Truyện Kiều - Tên tác phẩm và nội dung xã hội

Journal of Science – 2016, Vol. 9 (1), 68 – 71

Part A: Social Sciences, Humanities and Education

TRUYỆN KIỀU - TÊN TÁC PHẨM VÀ NỘI DUNG XÃ HỘI
Võ Văn Thắng1, Lê Huy Thực2
1
2

PGS. TS. Trường Đại học An Giang
Câu lạc bộ Văn hóa nghệ thuật Đất Việt, Hà Nội

Thông tin chung:
Ngày nhận bài: 25/12/15
Ngày nhận kết quả bình duyệt:
09/02/16
Ngày chấp nhận đăng: 03/16
Title:
The tale of Kieu – the title and
social content
Từ khóa:
Truyện Kiều, Nguyễn Du, Đoạn
trường tân thanh, Từ Hải
Keywords:
Kieu’s Story, Nguyen Du, Doan
Trương Tan Thanh, Tu Hai

ABSTRACT
The article focuses on: 1) Speaking of the novel expressed in the 3254 six-eight
meters of Nguyen Du titling his novel as “Doan truong tan thanh”, which
generalizes precisely the work’s content and significance; 2) It is argued that
Nguyen Du was on the side of the lower classes of the society to denounce the
downside and the harmful effects of money; Kieu is a daughter of a middle-class
family, filial, multitalented, but she had no revolutionary qualities like some
people mistook; Tu Hai was not the hero of the people, but a swaggering man,
strong in the arm but weak in the head, ignorant of the people and the
fatherland; the people’s struggle was not mentioned in the Tale of Kieu as some
have asserted.

TÓM TẮT
Bài viết tập trung: 1) Nói về tiểu thuyết thể hiện bằng 3254 câu thơ lục bát của
Nguyễn Du được tác giả đặt tên là Đoạn tường tân thanh, khái quát chính xác
nội dung, ý nghĩa của tác phẩm ; 2) Luận chứng rằng, Nguyễn Du đứng về phía
tầng lớp hạ lưu trong xã hội để tố cáo mặt trái, tác hại của đồng tiền; Kiều là
con một gia đình bậc trung, hiếu thảo, đa tài, nhưng không có phẩm chất cách
mạng như ai đó lầm tưởng; Từ Hải không phải là người anh hùng, mà y là kẻ
ngang tàng, vũ dũng, thiếu mưu, không biết đến nhân dân và Tổ quốc; cuộc đấu
tranh của quần chúng nhân dân không được đề cập trong Truyện Kiều như có
người đã quả quyết.

1. Tác phẩm không chỉ nổi tiếng trong nước, mà
còn vang vọng trên toàn thế giới của đại thi hào
dân tộc Việt Nam mang tên Nguyễn Du, thể hiện
bằng 3254 câu thơ lục bát và được chính soạn giả
đặt tên là Đoạn trường tân thanh (nghĩa là Tiếng
kêu mới về nỗi đau đến đứt ruột). Tên gọi này, thiết
tưởng, không phải là dài dòng, vì chỉ gồm có 4 chữ
và phản ánh một cách khái quát chính xác nội
dung, ý nghĩa của tác phẩm. Nhưng, trong giới
nghiên cứu đã có không ít người tùy tiện sửa, đặt
lại tên gọi nói trên (?).

Lịch sử văn học Việt Nam và Trung Quốc đã cho
giới nghiên cứu và độc giả biết, Nguyễn Du dựa
vào đề tài, cốt truyện và một số nhân vật trong tiểu
thuyết Kim Vân Kiều truyện có nội dung, ý nghĩa,
giá trị nghệ thuật đạt mức trung bình của Thanh
Tâm tài nhân, người Trung Quốc, sống vào khoảng
cuối đời nhà Minh, đầu đời nhà Thanh để làm nên
Đoạn trường tân thanh, một kiệt tác văn học có sức
hấp dẫn, cảm hóa không chỉ giới nghiên cứu cùng
đông đảo độc giả trong nước, hơn nữa còn khiến
cho cả thế giới ca ngợi, khẳng định chân giá trị của
nó. Từ mọi vùng, miền, tất cả các giới Việt Nam
đều đọc say mê tác phẩm bất hủ nói trên của
68

Journal of Science – 2016, Vol. 9 (1), 68 – 71

Part A: Social Sciences, Humanities and Education

Nguyễn Du. Giới nghiên cứu và giảng dạy trong
nước không ngớt lời ghi nhận nội dung, ý nghĩa
hàm chứa trong Đoạn trường tân thanh. Chẳng
hạn, An Thạch Sơ ca ngợi đó là “Đại Việt thiên thu
tuyệt diệu từ” (Tạp chí Kiến thức ngày nay, số
837, 10/11/2013, tr.3). Năm 1965, Hội đồng Hòa
bình Thế giới đã quyết định làm lễ kỷ niệm 200
năm sinh Nguyễn Du (1765-1965) để tôn vinh đại
thi hào của dân tộc Việt Nam. Cùng thời điểm lịch
sử ấy, Chính phủ nước Việt Nam Dân chủ Cộng
hòa đã quyết định làm lễ kỷ niệm Nguyễn Du được
tổ chức long trọng vào tháng 11/1965 trên toàn
quốc. Lăng mộ và tượng đài Nguyễn Du đã được
xây dựng và trùng tu tại Tiên Điền, huyện Nghi
Xuân, Hà Tĩnh - nơi ông tổ 7 đời trước của Nguyễn
Du từ quê gốc (thôn Tảo Dương, thuộc huyện
Thanh Oai, Hà Đông xưa, nay là Hà Nội) chạy vào
ẩn náu, lánh nạn, mai danh ẩn tích tránh truy sát,
rồi sinh cơ lập nghiệp tại đấy. Ban Chấp hành Tổ
chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hiệp
quốc (viết tắt là UNESCO) trong buổi họp tại Pari,
Pháp, ngày 12/4/2013 đã nhất trí thông qua Nghị
quyết số 192EX/32 vinh danh Nguyễn Du là Danh
nhân văn hóa thế giới".

Vân Kiều tân truyện làm cho tên tác phẩm của
Nguyễn Du thêm dài dòng và có chi tiết phi lý.
Bởi vì chữ “tân” (nghĩa là “mới”) không có gì
mới cả. Nội dung tác phẩm gọi là mới ấy, về cơ
bản, vẫn là nội dung trước tác của Nguyễn Du.

Đoạn trường tân thanh với sự hư cấu, sáng tạo
của Nguyễn Du đã trở thành một tác phẩm mới
thật sự, chứ không dừng lại là một dịch phẩm Kim
Vân Kiều truyện của Thanh Tâm tài nhân. Nhưng
vì, như đã nói trên đây, Nguyễn Du có dựa vào
cốt truyện và mấy nhân vật trong tiểu thuyết của
Thanh Tâm tài nhân, nên có nhà nghiên cứu đã
biên tập và tùy tiện sửa tên Đoạn trường tân
thanh thành Kim Vân Kiều. Đó là bản Kim Vân
Kiều xuất bản năm 1912 của Nguyễn Văn Vĩnh.
Nhà nho, nhà ái quốc, hoạt động chính trị, thực
tiễn và văn hóa Ngô Đức Kế đã tỏ ra rất bất bình
và phản đối lối tự ý sửa tên sách. Ông nói đại ý,
câu chuyện về nhân vật chính diện trung tâm
Vương Thúy Kiều mà lại lấy tên ba người, một
người có họ mất tên (Kim Trọng), hai người có
tên mất họ (Vương Thúy Kiều và Vương Thúy
Vân), như vậy thật là dốt vô cùng, giống như một
anh Tàu dốt mà thôi.

Khi bàn về nội dung xã hội của Truyện Kiều, Trần
Đức Thảo viết: “mâu thuẫn giữa tiểu phong kiến
và phong kiến thống trị là mâu thuẫn nội bộ trong
giai cấp phong kiến, đồng thời cũng là nơi phản
ánh toàn bộ mâu thuẫn của xã hội phong kiến”.
Câu trên gồm hai mệnh đề. Mệnh đề đầu đúng!
Mệnh đề cuối sai! Vì mâu thuẫn trong nội bộ giai
cấp phong kiến chỉ sinh ra chủ yếu từ nội bộ giai
cấp phong kiến, ít hoặc không do các nhân tố
ngoài giai cấp phong kiến quyết định. Chính vì
vậy, mâu thuẫn nội bộ của giai cấp phong kiến
không thể phản ánh toàn bộ mâu thuẫn của xã hội
phong kiến. Ngoài mâu thuẫn nội bộ trong giai
cấp phong kiến, xã hội phong kiến còn bao gồm
nhiều mâu thuẫn khác. Hệ thống mâu thuẫn của xã
hội phong kiến, ngoài mâu thuẫn giữa tiểu phong
kiến và phong kiến thống trị, còn có mâu thuẫn
giữa nông dân và phong kiến, mâu thuẫn giữa trí
thức và phong kiến, v.v… Chỉ một mâu thuẫn giữa
tiểu phong kiến và phong kiến thống trị rõ ràng là
không thể phản ánh hết, không phản ánh được toàn
bộ mâu thuẫn trong xã hội phong kiến. Các mâu

Trương Vĩnh Ký biên soạn và sửa tên Đoạn
trường tân thanh thành Thơ Kim Vân Kiều truyện
rõ ràng là làm cho tên sách dài dòng, hai chữ
"Thơ" và "truyện" ở đây có thể bỏ đi cho gọn
gàng hơn, còn ba chữ "Kim Vân Kiều" hiển nhiên
là mắc cái lỗi như cụ Ngô Đức Kế đã phê phán
nặng lời và rất đúng như trích dẫn trên đây.
Đoạn trường tân thanh còn được giới nghiên cứu
và đông đảo công chúng bạn đọc gọi tên bằng hai
chữ Truyện Kiều. Tên gọi này ngắn gọn mang tính
khái quát chính xác và không hàm chứa yếu tố,
chi tiết phi lý, vì thế nó đương nhiên được tất cả
các học giả, người đọc ở trong cũng như ngoài
nước thừa nhận.
2. Nhân đọc bài Nội dung xã hội "Truyện Kiều"
của giáo sư Trần Đức Thảo, in trong tập san Đại
học Sư phạm, số 5/1956, chúng tôi có mấy ý kiến
về vấn đề này như sau:

Chí ít cũng có bốn nhà nghiên cứu tự ý biên tập,
cho in và sửa Đoạn trường tân thanh thành Kim
69

Journal of Science – 2016, Vol. 9 (1), 68 – 71

Part A: Social Sciences, Humanities and Education

thuẫn trong xã hội phong kiến mới phản ánh hết
các mâu thuẫn và thực trạng đời sống của xã hội
phong kiến.

bóc lột như nàng". Viết như thế về Kiều, nhà
nghiên cứu đã bộc lộ cho đồng nghiệp và bạn đọc
nói chung biết rằng, ông không chú ý bám sát cốt
truyện và các chi tiết trong tác phẩm của đại thi
hào dân tộc Nguyễn Du. Kiều từng nghĩ, đau buồn
về mình phận mỏng như cánh bèo không biết
phong ba, sông nước đưa đẩy về đâu. Cô làm gì
có chủ định đặt tương lai của mình trong tương lai
của xã hội. Cô cũng chưa bao giờ nghĩ đến việc
phải đánh đổ triều đình để đưa lên một triều đại
phong kiến khác tốt đẹp hơn. Ngược lại, cô muốn
triều đình, chế độ phong kiến hiện tại ban phúc
lộc cho chồng cô. Vì thế, cô khuyên Từ Hải quy
hàng, trở về phụng sự triều đình để được triều
đình thưởng "lộc trọng quyền cao/ Công danh ai
dứt lối nào cho qua". Tệ hơn nữa, Kiều còn phê
phán Hoàng Sào, lãnh tụ nông dân khởi nghĩa
chống triều đình phong kiến thối nát áp bức, bóc
lột quần chúng nhân dân lao động, coi nhân vật
lịch sử này như một tấm gương phản diện khi cô
"bàn ra nói vào": "Làm chi để tiếng về sau/ Nghìn
năm ai có khen đâu Hoàng Sào!".

Lập trường của Nguyễn Du - tác giả Truyện Kiều
- căn bản là lập trường phong kiến. Trần Đức
Thảo khẳng định một cách dứt khoát như thế là
đúng. Nhưng theo chúng tôi, Trần Đức Thảo lại
không đúng khi cho rằng, Nguyễn Du tố cáo tác
hại của đồng tiền là thực hiện trên lập trường
phong kiến. Khi tố cáo tác hại của đồng tiền,
Nguyễn Du đã đứng về phía tầng lớp hạ lưu trong
xã hội phong kiến, tức là ông đã đứng về phía
nhân dân lao động, những người vì đồng tiền mà
phải điêu đứng, khốn khổ. Giai cấp phong kiến
cũng như các giai cấp thống trị khác áp bức, bóc
lột nhân dân lao động, luôn coi trọng, tôn thờ
đồng tiền, đồng tiền là mục đích, lý tưởng của họ.
Vì thế, không thể đứng trên lập trường của phong
kiến hoặc của một giai cấp thống trị nào đó để tố
cáo tác hại của đồng tiền.
Thúy Kiều, nhân vật chính diện trung tâm trong
tiểu thuyết bất hủ của Nguyễn Du đã được Trần
Đức Thảo cách mạng hóa, lý tưởng hóa. Nhà
nghiên cứu Truyện Kiều của Nguyễn Du, ông
Trần Đức Thảo, viết: "Kiều tìm đường giải phóng
trong phong trào nông dân khởi nghĩa". Kiều một
điển hình hóa nghệ thuật của Nguyễn Du thời
phong kiến không có được phẩm chất cách mạng
như trong thời cận hiện đại vừa qua. Cô Kiều nào
đó biết tìm đường giải phóng trong phong trào
nông dân khởi nghĩa chỉ có thể là cô Kiều của nhà
nghiên cứu Trần Đức Thảo hoặc của ai đó có cách
tiếp cận và cảm thụ tác phẩm văn học giống như
Trần Đức Thảo.

Trần Đức Thảo viết về toàn bộ nội dung Truyện
Kiều như sau: "là áng văn kiệt tác diễn tả sâu sắc
nhất, trong truyền thống văn học dân tộc, hiện
thực xã hội dưới chế độ phong kiến suy đồi, từ
những mâu thuẫn nội bộ trong giai cấp thống trị
đến cuộc đấu tranh anh dũng của quần chúng nhân
dân". Nhận xét khái quát trên, ngoài cụm từ khẳng
định đây "là áng văn kiệt tác" là hoàn toàn đúng,
chính xác, còn lại, các ý khác đều chưa có cơ sở
để đứng vững. Bởi vì, Truyện Kiều chỉ chủ yếu
diễn tả cuộc đời của nhân vật chính diện, trung
tâm Thúy Kiều, con một gia đình bậc trung trong
xã hội phong kiến ("Có nhà viên ngoại họ Vương/
Gia tư nghỉ ("nghỉ": ông ấy, có nhà nghiên cứu
cho đây không phải là chữ "nghỉ", mà là chữ
"nghĩ" với nghĩa: ước chừng - người trích) cũng
thường thường bậc trung"), lúc thiếu niên ở nhà
với cha mẹ cùng em gái song sinh là Thúy Vân
("Đầu lòng hai ả tố nga/ Thúy Kiều là chị em là
Thúy Vân"), em trai út Vương Quan ("Một trai
con thứ rốt lòng/ Vương Quan là chữ nối dòng
nho gia"). Rồi bỗng gia đình Kiều gặp nạn, nàng
phải bán mình chuộc tội cho cha ("Quyết tình
nàng (Thúy Kiều - người trích) mới hạ tình:/Dẽ

Kiều trong tác phẩm của Nguyễn Du là con một
gia đình thuộc tầng lớp trung lưu của xã hội
phong kiến. Nguyễn Du đã viết rất rõ về Vương
ông, cha đẻ của Thúy Kiều như vậy. Kiều tài sắc
tuyệt vời, coi trọng chữ hiếu, đặt chữ hiếu lên trên
hết, trước hết. Kiều trong tác phẩm đang được bàn
luận ở đây không có các phẩm chất lý tưởng như
Trần Đức Thảo đã nhận xét khái quát rằng: "Kiều
đặt rõ ràng tương lai của mình trong tương lai của
xã hội: phải đánh đổ triều đình, đưa lên một triều
đại mới, mở hy vọng cho những người bị áp bức
70

Journal of Science – 2016, Vol. 9 (1), 68 – 71

Part A: Social Sciences, Humanities and Education

cho để thiếp bán mình chuộc cha"). Từ đấy, Kiều
phải "lưu lạc quê người/ Bèo trôi sóng vỗ chốc
mười lăm năm", như "Chút phận hoa rơi/ Nửa đời
nếm trải mọi mùi đắng cay", giống "Chiếc bách
sóng đào/ Nổi chìm cũng mặc lúc nào rủi may",
trở thành một món hàng bị người ta "Thoắt buôn
về thoắt bán đi/ Mây trôi bèo nổi thiếu gì là nơi",
phải chịu "Hết nạn này đến nạn kia/ Thanh lâu hai
lượt thanh y hai lần", tức là phải làm gái giải
khuây hoặc thỏa mãn nhu cầu thú vui thân xác
cho bao khách làng chơi ham mê sắc dục, rồi hai
lần làm kẻ hầu hạ cho Hoạn bà và Hoạn Thư,v.v.,
v.v.. Kiều phải gặp, tiếp xúc với nhiều hạng người
thuộc nhiều tầng lớp trong xã hội. Suốt 15 năm
lưu lạc, nhìn chung, Kiều phải sống cơ cực, tủi
nhục, đau buồn, chỉ được thời gian ngắn cảm thấy
hạnh phúc khi làm hiền thê của Từ Hải - nhân vật
võ thuật cao siêu, “Đường đường một đấng anh
hào/ Côn quyền hơn sức lược thao gồm tài”, sống
kiểu “Giang hồ quen thú vẫy vùng” nay đây mai
đó, qua một cuộc tìm gái nơi lầu xanh để thỏa
mãn nhu cầu ham thích dục tình với người khác
giới đã gặp Kiều, rồi “Ngỏ lời nói với băng nhân/
Tiền trăm lại cứ nguyên ngân phát hoàn” lấy Kiều
làm vợ lúc chưa có gia cư theo chính lời gã tự
thanh minh thành thật với Kiều (“Bằng nay bốn
bể không nhà”), có khí chất rất ngang tàng, phóng
túng, “Dọc ngang nào biết trên đầu có ai?” không
hề sợ cường quyền, cũng chẳng cần biết phải
phụng sự Tổ quốc, yêu thương, bênh vực, bảo vệ
quần chúng lao động và kẻ hữu dũng thiếu mưu
này nghe Kiều một lần mắc lỗi tày trời mang
“lộc trọng quyền cao” ra hấp dẫn, khuyên nhủ,
nên chịu “Bó thân về với triều đình…/ Thế công
Từ mới trở ra thế hàng”, tức là y quy phục kẻ thù
của nhân dân, đồng nghĩa với đóng vai kẻ thù
đích thực của nhân dân, chứ không phải là
“người anh hùng”, “hình tượng lý tưởng” như
không ít nhà nghiên cứu, giảng dạy ở bậc đại học
tại Việt Nam lầm tưởng và ca ngợi trong suốt
thời gian dài khoảng từ những năm 40 của thế kỷ
trước cho đến thập kỷ thứ 2 của thế kỷ XXI này!

Nhưng rồi, Kiều lại bị Hồ Tôn Hiến, ông quan
mặt sắt khốn nạn lừa gạt làm cho Từ Hải chết
đầy bất ngờ, uất hận, Kiều đau khổ đến cực độ.
Cuối cùng, cuộc đời Kiều có biến cố đến không
ngờ, được đoàn viên sống với người tình cũ là
Kim Trọng, sau khi không thể thoái thác, tức là
chấp nhận lời phán xử đầy tính nhân văn của
Kim Trọng: "Xưa nay trong đạo đàn bà/ Chữ
trinh kia cũng có ba bảy đường/... Như nàng
(Thúy Kiều - người trích) lấy hiếu làm trinh/...
Hoa tàn mà lại thêm tươi/ Trăng tàn mà lại hơn
mười rằm xưa".
Bởi thế, nhận xét khái quát trên của Trần Đức
Thảo tỏ ra là xa lạ với nội dung đích thực của
Truyện Kiều. Ở kiệt tác này, chỉ phản ánh đến một
chừng mức nhất định về xã hội phong kiến suy
đồi và những mâu thuẫn trong nội bộ giai cấp
thống trị. Còn cuộc đấu tranh anh dũng của quần
chúng nhân dân thì rõ ràng là không được phản
ánh, mô tả trong Truyện Kiều.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Hoài Phương. (2005). Truyện Kiều - những lời
bình. Hà Nội: Nhà xuất bản Văn hóa - Thông
tin.
Nguyễn Du. (2011). Truyền Kiều. Hà Nội: Nhà
xuất bản Văn hóa - Thông tin.
Nguyễn Lộc. (2012). Văn học Việt Nam (nửa cuối
thế kỷ XVIII - hết thế kỷ XIX). Hà Nội: Nhà
xuất bản Giáo dục.
Phan Huy Đông. (2013). Giai thoại tổ nội - tổ
ngoại của đại thi hào Nguyễn Du. Hà Nội:
Nhà xuất bản Văn học.
Trần Đức Thảo. (2013). Tuyển tập Trần Đức
Thảo. Hà Nội: Nhà xuất bản Đại học Sư phạm.
Vũ Ngọc Khánh. (2013). Truyền Kiều trong văn
hóa Việt Nam. Hà Nội: Nhà xuất bản Thanh
Niên.

71