong h«n nh©n h¹nh phóc cña ®«i løa míi lµ ®iÒu quan träng; cßn viÖc ph« tr−¬ng h×nh thøc, bµy vÏ cç bµn võa vÊt v¶, tèn kÐm, l¹i kh«ng phï hîp víi nh÷ng g× mµ chÕ ®é míi ®ang mong muèn x©y dùng. Qu¶ lµ c¸c biÓu thÞ cña m« h×nh phong tôc h«n nh©n d−íi chÝnh thÓ míi ®· chiÕm phÇn −u th¾ng vµ trë thµnh chuÈn mùc trong ®êi sèng cña mçi ng−êi d©n còng nh− c¶ céng ®ång. §©y lµ mét cét mèc quan träng trong sù biÕn ®æi cña m« h×nh phong tôc h«n nh©n ë n−íc ta nãi chung, vµ ë vïng ch©u thæ s«ng Hång nãi riªng. III. M« h×nh nh÷ng n¨m 1960 - 1986 Sang nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XX, ®Êt n−íc ta chuyÓn qua mét giai ®o¹n míi: võa x©y dùng chñ nghÜa x· héi võa ®Êu tranh thèng nhÊt n−íc nhµ. Tõ th¸ng 8 n¨m 1964, khi bän x©m l−îc b¾t ®Çu nÐm bom leo thang ra miÒn B¾c, c¶ n−íc l¹i sèng trong t×nh tr¹ng cã chiÕn tranh. KhÈu hiÖu “TÊt c¶ ®Ó ®¸nh th¾ng giÆc Mü x©m l−îc!” vang lªn nh− tiÕng kÌn xung trËn. T− t−ëng “Kh«ng cã g× quý h¬n ®éc lËp tù Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn ... - tailieumienphi.vn