Xem mẫu
- VĂN HÓA NGHIÊN CỨU VAI TRÒ CỦA CÁC BÊN LIÊN QUAN TRONG PHỤC DỰNG LỄ HỘI HIỆN NAY TRẦN VĂN HIẾU Tóm tắt Những năm gần đây, ngày càng nhiều lễ hội truyền thống được phục dựng. Trong quá trình đó phải kể đến vai trò của chính quyền, cộng đồng, cơ quan tư vấn, doanh nghiệp là những yếu tố cấu thành chính. Bài viết xem xét vai trò của các bên liên quan nhằm xác định vị trí, chức năng và ảnh hưởng của các thành phần đến quá trình phục dựng lễ hội, đồng thời cũng chỉ ra những tồn tại cần được khắc phục đối với việc tổ chức lễ hội những năm tiếp theo. Từ khóa: Các bên liên quan, lễ hội truyền thống, phục dựng lễ hội Abstract In recent years, more and more traditional festivals have been restored. In that process, the role of government, community, consulting agency, enterprises is the main components. The article considers the role of related parties is to determine the position, function and impact of the components on the festive restoration process as well as to point out the shortcomings that need to be solved in organizing festival in the following years. Keywords: Related parties, traditional festival, festival restoration T rong những năm gần đây, cùng với này lấn át thành phần kia, bên này chi phối sự phát triển kinh tế xã hội, đời sống bên kia, đôi khi là xung đột. của người dân không ngừng được cải 1. Khái niệm “các bên liên quan” thiện, lễ hội được phục hồi ngày càng mạnh mẽ, đáp ứng nhu văn hóa tinh thần của người Các bên liên quan là thuật ngữ của dân, nhất là sau Nghị quyết Trung ương 5 kinh tế học, người ta thường nhắc đến từ “stakeholder” - tạm dịch là các bên hữu quan. khóa VIII… Từ thôn làng cho đến thành thị, lễ Thuật ngữ này được nhắc đến lần đầu tiên vào hội được phục hồi với số lượng được ví như năm 1963 trong bản ghi nhớ nội bộ của Viện “nấm sau cơn mưa”. Lễ hội được phục hồi là nghiên cứu Stanford, sau này đã được phát sản phẩm của nhiều bên có liên quan, trong triển bởi R. Edward Freeman trong những năm đó phải kể đến chủ trương của chính quyền, 80 (5). Freeman là một nhà triết học người Mỹ mong ước và đóng góp của người dân, tư vấn và là giáo sư về quản trị kinh doanh tại Trường hỗ trợ của chuyên gia và hỗ trợ của các mạnh Darden thuộc Đại học Virginia, ông được biết thường quân - doanh nhiệp. đến với công trình về lý thuyết các bên liên Nếu xưa kia cộng đồng đứng ra phục hồi quan và về các công việc kinh doanh. lễ hội thì ngày nay là sự tham gia của nhiều Khái niệm các bên liên quan dùng để chỉ thành phần. Chính sự đa dạng các bên có liên bất cứ cá nhân hoặc nhóm người nào có ảnh quan làm cho quá trình phục hồi lễ hội trở nên hưởng hoặc bị ảnh hưởng bởi hành động phức tạp. Ở một vài trường hợp, thành phần của sự kiện được gọi một bên hữu quan ví dụ 46 Số 25 - Tháng 9 - 2018
- DI SẢN VĂN HÓA như: cộng đồng địa phương, chính quyền địa không có chủ trương, không tài trợ ở một mức phương, doanh nghiệp, các nhà nghiên cứu độ nào đó thì người dân khó có thể phục hồi v.v.. Khái niệm này xác định và phân tích vai được lễ hội. trò và quyền lực của các bên liên quan đối với Lễ hội Tịch Điền, Hà Nam là một ví dụ. Chính sự việc/hành động. Khi các bên liên quan đã quyền địa phương chủ trương phục hồi lễ hội được xác định thì chú ý sự quan tâm và khả này với mục đích: năng thực thi của các bên. Ngoài ra quy trình này còn phân tích đến lợi ích, sự can dự, sự phụ - Trở thành biểu tượng riêng của địa thuộc, sự ảnh hưởng đến kết quả của sự kiện. phương; Việc phân tích các bên liên quan cho thấy sự - Thỏa mãn nhu cầu hưởng thụ văn hóa của ảnh hưởng, quyết định và các nhu cầu của các nhân dân địa phương; bên ra sao. - Góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã Đối với việc phục dựng lễ hội ở nước ta hội ở địa phương (4). hiện nay, theo chúng tôi, các bên liên quan là Rõ ràng, việc lựa chọn phục dựng lễ hội ở tập hợp các đơn vị, tổ chức, cá nhân tham gia các địa phương để biến nó thành các lễ hội có trực tiếp hoặc gián tiếp vào quá trình thương tiếng thu hút du khách là một cách làm khôn thảo, ra quyết định và thực hành phục dựng lễ ngoan và hợp lý của các nhà lãnh đạo các tỉnh/ hội. Các thành phần phải kể đến: chính quyền thành phố ở Việt Nam hiện nay, bởi nó ít tốn các cấp, cộng đồng địa phương, đơn vị tư vấn kém nhưng vẫn mang lại hiệu quả cao. Chính - hỗ trợ và mạnh thường quân - doanh nghiệp. Chính từ nhiều thành phần như vậy nên vai trò vì vậy chúng ta cũng có thể hiểu được tại sao ở và ảnh hưởng của từng bên khác nhau. một số tỉnh, do không có yếu tố truyền thống để lại, nên người ta đã lựa chọn xây dựng các 2. Vai trò của chính quyền lễ hội đương đại nhằm thỏa mãn 3 mục đích Chính quyền đóng vai trò quan trọng trong nêu trên. việc hoạch định các chủ trương, triển khai và Đối với các lễ hội nhỏ hơn (ở thôn làng), giám sát việc phục hồi lễ hội, đồng thời cũng là cộng đồng vẫn có thể phục dựng được lễ hội đơn vị hỗ trợ ban đầu cho cộng đồng. nếu có nhiều nguồn trợ giúp, bổ trợ cho quá Ngày nay, để hiểu và phục dựng lễ hội trình này. Tuy nhiên, chúng ta không thể phủ truyền thống, trước hết chúng ta cần hiểu nhận vai trò quan trọng của nhà nước. Về mặt bản chất của việc tổ chức các lễ hội cổ truyền luật pháp, giá trị đạo đức và phong tục, sẽ trong quá khứ. Về căn bản, đó là một công việc không thể phục dựng lễ hội nếu ý chí của nhà của làng, do người dân trong làng tổ chức. nước và cộng đồng trái ngược nhau. Nói cách Tuy nhiên, trải qua một thời gian dài đầy biến khác, vai trò của nhà nước vô cùng quan trọng động của bối cảnh xã hội, việc tổ chức và quản khi phục dựng một lễ hội hiện nay. Chúng ta lý lễ hội đã khác trước rất nhiều. Trong một thường nhắc đến vai trò chủ thể lễ hội của thời gian dài, do có sự bao cấp của nhà nước, cộng đồng trong tổ chức và thực hành lễ hội, ở nhiều việc, trong đó có tổ chức lễ hội truyền trong thực tế thì vai trò quan phương nhà nước thống, người dân vẫn có ý thức trông chờ vào mới đóng vị trí quyết định, điều này được thể sự giúp đỡ của chính quyền. Chính vì vậy, khi hiện trong các chủ trương, chính sách, các phục dựng lễ hội thì vai trò của nhà nước, nguồn lực đầu tư và kêu gọi cộng đồng, cá của chính quyền địa phương vẫn quan trọng. nhân, tổ chức doanh nghiệp,… chung tay khôi Thực tế, ở nhiều địa phương, nếu chính quyền phục lễ hội đã mất. Số 25 - Tháng 9 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 47
- VĂN HÓA NGHIÊN CỨU Phục dựng lễ hội hiện nay cần có sự đầu tư hành các nghi lễ, cho đến đúc rút kinh nghiệm và hỗ trợ ban đầu của nhà nước về nguồn lực cho các lần tổ chức kế tiếp. Chính vì thế, vai tài chính. Tuy nhiên, khi đầu tư cũng cần tính trò của cộng đồng luôn được đề cao, tiếng nói đến các hạng mục phục dựng trọng tâm trọng của họ quyết định đến thành công của lễ hội. điểm, tránh dàn trải. Khi phục dựng lễ hội Sự tham gia của cộng đồng thể hiện tinh thần cần tính đến các khả năng huy động từ cộng “dân chủ” đầy đủ ở tất cả phần lễ và phần hội, đồng và những cá nhân, đơn vị hảo tâm, tránh khẳng định vai trò quan trọng của người dân tình trạng khi các đơn vị này rút đi thì toàn bộ trong các sáng tạo và tiếp nối truyền thống những gì đã được đầu tư cũng “rút” theo. Điều của cha ông. này đi ngược lại với nguyên lý bảo tồn di sản. Ngày nay, vai trò của cộng đồng trong việc Toàn bộ những đầu tư về vật chất (nghi vật, phục dựng lễ hội đã có nhiều thay đổi. Một nghi trượng, trang phục, cờ quạt, trang trí…) trong những thay đổi dễ nhận biết nhất đó cho lễ hội đều được bảo lưu và được sử dụng ở là có nhiều bên tham gia vào tiến trình phục lễ hội của những năm tiếp theo. Kinh nghiệm dựng lễ hội. Ngoài cộng đồng truyền thống cho thấy, nhà nước hầu như chỉ phải đầu tư là người dân sở tại, cộng đồng mở rộng được lớn một lần cho lễ hội, những năm sau chỉ cần hiểu có thêm một số thành phần khác như sử dụng một lượng kinh phí khiêm tốn là các chính quyền, các đoàn thể, tổ chức xã hội, cộng đồng có thể vận hành lễ hội trơn tru (4). doanh nghiệp,… Một thực tế hiện nay là khi phục dựng lễ Cộng đồng trong gây quỹ và huy động hội, các ban tổ chức do nhà nước thành lập nhân lực: Chuẩn bị nhân lực và tài lực phục nắm quyền điều hành lễ hội, điều đó đang hồi lễ hội là hai trong nhiều phần việc quan mất dần đi tính tự chủ vốn có của cộng đồng. trọng. Vai trò của cộng đồng được thể hiện rõ Do đó, chúng ta nên trao trả vai trò tự quản lễ nét thông qua vận động gây quỹ. Lễ hội đua hội cho cộng đồng. Nhà nước chỉ làm công tác thuyền Tịnh Long, Quảng Ngãi là ví dụ cho huy quản lý về mặt hành chính, pháp luật, còn việc động tài chính chuẩn bị cho lễ hội: Cộng đồng quản lý nhân lực, vật lực, tài chính thì nên để liên lạc và kêu gọi đóng góp từ thân nhân làm cộng đồng tự quản. Như vậy sẽ khuyến khích ăn xa quê, từ chủ tàu cá sông Trà Khúc và từ được tinh thần tự chủ, sáng tạo của cộng đồng. đóng góp của người dân trong làng, nhờ đó đã huy động đủ tiền để phục dựng lại lễ hội 3. Vai trò của cộng đồng đã thất truyền 60 năm. Bên cạnh đó, thực hiện Vai trò của cộng đồng được thể hiện qua nguyên tắc các nguồn thu đều được công khai, việc tổ chức lễ hội, gây quỹ, huy động nhân lực minh bạch cho tất cả cộng đồng được biết. và sáng tạo, bảo lưu truyền thống (1, tr.126- Cùng với sự tổ chức của nhà nước, cộng 139), điều đó phản ánh tầm quan trọng của đồng có vai trò quan trọng trong huy động tài chủ thể lễ hội. chính phục vụ lễ hội. Ở các mức độ khác nhau, Cộng đồng tổ chức phục dựng lễ hội: Trong cộng đồng thể hiện ý thức tự chủ về tài chính truyền thống, cộng đồng đóng vai trò quan đối với lễ hội của họ. Dẫu biết là những hỗ trợ trọng trong tất cả các tiến trình của lễ hội. ban đầu từ nhà nước là vô cùng cần thiết, tuy Cộng đồng là người tổ chức và thực hành các nhiên, người dân ý thức được vai trò của mình nghi lễ; cộng đồng quyết định tất cả các khâu trong đảm bảo nguồn lực cho lễ hội, nhất là của lễ hội từ họp bàn, quyết định, vận động, việc tổ chức lễ hội những năm tiếp theo, khi huy động nhân lực và tài lực, tập luyện, thực không còn (hoặc rất ít) hỗ trợ từ nhà nước. 48 Số 25 - Tháng 9 - 2018
- DI SẢN VĂN HÓA Huy động nhân lực cho phục hồi lễ hội là mà hạn chế sự sáng tạo hay mong muốn của việc làm khó khăn và quyết định thành công người dân. Chính vì vậy, các sáng tạo này đã hay thất bại của lễ hội. Nếu người dân ý thức được được cộng đồng chấp nhận và lưu truyền và tự nguyện tham gia vào các công việc cho các mùa lễ hội tiếp theo. sẽ thuận lợi cho quá trình phục dựng lễ hội. 4. Vai trò của cơ quan tư vấn - hỗ trợ Ngược lại, khi cộng đồng không mặn mà thì đó là thách thức cho thành công của lễ hội. Có Khi phục dựng các lễ hội gần đây, chúng tôi thể nói, việc huy động nhân lực trong phục thường thấy có sự tư vấn từ các nhà chuyên dựng lễ hội đặt ra nhiều vấn đề cần suy nghĩ. môn. Đây là điều đáng mừng bởi vì chính sự Làm thế nào để người dân thấy đây là lễ hội xuất hiện của họ tạo nên sự an tâm dựa trên của chính cộng đồng họ, từ đó mới huy động các nghiên cứu bài bản, các nguyên tắc và họ tham gia vào quá trình luyện tập và thực kinh nghiệm quý báu. Vai trò của các cơ quan hành lễ hội. Sau khi những sự giúp sức của nhà tư vấn hỗ trợ vô cùng quan trọng trong việc nước không còn, cộng đồng sẽ tổ chức và lưu định hình ban đầu về tổ chức và thực hành lễ truyền được những gì? Thực tế cho thấy, khi tổ hội. Ở một vài trường hợp, không hẳn tất cả chức cộng đồng và luyện tập cho họ cần chú ý tư vấn của nhà chuyên môn được lắng nghe đến văn hóa vùng miền (nếu miền Bắc là văn và thực hiện. Tuy nhiên, các nguyên tắc thì lúc hóa làng xã, thì miền Trung là văn hóa dòng nào cũng được cơ quan tư vấn chú trọng và họ), có như vậy mới phát huy tính tích cực của thực thi. cộng đồng trong việc huy động nhân lực cho Trong quá trình phục dựng và tổ chức lễ phục dựng lễ hội. hội, phải tuân thủ nguyên tắc: Không áp đặt Cộng đồng sáng tạo, bảo lưu truyền ý chí chủ quan của nhà nghiên cứu vào cộng thống: “Truyền thống là một tiến trình sáng tạo đồng. Từ xây dựng kịch bản tổng thể đến kịch không ngừng” (2) luôn vận động trong quá bản chi tiết ở từng nghi thức, diễn xướng của khứ, hiện tại và cả tương lai. Khi phục dựng lễ lễ hội, từ phân công thực hiện đến luyện tập, hội Tịch Điền, Hà Nam, việc khôi phục các nghi nhà nghiên cứu phải luôn thảo luận cùng với lễ cổ xưa được cộng đồng lựa chọn một cách lãnh đạo địa phương và những người đại diện chủ động. Qua quá trình họp bàn với người cho các cộng đồng. Điều đó khơi dậy niềm dân, cộng đồng có mong muốn phục dựng lại tự hào của người dân về lễ hội mà họ đã góp nghi lễ mà họ mới chỉ được nghe trong truyền công góp sức xây dựng nên. Đó cũng chính là thuyết: vua đi cày. Chúng tôi nhận thấy đây là sức mạnh tinh thần để lễ hội sống trong lòng “Tiến trình sáng tạo truyền thống liên quan đến cộng đồng (4). sự thương thảo của nhiều chủ thể với những tiếng Trong quá trình phục dựng lễ hội, sự hướng nói đa dạng, đến nhiều hệ tư tưởng địa phương dẫn và tư vấn của các nhà chuyên môn, các và xuyên địa phương khác nhau, và đến những nhà nghiên cứu văn hoá là cần thiết, tuy nhiên, động thái phức tạp trong quan hệ đa chiều trong sự dẫn dắt đó phải chuẩn xác, đầy trách nhiệm, cộng đồng địa phương cũng như giữa cộng đồng trên cơ sở tôn trọng các giá trị văn hoá truyền địa phương và Nhà nước” (2, tr.4). Sự sáng tạo thống và tâm thức của người dân địa phương. này của cộng đồng địa phương mang tính dân Cộng đồng sẽ là người quyết định lễ hội của gian, biến cái sáng tạo mới trở thành truyền họ như thế nào và lễ hội phải xuất phát từ thống. Cùng với sự hỗ trợ của các nhà chuyên nhu cầu tự thân của họ (3). Câu hỏi đặt ra là, ở môn, các sáng tạo truyền thống dựa trên yếu nhiều lễ hội hiện nay, có phải cộng đồng sáng tố lịch sử và có tính thời đại, không vì quá lệ cổ tạo ra tất cả các nghi lễ và bảo lưu chúng một Số 25 - Tháng 9 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 49
- VĂN HÓA NGHIÊN CỨU cách tự thân, hay chuyên gia đưa ra để cộng ở địa phương khác, các tổ chức nghề nghiệp đồng “lựa chọn”? Trên thực tế, không hẳn tất có liên hệ với làng... Tựu chung lại là các thành cả các sáng tạo đều do cộng đồng phác thảo phần có điều kiện về kinh tế và có “tâm” với ra, mà việc phục dựng tích trò hay nghi lễ do quê hương. các chuyên gia đưa ra để cộng đồng lựa chọn. Các mạnh thường quân văn hóa - doanh Tất nhiên, các sáng tạo phải dựa trên lịch sử, nghiệp có vai trò quan trọng trong tiến trình truyền thuyết, di tích, thư tịch,… và phải được phục dựng lễ hội. Tài chính luôn là điều kiện cộng đồng chấp nhận. Điểm khác là sáng tạo quan trọng trong khâu chuẩn bị vật chất của lễ của nhà chuyên môn phải giữ được hồn cốt hội. Trong bộn bề của nhiều công việc chuẩn dân gian mà không quá lệ cổ, mang tinh thần bị, nhất là với các lễ hội đã bị mai một từ lâu, thời đại và được người dân dần chấp nhận việc phục hổi, làm mới các đồ tế lễ, kiệu, nghi nó như là truyền thống. Các sáng tạo thật sự trượng, trang phục hay lớn hơn là tu sửa lại thành công khi nhận được các phản hồi tích đình, đền cần đến rất nhiều tài chính. Chính cực từ phía cộng đồng. vì thế, vai trò của doanh nghiệp hay các mạnh Đối với một số lễ hội có sự hỗ trợ một phần thường quân trong trường hợp này là vô cùng tài chính của cơ quan nghiên cứu, việc thực quan trọng. hiện hỗ trợ cộng đồng khôi phục các nghi lễ, Công tác khuyến khích vận động tài trợ và các tích trò có liên quan được hết sức chú ý. tôn vinh doanh nghiệp, mạnh thường quân Trên thực tế, cộng đồng duy trì khá tốt những văn hóa ngày càng cũng được chú trọng. hỗ trợ này ở những năm sau đó. Chúng tôi xin chỉ ra hai thí dụ về vận động Như vậy, vai trò của cơ quan tư vấn - hỗ trợ doanh nhiệp, mạnh thường quân có ý nghĩa trong phục hồi lễ hội được thể hiện qua nghiên lớn đối phục dựng lại lễ hội. Lễ hội đua thuyền cứu và tư vấn cho cộng đồng và chính quyền Tịnh Long, Quảng Ngãi được phục dựng sau sở tại. Cơ quan tư vấn và chính quyền họp bàn 60 năm mai một. Đối với nghi lễ, gần như phải và cùng cộng đồng tháo gỡ các vướng mắc, chuẩn bị mới hoàn toàn. Từ đình làng, các đồ tế tự, các nghi thức tế lễ không còn. Việc chuẩn bị đưa ra phương án để người dân lựa chọn trên và phục dựng gặp nhiều khó khăn vì cần đến cơ sở đồng thuận, có những sáng tạo truyền khoản tài chính lớn để làm mới trang bị vật thống, phù hợp với thời đại, hạn chế lệ cổ, chất (dù là đơn sơ nhất). Trong bối cảnh khó không sai lệch hồn cốt sự việc và quan trọng là khăn như vậy, Ban vận động, gây quỹ của làng được người dân thực hành và lưu truyền. Sung Tích đã kêu gọi vận động bà con xa quê 5. Vai trò của mạnh thường quân - doanh đóng góp được gần 300 triệu đồng. Cá biệt có nghiệp một cá nhân là con em của làng đang làm ăn Sau rất nhiều năm, lễ hội được phục hồi sinh sống ở Sài Gòn ủng hộ 100 triệu đồng. trở lại, đây là cơ hội để tất cả mọi người chung Thí dụ thứ hai về kêu gọi ủng hộ là trường tay, góp phần nhỏ bé vào công việc chung, hợp phục hồi lại lễ hội làng Quất Động, Thường trong đó có doanh nghiệp, các mạnh thường Tín. Do các điều kiện về xã hội và nguồn lực, quân văn hóa. Các mạnh thường quân có thể lễ hội làng đã không được tổ chức trong suốt là người con xa quê, các doanh nghiệp đóng một thời gian dài. Chính vì vậy mà các đồ tế tự trên địa bàn của làng, các thân quyến có mối như kiệu, các đồ nghi trượng, trang phục tế lễ quan hệ thân thuộc với quê hương hay các tổ đã không còn. Nhờ những hoạt động tích cực chức như hội đồng hương, hội trai làng làm ăn của ban vận động của làng, các doanh nghiệp 50 Số 25 - Tháng 9 - 2018
- DI SẢN VĂN HÓA đóng trên địa bàn đã chung tay ủng hộ 200 3. Từ Thị Loan (2010), Vai trò của cộng đồng triệu đồng để phục hồi/làm mới các đồ tế tự. trong việc bảo tồn và phát huy lễ hội cổ truyền, in trong Kỷ yếu Hội thảo khoa học quốc tế Bảo Thực tế cho thấy, không phải làng nào, lễ hội tồn và phát huy lễ hội cổ truyền trong xã hội Việt nào khi phục hồi lại lễ hội cũng đủ điệu kiện tài Nam đương đại - Trường hợp hội Gióng, Nxb. Văn chính. Ngoài sự đóng góp của nhân dân thì tài hóa - Thông tin, Hà Nội. trợ của các doanh nghiệp, mạnh thường quân văn hóa là nguồn lực quan trọng. Chính vì vậy 4. Bùi Quang Thắng (2010), Tổ chức lễ hội mà các làng khuyến khích các nguồn ủng hộ truyền thống như một sự kiện, in trong Kỷ yếu Hội như vậy và tôn vinh các tập thể, cá nhân đã thảo khoa học quốc tế Bảo tồn và phát huy lễ công đức cho việc làm đầy ý nghĩa này. hội cổ truyền trong xã hội Việt Nam đương đại - Trường hợp Hội Gióng, Nxb. Văn hóa - Thông tin, Mặt khác, trong khi phục hồi các lễ hội hiện Hà Nội. nay cần hạn chế tối đa sự can thiệp/ảnh hưởng của doanh nghiệp trong lễ hội. Đây là một thực 5. R. Edward Freeman, Jeffrey S. Harrison, tế diễn ra ở nhiều lễ hội hiện nay. Tiếp nhận Andrew C. Wicks, Bidhan L. Parmar, Simone de công đức cần có chọn lọc, không phải cái gì Colle (2010), Stakeholder Theory: The State of the cũng nhận và làm theo các yêu cầu của doanh art ( Lý thuyết các bên hữu quan: Nhà nước của nghiệp mà đi ngược lại truyền thống. Đã có nghệ thuật), Cambridge University Press. nhiều bài học đau xót về tiếp nhận công đức bằng hiện vật dẫn đến tình trạng “giữ cũng dở Ngày nhận bài: 10 - 7 - 2018 mà bỏ cũng dở”. Làm được như vậy sẽ phân Ngày phản biện, đánh giá: 16 - 9 - 2018 định được vai trò của doanh nghiệp đối với lễ Ngày chấp nhận đăng: 25 - 9 - 2018 hội, đồng thời khuyến khích và tôn vinh doanh nghiệp, các cá nhân tổ chức công đức cho các hoạt động của lễ hội sau này. T.V.H (ThS., Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam) Tài liệu tham khảo 1. Trần Văn Hiếu (2017), Vai trò của cộng đồng trong phục dựng lễ hội hiện nay, in trong Một số kết quả nghiên cứu khoa học 2016, VICAS, Nxb. Thế giới, Hà Nội. 2. Lương Văn Hy & Trương Huyền Chi (2010), Thương thảo để tái lập và sáng tạo truyền thống: tiến trình tái cấu trúc lễ hội cộng đồng tại một làng Bắc Bộ, in trong Kỷ yếu Hội thảo khoa học quốc tế “Bảo tồn và phát huy lễ hội cổ truyền trong xã hội Việt Nam đương đại - Trường hợp Hội Gióng”, Nxb. Văn hóa - Thông tin, Hà Nội. Số 25 - Tháng 9 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 51
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học