Xem mẫu
- Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi Sè 6 - 2014 øng phã cña ngưêi d©n vµ céng ®ång khi x¶y ra b¹o lùc gia ®×nh ®èi víi ngưêi cao tuæi Lç ViÖt Phư¬ng ViÖn Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi TrÞnh ThÞ Ngäc Anh Häc viÖn N«ng nghiÖp ViÖt Nam Tãm t¾t: Dùa trªn sè liÖu cña ®iÒu tra vÒ Thùc tr¹ng b¹o lùc gia ®×nh, ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p nh»m ng¨n chÆn, lµm gi¶m sè vô b¹o lùc gia ®×nh trong n¨m 2012 vµ giai ®o¹n 2012-2016 ®ưîc thùc hiÖn t¹i 4 tØnh H¶i Phßng, Yªn B¸i, §µ N½ng vµ HËu Giang n¨m 2012, bµi viÕt tËp trung ph©n tÝch vÒ thùc tr¹ng b¹o lùc trong gia ®×nh vµ nh÷ng øng phã cña ngưêi d©n còng như céng ®ång trong viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vô b¹o lùc gia ®×nh ®èi víi ngưêi cao tuæi. KÕt qu¶ ph©n tÝch cho thÊy øng phã cña ngưêi cao tuæi khi bÞ b¹o lùc gia ®×nh rÊt kh¸c nhau. Tuy ®¸nh gi¸ cao vai trß cña c¸c tæ chøc trong viÖc can thiÖp vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò b¹o lùc x¶y ra ®èi víi ngưêi cao tuæi ë céng ®ång, hä thưêng kh«ng t×m ®Õn sù gióp ®ì cña c¸c tæ chøc nµy khi sù viÖc x¶y ra trong gia ®×nh. Tõ khãa: B¹o lùc gia ®×nh; B¹o lùc gia ®×nh ®èi víi ngưêi cao tuæi. B¹o lùc gia ®×nh (BLG§) cã thÓ xuÊt ph¸t tõ nh÷ng kh¸c biÖt hoÆc bÊt ®ång vÒ lèi sèng, nh÷ng chªnh lÖch gi÷a kú väng vµ vai trß thùc tÕ gi÷a c¸c thµnh viªn. Theo b¸o c¸o tæng hîp tõ c¸c ®Þa phư¬ng, sè vô BLG§ ®ưîc ghi nhËn trªn toµn quèc lµ kho¶ng trªn 70 ngµn vô mçi n¨m, tÝnh tõ
- 16 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 24, sè 6, tr. 15-26 n¨m 2009 ®Õn nay (®©y lµ sè liÖu ®ưîc ghi nhËn tõ 57/64 tØnh thµnh). Trong ®ã, tØnh Qu¶ng Nam ®ưîc ghi nhËn lµ ®Þa phư¬ng cã sè vô b¹o lùc ®ưîc thèng kª cao nhÊt cho dï còng cã xu hưíng gi¶m dÇn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. N¨m 2009 ®ưîc ghi nhËn víi gÇn 13.000 vô, n¨m 2010 h¬n 8.000 vô, ®Õn n¨m 2011 chØ cßn h¬n 3.000 vô (Bé V¨n hãa, ThÓ thao vµ Du lÞch, 2012). B¹o lùc vµ ngưîc ®·i lµ vÊn ®Ò mµ ngưêi cao tuæi (NCT) cã thÓ gÆp ph¶i trong mäi x· héi, d©n téc, t«n gi¸o, chñng téc, ë mäi vÞ thÕ kinh tÕ x· héi. B¹o lùc ®èi víi NCT ®ưîc ph¸t hiÖn phÇn lín lµ do c¸c thµnh viªn gia ®×nh g©y ra (Administration on Aging-US, 1998. TrÝch l¹i tõ TrÇn ThÞ Hång, 2013). Chñ ®Ò BLG§ ®èi víi NCT ®· ®ưîc nghiªn cøu trong thêi gian qua, tuy nhiªn, chưa cã nhiÒu nghiªn cøu vÒ chñ ®Ò nµy. B¹o lùc ®èi víi NCT thưêng ®ưîc ®Ò cËp như mét khÝa c¹nh trong c¸c nghiªn cøu vÒ NCT, quan hÖ gia ®×nh, BLG§, b¹o lùc ®èi víi phô n÷. §iÒu tra vÒ thùc tr¹ng BLG§, ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p nh»m ng¨n chÆn, lµm gi¶m sè vô BLG§ trong n¨m 2012 vµ giai ®o¹n 2012-2016 do Bé V¨n hãa, ThÓ thao vµ Du lÞch phèi hîp víi ViÖn Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi thùc hiÖn n¨m 2012 lµ mét trong sè Ýt nghiªn cøu ®éc lËp vÒ b¹o lùc ®èi víi NCT. Cuéc ®iÒu tra ®· pháng vÊn 242 NCT (tuæi tõ 60 trë lªn, cã sèng chung víi con c¸i ®· x©y dùng gia ®×nh) vÒ t×nh tr¹ng b¹o lùc ®èi víi NCT còng như øng phã cña ngưêi d©n, cña céng ®ång trong can thiÖp vµ gi¶i quyÕt b¹o lùc. Trưíc ®ã, kÕt qu¶ ®iÒu tra NCT cña ñy ban Quèc gia vÒ Ngưêi cao tuæi n¨m 2007 cho biÕt t×nh tr¹ng ngưîc ®·i NCT phæ biÕn ë n«ng th«n h¬n thµnh thÞ (9,59% so víi 2,37%). §iÒu nµy cã nghÜa lµ cã mét tû lÖ ®¸ng kÓ nh÷ng NCT ViÖt Nam ®ang ph¶i sèng chung víi b¹o lùc vµ phÇn lín NCT chÞu c¸c hµnh vi b¹o lùc, ngưîc ®·i do con ch¸u g©y ra. §èi víi mét sè quèc gia trªn thÕ giíi, c¸c gi¶i ph¸p can thiÖp vµ phßng chèng BLG§ thưêng ®ưîc thùc hiÖn th«ng qua ph¸p luËt, c¸c dÞch vô x· héi, c¸c chư¬ng tr×nh y tÕ søc kháe vµ c¸c gi¶i ph¸p phèi hîp gi÷a c¸c nhãm céng ®ång hay nhãm ®èi tưîng cña BLG§. Víi mét nÒn t¶ng ph¸p lý (phª chuÈn tham gia c«ng ưíc CEDAW – 1982; ký kÕt c¸c hiÖp ưíc vµ cam kÕt quèc tÕ vÒ quyÒn con ngưêi cã liªn quan ®Õn viÖc xãa bá t×nh tr¹ng BLG§; LuËt B×nh ®¼ng giíi – 2006; LuËt Phßng, chèng BLG§ – 2007) vµ cam kÕt m¹nh mÏ cña ChÝnh phñ trong c«ng t¸c phßng, chèng vµ ®Èy lïi n¹n BLG§, rÊt nhiÒu ho¹t ®éng tuyªn truyÒn, vËn ®éng phßng, chèng BLG§ (PCBLG§) ®· ®ưîc triÓn khai ë c¸c cÊp, c¸c ban ngµnh, ®oµn thÓ vµ c¸c ®Þa phư¬ng trªn toµn quèc. Tuy nhiªn, sù tham gia cña c¸c ban ngµnh ®oµn thÓ cña chÝnh quyÒn còng như c¸c c¸ nh©n cã liªn quan trong c«ng t¸c PCBLG§ ë ®Þa phư¬ng vÉn cßn cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt
- Lç ViÖt Phư¬ng & TrÞnh ThÞ Ngäc Anh 17 ®Þnh. §èi víi c¸c ®èi tưîng bÞ b¹o lùc, ®Æc biÖt lµ phô n÷ vµ ngưêi giµ, nh÷ng øng phã vµ c¸ch gi¶i quyÕt cña hä víi c¸c vÊn ®Ò b¹o lùc cña b¶n th©n còng hoµn toµn kh¸c nhau. Nh÷ng c©u hái ®Æt ra lµ: Quan ®iÓm cña ngưêi d©n vÒ tr¸ch nhiÖm cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n trong c«ng t¸c PCBLG§ ë ®Þa phư¬ng lµ g×? Vai trß cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n trong viÖc tham gia can thiÖp, xö lý c¸c vô BLG§? Nh÷ng øng phã cña ngưêi bÞ b¹o lùc trong viÖc gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng b¹o lùc cña b¶n th©n lµ g×? 1. Quan ®iÓm cña NCT vÒ tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¸ nh©n ®¬n vÞ trong viÖc phßng chèng BLG§ t¹i ®Þa phư¬ng Quan ®iÓm cña NCT vÒ c¸c tæ chøc, c¸ nh©n cã tr¸ch nhiÖm vµ ho¹t ®éng hiÖu qu¶ trong c«ng t¸c phßng chèng BLG§ nãi chung vµ t¹i ®Þa phư¬ng nãi riªng ®ưîc quan t©m trong nghiªn cøu nµy. VÒ tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¸ nh©n, tæ chøc trong c«ng t¸c PCBLG§ t¹i ®Þa phư¬ng, theo ghi nhËn tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu, hÇu hÕt c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc ®Òu ®ưîc ghi nhËn cã tr¸ch nhiÖm trong c«ng t¸c PCBLG§. Trong ®ã, c«ng an/d©n qu©n, trưëng phã th«n/tæ/ Êp, ñy ban nh©n d©n, thµnh viªn tæ hßa gi¶i vµ thµnh viªn gia ®×nh lµ c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc ®ưîc g¾n tr¸ch nhiÖm ë møc ®é cao nhÊt (xem B¶ng 1). VÒ tr¸ch nhiÖm chÝnh trong c«ng t¸c PCBLG§, c«ng an/d©n qu©n, trưëng phã th«n/tæ/Êp, ñy ban nh©n d©n còng lµ c¸c ®¬n vÞ ®ưîc cho r»ng chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh ®èi víi ho¹t ®éng PCBLG§ t¹i ®Þa phư¬ng. Trong ®ã, c«ng an/d©n qu©n ®ưîc cho lµ ®¬n vÞ chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh trong c«ng t¸c PCBLG§ t¹i ®Þa phư¬ng víi tû lÖ cao nhÊt (26,6%). G¾n liÒn víi chøc n¨ng, nhiÖm vô cña ngµnh c«ng an, ®©y lµ ®¬n vÞ ®ưîc ngưêi d©n cho r»ng cã tr¸ch nhiÖm chÝnh trong viÖc can thiÖp vµ gi¶i quyÕt c¸c vô viÖc BLG§. Trưëng/phã th«n/tæ vµ ñy ban nh©n d©n còng lµ ®¬n vÞ ®ưîc cho r»ng chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh; trong khi ®ã, ®èi víi c¸c ®oµn thÓ x· héi, chØ cã Héi Phô n÷ (7,5%) vµ thµnh viªn tæ hßa gi¶i (5,8%) ®ưîc ghi nhËn lµ cã tr¸ch nhiÖm chÝnh trong c«ng t¸c PCBLG§. C¸c ®oµn thÓ x· héi kh¸c như §oµn Thanh niªn, Héi NCT, Héi Cùu chiÕn binh… kh«ng nhËn ®ưîc hoÆc nhËn ®ưîc ®¸nh gi¸ rÊt thÊp vÒ viÖc chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh trong c«ng t¸c PCBLG§. §èi víi c¸c c¸ nh©n, tæ chøc ho¹t ®éng c«ng t¸c PCBLG§, trưëng/phã th«n/tæ; c«ng an/d©n qu©n vµ Héi Phô n÷ lµ 3 ®¬n vÞ ®ưîc ghi nhËn cã ho¹t ®éng hiÖu qu¶ nhÊt, víi tû lÖ lùa chän tư¬ng øng lµ 63,6%; 59,5% vµ 36%. §iÒu ®¸ng nãi lµ trưëng/phã th«n/tæ; c«ng an/d©n qu©n lµ c¸c c¸ nh©n, tæ chøc ®ưîc ghi nhËn ë tû lÖ cao vÒ tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn vµ tr¸ch nhiÖm chÝnh trong c«ng t¸c PCBLG§ t¹i ®Þa phư¬ng còng lµ c¸c c¸ nh©n, ®¬n vÞ
- 18 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 24, sè 6, tr. 15-26 B¶ng 1. Quan niÖm cña NCT vÒ c¸c c¸ nh©n tæ chøc cã tr¸ch nhiÖm vµ ho¹t ®éng hiÖu qu¶ trong c«ng t¸c PCBLG§ (%) ®ưîc ghi nhËn vÒ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ nhÊt. Kh¸c víi hai ®¬n vÞ nµy, Héi Phô n÷ kh«ng ph¶i lµ ®¬n vÞ ®ưîc ghi nhËn chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh trong c«ng t¸c PCBLG§ t¹i ®Þa phư¬ng nhưng l¹i ®ưîc ®¸nh gi¸ lµ ®¬n vÞ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. Sù nhiÖt t×nh, n¨ng næ cña c¸c c¸n bé phô n÷ t¹i ®Þa phư¬ng trong c«ng t¸c PCBLG§ ®ưîc NCT ®¸nh gi¸ cao. 2. øng phã cña ngưêi d©n vµ céng ®ång víi c¸c hµnh vi b¹o lùc víi NCT t¹i ®Þa phư¬ng 2.1. øng phã cña ngưêi d©n vµ céng ®ång ®èi víi c¸c hµnh vi b¹o lùc, ngưîc ®·i cha mÑ giµ trong gia ®×nh C¸c hµnh vi b¹o lùc, ngưîc ®·i NCT do con ch¸u ®· tõng g©y ra Kh«ng nhiÒu NCT thõa nhËn vÒ c¸c hµnh vi b¹o lùc mµ con c¸i tõng g©y ra. Trong 242 NCT tham gia nghiªn cøu, cã 8,7% tõng bÞ con c¸i sØ nhôc, l¨ng m¹; 6,2% tõng bÞ con c¸i kh«ng quan t©m ch¨m sãc vÒ thÓ chÊt;
- Lç ViÖt Phư¬ng & TrÞnh ThÞ Ngäc Anh 19 5,4% tõng bÞ con c¸i kh«ng quan t©m vÒ t×nh c¶m; 3,3% tõng bÞ con c¸i ®e däa; 1,7% tõng bÞ con c¸i tranh giµnh thõa kÕ; 1,2% tõng bÞ ®¸nh ®Ëp; cã 2 ngưêi tõng bÞ con c¸i tù ý sö dông tiÒn tiÕt kiÖm/ thu nhËp cña b¶n th©n vµ 1 ngưêi tõng bÞ con c¸i cÊm ®o¸n trong giao tiÕp. C¸c hµnh vi b¹o lùc mµ NCT ®· tõng tr¶i qua nhiÒu nhÊt ®ưîc chia sÎ ë ®©y lµ b¹o lùc vÒ tinh thÇn, sù sØ nhôc, l¨ng m¹, sù kh«ng quan t©m cña con c¸i còng khiÕn NCT bÞ r¬i vµo c¶m gi¸c c« ®¬n. §iÒu ®¸ng nãi lµ cã NCT ®· tõng chÞu nhiÒu lo¹i hµnh vi b¹o lùc tõ con ch¸u. Cã thÓ thÊy r»ng víi sè liÖu hiÖn cã, b¹o lùc víi NCT trong khu«n khæ ®iÒu tra nµy kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò ®¸ng quan ng¹i, mÆc dï vÉn cßn ®©u ®ã nh÷ng ngưêi con cã hµnh vi ngưîc ®·i cha mÑ. §iÒu chóng t«i b¨n kho¨n ®©y thùc sù lµ hiÖn tr¹ng cña hµnh vi b¹o lùc cña con c¸i víi NCT hay NCT cßn nÐ tr¸nh chia sÎ vÒ cuéc sèng thùc cña hä. C¸c hµnh vi b¹o lùc, ngưîc ®·i NCT gÆp ph¶i trong 12 th¸ng qua MÆc dï kh«ng cã nhiÒu trưêng hîp NCT tõng bÞ con c¸i ngưîc ®·i ®ưîc ghi nhËn, nhưng chñ yÕu c¸c trưêng hîp l¹i x¶y ra trong 12 th¸ng qua so víi thêi ®iÓm ®iÒu tra. Cô thÓ, cã 21 trưêng hîp con c¸i hçn l¸o, sØ nhôc cha mÑ giµ th× cã 12 trưêng hîp x¶y ra trong kho¶ng thêi gian 12 th¸ng qua; cã 8 cha mÑ giµ tõng bÞ ®e däa th× 6 trưêng hîp x¶y ra trong 12 th¸ng qua; cã 15 trưêng hîp cha mÑ giµ kh«ng nhËn ®ưîc sù quan t©m ch¨m sãc vÒ vËt chÊt tõ con c¸i th× cã 11 x¶y ra trong 12 th¸ng qua; cã 13 trưêng hîp kh«ng nhËn ®ưîc sù quan t©m cña con c¸i vÒ t×nh c¶m th× cã 10 trưêng hîp trong 12 th¸ng qua; cã 4 trưêng hîp con c¸i g©y søc Ðp ®Ó tranh giµnh thõa kÕ, ®ßi tµi s¶n víi cha mÑ giµ th× cã 3 vô x¶y ra trong 12 th¸ng qua. §iÒu nµy cho thÊy, mét bé phËn NCT vÉn ph¶i chÞu nh÷ng søc Ðp, nh÷ng chÊn ®éng t©m lý do nh÷ng hµnh vi b¹o lùc tinh thÇn tõ con c¸i. Ngưêi g©y BLG§ cho NCT PhÇn lín c¸c vô ngưîc ®·i cha mÑ giµ lµ do con trai hoÆc con d©u g©y ra. C¸c vô b¹o lùc ngưîc ®·i cha mÑ giµ do con g¸i hay con rÓ x¶y ra Ýt h¬n. Khi ®ưîc hái vÒ mét hµnh vi mµ con ch¸u g©y ¶nh hưëng nghiªm träng ®Õn sù an toµn vµ cuéc sèng cña NCT, 28 trong tæng sè 242 NCT (11,6%) cho biÕt hä tõng tr¶i qua c¶m gi¸c nµy. SØ nhôc, l¨ng m¹ lµ mét trong nh÷ng hµnh vi mµ nhiÒu NCT gÆp ph¶i vµ khiÕn cho hä c¶m thÊy mÊt an toµn trong cuéc sèng nhÊt. MÆc dï kh«ng nhiÒu trưêng hîp ghi nhËn sù kh«ng quan t©m vÒ vËt chÊt vµ t×nh c¶m cña con c¸i nhưng ®©y còng lµ nçi bÊt an kh«ng nhá ®èi víi cuéc sèng cña NCT. §êi sèng tinh thÇn “kháe m¹nh” thùc sù cã ý nghÜa ®èi víi cuéc sèng cña NCT, nh÷ng tæn h¹i vÒ tinh thÇn cã thÓ khiÕn cho NCT thÊy bÕ t¾c trong cuéc sèng.
- 20 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 24, sè 6, tr. 15-26 Kh«ng cã trưêng hîp NCT bÞ b¹o lùc ®Õn g©y thư¬ng tÝch hay ph¶i ®i kh¸m vµ ®iÒu trÞ nhưng nh÷ng tæn h¹i vÒ tinh thÇn lµ ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái khi NCT bÞ ngưîc ®·i. Trong sè 28 NCT bÞ ngưîc ®·i bëi con ch¸u th× 19 ngưêi cho r»ng bÞ ¶nh hưëng vµ 8 ngưêi bÞ ¶nh hưëng nhiÒu ®Õn søc kháe vµ tinh thÇn. Nguyªn nh©n cña c¸c vô b¹o lùc ®èi víi NCT “B÷a c¬m h«m nay t«i nÊu, nã b¶o Con c¸i gÆp khã kh¨n vÒ tµi c¬m h«m nay nh·o nµy, mai nÊu chÝnh (11/28 trưêng hîp), con say cøng h¬n th× nã l¹i b¶o c¬m h«m nay cøng qu¸. Hay lµ nåi canh, m×nh rưîu (10/28 trưêng hîp) hay m©u cho nh¹t, nã b¶o nh¹t, mÆn th× nã thuÉn trong sinh ho¹t hµng ngµy b¶o mÆn. Nã ®i lµm vÒ nã b¶o ë nhµ (7/28 trưêng hîp) lµ 3 nguyªn kh«ng lµm ®ưîc c¬m, nã chöi: lµm nh©n chÝnh NCT cho r»ng khiÕn khæ bá mÑ mµ giê kh«ng cã c¬m mµ ¨n. T«i nghÜ t«i giµ mµ cßn ¨n ®ưîc hä bÞ ngưîc ®·i bëi con ch¸u. n÷a lµ nã, vÝ dô thÕ nhưng mµ t«i ThËm chÝ, 2 trưêng hîp NCT bÞ kh«ng d¸m nãi. Cßn chöi bíi nhau to con c¸i ngưîc ®·i mµ kh«ng x¸c th× kh«ng ®©u. Nã muèn nãi thÕ nµo ®Þnh ®ưîc nguyªn nh©n lµ g× th× nãi, t«i kh«ng nãi, thÕ lµ yªn hÕt”… (kh«ng cã lý do ®Æc biÖt). “Kh«ng biÕt lµm thÕ nµo cho võa Nh÷ng kh¸c biÖt trong sinh ph¶i víi nã. Cho canh th× nã b¶o mÆn qu¸ nµy, nh¹t qu¸ nµy. Mµ m×nh ho¹t hµng ngµy còng lµ nh÷ng kh«ng lµm th× nã tøc, nã chöi con nguyªn nh©n c¨n b¶n khiÕn NCT nã. Nhưng mµ con nã cã biÕt lµm bÞ con c¸i rÇy la, c»n nh»n, m¾ng ®©u, chØ cã th»ng giµ nµy th«i. Con má. Kh«ng muèn to chuyÖn, “im nã cßn ®ang häc, t«i ph¶i tr«ng nã n÷a”. lÆng” lµ ph¶n øng hîp lý mµ NCT (Nam, 75 tuæi, n¹n nh©n b¹o lùc ®èi cho r»ng m×nh nªn lùa chän. víi NCT, Yªn B¸i). Sù bÊt lùc cña tuæi giµ khi ®Êt ®ai nhµ cöa th× ®· “nhưêng” cho con c¸i ®øng tªn hÕt trong khi mäi quyÕt ®Þnh hiÖn t¹i th× kh«ng ®ưîc tham gia “Kh«ng, kh«ng hái ý kiÕn g× hÕt, nã quyÕt ®Þnh. Nã muèn mua g× th× mua, muèn b¸n g× th× b¸n, lµm th× lµm kÖ nã. ¤i, nãi ®Õn c¸i chuyÖn ®Êy th× nhôc l¾m c« ¹ nhưng vÉn ph¶i chÞu, m×nh ë còng ch¼ng ®ưîc bao nhiªu n¨m. Chóng nã cho ¨n c¸i g× th× ®ưîc c¸i ®Êy. M×nh kh«ng cã tiÒn th× chÞu”. (Nam, 75 tuæi, n¹n nh©n b¹o lùc ®èi víi NCT, Yªn B¸i). NCT dưêng như còng khæ t©m, day døt khi kh«ng ®ưîc quan t©m vÒ vËt chÊt cho dï cã sù th«ng c¶m víi nh÷ng khã kh¨n vÒ kinh tÕ cña con c¸i: “Còng khæ l¾m nhưng ph¶i chÞu th«i. Xin c¸c con th× chØ xin ®ưîc mét lÇn th«i chø xin ®ưîc m·i µ? Nã còng ph¶i ®i t×m c¸i ¨n c¸i uèng cña nã chø. Nã cã cña ®©u mµ cho m×nh m·i” (Nam, 75 tuæi, n¹n nh©n b¹o lùc
- Lç ViÖt Phư¬ng & TrÞnh ThÞ Ngäc Anh 21 ®èi víi NCT, Yªn B¸i). øng phã cña NCT khi bÞ b¹o lùc NCT thưêng t×m ®Õn sù trî gióp cña ngưêi th©n trong gia ®×nh h¬n lµ t×m ®Õn c¸c c¸ nh©n, tæ chøc x· héi ®Ó can thiÖp, xö lý c¸c trưêng hîp BLG§. Trong sè nh÷ng NCT bÞ b¹o lùc tõ con ch¸u, cã 16/28 ngưêi t×m ®Õn nh÷ng ngưêi con kh¸c ®Ó t×m sù trî gióp vµ 13 NCT nhËn ®ưîc sù trî gióp sau khi x¶y ra c¸c vô viÖc b¹o lùc vµ nh÷ng trî gióp nµy ®Òu c¶i thiÖn t×nh h×nh tèt h¬n. Sau con c¸i, NCT bÞ b¹o lùc thưêng t×m ®Õn anh chÞ em ruét ®Ó cã ®ưîc sù can thiÖp, trî gióp. RÊt Ýt NCT t×m ®Õn c¸c tæ chøc, ®oµn thÓ ë ®Þa phư¬ng ®Ó can thiÖp ®Õn c¸c vô BLG§, chØ cã 5 NCT t×m ®Õn tæ trưëng tæ d©n phè vµ hµng xãm ®Ó cã ®ưîc sù trî gióp khi bÞ con c¸i g©y b¹o lùc. KÕt qu¶ nµy kh¸c víi nh÷ng nhËn ®Þnh vÒ sù tham gia cña céng ®ång, c¸c tæ chøc, c¸ nh©n ë ®Þa phư¬ng trong sù can thiÖp ®Õn c¸c vô viÖc con c¸i ngưîc ®·i cha mÑ lµ NCT ®· ph©n tÝch trªn ®©y. Ngưêi d©n ë ®Þa phư¬ng ®¸nh gi¸ c¸c tæ chøc, ®oµn thÓ ®· tham gia rÊt tÝch cùc trong viÖc can thiÖp vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vô viÖc b¹o lùc víi NCT. Lý do NCT kh«ng nhê sù trî gióp cña chÝnh quyÒn vµ c¸c tæ chøc ®oµn thÓ Trong sè nh÷ng trưêng hîp kh«ng t×m ®Õn sù trî gióp ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò b¹o lùc, hÇu hÕt do NCT sî mang tiÕng xÊu cho gia ®×nh (39%) B¶ng 2. Nh÷ng ngưêi/n¬i n¹n nh©n BLG§ thưêng t×m ®Õn sù trî gióp
- 22 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 24, sè 6, tr. 15-26 hoÆc cho r»ng do hµnh vi ®ã kh«ng nghiªm träng (35,7%); 17,9% ng¹i ngÇn, xÊu hæ; 7,1% lµ sî bÞ ®e däa vµ tin lµ kh«ng ®ưîc gióp ®ì nªn kh«ng t×m sù trî gióp tõ bªn ngoµi. Nh×n chung, NCT bÞ b¹o lùc thưêng cã xu hưíng “hưíng néi” ®Ó t×m sù trî gióp hoÆc im lÆng, chÞu ®ùng h¬n lµ t×m ®Õn sù trî gióp ë bªn ngoµi. Víi t©m lý xÊu hæ, sî ®iÒu tiÕng cho gia ®×nh, hä thưêng muèn giÊu t×nh tr¹ng thËt cña b¶n th©n ®Ó cã ®ưîc c¶m gi¸c cuéc sèng yªn b×nh lóc tuæi giµ. Còng cã trưêng hîp NCT buéc ph¶i nhê cËy ®Õn chÝnh quyÒn ®Þa phư¬ng ®Ó gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng ®Êt ®ai cho m×nh. Tuy nhiªn, cho ®Õn thêi ®iÓm ®iÒu tra, vÉn kh«ng cã ®éng th¸i gi¶i quyÕt tõ chÝnh quyÒn ®Þa phư¬ng: “T«i ®· lµm 3 lÇn ®¬n nhưng kh«ng ®ưîc. Göi lªn th«n råi th«n chuyÓn lªn x·, nhưng hä kh«ng gi¶i quyÕt. T«i b¶o lµ ®Êt nµy t«i sö dông tõ n¨m 58 [1958] nhưng t«i ®· nhưêng cho con. V× t«i giµ råi nªn t«i nhưêng cho con ®øng tªn vµ t«i ë víi nã. Nhưng giê nã kh«ng cho t«i ë vµ t«i kh«ng ë chung víi nã n÷a th× nhê x· gi¶i quyÕt, tr¶ l¹i sæ ®á cho t«i. X· b¶o lµ sæ nµy 15 n¨m míi ®ưîc ®æi l¹i. B©y giê chưa ®æi ®ưîc. Trªn x· kh«ng cã quyÒn. Kh«ng cã quyÒn th× chÞu råi” (Nam, 75 tuæi, n¹n nh©n BLG§, Yªn B¸i). Sù can thiÖp cña céng ®ång Trong sè c¸c trưêng hîp NCT bÞ con c¸i ngưîc ®·i nghiªm träng, chØ cã vµi trưêng hîp bÞ gãp ý, phª b×nh t¹i céng ®ång; bÞ ph¹t hµnh chÝnh; hay bÞ ph¹t c¶nh c¸o vµ gi¸o dôc t¹i ®Þa phư¬ng. Nh×n chung, c¸c biÖn ph¸p xö lý ®èi víi c¸c trưêng hîp con c¸i ngưîc ®·i cha mÑ giµ chưa ®ưîc thùc hiÖn nhiÒu. 2.2. øng phã cña ngưêi d©n vµ céng ®ång ®èi víi c¸c hµnh vi b¹o lùc, ngưîc ®·i cha mÑ giµ ë ®Þa phư¬ng theo ghi nhËn cña NCT Nh÷ng ph©n tÝch dưíi ®©y vÒ c¸c vô viÖc b¹o lùc ®èi víi NCT ë céng ®ång do nh÷ng NCT trong nghiªn cøu nµy chøng kiÕn sÏ gióp cho ngưêi ®äc nh×n nhËn toµn diÖn h¬n vÒ BLG§ ®èi víi NCT ë ®Þa bµn nghiªn cøu vµ c¸ch gi¶i quyÕt cña NCT bÞ b¹o lùc còng như céng ®ång. Hµnh vi b¹o lùc, ngưîc ®·i cha mÑ giµ ë ®Þa phư¬ng §¸nh gi¸ vÒ møc ®é t¨ng – gi¶m cña c¸c hµnh vi b¹o lùc, ngưîc ®·i víi NCT, 58,7% trong tæng sè 242 NCT cho r»ng c¸c hµnh vi ngưîc ®·i ®èi víi NCT ë ®Þa phư¬ng trong 5 n¨m gÇn ®©y cã xu hưíng gi¶m ®i; 13,2% cho r»ng møc ®é như cò vµ 19,8% cho biÕt cã sù t¨ng lªn. ChØ cã 100 trong tæng sè 242 ngưêi ®ưîc hái cho biÕt hä tõng chøng kiÕn c¸c vô BLG§ víi NCT kh¸c ë ®Þa phư¬ng. C¸c hµnh vi b¹o lùc bëi
- Lç ViÖt Phư¬ng & TrÞnh ThÞ Ngäc Anh 23 BiÓu ®å 1. Tû lÖ NCT ®¸nh gi¸ cã x¶y ra c¸c hµnh vi b¹o lùc, ngưîc ®·i víi cha mÑ giµ ë ®Þa phư¬ng (%) con ch¸u ®èi víi NCT ®ưîc ph¶n ¸nh nhiÒu nhÊt lµ sØ nhôc, hçn l¸o víi cha mÑ (38%); 23% trưêng hîp con c¸i ®¸nh ®Ëp cha mÑ giµ; 17% ®e däa bè mÑ; gÇn 10% cha mÑ giµ ph¶i chÞu c¶nh con c¸i tranh giµnh thõa kÕ. Mét sè ý kiÕn cho biÕt ë ®Þa phư¬ng ®· cã trưêng hîp con c¸i tù ý sö dông thu nhËp/tiÕt kiÖm mµ kh«ng nhËn ®ưîc sù ®ång ý cña NCT hay nhèt NCT trong nhµ, tuy nhiªn, møc ®é kh«ng nhiÒu (BiÓu ®å 1). Bªn c¹nh ®ã, mét sè NCT kh«ng nhËn ®ưîc sù quan t©m, ch¨m sãc vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn tõ con ch¸u (4%). §èi víi NCT, sù bá mÆc cña con c¸i, sù c« ®¬n cña tuæi giµ cã thÓ g©y nh÷ng tæn h¹i vÒ t©m lý, nh÷ng tæn thư¬ng vÒ tinh thÇn kh«ng g× bï ®¾p ®ưîc. Sù can thiÖp cña c¸c tæ chøc, ®oµn thÓ ®èi víi c¸c trưêng hîp b¹o lùc víi cha mÑ lµ NCT ë céng ®ång Trong sè 100 ý kiÕn ghi nhËn cã x¶y ra b¹o lùc ®èi víi NCT ë céng ®ång, cã 76 ý kiÕn nªu vÒ sù can thiÖp, hç trî cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n. Theo ®¸nh gi¸ cña ngưêi d©n, tæ trưëng tæ d©n phè lµ thµnh viªn tham gia nhiÒu nhÊt trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vô viÖc con c¸i ngưîc ®·i cha mÑ cao tuæi ë ®Þa phư¬ng (76,3%). Bªn c¹nh ®ã, c¸c ®oµn thÓ x· héi ë ®Þa phư¬ng còng ®ưîc ghi nhËn lµ c¸c thµnh viªn tÝch cùc tham gia gi¶i quyÕt c¸c vô viÖc b¹o lùc ®èi víi NCT: 48,7% vô cã sù tham gia cña Héi Phô n÷; 42,1% cã sù tham gia cña héi NCT; 36,8% cã sù tham gia cña c«ng an/d©n qu©n vµ 34,2% cã sù tham gia cña MÆt trËn tæ quèc.
- 24 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 24, sè 6, tr. 15-26 B¶ng 3. C¸c c¸ nh©n/ tæ chøc tham gia can thiÖp, hç trî gi¶i quyÕt BLG§ t¹i ®Þa phư¬ng theo ®¸nh gi¸ cña NCT (%) C¸c biÖn ph¸p xö lý BLG§ cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n ë ®Þa phư¬ng C¸c biÖn ph¸p xö lý cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n ®èi víi 76 vô b¹o lùc, ngưîc ®·i cha mÑ giµ t¹i céng ®ång ®ưîc ghi nhËn chñ yÕu lµ can ng¨n vµ hßa gi¶i t¹i chç (73/76 vô viÖc, tư¬ng ®ư¬ng 96,1%); b¸o víi ngưêi cã tr¸ch nhiÖm xö lý 44,7%; kiÓm ®iÓm ngưêi g©y b¹o lùc 43,4%; gióp n¹n nh©n t¹m l¸nh 36,8%; xö lý hµnh chÝnh víi ngưêi g©y b¹o lùc 17,1%. Theo quan s¸t cña NCT, c¸c biÖn ph¸p nµy ®Òu ®ưîc ®¸nh gi¸ cã hiÖu qu¶, gãp phÇn lµm gi¶m thiÓu c¸c hµnh vi b¹o lùc, ngưîc ®·i cha mÑ giµ t¹i céng ®ång. Tuy nhiªn, xö lý hµnh chÝnh vµ kiÓm ®iÓm ngưêi g©y b¹o lùc lµ c¸c biÖn ph¸p ®ưîc cho r»ng cßn mang tÝnh h×nh thøc, chưa thùc sù hiÖu qu¶ so víi c¸c biÖn ph¸p kh¸c trong viÖc xö lý BLG§ t¹i ®Þa phư¬ng. BiÖn ph¸p gióp n¹n nh©n t¹m l¸nh ®ưîc hç trî nhiÒu cho c¸c trưêng hîp NCT bÞ con c¸i ®¸nh ®Ëp vµ sØ nhôc. Theo ghi nhËn cña ngưêi d©n, hµnh vi con c¸i ®¸nh ®Ëp cha mÑ giµ còng lµ hµnh vi cã sù can thiÖp nhiÒu nhÊt cña c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc t¹i ®Þa phư¬ng. Sù kh«ng quan t©m ch¨m sãc vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn cña con c¸i víi cha mÑ giµ lµ hµnh vi Ýt ®ưîc ph¸t hiÖn h¬n nªn ngưêi d©n còng kh«ng ph¶n ¸nh ®ưîc c¸c biÖn ph¸p can thiÖp, xö lý kÞp thêi. Kh«ng nhiÒu c¸c vô viÖc tranh giµnh thõa kÕ ®ưîc ghi nhËn ë céng ®ång (8 vô) nhưng c¸c h×nh thøc can thiÖp cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n kh¸ tÝch cùc.
- Lç ViÖt Phư¬ng & TrÞnh ThÞ Ngäc Anh 25 B¶ng 4. C¸c h×nh thøc xö lý b¹o lùc theo c¸c hµnh vi cña con ch¸u ®èi víi NCT (sè vô) Bµn luËn Cho ®Õn nay, BLG§ lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò cÇn cã sù can thiÖp, gi¶i quyÕt kh«ng chØ ë trong ph¹m vi gia ®×nh, dßng hä mµ cßn cÇn cã sù tham gia cña c¸c ban ngµnh, ®oµn thÓ còng như c¸c c¸ nh©n t¹i céng ®ång. ChØ khi BLG§ kh«ng cßn lµ chuyÖn riªng sau “mçi c¸nh cöa” th× c¸c vÊn ®Ò ngưîc ®·i, b¹o lùc míi cã kh¶ n¨ng ®ưîc gi¶i quyÕt. ChÝnh quyÒn c¸c cÊp, ®Æc biÖt lµ c«ng an, thùc sù cã vai trß quan träng trong viÖc xö lý ®èi víi ngưêi g©y b¹o lùc vµ gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng BLG§. Theo quan ®iÓm cña ngưêi d©n, c«ng an vµ d©n qu©n lµ tæ chøc cã tr¸ch nhiÖm quan träng trong viÖc b¶o vÖ sù an toµn cho n¹n nh©n vµ xö lý ngưêi g©y b¹o lùc. Trong c¸c biÖn ph¸p hç trî ®ưîc cho lµ cã hiÖu qu¶ trong c«ng t¸c PCBLG§, can ng¨n vµ hßa gi¶i t¹i chç lµ biÖn ph¸p ®Çu tiªn mµ céng ®ång thưêng thùc hiÖn ®èi víi c¸c vô BLG§. NÕu t×nh tr¹ng BLG§ kh«ng gi¶m nhÑ, ngưêi d©n sÏ b¸o víi ngưêi cã tr¸ch nhiÖm tiÕp tôc xö lý như c«ng an, d©n qu©n, chÝnh quyÒn ®Þa phư¬ng, tæ trưëng tæ d©n phè. B¹o lùc gi÷a con ch¸u ®èi víi NCT còng ®ưîc ghi nhËn. Con c¸i sØ nhôc, hçn l¸o lµ hµnh vi ngưîc ®·i mµ cha mÑ giµ thưêng gÆp ph¶i nhÊt. NCT thưêng bÞ b¹o lùc ngưîc ®·i do con trai vµ con d©u h¬n lµ con g¸i vµ con rÓ. §iÒu ®¸ng lưu t©m lµ trong khi céng ®ång ®¸nh gi¸ cao vÒ vai trß cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n trong viÖc can thiÖp vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò b¹o
- 26 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 24, sè 6, tr. 15-26 lùc ®èi víi NCT th× NCT bÞ b¹o lùc l¹i cho r»ng hä rÊt Ýt t×m ®Õn sù gióp ®ì cña c¸c tæ chøc nµy. Nh÷ng ghi nhËn cña NCT cho thÊy cã c¸c c¸ch thøc øng phã kh¸c nhau ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vô viÖc b¹o lùc víi NCT. Sù tham gia cña céng ®ång vµ c¸c ®oµn thÓ x· héi ®ưîc ®¸nh gi¸ lµ tÝch cùc vµ hiÖu qu¶ trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vô viÖc b¹o lùc, ngưîc ®·i NCT mµ hä chøng kiÕn ë céng ®ång. Trong khi ®ã, ®èi víi 28 trưêng hîp NCT bÞ b¹o lùc, hä thưêng t×m ®Õn sù trî gióp cña nh÷ng ngưêi con kh¸c trong gia ®×nh hoÆc anh chÞ em ruét h¬n lµ t×m ®Õn sù trî gióp cña c¸c tæ chøc, ®oµn thÓ x· héi. NCT còng cã xu hưíng t×m ®Õn c¸c c¸ nh©n kh¸c ngoµi céng ®ång như trưëng th«n/ tæ trưëng tæ d©n phè; ngưêi cã uy tÝn trong céng ®ång; ngưêi cã uy tÝn trong dßng hä. Ph¶n øng hưíng néi hay “kh«ng lµm lín chuyÖn” khi gÆp b¹o lùc, ngưîc ®·i bëi con ch¸u lµ do NCT muèn giÊu vÒ t×nh tr¹ng b¹o lùc cña b¶n th©n vµ phÇn nµo lµ do sù gióp ®ì cña c¸c tæ chøc, ®oµn thÓ chưa thùc sù như mong ®îi. §©y lµ mét trong nh÷ng nghiªn cøu ban ®Çu vÒ øng phã cña NCT trong c¸c trưêng hîp bÞ BLG§ nªn chØ cã 28 NCT nãi vÒ t×nh tr¹ng b¹o lùc cña b¶n th©n. Trong bµi viÕt nµy, còng chØ cã 01 trưêng hîp cô thÓ lµ n¹n nh©n b¹o lùc lµ ngưêi cao tuæi ®ưîc ph©n tÝch. Nh÷ng ghi nhËn, ®¸nh gi¸ ban ®Çu hy väng gióp cho chóng ta nh×n nhËn râ h¬n vÒ ph¶n øng, c¸ch xö lý vµ ®¸nh gi¸ cña NCT trong gi¶i quyÕt c¸c vô viÖc b¹o lùc mµ b¶n th©n hä lµ n¹n nh©n hay c¸c vô viÖc x¶y ra ë ®Þa phư¬ng.n Tµi liÖu trÝch dÉn Bé V¨n hãa - ThÓ thao vµ Du lÞch, Tæng côc Thèng kª, ViÖn Gia ®×nh vµ Giíi, Quü Nhi ®ång Liªn hiÖp quèc. 2008. KÕt qu¶ ®iÒu tra gia ®×nh ViÖt Nam n¨m 2006. Hµ Néi. Bé V¨n hãa - ThÓ thao vµ Du lÞch. 2012. Tæng hîp b¸o c¸o ®Þa phư¬ng n¨m 2012. Tæng côc Thèng kª. 2010. KÕt qu¶ tõ nghiªn cøu quèc gia vÒ b¹o lùc gia ®×nh víi phô n÷ ë ViÖt Nam. Hµ Néi. TrÇn ThÞ Hång. 2013. Nghiªn cøu b¹o lùc ®èi víi ngưêi cao tuæi ViÖt Nam trong gia ®×nh - Mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra (§Ò tµi cÊp c¬ së n¨m 2013). UNFPA. 2012. Phßng, chèng vµ øng phã ®èi víi b¹o lùc gia ®×nh ë ViÖt Nam- Bµi häc tõ m« h×nh can thiÖp t¹i tØnh Phó Thä vµ BÕn Tre. ViÖn Gia ®×nh vµ Giíi. 2008. DiÔn biÕn cña b¹o lùc gia ®×nh nh÷ng ph¸t hiÖn tõ mét cuéc nghiªn cøu ®Þnh tÝnh. Nxb. Khoa häc X· héi. Hµ Néi.
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học