Xem mẫu
- PHAN III CAC NGHE THU CONG TRUYEN THONG
- NGHE SON 6 LANG NGO TRANG VU THI THANH TAM Thu cong nghiep Viet Nam co lich sir lau ddi vdi nhieu thang trSm. Mdi nghe thu cong truyen thong deu la di san van hoa, tinh hoa cua dan toe, tiSm nang kinh te cua xa hoi. Cung vdi thdi gian va nhung bien doi kinh te - xa hoi, co nhung nghe mdi ra ddi, co nghe bi suy thoai va cung co khi bi mat han. Ngh6 son, qua cac phat hien khao co hoc la mot nghe da cd tir lau ddi. Vdi tu each la mot nghe thu cdng, nghe son truySn thong da ddng vai tro quan trong trong ddi song kinh te, van hoa, xa hoi d nude ta. Cac san ph&n son, ngoai dac diem b6n chac con cd tac dung trang tri, tham my cao. No gan lien vdi sinh hoat van hoa va di san van hoa cua nhan dan ta. Nghe son d Viet Nam da dupe mot sd nha nghien cuu de cap tdi nhu: Le Huyen vdi tac pham Nghe san co truyen Viet Nam, Biii Van Vupng vdi Tinh hoa nghe nghiep cha ong, Nguy6n Dang Quang vdi cudn Son mdi Viet Nam... Tuy vay, it cd cdng trinh nghien curu de cap tdi mot lang lam nghe son va nha't la ddi song cua ngudi tho son. Bai viet nay se d6 cap den ky thuat son > I , '. i ^ : ■' • ' '■ ' •... '/ ' ' ’ " '- f * ■ • '> • * ' '■■■*!•■ : Z « .?•*. ijf'.t-’i 1' truyen thdng va ddi song ciia ngudi thp son lang Ngo Trang xua v l nay. ' 7' I. VAl N ET KHAI QUAT LANG NGO TRANG Nam tren true dudng 10, con dudng ndi 2 thi xa Ninh Binh va Nam Dinh, Ngo Trang la mot lang nghe truyen thdng lau ddi trong vung van hoa Son Nam. Day la mdt trong 5 lang cua xa Lien M inh d huyen Vu Ban, each thanh pho Nam Dinh 11 km ve phia tay, cach thi tra'n G6i 5km ve phia ddng. 223
- Cach Ngo Trang 1km v& phia tay, giua vung dong bang ndi len mot ngon nui goi la nui Ho. Nui Ho khong chi cao ma con la noi quy tu, lan toa cac dong dan cu, van hoa dan gian. O sudn phia ddng nui Ho, cac nha khao c 6 hoc da phat hien dugc nhieu manh gd'm to m au co cung phong cach vdi gom Phiing Nguyen, nhung lai m ang yeu to cua vimg ven bi^n nhu cac di chi Dong Khoi, Hoa Loc thudc so ky do ddng, cach chung ta khoang 4000 nam 1. Ngoai ra, cac nha khao c6 hoc con tim tha'y d di chi Dong Cat gan N go Trang nhung tang van hoa lien tuc tfir thdi Bac thuoc, thdi ky Ly, Tran... churng to cu dan d tren con cat nay da sinh song tur thdi nguyen thuy roi m d rong khu vuc cu tru ra xung quanh2. Ben canh nui H6, bao quanh Ngo Trang la mot mang ludi sdng ngoi. Sdng VTnh Giang (con goi la song Chanh), chay qua xa LiSn M inh ve phia ddng, qua cau Chuoi roi ra sdng Dao. Sau nay, dng Nghe lang Si (xa VTnh Hao) Pham Dinh Kinh da to churc khoi sau m d rong, nen nhan dan van thudng ggi la song Si. Trong sach N am Dinh tinh dia du chi muc luc soan nam Thanh Thai thu: 5 (1893) co ghi: “Sdng VTnh Giang chay qua xa Ngo Trang 419 trugng” . D£u the' ky XX, tit con m uong nho d giua lang, nhan dan dao thanh mdt con sdng chay doc lang, mdt dau nd'i vdi sdng Si, mot dfiu chay de'n lang An Lac d6 vao sdng Cau Den. Con song nay dong vai tro cung ca'p nude sinh hoat, tudi tieu va sau nay phuc vu ngam ntia san xuat thu cong nghiep. Nam trong vung trung cua dia phuong, hang nam Ngo Trang phai chiu canh ung lut gay trd ngai cho sinh hoat va san xua't cua 1. Lich su Ddng bo - nhan dan xa Lien Minh. Ban chap hanh Dang b6, Hoi d6ng nhan dan, UBND xa Li6n Minh, Nam Dinh, 1997. 2. Lich suDang bo - nhan dan xa Lien Minh - Tai lieu da dan. 224
- nhan dan. Nguoi dan d day truyen nhau cau noi hom hinh, phan anh thuc te cuoc song xua kia cua hp: “Sau thang di bang chan, sau thang di bang tay” (Sau thang di bang tay tuc la nude ngap trang d6ng, ngap het dudng sa phai dung thuySn lam phuong tien di lai). Ngo Trang hay con goi la Ngo Trang, co ten nom la lang Ngu, thuoc tong Ho Son, huyen Thien Ban xua. Theo truyen thuyet, Ngo Trang la lang thu 5 duoc thanh lap, sau Ho Son Thupng, Ho Son Trung, Ho Son Ha va Van Bang, do cong ciia Quan lang Hoang Dao. Vi the, ong dupe ton tho lam thanh hoang cua ca 3 lang Hd Son, Van Bang va Ngo Trang. Ngoai ra, 2 lang Ho Son va Van Bang con thd Huy6n Tran Cong chua. Tuong truyen rang, sau khi tir Chiem Thanh ve, Huyen Tran da den tu 6 chua Non Son (lang Ho Son). Khi ve day tu hanh, ba da lam nhieu dieu phuc cho nhan dan trong vung, nhu giup do nhung gia dinh gia ca, co don, mdi thay lang ve chua benh cho nhan dan, m o lop hoc cho tre em ngheo... Khi ba mat, nhan dan Ho Son da lap ban tho ba d trong chua. Lang Van Bang cung da rude chan huong vd chua lang tho vong. Phai chang do thanh lap muon hon nen lang Ngo Trang da khong biet den c6ng on cua ba va khong lap ban thd vong ba thanh nay? Mac du vay, hang nam IS hoi chua Hd Son dupe td chtic thi nhan dan 3 lang cung tham du. Ngo Trang hien con da'u v6t van hoa doi nha Mac. Do la chiec binh thap gom m en xanh co nap cua chua Chan Tinh san xuat nam Dien Thanh thu: 5 (1582). Day la d6 vat do nha su Tuu Do da dat lam d£ thd cung tai chua, tr6n do ghi ten chua va ten su tru tri1. Nhu vay, Ngo Trang phai ra doi trudc do m6t thdi gian kha lau thi moi co the xay dung dupe mot ngoi chua ldn va phai co kinh te kha manh thi mdi co thd tu dat lam d6 thd cung. 1. “Lich six Ddng bo - nhan dan xa Lien Minh ” - Tai lieu da din. 225
- Theo cu Pham Van Quyen, lang duoc thanh lap each day 600 nam. D^u nha Le, d day goi la ap Lien Tri. Khi dan cu' dong len goi la trai Lien Tri. Thai gian nay, dan lang co tho vi thanh hoang thu hai cua lang vai my hieu Ao Sen Dai vuang. Sau do, lang dugc ggi la Trang Trai. Den dai nha Mac, ten Trang van dugc giu va thay “Trai” bang “Ngo”, goi la Ngg Trang. Ten goi nay vin ton tai cho den ngay nay. Trai qua qua trinh lich su, lang Ngo Trang noi rieng va tinh Nam Dinh noi chung da co nhieu doi thay ve dan vi hanh chmh. Thcri Tran, Ngg Trang nam trong vung dat Thien Ban, thuoc phu Kien Hung. Khi nude ta bi nha Minh dd ho, phu Kien Hung doi thanh Kien Binh va doi huyen Thien Ban cua phu nay thanh huyen Yen Ban (hay An Ban). Thdi Le, An Ban trd lai ten Thien Ban, phu Kien Hung doi thanh phii Nghia Hung. Ddi Le Trung Hung thir 2 (1740 - 1741), huyen Thien Ban nam trong lo San Nam ha. Sau dd, nha Nguy6n khdng muon de chu “Thien” trong ten goi cua cac dia phuong nen doi Thien Ban thanh Vu Ban. Nam Minh Menh thu: 3 (1822) tach 4 phu Thien Trudng, Nghia Hung, Ki6n Xuong va huyen Thien Phong thanh lap tinh Nam Dinh. Xa Lien Minh luc nay thuoc tinh Nam Dinh. Nam 1956, xa Lien Minh tach thanh hai xa Ban Lien va Ban Minh. Ngo Trang thudc xa Ban Li6n. Thang 6 nam 1967, hai xa nay hgp nh£t thanh xa Lien Minh ngay nay. II. NGH£; SON NGO TRANG 1. Sir phat trien nghe son a Ngo Trang Dan lang Ngg Trang khdng biet ngh
- Duong thdi do co ngh6 son va hien nay nghe son d do da mat, con nghe sttn d Ngo Trang van dirge duy tri. Trong khi do, mot sd cu trong lang cho rang, ngh6 son d Ngg Trang co nguon goc tu Phu Tho, do mot ngudi co ten la Nguy6n Thuan mang den. Nguy6n Thuan la ngudi thanh lap ra ho Nguy6n va gop phan xay A dung len lang. Ong noi tieng hay chu, day hoc d nui Goi cho toan vung. La ngudi biet ngh6 son nen khi thay tren nui Ho (cach Ngo Trang 2km), nui Bang (xa Kim Thai, huyen Vu Ban) co cay son, ong da day con chau trong lang lam nghe son. Kha nang nay co the xay ra vi Phu Tho la vung dat cua nguyen lieu son, co nghe son. Tir Phu Thg, ngudi xua di cu xuong dong bang da sdm tap trung tai cac trung tam kinh te, chfnh tri. Vao cuoi thdi Tran (thdi diem dugc coi la lang Ngg Trang ra ddi), tuy Thien Trudng khdng con dong vai tro chfnh tri quan trong nhu trudc nhung no van co sue hut vdi khap noi. Trong qua trinh chuyen cu xuong hanh cung Thien Trudng, nhung ngudi thg son da m d lang lap ap tai Ngo Trang. Sau khi co nghe trong tay, nhan dan Ngg Trang da phat trien nghe hon len. Dudi tri6u Nguy6n, lang da cung ca'p mot sd kha ldn Imh thg di “tat tugng” trong Hue. Dieu nay chufng to tay ngh6 n6i tieng cua nhung ngudi thg son noi day. Nhung ngudi thg nay dugc to churc thanh ngach ngu nhu binh Imh. Hg cung cd 16 chia ban de luan luu, ban nay phuc dich thi ban kia dugc v6 phep trong mot thdi gian nhSt dinh. Thdi vua Tu Dire, mot sd Imh thg cua Ngg Trang gidi nghd da dugc phong Cfru ph&n nhu: Ciru Luat (Nguy6n Luat), Thu Bat (hg Nguy6n Vu), dng Tfch (Vu Duy Tfch). Tuy didu nay chua khao sat dugc nhung do la nhung ngudi thg tai hoa cua da't Ngg Trang d6n nay van dugc luu truy6n. Cuon “Nam Dinh tinh dia du chf muc luc” , ph£n Ky nghe cung da vid't “Xa Ngo Trang (...) co nghd thg son”. Nhu vay, nghe thg son d Ngo Trang sau mot qua trinh hinh thanh va phat tridn da trd len co tieng, dugc nhieu noi biet d6'n. Tai nang cua ngudi thg son lang Ngg Trang da dugc khang dinh. 227
- Trong boi canh phong Irao hop tac hoa di£n ra manh me tren toan mien Bac, tu nhung nam 60 cua the ky XX, Ngo Trang cung da thanh lap HTX ndng nghiep Lien Hoa (bao g6m 3 thon: Ngo Trang, Van Bang, Ho Son). Trong HTX co nganh nghe tieu thu cong nghiep, gom 3 xuong son mai, 1 xuong dat d Ho Son, 2 xudng dat d Ngo Trang (vi Ngo Trang co nhieu tho son gidi tay nghe). Mdi xudng dupe phan thanh cac to theo cac cong doan lam ra san pham: to lam voc, to ve, td son, to da xanh (danh bong). San ph^m chu yeu la d6 gia dung va trang tri, nhu: ban cor, lo, hop, khay, tranh son mai, album, hop pha'n... Cac san pham dupe san xuat theo don dat hang cua mot cong ty xuat nhap khau d Ha Noi dd xuat kh iu di cac nude Dong Au. Khi nhan dupe hop dong, HTX mua nguyen lieu cua cong ty va ban thanh pham cho ho. Nam 1983 - 1984, bo phan son mai chfnh thuc tach khoi HTX nong nghiep Lien Hoa de thanh lap HTX Son mai, sd lupng xa vien len den hon 200 ngudi. Khi cac nude XHCN d Dong Au tan ra (1991), cung nhu mot so' HTX cd hang hoa phu thudc vao thi trudng Dong Au, HTX Son mai d day gap ra't nhieu khd khan va da phai giai thd. Da sd xa vien quay v l san xuat ndng nghiep va lam them nghe phu cd ky thuat don gian va can it von nhu nghi dan cot. M ot sd ngudi nang dong hon da bat nhip dupe vdi co che mdi, nhanh chong chuydn hudng sang lam do thd truyen thong. Trong giai doan nay, do vide khdi phuc cac di tfch dinh, chua, tur dudng... rat phat tridn nen nhu cSu dung dd thd cao, san pham son Ngo Trang vi vay tieu thu dupe vdi sd lupng ldn. Den nhung nam 1993 - 1997, lang nghi son mai trd len sam ua't, kinh te ho gia dinh dupe md rong thanh ttttig xudng san xuat. Cd xudng thu hut tdi 25 thp. Ho nhan lam gia cdng ngay tai nha theo yeu cau, tiir hang lam mdi tdi viec tan trang dd cu. Cac san ph&n da dang va phong phu, tur dd thd cung den cac san ph£m my nghe. Tuy nhien, dan dan cac xudng son mai thu hep quy md va khong thue nhan cdng nira. Nguyen nhan co ban la trong thdi 228
- gian thi truong co nhu cau cao, cac xudng da tien hanh san xuat hang loat, mang tmh thuong mai, thay the chat lieu son truyen thong, bo qua mot so cong doan hoac lam qua loa nen chat luong kem. Trong khi do, tren thi truong, do son chiu su canh tranh ciia nhung san phdm lam bang cac chat lieu khac nhu do nhua, d6 sur, sat, vat lieu tong hop... Ma'y nam trd lai day, Ngo Trang hau nhu khong san xuat hang cho nua ma san xua't cac san pham hang dat vdi chat luong cao theo quy mo ho gia dinh. 2. Nghe son a Ngo T ran g , nhin tir m at ky th u at 2.1. N guyen lieu Nguyen lieu chmh ciia nghe son la son ta, tuc la nhua eua cay son. Cay son co ten khoa hoe la Rhu Succedena, thudng cao 3-4m, dang than gd, thang dung, than phan nhanh lien tuc thanh mot he thdng canh va choi, co vom la deu, tao thanh tan. Cay son duoc trong tu hat qua va khi duoc 3 nam mdi cho nhua. Mdi nam binh quan eat 80 cu. Do phai tranh trdi nang hoac mua, nen ngudi la'y nhua son thudng phai lam vi6c ve dem, tot nhat la la'y nhua vao budi sang sdm khi mat trdi chua m oc1. Son song d l nguyen tai chd tir 3 - 4 thang cho dting son. Do ty trong khac nhau cua cac thanh phan, son se dong thanh nhieu ldp. Ldp tren cung mong mau nau co cha't luong tot nhat, goi la son mat dau. Ldp thur 2 goi la son gioi, gdm 2 loai: Son nha't (70 - 80%) co mau vang nga sang hong, son gioi nhi (60 - 65%) mau trang due. Ldp thu: 3 la son thit (con goi la son thid'c), dac sanh, chong khd, dS boc hoi. Vdi nhung loai son khac nhau nhu vay, ngudi tho son se tuy cha't lieu ma gia cdng2. 1. “Cay son va ky thuat trong" - B 6 N goc Quy, N xb N 6ng nghiep, Ha N 6i, 1986. 2. “Son mai Viet Nam" - Nguydn Dang Quang, Nxb Tre, Ha Noi, 1995.
- Do la cac loai son song, chi diing trong cac cong doan ket, bo, hom (se noi den sau). Muon co son chin thi phai danh hay nga son. Ngoai ra, nghe son con c£n nhirng nguyen lieu sau: + Nhua thong: sac nhira trang m a dinh. tot nhat la dung nhua thong con tuoi, mau trong. Ngoai ra. muon d£ lau hoac chuyen di xa, ngudi ta lay nhua thong didu che la'y d£u, cdn lai nhua kho goi la colophane hay la tung huong. + Quy vang, bac: la nguydn vat lieu quy, sang trong, dat ti6n, dung de thep cac dd son truyen thong. Vang, bac dat mong thanh nhung la vuong 4cm, goi la la quy, xep cach nhau boi nhung td gia'y ban. CU 50 la quy xep thanh mot buoc, 10 budc thi xep thanh m ot phong goi la mot quy. M ot chi vang 10 dat duoc 1520 la vang quy, vdi tdng dien tich hon 2m 2 (1). Loai quy nay m ua cua lang Kieu Ky (Gia Lam, Ha Noi). + M un cua va dat phu sa: la loai nguyen lieu co the lay tai chd. Dat phu sa phai tim duoc loai ft cat, co nhieu da't m in hon. Cung co th i thay the bang loai da't thd ngam cho bo roi loc la'y da't min. + Gd: gd mft, doi, vang tam la nhung loai duoc sir dung nhieu de lam cot cho dd son, nhat la dd thd. Day la nhung loai gd co mau vang, mem, van nho, dai, d§ cham khac dudng net nho tinh xao. Cac loai gd nay cung ft bi mot. M au vang cua gd hop vdi tam ly tfn nguong ve dd thd. Ngoai ra, 3 loai gd dd cdn co mdt dac d ilm rat can thi6't de lam cdt, dd la tfnh an son, chiu son. Cac loai gd tot nhu: lim, trai, sen, tau deu cung va khdng an son nen ft diing. Nhung cay gd de lam dd son, trudc tien phai duoc ngam nude ft nhat 1 0 - 1 5 ngay cho het nhua (chin). Sau dd, gd duoc vdt len, 1. “Di san thu cong my nghe Viet Nam ” - Nxb Thanh nien, Ha Noi, 1997. 230
- phai kho roi dua vao lam cot de tranh hien tuong co ngot sau khi son va tranh moi mot. + Bot son: la bot do che tu chat than sa (sunphua thuy ngan). Qua che hien dac biet. than sa se tao ra cac sAc dp son khac nhau: son trai. son tham. son dao. Ngudi Ngo Trang thudng mua bot son cua Trung Quoc. neu hat to khong min hoac de lau bi von lai thi phai loc bang vai lua. 2.2. D ung cu Trudc tien, cln cd nhung dung cu got sua cot. Day la nhung dung cu cua nghe moc nhu: due vum, due bat, dao tro... dung de due lai dudng net cho them sau, hoac tao them nhirng dudng ranh nhd cho tac pham sinh dong, hay sua lai mong cho khit, got tia nhung ch6 xudc mat cot xudc. Dung cu lam son gom nhieu loai: + Dung cu mai: la cac loai da mai mau. M6i cong doan can su dung mot loai da co do min khac nhau. Trudc khi mai, ngudi tho phai thuoc da, tuc la mai phang mat vi6n da, noi tiep xiic vdi mat son va mai nhut canh (lam cho canh da khdng sac). Hien nay, ngudi ta thudng dung giay rap co hat to nho khac nhau. + Thep son: la loai but hinh det, ban rong tu 2 - 7cm dupe lam bang toe hay long dong vat, dung dd son mat phang. + Bay xuang: duac lam tir xuang sudn cua trau hoac bo. X uang sudn duac xe doi, mai nhan mong mdt dlu , got sua cac dang tuy tay tho. Bay xuang dung dd trdn san, pha mau, trat bo. + Mo sfirng: lam tir sfirng trau, lang mong, mai nhan, co tmh dan hdi, d lu tiS'p xuc true ti6'p vdi son to va mong, dfiu kia nhd va day hon. Mo sfirng cd cac kich thudc to nho khac nhau, dupe dung de ba son, miet, vuot son sau khi dung thep, lam tan vet thcp va son toa deu. 231
- + Ray luat: giong nhu cai ray hot cho tre em. cau tao dan gian: Dung thanh tre mong uon tron va cang lua hay vai xo de loc dat phu sa. mun cua cho min, tham chi loc ca son (thuc son). + Ban tron: la mot mieng gd hay mieng kinh, dung lam ban nhao tron san. + Bat san la cac loai bat duac ngudi th a dimg de dung san tron vao. Tuy theo so luong san nhidu hay ft ma dung bat to hay nho. + But long: co 2 loai, mot loai det dung de ve tung mang len mat cot; mot loai nho co d£u but tron dung de ve cac dudng net nho, hoac dd long son1, xua kia but loai nay lam tu long d song lung meo. + Ch6i tre: la nhung cat tre che nho nhu tam, rat deo. Choi tre duac dung thay cho gia'y rap d nhung hang cham cd nhidu chi tiet, khe ngo. + Choi quet: duac lam bang long thu, g£n g ion g vdi thep son nhung day han va long dai mem han. Choi duac dung dd quet len nhung la quy khi thep. + Ban van (loc) son: duac ca'u tao bdi mot thanh gd nam ngang, dai khoang 60cm, 2 dau ddng mong tren mot thanh gia dd, cao khoang 40cm. Hai ddu phia ngoai la tay cam van, phia trong co thanh sat kep 2 dau mep khan loc dd van son. + Md vdy: chuyen dung dd danh son (qua'y nhua cay son, tuc son sd'ng thanh son chin). M6 vly duac lam tir gd van day, gom 2 phdn: phdn dudi hinh chu nhat de qua'y son, phan trdn la tay cdm cd hinh gap thudc tha tren ddu. Khi danh son, ngudi tha cdm md vdy bang 2 tay. Tu khi dung son cong nghiep va son che tu vo hat dieu thi tha san Ngo Trang khdng su dung md vdy nua. 1. Long son la dung but long phdt son vao cac khe va trang trf san phaim. 232
- 2.3. Ky thuat che bien nhua sffn + Loc son: Cho son vao manh vai, xep cheo hai mep vai cho kin mep, dat vao ban van son. van ngirgc chieu nhau cho son da loc chay xuong chau san a dudi. Muc dfch la loc cho het san son, chay son, de tranh hien tugng len mau khong deu va gay xudc voc. Khi loc san phai lam a nai thoang gid, tranh bui bam bay vao gay ra san. + Danh son chin (nga san): San chm lam son mai co 2 loai chmh: son canh gian va son then (son den). - Danh son canh gian: cho son song da chon vao thung danh son, dung mo vay quay deu tay d toc do vita phai, khong nhanh qua, khong cham qua, trong vong 20h. Khi tha'y son sui bot lan tan la son da chin. Quay son la de loai nude trong son ra, dong thdi d i cho son bat dau oxi hoa, dd kho han. Kidm tra son chm bang cach dung mo vay nhac son len neu thay chay mugt, toa d6u la dugc. Neu chua that chm phai tiep tuc danh them vai gid nua. San chm co mau nau hung ra't trong, giong mau canh con gian. Cong viec nga son thudng dugc giao cho nhung ngudi mdi vao nghe, ren luyen su ki6n nhan va su tap trung vao cong viec. C6ng viec tuy d6, nhung neu khong c&i than se cho son co chat lugng ra't kem. - Danh son then (san den): cho san song vao chau sanh, dung mot thanh sdt non (chua toi) mai trong do cho thoi chat sat ra trdn deu vdi son. Do anh hudng cua chat sat, son den lai. Sau 2 ngay, khi tha'y da du do den, d6 ra thung danh ti6'p cho son chm ky. Day la mau ra't c a ban cua son ta, khdng mdt loai son hoa chat nao sanh kip, tao nen do den bong, day minh, sau mau. San chm pha them nhua thdng, ggi la son nhua, dung trong ky thuat son mai; pha th6m vdi dfiu tr£u goi la son quang d&u, dung trong nhung nude son cud'i, khdng mai. + Ngoai 2 mau san c a ban tren, ngudi thg son con phai pha che thanh tirng loai khac nhau phuc vu cho tirng nude son. 233
- - Pha che son son: Son pha vai dau trau da nau dat tieu chu
- hay lam cot khong can. Ho con phai kiem tra ca cac mong, phong khi san pham co gian, xoc xech vi ly do thoi tiet. + Mai cot: sau khi got sua cot ung y. tho son bat dSu tien hanh mai nhan. Budc nay chu yeu sir dung da bot mai het nhung 16ng to cua g6, mat g6 nham. Da mai co nhieu hinh khac nhau dd d6 dua vao cac ke, dudng net dang cham. Nhung chi tiet, dudng net cham nho thi dung gia'y rap tho hay ch6i tre luon vao mai. Ngay nay, cong viec nay tien hanh rat nhanh nhd den kho. Den kho gom mot binh xang. mot van xang, kim phun xang, quai xach de cam. Dung den kho de dot cac long to, dong thdi lam cho con triing nho chet het, khong gay mdi mot ben trong va lam kho cot hon. Nghe nhan Bui Van Ve (xa Cat Dang, huyen Y Yen, Nam Dinh) danh gia dung den kho la mot sang tao cua the he mdi. Tuy nhien, ky thuat nay lam cho cac chi tiet nho khong dupe sdc net. Sau khi kho van phai mai so qua. + Ket: ket la budc dau tien tao cho cot nhan, chac lien thanh mot khoi. La'y son song tron vdi mun cua gin nhung chd sut me, nut va, dd khd roi mai phang nhung chd dd. + Bo: thuc chat bo la cong doan hoan thien hon ket. Bo g6m son sdng tron vdi mun cua da ray nhd va dat phu sa ngam cho dac, deo. Dung bay xuong hoac mo sfirng trat hdn hop dd len toan bo cot 1 ldp d
- bui va tao do phang cao hon. Voi hang cham khac, chi dung it da't, de nude hom khdng bi ddy den mtic lap het cac chi tiet nho. + Lot: dung son song gioi nha't quet len m at voc. Nude son nay toa deu chay vao bit km cac 16 nho, cac vet xudc do da mai va chdi tre gay ra. Lot tao them do phang tdi da cho nuoc son sau. + Son thi: nude son thi co tac dung lam cho voc danh mat, ciing nhung v in dai. Pha nhua thdng voi son chin theo ty le nao tuy thuoc do la nhua thong tuoi hay colophan va dung son canh gian hay son then: Nhua thong tuoi thi pha ft son di, colophan thi pha nhieu son hon. Son canh gian nhanh kho hon son then nen can pha nhieu nhua thong hon. Phai son thi nhieu Mn, cho den khi phang moi thoi. Nhung nude son nhu the doi hoi kinh nghiem cua ngudi tho son. Neu qua tay pha nhieu nhua se lam cho son lau kho, mai khong bong. Con pha thieu nhua, son kh6 nhanh nhung mat nhilu cong danh bong va m au kem tuoi. Sau m6i cong doan, khi son du khd, thp son tien hanh mai bang da min hat hoac gia'y rap. Trong qua trinh mai phai chu y tim cac 16i voc de ket cho phang nhan trudc khi thep bac hay quang. + Son cdm: tron son chin vPi dau trau de tao cho son co hoi d&u (co kha nang bat bam), r6i dimg but long hoac thep son qug't deu len nhung chd dinh thep. Trong pha che, n6'u son it dau se nhanh khd, kha nang bat bam cua vang bac khong chdc, kem ben vung; neu nhieu dau thi lau kho, dd bam dinh cua quy cao nhung son loang hon va d
- dung chdi quet phay nhe l6n mat quy. Quy se dmh xuong chd co son va rach long ra d nhung eh6 khong co son. Neu son de hoi kho thi phai nhanh lay thiep bac, vang. Sau khi thep. dung choi long khe cham vao bot nhu (bot thiec) r6i quet len voc. Bot nhu co tac dung quet nhung vay bac con thua lam cho mat voc nhan, goi la cham bavia. Quet nhe tay va khong dua di dua lai nhieu lan gay xudc mat bac va lam son Ion len mat. Khi thep. phai lam a ch6 khong co gio. Sau do, dem rua sach bang nude. + Long son: ddi vdi hang cham noi nhu hoanh phi, ngai, vong thi can long son vao nen trung. Dung but long cac cd, tuy theo do to nho cua cac khe trung d£ l6ng, tranh de son ray len m at voc. + Son phu (thudng dung de tao m au vang cho san pham thep bac): dung thep to quet deu son phu hoan kim len toan bo voc. Sofn phu phai lam 2 lan cho sau mau, khi bay hoi bdt se con mau vang a'm. Ddi vdi hang phu dieu bang chu, sau nude phu thu: nhat, ngudi ta tien hanh scm lai chu. U kho xong, toan bo voc dugc phu lan nua tao do bong cho san phSim va giu b£n mau. Den day san ph&n da hoan thien. Cac nude son tren, tuy tirng san ph^m, ky thuat cua thg ma son may nude. Vdi hang ky, can lam nhieu l&n d£ tao do phang nhan cao. Neu lam hong, phai mai bo nude son do, scfn lai nude khac. Son de scfn nhung nude cuoi dugc loc ky bang vai nai va bong. Sau mdi nude son, phai u cho khd rdi mdi mai di va son tie'p nude khac. ThOng thudng phai chd it nhat 24 gid, tham chi de'n 2 -3 ngay, tuy thdi tiet. Trdi hanh khd thi lam budng u, dung chie'u hoac tam cot da'p nude rdi quay km va che day c&i than. Tham chf ngudi thg son cung phai vao trong do d£ tien hanh cac nude son tie'p theo. Vi the', thg son thudng dugc vf nhu la nhung cd gai bi cam cung. Trdi nom, ho dat trong budng u m ot bong dien hay bep lo de’ say, tranh bi cha'p nude. Ne'u qua $m, son se bi nude bam vao mat gay ra mau bac trang, lam m at tuye't bong. 237
- Ngay nay, de’ tien dung va nhanh gon, thp son da thay doi phan Ion dung cu va nguyen lieu son. Thay doi ldn nhat va quan trong nhat la v l nguyen lieu. Son la trudc day da duoc thay the bang son che tir vo hat d ilu va cac loai son tong hop. Ve dung cu, viec sir dung den kho da giup cho cong viec mai cot duoc rut ngan lai rat nhieu; ky thuat dung may phun son hien dai cho phep tien do cong viec nhanh hon, san pham cd hinh thuc dep hon. Cung vdi nhung thay doi tren. viec rut ngan cac cong doan lam cho chat lupng san pham khong duoc nhu xua. 2.5. Sdn pham San pham cua nghe son Ngo Trang da dang ve chung loai: d6 thd, do gia dung va dd my nghe. Trong dd san pham truyln thong la dd thd, dupe chia lam 2 loai: san pham tuong tron va do thd cung. Ve tuong tron, lang n g h i cd cac loai nhu: tupng Tam the, tupng Adida, tupng Ciru Long, tupng thanh d chua, dinh, phu... Thp Ngo Trang da phuc che tupng Thfch Ca so sinh d chua Cd LI (Nam Dinh), tu sura 5 pho tupng trong cung cam cua phu chfnh (phti Tien Huong) trong quan th i di tfch Phu Day d Vu Ban, Nam Dinh la Tam vi thanh mau va song than cua ho; ngoai ra ho cdn lam tupng Ngoc Hoang d chua Bo (Thai Binh), tupng Nam Tao, Bac D£u, Thfch Ca Mau Ni, Adida d chua Lac Dao (Thai Binh), tupng Cuu Long d chua Co L I (Nam Dinh), tupng Tam thS'd chua chfnh cua thi xa Bim Son (Thanh Hoa)... Hien nay, do thd la mat hang dupe da so cac ho lam nghe trong lang san xuat, bao gom: ban thd, cuon thu, hoanh phi, cau doi, chu y, cura vong, huong an, ngai, kham... Doi vdi mdi ngudi dan Viet Nam , tin nguong thd cung to tien la mot tin nguong dep th i hien tinh than “Uong nude nhd nguon”, dao hieu cua nhan dan ta. Trong nha, ban ihd luon dupe dat d vi tri trang trong nhat. Vdi y nghla tren, ban thd thudng dupe trang tri cham khac tinh 238
- vi. san son thep vang long lay. Luc nay. no the hien sir kinh trong cua gia chu vdi ddi tuong duac thd cung va the hien quan didm tham my, hoan canh kinh te ciia gia dinh. Nhung m iu hoa van duoc trang tri chu yeu la tu linh, tu quy. bieu tuong su no du, thinh vupng, phat trien cua cuoc song. Di kern vdi ban thd la hoanh phi, cau ddi, cuon thu... ft mang tfnh chat ton giao ma thd hien tfnh giao due va quan didm tham my cao. Tat ca deu phan anh su tr£n trong nhung gia tri truydn thong va udc muon ve mot tuong lai tuoi sang hon. Trudc day, nhung san phStm gia dung duac san xua't r&'t han che. Do dd son la hang cao cap, rat ft ngudi co didu kien kinh te de su dung, nen ngudi Ngo Trang chi lam mot so mat hang gia dung nhu: mam. gio u am tfch... Dd my nghe phat trien manh tir khi I ITX Son mai duac thanh lap. San pham chu yeu la lo hoa, tranh my thuat... Khi IITX San mai tan ra, nhung tho son Ngo Trang trd lai san xuat hang truyen thong la do thd. Den nam 2001, cac c a so san xuat hang my nghe d Ngo Trang co them nghe chap ntia son my thuat. Khac vdi do son truyen thong, nghe nay duac ngudi Ngo Trang dam nhiem luon tir khau lam cot. Day la mot budc tien ciia Ngo Trang. Nhung ho ft von, chi co m ay moc thd so va tay nghd chua cao thi nhan lam cd't chap nua, nhung san ph£m nay chi lam duac cf dang thd (ghep cot) sau do giao cho xuong. Xudng se nhan cot tho roi tidp tuc hoan thien san ph^m. Cac san phSlm duoc lam tai ca sd nhu: bat, dia, gio it a'm tfch, hop dung trang stic, mat phang trang tri... San phaUn my thuat lay ban than voc lam hoa van trang tri. Nhung thanh nura duac don theo vong tron la diem nhan ciia hang my thuat chap nura. Dd tan dung tdi da vat lieu, nhung ho gia dinh ft nhan lire hoac khong co tay nghe m ua nan cat thura cua nhung ngudi chap gio u a'm tfch va chap hang my thuat de dan cot. Thu nhap cua ngudi dan dupe cai thien hon. 239
- III. NGHE SON TRONG DOI SONG XA H0I 1. To chiic san xuat Trong lang ngh6 Ngo Trang, da so nam gioi deu biet nghe son. Do dac thu cua cong viec nen hinh thuc san xuat cua ho khac vdi mot sd nghe thu cong khac. Trudc day, ho it khi san xuat tai nha, chu yeu la tu to chtic nhung chuyen di xa tlm viec. Chuyen di thudng duoc td chtic theo quy mo gia dinh - cha, con, anh em ru nhau di. Khi tlm duoc nhiSu viec. khong dam duong duoc het, ho quay v6 goi them ngudi lang di lam cung. Trong trudng hop nay, ngudi nhan duoc moi hang duoc goi la tho ca (bat luan tay nghe cua ho gioi hon nhung ngudi khac hay khong), con nhung ngudi den sau la tho ban. Do do, mot sd ngudi khong tim duoc viec thudng v6 nha chd duoc goi di. Trong cong viec, ngudi tho ca co quyen quyet dinh moi van de va tra luong cho tho ban theo cong. Het hop ddng tho mdi duoc chu hang thanh toan ti6n cong. Viec phan phoi ti6n cong trong nhom tho thuc hien tren co sd xem xet tmh chat cong viec, nang sua't lao dong, chat luong san pham va theo quy udc cua lang nghd. Quy udc tuy khong ghi thanh van nhung van duoc moi ngudi chap nhan va thuc thi mot cach nghiem chinh, trong do xac dinh ro mtic ti6n cong ciia mdi cong doan, trinh do tay nghe de tranh su canh tranh khong lanh manh va gay mat doan ket trong nhom tho. Quan he giua tho ca va tho ban tuong doi binh dang, khong mang tmh boc lot. Moi ting xir van dua tren mdi quan he huyet thong, tinh cam lang xom lang gieng. Tho ca cung phai tham gia lao ddng nhu moi nhan cong khac, tham chf co phan va't va hon. Mat khac quan he binh dang tho ca - tho ban con bi chi phdi bdi kha nang tlm viec. Khi nhan duoc viec, ho la tho ca, khi het viec lai co thd la tho ban. Thong thudng, ngudi tho ca gioi giao dich, tim duoc viec va biet quan ly, td chtic tho. Day la mot dang td chtic phudng hoi khong chat che. Di£u quan trong nhat cua phudng la sir giup dd nhau trong cong viec, nhu mach mdi cho 240
- nhau ve nguon nguyen vat lieu d gan, gia tha'p, hay dong tarn hop life cung nhau lam viec. Ngudi tho Ngo Trang chi dam trach cong viec son trang tri cho san ph£m, ho khong san xuat cot g6. Khi nhan dupe moi hang, ho di dat cot g6 d noi cd tho cham gan nha't. Ho chi muon chuyen lam son de nang cao tay nghe cua minh hon la di hoc them nghS cham de r6i chang ngh6 nao “tinh” ca, nhu cau tuc ngu: “Mot nghe thi km, chin ngh6 thi hd’, hay “Mot nghe thi song, chin nghe thi chet”. Hien nay, ngudi lang Ngo Trang khong con canh di “rong” nhan hang nua. Nhung dai ly, khach hang biet tieng deu cd thd dien thoai hoac den true tiep de dat hang. San pham cua Ngo Trang dupe cac dai ly d cac dia phuong nhan ban, nhu d VTnh Bao (Hai Phong), Tam Diep (Thanh Hoa), Binh Luc (Ha Nam), Hang Horn, Hang Quat (Ha Noi)... 2. Sir phan cong Iao dong theo gidi Nghe son trudc day d Ngo Trang la mdt nghe di rong kiem viec. Day lai la nghd lam ra san ph&n chu yeu la dd thd n6n chi nam gidi mdi dupe hoc nghe. Phu nu chuyen lam ndng nghiep. Viec truydn nghd cho tre em nam cung dupe thuc hien tai noi lam viec. Do vay, phu nu Ngo Trang trudc day khdng biet gi ve cong viec cua cha, ch6ng, con ho. HiSn nay, da cd mot so thay d6i, do nghd son dupe lam tai gia dinh nfen ngudi phu nut da bat dau tham gia vao cdng vi6c cua nghS som. Ho trd thanh lao ddng chinh trong cac khau mai, lot, bo, hom... Mdt sd' phu nu nhanh nhay cung da hoc dupe cac ky thuat son hi6n dai, nhat la nu: thanh ni6n. Trong cac gia dinh lam nghd son d Ngo Trang ngay nay khdng cd canh nong nhan, moi ngudi tiir gia de'n tre em d£u cd thd tim cho minh mot cdng viec thich hop. Tre em ngoai mdt bu6i di hoc thi m dt budi phu giup bd me nhung cdng vi6c vat. San xuat trong tirng ho gia dinh co dieu kien tan dung tdi da thdi 241
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học