Vai trò của báo chí cách mạng trong đời sống chính trị Việt Nam 1925-1945

Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 30, Số 1 (2014) 22-32 Vai trò ca báo chí cách mng trong i sng chính tr Vit Nam 1925-1945 Nguyn Th Thúy H ng* Trưng i hc Khoa hc Xã hi và Nhân văn, i hc Quc gia Hà Ni, 336 Nguy n Trãi, Thanh Xuân, Hà Ni, Vit Nam Nhn ngày 16 tháng 11 năm 2013 Chnh sa ngày 24 tháng 2 năm 2014; Chp nhn ăng ngày 20 tháng 3 năm 2014 Tóm tt: Trong giai on 1925-1945, báo chí Vit Nam ã có s phát trin mnh m và a dng, c bit là dòng báo cách mng, dòng báo chí gn lin vi cuc u tranh chng ch nghĩa thc dân và òi quyn c lp, t do cho dân tc Viêt Nam. ã có nhiu công trình nghiên cu ca các hc gi v s hình thành, phát trin, ni dung cũng như nhng óng góp ca dòng báo cách mng, nhưng vn chưa có mt s ánh giá c th v vai trò ca báo chí cách mng i vi i sng chính tr Vit Nam trong giai on này. Vi bài vi!t này, tác gi ã kho cu nhng t báo cách mng tiêu biu nht trong giai on 1925-1945, c gng phân bit báo chí cách mng và báo chí ca ng Cng sn Vit Nam. Bài vi!t cũng ã phân tích ư"c báo chí cách mng là vũ khí tư tư#ng-lý lun ca các t$ chc cách mng; giáo d c lòng yêu nưc và nâng cao nhn thc chính tr ca qu%n chúng, &ng thi phát trin, cng c và t$ chc các phong trào cách mng Vit Nam. T khóa: Báo chí cách mng; i sng chính tr. 1. Dn nhp* Giai on 1925-1945, bên cnh báo chí cách mng, dòng báo ngày càng phát trin vi s ra i ca ng Cng sn Vit Nam, thì còn có nhiu khuynh hưng báo chí a dng như khuynh hưng Tơrtxkit, khuynh hưng Dân tc cách mng, khuynh hưng Quc gia ci lương, khuynh hưng Cp ti!n, v.v.. Ti sao trong dòng chy a dng ca các khuynh hưng báo chí, báo chí cách mng, dòng báo ch y!u xut bn bí mt, bt h"p pháp li có th t&n ti, phát trin và óng vai trò quan _______ * T: 84-979577727 Email:hangkhct@vnu.edu.vn 22 trng i vi i sng chính tr Vit Nam 1925-1945? Vi nghiên cu này tác gi mun làm rõ vai trò ca báo chí cách mng i vi i sng chính tr Vit Nam giai on này, mi quan h gia báo chí và chính tr trong mt giai on lch s sôi ng, xem xét nó như nhng bài hc kinh nghim trong vic x lý mi quan h gia báo chí và chính tr hin nay. 2. Phương pháp Vì t( năm 1925 !n 1945 có hàng trăm t báo cách mng, và có nhng t ch ra ư"c mt vài s, có nhng t hoàn toàn không còn N.T.T. Hằng / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 30, Số 1 (2014) 22-32 23 tìm thy trong kho lưu tr, nên trong nghiên cu này chúng tôi ch kho cu nhng t báo cách mng tiêu biu nht trong t(ng thi kỳ, có s lư"ng phát hành tương i ln, có thi gian xut bn khá lâu và có nh hư#ng mnh m !n qu%n chúng, tác ng !n phong trào cách 3. Khái nim “báo chí cách mng” và “ i sng chính tr” ã có nhiu quan nim khác nhau ca các nhà nghiên cu, xung quanh khái nim báo chí cách mng. mng. C th là các t: Thanh Niên (1925- Nhà báo Hu Th quan nim: “Kh#i %u, 1929); Dân Chúng (1938-1939); Vit Nam báo chí cách mng là ti!ng nói ca t$ chc tin c Lp (1941-1945); Tp chí cng sn thân ca ng Cng sn, hoc là ti!ng nói ca (1941, 1943); C Gii Phóng (1942-1945), Tin ng, nhưng sau ó phát trin thành các t báo tc,... &ng thi cũng có nghiên cu so sánh, ca ng, ca Nhà nưc, ca Mt trn, ca các kho cu báo chí ca các khuynh hưng chính tr khác bưc %u có s so sánh, i chi!u. Các phương pháp thng kê, t$ng h"p tài liu, phân tích văn bn, phương pháp so sánh, i chi!u... ã ư"c s d ng trong sut quá trình nghiên cu. Các quan im khách quan, quan im h thng, quan im phát trin, quan im lch s-logic và quan im so sánh ã ư"c áp d ng vào quá trình nghiên cu. Da trên cơ s# các tư liu thu thp ư"c, tác gi ã thc hin các suy oán, phán oán mt cách khách quan, ánh giá c mt thành công và hn ch! ca báo chí cách mng trong giai on 1925-1945. &ng thi, ã t báo chí cách mng vào úng bi cnh thc ti n thi kỳ này, phi xut bn mt cách bí mt, bt h"p pháp là ch y!u có cái nhìn th*a áng. Báo chí cách mng cũng ư"c nhìn nhn trong mt h thng vi các dòng báo khác, trong s vn ng và phát trin ca bn thân nó và ca hot ng báo chí # Vit Nam 1925-1945. Báo chí cách mng cũng ư"c tái hin trong tính phong phú, a dng ca lch s, gn vi logic ni ti - s"i ch * theo quan im ca Lênin: Báo chí không ch là ngưi tuyên truyn tp th, c$ ng tp th mà còn là ngưi t$ chc tp th, &ng thi t trong mi quan h so sánh vi mt s dòng báo khác. t$ chc chính tr-xã hi r&i ca t$ chc xã hi-ngh nghip dưi s lãnh o ca ng” [1, tr. 77-78]. Tác gi Nguyn Thành cho r ng: “Ch !n khi cách mng Vit Nam ư"c soi sáng b ng ch nghĩa Mác-Lênin thì mi có nhn thc rõ ràng, %y v báo chí cách mng là vũ khí cách mng, và mi xut hin nn báo chí cách mng Vit Nam” [2, 5]. Xét v mt không gian, báo chí cách mng Vit Nam ch y!u ư"c xut bn # trong nưc, phát hành trong nưc, nhưng cũng có nhng trưng h"p, báo chí cách mng ư"c xut bn b#i các t$ chc hay trung tâm ch o t # nưc ngoài, phát hành # nưc ngoài và ưa v ch o hot ng thc tin ca cách mng Vit Nam (như các t Thanh Niên, &ng Thanh, Thân Ái, Tp chí Bôn sơ vích...). Xét v mt thi gian, báo chí cách mng Vit Nam phi ư"c sinh ra b#i mt t$ chc cách mng Vit Nam (vy nên, nhng t như Le Paria, Vit Nam h&n, Lao Nông, Vô sn...xut bn # Pháp, mc dù u tranh cho l"i ích ca giai cp và dân tc Vit Nam cũng như các dân tc thuc a, không ư"c coi là báo chí cách mng). GS.TS. + Quang Hưng khi nói v báo chí cách mng Vit Nam ã gi ó là “Mt dòng báo chí c bit trưc khi giành ư"c chính quyn”, “mng báo chí cách mng” là “di sn văn hóa” n$i bt trưc Cách mng Tháng Tám 24 N.T.T. Hằng / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 30, Số 1 (2014) 22-32 ca ng ta” [3, tr. 112]. Như vy, t( quan im ca các nhà nghiên cu, có th i !n k!t lun r ng báo chí cách mng là báo chí ca các t$ chc cách mng, u tranh òi gii phóng dân tc, giành c lp dân tc, ti!n lên xây dng ch nghĩa xã hi dưi s lãnh o ca ng Cng sn Vit Nam. V bn cht, nghiên cu báo chí cách mng luôn phi cp !n s lãnh o ca ng Cng sn v lý lun, chính tr, v công tác tuyên truyn, t$ chc. Tuy nhiên, cũng c%n phân bit rõ khái nim báo chí cách mng và báo chí ca ng Cng sn Vit Nam. Báo chí ca ng là báo chí cách mng, nhưng không phi mi báo chí cách mng là báo chí ca ng. Hai loi hình này có nhng ranh gii nht nh, mc dù báo chí cách mng là hưng !n s thành lp ng (như báo Thanh Niên) hoc do ng t$ chc, ch o, vi!t theo quan im, ưng li ca ng. B#i nhìn vào lch s báo chí Vit Nam trưc năm 1945, nhng t báo ca T$ng Công hi Bc kỳ, ca Mt trn Vit Minh (như Vit Nam c Lp, Cu quc..) cũng không gi mt cách ơn gin là báo chí ca ng. V khái nim chính tr: “Chính tr, theo nguyên nghĩa ca nó, là nhng công vic Nhà nưc, là phm vi hot ng gn vi nhng quan h giai cp, dân tc và các nhóm xã hi khác nhau mà ht nhân ca nó là vn giành, gi và s d ng quyn lc nhà nưc” [4, tr. 11]. Như vy, cái quan trng nht trong chính tr, hưng ca Nhà nưc, xác nh hình thc, nhim v , ni dung hot ng ca Nhà nưc. Tuy nhiên, nói !n chính tr n!u ch nói !n giai cp và nhà nưc thì có l là chưa , mc dù vn giai cp và nhà nưc là hai vn cơ bn nht ca chính tr. Chính tr là quan h v l"i ích gia các giai cp, các nhóm xã hi, các quc gia dân tc. Vì vy, v thc cht chính tr là quan h gia các giai cp, các nhóm xã hi, các quc gia dân tc.. trong vic phân b$ các giá tr xã hi. T( khái nim chính tr i !n khái nim i sng chính tr. Ta thy i sng chính tr (political life) là khái nim ch “nhng hot ng và công vic liên quan !n chính tr quc gia hay chính tr quc t!” [5, tr. 183]. Trong khuôn kh$ ca nghiên cu này, chúng tôi ánh giá vai trò ca báo chí cách mng vi i sng chính tr Vit Nam, nghĩa là nhng hot ng và công vic liên quan !n chính tr Vit Nam 1925-1945. Vy báo chí chính tr nói riêng, truyn thông chính tr nói chung có th tác ng !n i sng chính tr như th! nào? Pippa Noris, mt hc gi !n t( i hc Harvard, Hoa Kỳ, cho r ng: “Truyn thông chính tr là mt quá trình tương tác liên quan !n vic truyn ti thông tin gia các chính tr gia, các phương tin truyn thông và công chúng. ó là mt quá trình hot ng theo chiu t( trên xung -t( các t$ chc qun lý xung ti ngưi dân, theo chiu ngang - gia các nhà hot ng theo Lênin, là “t$ chc chính quyn nhà chính tr, và chiu t( dưi lên - t( dư lun xã nưc”, chính tr là s tham gia ca nhân dân vào các công vic ca Nhà nưc, các nh hi tác ng !n chính quyn” [6]. (Có th tham kho # Hình 1) N.T.T. Hằng / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 30, Số 1 (2014) 22-32 25 Các iu kin bên ngoài Ngun thông ip Ni dung thông ip Hiu qu ca TTC Các kênh trc ti!p Các iu kin kinh t!, chính tr, xã hi Các thông ip ư"c ưa ra b#i: Các ng phái Các t$ chc Các phong trào xã hi mi Các nhà chính tr Ni dung ca: Báo Tp chí ài phát thanh ài truyn hình Internet Tác ng lên: Nhn thc chính tr Thái chính tr Hành vi chính tr Phn h&i Hình 1: Mô hình v quá trình sn xut, ni dung và hiu qu ca truyn thông. Như vy, theo khung lý thuy!t này, o tác ng ca báo chí cách mng !n i sng chính tr Vit Nam 1925-1945, chúng tôi có th o qua s tác ng ca ni dung báo chí !n nhn thc chính tr, thái chính tr và hành vi chính tr ca công chúng như th! nào. 4. Báo chí cách mng vi i sng chính tr Vit Nam 1925-1945 4.1. Báo chí cách mng là vũ khí tư tưng, lý lun ca các t chc cách mng Vit Nam Xuyên sut lch s báo chí cách mng Vit Nam 1925-1945, ta thy báo chí luôn là cơ quan ngôn lun ca t$ chc cách mng và u tranh mnh m vi nhng xu hưng tư tư#ng i lp: u tranh vi các tư tư#ng, quan im chính tr, chính sách ca ch nghĩa ! quc Pháp và bn tay sai; chng ch nghĩa quc gia ci lương, nhng xu hưng th*a hip, %u hàng; chng ch nghĩa tơrtxkit; nhng sai l%m t khuynh và hu khuynh trong ni b ng và trong các t$ chc qu%n chúng cách mng...Và chính qua ó, ã tuyên truyn cho ch nghĩa Mác-Lênin, truyn bá tư tư#ng cng sn vào Vit Nam, nâng cao nhn thc chính tr ca qu%n chúng. Ngay t( s 1 ngày 11 - 2 - 1931, Tp chí Cng sn, Tp chí Lý lun và Chính tr ca Trung ương ng ông Dương, ã ghi # Li nói %u r ng: “M c ích ca ng chúng ta, kch lit công kích nhng tư tư#ng sai l%m, nhng xu hưng hot %u và bit phái, làm cho nn tư tư#ng và hành ng trong ng ư"c nht thng” [7]. Chính cuc u tranh tư tư#ng, lý lun trên báo chí cách mng, trong ó có báo chí cách 26 N.T.T. Hằng / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 30, Số 1 (2014) 22-32 mng trong tù nhng năm 30 ca th! k, XX ã góp ph%n quan trng vào vic xây dng và cng c tư tư#ng, chính tr cho ng viên và qu%n chúng, &ng thi ã làm phân hóa Vit Nam Quc dân ng. Qua nhng cuc kh-u chi!n, bút chi!n, tuyên truyn và thuy!t ph c ca nhng ngưi cng sn, mt s ng viên Vit Nam Quc dân ng ã ly khai ng, t( ch+ ng trung lp ã ng h.n sang ch nghĩa Mác và ng Cng sn, tr# thành ng viên ng Cng sn như Tr%n Huy Liu, Tư#ng Dân Bo, Trnh Tam Tnh, Tô Hiu, Nguyn Bình, Nguyn c Chính v.v.. Mc dù quá trình chuyn $i ó không phi không có nhng băn khoăn, trăn tr#: “phi sng vi nhng mâu thun gay gt, cái cũ xung t vi cái mi, cái cũ chng li cái mi mt cách bưng bnh, d.ng dai và cui cùng cái mi d%n d%n ln t cái cũ”, mt quá trình “!n vi ng không phi b ng con ưng bình thn mà khúc khu,u, gp gnh” [8, tr. 155]. Có ngưi chưa thành ng viên cng sn nhưng tư tư#ng ã chuyn h.n sang ch nghĩa Mác và ng Cng sn trưc khi trút hơi th# cui cùng, như Phm Tun Tài, li bn di chúc lch s [9, tr. 166]. Cuc u tranh chng tơrtxkit trên báo chí cách mng cũng vô cùng căng th.ng và quy!t lit, tr# thành mt trong nhng cuc u tranh tư tư#ng mnh m nht trên báo chí ca ng. Nhng ngưi tơrtxkit ã công b tuyên ngôn, vi!t sách, báo chng ng Cng sn và Quc t! Cng sn trên tt c các vn chi!n lư"c và ch o chi!n lư"c, sách lư"c cách mng, !n các ch trương hot ng c th. Báo ca tơrtxkit, tiêu biu như La Lutte ã công khai chng Mt trn Dân ch ông Dương, chng ng Cng sn ông Dương và Quc t! Cng sn, tuyên truyn cho lý lun cc oan gi cách mng ca Tơrtxki và c$ ng cho nhng cuc u tranh giai cp phiêu lưu, mù quáng. Tp chí Cng sn, Tp chí Liên Chp y a phương Nam ông Dương, ã có bài phê phán ch nghĩa Tơrtxkit mt cách h thng l%n %u tiên trên mt Tp chí Lý lun ca ng t( năm 1933, “G/ mt n ch nghĩa tơrtxkit” ca tác gi Hà Ni (Tr%n Văn Giàu). Bưc vào thi kỳ Mt trn Dân ch, t báo %u tiên tn công tơrtxkit # Nam Kỳ là L’Avant garde, # Bc Kỳ là Hà Thành thi báo. Phê phán cơ bn và toàn din nht i tơrtxkit phi k !n báo Dân Chúng, mà như chúng tôi ã thng kê ư"c, ã có ít nht 41 bài vi!t trên báo này trong hai năm 1938-1939 tranh lun trc ti!p và u tranh vi hc thuy!t này, tiêu biu là chùm bài “Tơrtxkit i vi t do, hòa bình, cơm áo” (Dân Chúng, s 25, 26, 27 ngày 15, 19, 20-10-1938). Nhng ti!ng nói u tranh mnh m như vy ã giúp ng gi vng lp trưng, quan im ca mình, tác ng và nh hưng dư lun xã hi, giúp qu%n chúng nhân dân hiu thêm v ưng li ca ng Cng sn ông Dương, cũng như t-y chay vi nhng tư tư#ng phn ng, sai l%m. Dĩ nhiên, cách nhìn nhn ca ng hay báo chí ca ng cũng có nhng lúc cc oan, khi gi nhng ngưi tơrtxkit là “tay sai cho thc dân Pháp”, “mt thám cho phát xít Nht” và &ng nht h ng v phe phát xít: “Tht qu như li Xtalin ã nói t( lâu bn tơrtxkit không còn là i biu cho mt xu hưng chính tr trong giai cp th" thuyn na. Chúng ch còn là mt bn khiêu khích hèn h, ăn tin ca phát xít, vì quyn l"i ca tư bn tài chính mà làm hi phong trào th" thuyn” [10]. Nhng cuc u tranh chính tr-tư tư#ng sôi ng như vy trên din àn báo chí cách mng Vit Nam ã làm phong phú thêm i sng chính tr lúc by gi, làm cho ch nghĩa cng sn thâm nhp sâu thêm vào qu%n chúng, và làm chính quyn s" hãi. Ngày 26/9/1939, chính ph Pháp ã ban hành sc lnh t$ng ... - tailieumienphi.vn