Xem mẫu
- TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 24 - Thaùng 11/2014 TỪ “PHẨM CHẤT CỦA NHỮNG NHÀ GIÁO ƯU TÚ” CỦA KEN BAIN, NGHĨ VỀ PHẨM CHẤT CỦA NHÀ GIÁO VIỆT NAM HÀ MINH CHÂU(*) TÓM TẮT Để thực hiện mục tiêu giáo dục, ở thời kì lịch sử nào, người thầy cũng cần có những phẩm chất cần thiết. Phẩm chất của người thầy là gốc rễ chi phối đến tư duy, hoạt động giảng dạy và làm nên thành công của người thầy. Từ việc tìm hiểu về phẩm chất nhà giáo qua nghiên cứu thực tiễn của Ken Bain trong cuốn sách Phẩm chất của những nhà giáo ưu tú, bài viết nêu suy nghĩ về phẩm chất cốt yếu của nhà giáo Việt Nam hiện nay: đam mê nghề nghiệp, tinh thần trách nhiệm, lòng tự trọng. Từ khoá: phẩm chất, năng lực, nhà giáo ưu tú, đam mê nghề nghiệp, tinh thần trách nhiệm, lòng tự trọng. ABSTRACT To accomplish educational objects, in any historical period, the teacher should have indispensable qualities. The teachers’ quality is the root that rules thinking, teaching and makes the success. From the courting of The teachers’ quality through practical research in What the best college teachers do of Ken Bain, article raised thinking about essential qualities of Vietnam teachers: passion for the profession, sense of responsibility, self- respect wealthy. Keywords: quality, ability, the best colloege teachers, passion for the profession, sense of responsibility, self-respect wealthy. (*) Là cuốn sách đoạt giải thưởng 1. BÀI HỌC KHOA HỌC VÀ THIẾT Virginia & Warren Stone – giải thưởng THỰC TỪ CUỐN SÁCH PHẨM CHẤT dành cho tác phẩm xuất sắc về đề tài giáo CỦA NHỮNG NHÀ GIÁO ƯU TÚ dục và xã hội do Harvard University Press Theo quan niệm chung, “ưu tú” được trao tặng hàng năm – Phẩm chất của hiểu là phẩm chất tốt đẹp, được đánh giá những nhà giáo ưu tú (What the best cao hơn cả. Trong tác phẩm của Ken Bain, college teachers do) của giáo sư sử học “ưu tú” không giới hạn ở một cách hiểu, Ken Bain thể hiện cái nhìn sâu sắc về cách nghĩ. Nó được cụ thể hoá bằng những những gì làm nên một nhà giáo lỗi lạc. Từ thành công có được từ các hoạt động nghề các phẩm chất cốt yếu của những người nghiệp của những nhà giáo ưu tú giảng dạy thầy, Ken Bain đã đưa ra những bài học cụ ở bậc đại học. thể, khoa học, đầy sức thuyết phục về nghề Đặt ra sáu câu hỏi mang tính tổng quát nghiệp cho những người làm thầy. để khảo sát, Ken Bain không yêu cầu ở người thầy sự hoàn hảo, lỗi lạc, xuất chúng. Ông chú ý đến những suy nghĩ và (*) TS, Trường Đại học Sài Gòn phương pháp thực hành dẫn đến thành 50
- công của họ: viên của các nhà giáo ưu tú cho thấy họ chú - Các nhà giáo ưu tú hiểu và biết ý đến mục tiêu học tập rộng lớn của sinh những gì? viên, về những điều họ mong muốn sinh - Các nhà giáo ưu tú chuẩn bị việc viên phát triển. Thoát khỏi quan niệm xem giảng dạy như thế nào? giảng dạy là công việc giảng viên phải thực - Các nhà giáo ưu tú trông đợi gì ở hiện (“phân phát”, “chuyển giao” kiến thức sinh viên của mình? cho sinh viên), những gì nhà giáo ưu tú - Các nhà giáo ưu tú làm gì trong lúc mong đợi ở sinh viên không phải là khả dạy học? năng ghi nhớ, sự tỉ mỉ, ngăn nắp, kỉ luật, - Các nhà giáo ưu tú đối xử với sinh mà là khả năng nhận thức, suy luận và viên của mình như thế nào? những hiểu biết sâu sắc. - Các nhà giáo ưu tú kiểm tra sự tiến Những nguyên tắc và những kĩ thuật bộ và thẩm định những nỗ lực của mình giảng dạy của các nhà giáo ưu tú mà Ken như thế nào? Bain khám phá là đáp án của câu hỏi: “Các Nhìn chung, đó là những câu hỏi về nhà giáo ưu tú làm gì trong lúc dạy học?”. vấn đề kiến thức, sự chuẩn bị, niềm mong Trong hoạt động giảng dạy, các nhà giáo mỏi về người học, hoạt động trên lớp, cách ưu tú thống nhất thực hiện đúng mức các ứng xử và cách thức tự đánh giá của người nguyên tắc: tạo một môi trường học tập tự thầy. Kết quả khảo sát, nghiên cứu của Ken nhiên và có tính phê phán; thu hút và duy Bain trong mười lăm năm chính là các câu trì sự chú ý của sinh viên; bắt đầu với sinh trả lời mới mẻ và quan trọng về những điều viên thay vì bắt đầu với ngành học; tìm tưởng chừng như đơn giản ấy. kiếm những cam kết; dẫn dắt sinh viên vào Hiểu và biết ở đây là sự hiểu biết thấu việc suy nghĩ có tính cách chuyên môn và đáo lĩnh vực chuyên môn của mình. Từ sự tạo ra những kinh nghiệm học tập phong hiểu biết ấy, người thầy ưu tú suy nghĩ để phú. Để việc thực hiện các nguyên tắc hữu “biết cách đơn giản hoá và làm rõ những hiệu, cần kết hợp với kĩ thuật giảng dạy – vấn đề phức tạp, biết đào sâu vào cốt lõi những kĩ thuật vốn thuộc về kĩ năng. Từ của vấn đề” nhằm hỗ trợ người học nắm khả năng nói lưu loát, ngôn ngữ nhiệt được những ý tưởng và thông tin (không thành, người thầy cần có nghệ thuật thực phải là cung cấp kiến thức càng nhiều càng hiện việc giải thích thấu đáo, biết cách tốt theo quan niệm truyền thống) và cho khuyến khích sinh viên phát biểu. Có thể quyền sinh viên kiểm tra những suy nghĩ nói, việc chú tâm thực hiện nguyên tắc và của chính mình. kĩ thuật ấy bắt nguồn từ sự quan tâm đến Chuẩn bị việc giảng dạy được hiểu là người học của những người thầy. sự định hình cách thức chuẩn bị giảng dạy. Từ niềm tin mạnh mẽ vào người học, Cách thức ấy phản ánh quan niệm giảng các nhà giáo ưu tú đối xử với sinh viên của dạy của người thầy. Sự chuẩn bị của những mình bằng sự quan tâm, trân trọng. Một nhà nhà giáo ưu tú thể hiện ở những mối quan giáo ưu tú đã nói: “Tôi muốn làm cho lớp tâm về công việc họ phải nỗ lực làm nhằm học của mình trở nên thân thiện vì tôi quan hỗ trợ và khuyến khích một cách tích cực tâm đến việc các sinh viên học được trong nhất để sinh viên học tập một cách tốt nhất. lớp đó. Nếu sinh viên không học, tôi là một Kết quả tìm hiểu về sự trông đợi ở sinh giáo sư thất bại” [1,tr.285]. Từ mong muốn 51
- ấy, người thầy đầu tư mạnh mẽ vào vào phương diện giáo dục)” [1,tr.49]. Dẫu thế, cuộc đời, sự nghiệp và sự phát triển của sinh bằng sự tận tâm sâu sắc, bằng niềm tin viên. Sự tin tưởng, cởi mở của người thầy mãnh liệt vào khả năng học tập của sinh tác động tới những mối quan hệ, tạo ra bầu viên, họ đã nỗ lực không ngừng để đưa ra không khí có tính tương tác mà từ đó, sinh các phương cách và đã đạt được sự thành viên có thể đặt ra nhiều câu hỏi và có thể công, dù không bao giờ hoàn toàn hài lòng trao đổi một cách tự do về những quan với những gì đã đạt được. điểm, phương pháp khác nhau. Ấn tượng mà Phẩm chất của những Kiểm tra sự tiến bộ và thẩm định nhà giáo ưu tú tác động tới người đọc những nỗ lực của mình, các nhà giáo ưu tú không phải là những ấn tượng tức thời. Bởi không sử dụng các phương pháp kiểm tra lẽ, những phẩm chất ấy đã được các nhà và cho điểm sinh viên theo truyền thống, giáo tích luỹ trong quá trình lâu dài, làm mà họ xây dựng những cách tiếp cận khác nên những thành công xuất phát từ việc biệt đem lại lợi ích cho việc học tập. Theo quan tâm và hướng tới mục tiêu học tập Ken Bain, “khi đánh giá sinh viên, họ đánh của sinh viên. Cũng chính vì thế, Phẩm giá từng phần để kiểm chứng những nỗ lực chất của những nhà giáo ưu tú cuốn hút của chính họ trong việc thúc đẩy việc học. người dạy vì đã đưa ra những bài học có Và khi thẩm định hoạt động giảng dạy của giá trị và thú vị về nghề dạy học. Làm được mình, họ thẩm định bằng cách nhìn lại việc những điều cốt yếu mà các nhà giáo ưu tú học của sinh viên, cả về phương diện mục đã làm; học được những phẩm chất lí tiêu lẫn kết quả” [306]. Từ quan điểm “việc tưởng mà các nhà giáo ưu tú đã rèn luyện thẩm định và việc đánh giá nhấn mạnh đến quả không phải là điều đơn giản. Tuy việc học thay vì thành tích”, những nhà nhiên, từ quyển sách, độc giả - nhà giáo giáo ưu tú chú ý đến các kĩ năng thực hành, học được nhiều điều về việc giảng dạy thấu sử dụng các kì thi với mục tiêu là giúp đỡ đáo để tự điều chỉnh, cải thiện việc giảng sinh viên; chú ý đến việc đánh giá mục tiêu dạy của mình như: niềm tin yêu, lòng nhiệt học tập của khoá học, những đánh giá xếp thành, cách tư duy, sự lựa chọn phương hạng của sinh viên và hướng tới một hệ pháp giảng dạy, xử lí công việc giảng thống thẩm định công tác giảng dạy để có dạy,… Quyển sách còn có ý nghĩa khơi gợi thể thường xuyên tự thẩm định, suy ngẫm cảm hứng để người dạy thể hiện ý tưởng, và thay đổi cho phù hợp. sáng tạo các phương cách cần thiết và có Không phải lúc nào các nhà giáo ưu tú thể áp dụng được. Tất nhiên, những điều mà Ken Bain đưa vào công trình nghiên chúng ta tham khảo, học hỏi và áp dụng cứu của ông cũng thành công trong tất cả không chỉ dành cho các nhà giáo giảng dạy các hoạt động. Không phải bao giờ họ cũng ở môi trường đại học với đối tượng là sinh làm được những điều họ mong muốn. Họ viên. cũng có lúc thiếu sót, thất bại, bất toàn 2. NGHĨ VỀ PHẨM CHẤT CỦA nhưng họ đã sẵn sàng đương đầu với khó NHÀ GIÁO VIỆT NAM HIỆN NAY khăn, thất bại ấy. Ken Bain khẳng định: Ở nước ta, các thầy giáo, cô giáo được “Ngay cả những nhà giáo ưu tú cũng đã Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng từng có những ngày tệ hại, khi họ phải khổ lao động, Nhà giáo nhân dân, Nhà giáo ưu sở lắm mới tiếp cận được với sinh viên (về tú không phải là ít. “Họ giống nhau ở chỗ 52
- tất cả đều dốc hết tài năng, trí tuệ và sức những năm bảy mươi, với tầm nhìn toàn lực của mình cống hiến cho sự nghiệp giáo cầu, đã coi trọng chất lượng đào tạo, luôn dục và đào tạo” [3,tr.3]. Mỗi thầy cô là một suy nghĩ về việc cải cách phương pháp ở tấm gương sáng về tài năng, công lao và bậc đại học: cho dịch các sách về toán học, đức độ cho bao thế hệ học tập, noi theo. Có kinh tế học, tin học… của các nhà nghiên thể kể những tấm gương tiêu biểu như: GS. cứu phương Tây; đề ra chủ trương kiểm tra Tạ Quang Bửu – người thầy công tâm và trình độ nghiên cứu sinh trước khi gửi ra thông thái; GS. Hồ Đắc Di – người thầy nước ngoài; tổ chức các buổi cemina cho của lương tâm và trí tuệ; GS. Nguyễn Thúc sinh viên. Và còn nhiều những đóng góp có Hào – người gieo hạt chuyên cần trên cánh ý nghĩa của các nhà giáo khác trên khắp đồng đại học; GS. Nguyễn Lân – người các vùng miền của đất nước… thầy mẫu mực của nhiều thế hệ; Nhà giáo Với yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện nhân dân Nguyễn Đức Thìn – người đi giáo dục và đào tạo ở Việt Nam theo tinh thắp lửa; Nhà giáo nhân dân Nguyễn Xuân thần Nghị quyết Trung ương 8 khoá XI, Trạc – cả đời cống hiến cho việc học của việc định hướng những bước chuyển đổi có dân tộc Hmông;… ý nghĩa chiến lược là vô cùng quan trọng. Kể sao cho hết những nhà giáo Việt Theo các nhà giáo dục, những bước chuyển Nam cả đời tận tâm và tận tuỵ trong nghề cụ thể cần được định hướng là: dạy học. Ở mỗi giai đoạn lịch sử của đất - Bước chuyển từ quá trình giáo dục nước, sự đóng góp của mỗi người thầy có chủ yếu truyền thụ kiến thức sang phát những ý nghĩa khác nhau. Và mỗi giai triển toàn diện năng lực và phẩm chất đoạn phát triển của ngành giáo dục nước người học. nhà cũng đòi hỏi ở người thầy những đổi - Bước chuyển từ phát triển chủ yếu mới cho phù hợp. Tất nhiên, có những suy theo số lượng sang chú trọng chất lượng, nghĩ, tìm tòi, sáng tạo của nhiều thầy cô đã hiệu quả với số lượng hợp lí. ra đời rất lâu nhưng đến nay vẫn để lại ấn - Bước chuyển từ hệ thống giáo dục tượng sâu sắc, vẫn còn có ý nghĩa thiết còn khép kín, cứng nhắc, biệt lập sang hệ thực. Đó là GS. Hồ Đắc Di mà ngay từ thống giáo dục mở, linh hoạt, liên thông.1 năm 1947, đã chỉ rõ: “Trường đại học là Trong đó, bước chuyển thứ nhất là một cộng đồng trong đó thầy và trò cùng bước chuyển có ý nghĩa đối với người thầy. có chung một niềm khao khát học hỏi, qua Nó yêu cầu ở người thầy sự thay đổi về ý tự do trao đổi ý kiến, để đạt tới chân lí, để thức, tư duy, phương pháp thực hiện,… Từ thấu hiểu một cách đúng đắn giá trị của sức đó, người thầy cần thay đổi việc xác định mạnh trí tuệ: đó chính là bí quyết của tinh mục tiêu lâu dài đối với người học, phải thần đại học. Thầy giảng dạy với niềm ước khác với mục tiêu theo quan điểm truyền mong thức tỉnh ở trò những hoài bão khoa thống trước đây. Thực hiện việc phát triển học lớn lao, với thái độ tôn trọng nhân năng lực của người học, người thầy sẽ phẩm và tính độc lập, tự chủ của trò, với chuyển từ vai trò truyền thụ những tri thức lòng tin chỉ có tự mình nêu lên một tấm cụ thể thành người chuyển giao phương gương sống mới chứng minh được lời nói pháp, cách thức nắm bắt, vận dụng tri thức. và mới có sức thuyết phục” [Dẫn theo 3, Điều đó cũng “đặt người học ở vị trí chủ tr.47]. Đó là GS. Tạ Quang Bửu từ đầu thể trung tâm của quá trình giáo dục, chủ 53
- động, năng động biến quá trình đào tạo gặt hái được. Nền tảng giáo dục mà người thành một quá trình tự đào tạo một cách thầy dày công tạo nên từ niềm đam mê thực chất” [2,tr.4]. Để phát triển phẩm chất nghề nghiệp có ý nghĩa không nhỏ đến sự người học, người thầy cần chú ý đến việc phát triển của người học trong tương lai. giáo dục tư tưởng, đạo đức, lối sống; giáo Có tinh thần trách nhiệm, người thầy sẽ dục phẩm chất, nhân cách người học. Hơn nhiệt tình giảng dạy thấu đáo để giúp người nữa, tạo môi trường văn hoá, dân chủ, giúp học đạt được mục tiêu học tập. Có tinh thần người học định hình và hoàn thiện các giá trách nhiệm, người thầy sẽ tận tâm với học trị cá nhân là thật sự cần thiết. sinh, sinh viên; gắn bó với họ và thể hiện Những năm gần đây, để thực hiện yêu niềm tin mạnh mẽ ở họ. Từ đó, người thầy cầu đổi mới giáo dục và đào tạo của đất sẽ vạch kế hoạch làm những điều có thể hỗ nước, hầu như những người thầy đều chú trợ và khuyến khích, thúc đẩy người học trọng đến việc thay đổi phương pháp giảng đào sâu chuyên môn như tạo môi trường dạy và đề xuất thay đổi chương trình nhằm học tập, giúp đỡ cách học, duy trì sự tương phát huy tính tích cực học tập của người tác,… Sự tin yêu, quan tâm, chia sẻ, hỗ trợ học. Đó là sự thay đổi cần thiết. Tuy nhiên, của người thầy sẽ góp phần giúp người học để phát triển toàn diện năng lực và phẩm phát triển hết khả năng của họ. chất người học, điều quan trọng là người Giàu lòng tự trọng, người thầy sẽ coi thầy phải có được những phẩm chất cốt trọng và giữ gìn phẩm cách của chính yếu của một nhà giáo… Từ yêu cầu đổi mình. Vì thế, người thầy chú trọng đến mới về giáo dục, từ những tấm gương cống việc tu dưỡng đạo đức, nhân cách, không hiến của nhiều nhà giáo và cũng từ thực tế làm điều xấu, điều ác, vi phạm đạo đức xảy ra nhiều chuyện đau lòng về cách hành nghề nghiệp để tạo nên một hình ảnh đẹp xử đáng bị lên án của một số giáo viên đối đối với người học. Mặt khác, họ sẽ có thái với học sinh, thiết nghĩ, những phẩm chất độ rõ ràng trước cái xấu, cái ác. Giàu lòng cần thiết của nhà giáo là: tự trọng, người thầy luôn muốn mình được - Đam mê nghề nghiệp tôn trọng thì đồng thời, họ cũng sẽ tôn - Có tinh thần trách nhiệm trọng người học; tránh thể hiện quyền lực - Giàu lòng tự trọng mà luôn đối xử công bằng; tránh việc đổ Niềm đam mê nghề nghiệp của người lỗi, phán xét tuỳ tiện; tránh làm tổn thương thầy thể hiện ở khát vọng được cống hiến học sinh, sinh viên của mình. cho sự nghiệp giáo dục, không chỉ xem dạy Đó là những phẩm chất, theo chúng học là nghề nghiệp. Niềm đam mê nghề tôi, những nhà giáo bình thường (chứ nghiệp là động lực giúp người thầy gắn bó không dành riêng cho những nhà giáo ưu với nghề, nỗ lực trong việc dạy học. Nó tú) cần có khi thực hiện “bước chuyển từ thúc đẩy người thầy có ý thức trau dồi kiến quá trình giáo dục chủ yếu truyền thụ kiến thức để hiểu biết sâu sắc về lĩnh vực thức sang phát triển toàn diện năng lực và chuyên môn của mình; luôn tư duy để có phẩm chất người học”. những ý tưởng sáng tạo, chuyển biến về Mục tiêu giáo dục ở nước ta gắn liền phương pháp giảng dạy, truyền đạt một với mỗi thời kì lịch sử và quá trình phát cách hữu hiệu và luôn mong đợi những triển kinh tế - xã hội của đất nước. Khi mục thành quả tốt đẹp mà sinh viên, học sinh tiêu giáo dục thay đổi, người thầy cần có 54
- những đổi mới cho phù hợp. Những làm thầy được truyền từ thế hệ này sang chuyển biến về nhận thức, đổi mới về tư thế hệ khác, ngày càng được bồi đắp phong duy, phương pháp giảng dạy, thiết nghĩ, để phú hơn. Một mặt, những phẩm chất ấy thực hiện được và có hiệu quả thì điều đầu giúp người thầy trở thành tấm gương đẹp, tiên mà bất kể nhà giáo nào cũng cần phải mặt khác, nó giúp người thầy đáp ứng yêu có là những phẩm chất cốt yếu của người cầu đổi mới giáo dục theo yêu cầu của thời thầy được trau dồi, rèn luyện từ việc học đại. Lòng nhiệt tâm, sự nỗ lực để đạt được tập những phẩm chất của các nhà giáo thế những thành công khi thực hiện mục tiêu hệ trước và từ sự nỗ lực, rèn luyện của bản giáo dục của một nhà giáo bình thường khi thân theo yêu cầu mới. ấy, trong mắt người học và những người Những phẩm chất mà Ken Bain nêu đặt niềm tin vào người dạy, họ chính là nhà lên trong quyển sách là phẩm chất của giáo ưu tú. những nhà giáo ưu tú. Dẫu rằng khi nghiên cứu về những người thầy, Ken Bain đưa ra Chú thích: 1 những câu hỏi mang tính chất thông Theo Phùng Hữu Phú trong bài Đổi mới thường về công việc giảng dạy; dẫu rằng căn bản, toàn diện giáo dục đại học Ken Bain không đặt ra sự hoàn hảo, xuất theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 8 chúng ở họ nhưng chính những gì các nhà khoá XI (tr.3,4,5) – Kỷ yếu Hội thảo giáo làm được đã khẳng định sự vượt trội, khoa học quốc gia “Đổi mới căn bản, lỗi lạc của họ. Nghĩ về phẩm chất của toàn diện giáo dục đại học ở Việt Nam những nhà giáo Việt Nam, chúng tôi nghĩ theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 8 rằng đó là những phẩm chất vốn đã thành khoá XI” của Hội đồng Lý luận TW tổ phẩm chất truyền thống của những người chức tại Trường Đại học Sài Gòn. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Ken Bain (2009), Phẩm chất của những nhà giáo ưu tú (Nguyễn Văn Nhật dịch), Nxb Văn hoá Sài Gòn. 2. Nhiều tác giả (1995), Nửa thế kỉ những gương mặt nhà giáo, Nxb Giáo dục, Hà Nội. 3. Nhiều tác giả (1995), Thầy đã sưởi ấm trái tim em (Như Soan biên dịch), Nxb Trẻ, TP.HCM. 4. Nhiều tác giả (2014), Kỷ yếu Hội thảo khoa học “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đại học ở Việt Nam theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 8 khoá XI”, Trường Đại học Sài Gòn. * Ngày nhận bài: 20/10/2014. Biên tập xong: 05/11/2014. Duyệt đăng: 07/11/2014 55
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học