Xem mẫu
- Töôøng Thuaät vaø Vieát Tin Soå Tay Nhöõng Ñieàu Cô Baûn Peter Eng vaø Jeff Hodson Soïan cho Quyõ Töôûng Nieäm Baùo chí Ñoâng Döông Baûn Quyeàn 2001 thuoäc Quyõ Töôûng Nieäm Baùo chí Ñoâng Döông (IMMF). Khoâng ai ñöôïc sao cheùp, taùi baûn hay löu truyeàn cuoán saùch naøy döôùi baát cöù hình thöùc naøo neáu khoâng ñöôïc pheùp baèng vaên baûn cuûa IMMF. Quyõ Töôûng Nieäm Baùo chí Ñoâng Döông Maneeya Center Building Taàng 6 518/5 Ñöôøng Ploenchit Bangkok 10330, Thaùi Lan ÑT: 662-255 5909. Goïi töø nöôùc ngoaøi: (662) 255-5909 E-mail:immf@anet.net.th Web site: http://www.immf.or.th Soå Tay naøy do Coâng ty traùch nhieäm höõu haïn Artasia Press Company Ltd. thieát keá. AÛnh bìa cuûa Vinai Dithajohn chuïp caûnh caùc sinh vieân ñang tham gia moät khoùa hoïc cuûa IMMF veà moâi tröôøng ñoâ thò taïi Chiang Mai, Thaùi Lan, thaùng 10 naêm 2001.
- ii
- Lôøi môû ñaàu ‘Khi moät phoùng vieân gioûi lìa ñôøi, nhieàu ngöôøi toû loøng tieác nuoái vaø coù nhöõng ngöôøi coøn nhôù tieác oâng moät thôøi gian daøi’, Chuû bieân ngöøôi Myõ Stanley Walker ñaõ nhaän xeùt nhö vaäy vaøo naêm 1924. Vôùi hy voïng tieán xa hôn chuùt nöõa, Quyõ Töôûng Nieäm Baùo chí Ñoâng Döông (IMMF) ñöôïc thaønh laäp taïi Thaùi Lan vaøo naêm 1992 ñeå töôûng nieäm khoaûng 320 phoùng vieân thuoäc moïi phía ñaõ boû mình trong caùc cuoäc chieán tranh treân khaép vuøng Ñoâng Döông sau naêm 1945. IMMF khoâng theo cöông lónh chính trò naøo, khoâng thieân vò toân giaùo, chuûng toäc hay cheá ñoä xaõ hoäi naøo. Quyõ hoaït ñoäng nhôø taøi trôï cuûa moät soá chính phuû, caùc toå chöùc khoâng vuï lôïi vaø caù nhaân haûo taâm, döôùi söï ñieàu haønh cuûa moät ban giaùm ñoác taïi Thaùi Lan, phaàn ñoâng goàm caùc phoùng vieân ñang laøm vieäc vaø tình nguyeän ñoùng goùp coâng söùc. Muïc tieâu cuûa IMMF chuû yeáu laø veà chuyeân moân. Goàm coù: naâng cao tieâu chuaån ngaønh baùo chí vaø baéc caàu hôïp taùc ngaønh truyeàn thoâng cuûa naêm nöôùc naèm trong moät khu vöïc ñoâi khi ñöôïc goïi laø vuøng Haï Löu Soâng Mekong- Campuchia, Laøo, Myanmar, Thaùi Lan vaø Vieät Nam. Tuy caùc nöôùc keå treân ôû caùc ñòa theá gaén lieàn vôùi nhau baèng moät trong nhöõng doøng soâng lôùn nhaát theá giôùi, song lòch söû cuûa töøng nöôùc trong nöûa sau theá kyû XX khaùc nhau raát nhieàu. Thaät vaäy, caùc nöùôc naøy ñaõ traûi qua nhöõng böôùc thaêng traàm, töø naïn dieät chuûng tôùi kinh teá suy thoaùi, töø nhöõng thaûm caûnh ñau loøng tôùi nhöõng noãi vui voâ bôø beán. Vaäy coù theå naøo trieån khai ñöôïc moät khaùi nieäm baùo chí coäng ñoàng baét nguoàn töø moät boái caûnh nhö vaäy hay khoâng? Neáu coù theå döïa vaøo kinh nghieäm cuûa IMMF ñeå laøm baèng chöùng thì caâu traû lôøi seõ laø: coù theå ñöïôc. Keå töø naêm 1994 trôû veà ñaây, treân 200 hoïc vieân töø khu vöïc ña daïng naøy ñaõ ñaët chaân leân Thaùi Lan, moät tuï ñieåm lôùn cuûa ngaønh truyeàn thoâng ñoái noäi vaø ñoái ngoaïi. Caùc hoïc vieân ñoù ñaõ traûi qua thôøi gian ñaøo taïo keùo daøi toái ña moät thaùng taïi Bangkok, Chiangmai, Songkhla vaø nhöõng nôi khaùc treân Vöông quoác Thaùi Lan. 200 ngöôøi khaùc ñaõ tham döï caùc khoùa hoïc ngaén haïn hôn ngay taïi nöôùc nhaø. Caùc khoùa ñaøo taïo cuûa IMMF ñaõ thu huùt caùc chuû bieân, phoùng vieân, vaên só, phoùng vieân truyeàn thanh, truyeàn hình vaø nhieáp aûnh, ñeà caäp ñeán caùc ñeà taøi veà moâi tröôøng, thöông nghieäp, xaõ hoäi vaø caùc vaán ñeà khaùc. Caùc khoùa hoïc naøy ñaõ trôû thaønh neàn taûng ñaøo taïo ñaàu tieân cho moät soá phoùng vii
- vieân, vaø nhieàu hoïc vieân khi maõn khoùa ñaõ moâ taû thôøi gian ñaøo taïo taïi IMMF laø moät böôùc ngoaët trong ñôøi hoï. Haàu heát caùc giaûng vieân cuûa IMMF cuõng ñeàu nhaän xeùt töông töï. Maëc duø laø nhöõng tay laõo luyeän trong ngheà töø khaép moïi nôi treân theá giôùi, hoï ñaõ rôøi Ñoâng Nam AÙ vôùi moät kieán thöùc doài daøo theâm nhieàu ñeán noãi chính baûn thaân hoï cuõng khoâng töôûng töôïng ñöôïc neáu khoâng coù caùc hoïc vieân ñaõ giuùp hoï nhaän ra. IMMF phaùt trieãn maïnh meõ cuõng nhôø nhöõng kinh nghieäm töông hoã ñoù. Nhö moät nhieáp aûnh giaVieät Nam, Traàn Quang Tuaán, ñaõ phaùt bieåu: ‘trong thôøi gian huaán luyeän, chuùng toâi khoâng coøn laø nhöõng ngöôøi xuaát xöù töø naêm quoác tòch khaùc nhau nöõa, chuùng toâi ñeàu thuoäc veà moät maûnh ñaát chung, maûnh ñaát cuûa IMMF’. Cuoán soå tay höôùng daãn naøy ruùt ra nhöõng kinh nghieäm ñoäc ñaùo cuûa IMMF töø nhöõng khoaù ñaøo taïo veà baùo chí, trình baày caùc khaùi nieäm cô baûn moät caùch roõ raøng vaø tröïc tieáp. Khoâng gioáng vôùi caùc taøi lieäu ñaøo taïo khaùc, cuoán soå tay naøy ñöôïc bieân soaïn vôùi söï quan taâm ñaëc bieät ñeán caùc phoùng vieân ñang hoaït ñoäng taïi Ñoâng Nam AÙ. Muïc ñích cuûa cuoán soå tay naøy khoâng phaûi ñeå ñöa ra nhöõng quy luaät cöùng nhaéc. Chuùng toâi hy voïng ñaây laø nhöõng lôøi chæ daãn cô baûn khoâng theå thieáu ñöïôc cho caùc hoïc vieân töông lai cuûa IMMF, cuõng nhö cho baát cöù ai mong muoán trôû thaønh phoùng vieân. Qua caùc aán baûn baèng tieáng Myanmar, Campuchia, Laøo, Thaùi Lan vaø Vieät Nam, mong raèng cuoán soå tay naøy seõ trôû thaønh kyû vaät höõu ích cho caùc baïn vaø cuøng caùc baïn chia xeû, vaø coù theå, treân moät phöông dieän nhoû nhoi naøo ñoù, goùp phaàn phaùt trieån caùc moái lieân heä ngheà nghieäp laâu beàn trong moät vuøng maø ngaøy nay ñaõ gaàn nhö hoaøn toaøn ñöôïc an höôûng thaùi bình. Denis Gray vaø Dominic Faulder Ñoàng Chuû tòch IMMF Sarah Mclean Giaùm Ñoác Döï aùn IMMF Bangkok, Thaùng 12 2001. viii
- Giôùi thieäu Luùc naøy ñaây chính laø thôøi gian mang laïi ñaày haêng say thích thuù cho nhöõng ngöôøi laøm baùo taïi Ñoâng Nam AÙ. Tình hình chính trò, kinh teá vaø xaõ hoäi ñang thay ñoåi nhanh choùng. Caùc nöùôc trong vuøng ñang phaùt trieån vaø cuoäc soáng ñang ngaøy caøng trôû neân phöùc taïp hôn. Ngöôøi daân caàn coù theâm caùc tin töùc chính xaùc, ñuùng luùc vaø saâu roäng ñeå hoï coù theå hieåu ñöôïc caùc thay ñoåi ñoù vaø caûi thieän ñôøi soáng cuûa chính hoï. Hoï troâng ñôïi caùc kyù giaû cung caáp cho hoï caùc tin töùc ñoù. Khoâng may laø ngaønh baùo chí chöa phaùt trieån maáy trong vuøng naøy vì caùc cuoäc xung ñoät daân söï, chieán tranh, ngheøo khoå vaø coâ laäp. Nhu caàu veà ñaøo taïo baùo chí vaø caùc taøi lieäu huaán luyeän ñaëc bieät höõu ích cho caùc phoùng vieân Ñoâng Nam AÙ hieän raát cao. Ña soá caùc taøi lieäu naøy do Hoa Kyø vaø caùc nöôùc Phöông Taây khaùc cung caáp, thích hôïp vôùi hoaøn caûnh cuûa caùc nöôùc ñoù hôn laø cho vuøng Ñoâng Nam AÙ. Caùc taøi lieäu naøy coøn vieát baèng tieáng Anh raát khoù hieåu. Ñaây laø lyù do khieán Quyõ Töôûng Nieäm Baùo chí Ñoâng Döông (IMMF), soaïn ra cuoán soå tay naøy. Chuùng toâi ñaëc bieät vieát cho caùc phoùng vieân thuoäc naêm nöùôc cuûa IMMF. Chuùng toâi duøng tieáng Anh ñôn gæan vaø roõ raøng. Chuùng toâi ñöa ra nhöõng thí duï thöïc teá ruùt ra töø caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñòa phöông, vöøa baèng tieáng Anh, vöøa baèng tieáng ñòa phöông. Chuùng toâi chuù troïng ñeán caùc loãi maø caùc phoùng vieân ñòa phöông hay maéc phaûi, vaø chuùng toâi luoân khoâng queân löu yù tôùi caùc ñieàu kieän chính trò xaõ hoäi vaø kinh teá taïi ñòa phöông caùc phoùng vieân naøy ñang laøm vieäc. Cuoán soå tay naøy noùi veà caùc nguyeân taéc cô baûn ñeå töôøng thuaät, ñöa tin vaø vieát phoùng söï. Chuùng toâi vieát phaàn lôùn cho caùc phoùng vieân baùo vieát chuyeân vieát veà tin töùc toång quaùt. Tuy nhieân, phaàn lôùn caùc nguyeân taéc naøy cuõng coù theå aùp duïng ñöôïc cho phoùng vieân truyeàn thanh vaø truyeàn hình. Moät soá nguyeân taéc ôû ñaây khaùc vôùi nhöõng gì caùc phoùng vieân Ñoâng Nam AÙ ñaõ töøng quen thuoäc, nhöng ñaây laø nhöõng nguyeân taéc ñöôïc caùc phoùng vieân gioûi taïi khaép nôi treân theá giôùi aùp duïng. Coù theå caùc baïn khoâng aùp duïng ñöôïc ngay taát caû caùc nguyeân taéc ñoù taïi caùc cô quan truyeàn thoâng nôi caùc baïn laøm vieäc, nhöng chæ caàn baïn aùp duïng moät vaøi nguyeân taéc coù theå aùp duïng ñöôïc, baïn cuõng ñaõ trôû thaønh moät phoùng vieân khaù roài, cho duø baïn laøm vieäc taïi ñaâu ñi nöõa. Trong cuoán soå tay naøy, chuùng toâi duøng caùc ñoaïn trích töø nhieàu aán phaåm khaùc nhau trong vuøng. Chuùng toâi giöõ nguyeân ngoân töø vaø caùch vieát cuûa nguyeân baûn. Caùch vieát ñoù coù theå khoâng gioáng vôùi nhöõng theå loaïi vaø ngoân töø maø chuùng toâi ñaõ duøng ñeå vieát cuoán saùch naøy. Chuùng toâi ñeà nghò caùc phoùng vieân neân nghieân cöùu cuoán soå tay naøy ñeå chuaån bò cho caùc khoùa ñaøo taïo cuûa IMMF vaø caùc khoùa huaán luyeän khaùc. Nhieàu khoùa hoïc loaïi naøy laø veà phöông phaùp ñöa tin caùc ñeà taøi ñaëc thuø naøo ñoù, nhö thöông maïi hay moâi tröôøng. Caùc baïn seõ hoïc caùc khoùa hoïc naøy thaáu ñaùo hôn, toát hôn ix
- neáu caùc baïn hoïc veà caùc nguyeân taéc cô baûn cuûa baùo chí tröôùc. Töông töï, caùc giaùo vieân coù theå duøng cuoán soå tay naøy taïi caùc tröôøng cao ñaúng vaø ñaïi hoïc. Caùc chuû bieân coù theå duøng trong caùc phoøng tin. Tuy nhieân, ñaây khoâng phaûi laø moät cuoán saùch hoïc toaøn dieän. Chuùng toâi chæ noùi ñeán nhöõng ñieàu cô baûn. Coù nhieàu caùch ñeå vieát moät baøi baùo. Coù nhieàu ñieàu khaùc vôùi caùc quy luaät toång quaùt. Chuùng toâi ñeà nghò caùc baïn duøng cuoán soå tay naøy vôùi söï höôùng daãn cuûa moät chuû bieân hay giaùo vieân, qua nhieàu cuoäc thaûo luaän vaø thöïc taäp. Chuùng toâi baét ñaàu baèng caùch moâ taû coâng vieäc cuûa moät phoùng vieân vaø ñaâu laø caùc tieâu chuaån veà chaát löôïng toát cuûa moät phoùng vieân gioûi vaø ñaâu laø caùc phaåm chaát ñoøi hoûi ôû moät phoùng vieân gioûi. Tieáp ñaáy, chuùng toâi dieãn taû cung caùch hoï tìm toøi caùc phöông phaùp, caùch hoï khai thaùc caùc yù töôûng ñeå vieát baøi vaø thu thaäp tin töùc cho caùc baøi vieát ñoù. Sau ñoù, chuùng toâi baét ñaàu böôùc vaøo tieán trình vieát baøi, laøm caùch naøo tìm ra ñieåm môû ñeà vaø saép xeáp baøi vieát. Keá ñeán laø caùc chöông ñaëc bieät cho caùc phoùng vieân trong vuøng, duøng nhöõng lôøi trích daãn, söû duïng caùc thoâng caùo baùo chí, vieát veà caùc cuoäc hoïp baùo, caùc baøi dieãn vaên vaø caùc cuoäc hoïp. Moät chöông daønh rieâng cho caùch vieát hay, giaûi thích caùch thöùc trình baày caùc döõ kieän moät caùch hieäu quaû nhaát. Sau ñoù, chuùng toâi giaûi thích söï khaùc bieät giöõa caùch vieát baùo in vaø caùch vieát cho truyeàn thanh, truyeàn hình. Tuy nhieân, laøm phoùng vieân khoâng coù nghóa chæ laø töôøng thuaät, laø ñöa tin vaø vieát laùch. Vì theá chuùng toâi theâm moät chöông quan troïng veà ñaïo ñöùc ngheà nghieäp. Sau cuøng, höôùng veà töông lai, chuùng toâi nhaän thaáy moät trong nhöõng thöû thaùch chính cho phoùng vieân cuûa vuøng naøy laø laøm sao baét kòp vôùi caùc nöôùc khaùc trong vieäc söû duïng caùc döõ kieän phong phuù voâ chöøng cuûa maïng Internet. Chuùng toâi thaønh thaät caùm ôn Trung taâm baùo chí Quoác teá (International Center for Journalists), John S and James L. Knight Foundation, cô quan baûo trôï cho Jeff Hodson, vaø Dieãn ñaøn Töï do (The Freedom Forum) ñaõ hoã trôï cho Peter Eng ñeå soaïn cuoán soå tay naøy. Chuùng toâi caùm ôn Friedrich-Ebert-Stiftung cuûa Ñöùc vaø Phoøng Dòch Vuï Thoâng tin cuûa Hoa Kyø taïi Thaùi Lan ñaõ taøi trôï cho vieäc aán loaùt cuoán soå tay naøy. Cuõng gioáng nhö caùc baïn, hai chuùng toâi ñeàu laø phoùng vieân. Ñieàu naøy coù nghóa chuùng toâi luoân luoân tin raèng coù theå laøm ñöïôc hôn nöõa nhöõng gì ñaõ laøm. Chuùng toâi mong raèng cuoán soå tay naøy seõ höõu ích toái ña cho caùc baïn. Neáu caùc baïn coù yù kieán hay lôøi pheâ bình naøo ñeå laøm cho cuoán soå tay naøy hay hôn, xin lieân laïc vôùi chuùng toâi taïi IMMF. Peter Eng Phoùng Vieân ñoäc laäp Jeff Hodson Nghieân Cöùu vieân Bangkok, thaùng 12 -2001. x
- Toùm taét noäi dung Lôøi môû ñaàu vii Chöông 10 Söû duïng lôøi trích daãn 80 Giôùi thieäu ix Chöông 11 Caùc thuû thuaät ñeå vieát hay 86 Chuù thích xi Phaàn V Caùc tin thoâng thöøông nhöng deã gaây raéc roái Chöông 12 Thoâng caùo baùo chí 93 Phaàn I Nhöõng ñieàu cô baûn cuûa ngaønh baùo chí Chöông 13 Caùc cuoäc hoäi hoïp, Chöông 1 Phoùng vieân vaø tin töùc 1 caùc baøi dieãn vaên, hoïp baùo 103 Chöông 2 Tìm nguoàn tin vaø yù töôûng ñeå vieát baøi 7 Phaàn VI Chöông 3 Caáu truùc cô baûn Chöông 14 Vieát cho ñaøi phaùt thanh cuûa baøi vieát 11 vaø truyeàn hình 119 Chöông 4 Nhöõng ñieàu caàn thieát cho moät baûn tin hay 23 Phaàn VII Chöông 15 Ñaïo ñöùc ngheà nghieäp 129 Phaàn II Thu thaäp tin töùc Phaàn VIII Chöông 5 Quan saùt 35 Chöông 16 Maïng Internet 136 Chöông 6 Kyõ thuaät phoûng vaán 39 Chöông 7 Söû duïng Hoà Sô 50 Keát luaän 141 Phaàn III Toång hôïp Ñoïc theâm 143 Chöông 8 Môû ñeà 54 Lôøi caûm ôn 145 Chöông 9 Saép xeáp caâu chuyeän 66 Vaøi ñieàu veà caùc taùc giaû 146 Phaàn IV Vieát hay Ñoâi ñieàu veà dòch giaû 147
- Chi tieát noäi dung Lôøi môû ñaàu vii Chöông 6 Kyõ thuaät phoûng vaán 39 Giôùi thieäu ix Xin ñöôïc phoûng vaán 39 Chuù giaûi xi Chuaån bò 40 Phaàn I Nhöõng ñieàu cô baûn cuûa Ñuùng giôø 41 ngaønh baùo chí 1 Baét ñaàu phoûng vaán: töï giôùi thieäu 41 Chöông 1 Phoùng vieân vaø tin töùc 1 Ghi cheùp vaø ghi aâm 42 Vai troø cuûa phoùng vieân 1 Hoûi caùc caâu hoûi ‘taïi sao’vaø ‘nhö theá naøo’ 44 Taààm quan troïng cuûa ñoäc giaû 2 Giöõ cho caâu hoûi ngaén goïn 44 Phaåm chaát cuûa caùc phoùng vieân gioûi 3 Laéng nghe, tænh taùo vaø quan saùt kyõ 45 Theá naøo laø tin töùc? 4 Ñöøng ngaïi hoûi nhöõng caâu ‘ngôù ngaån’ 45 Chöông 2 Tìm nguoàn tin vaø yù töôûng Caùch ñoái phoù vôùi caâu ñaùp ‘mieãn bình luaän’ 43 ñeå vieát baøi 7 Khi moät nguoàn tin nhaát möïc khoâng Coù nhieàu nguoàn tin nhöng laø traû lôøi 46 nguoàn tin toát 9 Thöû im laëng 47 Giöõ moät danh saùch caùc nguoàn tin 10 Khi ñoái töôïng noùi khoâng ngöøng... 47 Chöông 3 Caáu truùc cô baûn cuûa baûn tin 11 Caùc caâu hoûi boå sung: ñi vaøo chi tieát 47 Tin thôøi söïï vaø phoùng söï 11 Caùc caâu hoûi khoù 48 Môû ñeà vaø thaân baøi 12 Caùc cuoäc phoûng vaán veà thaân theá söï nghieäp48 Naêm chöõ W vaø chöõ H 16 Keát thuùc cuoäc phoûng vaán 49 Sau ñoù thì sao? 19 Chöông 7 Söû duïng Taøi Lieäu 50 Toaøn caûnh vaø boái caûnh 20 Luoân luoân kieåm chöùng 52 Chöông 4 Nhöõng ñieàu caàn thieát cho Noùi chuyeän vôùi nhöõng ngöôøi khaùc 52 moät baûn tin hay 23 Phaàn III Toång hôïp 53 Chính xaùc 23 Thöû thaùch 53 Kieåm chöùng 24 Quaù trình vieát baøi 53 Khaùch quan 25 Chöông 8 Môû ñeà 54 Xaùc ñònh xuaát xöù 27 Môû ñeà tröïc tieáp 54 Coù ñöôïc trích ñaêng lôøi nguoàn tin Môû ñeà giaùn tieáp 55 hay khoâng 30 Ñöøng ‘choân vuøi’ ñoaïn môû ñeà 58 Caùc nguoàn tin voâ danh 30 Ñöøng nhoài nheùt quaù nhieàu vaøo ñoaïn môû ñeà 62 Caân ñoái vaø coâng baèng 31 Coù gì khaùc ôû ñaây? 63 Trong saùng 32 Choïn “goùc caïnh” 64 Hoaøn thieän 34 Chöông 9 Saép xeáp caâu chuyeän 66 Phaàn II Thu thaäp tin töùc 35 Keát hôïp nhöõng ñieàu ghi cheùp vaø caùc Chöông 5 Quan saùt 35 suy nghó cuûa baïn 66
- Caùc tin thôøi söï 67 Phaàn VI 119 Vieát veà hôn moät ñeà taøi chính 71 Chöông 14 Vieát cho phaùt thanh, Phoùng söï 71 truyeàn hình 119 Caùc caáu truùc phoùng söï khaùc 79 Chæ coù moät cô hoäi, vì vaäy neân toû ra thaät trong saùng 119 Phaàn IV Vieát hay 80 Chuù troïng vaøo hieän taïi 120 Chöông 10 Söû duïng lôøi trích daãn 80 Vaøi quy luaät 121 Khi naøo neân trích, khi naøo khoâng 80 Phaàn VII 122 Ñöøng baét ñaàu baèng moät lôøi trích daãn83 Chöông 15 Ñaïo ñöùc ngheà nghieäp 129 Ai noùi? 84 Traùch nhieäm laøm ñuùng vôùi ñaïo ñöùc ‘Noùi’ laø ñuû roài 84 ngheà nghieäp 129 Ñöøng söûa ñoåi lôøi trích daãn! 85 Noùi söï thaät 129 Ñeå yù ñeán moät loaït nhöõng lôøi trích daãn Ñöøng phoùng ñaïi hay taïo hieàm khích 131 ñi lieàn nhau 85 Phuïc vuï quaàn chuùng, khoâng phaûi Chöông 11 Caùc thuû thuaät ñeå vieát hay 86 cho caù nhaân baïn 131 Cô baûn: Töôøng thuaät 86 Ñöøng ñaùnh caép baøi vôû cuûa ngöøôi khaùc 132 Roõ raøng, giaûn dò 86 Coâng baèng 133 Duøng ñoäng töø vaø danh töø maïnh 87 Ñöùng ñaén vaø thoâng caûm 133 Dieãn taû, ñöøng keå laïi 88 Toân troïng quyeàn ñöôïc rieâng tö cuûa ngöôøi khaùc 134 Söû duïng con soá 89 Toân troïng nguoàn tin 135 Nhòp ñieäu vaø ña daïng 91 Baøn luaään vôùi vôùi ñoàng nghieäp 135 Lôøi leõ 92 Boä quy taéc ñaïo ñöùc ngheà nghieäp 135 Vieát laïi 92 Phaàn VIII 136 Saùch daäy caùch vieát 92 Chöông 16 Maïng Internet 136 Phaàn V Caùc tin thoâng thöôøng nhöng Internet laø gì? 136 deã gaây raéc roái 93 Internet coù theå giuùp gì cho baïn? 137 Chöông 12 Thoâng caùo baùo chí 93 E-mail vaø caùc danh saùch tin 139 Chöông 13 Caùc cuoäc hoäi hoïp, Tuy nhieân haõy coi chöøng 140 caùc baøi dieãn vaên, hoïp baùo 103 Keát luaän 141 Caùc cuoäc hoäi hoïp 103 Ñoïc theâm 143 Hoäi nghò 110 Saùch 143 Caùc baøi dieãn vaên vaø hoïp baùo 111 Saùch nhoû 143 Tìm caùch caân ñoái 111 Trang chuû maïng Internet 144 Chuù troïng vaøo ñieåm: ai noùi gì 112 Lôøi caûm ôn 145 Chuaån bò 114 Vaøi ñieàu veà caùc taùc giaû 146 Vaø caùc leã nghi nöõa... 118 Ñoâi ñieàu veà dòch giaû 147
- vi
- Chuù thích Goùc caïnh: Moät caùch tieáp caän ñaëc bieät naøo ñoù hoaëc moät quan ñieåm khi vieát tin. Moät soá caùc söï kieän coù theå coù nhieàu khía caïnh cuøng ñaùng löu yù nhö nhau, ngöôøi phoùng vieân coù theå choïn moät trong nhöõng khía caïnh ñoù. Nguoàn tin voâ danh: Moät ngöôøi chæ cung caáp tin neáu ngöôøi phoùng vieân khoâng neâu teân cuûa hoï trong baøi vieát. Neâu xuaát xöù: Caùch ngöôøi vieát baøi moâ taû nguoàn goác cuûa moät caâu trích daãn hay goác gaùc cuûa caâu chuyeän. Boái caûnh: Nhöõng thoâng tin cho ñoäc giaû thaáy nhöõng gì xaûy ra tröôùc ñoù coù lieân quan ñeán dieãn bieán thoâng tin. Caùc döõ kieän naøy giuùp cho ñoäc giaû hieåu caâu truyeän roõ raøng hôn. Caân ñoái vaø coâng baèng: Ñoù laø nhöõng ñaëc ñieåm quan troïng cuûa moät baøi vieát hay, ngöôøi phoùng vieân cho ñoäc giaû thaáy quan ñieåm cuûa caû hai phía trong moät vaán ñeà vaø khoâng thieân vò beân naøo. Thaân baøi: Caùc chi tieát, lôøi trích daãn, … keát caáu thaønh phaàn lôùn baûn tin. Toaøn caûnh: Nhöõng thoâng tin trong moät caâu chuyeän cho ñoäc giaû thaáy tình hình chung hieän taïi lieân quan ñeán dieãn bieán trong baøi nhö theá naøo. Caùc döõ kieän naøy giuùp cho ñoäc giaû hieåu roõ hôn veà dieãn bieán ñoù. Bình luaän: Moät baøi vieát trong ñoù ngöôøi vieát cho thaáy quan ñieåm rieâng cuûa hoï, hoaëc quan ñieåm cuûa tôø baùo, hoaëc khaúng ñònh raèng moät dieãn bieán naøo ñoù toát hay xaáu. Ñoái vôùi caùc baùo ñöùng ñaén, caùc baøi bình luaän ñöôïc taùch rieâng ra khoûi caùc baûn tin vaø ñaêng taûi treân trang goïi laø trang bình luaän. Phoùng söï: Moät caâu chuyeän mang tính caùch thoâng tin hay giuùp vui khoâng haún gaén lieàn vôùi moät dieãn bieán naøo ñoù vöøa xaûy ra vaø thöôøng ñoøi hoûi ngöôøi vieát phaûi tìm toøi nghieân cöùu saâu. Phoùng söï thöôøng chuù troïng ñeán khía caïnh “con ngöôøi”. Ñoâi khi coøn ñöôïc goïi laø “Tin nheï nhaøng”. xi
- Tin thôøi söï: Tin veà caùc dieãn bieán cuûa moät söï kieän naøo ñoù vöøa xaûy ra vaø caàn phaûi cho ñoäc giaû bieát ngay. Ñoâi khi coøn goïi laø “Tin soát deûo”. Moái quan taâm cuûa con ngöôøi: Moät dieãn bieán hoaëc tình huoáng naøo ñoù gôïi tình caûm cuûa ngöôøi ñoïc. Kim Töï thaùp loän ngöôïc: Caáu truùc cuûa moät caâu truyeän trong ñoù ñieåm quan troïng nhaát ñöôïc ñaët leân ñaàu, tieáp ñeán laø caùc tin hoã trôï cho ñieåm naøy vaø roài ñeán caùc döõ kieän khaùc, keùm quan troïng hôn. Töø chuyeân moân: Nhöõng töø ñaëc thuø cuûa nhöõng ngöôøi cuøng laøm trong moät ngheà chaúng haïn nhö caùc vieân chöùc chính phuû, caùc chuyeân gia kinh teá hay phoùng vieân. Ngöôøi ngoaøi ngheà khoâng chaéc hieåu nhöõng töø naøy. Môû ñeà: Khôûi ñaàu cuûa moät baûn tin. Môû ñeà tröïc tieáp laø ñi thaúng vaøo ñieåm chính hay yù chính cuûa vaán ñeà. Haàu heát caùc tin thôøi söï ñeàu coù phaàn môû ñeà tröïc tieáp. Môû ñeà giaùn tieáp laø ñi ñeán yù chính cuûa caâu chuyeän sau khi ngöôøi vieát ñaõ ñöa ra moät thí duï hay keå laïi moät dieãn bieán naøo ñoù, hoaëc ñaõ daøn döïng ngoaïi caûnh xong. Haàu heát caùc baøi phoùng söï duøng loaïi môû ñeà giaùn tieáp. Khaùch quan: Ñaây laø chaát löôïng quan troïng cuûa moät baøi hay - ngöôøi phoùng vieân giöõ khoâng ñe åcho tình caûm hay yù kieán cuûa mình len loûi vaøo baøi vieát vaø chæ cho ñoäc giaû bieát caùc döõ kieän chính xaùc. Ñöôïc trích daãn: Moâ taû nhöõng tin töùc cuûa moät nguoàn tin ñoàng yù cho duøng thoâng tin cuûa hoï trong moät baøi vieát vaø coâng khai ghi nhaän xuaát xöù cuûa hoï. Khoâng ñöôïc trích daãn: Moâ taû nhöõng tin töùc cuûa moät nguoàn tin nhöng nguoàn tin naøy khoâng muoán ñöôïc ñaêng taûi, hoaëc chæ ñoàng yù cho ñaêng taûi neáu xuaát xöù khoâng ñöôïc neâu roõ. Kieåm chöùng: Ñoù laø böôùc maø ngöôøi phoùng vieân phaûi tuaân thuû ñeå tìm hieåu xem chaéc chaén moät tin naøo ñoù coù ñuùng hay khoâng. Coù theå ngöôøi phoùng vieân caàn phaûi quan saùt, baøn luaän vôùi nhöõng ngöôøi khaùc hoaëc nghieân cöùu caùc taøi lieäu. xii
- Chöông 1: Phoùng vieân vaø tin töùc Phaàn I: NHÖÕNG ÑIEÀU CÔ BAÛN CUÛA NGAØNH BAÙO CHÍ CHÖÔNG 1: PHOÙNG VIEÂN VAØ TIN TÖÙC Vai troø cuûa ngöôøi phoùng vieân Phoùng vieân laø nhöõng ngöôøi giöõ moät trong nhöõng coâng vieäc quan troïng nhaát trong baát cöù moät xaõ hoäi naøo. Hoaøn caûnh laøm vieäc cuûa caùc phoùng vieân khaùc nhau tuøy töøng quoác gia. Taïi moät vaøi nöôùc, chính phuû hay caùc chính ñaûng laøm chuû ngaønh truyeàn thoâng. Taïi moät soá nöôùc khaùc, caùc caù nhaân hay coâng ty laøm chuû. Taïi nhieàu nöôùc, ngaønh truyeàn thoâng goàm caû hai loaïi. Nhöng cho duø hoaøn caûnh cuûa hoï ra sao ñi nöõa, thì taát caû caùc phoùng vieân gioûi ñeàu coù cuøng chung moät muïc ñích cô baûn. Hoï cung caáp cho ngöôøi ñoïc nhöõng tin töùc caàn thieát ñeå hieåu veà theá giôùi chung quanh vaø ñeå ñi ñeán caùc quyeát ñònh trong ñôøi. Ngöôøi ñoïc döïa vaøo caùc phoùng vieân ñeå bieát tin töùc veà Ngöôøi daân troâng coäng ñoàng cuûa hoï, veà chính phuû, thöông nghieäp, theå caäy vaøo chuùng ta thao, söùc khoeû v.v... Vôùi caùc tin töùc ñoù, ngöôøi ñoïc quyeát ñònh neân xem nhöõng gì treân truyeàn hình, aên uoáng nhöõng gì, mua xe gaén maùy loaïi gì, cho con caùi ñi hoïc ôû ñaâu, boû phieáu cho ai trong cuoäc tuyeån cöû saép tôùi, vaø hôn theá nöõa. Thænh thoaûng, nhöõng tin naøy mang tính chaát soáng coøn. Moät chính trò gia Thaùi Lan cho raèng cô quan döï baùo thôøi tieát ñaõ khoâng kòp thôøi thoâng baùo cho daân laøng ôû moät tænh mieàn Baéc bieát raèng saép coù baõo, khieán cho 30 ngöôøi boû maïng vì luït. Theo oâng caùc nhaø döï baùo thôøi tieát caàn ñeán caùc phöông tieän truyeàn 1
- Chöông 1: Phoùng vieân vaø tin töùc thoâng ñeå loan ñi nhöõng tin töùc cuûa hoï moät caùch nhanh choùng vaø höõu hieäu cho moïi ngöôøi cuøng bieát. Vì nhieàu ngöôøi thöôøng ñoïc hay nghe caùc tin cuûa hoï cho neân caùc phoùng vieân caàn phaûi toû ra coù traùch nhieäm. Traùch nhieäm ñaàu tieân cuûa moät phoùng vieân gioûi laø traùch nhieâm ñoái vôùi ngöôøi ñoïc. Haõy xem xeùt ñeán caùc ñònh nghóa sau ñaây cuûa caùc phoùng vieân Vieät Nam, Campuchia, Thaùi Lan, Laøo vaø Myanmar taïi moät cuoäc hoäi thaûo veà tin töùc ñöôïc toå chöùc gaàn ñaây. Ñöôïc hoûi: ‘vai troø cuûa phoùng vieân laø gì?’, hoï ñaõ traû lôøi: * Töôøng thuaät söï thaät. * Baéc caàu giöõa chính phuû vaø ngöôøi daân * Thoâng baùo cho ngöôøi daân bieát veà caùc vaán ñeà môùi * Giaùo duïc, giaûi trí, giaûi thích * Baûo veä quyeàn lôïi cuûa ngöôøi daân Caùc phoùng vieân naøy ñoàng yù raèng coâng vieäc cuûa hoï laø cho ngöôøi daân bieát tin töùc chính xaùc vaø kòp thôøi. Hoï cuõng noùi hoï vieát tin cho ngöôøi ñoïc. Taàm quan troïng cuûa ñoäc giaû Raát nhieàu phoùng vieân queân maát ñoäc giaû. Thay vaøo ñoù, hoï vieát baøi ñeå laøm vöøa loøng chuû bieân hay nguoàn cung caáp tin cuûa hoï, nhöõng ngöôøi hoï döïa vaøo ñeå laáy tin vieát baøi, keå caû caùc vieân chöùc chính phuû. Nhieàu phoùng vieân coù haønh ñoäng nhö vaäy vì hoï gaëp chuû bieân vaø nhöõng ngöôøi cung caáp tin cho hoï haøng ngaøy. Hoï muoán laøm vöøa loøng nhöõng ngöôøi naøy. Nhöng khi caùc phoùng vieân vieát baøi cho chuû bieân vaø nhöõng ngöôøi cung caáp tin, hoï hay coù thoùi quen bao goàm caû nhöõng chi tieát chæ nhöõng giôùi naøy quan taâm ñeán. Nhieàu ñoäc giaû khoâng hieåu noåi baøi cuûa hoï. Hoaëc 2
- Chöông 1: Phoùng vieân vaø tin töùc caùc baøi vieát cuûa caùc phoùng vieân ñoù khoâng coù nghóa lyù gì ñoái vôùi ñôøi soáng cuûa baïn ñoïc. Caùc phoùng vieân gioûi khoâng bao giôø queân raèng hoï vieát cho ai. Moät nhaät baùo coù soá phaùt haønh lôùn - chaúng haïn nhö baùo Thai Rath taïi Thaùi Lan - coù nhieàu loaïi ñoäc giaû, ñoù laø caùc vieân chöùc haøng ñaàu trong chính phuû, caùc thöông gia giaàu coù, taøi xeá taéc xi, ngöôøi baùn haøng rong. Baùo Thai Rath töôøng thuaät veà nhieàu vaán ñeà chính trò, kinh teá, xaõ hoäi khaùc nhau. Caùc phoùng vieân cuûa baùo naøy coá gaéng vieát moät caùch roõ raøng vaø ñôn giaûn ñeå taát caû ñoäc giaû ñeàu hieåu caâu chuyeän. Maët khaùc, caùc phoùng vieân cuûa nhöõng taïp chí vaên hoùa phoå thoâng vaø giaûi trí - chaúng haïn nhö tôø Tuosanavadei Pracheaprey taïi Campuchia - bieát raèng nhieàu ñoäc giaû cuûa hoï coøn treû vaø ñeå yù nhieàu ñeán thôøi trang, aâm nhaïc vaø caùc ngoâi sao maøn aûnh. Vì theá hoï chuù troïng ñeán caùc ñeà taøi naøy, vaø vieát veà caùc ñeà taøi ñoù moät caùch dí doûm. Hoï khoâng chuù troïng ñeán chính trò hay chính phuû. Caùc phoùng vieân gioûi bieát raèng hoï phaûi bieát keå chuyeän kheùo. Neáu hoï khoâng trình baày caùc tin töùc cuûa hoï moät caùch kheùo leùo thì ngöôøi ñoïc seõ khoâng ñoïc baøi cuûa hoï vaø coù theå seõ mua baùo khaùc. Phaåm chaát cuûa ngöôøi phoùng vieân gioûi Theo nhöõng ngöôøi tham gia hoäi thaûo thì moät ngöôøi phoùng vieân gioûi caàn coù nhöõng phaåm chaát sau: * Hoûi nhieàu caâu hoûi * Bieát caân ñoái vaø coâng baèng * Ñaùng tin caäy vaø coù traùch nhieäm vôùi ñoäc giaû * Laáy tin töø nhieàu nguoàn tin vaø kieåm chöùng caùc tin cuûa hoï * Chaân thaät vaø khoâng ñaùnh caép tin cuûa caùc phöông tieän truyeàn thoâng khaùc 3
- Chöông 1: Phoùng vieân vaø tin töùc Taát caû ñeàu ñuùng. Caùc phoùng vieân gioûi cuõng ñeàu coù tính toø moø. Hoï luoân luoân muoán bieát söï vieäc xoay vaàn ra sao, vaø luùc naøo cuõng theo doõi tin töùc. Hoï ñeå yù quan saùt. Hoï nhaän ra nhöõng ñieåm khaùc thöøông treân ñöôøng phoá maø nhöõng ngöôøi khaùc khoâng ñeå yù. Hoï bieát laéng nghe, nhöng nghe moät caùch thaän troïng. Hoï khoâng chaáp nhaän moät ñieàu gì ñoù laø ñuùng chæ vì giôùi chöùc chính quyeàn noùi laø ñuùng. Hoï ñoäc laäp. Hoï khoâng ñeå cho nhöõng ngöôøi khaùc lôïi duïng hoï vaøo lôïi ích rieâng. Hoï tìm bieát caû hai maët cuûa vaán ñeà vaø kieåm tra laïi xem tin cuûa hoï coù thöïc söï chính xaùc hay khoâng. Caùc phoùng vieân gioûi raát coù kyû luaät: Hoï khoâng ñeå cho mình bò maát taäp trung ñeå coù theå vieát xong baøi kòp vôùi kyø haïn. Khi coù caùc chöôùng ngaïi vaät, hoï khoâng boû cuoäc. Hoï tìm caùch khaùc ñeå bieát söï thaät. Hoï chæ vieát veà söï thaät vì ñoù laø ñieàu ñoäc giaû cuûa hoï muoán bieát vaø caàn bieát; hoï khoâng ñöa yù kieán rieâng vaøo trong baøi. Nhieàu phoùng vieân gioûi cuõng raát coù loøng thöông ngöôøi. Hoï khoù chòu khi thaáy ngöôøi naøy aùp böùc ngöôøi kia. Hoï caûm nhaän nhöõng thoáng khoå cuûa nhöõng ngöôøi khaùc vaø hieåu nhöõng vaán ñeà cuûa ngöôøi khaùc. Hoï muoán vieát veà nhöõng vaán ñeà ñoù ñeå theá giôùi bieát ñeán vaø coù bieän phaùp giaûi quyeát. Theá naøo laø tin töùc? Coâng vieäc cuûa phoùng vieân laø ‘laáy tin’. Nhöng trong moät ngaøy coù bieát bao nhieâu söï kieän xaåy ra. Khoâng phaûi taát caû ñeàu ñaùng töôøng thuaät. Nhö vaäy, nhöõng gì laø tin töùc? Ñoäc giaû muoán bieát vaø caàn bieát nhöõng tin nhö theá naøo? Ñaây laø ñieàu caùc phoùng vieân phaûi quyeát ñònh haøng ngaøy. Tröôùc khi saên tin veà moät vaán ñeà naøo ñoù, hoï töï hoûi: ‘ñaây coù phaûi laø chuyeän ngöôøi ta seõ baøn taùn ñeán hay khoâng?’ vaø ‘ñaây coù phaûi laø tin hoï caàn hay khoâng?’ Tin töùc laø nhöõng döõ kieän quan troïng hay 4
- Chöông 1: Phoùng vieân vaø tin töùc ñaùng ñeå yù, ñöôïc moät soá ñoâng ngöôøi quan taâm. Nhöõng tin naøy khaùc vôùi nhöõng ñieàu thoâng thöôøng xaåy ra haøng ngaøy. Tin töùc laø nhöõng gì khaùc thöôøng. Moät ñònh nghóa löøng danh veà tin töùc laø: ‘moät con choù caén ngöôøi khoâng phaûi laø tin, nhöng neáu moät ngöôøi caén choù thì ñoù laø tin’. Moät tin treân trang nhaát cuûa nhaät baùo Bangkok Post keå laïi raèng moät Moät tieâu ñeà toát loâi ngöôøi ñaøn oâng bò baét vì oâng ñaõ caén vaøo coå con choù cuûa oâng ta. Ngöôøi naøy muoán chöùng toû oâng laø chuû cuoán söï chuù yù cuûa con choù. Tin töùc cuõng laø nhöõng gì aûnh höûông ñeán nhieàu ngöôøi. Coù theå moät traän luït lôùn phaù hoaïi nhaø cöûa vaø muøa maøng. Coù theå giaù daàu moû taêng, coù nghóa laø chaïy xe gaén maùy seõ toán keùm nhieàu hôn. Thoâng thöôøng nhöõng tin lôùn nhaát laø nhöõng gì aûnh höôûng ñeán moät soá ngöôøi ñoâng ñaûo nhaát. Ñoâi khi, tin töùc chæ laø nhöõng gì nhöõng ngöôøi quan troïng, nhöõng ngöôøi noåi tieáng noùi hoaëc laøm. Caùc phoùng vieân theo saùt caùc vieân chöùc toái cao nhö thuû töôùng, toång thoáng vaø ngoaïi tröôûng. Ñaây laø caùc nhaân vaät quyeàn theá vì vaäy caùc yù kieán cuûa hoï ñöôïc töôøng thuaät roäng raõi hôn yù kieán cuûa ngöôøi daân thöôøng. Moät soá phoùng vieân ñuoåi theo caùc ngoâi sao maøn baïc vaø ca só vì hoï bieát raèng ñoäc giaû cuûa hoï chuù yù ñeán ñôøi soáng cuûa nhöõng ngöôøi giaàu coù, noåi tieáng. Tin töùc coù tính caùch nhaát thôøi. Thoâng thöôøng, tin töùc laø nhöõng gì xaåy ra hoâm nay, khoâng phaûi töø thaùng tröôùc. Ñoäc giaû muoán bieát veà nhöõng gì caäp nhaät nhaát, vaø hoï muoán bieát caøng sôùm caøng toát. Neáu coù ñaùm 5
- Chöông 1: Phoùng vieân vaø tin töùc chaùy lôùn xaåy ra trong thaønh phoá, moät phoùng vieân truyeàn hình phaûi laäp töùc töôøng thuaät trong baûn tin ngaøy hoâm ñoù. Moät phoùng vieân baùo in phaûi vieát baøi cho aán baûn ra saùng hoâm sau. Tin töùc laø veà nhöõng cuoäc xung ñoät. Xung ñoät gaây xaùo troän cho cuoäc soáng haøng ngaøy. Ngöôøi ta xung ñoät vôùi nhau ñeå tranh daønh ñaát ñai. Caùc chính ñaûng ganh ñua vôùi nhau ñeå naém chính quyeàn. Caùc quoác gia xung ñoät vôùi nhau trong chieán tranh. Tin töùc cuõng laø veà caùc khía caïnh ñòa phöông. Ngöøôi ñoïc muoán bieát veà caùc dieãn bieán xaåy ra ngay taïi choã hoaëc nôi gaàn choã hoï soáng. Moät nhaät baùo taïi Vieân Chaên (Laøo) chuù troïng ñeán moät traän luït gaàn Vieân Chaên. Baùo naøy khoâng chuù yù ñeán luït ôû Baéc Kinh. Ngöôøi ñoïc cuõng muoán bieát veà caùc dieãn bieán aûnh höûông ñeán nhöõng ngöôøi gioáng hoï. Ngöôøi Laøo ñeå yù ñeán nhöõng gì xaåy ra cho nhöõng ngöôøi Laøo khaùc. Moät chieác maùy bay bò rôi ôû Trung Quoác coù theå khoâng ñöôïc baùo chí Laøo töôøng thuaät nhieàu. Nhöng neáu coù ba ngöôøi Laøo treân maùy bay thì ñoù seõ laø moät tin lôùn. Ñoâi khi tin töùc laø nhöõng gì höõu ích. Coù theå laø tin veà caùch kieám vieäc laøm môùi. Hoaëc tin veà caùch taäp theå duïc ñeå giöõ gìn söùc khoûe. Roài coøn coù caùc tin chæ ñeå giaûi trí. Caùc tin naøy goàm coù caùc maåu chuyeän veà suùc vaät, nhöõng haønh ñoäng buoàn cöôøi cuûa ngöôøi naøy hay ngöôøi kia, tieán trieån cuûa vieäc quay moät cuoán phim môùi, vaø cöù theá.v.v.. Khoâng phaûi luùc naøo cuõng ñònh nghóa ñöôïc tin töùc. Moät phoùng vieân môùi vaøo ngheà coù theå caûm thaáy luùng tuùng khi chuû bieân cuûa anh hay chò ta baûo raèng ‘haõy ra ngoøai ñeå ñem tin veà’. Nhöng vôùi kinh nghieäm, ngöôøi phoùng vieân naøy seõ coù khaû naêng nhaän bieát ngay ñaâu laø tin. 6
- Chöông 2: Tìm nguoàn tin vaø yù töôûng ñeå vieát baøi CHÖÔNG 2: TÌM NGUOÀN TIN VAØ YÙ TÖÔÛNG ÑEÅ VIEÁT BAØI Thoâng thöôøng tin töùc dieãn ra ngay beân ngoaøi cöûa soå cuûa chuùng ta: moät toøa nhaø boác chaùy, caûnh saùt baét keû gian, luït loäi treân ñöôøng phoá sau nhöõng traän möa lôùn. Tuy nhieân, nhieàu tin khoâng roõ reät nhö vaäy. Baïn khoâng neân ngoài chôø cho caùc dieãn bieán xaåy ra, hay chôø chuû bieân giao cho baïn coâng vieäc. Baïn neân töï mình nghó ra caùc yù töôûng ñeå vieát baøi. Baïn coù theå tìm yù baèng caùch thöôøng xuyeân lieân laïc vôùi caùc cô quan thoâng tin cuûa chính phuû hay caùc boä ngaønh. Moät soá caùc cô quan coâng boá lòch trình hoaït ñoäng trong ngaøy. Moät soá caùc thoâng caùo baùo chí coù theå laø nguoàn goác ñeå vieát caùc tin hay. Moát soá tin do caùc toå chöùc phi chính phuû hay caùc toå chöùc quoác teá nhö Lieân Hieäp Quoác ñöa ra. Nhöõng thoâng caùo khaùc do caùc doanh nghieäp, tröôøng hoïc, v.v.. phoå bieán. Caùc chính phuû vaø toå chöùc khaùc cuõng thöôøng xuyeân phoå bieán caùc thoâng caùo, taøi lieäu vaø caùc baûn baùo caùo. Caùc phoùng vieân gioûi bieát tính tröôùc. Baïn neân tìm hieåu thaät kyõ caøng ñeå hieåu bieát veà caùc ñeà taøi hay cô caáu toå chöùc maø baïn vieát baøi. Laøm sao ñeå chaéc chaén raèng baïn bieát seõ xaåy ra söï kieän naøo keá tieáp. Haõy chuaån bò saün saøng caùc tin töùc veà boái caûnh thoâng tin döõ lieäu baïn caàn ñeán khi quoác hoäi thoâng qua moät ñaïo luaät môùi veà ñaàu tö, hay khi ngaân haøng trung öông loan baùo caét giaûm laõi xuaát moät laàn nöõa. Caùc baïn cuõng coù theå laáy yù töôûng baèng caùch ñoïc caùc baùo khaùc, nghe radio vaø xem TV. Haõy ñeå yù ñeán 7
- Chöông 2: Tìm nguoàn tin vaø yù töôûng ñeå vieát baøi caùc caâu hoûi maø caùc phöông tieän truyeàn thoâng khaùc chöa giaûi ñaùp. Tìm moät khía caïnh môùi cho caâu chuyeän. Moät soá caùc phoùng vieân ñoïc caùc taïp chí ñònh kyø veà kyõ thuaät ñeå tìm hieåu veà caùc tieán trieån trong lónh vöïc hoï quan taâm ñeå vieát tin. Moät phoùng vieân vieát veà moâi tröôøng coù theå ñoïc tôø Watershed, moät taäp san chuyeân veà caùc vaán ñeà moâi tröôøng taïi Campuchia, Laøo, Myanmar, Thaùi Lan vaø Vieät Nam. Haõy töï trau doài kieán thöùc caøng nhieàu caøng toát veà caùc vaán ñeà baïn vieát. Khi baïn hoïc ñöïôc ñieàu gì môùi, baïn coù theå chia xeû vôùi ñoäc giaû cuûa baïn. Taïi Campuchia, nhieàu phoùng vieân ñoïc baûn tin haøng thaùng cuûa Quoác Vöông Norodom Sihanouk. Trong baûn tin, Quoác Vöông cho bieát yù kieán cuûa ngaøi veà nhieàu vaán ñeà, chaúng haïn nhö caùc phieân toøa xöû Khmer ñoû hay caùc vaán ñeà cuûa noâng daân ngheøo. Caùc yù kieán naøy ñoâi khi laø taøi lieäu toát ñeå vieát baøi. Baïn cuõng coù theå tìm ñöïôc yù vieát baøi baèng caùch noùi chuyeän vôùi ngöôøi khaùc-taïi nhaø, nôi chôï buùa hay tieäc tuøng. Ngöôøi ta noùi chuyeän veà nhöõng gì? Caùc yù kieán vaø nhöõng moái quan taâm cuûa hoï coù theå laø neàn taûng ñeå vieát baøi. Baïn cuõng coù theå tìm ra bieát bao nhieâu yù nhôø quan saùt. Laàn tôùi treân Toøa nhaø naøy coù theå ñöôøng ñi laøm, baïn neân ñeå yù xem coù toøa nhaø naøo laø moät caâu chuyeän môùi, troâng coù veû hay hay, ñang baét ñaàu ñöôïc xaây. hay Goïi ñieän thoïai cho cô quan caáp giaáy pheùp xaây döïng cuûa thaønh phoá ñeå hoûi theâm. Coù theå baïn seõ bieát ñöôïc ñoù laø moät vieän baûo taøng hay moät raïp xi neâ môùi laï. Ñoù laø chuyeän maø nhieàu ngöôøi trong thaønh phoá muoán ñoïc. 8
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học