Xem mẫu
- VÒ mét sè th¸ch thøc trong NGHI£N CøU TRIÕT HäC HIÖN NAY Hå B¸ Th©m(*) Lo¹i vÊn ®Ò 1 liªn quan tíi b¶n chÊt, céi nguån ý c¶i biÕn trong ®ã, tøc lµ h×nh ¶nh cña sù thøc vµ nhËn thøc d−íi ¸nh s¸ng khoa häc hiÖn ®¹i vËt, h×nh ¶nh v« h×nh, nã cã tÝnh vËt chÊt (v« h×nh).(*)ý thøc lµ h×nh thøc cao Th¸ch thøc thø nhÊt lµ, víi tiÕn bé nhÊt cña ®Æc tÝnh ph¶n ¸nh - th«ng tin cña khoa häc c«ng nghÖ, nhÊt lµ lÜnh g¾n víi n¨ng l−îng – tr−êng sèng cña vùc vËt lý h¹ nguyªn tö (vËt lý l−îng tö) qu¸ tr×nh tiÕn hãa tù nhiªn (n¨ng l−îng lµm râ b¶n chÊt sãng - h¹t, lÜnh vùc vò trô = §Êng Th−îng Thiªn(**)), nã lµ khoa häc tin häc vµ th«ng tin, khoa häc gen, còng nh− nghiªn cøu vÒ lÜnh vùc (*) TS., NCV. cao cÊp. n¨ng l−îng - tr−êng sinh häc, tr−êng (**) “NÕu tiÕp tôc kh¸m ph¸ thÕ giíi b»ng ph−¬ng sèng, t©m linh,... ®ang cÇn lµm râ h¬n ph¸p nghiªn cøu vi m«, theo kiÓu c¾t nhá sù vËt ®Ó nghiªn cøu th× khoa häc sÏ ph¶i tiÕp cËn ®Õn nh÷ng lý gi¶i vÒ nguyªn lý ph¶n ¸nh, kh¸i niÖm "vËt thÓ kh«ng träng l−îng". V× r»ng: s¸ng t¹o vµ b¶n chÊt ý thøc cña con cho lµ vËt thÓ siªu nhÑ nh− ph©n tö Th−îng ®Õ ng−êi vµ ý thøc hay tiÒn ý thøc, gÇn (the God element) mµ míi ®©y c¸c khoa häc gia vËt lý l−îng tö c«ng bè, th× nã vÉn cßn träng nh− ý thøc, t©m thøc cña vò trô. l−îng, chø cßn ph©n tö Th−îng ®Õ thùc th× ph¶i lµ kh«ng cã träng l−îng, míi ®−îc coi lµ nhá nhÊt §ã còng lµ vÊn ®Ò ý thøc víi linh chø. §©y lµ ®iÓm mÊu chèt ®Ó thay ®æi t− duy hån, lu©n håi, hån vong,... LiÖu cã ®¶o khoa häc míi” (1); “Theo mét sè nhµ thÊu thÞ, cÊu lén nguyªn lý vÒ ý thøc hay kh«ng? ý tróc ®Çy ®ñ cña con ng−êi ®óng lµ gièng nh− mét m« h×nh thu nhá cña vò trô tæng thÓ. ThËt vËy, thøc cã tÝnh vËt chÊt hay kh«ng? ngoµi thÓ x¸c øng víi chiÒu vËt lý, con ng−êi cßn cã hÖ thèng c¸c c¬ thÓ n¨ng l−îng øng víi c¸c Ta biÕt r»ng thÕ giíi tù nhiªn hay chiÒu phi vËt lý. Cïng sù liªn hÖ víi c¸c chiÒu vò v« sè vò trô lµ võa v« h×nh võa h÷u trô, tæ hîp c¸c lu©n xa con ng−êi còng cã vai trß h×nh. ý thøc con ng−êi lµ h×nh ¶nh cña lµm cÇu nèi c¸c c¬ thÓ víi nhau. T©m thøc hay “linh hån” chÝnh lµ phÇn cèt lâi vµ tinh tuý nhÊt sù ph¶n ¸nh vËt chÊt lªn n·o ng−êi, nã cña mçi ng−êi, nã cã t¸c ®éng quyÕt ®Þnh ®Õn hÖ lµ c¸i cã sau. Nh−ng ý thøc kh«ng ph¶i thèng c¸c c¬ thÓ vµ qua ®ã ®iÒu khiÓn mäi ho¹t lµ vËt chÊt theo nghÜa lµ vËt thÓ, nã lµ ®éng ý thøc vµ v« thøc cña mét c¸ nh©n. Nh− vËy, con ng−êi lµ mét sinh thÓ liªn chiÒu hoµn qu¸ tr×nh sãng - h¹t, lµ tr−êng sèng, lµ h¶o... PhÈm chÊt ®Æc tr−ng cña t©m thøc (“linh c¸i v« h×nh. C¸i v« h×nh nµy th× mäi hån”) lµ nhËn biÕt (quan s¸t, chøng kiÕn). Nã lµ d¹ng vËt chÊt/vËt thÓ ®Òu cã, kÓ c¶ ãc mét phÇn cña t©m thøc vò trô - líp n¨ng l−îng thuÇn khiÕt nhÊt mµ c¸c nhµ t©m linh coi lµ tån ng−êi. Nh−ng khi K. Marx nãi, ý thøc lµ t¹i vÜnh h»ng. Minh triÕt cña nh÷ng ng−êi ®· trë c¸i vËt chÊt di chuyÓn vµo ãc ng−êi vµ thµnh vÞ PhËt cho biÕt r»ng: thÓ x¸c vµ hÖ thèng
- VÒ mét sè th¸ch thøc… 11 ®Æc tÝnh cña n·o ng−êi, ®Æc tÝnh “tinh nay, nhiÒu ng−êi, kÓ c¶ nhµ khoa häc thÇn”, nh−ng lµ ®Æc tÝnh cã tÝnh vËt vÉn tin cã §Êng t¹o hãa tèi cao, nhÊt lµ chÊt theo nghÜa v« h×nh Êy. T− duy theo khi ph©n tÝch vÒ thÕ giíi v« h×nh, Engels, ý thøc, t− duy lµ qu¸ tr×nh cã huyÒn bÝ vò trô (nh− tÝnh ®èi xøng - tÝnh lý - hãa - sinh (®iÖn tr−êng). Cè c©n ®èi, tÝnh ph¶n diÖn, tÝnh c©n b»ng, nhiªn, nã lµ s¶n phÈm cña x· héi, th«ng tÝnh t−¬ng t¸c - t−¬ng sinh, tÝnh qua ho¹t ®éng thùc tiÔn mµ cã ®−îc, nªn chuyÓn hãa, tÝnh chu kú, tÝnh ph¶n nã cã tÝnh/b¶n chÊt x· héi, lµ s¶n phÈm øng/nhËn biÕt, tÝnh tù ®iÒu chØnh/tù x· héi. Do vËy, ý thøc (c¶ tri thøc vµ ®éng,... nh− do ai ®ã s¾p ®Æt)(*). Ta biÕt c¶m xóc, ý chÝ vµ t×nh c¶m) míi t¸c ngay PhËt gi¸o còng kh«ng chÊp nhËn ®éng trë l¹i x· héi vµ thÕ giíi vËt chÊt §Êng t¹o hãa tèi cao. ®−îc. Nã còng v× vËy lµ/bÞ hiÖu øng vò ThËt ra kh«ng thÓ lÊy h×nh ¶nh loµi trô, phô thuéc vµo c¶ hiÖu øng vò trô. ng−êi h÷u h¹n vµ c¸ch suy nghÜ cña con ThÕ giíi vËt chÊt (c¶ v« h×nh vµ h÷u ng−êi ®Ó suy ra vò trô vµ quy luËt vò h×nh, kh«ng nªn theo nghÜa cæ ®iÓn, vËt trô v« h¹n. ThËt ra kh«ng cã §Êng tèi chÊt chØ lµ vËt thÓ h÷u h×nh) lµ duy cao hay Th−îng ®Õ nh− mét «ng Th¸nh nhÊt, ngoµi ra kh«ng cã g× kh¸c. ChØ sinh ra vò trô vµ con ng−êi. §Êng tèi hiÓu vËt chÊt theo nghÜa h÷u h×nh, nªn cao hay Th−îng ®Õ ë ®©y lµ chØ c¸c quy ng−êi ta nãi ho¹t ®éng cña n¨ng l−îng luËt vò trô tù nã, ®Æc biÖt trong thÕ giíi ®iÖn tr−êng lµ lÜnh vùc phi vËt chÊt v« h×nh. C¸i v« h×nh sinh ra c¸i h÷u (thùc ra nã lµ mét d¹ng vËt chÊt). N·o h×nh. “ý thøc vò trô” lµ qu¸ tr×nh ho¹t ng−êi kh«ng cã mét ®Æc tÝnh t−¬ng ®éng cña c¸c n¨ng lùc ph¶n ¸nh - th«ng ®−¬ng víi thÕ giíi th× kh«ng thÓ ph¶n tin - n¨ng l−îng - tr−êng - sãng h¹t ¸nh ®−îc nã vµo ãc ng−êi. VËt chÊt vµ ý (trong ®ã vi diÖu lµ d¹ng n¨ng l−îng thøc võa ®ång nhÊt võa kh¸c biÖt tr−íc sèng). N¨ng lùc Êy vµ thÕ giíi vò trô tù hÕt lµ theo nghÜa ®ã. Ph¶i ch¨ng vÊn ®Ò quy luËt cña nã (qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c lµ nh− vËy, cßn lý gi¶i kiÓu cò vÒ ý thøc t−¬ng sinh - t−¬ng kh¾c - t−¬ng thµnh), lµ ch−a ®ñ râ, thËm chÝ thÇn bÝ (ý thøc nhÊt lµ d¹ng n¨ng lùc v« h×nh (vËt chÊt hoµn toµn kh«ng cã tÝnh vËt chÊt? vËy tèi/s¸ng), bÝ huyÒn Êy chÝnh lµ §Êng tèi th× c¸i kh«ng cã tÝnh vËt chÊt míi sinh cao hay Th−îng ®Õ, hay “ý niÖm tuyÖt ra ý thøc ®−îc?). ®èi” mµ th«i(**). Th¸ch thøc thø hai: Ph¶i ch¨ng cã §Êng t¹o hãa s¸ng t¹o nªn vò trô? ThÕ (*) Theo George Washington: “Th−îng ®Õ lµ mét giíi kh«ng cã c¸i ngÉu nhiªn, thÕ giíi lùc l−îng siªu nhiªn, siªu h×nh chi phèi ®êi sèng con ng−êi. VËn mÖnh (thêi vËn, sè mÖnh) lµ mét chØ lµ tÊt ®Þnh? Sù xuÊt hiÖn loµi ng−êi lùc l−îng kh«ng sao cã thÓ c−ìng l¹i ®−îc dï con kh«ng liªn quan g× ®Õn thuyÕt tiÕn hãa ng−êi cã cè g¾ng bao nhiªu ®i ch¨ng n÷a”. (chØ do §Êng tèi cao thÝ nghiÖm)(*). Ngµy Johann Wonlfgang Von Goethe cho r»ng: “ThÕ giíi ®−îc s¾p xÕp mét c¸ch thÇn bÝ sao cho mçi chóng ta, t¹i vÞ trÝ vµ thêi gian cña m×nh, c©n c¸c c¬ thÓ n¨ng l−îng cña mét c¸ nh©n cã thÓ bÞ b»ng víi mäi thø kh¸c”. Lª V¨n TuÊn còng ph©n ph¸ huû hoµn toµn, nh−ng phÈm chÊt nhËn biÕt tÝch theo h−íng cã §Êng tèi cao, nh−ng nãi râ nã hoÆc t©m thøc t−¬ng øng th× vÉn tån t¹i. §ã lµ lµ c¸i g×, nªn nã vÉn lµ Chóa Trêi trong ý niÖm ®iÒu v« cïng khã tin ®èi víi ng−êi th−êng” (2). Thiªn Chóa gi¸o. (*) Xem thªm: “Giíi thiÖu t¸c phÈm Giät n−íc m¾t (**) “Trong mét sè luËn thuyÕt t©m linh, ng−êi ta cña §Êng t¹o hãa vµ lËp thuyÕt vò trô” (3). th−êng dïng c¸c tªn gäi kh¸c sau ®©y ®Ó chØ líp
- 12 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8.2012 N¨ng lùc v« thøc, n¨ng lùc trùc gi¸c (cô thÓ) ë mét d¹ng kh¸c, chø kh«ng ë con ng−êi cã nguån gèc vò trô t−¬ng ph¶i tr−íc ®ã lµ §Êng tèi cao hay ®ång, tuy néi dung ý thøc (ë con ng−êi) Th−îng ®Õ. §Êng tèi cao hay Th−îng ®Õ, lµ kh¸c vÒ néi dung th«ng tin vµ ph−¬ng nh− thÕ, thùc chÊt lµ mét d¹ng vËt chÊt thøc tiÕn hãa qua v¨n hãa (tri thøc, trÝ bÝ Èn (khi ta ch−a biÕt râ) cã tÝnh céi tuÖ, th«ng th¸i, c¶m xóc vµ siªu thøc). nguån mµ th«i. Cho nªn c¸c nhµ vËt lý hiÖn nay th−êng Sau khi con ng−êi chÕt vÒ mÆt thÓ hay nãi ®Õn ý thøc/t©m thøc vò trô lµ x¸c (h÷u h×nh) th× c¸i v« h×nh, n¨ng theo nghÜa n¨ng lùc v« h×nh Êy. Vµ ý l−îng sèng vµ n¨ng lùc th«ng tin nµo ®ã thøc con ng−êi vÉn lµ c¸i cã sau vµ bÞ tho¸t ra ngoµi. Nã chØ ho¹t ®éng, t− duy quyÕt ®Þnh nh−ng l¹i cã nguån gèc vò nhê thÓ x¸c míi lµ mét d¹ng cña con trô chø kh«ng chØ nguån gèc x· héi. ng−êi. ChÝnh ho¹t ®éng thÓ x¸c Êy võa Tõ ®©y cã thÓ nãi, vÊn ®Ò thiÒn sinh ra n¨ng l−îng vµ th«ng tin, duy tr× ®Þnh, vÊn ®Ò lu©n håi, hån vong cã thÓ nã vµ ®ång thêi nã (tr¹m) thu ph¸t gi¶i thÝch theo h−íng ®ã. Ngµy nay khi th«ng tin vò trô. Nh−ng khi thÓ x¸c ta quan s¸t hiÖn t−îng v« tuyÕn truyÒn kh«ng sèng n÷a, tr¹m Êy biÕn mÊt, th× thanh truyÒn h×nh, kh¶ n¨ng ®äc suy nã tho¸t ra, tan vµo vò trô (cã thÓ mang nghÜ ng−êi kh¸c, hay ho¹t ®éng trong theo th«ng tin), tró ngô ®©u ®ã, khi gÆp lÜnh vùc m¸y tÝnh, vi tÝnh ta cµng cã c¬ l¹i d¹ng sèng hay con ng−êi th× nã céng së ®Ó hiÓu nh− vËy. Kh«ng ph¶i cã ai ®ã h−ëng, ph¸t huy t¸c dông. Nã cã l−u lµ §Êng tèi cao hay Th−îng ®Õ lËp tr×nh th«ng tin cò, sãng tµn d− (biÕt vÒ qu¸ ra vò trô mµ chÝnh nguyªn lý MÑ vÒ c¸c khø ë møc tèi thiÓu). Cßn nÕu nã nãi vÒ n¨ng lùc víi c¸c quy luËt cña nã “lËp hiÖn t¹i hay t−¬ng lai lµ do céng h−ëng tr×nh” nªn. nªn… víi bé n·o sèng. Vµ qua ®ã n·o sèng l¹i, (*) Tr−íc vô næ Big Bang th× vò trô tiÕp cËn (®äc) ®−îc víi c¸i ®Çu ng−êi ®ang sèng (ng−êi th©n hay cã quen biÕt vËt chÊt ®Æc biÖt nãi trªn: T©m thøc vò trô, §¹i tr−íc ®ã) mµ lÜnh vùc v« h×nh phi kh«ng d−¬ng t©m thøc, §¹i d−¬ng n¨ng l−îng sèng, Câi gian, thêi gian. Nªn cã thÓ biÕt t−¬ng lai thiªng liªng, Câi lÆng, §¹o, C¸i ®ã, v.v... Theo c¸c nµo ®ã (kÓ c¶ dù b¸o ngÉu nhiªn cña ®¹i s−, c¸ch duy nhÊt ®Ó nhËn biÕt líp t©m thøc lµ mçi ng−êi ph¶i tù m×nh tr¶i nghiÖm theo mét n·o sèng ë ai ®ã). c¸ch ®Æc biÖt nµo ®ã, ch¼ng h¹n nh− thiÒn ®Þnh B¶n chÊt sù sèng lµ qu¸ tr×nh n¨ng hay xuÊt thÇn” (2). (*) Big Bang lµ m« h×nh tèt nhÊt hiÖn nay, nh−ng l−îng - th«ng tin ®Æc biÖt, “cã ý thøc”. tÊt nhiªn nã vÉn cßn nhiÒu vÊn ®Ò, bao gåm ®iÓm k× dÞ vµ sù khëi ®Çu tèi hËu. VËt lý lu«n tr¸nh c¸c ®iÓm k× dÞ, n¬i mét ®¹i l−îng nµo ®ã ®¹t gi¸ s©u ®ôc (wormhole). Theo ThuyÕt t−¬ng ®èi tæng trÞ v« cïng – ®iÒu chØ cã trong thÕ giíi to¸n häc qu¸t, chóng lµ ®−êng t¾t nèi c¸c vïng kh«ng thêi trõu t−îng. Big Bang chÝnh lµ ®iÓm k× dÞ nh− vËy gian trong mét bong bãng, thËm chÝ nèi c¸c bong vµ ®ã lµ ®iÒu cÇn tr¸nh. Råi Big Bang sinh ra vò bãng vò trô víi nhau. Chóng cho phÐp n¨ng trô, vËy c¸i g× sinh Big Bang? Kh«ng l¹ khi nhµ l−îng phun trµo gi÷a c¸c bong bãng. Cã thÓ h×nh thê rÊt hoan nghªnh m« h×nh, v× xem Big Bang dung mét sù phun trµo nh− thÕ chÝnh lµ Big lµ hiÖn th©n cña §Êng s¸ng t¹o,... NhiÒu ng−êi Bang ®· sinh ra vò trô mµ ta ®ang sèng. Nh− gi¶ ®Þnh c¸c vò trô song song hay ®a vò trô vËy cã thÓ chóng ta ®ang sèng trong mét ®¬n vò (multiverse), mçi vò trô cã hÖ quy luËt riªng. trô h÷u h¹n. §¬n vò trô nµy lµ mét trong v« vµn H·y nhí l¹i c¸c mµng va ch¹m, kh«ng chØ hai mµ c¸c mµng hay bong bãng cña mét ®a vò trô v« cã thÓ nhiÒu h¬n. HoÆc h×nh dung trß thæi bong h¹n. Ai còng cã thÓ hµi lßng, dï thÝch vò trô v« bãng xµ phßng, mçi bong bãng lµ mét ®¬n vò trô. h¹n hay h÷u h¹n. Gi¶ thuyÕt nµy gióp lo¹i bá C¸c bong bãng cã thÓ nèi víi nhau b»ng c¸c lç §Êng s¸ng t¹o tèi cao (4).
- VÒ mét sè th¸ch thøc… 13 Cho nªn kh«ng hiÓu ®−îc b¶n chÊt sù Gi¶i thÝch nh− vËy lµ phï hîp víi sèng th× kh«ng hiÓu ®−îc b¶n chÊt ý thùc tiÔn khoa häc hiÖn ®¹i vÒ c¸c hiÖn thøc. §êi sèng tinh thÇn ý thøc cña mçi t−îng dÞ th−êng mµ rÊt duy vËt, biÖn ng−êi lµ do hä t¹o ra (tiÕn hãa) trong chøng vµ nh©n v¨n. Ph¶i ch¨ng lµ nh− qu¸ tr×nh sèng víi/ trong x· héi, kh«ng vËy. Cã c¸ch lý gi¶i nµo kh¸c ch¨ng? ph¶i cña kiÕp tr−íc. KiÕp tr−íc (th«ng Nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y triÕt häc ngµy tin) nÕu cã th× tån t¹i, l−u gi÷ trong mét nay kh«ng nªn rôt rÌ, lÈn tr¸nh, kÝnh phÇn cña v« thøc (hoÆc do nhËn th«ng nhi viÔn chi mµ cÇn ph¶i lý gi¶i khi cã tin kiÕp tr−íc, hay do gen nhiÒu thÕ hÖ thÓ. Muèn vËy, ph¶i cËp nhËt th«ng tin tr−íc cßn truyÒn l¹i, hoÆc n¨ng lùc ®äc míi vµ cã nghiªn cøu thËt sù míi lý gi¶i ®−îc th«ng tin nµo ®ã l−u trong vò trô thuyÕt phôc (t−¬ng ®èi, më). NÕu kh«ng khi cã cïng kªnh, cïng tÇn sè, m· sè, sÏ lµ bá trËn ®Þa trèng cho t− t−ëng, t©m ng«n ng÷) (xem thªm: 5). lý mang tÝnh duy t©m/vµ mª tÝn, bÊt lùc Bëi v× C¸i chÕt vËt lý: PhÈm chÊt vµ hoang mang,... ®Æc tr−ng cña t©m thøc (“linh hån”) lµ Lo¹i vÊn ®Ò 2 liªn quan tíi tÝnh phª ph¸n vµ tÝnh nhËn biÕt (quan s¸t, chøng kiÕn). Nã lµ kÕ thõa, tÝnh s¸ng t¹o cña triÕt häc Marx vµ tÝnh mét phÇn cña t©m thøc vò trô - líp ®èi tho¹i, gîi më trong gi¶ng d¹y/nghiªn cøu triÕt n¨ng l−îng thuÇn khiÕt nhÊt mµ c¸c häc hiÖn nay nhµ t©m linh coi lµ tån t¹i vÜnh h»ng. Th¸ch thøc thø ba: thêi kú th«ng tin Minh triÕt cña nh÷ng ng−êi ®· trë nhiÒu chiÒu, më cña m¹ng x· héi, triÕt thµnh vÞ PhËt cho biÕt r»ng: thÓ x¸c vµ häc trong nghiªn cøu vµ nhÊt lµ trong hÖ thèng c¸c c¬ thÓ n¨ng l−îng cña mét gi¶ng d¹y, th¶o luËn cÇn mang tÝnh ®èi c¸ nh©n cã thÓ bÞ ph¸ huû hoµn toµn, tho¹i ë møc tèi ®a nµo, cÇn gia t¨ng ra nh−ng phÈm chÊt nhËn biÕt hoÆc t©m sao, ®Ó cho ho¹t ®éng nµy kh«ng cßn thøc t−¬ng øng th× vÉn tån t¹i. §ã lµ cøng nh¾c, ¸p ®Æt, mét chiÒu? B¶o vÖ ®iÒu v« cïng khã tin ®èi víi ng−êi c¸i ®óng vµ phª ph¸n nh÷ng ng−êi phª th−êng. ph¸n l¹i chñ nghÜa Marx - Lenin vµ Khi c¬ thÓ vËt lý cña con ng−êi bÞ triÕt häc Marx mét c¸ch v« cí nh− thÕ ph¸ huû hoÆc c¾t rêi khái hÖ thèng c¸c nµo? KÕ thõa thËt sù c¸c thµnh tùu triÕt c¬ thÓ n¨ng l−îng th× c¸i chÕt vËt lý x¶y häc vµ v¨n hãa kh¸c nh− thÕ nµo? Thêi ra. Nhê mét vµi tr¶i nghiÖm cÇn thiÕt ®¹i d©n chñ, bao dung th× tù do t− cïng víi sù hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ t©m t−ëng/tù do häc thuËt, cÇn chÊp nhËn linh, t©m thøc con ng−êi cã thÓ quan s¸t bÊt ®ång chÝnh kiÕn hay kh«ng? Th¶o c¸i chÕt tù nhiªn cña m×nh mét c¸ch luËn ®èi tho¹i ra sao hay chØ im lÆng vµ b×nh th¶n vµ phóc l¹c, v× ®ã chØ lµ qu¸ chuyªn chÝnh t− t−ëng? tr×nh chuyÓn ®æi chiÒu thùc t¹i tõ vò Ph¶i ch¨ng trong nghiªn cøu vµ trô vËt lý Ýt s¸ng tá qua mét chiÒu phi gi¶ng d¹y triÕt häc cÇn t¨ng c−êng tÝnh vËt lý linh ho¹t h¬n. Bëi vËy, th¸i ®é phª ph¸n (ph¶n biÖn khoa häc) ®èi víi ho¶ng sî tr−íc c¸i chÕt vËt lý ®−îc coi lµ c¸c triÕt thuyÕt kh¸c ®Ó thóc ®Èy, ñng mét trong nh÷ng ¶o t−ëng vÜ ®¹i nhÊt hé c¸i míi, c¸i s¸ng t¹o, c¸i nh©n v¨n. cña con ng−êi tõ x−a ®Õn nay (xem Trong ho¹t ®éng nghiªn cøu vµ gi¶ng thªm: 2). d¹y ph¶i thÓ hiÖn râ kÕ thõa c¸c triÕt
- 14 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8.2012 häc kh¸c, c¸c thµnh tùu khoa häc vµ ®ã. MÆc dï K. Marx ®· c¶nh b¸o, nh−ng triÕt häc hiÖn ®¹i, tho¸t ly mÆc c¶m t− lÞch sö phong trµo XHCN thÕ kû XX vÉn s¶n (nh− tÝnh h÷u dông cña triÕt häc vÊp ph¶i mét c¸ch nÆng nÒ. Engels vµ thùc dông, tÝnh ng−êi, tÝnh nh©n v¨n Lenin c¶nh b¸o nh©n lo¹i cßn tiÕn lªn trong triÕt häc nh©n b¶n, hiÖn sinh, th× cßn sai lÇm, nh−ng ph¶i nhËn ra vµ PhËt gi¸o...; hay thµnh tùu míi vÒ khoa söa sai lÇm. M« h×nh “CNXH” - tËp häc n¨ng l−îng - th«ng tin, nh©n diÖn, trung bao cÊp trong thÕ kû XX ®Õn h¬n sù sèng, thuyÕt tÊt ®Þnh, ph−¬ng ph¸p nöa thÕ kû, ®Õn møc khñng ho¶ng vµ bæ sung/dung th«ng, ph−¬ng ph¸p hÖ sôp ®æ míi nhËn ra sai lÇm nh©n t¹o. thèng phøc hîp,...). Khi ta lý gi¶i, nhÊt lµ lý gi¶i c¸i sai Xa rêi, quay l−ng l¹i víi c¸c thµnh th−êng thiªn vÒ duy lý, bá qua c¸i ngoµi tùu Êy th× triÕt häc Marx cã nhiÒu mÆt duy lý, nÆng vÒ do n¨ng lùc hiÓu biÕt, do rÊt dÔ bÞ l¹c hËu, bÊt lùc víi cuéc sèng. tr×nh ®é tri thøc, ph−¬ng ph¸p luËn,... mµ Ýt thÊy nguån gèc tõ thãi quen, kinh Th¸ch thøc thø t−: sö dông ph−¬ng nghiÖm, tõ v« thøc, tõ t×nh c¶m, tõ lîi ph¸p luËn biÖn chøng cã tÝnh phª ph¸n Ých, tõ bÖnh Ých kû, tù cao,... cña c¸ vµ c¸ch m¹ng, khoa häc vµ nh©n v¨n nh©n, hoÆc céng ®ång (tËp thÓ). Râ rµng nh»m phª b×nh, phª ph¸n x· héi hiÖn phong trµo XHCN thÕ kû XX bÞ ¶nh tån ®Ó tiÕp tôc c¶i c¸ch ®æi míi ra sao h−ëng kh¸ nÆng nÒ bëi t− t−ëng, nhËn trong t−¬ng quan víi nãi vµ lµm theo thøc mang tÝnh t©m lý tiÓu t− s¶n, tiÓu NghÞ quyÕt? Cã lÏ nµo l¹i tiÕp tôc biÕn n«ng vµ phong kiÕn gia tr−ëng trong c¸c triÕt häc biÖn chøng thµnh thuyÕt minh thÕ hÖ c¸n bé céng s¶n... nh−ng l¹i chØ chÝnh trÞ, bá mÊt tinh thÇn phª ph¸n vµ phßng, chèng nh»m vµo t− t−ëng t− s¶n, c¸ch m¹ng cña nã, khi ®Êt n−íc ®ang chÕ ®é TBCN, ®Õ quèc mét c¸ch cùc cÇn ®æi míi lÇn hai, ®æi míi toµn diÖn ®oan (nhÊt lµ vÒ chÕ ®é t− h÷u, kinh tÕ vµ theo chiÒu s©u? Lµm sao ®Ó gi¶ng thÞ tr−êng, d©n chñ t− s¶n, tam quyÒn d¹y triÕt häc kh«ng trë thµnh gi¶ng d¹y ph©n lËp...). chÝnh trÞ, lµm cho c¶ triÕt häc vµ chÝnh trÞ mÊt tÝnh khoa häc, tÝnh ph¶n biÖn? DÇn dÇn chóng ta míi nhËn ra hÖ Chóng t«i nghÜ r»ng, nãi NghÞ quyÕt lôy cña viÖc ®ã lµ lì c¬ héi vµ c¸i gi¸ rÊt ë ®©y th× nªn hiÓu lµ tinh thÇn NghÞ ®¾t, ph¶i ch¨ng v× chóng ta ch−a qua quyÕt vµ cÇn ph©n biÖt chÝnh trÞ ®óng CNTB. §iÒu nµy ®· ®−îc Lenin c¶nh víi chÝnh trÞ sai, kh«ng cßn hîp lý. H¬n b¸o. Míi ®©y, vÒ mÆt lý thuyÕt chóng ta n÷a cÇn tiÕp cËn ë gãc ®é ph−¬ng ph¸p míi chÊp nhËn kiÓm so¸t quyÒn lùc luËn triÕt häc vµ thùc tiÔn lµ tiªu chuÈn trong thÓ chÕ nhµ n−íc ph¸p quyÒn ch©n lý, tiªu chuÈn gi¸ trÞ. XHCN ®ang x©y dùng ë n−íc ta (§¹i héi XI) còng lµ mét vÝ dô. Ch¼ng h¹n, lÞch sö x· héi lµ nh©n t¹o so víi thiªn t¹o. Nh−ng lÞch sö tiÕn LÜnh vùc chÝnh trÞ, nh− ®¶ng ph¸i, lªn cña x· héi ph¶i mang tÝnh lÞch sö - nhµ n−íc, x· héi d©n sù, chóng ta vÉn tù nhiªn, mµ CNXH lµ s¶n phÈm cña cø bÞ ¸m ¶nh t− s¶n, cho nªn c¸c c«ng qu¸ tr×nh Êy chø kh«ng ph¶i lµ s¶n nghÖ chÝnh trÞ t− s¶n nhiÒu c¸i lµ s¶n phÈm nh©n t¹o (¶o t−ëng, sai lÇm, tr¸i phÈm cña nÒn v¨n minh, kh¸ tiªn tiÕn, quy luËt), khu«n theo mét lý t−ëng nµo nh−ng kh«ng Ýt c¸i vÉn cßn bÞ kÝnh nhi
- VÒ mét sè th¸ch thøc… 15 viÔn chi víi nh©n danh ®ñ thø. T− duy nhiÒu chiÒu kÝch vµ s©u h¬n, chø kh«ng hËu Hå ChÝ Minh l¹i kh¸c xa vµ ng−îc ®¬n ®iÖu nh− hiÖn nay. l¹i víi Hå ChÝ Minh trªn kh¸ nhiÒu vÊn Råi vÊn ®Ò nhËn thøc luËn, còng ®Ò. Ph¶i ch¨ng v× thiÕu c¶ t©m thiÕu c¶ kh«ng nªn chØ dõng l¹i ë viÖc tr×nh bµy tÇm. thiªn vÒ duy lý mµ Ýt chó ý yÕu tè ngoµi Tøc lµ kh«ng Ýt khi sai lÇm c¶ vÒ duy lý (mµ nhËn thøc luËn PhËt gi¸o mÆt ph−¬ng ph¸p luËn vµ mÆt ®¹o ®øc. hoÆc ph©n t©m häc,... rÊt chó ý). Bëi v× ViÖc gi¶ng d¹y/nghiªn cøu triÕt häc ph¶i nh− vËy sÏ khã c¾t nghÜa ®−îc tÝnh phøc chØ ra ®−îc c¸c lo¹i nguyªn nh©n Êy cña t¹p cña nhËn thøc vµ hµnh ®éng, nh− c¸c vÊn ®Ò nhËn thøc vµ thùc tiÔn th× ®· nãi ë trªn. c«ng t¸c nµy míi trë nªn cã ý nghÜa. HoÆc vÒ quan niÖm vµ lý gi¶i Lo¹i vÊn ®Ò 3 liªn quan tíi thùc chÊt cña triÕt häc nguyªn lý còng cÇn xem xÐt l¹i vµ bæ Marx vµ sù ph¸t triÓn cña triÕt häc Marx sung nh− thÕ nµo cho thÝch hîp. Tõ lo¹i vÊn ®Ò nµy ta thÊy th¸ch Cã ng−êi cho r»ng ph¶i tõ bá triÕt thøc thø n¨m lµ cÇn ph¸t triÓn ®µo s©u häc nhÊt nguyªn chuyÓn sang triÕt häc vµo lÜnh vùc nµo cña triÕt häc Marx - ®a nguyªn?(*). §©y, tr−íc hÕt lµ c¸ch tiÕp Lenin ®Ó phï hîp b¶n chÊt ®Æc tr−ng cËn, c¸ch hiÓu, nh−ng cã ý nghÜa lý luËn cña nã còng nh− sù ph¸t triÓn cña khoa triÕt häc. Ph¶i ch¨ng xÐt tíi cïng b¶n häc vµ thùc tiÔn? Ph¶i ch¨ng triÕt häc chÊt, nguån gèc th× vò trô lµ nhÊt Marx- Lenin lµ lçi thêi, nh− cã ng−êi nguyªn (nhÊt nguyªn duy vËt lµ triÕt lý quan niÖm? TriÕt häc Marx kh«ng chØ v¹n vËt ®ång nhÊt thÓ), nh−ng xÐt vÒ duy vËt, biÖn chøng mµ c¸i chÝnh lµ néi mÆt/ tÇng hai/ ba - ph−¬ng thøc thÓ dung vµ tÝnh thùc tiÔn, kh«ng chØ cã hiÖn th× nã ®a nguyªn (sù vËt, hiÖn tÝnh khoa häc mµ cßn cã tÝnh nh©n v¨n t−îng cÊu thµnh tõ c¸c mÆt thèng nhÊt cao. Cho nªn, ®ã lµ triÕt häc thùc tiÔn, - ®èi lËp, tÝnh ®a d¹ng cña chóng,...). duy vËt thùc tiÔn. Tõ ®ã nguyªn lý thùc Chóng ta khi nãi vÒ nhÊt nguyªn (vÒ tiÔn kh«ng chØ lµm râ ë phÇn nhËn thøc b¶n chÊt/nguån gèc) cña sù vËt th× h×nh luËn mµ tr−íc hÕt lµ ë phÇn b¶n thÓ nh− l¹i phñ nhËn ®a nguyªn vÒ mÆt luËn, g¾n liÒn vµ sau ph¹m trï thÕ giíi ph−¬ng thøc tån t¹i nµy cña chóng, vËt chÊt(*). §iÒu ®ã cßn cã nghÜa lµ lÊp céng víi “nçi sî ®a nguyªn chÝnh trÞ”, mét chç trèng vÒ nguyªn lý ho¹t ®éng nªn hoÆc lÈn tr¸nh hoÆc g−îng Ðp trong thùc tiÔn cña con ng−êi sao cho cã hiÖu lý gi¶i. qu¶, xÐt vÒ mÆt nguyªn lý triÕt häc? Thùc tiÔn ®ßi hái lý luËn, mµ lý luËn H¬n n÷a nhËn thøc ho¹t ®éng kh«ng chØ kh«ng ®iÒu chØnh, còng kh«ng ph¸t lµ vÊn ®Ò nhËn thøc ch©n lý mµ cßn lµ triÓn, tøc bÊt lùc, nÐ tr¸nh hay chËm trÔ vÊn ®Ò gi¸ trÞ. Hay vÊn ®Ò con ng−êi, th× thùc tiÔn trë nªn mï qu¸ng vµ bÊt tha hãa nh©n c¸ch vµ ph¸t triÓn con lùc, tr× trÖ hoÆc lÖch h−íng. ng−êi, gi¶i phãng con ng−êi ph¶i ®−îc HoÆc khi lý gi¶i vÒ sù sôp ®æ m« nghiªn cøu/gi¶ng d¹y, lý gi¶i toµn diÖn, h×nh CNXH, chóng ta th−êng nãi, nã (*) Xem thªm: Gi¸o tr×nh Nh÷ng nguyªn lý triÕt häc Marx cña Trung Quèc, Nxb. ChÝnh trÞ quèc T¸c gi¶ NguyÔn Huy Canh qua mét sè bµi viÕt (*) gia ®· xuÊt b¶n ë ViÖt Nam. ®¨ng trªn m¹ng x· héi hoÆc göi riªng cho chóng t«i.
- 16 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8.2012 kh«ng ph¶i lµ tÊt yÕu. Th× chóng ta l¹i phª ph¸n - vøt bá). Nh÷ng néi dung ch¹y sang cùc ngÉu nhiªn luËn. Thùc cÇn bæ sung vµ cÊu tróc l¹i nh− vÝ dô ra, m« h×nh CNXH kiÓu cò bÞ thay thÕ ®· nªu trªn. lµ tÊt yÕu. Nh−ng sù sôp ®æ chÕ ®é kiÓu Liªn X« vµ §«ng ¢u cò, hay c¶i c¸ch, Nh−ng c¶i c¸ch vÒ ph−¬ng ph¸p ®æi míi nh− ViÖt Nam vµ Trung Quèc, gi¶ng d¹y, tù häc, vµ ph−¬ng ph¸p ®¸nh xÐt trong hoµn c¶nh mçi n−íc, nh− ®· gi¸ lµ cùc kú quan träng. T¨ng yÕu tè diÔn ra lµ tÊt nhiªn/tÊt yÕu theo c¸c kh¶ ®èi tho¹i, nªu vÊn ®Ò, tù do t− t−ëng, n¨ng, ®iÒu kiÖn kh¸ch quan/chñ quan cã ®Æt ng−êi häc vµo vÞ trÝ chñ thÓ, trung thÓ. Lµm g× cã c¸i tÊt yÕu hay ngÉu t©m cÇn cã c¬ chÕ, quy tr×nh phï hîp. nhiªn thuÇn tóy. ThÕ nh−ng hiÖn nay T¨ng c−êng kiÓm tra ®¸nh gi¸ b»ng còng cã chiÒu h−íng trong mét sè nhµ vÊn ®¸p, tiÓu luËn chuyªn ®Ò nh»m khoa häc tù nhiªn l¹i phñ nhËn c¸i n©ng cao n¨ng lùc tù häc vµ rÌn luyÖn ngÉu nhiªn. ph−¬ng ph¸p suy nghÜ, gi¶i quyÕt vÊn Nh− vËy, c¶ gi¸o tr×nh triÕt häc ®Ò (gi¶i quyÕt bµi to¸n) th× thÊm ®−îc còng ph¶i ®æi míi, c¶i c¸ch, cÊu tróc l¹i ph−¬ng ph¸p luËn (chèng thuéc lßng c¶ vÒ mÆt nguyªn lý vµ c¸ch lý gi¶i lµ m¸y mãc). CÇn nhí r»ng c¶ Engels, rÊt cÇn thiÕt. Lenin vµ Hå ChÝ Minh ®Òu nhÊn m¹nh c¸i vÜnh h»ng bÊt biÕn, cßn l¹i trong chñ Nh−ng kh«ng chØ thÕ. Bªn c¹nh nghÜa/lý thuyÕt cña Marx lµ ph−¬ng triÕt häc c¬ b¶n ®¹i c−¬ng, cÇn cã c¸c ph¸p (ph−¬ng ph¸p luËn), tinh thÇn xö triÕt häc cô thÓ, chuyªn ngµnh hãa (triÕt lý vÊn ®Ò. ThËm chÝ Engels vµ Lenin häc vËt lý, triÕt häc kinh tÕ, triÕt häc cßn nãi r»ng, ®ã chØ míi lµ b¾t ®Çu cña chÝnh trÞ, triÕt häc gi¸o dôc, triÕt häc mét hÖ ph−¬ng ph¸p míi trong nghiªn nh©n v¨n, triÕt häc ph¸t triÓn... (xem cøu x· héi vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lÞch sö thªm: 6, 7)) nh− xu thÕ ph©n ngµnh (mµ chóng ta hay nh¾c tíi lµ nhÊn triÕt cña thÕ giíi lµm cho triÕt häc trë m¹nh ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch cô thÓ nªn ®a d¹ng, s¸t thùc vµ h÷u Ých h¬n. t×nh h×nh cô thÓ, dÜ bÊt biÕn øng v¹n biÕn, ch©n lý lµ cô thÓ, c¸ch m¹ng lµ Lo¹i vÊn ®Ò 4 liªn quan tíi hiÖu qu¶ gi¶ng d¹y, s¸ng t¹o,...). nghiªn cøu triÕt häc Th¸ch thøc thø s¸u lµ, ph¶i ch¨ng Cho nªn, cÇn ph©n biÖt ®©u lµ quy triÕt häc lµ chung chung kh«ng cÇn luËt, nguyªn lý c¬ b¶n, ®©u chØ lµ ph¸i thiÕt. Th¸ch thøc nµy ®Æt ra nhiÖm vô sinh, vµ ®©u lµ dù b¸o, mÆc dï c¸c c«ng nghiªn cøu - gi¶ng d¹y lµm sao ®Ó triÕt tr×nh dù b¸o, mµ dù b¸o lµ khã tróng, cã häc thËt sù trë thµnh ph−¬ng ph¸p suy thÓ sai hay kh«ng thÝch hîp khi thêi thÕ nghÜ vµ hµnh ®éng cã hiÖu qu¶? thay ®æi (kh«ng nªn biÕn dù b¸o thµnh nguyªn lý). Nh−ng còng cÇn ph©n biÖt Kh«ng chØ ph¶i ®æi míi néi dung vµ xu thÕ tÊt yÕu víi dù b¸o cô thÓ c¸c c¸ch lý gi¶i triÕt häc thùc tiÔn cña h×nh thøc. HiÖn nay cã quan niÖm r»ng Marx trªn nÒn t− duy biÖn chøng thèng CNXH phi thÞ tr−êng, phi t− h÷u, phi nhÊt phª ph¸n - kÕ thõa - bæ sung - ph¸p quyÒn (tøc thùc thi “chuyªn chÝnh ph¸t triÓn lµm mét (chø kh«ng ph¶i v« s¶n”)... nh− m« h×nh thÕ kû XX lµ sai
- VÒ mét sè th¸ch thøc… 17 trong dù b¸o cña Marx. CÇn hiÓu vµ lý CÇn h−íng m¹nh viÖc häc trªn c¬ së gi¶i thÕ nµo? hiÓu biÕt thùc tÕ vµ nguyªn lý ph−¬ng ph¸p luËn nªn tiÕn ®Õn ph©n tÝch CNXH cña Marx lµ CNXH hËu t− nguyªn nh©n c¸c sù kiÖn, biÕt ®−îc b¶n, khi ®ã møc ®é thÞ tr−êng hay cßn nguyªn nh©n sÏ biÕt ®−îc c¸ch gi¶i h×nh thøc t− h÷u thÕ nµo cÇn ph¶i quyÕt. V× vËy, rÊt cÇn logic biÖn chøng. nghiªn cøu. Cßn trong thùc tÕ CNXH kiÓu X« ViÕt, kiÓu mao Ýt lµ CNXH Tãm l¹i, c¸ch ®Æt vÊn ®Ò trªn ®©y c«ng x· pha mµu s¾c phong kiÕn, tiÓu mang tÇm ®æi míi triÕt häc trong c¶ t− s¶n (ph−¬ng thøc s¶n xuÊt ch©u ¸), ho¹t ®éng nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y cã ý tøc “CNXH” tiÒn t− b¶n. HiÖn nay c¸c nghÜa l©u dµi, vÜ m«, nh−ng cã vÊn ®Ò cã m« h×nh CNXH ®æi míi nh− Trung thÓ lµm ngay vµ mang tÝnh vi m« cô thÓ Quèc, hay ViÖt Nam th× vÒ lý luËn lµ cã thÓ vËn dông ®−îc. §Ó v−ît qua c¸c m« h×nh dù b¸o cã tÝnh xu h−íng. VÒ th¸ch thøc nãi trªn, then chèt lµ cã mÆt thùc tÕ th× tr×nh ®é kinh tÕ x· héi nghiªn cøu s©u, cËp nhËt th«ng tin vµ vµ c«ng nghÖ chÝnh trÞ cßn thua xa cã b¶n lÜnh khoa häc, b¶n lÜnh chÝnh trÞ CNTB ph¸t triÓn, nghÜa lµ míi ë møc theo h−íng d©n chñ hãa, khoa häc hãa CNTB trung b×nh thËm chÝ nh− ë ViÖt vµ thùc tiÔn hãa trong ho¹t ®éng nghiªn Nam cßn thÊp h¬n n÷a. cøu vµ gi¶ng d¹y triÕt häc. CNXH hiÖn thùc cßn mang tÝnh thö Tµi liÖu tham kh¶o nghiÖm lÞch sö. Cã ng−êi cßn cho r»ng 1. Sù t−¬ng ®ång gi÷a khoa häc vµ nh©n mang tÝnh nh©n t¹o, nghÜa lµ ch−a thËt ®iÖn. sù theo kiÓu lÞch sö - tù nhiªn. Tuy http://www.nangluongcuocsong.com.vn nhiªn, cÇn thÊy r»ng víi thêi kú §æi míi, th× x· héi chóng ta ®· vµ ®ang 2. Con ng−êi sèng trong vò trô ®a chiÒu. chuyÓn theo h−íng tiÕn hãa kiÓu lÞch sö http://www.nangluongcuocsong.com. - tù nhiªn h¬n nhiÒu. vn 3. Lª V¨n TuÊn. LËp thuyÕt vò trô cøu Kh«ng cã ph−¬ng ph¸p luËn vÒ rçi con ng−êi. B¸o Ng−êi Hµ Néi, CNXH hËu TBCN vµ bµi häc vÒ CNXH th¸ng 2/2012. tiÒn TBCN (CNXH, lóc ®Çu míi nh− mét sù ®èi lËp, ®èi s¸ch thuÇn tóy kh¸c 4. Nguån gèc vµ tiÕn hãa vò trô. CNTB) th× ®¸nh gi¸ sai, ®óng vÒ CNXH http://www.nangluongcuocsong.com.vn khoa häc - nh©n v¨n cña Marx lµ khã 5. Hå B¸ Th©m. Ph−¬ng ph¸p luËn duy chÝnh x¸c. vËt nh©n v¨n, nhËn biÕt vµ øng dông. H.: V¨n hãa - th«ng tin, 2005. Trë l¹i vÊn ®Ò néi dung ®Ó nãi râ ph−¬ng ph¸p luËn vµ rÌn ph−¬ng ph¸p 6. Hå B¸ Th©m. T− t−ëng Hå ChÝ Minh vµ luËn. §ã lµ ch−a kÓ cÇn cã thªm t− duy triÕt häc ph¸t triÓn. Tp. Hå ChÝ Minh: vÒ ph−¬ng ph¸p míi, hiÖn ®¹i h¬n nh− Tæng hîp Tp. Hå ChÝ Minh, 2007. ph−¬ng ph¸p hÖ thèng phøc hîp (hîp 7. Hå B¸ Th©m. §æi míi nghiªn cøu vµ tréi - ®ét sinh), ph−¬ng ph¸p bæ sung, gi¸o dôc khoa häc x· héi, nh©n v¨n. ph−¬ng ph¸p phi tÊt ®Þnh,... H.: ChÝnh trÞ quèc gia, 2006.
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học