Tư duy xã hội học của Auguste Comte - Vũ Hào Quang

Trao ®æi nghiÖp vô X· héi häc sè 1 (77), 2002 67 T− duy x· héi häc cña Auguste Comte Vò Hµo Quang 1. Nh÷ng yÕu tè x· héi ¶nh h−ëng tíi t− duy x· héi häc cña A. Comte A. Comte ®−îc coi lµ ng−êi s¸ng lËp ra ngµnh x· héi häc. ¤ng còng lµ nhµ thùc chøng næi tiÕng. §èi víi «ng, môc ®Ých cña x· héi häc kh«ng ph¶i lµ mét khoa häc nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh suy ®o¸n, t− biÖn, v« bæ vµ còng kh«ng ph¶i lµ khoa häc ®−a ra c¸c gi¶i ph¸p cho c¸c vÊn ®Ò trõu t−îng mµ ph¶i lµ mét khoa häc kh¸m ph¸ tri thøc, sö dông nã lµm c«ng cô c¶i biÕn x· héi, lµm cho x· héi tiÕn bé. Trong thêi ®¹i cña «ng, «ng cho r»ng x· héi thiÕu trËt tù, rèi lo¹n vÒ chÝnh trÞ vµ kh«ng thèng nhÊt vÒ mÆt tinh thÇn. X· héi ®ã cã qu¸ nhiÒu vÊn ®Ò nh− sù ®åi b¹i cña chÝnh phñ, nh− sù quan liªu hãa, nh− bÊt ®ång t− t−ëng, nh− b¹o lùc vµ nh÷ng t− duy gi¸o ®iÒu trong gi¸o dôc còng nh− khoa häc. C¸i mµ Comte hÕt søc phª ph¸n ®ã lµ sù rèi lo¹n vÒ trÝ tuÖ, t×nh tr¹ng v« tæ chøc, v« chÝnh phñ vÒ mÆt tinh thÇn. A. Comte ra ®êi sau c¸ch m¹ng 1789 lµ 9 n¨m, nh−ng l¹i tr−ëng thµnh qua nhiÒu chÕ ®é vµ chÝnh phñ mµ theo «ng tÊt c¶ nh÷ng chÝnh phñ ®ã ®Òu kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®−îc thµnh c«ng nh÷ng xung ®ét quèc tÕ triÒn miªn vµ nh÷ng khñng ho¶ng chÝnh trÞ néi bé. ChÝnh phñ Ph¸p ®· chuyÓn tõ Héi ®ång (Quèc héi) t−¬ng ®èi d©n chñ cña cuéc c¸ch m¹ng 1789 – 1795 thµnh chÝnh quyÒn chuyªn chÕ cña Héi ®ång ®èc chÝnh. §©y lµ chÝnh phñ phi d©n chñ vµ qu©n chñ cña giai cÊp trung l−u n¨m 1795 –1799 vµ tíi chÕ ®é ®éc tµi chuyªn chÕ x©m l−îc qu©n sù cña Nap«lª«n 1799 – 1814 vµ cuèi cïng lµ viÖc phôc håi chÕ ®é qu©n chñ cña Bourbon tõ 1814 – 1830. Trong suèt nh÷ng giai ®o¹n chuyÓn ®æi chÝnh phñ, n−íc Ph¸p ®· chÞu ®ùng hµng lo¹t khã kh¨n lín vÒ kinh tÕ, nh÷ng phøc t¹p vÒ ngo¹i giao, qu©n sù víi n−íc ngoµi. So víi c¸c quèc gia kh¸c ë ch©u ¢u, nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh trÞ phøc t¹p lan réng ë Ph¸p, t¹o ra hµng lo¹t rèi lo¹n vÒ mÆt t«n gi¸o, vÒ mÆt tinh thÇn trong ®êi sèng x· héi. N−íc Ph¸p kh«ng gièng víi hÇu hÕt c¸c n−íc ë T©y vµ B¾c ¢u v× Ph¸p ®· tõng lµ mét quèc gia m¹nh vµ tån t¹i kh¸ l©u ®êi. Trong thêi kú c¶i c¸ch, vai trß cña nhµ thê Thiªn chóa gi¸o La m· rÊt quan träng vµ gÇn nh− ®éc quyÒn trong x· héi. Nh÷ng ng−êi theo ®¹o Tin lµnh ®· bÞ ®Èy sang c¸c n−íc kh¸c nh− §øc, Anh hoÆc Thôy sÜ. Nh÷ng dÊu hiÖu cña viÖc bµi xÝch c¸c t«n gi¸o kh¸c ë Ph¸p ®· cã ë thêi ®iÓm ®ã. Trong kho¶ng thêi gian nµy c¸ch m¹ng Ph¸p næ ra vµo n¨m 1789 vµ sù ph©n Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn 68 T− duy x· héi häc cña Auguste Comte chia giai cÊp diÔn ra trªn quy m« toµn quèc, viÖc bÊt hßa gi÷a chÝnh quyÒn vµ t«n gi¸o ®· diÔn ra , nh÷ng vÞ trÝ l·nh ®¹o hµng ®Çu ®−îc giµnh cho tÇng líp quý téc, nh÷ng gi¸m môc Thiªn chóa gi¸o chØ cßn gi÷ nh÷ng vÞ trÝ trung l−u trong x· héi. QuyÒn lùc cña nhµ thê ®· bÞ h¹n chÕ. MÆc dï, chÝnh phñ c¸ch m¹ng ®−a ra tuyªn bè vÒ tù do tÝn ng−ìng vµo ngµy 6/12/1793 nh−ng l¹i h¹n chÕ quyÒn lùc tèi ®a cña nhµ thê, b»ng chøng lµ nhiÒu vïng ®Êt cña nhµ thê bÞ xung vµo c«ng quü vµ mét sè nhµ thê ®· bÞ ®ãng cöa. Nh÷ng t¸c ®éng cña c¸ch m¹ng vµ quyÒn lùc cña t«n gi¸o ë thêi ®ã ®· ¶nh h−ëng nhiÒu tíi t− t−ëng x· héi cña A. Comte. ¤ng cho r»ng niÒm tin t«n gi¸o cÇn g¾n liÒn víi c¸c häc thuyÕt chÝnh trÞ. Nh÷ng ng−êi theo chÕ ®é d©n chñ tù do ph¶n ®èi nh÷ng ng−êi theo chÕ ®é qu©n chñ Thiªn chóa gi¸o c¶ vÒ vÊn ®Ò trËt tù x· héi lÉn ®êi sèng tinh thÇn x· héi. Tuy nhiªn, hä ®Òu gièng nhau ë quan ®iÓm vÒ viÖc ®¸nh gi¸ sù thµnh c«ng cña c¸ch m¹ng 1789. §ã lµ viÖc hç trî hay t¨ng c−êng quyÒn lùc vµ c¬ héi x· héi cho tÇng líp t− s¶n vµ chØ c¶i thiÖn ®«i chót ®iÒu kiÖn x· héi cho tÇng líp lao ®éng. §èi víi A. Comte, môc ®Ých cña x· héi häc – mét khoa häc míi mµ «ng dù ®Þnh thµnh lËp ph¶i lµ mét khoa häc nh»m t¸i t¹o mét tæ chøc tinh thÇn thèng nhÊt. ¤ng ®· nh×n thÊy trong t×nh tr¹ng v« chÝnh phñ sau c¸ch m¹ng th«ng qua nh÷ng tranh luËn chÝnh trÞ, t«n gi¸o, t− t−ëng vµ giai cÊp, ... V× thÕ, «ng mong muèn kh¸m ph¸ nh÷ng quy luËt cã tÝnh tù nhiªn cña tæ chøc x· héi vµ nh÷ng biÕn ®æi x· héi. §ång thêi, «ng tin r»ng x· héi häc sÏ kÕ tôc quan niÖm duy tr× trËt tù x· héi mµ nhµ thê Thiªn chóa gi¸o ®· thÊt b¹i. X· héi häc d−íi con m¾t «ng lµ mét ngµnh häc ®Ó dù b¸o mét c¸ch khoa häc vÒ nh÷ng thiÕu sãt trong ®êi sèng tinh thÇn cña x· héi Ph¸p, chuÈn bÞ mét kÕ ho¹ch chi tiÕt cho viÖc t¸i x©y dùng n−íc Ph¸p c¶ vÒ ®¹o ®øc x· héi lÉn tiÕn bé x· héi. Ngoµi nh÷ng ¶nh h−ëng cña chÝnh trÞ, t«n gi¸o ®Õn quan ®iÓm cña c¸c nhµ khoa häc triÕt häc nh− lÞch sö, to¸n häc, chÝnh trÞ, .. ®· cã ¶nh h−ëng ®Æc biÖt ®Õn t− duy x· héi häc cña A. Comte, Comte ®· ®Ò cao quan ®iÓm cña nhµ triÕt häc Anh lµ Francis Becon ( 1561- 1626 ) - mét ng−êi ph©n tÝch x· héi dùa trªn ph−¬ng ph¸p quy n¹p, nhµ triÕt häc Ph¸p RenÐ Descartes ( 1596-1650 ) – nhµ s¸ng lËp ra thuyÕt duy lý vµ nhµ thiªn v¨n häc Galileo ( 1564-1642 ) – ng−êi gãp phÇn quan träng trong viÖc më ra nh÷ng thµnh tè chÝnh cña t− t−ëng khoa häc hiÖn ®¹i. Mét t¸c gi¶ mµ A. Comte coi nh− mét ng−êi khæng lå vÒ t− duy x· héi - ®ã lµ Bossuet ( 1627-1704 ). Theo t¸c gi¶ nµy th× x· héi loµi ng−êi cã thÓ nghiªn cøu ®−îc nh− mét hiÖn t−îng tù nhiªn dùa vµo quy luËt logic cña sù ph¸t triÓn. A. Comte còng chÞu ¶nh h−ëng t− t−ëng cña Thomas Hobbes – nhµ triÕt häc ng−êi Anh ( 1588-1679 ) vÒ sù tån t¹i nh÷ng quy luËt c¬ b¶n cña tæ chøc x· héi. VÒ mÆt chÝnh trÞ, th× t− t−ëng vÒ c¬ cÊu tæ chøc chÝnh phñ vµ mèi quan hÖ cña chÝnh phñ víi bé phËn kh¸c trong x· héi cña L. Machiavelli ( 1469 –1527 ) – mét nhµ t− t−ëng chÝnh trÞ ng−êi Italia. Ngoµi ra, t− duy vÒ nh÷ng quy luËt vÒ sù ph¸t triÓn cã tÝnh quy luËt vµ æn ®Þnh ®êi sèng x· héi «ng l¹i tiÕp thu tõ Montesquieu (1689-1755), nhµ triÕt häc §øc Immanuel Kant (1724-1804 ) vµ Winhelm Von Leibniz (1646-1716). MÆc dï A. Comte ®−a ra thuyÕt 3 giai ®o¹n vÒ sù tiÕn bé vµ ph¸t triÓn x· héi nh»m ®æi míi tÊt c¶ nh÷ng quan ®iÓm ®i tr−íc vÒ x· héi, tuy nhiªn «ng còng thõa Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn Vò Hµo Quang 69 nhËn tÝnh kÕ thõa cña c¸c lý thuyÕt ®i tr−íc mµ nh÷ng biÓu hiÖn râ nhÊt cã thÓ thÊy trong häc thuyÕt C¬ ®èc gi¸o, vÝ dô trong t¸c phÈm Thµnh phè cña Chóa trêi ( cña Saint Augustine – The city of God ). Comte còng ¶nh h−ëng trùc tiÕp qua nh÷ng t¸c phÈm cña Condorcet ( 1743 –1794 ) – nhµ triÕt häc, to¸n häc, nhµ c¸ch m¹ng ng−êi Ph¸p. T¸c phÈm Ph¸c th¶o lÞch sö vÒ sù tiÕn bé t− duy nh©n lo¹i n¨m 1795 cña Condorcet ®· ¶nh h−ëng tíi t− t−ëng vÒ c¸i tæng thÓ duy nhÊt vµ vÒ sù ph¸t triÓn cña nã th«ng qua hµng lo¹t c¸c giai ®o¹n tiÕn hãa trong ®ã cã sù tiÕn hãa vÒ tæ chøc x· héi. Mèi quan hÖ gi÷a c¸i tæng thÓ cã tÝnh tæ chøc víi sù ph¸t triÓn ®ång bé xuyªn suèt qu¸ tr×nh biÕn ®æi nhËn thøc cña nh©n lo¹i còng nh− nhËn thøc vµ hµnh ®éng cña hä ®· ¶nh h−ëng ®Õn t− duy cña A. Comte vÒ c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn t− duy. ChÝnh t− t−ëng cña Condorcet vÒ sù tiÕn hãa x· héi lµ dùa trªn qu¸ tr×nh tiÕn hãa cña t− duy ®· ®−îc thÓ hiÖn râ rµng trong häc thuyÕt cña A. Comte. A. Comte ®· tiÕp cËn nghiªn cøu vÒ nh÷ng biÕn ®æi x· héi dùa trªn nh÷ng sè liÖu lÞch sö vµ d©n téc häc, nh÷ng sè liÖu nµy ®· biÓu hiÖn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña mét x· héi ®¬n nhÊt trong x· héi tæng thÓ dùa trªn t− t−ëng cña Condorcet. Ngoµi ra, mét ng−êi ®−îc A. Comte ng−ìng mé lµ nhµ t− t−ëng x· héi Joseph de Maistre vÒ viÖc ph©n tÝch c¸c thiÕt chÕ x· héi thêi Trung cæ vµ vai trß quyÒn lùc tinh thÇn cña Thiªn chóa gi¸o ®èi víi viÖc duy tr× trËt tù x· héi. C¶ Condorcet lÉn Maistre ®· cã ¶nh h−ëng lín tíi t− duy cña A. Comte vÒ trËt tù x· héi ®Æc biÖt lµ c¸c quan hÖ cã tÝnh chøc n¨ng cña c¸c thiÕt chÕ x· héi vµ viÖc ph¸t triÓn mét trËt tù tinh thÇn míi trong t− duy cña A. Comte. Ngoµi ra, Comte cßn ®¸nh gi¸ cao t− t−ëng cña nhµ triÕt häc Scotland lµ Adam Fergeuson ( 1723-1816 ) vµ nhµ triÕt häc ng−êi §øc Franz Joseph Gall ( 1758 –1828 ). Tõ t¸c gi¶ Fergeuson, Comte ®· vay m−în kh¸i niÖm vÒ tÝnh phæ biÕn cña c¸c h×nh th¸i x· héi. Comte ®ång t×nh víi quan ®iÓm cña Fergueson, mét x· héi kh«ng thÓ vËn dông sù tiÕn bé cña qu¸ tr×nh tiÕn hãa x· héi trõ khi nã ®−îc ph¸t triÓn mét c¸ch ®Çy ®ñ ®Ó hîp thµnh mét tæ chøc vµ cã kh¶ n¨ng sö dông sù tiÕn bé ®ã. Nãi mét c¸ch kh¸c, tiÕn hãa x· héi sÏ t¹o ra tiÕn bé x· héi. §èi víi J. Gall, th× A.Comte l¹i nhËn ®−îc sù ®ång c¶m vÒ t− t−ëng n·o t−íng häc vÒ sù ph¸t triÓn cña c¸ nh©n. ¤ng cho r»ng kh¶ n¨ng tinh thÇn vµ nh÷ng tr¹ng th¸i xóc c¶m cña c¸ nh©n cã thÓ n»m trong nh÷ng vïng ®Æc biÖt cña bé n·o. Comte ®· c¶i biÕn ®«i chót quan ®iÓm nµy ®Ó gi¶i thÝch sù ph¸t triÓn theo giai ®o¹n trong ®êi sèng tinh thÇn cña tõng c¸ nh©n. Cuèi cïng, chóng t«i còng muèn ®Ò cËp tíi ¶nh h−ëng cña ng−êi thÇy kh«ng chÝnh thøc cña A. Comte, ®ã lµ Saint Simon. §ã lµ t− t−ëng vÒ sù biÕn ®æi, ph¸t triÓn x· héi tõ mét x· héi qu©n sù tíi mét x· héi c«ng nghiÖp hãa. 2. Nh÷ng luËn thuyÕt x· héi häc c¬ b¶n cña A. Comte 2.1. Ba nguyªn lý c¬ b¶n Nguyªn lý 1: Theo A. Comte, cÇn ph¶i xem xÐt sù vËt, hiÖn t−îng x· héi mét c¸ch riªng lÎ, ®éc lËp t−¬ng ®èi trong mét tæng thÓ x· héi. Quan ®iÓm nµy cña Comte lµ dùa trªn sù m« pháng vÒ mèi quan hÖ tù nhiªn cña cÊu tróc c¬ thÓ . §©y lµ nguyªn lý c¬ b¶n nhÊt ®Ó gi¶i thÝch trËt tù tù nhiªn cña x· héi loµi ng−êi. Còng chÝnh v× lý Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn 70 T− duy x· héi häc cña Auguste Comte do ®ã, mµ A. Comte ph©n lo¹i c¸c khoa häc c¬ b¶n lµ to¸n häc, thiªn v¨n häc, vËt lý häc, hãa häc, sinh häc vµ x· héi häc. ChÝnh quan niÖm vÒ trËt tù x· héi lµ mét b−íc tiÕn hãa cña trËt tù tù nhiªn ®· gióp cho Comte hiÓu ®−îc ®èi t−îng cña x· héi häc – trËt tù tù nhiªn cña x· héi. X· héi ph¸t triÓn theo c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau vµ sù ph¸t triÓn cña x· héi diÔn ra trong c¸c giai ®o¹n lÞch sö kh¸c nhau chÝnh lµ ®èi t−îng cña “x· héi häc ®éng”. Nh− vËy lµ giai ®o¹n lÞch sö cña mét x· héi nhÊt ®Þnh cã tÝnh ®éc lËp t−¬ng ®èi so víi tiÕn tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö cña nh©n lo¹i, tuy nhiªn chØ cã thÓ hiÓu ®−îc nã trong mét mèi quan hÖ víi tæng thÓ lÞch sö nh©n lo¹i. Nãi mét c¸ch kh¸c, lÞch sö cña nh©n lo¹i còng ph¸t triÓn theo mét trËt tù tù nhiªn. V× thÕ, vÒ mÆt ph−¬ng ph¸p, nhµ x· héi häc cÇn ph¶i so s¸nh cã tÝnh chÊt lÞch sö c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn x· héi trong mét tæng thÓ nµo ®ã. Nguyªn lý 2: Nguyªn lý vÒ lÞch sö ph¸t triÓn trÝ tuÖ. Theo Comte, lÞch sö ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i chÝnh lµ lÞch sö ph¸t triÓn cña trÝ tuÖ. Con ng−êi c¸ thÓ hµnh ®éng theo nh÷ng hiÓu biÕt cña riªng m×nh dùa vµo nh÷ng mèi quan hÖ cña nã víi thÕ giíi bªn ngoµi, víi nh÷ng ng−êi xung quanh trong giao tiÕp th−êng xuyªn trªn c¬ së hiÓu biÕt cña chñ thÓ hµnh ®éng vÒ thiªn nhiªn, con ng−êi vµ x· héi. §èi víi Comte, th× ý t−ëng kh«ng t¹o nªn thÕ giíi, tuy nhiªn, ph−¬ng ph¸p nhËn thøc cña con ng−êi l¹i lµ mét nh©n tè ph¶n ¸nh ®Æc tr−ng lÞch sö loµi ng−êi. V× thÕ, nhËn thøc cña con ng−êi cã vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi sù ph¸t triÓn lÞch sö. Mèi quan hÖ cã tÝnh chÊt lÞch sö vÒ sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña nh©n lo¹i g¾n liÒn víi h×nh thøc vµ tÝnh chÊt còng nh− c¸ch thøc tæ chøc x· héi. Nguyªn lý 3: TiÕn bé x· héi lµ h×nh th¸i duy nhÊt ®Ó nh©n lo¹i cïng h−íng tíi. Mäi con ng−êi ë mäi thêi ®¹i hoÆc trong mäi thêi kú lÞch sö ®Òu cã mét c¸i chung ®ã lµ cÊu t¹o sinh häc, ®Æc biÖt lµ cÊu t¹o cña n·o bé. V× vËy, con ng−êi dï ë c¸c x· héi kh¸c nhau vÒ mÆt tæ chøc, hä ®Òu gièng nhau ë chç lµ t×m ®Õn mét ph−¬ng thøc chung vÒ c¸ch thøc tæ chøc x· héi ®Ó ®¹t tíi tiÕn bé x· héi. 2.2. Quy luËt ba giai ®o¹n1 Nh÷ng nguyªn lý c¬ b¶n cña Comte lµ t− t−ëng quyÕt ®Þnh viÖc ph©n lo¹i x· héi cña «ng. Tuy nhiªn, cÇn ph¶i hiÓu ®−îc quy luËt ph¸t triÓn cña lÞch sö theo c¸c tr¹ng th¸i cña t− duy kh¸c nhau vµ t−¬ng øng víi nã lµ c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn lÞch sö kh¸c nhau. Giai ®o¹n thø nhÊt cña t− duy nh©n lo¹i lµ giai ®o¹n t©m linh. Dùa vµo tr¹ng th¸i nµy con ng−êi ®· gi¶i thÝch mèi quan hÖ gi÷a c¸c sù vËt vµ hiÖn t−îng tù nhiªn, x· héi theo nh÷ng møc ®é kh¸c nhau tïy thuéc vµo nhËn thøc cña con ng−êi mµ sù vËt cã thÓ ®−îc hiÓu thuÇn tóy lµ sù vËt, vÝ dô: «ng Bôt ®−îc nÆn tõ ®Êt, ý nghÜa thuÇn tóy cña nã chØ lµ kÕt qu¶ cña bµn tay khÐo lÐo vµ ãc s¸ng t¹o, giµu trÝ t−ëng t−îng cña con ng−êi. Nã lµ s¶n phÈm cña v¨n hãa ng−êi, tuy nhiªn nã ch−a hÒ cã søc m¹nh khi con ng−êi ch−a ®Æt cho nã mét niÒm tin, mét søc m¹nh siªu nhiªn, kh«ng thÓ nh×n thÊy hoÆc tri gi¸c ®−îc. ChØ khi nµo con ng−êi ®Æt trong sù vËt mét ý thøc 1 David Asley vµ D. M. Orenstein. Sociological theory. USA, 1990, trang 67 – 93. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn Vò Hµo Quang 71 vÒ sù tån t¹i cña ®Êng Siªu nhiªn, g¾n víi tõng sù vËt cô thÓ th× c¸c sù vËt, c¸c hiÖn t−îng sÏ hßa ®ång víi con ng−êi thµnh mét thÕ giíi thèng nhÊt, khi ®ã nã còng cã t×nh c¶m, ý chÝ thËm chÝ nh÷ng ham muèn riªng. Nh÷ng sù vËt tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong sù sïng b¸i vÒ mÆt ý thøc cña con ng−êi t¹o ra mét tr¹ng th¸i linh thiªng mµ con ng−êi cÇn thÊy ph¶i t«n thê. Trªn c¬ së ®ã, con ng−êi ®−a ra nh÷ng chuÈn mùc, gi¸ trÞ ®Ó so s¸nh ®èi chiÕu víi víi c¸i b¶n n¨ng, ham muèn cña m×nh nh− phÈm chÊt ®¹o ®øc, c¸i tèt, c¸i xÊu, c¸i thiÖn, c¸i ¸c, ... Nhê vµo tr¹ng th¸i t©m linh mµ chÞu sù chi phèi chñ yÕu cña niÒm tin vµo c¸i siªu nhiªn tõ ®ã xuÊt hiÖn t«n gi¸o ®a thÇn vµ ®éc thÇn. ë tr¹ng th¸i nµy, t− duy cña nh©n lo¹i g¾n liÒn víi nhËn thøc cña con ng−êi vÒ thÕ giíi xa x«i, trõu t−îng. V× thÕ, ng−êi ta th−êng göi niÒm tin vµo nh÷ng lÔ vËt hoÆc linh vËt. Tãm l¹i, theo Comte, giai ®o¹n t− duy thÇn häc, con ng−êi nhËn thøc dùa trªn c¬ së quy g¸n nh÷ng sù kiÖn víi nh÷ng t©m linh cña nh÷ng t¸c nh©n cã tÝnh siªu nhiªn. Trong giai ®o¹n nµy, cã thÓ ph©n thµnh 3 thêi kú: - Thêi kú 1: thê linh vËt t−¬ng øng víi viÖc thê cóng sao - Thêi kú ®a thÇn: ®−îc thÓ hiÖn trong c¸c nÒn t«n gi¸o Ai cËp, Hy L¹p, La m· cæ ®¹i. - Thêi kú ®éc thÇn: thêi kú cuèi cña giai ®o¹n thÇn häc chuyÓn sang giai ®o¹n ®Çu cña t− duy siªu h×nh. Giai ®o¹n siªu h×nh: Nhê vµo nh÷ng ®Æc ®iÓm cña c¸c thùc thÓ v« h×nh ®Ó con ng−êi gi¶i thÝch c¸i b¶n chÊt bªn trong cña c¸c sù vËt, c¸c hiÖn t−îng còng nh− ph−¬ng thøc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña chóng. Nh÷ng thùc thÓ v« h×nh cã thÓ lµ nh÷ng con ng−êi, nh÷ng t¸c nh©n hoÆc nh÷ng vËt hiÖn h÷u. Nh÷ng thùc thÓ v« h×nh nµy ®· thay thÕ quyÒn lùc siªu nhiªn trong giai ®o¹n ph¸t triÓn tr¹ng th¸i t©m linh cña nh©n lo¹i. Giai ®o¹n siªu h×nh häc lµ mét giai ®o¹n cã tÝnh hçn hîp vµ qu¸ ®é gi÷a tr¹ng th¸i hay giai ®o¹n thÇn häc, t©m linh vµ giai ®o¹n thùc chøng, khoa häc. §Æc tr−ng cña giai ®o¹n t− duy siªu h×nh lµ lo¹i t− duy dùa vµo c¸c thÇn linh. Nãi c¸ch kh¸c, con ng−êi tin vµo cÊu tróc cña thÕ giíi tù nhiªn hay vò trô vµ sù phèi hîp cña c¸c ®Êng Siªu nhiªn hay cña t¹o hãa. V× thÕ, t− duy chuyÓn tõ tr¹ng th¸i thÇn häc sang siªu h×nh g¾n liÒn víi viÖc chuyÓn h×nh thøc thê cóng tõ thê c¸c linh vËt sang thê c¸c thÇn. Mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi víi thÕ giíi siªu nhiªn th«ng qua mèi quan hÖ víi c¸c thÇn linh. Giai ®o¹n nµy, con ng−êi hiÓu biÕt dùa trªn c¬ së nh÷ng gi¶ ®Þnh vÒ c¸i b¶n chÊt vÒ nh÷ng nguyªn nh©n vµ nh÷ng ¶nh h−ëng cô thÓ cã tÝnh thÇn häc ®èi víi t− duy. Giai ®o¹n siªu h×nh ®−îc b¾t ®Çu tõ thêi kú cuèi cña giai ®o¹n thÇn häc, ®ã lµ thêi kú ®éc thÇn, t−¬ng øng víi sù ph¸t triÓn cña thêi kú nµy lµ sù ra ®êi cña ®¹o Tin lµnh. Giai ®o¹n thùc chøng: ë mét tr×nh ®é ph¸t triÓn nµo ®ã, trÝ tuÖ cña nh©n lo¹i cã ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó lý gi¶i mèi quan hÖ gi÷a c¸c sù vËt, hiÖn t−îng th«ng qua ph−¬ng ph¸p quan s¸t, ®o ®¹c, suy luËn vµ ph©n tÝch. Con ng−êi cµng ngµy cµng mÊt ®i nh÷ng n¨ng lùc vÒ mÆt t©m linh. Thay vµo ®ã lµ sù ph¸t triÓn cña nhËn thøc duy lý nhê vµo nh÷ng tri thøc khoa häc trªn c¬ së cña nh÷ng d÷ liÖu thèng kª, quan s¸t thùc tÕ mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi víi thiªn nhiªn vµ víi x· héi ®· gióp con ng−êi Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn ... - tailieumienphi.vn