Xem mẫu
- V NGÔN NG BÁO PHÁT THANH I. CÁC C I M C A NGÔN NG PHÁT THANH Ngôn ng báo phát thanh, l ương nhiên, mang trong mình t t c các tính ch t c a ngôn ng báo chí nói chung. Song, bên c nh ó, nó còn có m t s nét riêng bi t sau ây: 1. Ngôn ng phát thanh là ngôn ng nói ( ngôn ng âm thanh ) ây là m t ph m ch t vô cùng quý giá, vì ngôn ng nói hư ng t i thính giác - m t h th ng tri giác hoàn h o nh t c a con ngư i. Theo các chuyên gia thì dung lư ng thông tin mà con ngư i chuy n t i hay ti p nh n ư c nh thính giác và ngôn ng nói l n g p ba l n so v i lư ng thông tin mà anh ta chuy n t i hay ti p nh n b ng con ư ng th giác - c ho c vi t. Nguyên do là b i ngôn ng nói, ngoài thông tin n m trong ý nghĩa c a ngôn t , còn mang trong mình m t thông tin b tr áng k khác ư c th hi n qua ch t gi ng, qua ng i u, qua âm lư ng. Nói là " b tr " nhưng th c ra thông tin này có vai trò quan tr ng không kém thông tin chính. Và trong không ít trư ng h p, chính nó là nhân t quy t nh m c hi u qu c a vi c ti p nh n thông tin. M t bài vi t trung bình nhưng do m t ngư i có ch t gi ng t t và bi t s d ng ng i u h p lý, linh ho t truy n t s có s c tác ng l n hơn nhi u so v i m t bài vi t hay nhưng do m t ngư i có ch t gi ng t i và thư ng xuyên x lý sai ng i u trình bày. Không ph i ng u nhiên mà nhà nghiên c u ngôn ng phát thanh n i ti ng ngư i M W. Hofman ã nh n nh: " N i dung c a t ng làm ngư i ta xúc ng t i m c nào, thì âm thanh c a ti ng nói cũng có th làm ngư i ta rung c m t i ch ng y "1.
- 2. Ngôn ng phát thanh thiên v hình th c c tho i tuy có s d ng nhi u phương ti n c a i tho i Có l trư c h t chúng ta nên tìm hi u v hai khái ni m " c tho i " và " i tho i ". " c tho i " là s n ph m ngôn ng c a m t cá nhân trong hoàn c nh giao ti p ch có anh ta là ngư i nói. Theo nhà ngôn ng h c L. V. Serba ( Nga ) " ây là h th ng có t ch c cao c a các ý tư ng ư c bi u t qua ngôn t , nh m tác ng có ch ích t i nh ng ngư i xung quanh "2. Còn i tho i là m t chu i nh ng l i h i áp v i tư cách là nh ng ph n ng qua l i gi a ít nh t hai cá th nào ó. Nhưng ây c n b sung thêm ngay r ng nh ng l i h i áp có dung lư ng quá l n ( g m nhi u câu và th hi n tr n v n m t ch nào ó ) cũng ư c xem là c tho i. i u này có nghĩa là c tho i có th t n t i ngay trong i tho i. V i cách hi u như trên c a ngôn ng h c v " c tho i " và " i tho i ", chúng ta th y ngôn ng phát thanh có khuynh hư ng c tho i r t rõ nét. Ph n l n các th lo i c a báo phát thanh như bình lu n phóng s , ph n ánh, câu chuy n phóng viên, i m tin, ti u ph m,.. u mang tính ch t c tho i. R i ngay c m t s ít th lo i v n ư c coi là thu c ki u i tho i như ph ng v n, àm tho i bàn tròn th c ra cũng không thu n ch t ch là i tho i. B i vì trong chúng có không ít nh ng l i h i áp mang tính ch t c tho i. Bên c nh ó, chúng ta cũng không th ph nh n là c tho i trên báo phát thanh ngày càng dùng nhi u hơn các phương ti n c a i tho i.. Ch ng h n, trư c khi b t u c tho i v m t v n , s ki n hay hi n tư ng nào ó, ngư i ta có th xây d ng m t tình hu ng i tho i gi a hai ngư i nh m t o s sinh ng thu hút s chú ý. R i trong quá trình c tho i, ngư i ta
- thư ng xuyên s d ng các t ng , cách di n t,... c trưng cho ngôn ng i tho i ngư i nghe th y g n gũi, có c m giác là nhà báo ang trò chuy n tr c ti p v i mình, và do v y, hi u qu ti p nh n thông tin s cao hơn. Tuy nhiên, vi c s d ng các phương ti n c a i tho i ch là th pháp tăng cư ng giá tr bi u c m cho ngôn t ch không th làm thay ib n ch t c a c tho i, khi n nó tr thành i tho i. 3. Ngôn ng phát thanh luôn mang d u n cá nhân rõ nét c a ngư i nói hay ngư i c M c c a nó tuỳ thu c vào t ng th lo i, t ng tình hu ng giao ti p c th . Khi ngư i truy n tin là phát thanh viên, d u n cá nhân có v như b h n ch t i m c th p nh t, song ngư i ta v n nh n th y thái c m xúc c a anh ta i v i bài vi t thông qua gi ng i u. Còn n u như ngư i truy n tin là tác gi bài vi t ( phóng viên, biên t p viên ) thì d u n cá nhân rõ nét hơn nhi u. Kh o c u cho th y, l i nói c a nh ng ngư i chưa t ng qua các khoá ot o c bi t v c, nói, luy n gi ng ( t c là h không ph i là phát thanh viên hay nhà hùng bi n chuyên nghi p ) thư ng là công c bi u t h t s c tinh t tr ng thái tâm lý ích th c cũng như nhi u c i m c a ngư i phát ngôn. Có l ây là lý do khi n cho nhi u ài phát thanh trên th gi i thư ng xuyên yêu c u các ch th sáng t o trình bày ngay chính tác ph m c a h trư c micrô. B i i u này t o i u ki n cho thính gi gi i to ư c nhu c u: khám phá m t cá th m i v i nh ng nét riêng tư trong i s ng n i tâm c a anh ta. ây là m t nhu c u h t s c t nhiên và nhân b n, nó luôn mang tính c p thi t trong b t c th i i nào, úng như Hecxen vi t: " Con ngư i luôn mu n xâm nh p vào cá th khác, mu n ch m t i t ng th m ch li ti c a trái tim ngư i khác l ng nghe nh p p c a nó. Anh ta so sánh, ki m ch ng, tìm ki m s kh ng nh, s ng c m, s bi n h "3.
- 4. Ngôn ng phát thanh không có kh năng ư c minh ho b ng hình nh ây là m t khác bi t, ng th i cũng là m t h n ch c a nó so v i truy n hình và báo in. Tuy nhiên, ngôn ng phát thanh ã tìm th y s minh ho cho mình các ngu n khác cũng n m trong chính th gi i c a âm thanh. ó là các băng ghi âm tư li u, là ti ng ng, là âm nh c, và c bi t là các c tính v t ch t và hình tư ng c a ngôn t c t thành ti ng. Có th nói, nhà báo phát thanh ph i v nên hình nh b ng âm thanh. Th c t cho th y là các tác ph m báo phát thanh hay, có s c tác ng l n bao gi cũng có ngôn ng h t s c s ng ng, giàu hình nh, có tính tr c quan cao, ch p cánh cho s tư ng tư ng c a ngư i nghe, khi n cho h có c m giác ang ư c ch ng ki n s vi c x y ra ngay trư c m t mình; bên c nh ó, nó còn ph i ư c trình bày b i m t ch t gi ng t t, lên b ng xu ng tr m, tăng gi m t c âm thanh m t cách h p lý. Hi n nay, ang có nhi u ý ki n cho r ng h n ch v phương di n hình nh c a báo phát thanh r t có th l i tr thành ưu th c a nó, v n là s d ng ngôn ng âm thanh như th nào. Qu v y, n u bi t s d ng ngôn t khéo léo và linh ho t, nhà báo phát thanh có khă năng kích thích tư duy sáng t o c a ngư i nghe, làm cho h luôn óng vai trò tích c c trong vi c ti p nh n thông tin. Trong khi ó thì truy n hình, do ư c cung c p quá y thông tin c hai bình di n hình nh l n ngôn t , khán gi ít ph i tư duy hơn nên d n d n tr nên th ng m i khi tham gia vào kênh giao ti p này. 5. Ngôn ng phát thanh, cũng như ngôn ng truy n hình, có tính hình tuy n Các tín hi u c a ngôn ng phát thanh xu t hi n l n lư t, cái này ti p theo sau cái kia, t o thành dòng ch y liên t c, theo b r ng m t chi u c a th i gian. Và ngư i nghe ph i ti p nh n chúng m t cách t c th i cho nên h
- không có kh năng quay l i v i i u chưa hi u ho c u tư th i gian nghi n ng m th u áo i u ã lĩnh h i ư c. Chính vì th , b t c sai sót nào ( hay ch ơn gi n là s chưa quen tai ) c a ngôn ng phát thanh cũng khi n cho thính gi ph i d ng l i suy nghĩ, tìm hi u và có nghĩa là không còn t p trung tư tư ng nghe các thông tin k ti p n a. K t qu là cái thì oc hi u mơ h , cái thì b b qua. Và như v y thì tính hi u qu c a chương trình b gi m sút áng k . Xu t phát t ây, yêu c u t ra i v i ngôn ng phát thanh là: Chính xác, ơn nghĩa, rõ ràng, d hi u. Nói n tính hình tuy n c a tín hi u ngôn ng , không th không nói n quan h ng o n như là h qu c a nó. Theo quan h này, các ơn v ngôn ng khi ng c nh nhau s quy nh l n nhau và cho ta nh ng k t h p g i là ng o n. Trong ngôn ng phát thanh, bi u hi n n i b t nh t c a quan h ng o n là vi c ng t o n khi nói, khi c. Do ó, ây là i u c n ư c các nhà báo phát thanh c bi t quan tâm. Cùng m t s n ph m ngôn t , n u ư c ng t o n nh ng ch khác nhau, s bi u t các ý nghĩa khác nhau. Còn n u ng t o n sai thì tính ch nh th v m t k t c u c a s n ph m ngôn t ó b phá v , h u qu là ngư i nghe khó hi u ư c úng n i dung c a nó. II. M T S G I Ý S D NG NGÔN T TRONG PHÁT THANH 1. Nên h n ch s d ng t ng a phương Nh ng t ng này, m c nào ó, có kh năng tăng cư ng tính bi u c m c a ngôn ng phát thanh. Th nhưng, v ph m vi hành ch c, chúng ch g n li n v i m t a phương nh t nh nào ó nên có th gây khó khăn cho các thính gi là ngư i s ng các khu v c khác. 2. Tránh l m d ng vi c vay mư n t ng t ti ng nư c ngoài N u nh t thi t ph i vay mư n thì ch nên ch n nh ng t ng có tính ph c p r ng rãi, và c g ng phát âm chu n xác theo chu n m c ã ư c th a nh n. Vì không ít trư ng h p cho th y, nh ng t ng ư c vay mư n t
- ti ng nư c ngoài, n u không thông d ng ho c ư c phát âm không úng, thư ng tr thành nh ng " h t s n " c n tr ngư i nghe ti p nh n thông tin. 3. i v i các thu t ng chuyên ngành ít g p hay m i m , nên di n t b ng cách khác sao cho qu ng i qu n chúng d hi u ng bao gi b t chư c cách nói, cách dùng t c a các nhà chuyên môn mà ch có ngư i trong gi i m i hi u ư c. 4. Tránh ưa ra quá nhi u con s trong m t văn b n phát thanh Vi c ưa ra các con s nên có li u lư ng v a ph i, n u không ngư i nghe s th y choáng ng p, căng th ng, không còn s t nh táo cũng như h ng thú nghe và lĩnh h i các thông tin khác; bên c nh ó, các con s cũng c n ư c làm tròn cho d nh . 5. C g ng c ho c nói trư c micrô th t di n c m ( t t nhiên là m c mà kh năng cho phép ) Qua gi ng i u ph i th t s " th h n " c a mình vào n i dung tác ph m thì nó m i có s c tác ng l n i v i ngư i nghe. Còn ki u nói hay cv i âm i u u u, ơn i u, t nh t d gây c m giác là chính ngư i chuy n t i thông tin cũng " vô c m " trư c nh ng gì mình ang trình bày. Và i u ó d dàng gi t ch t m i c m xúc cũng như s quan tâm c a ngư i nghe. 6. C n tránh nh ng câu văn có th t o nên nhi u cách hi u Vì s " mơ h " v nghĩa như v y c a chúng d làm cho ngư i nghe b phân tán tư tư ng ho c hi u sai, hi u l ch ch ý c a tác gi . Dư i ây là hai ví d v câu mơ h v nghĩa: a, i u ó th hi n thái quy t tâm cao ch ng t n n buôn l u c a U ban Nhân dân ( UBND ). b, Ch ng lây lan và s ng chung v i AIDS. Các câu trên ít nh t có hai cách hi u: a, Thái quy t tâm cao c a UBND.
- - T n n buôn l u c a UBND. b, Ch ng lây lan và ch ng s ng chung v i AIDS. - Ch ng lây lan và nên s ng chung v i AIDS. 7. C n h t s c ki m l i Trong báo phát thanh, ngư i nghe, do ph i lĩnh h i thông tin m t cách t c th i, ch có th t p trung s chú ý c a mình trong m t kho ng th i gian ng n. Vì l ó, trong s các cách di n t có th v i cùng m t n i dung, nên ch n cách di n t ng n g n nh t mà v n chuy n t i ư c y lư ng thông tin c n thi t. 8. Nên chú ý khai thác các bi n pháp tu t ng âm ngôn ng phát thanh sinh ng, h p d n và có ý nghĩa sâu s c hơn Nhà báo phát thanh có th v n d ng nh ng bi n pháp cơ b n dư i ây: a, Bi n pháp hoà ph i thanh i u: Là bi n pháp l a ch n và k t h p các y u t âm thanh sao cho hài hoà các câu văn tr nên d nghe, d c hơn. Trong văn xuôi, t o s hài hoà v thanh i u, ngư i ta thư ng s d ng s luân phiên thanh i u thu c hai nhóm b ng ( g m thanh huy n và thanh ngang ) và tr c ( g m thanh h i, thanh ngã, thanh s c và thanh n ng ) âm ti t c a các câu h c thành ph n câu. Ví d : "... Ch c là rư u b ( T ). Có r cũng ph i ba b n ng ( B ). Ý t t ngư i ta có nh l y con mình ( B ) thì ngư i ta m i ch u b ti n mua rư u bi u ch ( T ). V l i, bây gi h ng thông, ký, phán l y v nhà quê k cũng thư ng ( B ). ( Nam Cao ). " ư c id ih i ng toàn qu c l n th chín ( T ), ông xúc ng nói: " ng ã sinh ra tôi l n th hai ( B ) ". ( ài TNVN, 20 / 4 / 2001 ). " 15 năm qua ( B ), văn hoá văn ngh ã t ư c nhi u thành t u ( T ) trong các lĩnh v c, nghiên c u, sáng tác, phê bình ( B ) ". ( ài TNVN ).
- Bi n pháp hoà ph i thanh i u có tính ph c p h t s c r ng rãi. H u h t các bi n pháp tu t ng âm khác, khi ư c v n d ng, u ph i m c này hay m c khác, k t h p v i nó. b, Bi n pháp l p s lư ng âm ti t: Là bi n pháp s d ng các câu văn có s lư ng âm ti t như nhau c nh nhau t o nên âm hư ng c a thơ ca. Ví d : " Núi r ng v n ngút ngàn, r m r p. ư ng i t t nh teo hoang vu ". ( H Phương ). " Tr n l t chưa rút. Nư c v n mênh mông ". ( Nguy n Sáng ). c, Bi n pháp l p v n: Là bi n pháp s d ng các âm ti t có khuôn v n gi ng nhau nh m t o nh c tính cho câu văn. Ví d : " Tre trông thanh cao gi n d , chí khí như ngư i. Nhà thơ ã có l n ca ng i: Bóng tre trùm mát rư i ". ( Thép M i ). "... Dân làng thi nhau s m thuy n bè i tìm vàng trên kh p các l ch sông ngu n su i. Ngót ch c năm trôi qua, nh ng ngư i àn ông c bi n bi t ra i. Vàng âu ch ng th y, cái mà h em v ch là nh ng con nghi n, nh ng gi t nư c m t tàn t và... c m t gánh n khó b tr n i ( ! ). Ngư i ta b o: ó là m t canh b c v i ông Gi i ". ( Doãn Hoàng ). d, Bi n pháp t o nh p i u: Là bi n pháp dùng nh ng hình th c cân i, nh p nhàng c a l i văn nh m t o nên m t âm hư ng lôi cu n, d i vào lòng ngư i. Dư i ây là m t s trư ng h p di n hình v nh p i u: - Dùng nh ng t ph n nghĩa i nhau, ví d : " Trong Vi t Minh, ng bào ta b t tay nhau ch t ch , không phân bi t gái, trai, già, tr , lương giáo, giàu, nghèo. ( H Chí Minh ). - Dùng nh ng c m t , nh ng v , nh ng o n câu i nhau, ví d :
- " B t kỳ àn ông, àn bà, b t kỳ ngư i già, ngư i tr , không chia tôn giáo, ng phái, dân t c, h là ngư i Vi t nam thì ph i ng lên ánh th c dân Pháp, c u T qu c. Ai có súng dùng súng, ai có gươm dùng gươm, không có gươm thì dùng cu c, thu ng, g y, g c, ai cũng ph i ra s c ch ng th c dân c u nư c ". ( H Chí Minh ). - V n d ng s cân i, nh p nhàng, khúc chi t c a các b ph n trong m t câu ghép ( thư ng ư c g i là trư ng cú ), ví d : " Nay, vì tình hình qu c t , vì mu n t lòng tin vào nư c Pháp m i, và s thành th c c a nh ng ngư i i di n cho Chính ph Pháp, và tin vào s hoàn toàn c l p c a tương lai nư c nhà, tôi cùng Chính ph ta ký b n hi p nh sơ b v i Chính ph Pháp.( H Chí Minh ). Trong câu văn trên, v m t ti t t u, ng i u có s chia tách rõ r t gi a hai b ph n: b ph n th c nh t t u n t " nhà ", b ph n th hai t t " tôi " cho n h t. Gi ng nói ư c nâng cao d n b ph n th nh t c a câu, t o ra m t s căng th ng ch i. Sau khi ã lên cao n nh i m thì ánh d u b ng m t nh p ng ng ng t, ti p theo ó h th p rõ r t b ph n th hai, làm d u i s căng th ng ch i. d, Bi n pháp t o âm hư ng chung: Là bi n pháp ph i h p âm thanh, nh p i u c a câu văn không ph i ch c t t o ra m t s cân i nh p nhàng, êm ái, du dương, mà cao hơn th , ph i t o ra ư c m t âm hư ng hoà quy n v i n i dung hình tư ng c a c o n văn, th m chí toàn văn b n. Ví d : " Nư c Vi t Nam xanh muôn ngàn cây lá khác nhau. Cây nào cũng p, cây nào cũng quý, nhưng thân thu c nh t v n là tre n a. Tre ng Nai, n a Vi t b c, tre ngút ngàn i n Biên, lu tre thân m t làng tôi. âu âu cũng có n a tre làm b n.
- ... G y tre, chông tre ch ng l i s t thép quân thù. Tre xung phong vào xe tăng i bác. Tre gi làng, gi nư c, gi mái nhà tranh, gi ng lúa chín. Tre hy sinh b o v con ngư i. Tre, anh hùng lao ng. Tre, anh hùng chi n u! ( Thép M i ). Trong các o n văn trên, s luân phiên thanh i u b ng, tr c, s thay i nh p i u mau thưa, s ph i h p câu dài v i câu ng n... ã t o nên cái ch t thơ, ch t nh c hoàn toàn hoà quy n v i n i dung tr tình, v i c m xúc say sưa, m nh m c a tác gi iv i t nư c thông qua hình tư ng cây tre.4 Th c t cho th y, các bi n pháp tu t ng âm nói trên h u như không bao gi xu t hi n ơn l : M i bi n pháp thư ng ch xu t hi n ng th i v i các bi n pháp khác. Chính vì v y, chúng thư ng mang s c m nh ư c c ng hư ng làm cho câu văn v a tr nên g i c m v m t âm thanh, v a ư c b sung thêm nh ng khía c nh nh t nh v m t ý nghĩa.
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học