Xem mẫu
- TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 24 (49) - Thaùng 01/2017 Vai trò của giáo dục đạo đức cho thế hệ trẻ hiện nay The role of moral education for the younger generation today ThS. Trần Quang Khánh Học viện Cán bộ Thành phố Hồ Chí Minh Tran Quang Khanh, M.A. Ho Chi Minh City Cadre Academy Tóm tắt Trong quá trình Đổi mới, Việt Nam đã và đang ngày càng hội nhập sâu – rộng ở nhiều lĩnh vực, góp phần vào sự phát triển chung của khu vực và thế giới. Bên cạnh những thành tựu đã đạt được về phát triển kinh tế, còn có những yếu tố tiêu cực của sự suy thoái các giá trị đạo đức và lối sống ở một bộ phận xã hội, nhất là thế hệ trẻ hiện nay đặt ra yêu cầu đối với các nhà giáo dục phải có những nghiên cứu nhận thức mới góp phần hiệu quả vào quá trình giáo dục đạo đức. Bài viết trình bày một số quan điểm của tác giả về vai trò của giáo dục đạo đức cho thế hệ trẻ trong điều kiện kinh tế - xã hội Việt Nam hiện nay. Từ khóa: giáo dục, đạo đức, giáo dục đạo đức, thế hệ trẻ. Abstract In the process of renovation, Vietnam has been more deeply integrated - wide in many areas, contributing to development of the region and the world. Besides the results gained in economic development, there are other negative of the degradation of moral values and lifestyles in division of social, especially in the young generation today. That raises the requirements for educators must be a new research for moral education. This paper presents some of the author's views about the role of moral education for the younger generation of economic - social conditions in Vietnam today. Keywords: education, ethics, moral education, the younger generation. 1. Mở đầu các lực lượng giai cấp, tầng lớp, cộng đồng Giáo dục đạo đức cho thế hệ trẻ luôn trong các mối quan hệ xã hội. là một trong những hoạt động giáo dục Có một số quan điểm trước đây và trọng tâm trong bất kỳ một thời đại hay chế hiện tại cho rằng, khi kinh tế - xã hội phát độ kinh tế - xã hội nào. Bởi vì, với tư cách triển, đời sống vật chất và tinh thần của là một hình thái ý thức xã hội nó đáp ứng con người không ngừng được nâng cao và những mục tiêu của sự tồn tại xã hội, mà tăng lên thì đồng nghĩa với việc các mối cụ thể là những yêu cầu về giá trị, chuẩn quan hệ giữa người với người sẽ tốt đẹp mực ứng xử phù hợp với sự quy định của hơn, các giá trị, chuẩn mực đạo đức sẽ 138
- ngày càng điều chỉnh các hành vi của con 2. Nội dung người sao cho phù hợp với thực tiễn phát 2.1. Khái niệm giáo dục đạo đức triển. Tuy nhiên, thực tế hành vi xã hội của Quá trình giáo dục trong nhà trường con người hiện nay lại đang diễn ra theo đã xác định giáo dục đạo đức là một bộ chiều hướng ngược lại về tình trạng suy phận quan trọng, có ý nghĩa quyết định thoái đạo đức, lối sống, ứng xử giữa con đến sự phát triển và hoàn thiện nhân cách người với con người. của thế hệ trẻ. Đó là nền tảng để góp phần Công cuộc đổi mới đất nước trong hơn vào việc xây dựng nên những con người 30 năm qua đã làm cho xã hội có sự với phẩm chất tốt đẹp phù hợp với truyền chuyển mình to lớn về nhiều mặt, trong đó thống dân tộc, thuần phong, mỹ tục và quá có cả sự thay đổi đáng kể về các giá trị, trình phát triển đất nước đáp ứng những chuẩn mực hành vi đạo đức. Từ chỗ đất yêu cầu đặt ra của gia đình, dòng họ, cộng nước với một nền kinh tế tập trung, quan đồng và xã hội. lieu bao cấp kém phát triển, đời sống người Với tư cách là một khoa học, giáo dục dân nghèo nàn, lạc hậu đã vươn lên trở trong thực tiễn có thể hiểu (theo nghĩa thành một nền kinh tế thị trường năng chung nhất) là quá trình toàn vẹn nhằm động, thoát khỏi đói nghèo và từng bước hình thành và phát triển nhân cách con tham gia hội nhập cùng sự phát triển kinh người. Quá trình đó được tổ chức có kế tế khu vực và thế giới. Đi cùng với đó là hoạch, với nội dung và mục đích thông qua những giá trị đời sống sinh hoạt của người các hoạt động và các quan hệ giữa nhà giáo dân cũng từng bước thay đổi theo. Tuy dục với đối tượng giáo dục nhằm truyền nhiên, mặt trái của cơ chế thị trường cũng thụ và lĩnh hội những tri thức, kinh nghiệm đang đặt ra nhiều thách thức ở nhiều mặt, của xã hội loài người đã tích lũy được lĩnh vực, trong đó lĩnh vực giáo dục đào trong lịch sử. Với một ý nghĩa này thì khái tạo phát triển con người về văn hóa, lối niệm giáo dục chính là quá trình giáo dục sống và ứng xử đang có nguy cơ tụt hậu diễn ra trong phạm vi rộng từ gia đình đến đáng báo động về sự suy thoái những giá nhà trường và xã hội. Tuy nhiên, ở giác độ trị đạo đức tốt đẹp. là nhà giáo dục tiến hành các hoạt động Đặc biệt, thế hệ trẻ là lứa tuổi đang theo một hệ thống có mục đích, tổ chức, kế trong quá trình hình thành, hoàn thiện hoạch, nội dung và phương pháp trong các những giá trị nhân cách với những ước mơ, cơ quan giáo dục chuyên biệt thì giáo dục hoài bão, thích khám phá, tìm tòi, cũng rất diễn ra trong phạm vi nhà trường (theo dễ bị ảnh hưởng, tác động bởi những mặt nghĩa hẹp) là quá trình hình thành niềm tin, trái của xã hội như: bạo lực, lối sống vị kỷ, lý tưởng, động cơ, tình cảm, thái độ, những thực dụng, lệch lạc trong suy nghĩ về cuộc nét tính cách, thói quen hành vi, ứng xử… sống, tình yêu, tình bạn, tài sản, tiền,… Tất trong xã hội thuộc các lĩnh vực chân - thiện cả đang đặt ra cho những người làm công - mỹ cho thế hệ trẻ. tác giáo dục bài toán nan giải là làm sao Quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, phải kết hợp hiệu quả và hài hòa giáo dục đạo đức là là hình thái ý thức xã hội, là nhà trường với gia đình và xã hội thông tổng hợp những nguyên tắc, qui định, qua việc xác định vai trò quan trọng của chuẩn mực nhằm định hướng con người tới hoạt động giáo dục đạo đức. cái chân, cái thiện, cái mỹ, chống lại cái 139
- giả, cái ác, cái xấu… Đạo đức nảy sinh do nhất là thế hệ trẻ nỗ lực phát huy khả năng nhu cầu đời sống xã hội, là sản phẩm của và trí tuệ của mình đóng góp nhiều cho sự lịch sử xã hội, do cơ sở kinh tế - xã hội nghiệp xây dựng đất nước với mục tiêu quyết định. Ngay từ chế độ cộng sản “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, nguyên thủy ý thức của con người mong văn minh” là rất cần thiết, có ý nghĩa. Giáo muốn đã được hình thành, từ đó được phát dục đạo đức có ý nghĩa quan trọng hàng triển hoàn thiện dần trên cơ sở phát triển đầu trong toàn bộ công tác giáo dục ở nhà của hình thái kinh tế - xã hội nối tiếp nhau trường với tư cách là một trong các bộ từ thấp đến cao. Giáo dục đạo đức “là quá phận cấu thành của hệ thống giáo dục: Trí - trình tác động tới người học để hình thành Đức - Thể - Mỹ tác động tích cực đến việc cho họ ý thức, tình cảm và niềm tin đạo hình thành và phát triển nhân cách con đức, đích cuối cùng quan trọng nhất là tạo người. Đạo đức được đúc kết từ thực tiễn lập được những thói quen hành vi đạo hoạt động sống hằng ngày, trong hành vi đức” Thái Duy Tuyên; 172. Với người ứng xử giữa con người với con người, theo Việt Nam, chí, nhân, trung, hiếu, nghĩa, thời gian trở thành tinh hoa văn hóa dân tộc tình… đã từng được xem là những chuẩn và được lưu truyền qua nhiều thế hệ kế tiếp mực quan trọng của lối sống và đạo đức; góp phần thúc đẩy xã hội phát triển. được gìn giữ, kế thừa và phát huy qua bao Thế hệ trẻ là những chủ nhân tương lai thăng trầm của lịch sử. Vì vậy, mục tiêu của đất nước. Quá trình giáo dục toàn diện của việc giáo dục đạo đức cho thế hệ trẻ là trong nhà trường là một sự kết hợp hài hòa nhằm chuyển hóa những nguyên tắc, chuẩn và đảm bảo tính: vừa hồng, vừa chuyên. mực đạo đức, lối sống xã hội thành những Xuất phát từ yêu cầu của thực tiễn xã hội, phẩm chất đạo đức, lối sống nhân cách giáo dục đạo đức có quan hệ chặt chẽ với hình thành ở học sinh thái độ sống đúng giáo dục chính trị tư tưởng, giáo dục truyền đắn trong giao tiếp, ứng xử, ý thức tự giác thống, giáo dục pháp luật... nhằm hình thực hiện các chuẩn mực của xã hội, thói thành hệ thống giá trị, phẩm chất đạo đức, quen chấp hành các quy định của pháp luật. lối sống mới cho thế hệ trẻ, đó là: lòng yêu Những chuẩn mực đó đã góp phần tạo nên nước, tinh thần tập thể, tính tự giác, tự lập sức sống mãnh liệt và sự trường tồn của trong lao động, sáng tạo, lòng nhân ái, tính dân tộc Việt Nam. Đạo đức bị chi phối và vị tha... biến đổi bởi hoàn cảnh lịch sử và sự phát Như vậy, khái niệm giáo dục đạo đức triển kinh tế - xã hội trong từng giai đoạn là một hình thái ý thức xã hội, là quá trình lịch sử. Lối sống và đạo đức cũng là một tác động có mục đích đến đối tượng giáo trong những yếu tố quan trọng tạo nên cốt dục nhằm giúp cho nhân cách mỗi người cách dân tộc. phát triển đúng đắn, có hành vi ứng xử Mặt trái tác động của nền kinh tế thị đúng mực trong mối quan hệ cá nhân với trường, sự biến đổi của xã hội đã ảnh xã hội, cá nhân với mọi người xung quanh hưởng đến đạo đức của một bộ phận không và của cá nhân với chính mình. Các chuẩn nhỏ thế hệ trẻ. Việc nghiên cứu các vấn đề mực và quy tắc của quá trình giáo dục đạo về đạo đức để xây dựng hệ thống hành vi đức được hình thành khách quan do nhu ứng xử và lối sống trong sáng, lành mạnh, cầu cuộc sống và sự phát triển của xã hội, đúng đắn, văn minh, động viên mọi người bao gồm: yêu nước, yêu chế độ XHCN, 140
- hiếu với nhân dân, có lòng vị tha, nhân ái, quốc gia khác trên thế giới, việc phát triển cần - kiệm - liêm - chính. Đó là những giá và hoàn thiện nhân cách cho thế hệ trẻ với trị của đạo đức mới gắn truyền thống, bản các yếu tố, giá trị, lối sống, ứng xử là rất sắc văn hóa dân tộc với thời đại mới. một trong những khâu trọng yếu của quá 2.2. Vai trò của giáo dục đạo đức cho trình giáo dục toàn diện tạo ra tâm lực của thế hệ trẻ cá nhân và khai thác nguồn lực con người Quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin với tư cách là tài nguyên vô tận vừa là mục cho rằng, đạo đức có vai trò rất lớn trong tiêu vừa là động lực của sự phát triển xã đời sống xã hội, trong đời sống của con hội. Qua đó có thể xác định vai trò của giáo người, đạo đức là vấn đề thường xuyên dục đạo đức cho thế hệ trẻ như sau: được đặt ra và giải quyết nhằm đảm bảo Một là, giáo dục đạo đức cho thế hệ cho cá nhân và cộng đồng tồn tại, phát trẻ là một trong những nhiệm vụ đặc biệt, triển. Sống trong xã hội, con người cũng có ý nghĩa chiến lược trong sự nghiệp xây phải suy nghĩ về những vấn đề đạo đức để dựng và bảo vệ tổ quốc Việt Nam xã hội tìm ra những con đường, cách thức và chủ nghĩa. Trong quá trình xây dựng chủ phương tiện hoạt động nhằm kết hợp hài nghĩa xã hội, xây dựng xã hội mới thì cần hòa lợi ích của bản và cộng đồng, từ đó bảo phải có con người mới xã hội chủ nghĩa, đảm cho sự tồn tại, phát triển của chính mà tiêu biểu chính là thế hệ trẻ những chủ mình và cộng đồng. nhân tương lai của đất nước mang trong Trong sự vận động phát triển của xã mình những giá trị đạo đức, nhân cách vừa hội loài người, suy cho cùng nhân tố kinh tế đậm đà bản sắc dân tộc nhưng cũng mang là cái chủ yếu quyết định. Tuy nhiên, nếu tính hội nhập quốc tế. Chẳng hạn, yêu nước tuyệt đối hóa cái “chủ yếu” này thành cái ngày nay là yêu CNXH, yêu nước phải gắn “duy nhất” thì sẽ dẫn tư duy và hành động liền với ý chí tự lực tự cường, sáng tạo đến những lầm lạc đáng tiếc, mà cụ thể là trong lao động, học tập và nghiên cứu, khai ảnh hưởng đến cộng đồng, xã hội xung thác mọi tiềm năng của đất nước, bảo vệ quanh. Sự tiến bộ và phát triển của xã hội độc lập dân tộc, quyền bình đẳng dân tộc, không thể thiếu vai trò của đạo đức. Và khi chiến thắng nghèo đói lạc hậu, để nhân dân xã hội loài người có giai cấp, có áp bức, có được ấm no, hạnh phúc, vươn lên ngang bất công, chiến đấu cho cái thiện đẩy lùi cái tầm thời đại. ác đã trở thành ước mơ, khát vọng, đã trở Hai là, giáo dục đạo đức góp phần thành chất men, thành động lực kích thích, hình thành và phát triển thế giới quan khoa cổ vũ nhân loại vượt lên, xốc lên. Đạo đức học, nhân sinh quan của thế hệ trẻ. Thế đã trở thành mục tiêu đồng thời cũng là giới loài người đã bước qua nền văn minh động lực để phát triển xã hội. hậu công nghiệp với cuộc cách mạng khoa Từ sự khẳng định vai trò quan trọng học công nghệ phiên bản 4.0 (lần thứ tư) như vậy của đạo đức trong sự vận động – tiến đến một nền kinh tế tri thức là chủ yếu. phát triển của xã hội cho thấy trong điều Do đó, việc thế hệ trẻ cần được trang bị kiện cơ chế kinh tế thị trường hiện nay ở đầy đủ những phẩm chất, giá trị nhân cách, Việt Nam, vấn đề giáo dục đạo đức đối với lối sống ứng xử phù hợp để đáp ứng xu thế thế hệ trẻ là hết sức cần thiết và cấp bách. của thời đại hoàn toàn là tất yếu. Giáo dục Không chỉ riêng Việt Nam mà ở nhiều đạo đức tạo ra động lực thôi thúc thế hệ trẻ 141
- hăng hái quyết tâm nghiên cứu học tập, sự thống nhất của nhân cách, tạo sự mất tiếp thu tri thức khoa học để nâng cao trình cân bằng giữa tri thức, năng lực thực tiễn độ nhận thức, cổ vũ, động viên họ tự ý với phẩm chất cá nhân, lý tưởng, niềm thức, tự rèn luyện, hình thành niềm tin, tin… là một trong những nguyên nhân làm hình thành thế giới quan khoa học cho cho thế hệ trẻ trở nên thực dụng, vị kỷ, tha mình. Đặc biệt là trong kỷ nguyên giao lưu, hóa vật chất… hội nhập quốc tế, hình thành một những Từ đó, các quan hệ xã hội, gia đình, công dân toàn cầu trong môi trường đa văn thầy trò, tình bạn, tình yêu... băng hoại hóa. Mặt khác, thông qua quá trình được trong tính toán vụ lợi của chủ nghĩa cá giáo dục về đạo đức, thế hệ trẻ hiểu rõ nhân cực đoan. Chính giáo dục đạo đức được mục đích, ý nghĩa của cuộc sống và giúp thế hệ trẻ hình thành quan niệm sống từng bước xây dựng niềm tin vào bản thân, tích cực, rèn luyện, xây dựng những phẩm lý tưởng xây dựng đất nước và phát triển chất đạo đức cá nhân, những phẩm chất ý tương lai. chí, tính kỷ luật, cung cách ứng xử nhân Ba là, giáo dục đạo đức góp phần tích đạo, tạo điều kiện cho họ vươn lên để chiến cực trong quá trình xây dựng phẩm chất thắng tác động tiêu cực này. đạo đức cá nhân và xây dựng những phẩm Bốn là, bằng con đường giáo dục mà chất ý chí, tính kỷ luật, cung cách ứng xử các giá trị đạo đức truyền thống tốt đẹp trong nhân cách thế hệ trẻ. Đạo đức là của dân tộc được thế hệ trẻ tiếp nhận, kế những chuẩn mực để con người rèn luyện, thừa và cùng với những giá trị mới của tu dưỡng nhân cách; là những quan điểm, thời đại làm nên những nhân cách mới của quan niệm, tư tưởng về đạo lý làm người, họ. Chính các phẩm chất mới của nhân là “nguyên tắc sống chủ yếu của con cách thế hệ trẻ giúp họ đứng vững trước người”. Không có đạo đức, người ta vẫn có tác động tiêu cực của mặt trái kinh tế thị thể là một nhà chuyên môn giỏi nhưng trường và toàn cầu hóa. Mặc dù, trong điều không thể là một con người hoàn hảo như kiện hiện nay, ít nhiều những giá trị văn Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói: “Có tài hóa truyền thống bị thiếu hụt hoặc mai một mà không có đức ví như một anh làm kinh trong sự chuyển biến xã hội rất nhanh quá tế tài chính rất giỏi nhưng lại đi đến thụt trình quốc tế hóa nhưng cũng là thách thức két thì chẳng những không làm được gì ích cần thiết đối với thế hệ trẻ nhằm giữ gìn và lợi cho xã hội, mà còn có hại cho xã hội phát huy giá trị mang tính quốc gia, dân nữa. Nếu có đức mà không có tài ví như tộc. Đó chính là sự đảm bảo của nguyên ông Bụt không làm hại gì, nhưng cũng tắc kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, không làm lợi gì cho loài người” [ĐCSVN; giữa kế thừa với đổi mới trong tiến trình 172]. Nhờ có đạo đức, mỗi người tự xác phát triển. định được vị trí, vai trò của mình trong xã Như vậy, giáo dục đạo đức trước hết hội để từ đó có những hành vi, xử sự cho là phải làm sao để giúp con người biết lựa phù hợp với những chuẩn mực chung của chọn và thực hiện hành vi ứng xử phù hợp xã hội, đảm bảo hài hòa lợi ích cá nhân với các chuẩn mực đạo đức trong những trong mối quan hệ với lợi ích của cộng tình huống cụ thể của cuộc sống. Đạo đức đồng. Những tác động tiêu cực của cơ chế khi đã trở thành chuẩn mực xã hội và quy kinh tế thị trường đang có xu hướng phá vỡ tắc xử sự chung, thông qua giáo dục, dư 142
- luận xã hội và niềm tin nội tâm, nó sẽ điều các bộ phận khác như giáo dục trí tuệ, giáo chỉnh hành vi con người cho phù hợp với dục thẩm mỹ, giáo dục thể chất, giáo dục lợi ích của cộng đồng, của xã hội. Sự điều lao động, giáo dục hướng nghiệp,… giúp chỉnh này nhiều khi còn mạnh mẽ và hiệu cho thế hệ trẻ hình thành và phát triển nhân quả hơn các phương tiện quản lý khác. Có cách toàn diện. thể nói kết quả cuối cùng mà hoạt động giáo dục đạo đức hướng tới là thói quen K xử sự theo các chuẩn mực đạo đức đã 1. Đảng Cộng Sản Việt Nam ( 0 3), uan điểm được cộng đồng thừa nhận. Suy cho đến của ảng về giáo dục và đào tạo trong thời cùng, những vai trò và mục đích trên đều k đổi mới và hội nhập, Nxb Chính trị quốc nhằm phục vụ cho sự xác lập một sự đúng gia, Hà Nội, tr. . đắn trong hành vi, tức là trong hoạt động 2. Trần Minh Đoàn ( 00 ), Giáo dục đạo đức thực tiễn biểu hiện ra bên ngoài của thế hệ cho thanh niên, học sinh theo tư tưởng Hồ Chí trẻ phù hợp với yêu cầu phát triển chung Minh ở nước ta hiện nay, Luận án tiến sĩ triết của xã hội. Thiếu điều này này thì hoạt học Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội, tr. 29. động giáo dục, rèn luyện đạo đức trở nên vô nghĩa. 3. Nguyễn Thế Kiệt, “Vai trò của giáo dục đạo 3. Kết luận đức trong xây dựng nhân cách sinh viên hiện nay”, Tạp chí Lý luận chính trị, số 07, Giáo dục đạo đức, trước hết phải hình H.2015. thành cho thế hệ trẻ nhu cầu, niềm tin, ý nghĩa mục đích cuộc sống, động cơ phấn (http://lyluanchinhtri.vn/home/index.php/dao- tao-boi-duong/item/1373-vai-tro-cua-giao- đấu, rèn luyện đúng đắn, làm cho mỗi duc-dao-duc-trong-xay-dung-nhan-cach-sinh- người có ý thức làm chủ, ham học hỏi, cầu vien-hien-nay.html tiến bộ, vươn lên tự khẳng định mình. Về bản chất giáo dục đạo đức là quá trình biến - Thứ năm, 4 Tháng 3 0 6 08:40). hệ thống các chuẩn mực đạo đức từ những 4. Nguyễn Văn húc, “Vai trò của giáo dục đạo đòi hỏi từ bên ngoài xã hội đối với cá nhân đức đối với sự phát triển nhân cách trong cơ thành những đòi hỏi bên trong của cá nhân, chế thị trường”, Tạp chí riết học, số 0 , tr.60-68, H.1996. thành niềm tin, nhu cầu, thói quen của đối tượng giáo dục. 5. Vũ Tình ( 998), ạo đức học phương ông Giáo dục đạo đức cho thế hệ trẻ trong cổ đại, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.13. nhà trường là một bộ phận của quá trình 6. Thái Duy Tuyên (2001), Giáo dục học hiện giáo dục tổng thể có tính biện chứng với đại, Nxb Đại học Quốc Gia, Hà Nội, tr.172. Ngày nhận bài: 20/12/2016 Biên tập xong: /0 / 0 Duyệt đăng: 0/0 / 0 143
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học