Văn hóa báo chí trong môi trường cạnh tranh để phát triển

VĂN HÓA BÁO CHÍ TRONG MÔI TRƯ NG
C NH TRANH
PHÁT TRI N

Nhà báo Bùi Sĩ Hoa∗

h i th o: “Văn hóa truy n thông trong th i kỳ h i nh p” là ch

Ch

m , không khoanh l i m t vài v n
tác

r ng và có

có tính nghi p v báo chí. Mà còn có ý nghĩa bàn

ng hai chi u gi a truy n thông- báo chí v i tư cách là m t ti u h th ng văn hóa

n

iv i

i s ng tinh th n- văn hóa con ngư i, t c là nh n th c, ý th c, tư tư ng, tâm lý, th hi u….
T

ó gây chuy n bi n hành vi, ho t

ng ph (tiêu c c) c a tác

ng, l i s ng … c a toàn xã h i; hi u qu và hi u

ng hai chi u ó và gi i pháp tăng hi u qu , tri t tiêu y u t tiêu

c c.
Xu t phát t th c ti n ho t
thông, t m t

a phương

ng trong công tác qu n lý m t cơ quan báo chí- truy n

n m t ô th l n- Hà N i, tôi xin trình b y nh ng hi u bi t còn có

h n c a mình v m t s hi n tư ng, m t s v n

n i b t trong

i s ng thông tin, báo chí

hi n nay.
ó cũng chính là h qu s tương tác nói trên, t

ó, nêu lên m t s ki n ngh , gi i pháp

Văn hóa truy n thông- báo chí phát tri n lành m nh, phát huy cao hơn n a hi u qu xã h ivăn hóa c a mình.
Báo chí trư c s c ép c nh tranh các lo i hình
Nhìn ngư c l i th i gian, có th th y, báo chí nư c ta qu có bư c phát tri n vư t b c, c
v s

u báo- v i g n 700 t báo, l n lư ng phát hành, s ngư i xem, ngư i nghe, s ngư i

c và truy c p,
ngày.

∗

Báo VietnamNet

ph sóng, l n t n su t cung c p thông tin… su t 24/24 gi liên t c hàng

Xét v tính a d ng c a lo i hình s n ph m, chưa bao gi báo chí VN

tt i

phong

phú như hi n nay. Bên c nh báo in, báo nói, báo hình mang tính truy n th ng, là h th ng báo
i n t , chưa k các trang m ng xã h i, các blog cá nhân…T t c t o nên m t di n m o
s c, và mang tính hi n

c

i c a công ngh làm báo, công ngh thông tin- truy n thông th i h i

nh p.
Thông tin báo chí ã tr thành m t trong nh ng “nhu y u ph m” thi t y u hàng

uc a

con ngư i trong xã h i. V i m t kh i lư ng thông tin kh ng l v t t c m i lĩnh v c, t v n
vĩ mô mang tính chi n lư c,
nh ng cái tích c c,

nv n

vi mô qu c k dân sinh, hay

i s ng con ngư i, t

u nhanh chóng ư c ph n ánh trên các lo i

n nh ng cái tiêu c c…

hình báo chí.
Chính nh ng cái ó không ch cung c p thông tin, tri th c, s hi u bi t cho con ngư i,
mà còn gây hi u ng tâm lý m nh m

i v i xã h i, hư ng

o thái

con ngư i trư c cái

t t, cái x u, cái hay, cái d .
Yêu c u ư c thông tin c a công chúng báo chí ngày càng a d ng hơn, cao hơn và b c
thi t hơn trong m i lĩnh v c c a
phòng….

i s ng. T ch quy n

c l p dân t c, an ninh qu c

n giá xăng, giá i n, giá th c ph m tăng hay gi m…Báo chí- truy n thông th c s

góp ph n to l n nâng cao trình

nh n th c, trình

dân trí, góp ph n vào s sinh ho t dân

ch trong xã h i.
M t khác, báo chí cũng t o i u ki n cho ti ng nói c a nhân dân tham gia vào công vi c
ki m soát, giám sát s

i u hành, qu n lý và lãnh

o

t nư c c a chính quy n các c p. Cũng

như yêu c u ư c sáng t o, hư ng th các giá tr văn hóa, ngh thu t, ư c gi i trí lành m nh
thông qua nhi u kênh thông tin, trong ó có kênh báo chí v.v.
Công chúng- b n
M t m t s lư ng b n

c ngày nay l i có quy n l c l n hơn trư c r t nhi u

i v i báo chí.

c v n là m t thư c o uy tín t báo. M t khác h có vai trò quy t

nh t o ra ngu n tài chính ch y u cho các t báo (b ng vi c mua báo, cung c p qu ng cáo,
tài tr …). Có th nói b n

c ngày nay quy t

nh s t n t i và phát tri n c a m i t báo.

ã có nhi u ti ng nói trên các trang m ng xã h i, h ngày càng ít
th ng, vì không áp ng cho h nhu c u thông tin, mà h ch
sao v quan ni m này chưa rõ, nhưng

c các t báo chính

c các trang m ng.

úng sai ra

y là i u nh ng nhà báo, nh ng t báo ph i r t suy

nghĩ.
Chính ó, mà trách nhi m xã h i c a báo chí càng n ng n , gây áp l c ngày càng l n
v i gi i báo chí chúng ta, trong khi các ngu n l c th c t (tài chính, năng l c
b t c p l n, và trong khi môi trư ng ho t
Chúng ta bàn

i ngũ…) còn

ng báo chí còn nhi u l c c n.

n “Văn hóa báo chí”, r t cu c là bàn

làm m nh ý th c trách nhi m xã h i c a gi i báo chí

n vi c làm m nh các ngu n l c,

báo chí

ta có th

trách nhi m xã h i c a mình, t o ư c lòng tin c a công chúng, góp ph n
phát tri n c a

i

m ương ư c
c l c thúc

ys

t nư c trên con ư ng h i nh p.

Th trư ng báo chí: T n t i hay không t n t i
Xem xét môi trư ng và th c tr ng báo chí nư c ta hi n gi , có th th y không ít nh ng
hi n tư ng, nh ng v n

n i b t m i n y sinh.

Nét m i n i b t d th y, là khác r t xa so v i th i kỳ

u

i m i, ngư i ta còn tranh cãi

gay g t quanh vi c báo chí là công c , là s n ph m chính tr hay là s n ph m hàng hóa

c

bi t? Dù mu n dù không, như m t quy lu t t t y u, trên th c t trong xã h i ã hình thành “th
trư ng báo chí”. Và báo chí cũng n m trong vùng xoáy c a c nh tranh, cũng do th trư ng
quy t

nh t n t i hay không t n t i.

Do g n li n v i th trư ng, nên khi th trư ng xã h i bi n

ng m nh- như kh ng ho ng

tài chính, suy gi m kinh t , tăng giá, l m phát, doanh nghi p làm ăn sa sút ho c phá s n nhi u
như vài năm nay, l p t c báo chí cũng b t n th t l n c v lư ng phát hành, s ngư i
c p l n doanh thu qu ng cáo và các d ch v khác, và n

ng ti n qu ng cáo tăng lên.

H u h t các t báo t làm t ăn không nh ng thi u ngu n tài chính

u tư phát tri n, mà

i s ng ngư i làm báo cũng nh hư ng. Không ít t báo, nh t là lo i hình báo gi y
khó khăn, lư ng phát hành gi m, nh hư ng l n

c, truy

c bi t

n thu nh p cán b , nhân viên. Có t báo

như VietNamNet, còn g p tai h a th i công ngh cao- b hacker ánh phá, liên ti p và kéo dài
khi n lư ng truy c p gi m sút, và doanh thu qu ng cáo m t tr ng trong th i gian khá dài.
Khi gia nh p th trư ng, hi n nhiên chính các t báo không th không c nh tranh nhau,
và c nh tranh v i c các d ng tin m ng có s c hút l n ngư i

c. Do ch

ó là vùng thông tin,

ngôn lu n h u như hi n nay không ki m soát n i-như các m ng xã h i, blog cá nhân,
và

t nt i

phát tri n.
S c ép l n v tài chính khi n không ít t báo nh m vào nhu c u gi i trí t m thư ng c a

m t b ph n xã h i.

ó là săn tìm nh ng chuy n gi t gân- ba ch S- s c, s n, sex…, mê tín d

oan, nh ng tin, nh, video clip “hot”, “g i tình”, h hang, th m chí nh “nuy” dung t c. Và
săn lùng nh ng chuy n bê b i, tai ti ng, ỳ xèo…nh m nhí, t m phào vô b c a “sao” n sao
kia,

câu khách, câu “view”v.v. th c ch t ó cũng là v t b tính văn hóa c a báo chí, x “rác

văn hóa” gây ô nhi m tinh th n xã h i.
ây n y ra ngh ch lý, nh ng t báo thông tin theo cách trên qu nhiên tăng ư c c
lư ng b n

c l n ngu n thu tài chính- nghĩa là tăng cao ư c 2 trong s các ch s c a m t

thương hi u, r t có l i trong c nh tranh.
Trong khi ó nh ng t báo coi tr ng ch t lư ng ích th c, coi tr ng trách nhi m xã h i
c a mình, c g ng làm phong phú, a d ng thêm thông tin nhanh nh y m i v n

nóng qu c

k dân sinh; thông tin a chi u có tính tranh lu n, ph n bi n; ch ng tiêu c c, tham nhũng, thói
vô c m, vô trách nhi m, cùng các thói hư t t x u trong xã h i v.v., thì không tăng ho c s t
gi m c 2 ch s nói trên.
Tuy nhiên, xin ư c lưu ý thêm r ng, chúng ta có th h n ch “rác văn hóa” trong n i
dung báo chí trong nư c, nhưng hi n v n chưa th ngăn ch n ư c c m t kh i lư ng kh ng
l nh ng phim, nh khiêu dâm,

i tr y trên internet mà ngay c tr em bi t vào m ng cũng có

th tò mò xem và t i v tho i mái.
Như v y vi c c p thi t là ph i làm lành m nh hóa không khí c nh tranh báo chí.
s c nh tranh lành m nh b c l s c m nh thúc

chính

y m i t báo ph i c nh tranh b ng ch t

lư ng. Và ch có ch t lư ng m i t o nên uy tín lâu b n c a thương hi u. Ch có ch t lư ng

m i thu hút ông b n

c, tăng ngu n thu tài chính. Nói cách khác là

t hi u qu kép c v

c ng hi n xã h i l n hi u qu kinh t .
V n

n i b t khác, là ho t

ng báo chí hi n nay còn g p không ít c n tr . Nh là nhi u

cơ quan qu n lý t ch i, né tránh, không ch u cung c p thông tin, gây khó khăn r t nhi u cho
các nhà báo c n ho t
hung, b

e d a tr thù,

ng nghi p v . N ng là có nh ng nhà báo b

i x thô b o, b hành

c bi t khi tác nghi p ch ng tham nhũng, tiêu c c và tác nghi p

công khai hóa, minh b ch hóa thông tin còn b bưng bít do m t nhóm l i ích nào ó trong
doanh nghi p, cơ quan, t ch c…
Ai b o v nhà báo? Và cơ ch nào nâng cao uy th , t o i u ki n thu n l i cho nhà báo
tác nghi p? B c xúc này v n chưa có l i gi i! Trong khi chính khu v c này l i ư c c xã h i
ch

i nh t, t o nên s h p d n

c bi t và s tin c y c a b n

c

i v i báo chí.

Gi i pháp và ki n ngh
Báo chí c nư c lâu nay ã c g ng tác nghi p hàng gi và lo cơm áo hàng ngày. M i t
báo v n ph i t “c u mình” trư c h t. V y nên xin

xu t m t vài gi i pháp tình th và m t

s ki n ngh :
1. An toàn tài chính báo chí
S hao t n nhi u tâm l c, th i gian c a các t báo cùng h l y sinh ra t c nh tranh
không lành m nh

u ch y u do s c ép tài chính.

Làng báo không ai h i thúc ai cũng ang ph i năng
tin v a t o ngu n thu h p pháp t các ho t
ki n

ng, v a

m b o ch t lư ng thông

ng: M mang kinh doanh, d ch v ; t ch c s

g i tài tr và h tr c a xã h i, trư c h t c a doanh nghi p. Thúc

phát hành, ti p th , PR

y các ho t

n i r ng th ph n qu ng cáo, v.v…

H i Nhà báo Vi t Nam và cơ quan ch qu n c n có ti ng nói m nh m hơn
có m t Qui ch tài chính thích h p cho báo chí là lĩnh v c
kéo dài hơi lâu khi áp d ng nh t lo t qui ch tài chính
như là

ng

i v i m i doanh nghi p khác.

ng

Nhà nư c

c thù, k t thúc s b t h p lý

i v i ho t

ng có thu c a báo chí