Văn hóa như là một yếu tố của an ninh quốc gia

X· héi häc sè 3 (83), 2003 87 V¨n hãa nh− lµ mét yÕu tè cña an ninh quèc gia Flier Andrei Jakovlevich Dùa trªn thùc tiÔn cña t×nh h×nh phøc t¹p vµ kh«ng æn ®Þnh vèn ®ang ®e däa nÒn an ninh cña n−íc Nga hiÖn nay nh− sù gia t¨ng vµ phæ biÕn nh÷ng hµnh vi téi ph¹m chèng x· héi, quy m« cña n¹n tham nhòng vµ nh÷ng tÖ n¹n kh¸c mang tÝnh chÊt ®¹i trµ, sù v« hiÖu lùc cña bé m¸y hµnh chÝnh nhµ n−íc, sù ®æ vì cña nh÷ng lý t−ëng tr−íc ®©y vµ sù mÊt lßng tin cña ®¹i bé phËn chóng..., t¸c gi¶ chØ râ r»ng nguyªn nh©n chñ yÕu g©y nªn nh÷ng mèi hiÓm häa nµy lµ “sù khiÕm khuyÕt ë trong n−íc nh÷ng ®iÒu kiÖn, nh÷ng kÝch thÝch tè vµ nh÷ng kü n¨ng v¨n hãa ®Ó gióp cho tÊt c¶ c¸c c«ng d©n cã ®iÒu kiÖn tham gia mét c¸ch b×nh ®¼ng vµo viÖc c¹nh tranh x· héi tù do trªn thÞ tr−êng lao ®éng vµ tµi n¨ng” (tr. 181). Bëi lÏ c¬ së cña x· héi ph¸p quyÒn c«ng d©n kh«ng ph¶i lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, còng kh«ng ph¶i lµ b¶n th©n nh÷ng h×nh thøc qu¶n lý d©n chñ mµ chÝnh lµ khuynh h−íng c¹nh tranh lµnh m¹nh cña nh÷ng c¸ nh©n tù do, ë ®ã ng−êi nµo cã nghÞ lùc h¬n, cÇn mÉn h¬n, cã tµi h¬n, cã tr×nh ®é nghiÖp vô cao h¬n th× hiÓn nhiªn sÏ cã nhiÒu c¬ may v−ît c¸c ®èi thñ cña m×nh vµ thu ho¹ch ®−îc mét khèi l−îng lín phóc lîi x· héi. V× ®ã theo Flier, “còng chÝnh lµ c¬ së v¨n hãa - x· héi cña x· héi hiÖn ®¹i; vµ ë n¬i nµo tr×nh ®é v¨n hãa ®ã cao h¬n th× møc ®é nh÷ng hiÖn t−îng tiªu cùc x· héi nh÷ng mèi hiÓm häa néi t¹i ®èi víi an ninh quèc gia sÏ thÊp h¬n nhiÒu” (tr. 182). Con ng−êi ta sinh ra vèn kh¸c nhau vÒ n¨ng khiÕu, vÒ trÝ tuÖ, vÒ kh¶ n¨ng lao ®éng vµ tiÕp thu kiÕn thøc... ChÝnh ®iÒu ®ã cã ¶nh h−ëng ®«i khi mang tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh, ®èi víi tr×nh ®é vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh x· héi cña mçi ng−êi. TuyÖt ®¹i ®a sè ng−êi hoµn toµn cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh vÒ mÆt x· héi, hä kh«ng ph¶i lµ nh÷ng thiªn tµi s¸ng t¹o mµ chØ lµ nh÷ng ng−êi lµm tèt c«ng viÖc hä ®ang ®¶m nhËn. Th«ng th−êng, x· héi kh«ng ®ßi hái ë hä ®iÒu g× lín lao h¬n lµ viÖc tËn t©m thùc hiÖn vai trß x· héi cña m×nh. TÊt nhiªn, mÉu mùc lý t−ëng vÒ ng−êi cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh - ®ã lµ con ng−êi s¸ng t¹o, ®Ò xuÊt ®−îc nh÷ng t− t−ëng míi, nh÷ng s¶n phÈm míi, nh÷ng c«ng nghÖ míi, t¸c phÈm míi. Khi nãi vÒ nh÷ng ng−êi kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh th× cÇn l−u ý r»ng ®ã kh«ng ph¶i chØ lµ nh÷ng ng−êi mÊt kh¶ n¨ng nµy do nh÷ng nguyªn nh©n kh¸ch quan (søc kháe, tuæi t¸c, chÊn th−¬ng...) nh÷ng ng−êi Êy cÇn ph¶i trë thµnh ®èi t−îng cña sù ch¨m sãc t¹i nhµ do nhµ n−íc hay x· héi ®µi thä víi møc ®é cã thÓ b¶o ®¶m sù tån t¹i cho hä mét c¸ch tháa ®¸ng nh− ®iÒu nµy ®−îc ¸p dông ë tÊt c¶ c¸c n−íc v¨n minh. Song mét bé phËn ®¸ng kÓ cña lo¹i ng−êi kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn 88 V¨n hãa nh− lµ mét yÕu tè cña an ninh quèc gia tranh ®−îc t¹o ra bëi mét líp ng−êi ®−îc gäi lµ nh÷ng ng−êi ë bªn lÒ x· héi tøc lµ nh÷ng ng−êi do c¸c nguyªn nh©n x· héi chø kh«ng ph¶i c¸c nguyªn nh©n y, sinh häc (nh÷ng ®Æc ®iÓm cña viÖc gi¸o dôc, nh÷ng ®iÒu kiÖn kh«ng thuËn lîi trong cuéc sèng ë løa tuæi trÎ th¬, sù khiÕm khuyÕt tr×nh ®é häc vÊn chuyªn nghiÖp, ®«i khi c¶ phæ th«ng, ¶nh h−ëng cña m«i tr−êng chèng x· héi, cña tÝnh l−êi biÕng, cña thãi tr¸ng t¸c v.v...) kh«ng muèn tu©n thñ lèi sèng phï hîp víi nh÷ng chuÈn mùc cña x· héi vµ khao kh¸t cã ®−îc nh÷ng phóc lîi x· héi nµy kh¸c b»ng c¸c thñ ®o¹n kh«ng ®−îc x· héi t¸n thµnh (téi ph¹m, ¨n xin ....). Khi sè ng−êi ë bªn lÒ x· héi nµy t¨ng qu¸ lín vµ khi ®iÒu kiÖn sèng cña hä trë nªn kh«ng chÞu næi th× trong m«i tr−êng ®ã cã thÓ bïng næ cuéc næi lo¹n tù ph¸t, thËm chÝ ®i tíi m−u toan c−íp chÝnh quyÒn ë trong n−íc, hµnh ®éng nµy th−êng ®−îc gäi lµ “cuéc c¸ch m¹ng x· héi”. TÇng líp ®ã do kh«ng cã hi väng b»ng con ®−êng hîp ph¸p ®Ó nhËn ®−îc nh÷ng phóc lîi x· héi theo sè l−îng vµ chÊt l−îng mong muèn nªn trong t×nh huèng khñng ho¶ng ®èi víi x· héi ®· chiÕm chÝnh quyÒn vµ dïng ph−¬ng ph¸p trÊn ¸p ®Ó bãc lét søc lao ®éng cña bé phËn d©n chóng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ dïng søc m¹nh ®Ó ph©n phèi l¹i mét c¸ch cã lîi cho m×nh mét phÇn ®¸ng kÓ cña c¶i nhµ n−íc vµ thiÕt lËp nªn mét nÒn chuyªn chÕ chÝnh trÞ cña m×nh (tr. 184). Nh− vËy lµ nh÷ng h×nh thøc ®Êu tranh cña hä mang tÝnh chÊt téi lçi. TÝnh chÊt l−u manh cña tÇng líp x· héi ®øng bªn lÒ x· héi kh«ng chØ thÓ hiÖn ë sù kh«ng cã kh¶ n¨ng lµm giµu vÒ mÆt vËt chÊt mµ cßn thÓ hiÖn ë th¸i ®é khinh miÖt ®èi víi nh©n tè trÝ tuÖ vµ ®¹o ®øc tinh thÇn ë con ng−êi, ®èi víi nh÷ng chuÈn mùc ®· ®Þnh h×nh vÒ sinh ho¹t vµ øng xö x· héi, ®èi víi kiÕn thøc vµ sù uyªn b¸c. XÐt cho cïng, sù kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh vÒ mÆt x· héi lµ kÕt qu¶ cña sù x· héi hãa ch−a ®ñ møc ®èi víi mét bé phËn d©n chóng trong thêi kú hä ®−îc gi¸o dôc vµ häc tËp ë tuæi th¬ Êu vµ niªn thiÕu còng nh− cña sù kh«ng thÝch øng vÒ mÆt x· héi cña hä (hay nh÷ng h×nh thøc thÝch øng kh«ng phï hîp víi lîi Ých x· héi) ë tuæi tr−ëng thµnh (tr. 185). Toµn bé nh÷ng biÖn ph¸p tæ chøc sù thÝch øng vµ sù phôc håi x· héi nh− vËy ®−îc gäi lµ chÝnh s¸ch x· héi cña nhµ n−íc. Nã th−êng bao gåm nh÷ng ch−¬ng tr×nh t¨ng thªm chç lµm, t¹o ra nh÷ng lÜnh vùc lµm riªng ®èi víi nh÷ng ng−êi cã kh¶ n¨ng h¹n chÕ, x©y dùng hÖ thèng d¹y nghÒ, gióp ®ì vÒ mÆt vËt chÊt ®èi víi nh÷ng ng−êi kh«ng cã kh¶ n¨ng lao ®éng mét c¸ch kh¸ch quan hay t¹m thêi mÊt viÖc lµm, v.v... ý nghÜa phæ qu¸t vÒ mÆt x· héi - chÝnh trÞ cña tÊt c¶ nh÷ng biÖn ph¸p trªn lµ ®Ó k×m h·m qu¸ tr×nh l−u manh hãa cña nh÷ng ng−êi kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh do nh÷ng nguyªn nh©n x· héi, ®Ó ®−a ra khái m«i tr−êng l−u manh hoÆc b¸n l−u manh ®èi víi nh÷ng ng−êi ch−a bÞ mÊt h¼n nh©n tÝnh vµ kü n¨ng lao ®éng. §iÒu nµy n»m trong hÖ thèng cña toµn bé biÖn ph¸p nh»m “x· héi hãa c¸ nh©n” tøc lµ l«i kÐo con ng−êi vµo mèi quan hÖ t−¬ng t¸c x· héi, kÝch thÝch vµ n©ng cao kh¶ n¨ng ho¹t ®éng cña hä trong nh÷ng h×nh thøc chÊp nhËn ®−îc ®èi víi x· héi, huÊn luyÖn cho hä thÝch nghi víi nh÷ng chuÈn mùc cña lèi sèng phæ biÕn trong mét x· héi nhÊt ®Þnh. “VÒ nguyªn t¾c, qu¸ tr×nh x· héi hãa c¸ nh©n bao gåm toµn bé biÖn ph¸p nh»m ®−a Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn Flier Andrei Jakovlevich 89 con ng−êi vµo hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng vµ vµo lèi sèng ®−îc chÊp nhËn” (tr 185). Ngoµi viÖc x· héi hãa c¸ nh©n ra theo t¸c gi¶ bµi viÕt, con ng−êi cßn cÇn ph¶i cã “nh÷ng ®Þnh h−íng gi¸ trÞ” (gåm nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn nh− t− t−ëng, trÝ thøc, niÒm tin, t×nh c¶m giai cÊp, t×nh c¶m d©n téc....). Nh÷ng ®Þnh h−íng gi¸ trÞ nµy bæ xung cho lèi sèng cña con ng−êi ®Ó t¹o nªn bøc tranh cña anh ta vÒ thÕ giíi (tr 185) tøc lµ toµn bé quan niÖm vµ c¶m gi¸c (mét phÇn mang tÝnh chÊt duy lý vµ chñ yÕu mang tÝnh chÊt trùc gi¸c) vÒ b¶n chÊt cña cuéc sèng vµ sù tån t¹i tËp thÓ cña con ng−êi, vÒ nh÷ng quy luËt vµ chuÈn mùc cña tån t¹i ®ã, vÒ thang gi¸ trÞ cña nh÷ng thµnh tè cña nã. Trªn cÊp ®é nµy cña nh÷ng lîi Ých thùc dông vµ nh÷ng nhu cÇu cña c¸ nh©n v¨n hãa ®· trë thµnh t¸c nh©n ®iÒu tiÕt chñ yÕu ®èi víi sù t−¬ng øng x· héi cña nã. V¨n hãa ®−îc c¸c nhµ khoa häc ngµy nay quan niÖm nh− “néi dung mang tÝnh chÊt ý nghÜa - gi¸ trÞ ®iÒu tiÕt - chuÈn mùc vµ th«ng tin - biÓu tr−ng cña bÊt cø mét l·nh vùc nµo trong ho¹t ®éng cã ý nghÜa x· héi cña con ng−êi” (tr 185). ChÝnh theo quan ®iÓm ®ã ®· ®−îc h×nh thµnh nh÷ng kh¸i niÖm “v¨n hãa kinh tÕ”, “v¨n hãa chÝnh trÞ”, “v¨n hãa lao ®éng”... V¨n hãa kh«ng ®−îc chuyÓn giao tõ bè mÑ theo kiÓu di truyÒn mµ h×nh thµnh theo tiÕn tr×nh cña cuéc sèng. X· héi cÇn ph¶i båi d−ìng nã ë mçi ng−êi, ph¶i gióp con ng−êi lµm quen víi toµn bé nh÷ng chuÈn mùc vµ nh÷ng qui t¾c, víi “c¸c luËt ch¬i” cña tån t¹i v¨n hãa, x· héi ph¶i ph©n ®Þnh r¹ch rßi ranh giíi, n¬i ®Þa bµn v¨n hãa x· héi “b×nh th−êng” kÕt thóc vµ ®Þa bµn cña c¸i bªn lÒ x· héi b¾t ®Çu Theo Flier, ®Ó kh¾c phôc nh÷ng khuynh h−íng nguy h¹i vÒ sù xuèng cÊp ®¹i trµ cña nh©n d©n kh«ng chØ cÇn sù x· héi hãa mang tÝnh chÊt nghÒ nghiÖp cña con ng−êi mµ cßn cÇn ph¶i ®−a con ng−êi vµo hÖ thèng cña nh÷ng chuÈn mùc v¨n hãa ®−îc chÊp nhËn trong x· héi vÒ sinh ho¹t céng ®ång, cÇn ph¶i khuyÕn khÝch ë con ng−êi sù mong muèn tu©n thñ nh÷ng chuÈn mùc Êy chø kh«ng ph¶i vi ph¹m chóng. Nh− t¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh mét x· héi an ninh thùc sù lµ x· héi mµ trong ®ã tuyÖt ®¹i ®a sè d©n chóng biÕt chÊp hµnh nh÷ng chuÈn mùc sinh ho¹t, tøc lµ nh÷ng ng−êi cã v¨n hãa, cßn sè nh÷ng kÎ vi ph¹m kh«ng lÊy g× lµm lín. Cßn khi sè nh÷ng kÎ vi ph¹m v−ît qu¸ tû lÖ cho phÐp th× x· héi ®ã khã lßng ®−îc gäi lµ x· héi v¨n hãa còng nh− x· héi an ninh. VÒ ph−¬ng diÖn nµy nh÷ng x· héi truyÒn thèng cæ x−a râ rµng lµ an ninh h¬n so víi nh÷ng x· héi c«ng nghiÖp vµ hËu c«ng nghiÖp, n¬i mµ tû lÖ d©n chóng bÞ ®Èy ra ngoµi lÒ x· héi cao h¬n nhiÒu vµ nh÷ng chuÈn mùc ®−îc cho phÐp vÒ an ninh thÊp h¬n (chÝ Ýt lµ nh÷ng chuÈn mùc vÒ an ninh c¸ nh©n cña c¸c c«ng d©n vµ tµi s¶n cña hä). TÊt nhiªn, trong x· héi hiÖn ®¹i kh«ng thÓ nµo ®¶m b¶o møc ®é an ninh cã thÓ chÊp nhËn chØ b»ng nh÷ng nç lùc cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. §Ó gi¶i quyÕt nhiÖm vô nµy cÇn ph¶i huy ®éng toµn bé chÝnh s¸ch cña nhµ n−íc, trong ®ã cã c¶ chÝnh s¸ch v¨n hãa, lµm nhiÖm vô phèi hîp nh÷ng nç lùc cña tÊt c¶ c¸c quy chÕ vÒ x· héi hãa vµ n©ng cao tr×nh ®é v¨n hãa cña con ng−êi. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn 90 V¨n hãa nh− lµ mét yÕu tè cña an ninh quèc gia §Ó thùc hiÖn nhiÖm vô ®ã cÇn cã sù liªn kÕt nh÷ng nç lùc cña tÊt c¶ c¸c ngµnh v¨n hãa (hiÓu theo nghÜa réng): gi¸o dôc, nghÖ thuËt, t«n gi¸o, khoa häc, c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng, xuÊt b¶n s¸ch, c¸c hÖ thèng v¨n hãa: b¶o tµng, th− viÖn, thêi gian nhµn rçi ®−îc tæ chøc v.v...trong khu«n khæ mét ch−¬ng tr×nh quèc gia thèng nhÊt vÒ sù tù ph¸t triÓn v¨n hãa x· héi vµ sù tù vÖ cña x· héi còng cÇn ph¶i cã mét hÖ t− t−ëng d©n téc mang tÝnh chÊt quèc gia, vµ chøc n¨ng cña bÊt cø mét hÖ t− t−ëng d©n téc nµo lµ c¬ së cho sù c¹nh tranh x· héi cña c¸c c«ng d©n, cho sù kÕt tinh nh÷ng ®Þnh h−íng gi¸ trÞ trªn ph¹m vi toµn quèc, kÓ c¶ trong lÜnh vùc an ninh. ë ®©y hÖ t− t−ëng lµ sù thÓ hiÖn mét c¸ch tËp trung v¨n hãa cña giíi cÇm quyÒn, hÖ thèng gi¸ trÞ cña nã. §iÒu ®ã cho phÐp h×nh thµnh mét nguyªn t¾c vÒ an ninh x· héi trªn ph−¬ng diÖn v¨n hãa: giíi cÇm quyÒn cµng Ýt ®Çu t− kinh phÝ cho v¨n hãa vµ gi¸o dôc bao nhiªu th× nã sÏ cµng ph¶i ®Çu t− kinh phÝ cho bé m¸y c¶nh s¸t, bé m¸y t− ph¸p vµ hÖ thèng c¶i huÊn ngµy mai nhiÒu bÊy nhiªu (tr 187). Lª S¬n l−îc thuËt (Theo t¹p chÝ ONS cña Nga) trªn gi¸ s¸ch cña nhµ x· héi häc (TiÕp theo trang 59) • Phan huy lª: C¸c nhµ ViÖt Nam häc n−íc ngoµi viÕt vÒ ViÖt Nam (TËp 2), Nxb §¹i häc Quèc gia Hµ Néi 2002, 891 tr • Janos Kornai - Karen Eggleston: Ch¨m sãc søc kháe céng ®ång: phóc lîi, lùa chän vµ ®oµn kÕt trong chuyÓn ®æi: C¶i c¸ch khu vùc y tÕ ë §«ng ¢u. Nxb V¨n hãa Th«ng tin 2002, 386 tr. • TrÇn ngäc bót: ChÝnh s¸ch n«ng nghiÖp n«ng th«n ViÖt Nam nöa cuèi thÕ kû XX vµ mét sè ®Þnh h−íng ®Õn n¨m 2010 (s¸ch tham kh¶o). Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia 2002, 276 tr. • Lª thÞ vinh thi: ChÝnh s¸ch x· héi ®èi víi phô n÷ n«ng th«n: Quy tr×nh x©y dùng vµ thùc hiÖn. Nxb Khoa häc x· héi 1998, 184 tr. • Vò Khiªu - Thµnh Duy: §¹o ®øc vµ ph¸t luËt trong triÕt lý ph¸t triÓn ë ViÖt Nam. Nxb Khoa häc x· héi 2000, 252 tr. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn ... - tailieumienphi.vn