Xem mẫu
- 92 VẬN DỤNG BIỆN PHÁP ĐÓNG VAI TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ ĐỊA PHƢƠNG NHẰM NÂNG CAO KHẢ NĂNG TỰ HỌC VÀ SÁNG TẠO CỦA HỌC SINH LỚP 8 - TRƢỜNG PTTHCLC NGUYỄN TẤT THÀNH Đỗ Thị Tiến Thành – Phòng KT& ĐBCL Email: thanhphb81@ gmail.com Tóm tắt: Đóng vai là một trong những biện pháp dạy học tích cực, góp phần phát huy tính tích cực chủ động, sáng tạo của học sinh, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm và đem lại niềm hứng thú học tập cho học sinh. Bài viết phân tích vai trò, các bước thực hiện biện pháp đóng vai, các hình thức đóng vai trong dạy học lịch sử, cách thức vận dụng biện pháp đóng vai trong dạy học lịch sử địa phương cho học sinh lớp 8 – Trường PTTHCLC Nguyễn Tất Thành. Việc vận dụng linh hoạt, phù hợp biện pháp đóng vai trong dạy học lịch sử địa phương sẽ góp phần nâng cao khả năng tự học, sáng tạo của học sinh, bồi dưỡng tình yêu quê hương, tạo hứng thú học tập cho học sinh. I. Đặt vấn đề Đóng vai là là một biện pháp dạy học tích cực, góp phần phát huy khả năng tự học và sáng tạo trong học tập của học sinh. Hiện nay, phần lớn giáo viên có nhận thức đúng đắn về đổi mới phương pháp dạy học, có ý thức vận dụng các biện pháp dạy học tích cực trong đó có biện pháp đóng vai vào quá trình giảng dạy. Đối với môn lịch sử, đóng vai là một trong những biện pháp có nhiều ưu điểm. Qua đóng vai, học sinh học được cách suy nghĩ, thể hiện thái độ và thực hiện các kỹ năng ứng xử của các nhân vật trong tình huống được đưa ra, từ đó góp phần hình hành, nâng cao năng lực tự học và sáng tạo của học sinh. Bài viết đề cập đến một vấn đề cụ thể: vận dụng biện pháp đóng vai trong dạy học lịch sử địa phương nhằm nâng cao khả năng tự học và sáng tạo của học sinh lớp 8 - Trường PTTHCLC Nguyễn Tất Thành. II. Phƣơng pháp nghiên cứu: 1. Phương pháp phân tích tổng hợp các vấn đề lý luận thông qua tài liệu, giáo trình. 2. Phương pháp quan sát sư phạm, thực nghiệm sư phạm thông qua quá trình giảng dạy của giáo viên. III. Kết quả nghiên cứu và thảo luận 2.1. Đóng vai và vai trò của biện pháp đóng vai trong dạy học lịch sử
- 93 Đóng vai có thể hiểu là biện pháp tổ chức cho học sinh thực hành, làm thử một số cách ứng xử nào đó trong tình huống giả định. Đối với dạy học lịch sử, đóng vai có vai trò quan trọng trong việc phát huy khả năng tự học, sáng tạo của học sinh, từ đó khơi gợi hứng thú và tạo động cơ học tập môn học. Để thể hiện được vai diễn trong kịch bản, học sinh phải tìm hiểu về nhân vật qua nhiều kênh thông tin khác nhau như sách, báo, tư liệu lịch sử, phim ảnh... Học sinh cần phải hiểu rõ về nhân vật hoặc tình huống lịch sử mới thể hiện được cảm xúc, thái độ và cách ứng xử phù hợp. Việc tự tìm hiểu về nhân vật lịch sử hoặc tình huống lịch sử được giao đóng vai giúp học sinh nhận thức sâu sắc hơn nội dung lịch sử đang học, đồng thời ở học sinh cũng từng bước hình thành kỹ năng tự học, tự tìm hiểu và khám phá tri thức. Biện pháp đóng vai góp phần phát huy khả năng sáng tạo của học sinh như sáng tạo trong cách thức giải quyết tình huống, xây dựng kịch bản, thể hiện cảm xúc, thái độ, tư tưởng của nhân vật. Trong quá trình đóng vai, học sinh được giao lưu với bạn bè, thầy cô, được chia sẻ kinh nghiệm học tập và rèn luyện các kỹ năng như giao tiếp, giải quyết vấn đề... 2.2. Một số hình thức đóng vai trong dạy học lịch sử địa phương Giáo viên có thể vận dụng biện pháp đóng vai trong nhiều hoạt động của quá trình dạy học lịch sử địa phương. Đối với giờ dạy trên lớp, giáo viên có thể vận dụng biện pháp đóng vai trong các hoạt động như: Khởi động bài học, hình thành kiến thức mới, củng cố bài học hoặc mở rộng kiến thức. Trong giờ học, giáo viên có thể tổ chức cho học sinh đóng vai nhận vật lịch sử, đóng vai nhân vật giả định hoặc đóng vai tình huống: Đóng vai nhân vật lịch sử: Học sinh thể hiện tính cách, suy nghĩ, tư tưởng, thái độ và hành động của nhân vật lịch sử cụ thể. Thông qua vai diễn của mình, học sinh phải khắc họa được hình tượng nhân vật. Bên cạnh việc được giáo viên cung cấp thông tin về nhân vật lịch sử, học sinh có thể tìm hiểu về nhân vật qua sách báo, phim tư liệu lịch sử…Việc hiểu sâu sắc về nhân vật sẽ giúp học sinh có thể đặc tả được tính cách, thần thái của nhân vât. Đóng vai nhân vật giả định: Khác với đóng vai nhân vật lịch sử, học sinh đã được giáo viên cung cấp thông tin về nhân vật hoặc tự tìm hiểu về nhân vật qua các kênh thông tin khác thì khi đóng vai nhân vật giả định, học sinh phải tự mình tưởng tượng về nhân vật
- 94 qua những thông tin được cung cấp trong tình huống. Điểm nổi bật của việc đóng vai nhân vật giả định là học sinh không phải đóng vai theo khuôn mẫu mà có thể tưởng tượng và sáng tạo để tạo nên những nhân vật sinh động. Đóng vai tình huống: Trong quá trình dạy học, giáo viên đưa ra tình huống có vấn đề và học sinh giải quyết tình huống bằng phương pháp đóng vai có ý nghĩa quan trọng. Việc đóng vai giải quyết tình huống sẽ giúp học sinh hiểu sâu sắc nội dung bài học, phát huy khả năng sáng tạo của mình, qua đó thể hiện nhận thức, thái độ của bản thân trong các tình huống cụ thể và đưa cách thức ứng xừ phù hợp với tình huống. Trên thực tế, khi giảng dạy lịch sử địa phương tại Trường PTTHCLC Nguyễn Tất Thành, giáo viên đã vận dụng phương pháp đóng vai vào quá trình giảng dạy và học sinh cũng rất thích thú, tích cực khi được phân công đóng vai trong giờ học lịch sử địa phương. 2.3 Các bước thực hiện biện pháp đóng vai trong dạy học lịch sử. Bước 1: Giáo viên căn cứ vào nội dung, mục tiêu cụ thể của bài học, nêu chủ đề, yêu cầu và giao nhiệm vụ đóng vai cho từng nhóm (GV đưa ra các tiêu chí về diễn xuất, đạo cụ, thời gian…) Bước 2: Các nhóm thảo luận, xây dựng kịch bản, phân công vai diễn và thông qua kịch bản với giáo viên, đóng thử… Bước 3: Các nhóm được phân công thực hiện đóng vai theo kịch bản đã xây dựng. Bước 4: Nhận xét, thảo luận, đánh giá. Bước 5: Giáo viên kết luận, giúp học sinh rút ra bài học. 2.4 Áp dụng biện pháp đóng vai trong dạy học lịch sử địa phương cho học sinh lớp 8 - Trường PTTHCLC Nguyễn Tất Thành. Giáo dục địa phương là môn học tự chọn dành cho học sinh từ lớp 6 đến lớp 8 của Trường PTTHCLC Nguyễn Tất Thành với các phần kiến thức cơ bản dành cho các khối lớp. Chương trình giáo dục địa phương (phần lịch sử địa phương) dành cho khối lớp 8 giúp học sinh nắm được những nội dung cơ bản về lịch sử tỉnh Hòa Bình từ nguồn gốc đến ngày nay gồm các giai đoạn: từ nguồn gốc đến năm 1884; từ năm 1884 đến năm 1954; từ năm 1954 đến năm 1975 và từ năm 1975 đến nay; bồi dưỡng cho học sinh lòng tự hào và yêu mến quê hương, ý thức giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc tỉnh Hòa Bình, tự
- 95 hào về truyền thống đấu tranh chống ngoại xâm của quê hương, biết kính trọng và ghi nhớ công ơn những anh hùng, chiến sĩ chiến đấu và hi sinh vì quê hương đất nước từ đó xác định được trách nhiệm đối với quê hương... Để tạo hứng thú học tập, tăng cường khả năng tự học và sự sáng tạo của học sinh, bản thân tôi đã tích cực vận dụng biện pháp đóng vai trong quá trình dạy học môn học. Điểm thuận lợi là trong chương trình lịch sử địa phương có các tiết thực hành nên tôi đã tổ chức cho học sinh tìm hiểu về nhân vật, tình huống lịch sử và đóng vai nhằm khắc sâu, mở rộng kiến thức cho học sinh. Việc tổ chức cho học sinh đóng vai được tôi thực hiện một cách linh hoạt căn cứ vào mục tiêu của từng bài học. Ví dụ 1: Giáo viên tổ chức cho học sinh đóng vai nhân vật giả định cho phần hình thành kiến thức mới bài: Tỉnh Hòa Bình từ nguồn gốc đến khi bị Thực dân Pháp xâm chiếm (1884). Hoạt động tìm hiểu: Hòa Bình thời tiền sử Mục tiêu: Học sinh biết về nền văn hóa thời tiền sử của cư dân Hòa Bình – nền “Văn hóa Hòa Bình” - Phương pháp: Tổ chức cho học sinh đóng vai là một nhà khảo cổ học giới thiệu về nền “văn hóa Hòa Bình” Hoạt động của GV và HS Kiến thức cần đạt Chuẩn bị: - GV chia nhóm, giao nhiệm vụ cho các - Tên gọi: “Văn hóa Hòa Bình” nhóm - Địa bàn phân bố: - Các nhóm HS chọn nhân vật đóng vai, + Trải rộng từ phía nam Trung Quốc tìm hiểu kiến thức trong tài liệu, phim tài xuống Đông Nam Á, Nhật Bản... liệu, sách báo, xây dựng lời thoại… + Ở Việt Nam tìm thấy 130 điểm văn - Giáo viên kiểm tra công tác chuẩn bị của hóa Hòa Bình rải rác từ Thanh Hóa, các nhóm học sinh trước khi đóng vai Lai Châu đến Quảng Trị. Ở Tỉnh Hòa - Thời gian đóng vai của mỗi nhóm: 3 Bình tìm thấy 72 điểm. phút. - Niên đại: cách ngày nay khoảng
- 96 Dạy học trên lớp. 18.000 và khung niên đại kết thúc cách - Học sinh thể hiện vai diễn được phân ngày nay khoảng 7.500 năm công (có thể kết hợp với trình chiếu - Đặc trưng: đặc trưng nổi bật của văn Powpoint) hóa Hòa Bình là tổ hợp di vật gồm đồ - Học sinh khác nhận xét đá, đồ xương. Tiêu biểu là công cụ đá nghè một mặt, hai mặt, rìu ngắn, rìu - GV nhận xét phần đóng vai của học sinh: dài... kịch bản, diễn xuất, kiến thức.. Chọn, khen ngợi nhóm đóng vai tốt. Khi đóng vai nhân vật giả định, học sinh phải nghiên cứu kỹ tài liệu để có kiến thức phong phú, phải có trí tưởng tượng đa dạng thì vai diễn mới hấp dẫn. Với dạng đóng vai nhân vật giả định, giáo viên cũng có thể áp dụng một cách linh hoạt cho phần khởi động bài học hoặc phần củng cố mở rộng. Đối với các tiết thực hành, giáo viên có thể dành nhiều thời gian để học sinh chuẩn bị chu đáo hơn về kịch bản, đạo cụ, sân khấu, chuẩn bị phần trình chiếu Powpoint và luyện tập trước khi đóng vai. Trong quá trình chuẩn bị đó, nhiều học sinh sẽ bộc lộ được khả năng, năng khiếu của bản thân cũng như giúp giáo viên phát hiện năng khiếu của các em để có các biện pháp bồi dưỡng phù hợp. Ví dụ 2: Giáo viên tổ chức cho học sinh đóng vai nhân vật lịch sử trong bài thực hành: Sưu tầm tư liệu, xây dựng, thuyết trình báo cáo về Anh hùng Cù Chính Lan và khu di tích tưởng niệm anh hùng Cù Chính Lan (Cao Phong - Hòa Bình). Với nội dung của tiết học thực hành nên học sinh có thời gian và được sử dụng phương tiện hiện đại (phòng học máy tính) để tìm hiểu thông tin về Anh hùng Cù Chính Lan. Tôi đã chú trọng sử dụng triệt để thuận lợi này trong chương trình học lịch sử địa phương để hướng dẫn học sinh cách thức khai thác tài liệu, chọn lọc thông tin. Học sinh được bồi dưỡng, nâng cao kỹ năng tự học, kỹ năng xây dựng báo cáo, thuyết trình. Đặc biệt học sinh được trải nghiệm, hiểu sâu sắc hơn về lòng yêu nước, tinh thần quyết tâm diệt giặc khi thể hiện tình cảm, thái độ, hành động của Anh hùng Cù Chính Lan. Hoạt động tìm hiểu: Trực tiếp chiến đấu bảo vệ và giải phóng quê hương từ năm 1950 đến năm 1952 Mục tiêu: Học sinh nắm được nội dung cơ bản của cuộc chiến đấu giải phóng Thị xã
- 97 Hòa Bình (1951-1952) - Phương pháp: Tổ chức cho học sinh đóng vai Cù Chính Lan diệt xe tăng Pháp trên đường 6. Hoạt động của GV và HS Kiến thức cần đạt Chuẩn bị: - GV chia nhóm, giao nhiệm vụ cho các nhóm - Các nhóm HS chọn đại diện đóng vai Anh hùng Cù Chính Lan, tìm hiểu kiến thức trong tài liệu, phim tài liệu, sách báo, xây dựng lời thoại… - Giáo viên kiểm tra công tác chuẩn bị của các nhóm học sinh trước khi đóng vai - Thời gian đóng vai của mỗi nhóm: 7 phút. Dạy học trên lớp. - Học sinh thể hiện vai diễn được phân công - Học sinh các nhóm khác nhận xét - GV nhận xét phần đóng vai của học sinh: kịch bản, diễn xuất, kiến thức.. Chọn, khen ngợi nhóm đóng vai tốt. Ví dụ 3: Khi dạy về cuộc nổi dậy của nhân dân Kỳ Sơn do Tổng Kiêm và Đốc Bang lãnh đạo trong bài Tỉnh Hòa Bình từ năm 1884 đến năm 1929, sau khi hướng dẫn cho học sinh tìm hiểu về nguyên nhân, diễn biến của cuộc nổi dậy, giáo viên tổ chức cho học sinh đóng vai người tham gia cuộc họp bàn để đề xuất biện pháp hành động của nghĩa quân trong bối cảnh: ngày 2/8/1909, Công sứ Pháp Rênhiê đi dưỡng bệnh, Chánh quan lang Đinh Công Nhung về Phương Lâm.
- 98 Khi tổ chức cho học sinh đóng vai tình huống này, giáo viên cần lưu ý giới hạn về thời gian thực hiện cho phù hợp để không ảnh hưởng đến thời gian thực hiện tiến trình bài học. Phần đóng vai này không phải là nội dung chính của bài. Học sinh không được chuẩn bị trước ở nhà mà chỉ có thời gian ngắn để suy nghĩ và đóng vai để xử lý tình huống. Điểm quan trọng của nội dung này là phần thảo luận sau đóng vai, trao đổi trả lời câu hỏi để rút ra nội dung bài học. IV. Kết luận. Áp dụng biện pháp đóng vai trong dạy học lịch sử địa phương cho học sinh lớp 8 - Trường PTTHCLC Nguyễn Tất Thành cho thấy biện pháp đóng vai đã phát huy hiệu quả trong việc nâng cao khả năng tự học và sáng tạo của học sinh. Giáo viên cần lưu ý lựa chọn tình huống đóng vai phải phù hợp với mục tiêu của từng bài học, phù hợp với lứa tuổi học sinh, điều kiện cơ sở vật chất lớp học. Giáo viên cần tạo ra môi trường thuận lợi để mọi học sinh trong lớp đều có thể tham gia đóng vai để học sinh có thể bộc lộ khả năng của bản thân. Giáo viên đóng vai trò là người hướng dẫn, hỗ trợ, giúp đỡ học sinh chuẩn bị và thực hiện đóng vai chứ giáo viên không làm hộ, làm thay học sinh. Giáo viên cũng cần lưu ý tránh lạm dụng biện pháp đóng vai vì có thể sẽ làm mất nhiều thời gian, ảnh hưởng đến thực hiện tiến trình dạy học; sử dụng linh hoạt biện pháp đóng vai cho phù hợp nhằm đạt được mục tiêu bài học. Tài liệu tham khảo 1. Nghiêm Đình Vỳ (2018), Dạy học phát triển năng lực môn Lịch sử THPT, Nxb Đại học Sư phạm. 2. Nguyễn Thị Minh Phượng ( 2018), Cẩm nang phương pháp sư phạm, NXB tổng hợp TP HCM. 3. Phan Ngọc Liên (Chủ biên), Từ điển thuật ngữ Lịch sử phổ thông. NXB Đại học Quốc gia Hà Nội.
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học