Về những vấn đề then chốt của xã hội học đương đại

110 X· héi häc sè 4(72), 2000 VÒ nh÷ng vÊn ®Ò then chèt cña x· héi häc ®−¬ng ®¹i SaÚd Amir ARJOMAND LTS. §¹i héi X· héi häc toµn thÕ giíi lÇn thø 14, häp t¹i Monreal tõ 26.7 ®Õn 1.8.1998 ®· bÇu ra Ban biªn tËp míi cña T¹p chÝ "X· héi häc Quèc tÕ" (International Sociology) - diÔn ®µn cña Héi X· héi häc Quèc tÕ. Tæng biªn tËp míi cña t¹p chÝ lµ «ng Saïd Amir Arjomand -Gi¸o s− tr−êng §¹i häc Tæng hîp bang New York (Mü). Trªn t¹p chÝ "X· héi häc quèc tÕ" sè 1.1999, «ng ®· göi tíi ®éc gi¶ bøc th− d−íi ®©y. Chóng t«i dÞch ®Ó b¹n ®äc tham kh¶o. Mét vinh dù to lín kÌm theo nhiÒu th¸ch thøc lµ nh÷ng g× ®· ®−îc trao cho Ban biªn tËp t¹p chÝ "X· héi häc Quèc tÕ" tr−íc thÒm thiªn niªn kû míi, vµo thêi ®iÓm 10 n¨m sau b−íc chuyÓn quan träng cña lÞch sö thÕ giíi. C¸c sù kiÖn chÝnh trÞ ®Çy kÞch tÝnh cña n¨m 1989, diÔn ra bëi t¸c ®éng cña lµn sãng biÕn ®æi c«ng nghÖ vµ v¨n hãa x· héi, ®· ghi dÊu thêi kh¾c chuyÓn giao lÞch sö - mét thêi kh¾c kh«ng kÐm phÇn träng ®¹i so víi c¸c cuéc c¸ch m¹ng d©n chñ vµ c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp tr−íc ®©y. "ThÕ kû 21 tr−êng kú" ®· më ra tr−íc m¾t chóng ta nh− dù b¸o cña mét x· héi toµn cÇu mang ý nghÜa to lín ®ñ s¸nh víi b−íc chuyÓn vÜ ®¹i ®· diÔn ra trong x· héi häc cæ ®iÓn. Céng ®ång quèc tÕ c¸c nhµ x· héi häc thÕ hÖ chóng ta ®ang ®øng tr−íc mét th¸ch thøc - hiÓu cho thÊu ®¸o nh÷ng biÕn ®æi mang tÝnh thêi ®¹i sÏ diÔn ra trong mét t−¬ng lai gÇn ®Çy chÊt so s¸nh, chÊt lÞch sö. Vµ t¹p chÝ "X· héi häc Quèc tÕ" ®ang ®øng trong mét bèi c¶nh thuËn lîi, ®Ó thùc hiÖn vai trß cña m×nh trong viÖc gi¶i quyÕt nhiÖm vô lÞch sö nµy. Héi X· héi häc Quèc tÕ ®· kû niÖm 50 n¨m ngµy thµnh lËp t¹i §¹i héi c¸c nhµ x· héi häc toµn thÕ giíi häp ë Monreal vµo th¸ng 7 n¨m 1998. Tê t¹p chÝ "X· héi häc Quèc tÕ" cña Héi tíi nay lµ n¨m ph¸t hµnh thø 14. Nã ph¶i hoµn thµnh nhiÖm vô giíi thiÖu nh÷ng nghiªn cøu cã chÊt l−îng cao nhÊt vÒ c¸c vÊn ®Ò tæ chøc x· héi, c¸c biÕn ®æi nhãm x· héi vµ x· héi häc so s¸nh, ®ång thêi ph¶i ®¹t tíi sù thõa nhËn trªn toµn thÕ giíi vÒ uy tÝn cña mét t¹p chÝ ®Çu ngµnh trong lÜnh vùc khoa häc nµy. Víi t− c¸ch lµ diÔn ®µn cña Héi X· héi häc Quèc tÕ, tõ nay t¹p chÝ "X· héi häc Quèc tÕ" sÏ tiÕp tôc giíi thiÖu nh÷ng quan t©m mang tÝnh khoa häc vµ nghiªn cøu cña c¸c héi viªn. Tïy theo møc ®é h×nh thµnh cña m«n X· héi häc ë c¸c khu vùc kh¸c nhau trªn thÕ giíi, tê t¹p chÝ còng sÏ ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn cña tÝnh ®a d¹ng vµ ®Æc thï trong nh÷ng khuynh h−íng x· héi häc truyÒn thèng. Bªn c¹nh ®ã, nã còng cã thÓ vµ ph¶i ®¸p øng ®−îc ®ßi hái vÒ mÆt trÝ tuÖ cña thêi ®¹i chóng ta. C¸c chñ ®Ò cæ ®iÓn cña nh÷ng biÕn ®æi vµ xung ®ét x· héi, chñ ®Ò ph¸t triÓn vµ hiÖn ®¹i hãa víi nh÷ng phÇn bæ sung trong thêi gian gÇn ®©y nh−: toµn cÇu hãa vµ hÖ thèng v¨n hãa, chÝnh trÞ, kinh tÕ thÕ giíi, ®· cã mét ®êi sèng míi cïng víi sù bµnh tr−íng cña kinh tÕ thÞ tr−êng vµ d©n chñ hãa, quyÒn lùc ph¸p luËt vµ quyÒn con ng−êi. Sù ph¸t triÓn v¨n hãa hiÖn ®¹i vµ nh÷ng b−íc chuyÓn trong c¸c t«n gi¸o toµn cÇu bëi tÝnh n¨ng ®éng néi t¹i cña chÝnh b¶n th©n chóng, cïng víi nh÷ng cuéc ®èi tho¹i, nh÷ng xung ®ét gi÷a c¸c nÒn v¨n minh ®· t¹o nªn mét b−íc tiÕn lín nhê rÊt nhiÒu ®éng th¸i x· héi ë tÇm ®Þa ph−¬ng, tÇm quèc gia vµ tÇm xuyªn quèc gia, më ra mét thÕ Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn Saïd Amir Arjomand 111 kû míi cña sù t¸i cÊu tróc thiÕt chÕ ë nhiÒu phÇn cña thÕ giíi. §ång thêi, chóng ta còng ®· chøng kiÕn nh÷ng cuéc xung ®ét d©n téc vµ s¾c téc, nh÷ng vô diÖt chñng, nh÷ng cuéc néi chiÕn, nh÷ng hiÖn t−îng gi¶i thÓ x· héi víi kh¶ n¨ng quan s¸t vµ nghiªn cøu chóng ë mËt ®é dµy ®Æc ch−a tõng cã. LÏ dÜ nhiªn, t¹p chÝ "X· héi häc Quèc tÕ" sÏ −u tiªn tr−íc hÕt cho viÖc ®¨ng t¶i c¸c nghiªn cøu thuéc c¸c lÜnh vùc trªn. Nh»m môc ®Ých nµy, chÝnh s¸ch cña Ban biªn tËp ®−¬ng nhiÖm sÏ tiÕp tôc cho ph¸t hµnh c¸c sè t¹p chÝ theo chuyªn ®Ò. Mçi mét sè trong lo¹t 4 sè hµng n¨m nh− th−êng lÖ sÏ giíi thiÖu nh÷ng chñ ®Ò quan träng nhÊt cña ngµnh X· héi häc Quèc tÕ. Song nhiÖm vô c¬ b¶n nhÊt, cao h¬n c¶ c¸c nghiªn cøu thùc nghiÖm, mang tÝnh tÊt yÕu vµ tiªn quyÕt, lµ ®−a ra mét ng«n ng÷ kh¸i niÖm tháa ®¸ng ®Ó nhËn biÕt c¸c biÕn ®æi x· héi trong thÕ kû 21. §Õn nay ®· béc lé râ c¸c h¹n chÕ trong viÖc hiÓu biÕt vÒ mét thÕ kû míi cña nh÷ng biÕn ®éng to lín trong m« h×nh x· héi, nÕu chØ dùa trªn nh÷ng kh¸i niÖm vµ nh÷ng c¸ch lý gi¶i m¸y mãc xuyªn lÞch sö vÒ c¸c biÕn ®æi x· héi tõng phï hîp víi kinh nghiÖm cña c¸c cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp. Ng−êi ta còng ®· ph¶i thõa nhËn réng r·i sù bÊt lùc ë chõng mùc nhÊt ®Þnh cña x· héi häc cæ ®iÓn vµ x· héi häc thÕ kû 20 trong môc tiªu gi¶i quyÕt tháa ®¸ng nh÷ng vÊn ®Ò cña thêi ®¹i hiÖn nay còng nh÷ng vÊn ®Ò v¨n hãa, chÝnh trÞ vµ c¸c lo¹i h×nh ho¹t ®éng cña con ng−êi (human agency). Tuy nhiªn, cho tíi thêi ®iÓm nµy còng ch−a ®−a ra ®−îc mét c¸ch hÖ thèng nh÷ng kh¶ n¨ng ®èi chäi thËt x¸c ®¸ng. Mét ®iÓm còng ®· rÊt râ rµng lµ nh÷ng kú väng vÒ gi¸ trÞ xuyªn lÞch sö cña c¸c lý thuyÕt biÕn ®æi x· héi vµ m« h×nh v¨n hãa x· héi tr−íc ®©y ®· kh«ng cßn ®øng v÷ng khi ®èi mÆt víi nh÷ng con ®−êng ph¸t triÓn x· héi vµ rÊt nhiÒu m« h×nh x· héi ®ang diÔn ra rÊt kh¸c nhau. Chóng ta ph¶i ®−a ra ®−îc kÕt luËn vµ chèng chäi ®−îc víi søc c¸m dç tr−íc sù thay ®æi véi v· cña c¸c luËn ®iÓm ®· ®Õn håi cÇn g¹t bá vÒ nh÷ng lý thuyÕt toµn n¨ng ¶o vµ m¬ hå chung chung, nh− kiÓu hËu c«ng nghiÖp, toµn cÇu hãa hay bÊt kú khÈu hiÖu nµo kh¸c, ®ang lµ mét nÐt ®Æc tr−ng cña thêi ®¹i chóng ta. Mét ®iÒu rÊt thó vÞ lµ nh÷ng hÖ h×nh giµu høa hÑn nhÊt ®Ó hiÓu vai trß cña v¨n hãa, chÝnh trÞ vµ c¸c ho¹t ®éng (agency) trong mét thÕ kû míi cña biÕn ®éng x· héi l¹i cã thÓ t×m thÊy ë nh÷ng lý gi¶i mang tÝnh so s¸nh vµ diÔn gi¶ng vÒ sù biÕn ®æi cÊu tróc nhãm x· héi vµ c¸c thiÕt chÕ cña mét thÕ giíi cò trong x· héi häc t«n gi¸o cña Max Weber. Song, ®©y còng chØ lµ mét trong nh÷ng xuÊt ph¸t ®iÓm cã thÓ cã. T¹p chÝ "X· héi häc Quèc tÕ" sÏ ®−a ra nh÷ng quan ®iÓm lý thuyÕt kh¸c nhau trong viÖc thõa nhËn c¸c truyÒn thèng x· héi häc vµ kinh nghiÖm lÞch sö. Song môc ®Ých chÝnh trong ®−êng lèi biªn tËp cña chóng t«i lµ ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn cña mét ng«n ng÷ lý thuyÕt míi mÎ, cã c¬ së thùc nghiÖm x¸c ®¸ng, ®−îc h×nh thµnh trªn nÒn ho¹t ®éng nghiªn cøu kh«ng chØ ë ph−¬ng T©y mµ lµ toµn thÕ giíi trong thiªn niªn kû míi. C¸c t¹p chÝ nh−: "Archiv für Sozialwissenschaft und Sozialpolitik", "AnnÐe sociologique" vµ "Annles: Ðconomies, sociÐtÐs, civilations" ®· ®ãng vai trß to lín trong sù ph¸t triÓn nh÷ng ng«n ng÷ kh¸i niÖm khoa häc x· héi trong thÕ kû 20. "X· héi häc Quèc tÕ" còng ph¶i trë thµnh diÔn ®µn cho sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ kh¸i niÖm x· héi häc trong thÕ kû míi. Nguån: T¹p chÝ C¸c nghiªn cøu x· héi häc. Sè 2/2000. B¶n dÞch tiÕng Nga cña N.V. Romanovskji. Trang 125-126. Ng−êi dÞch: §inh ThÞ Ph−¬ng Th¶o Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn ... - tailieumienphi.vn