Văn hóa - báo chí: quan hệ đồng hành trong thế giới hội nhập

VĂN HOÁ – BÁO CHÍ: QUAN H
NG HÀNH
TRONG TH GI I H I NH P

TS. Nguy n Vi t Ch c

Th i kỳ h i nh p, c m t “văn hoá” ư c s d ng r t ph bi n ví d : văn hoá giao thông,
văn hoá h c ư ng, văn hoá kinh doanh, văn hoá m ng…

các lo i văn hoá. Tuy nhiên, cách s

d ng “văn hóa” mang c hai l p nghĩa: tích c c và tiêu c c. “Văn hóa phong bì” là m t ví d . Nói
n c m t “văn hoá phong bì” t là ph i kính bi u, kính g i r i. “Văn hoá phong bì” có nhi u
ngư i phê phán nhưng nó c t n t i, trên th c t n u thi u nó th t khó s ng. Ví như ti n thù lao
cho nh ng ngư i tham gia h i th o, ban t ch c cho nó vào phong bao và trao l i cho các tác gi .
Vi c này có th nói là vi c làm có văn hoá. Tuy nhiên, ti n là th b n

nh t theo nghĩa en c a

nó. Các nhà khoa h c v vi trùng ã làm cu c kh o sát và ánh giá: ti n có nhi u vi trùng hơn b n
c u v sinh. Phong bì ki u “lót tay” hay “bôi trơn” khá ph bi n hi n nay có v như không ph i là
văn hoá. Hãy hình dung: k

ưa phong bao b ng hai tay v i dáng i u kính c n, ngư i nh n t

ch i nh nhàng, v hình th c v như văn hoá, nhưng vi c “lót tay” hay “bôi trơn” hoàn t t thì b n
ch t nó l ra l i là cái trái v i văn hoá. Nói cách khác, cũng là phong bì, phong bao nhưng có cái
là văn hoá, có cái l i ph n văn hoá. B i th nên “Văn hoá truy n thông trong th i kỳ h i nh p”
là

tài khá nh y c m và phong phú. Vì nó nh y c m và phong phú nên càng c n ph i àm th o.

Né tránh là cũ, là l c h u, thì không th nói gì

n

i m i. N u xét v dư lu n xã h i ( ây là quan

i m cá nhân c a tôi, tôi chưa th c hi n cu c i u tra xã h i h c nào v v n

này) thì có nhi u

chi u, ít nh t là hai chi u: Chi u n ào có v m nh m , chi u sâu l ng có v khiêm như ng. Chi u
n ào thư ng là ti ng kêu lo l ng nhi u khi thái quá: báo chí, truy n thông làm h ng h t văn hoá
r i. Ngư i theo lu ng dư lu n này vi n d n: chương trình văn ngh thì h hang, ngôn ng s d ng
ôi khi không góp ph n gi gìn s trong sáng c a ti ng Vi t mà còn “n i giáo” cho ki u ngôn ng
“sát th

u mưng m ”. Qu ng cáo cái gì cũng nh t, làm cho tr em Vi t Nam không thích cái

bình thư ng, ch thích cái phi thư ng. R i thì qu ng cáo qu n lót, tã lót, v sinh b n c u, ánh vi
khu n, gi t vi trùng vào gi

a ph n khán gi

ang dùng b a. “Làn da m n màng”, “t tin, khoái

c m”, “ch ng mãn d c nam”, “ c nhà

u vui”… ư c qu ng cáo cho t t c các

i tư ng nam

ph , lão, u cùng xem. Chuy n y theo chúng tôi là có, nhưng nói truy n thông làm h ng h t văn
hoá r i thì có ph n chưa xác áng. Báo chí, truy n thông th i h i nh p ã ch p cánh cho văn
hoá Vi t Nam bay cao, bay xa ó sao? R i, ch ng ã là c u n i cho văn hoá th gi i t i Vi t
Nam

u

u ó sao? Không ba ph i, nhưng cũng không th áp

theo “âm lư ng còi to cho úng”, h i th o là
như ban t ch c ã
v n

t quan i m theo s

ông hay

tìm ra cơ s khoa h c và th c ti n nh m m c ích

nh là: “làm rõ và nâng cao nh n th c v v trí, vai trò, n i dung và nh ng

t ra trong th c ti n v y u t văn hoá trong ho t

Vi t Nam hi n nay”. i u ó kh ng

nh H i th o v

ng báo chí, truy n thông

tài này là úng

i chúng

n, là c n thi t.

Nói theo l i nói dân gian thì văn hoá là món ăn tinh th n không th thi u ư c. Trong th i
h i nh p này, báo chí, truy n thông

i chúng cũng là món ăn tinh th n không th thi u ư c. T

ó mà suy: báo chí, truy n thông ích th là văn hoá r i. B n thân nó là văn hoá thì nó có i m t
mình trong th i h i nh p này nó cũng

ng hành phát tri n cùng văn hoá. Trên th c t nó ch ng

bao gi

i m t mình c . N u ti p c n theo l i thao tác nghi p v ta th y ho t

thông

i chúng xét c hình th c, n i dung, xét các lo i hình báo nói, báo hình, báo in hay báo

m ng

u là ho t

ng sáng t o. Là ho t

ng sáng t o nên có th x p nó vào văn hoá. Ông F.

c UNESCO ưa ra

Mayor - T ng Giám
ng các ho t

ng báo chí, truy n

nh nghĩa văn hoá như sau: “Văn hoá là t ng th s ng

ng sáng t o trong quá kh và trong hi n t i. Qua các th k ho t

ng sáng t o y

ã hình thành nên m t h th ng giá tr , các truy n th ng và các th hi u – nh ng y u t xác
c tính riêng c a m i dân t c”. N u em “áp vào” t ng th các ho t
truy n thông

nh

ng sáng t o c a báo chí,

i chúng c a Vi t Nam trong quá kh và trong hi n t i, thì các ho t

ng sáng t o

y cũng ã t o nên nh ng giá tr , các truy n th ng và th hi u mang b n s c c a t ng cơ quan báo
chí cũng như c a c h th ng báo chí, truy n thông
Nói tóm l i xét

góc

i chúng Vi t Nam.

dân gian hay khoa h c bác h c thì báo chí, truy n thông

i chúng

cũng là m t b ph n quan tr ng c a Văn hoá. Ho t

ng c a nó có thu c tính là ho t

t o, b i th nó có th

ng văn hoá. Và ương nhiên khi n m trong

h th ng các ho t
m t chút v ho t

ư c x p vào h th ng các ho t

ng sáng

ng văn hoá nó ph i tuân th các yêu c u c a h th ng y. Nhân ây, nói thêm
ng văn hoá và giá tr văn hoá. M t cách tương

i có th hi u: Giá tr văn hoá là

nh ng giá tr v t ch t và tinh th n ư c cá nhân ho c m t c ng
có th m t c ng

ng t o nên, ư c c ng

ng y và

ng l n hơn th a nh n, ngư ng m , tôn vinh, sùng kính m t cách t nguy n. B i

th giá tr văn hoá thư ng ư c xây d ng trong quá kh và có ý nghĩa lâu b n c n ư c gi gìn và
phát huy trong hi n t i. Ngư c l i, ho t
t i, áp ng nhu c u
t o, k c nh ng ho t
rôn cũng

ng văn hoá thư ng là nh ng ho t

i s ng v t ch t và tinh th n c a c ng

c ng

ng trong hi n t i. V y là, giá tr văn hoá hay ho t
i. Ch có i u, nh ng ho t

ã i vào ti m th c c ng
ng, nó s góp cho

ng, có giá tr như b

i s ng v t ch t cũng như tinh th n c a
ng văn hoá

ng y không trái v i nh ng chu n m c văn hoá
i u ch nh hành vi c a t ng thành viên cũng như c

n m t s thành viên, th m chí c c ng

ng làm l ch chu n văn hoá truy n th ng không ph i t t c

ho c manh nha cho cái m i ra
làm t n thương

u có ý nghĩa thi t th c

i s ng văn hoá thêm phong phú. Ngư c l i, nh ng ho t

chu n văn hoá y thư ng gây t n thương
ho t

ng văn hoá d u

u t o nên giá tr văn hoá. Nhưng d u không t o nên giá tr văn hoá thì nh ng

ng y cũng v n là nh ng nhu c u chính áng v
i s ng ương

ng sáng

ng mang tính kỳ cu c như chăng èn k t hoa, treo c , giăng bi u ng , băng

ho t

c ng

ng. Nhìn chung nó là ho t

u ít nhi u mang tính sáng t o. Tuy nhiên, không ph i t t c các ho t

có tính sáng t o y

v i

ng di n ra trong hi n

n tình c m,

ng làm l ch
ng. Nh ng

u x u, cũng có cái thúc

y

i phù h p hơn và thi t th c hơn. Tuy nhiên, l ch chu n văn hoá
o

c c a m t s thành viên c ng

ng ho c c c ng

ng

u ph i

ư c xem xét m t cách c n tr ng. Không v cái m i, v quy n l c hay ti n b c mà b t ch p t n h i
v văn hoá. UNESCO ã c nh báo:
s gây ra nh ng h l y không ch

âu phát tri n kinh t mà không quan tâm

n y u t văn hoá

i v i văn hoá mà còn c v i kinh t - xã h i. Cơ quan báo chí,

truy n thông và nh ng ngư i làm báo chí, truy n thông ch c ch n hi u ư c i u ó. V y nguyên
nhân sâu xa nào làm cho ngư i ta ph i kêu toáng lên r ng: báo chí, truy n thông làm h ng văn hoá
r i. Có l c 3 “b nh”: v m i, v quy n và v ti n. Ba “b nh” này lúc hành h

ơn l , khi hành h

ph i h p, làm cho b nh thêm tr m tr ng. Nhi u ngư i l i d ng cái “báo chí là quy n l c th tư”
v quy n làm b a gây t n h i cho văn hoá. Nhi u ngư i “nhân danh cái m i” làm nh ng vi c t n
h i

n văn hoá. Và “v ti n” làm t n h i văn hoá. Nh ng bi u hi n c th c a các b nh trên thông

qua ho t

ng c a báo chí, truy n thông

i chúng xin phép không nêu vì ai cũng bi t r i. Xin g i

tên b nh ra v y, không g i ích danh các b nh nhân s b dài. Nhân ây, chúng tôi xin ch ra m t
th như là vô tình, không ai có l i c , và cũng có th do hoàn c nh nên ã kéo dài quá trình “nhi m

b nh t nguy n” c a c c ng

ng mà b nh có nguy cơ thành mãn tính, khó ch a. ó là b nh xem

phim và làm theo phim. ( B nh mê qu ng cáo và làm theo qu ng cáo xin như ng ngư i khác nói).
Phim Hàn Qu c có nhi u phim hay, nhưng cũng có nhi u phim ngư i ta t ng k t : yêu tay ba, ngư i
t t thư ng ung thư, b o b nh ho c âm xe r i ch t…Di n viên có

u tóc, qu n áo có v h p gi i

tr …v y là xem và làm theo! Phim Trung Qu c r t hay, nh ng cu c tranh giành quy n l c, nh ng
thâm cung bí s , nh ng tr n huy t chi n, r i luy n công, luy n ki m, ánh võ + k x o i n nh ly
kỳ, h p d n vô h n…làm ngư i Vi t thu c s Trung Qu c hơn c s Vi t, yêu m n nh ng v vua
Trung Hoa như ngư i Trung Hoa yêu m n v y! R i ón năm m i, nhi u nơi cũng chăng èn k t
hoa, cũng èn l ng

treo cao…không bi t có ph i do xem phim và làm theo phim không. L i và

không l i cho văn hoá và hơn th n a

n âu chúng tôi chưa có i u ki n kh o sát i u tra, ánh

giá. Ch xin lưu ý r ng : có v như thi u phim Hàn Qu c, phim Trung Qu c là không ư c! Món ăn
tinh th n hàng ngày c a c ng

ng có v phim Hàn Qu c, v phim Trung Qu c như là ph Hà N i

ph i có chanh tươi r i. Mà hình như chi u các phim y có l i hơn thì ph i. Nhi u ngư i xem, qu ng
cáo gi a các pha vô cùng gây c n, h p d n…Không ai có l i vì nhà ài và a ph n c ng

ng

u

thích! Khó gi i quy t, nhưng r i cũng gi i quy t ư c. Tôi là ngư i l c quan!
Nh ng vi c do m t vài cơ quan báo chí ho c m t vài cá nhân làm t n h i
tôi tin t h

i u ch nh ư c vì chúng tôi ã trình bày Văn hoá – Báo chí

Báo chí, truy n thông

i chúng có vai trò tích c c

n văn hoá chúng

ng hành mà.

c bi t c a trong vi c gi gìn và phát huy

giá tr văn hoá truy n th ng, gi i thi u văn hoá Vi t Nam v i b n bè qu c t . Các bài báo, trang báo,
các chương trình phát thanh, truy n hình v văn hoá, ngh thu t,
th , phi v t th
viên,

c bi t là v di s n văn hoá v t

ã ư c truy n t i ngày càng nhi u, ngày càng h p d n. Các phóng viên, biên t p

o di n, MC…ngày càng chuyên nghi p và có trình

cao làm cho ngư i Vi t bi t nhi u

hơn và t hào hơn v văn hoá c a minh. Văn hoá các dân t c Vi t Nam cũng ngày càng ư c qu ng
bá r ng rãi, sâu s c làm cho b c tranh văn hoá
th ng nh t có b n s c Vi t Nam. Làm cho c ng

y

màu s c hơn,

p hơn, da d ng hơn trong s

ng qu c t xa g n hi u hơn, yêu m n hơn

t

nư c và con ngư i Vi t Nam. Chúng tôi cho r ng ây là thành t u l n c a báo chí, truy n thông,
công lao áng ghi nh n c a các cơ quan báo chí và nh ng ngư i làm báo trong lĩnh v c này. Không
có lý gì mà nh ng ngư i làm văn hoá, các c ng

ng văn hoá không hoan nghênh, không h p tác và

không ki n ngh : Báo chí, truy n thông hãy làm m nh hơn, nhi u hơn và h p d n hơn nh m gi gìn
và phát huy giá tr di s n văn hoá Vi t Nam, gi i thi u r ng rãi, sâu s c văn hoá Vi t Nam cho c
c ng

ng trong nư c và qu c t . Càng h i nh p sâu, r ng càng c n nhi u tác ph m báo chí, ho t

ng báo chí như v y. Văn hoá – Báo chí
c u th c t khách quan cho

ng hành phát tri n trong m t th gi i h i nh p là yêu

t nư c Vi t Nam hoà bình, th ng nh t,

c l p, dân ch và giàu m nh.

b t i nh ng khi m khuy t, nhi u hơn nh ng ưu i m, chúng tôi xin nêu m t vài gi i pháp
nh :
1. Các cơ quan báo chí, truy n thông ch
hoá, các t ch c và cá nhân ho t

ng h p tác ch t ch hơn n a v i các cơ quan văn

ng văn hoá có uy tín, trách nhi m xây d ng các chương

trình có tính chi n lư c v qu ng bá văn hoá Vi t Nam trong nư c và trên trư ng qu c
t như là s c m nh Vi t nam trong quá kh gi nư c cũng như trong h i nh p phát
tri n

t nư c. Ngư i ta nói văn hoá như là s c m nh m m trong th i hi n

Nam văn hoá là c u cánh trong quá kh , là

i, v i Vi t

ng l c phát tri n trong hi n t i và tương lai, là

m c ích, là l s ng c a con ngư i Vi t Nam khoan dung, yêu chu ng hoà bình, h u ngh và
h p tác.
2. V i nh ng ngư i làm báo, gi gìn s trong sáng c a ti ng Vi t, ti ng m
b t bu c. B i v y ph i có

u tư v v t ch t và tinh th n cho vi c này. H c và ti p t c nâng

cao ngôn ng Vi t ph i là yêu c u b t bu c,
Có

u tư

xây d ng

như là yêu c u

ng th i có

ng viên, khuy n khích k p th i.

i ngũ làm báo chuyên nghi p v văn hoá, hi u sâu s c văn hoá Vi t

Nam, ti p c n ư c v i các n n văn hoá, văn minh trên th gi i.
ôi i u àm th o mong góp m t ph n nh cho văn hoá và báo chí.