Xem mẫu
- 39 CHUYÊN MỤC SỬ HỌC - KHẢO CỔ HỌC - DÂN TỘC HỌC TRUYỀN ĐƠN CỦA ĐẢNG CỘNG SẢN ĐÔNG DƢƠNG TRONG PHONG TRÀO XÔ VIẾT NGHỆ TĨNH (1930-1931) TRƢƠNG THỊ PHƢƠNG* Truyền đơn là một loại hình báo chí đặc biệt, một công cụ tuyên truyền hiệu quả. Ngay từ ngày đầu thành lập, Đảng Cộng sản Việt Nam đã coi trọng đến việc tuyên truyền, vận động cách mạng. Cùng với báo chí bí mật, truyền đơn đóng vai trò quan trọng, là công cụ tuyên truyền hiệu quả, vũ khí sắc bén của Đảng Cộng sản Đông Dương trong cao trào cách mạng 1930-1931, đặc biệt là trong phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh. Bài viết tìm hiểu việc sử dụng truyền đơn trong phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh (1930-1931) qua các hoạt động soạn thảo, in ấn, rải truyền đơn cũng như nội dung và vai trò của truyền đơn trong thời kỳ này. Từ khóa: truyền đơn cách mạng, Đảng Cộng sản Đông Dƣơng, phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh, 1930-1931 Nhận bài ngày: 9/12/2020; đưa vào biên tập: 10/12/2020; phản biện: 11/12/2020; duyệt đăng: 27/1/2021 1. DẪN NHẬP đơn của Đảng ta trong phong trào Xô Truyền đơn cách mạng nói chung và viết Nghệ Tĩnh. Tuy nhiên, các công truyền đơn trong phong trào Xô viết trình trên đều chỉ dừng lại ở việc sƣu Nghệ Tĩnh nói riêng đã đƣợc đề cập tầm, tập hợp, giới thiệu các truyền đến trong: Truyền đơn cách mạng đơn mà chƣa đi sâu vào nghiên cứu trước tháng 9 năm 1945 của Bảo tàng truyền đơn. Cách mạng Việt Nam (2004), Tuyên Bằng việc khai thác tài liệu ở Kho Lƣu truyền cách mạng trước năm 1945 trữ Văn phòng Trung ƣơng Đảng, (sưu tập tài liệu lưu trữ) của Cục Văn Phông tài liệu số 03: sƣu tập sách, thƣ Lƣu trữ Nhà nƣớc, Trung tâm Lƣu báo, truyền đơn của Đảng (1925- trữ Quốc gia I (2001); Một số truyền 1945); Trung tâm Lƣu trữ Quốc gia I: Phông GGI, hồ sơ số 65436, tập 7 * Viện Sử học. (F4), quyển 8, tờ số 4, phông MHN,
- 40 TRƢƠNG THỊ PHƢƠNG – TRUYỀN ĐƠN CỦA ĐẢNG CỘNG SẢN… hồ sơ 3588; Hồ sơ hiện vật Bảo tàng khăn; thậm chí một số địa chủ nhỏ, tƣ Lịch sử Quốc gia: 1926/G621, 9029/ sản dân tộc bị phá sản. Từ năm 1929 G6480, 9043/G6494; và sƣu tập: đến năm 1933, Tòa án Thƣơng mại Truyền đơn cách mạng trước tháng 9 Đông Dƣơng đã xét xử 502 vụ phá năm 1945 của Bảo tàng Cách mạng sản và 160 vụ tịch thu tài sản tại các Việt Nam; Tuyên truyền cách mạng thành phố lớn Hà Nội, Hải Phòng, Sài trước năm 1945 của Cục Văn thƣ Lƣu Gòn, Chợ Lớn (Trần Huy Liệu, 1958: trữ Nhà nƣớc, Trung tâm Lƣu trữ 273-274). Quốc gia I, bài viết bƣớc đầu tìm hiểu Trong những năm 1930-1931, dƣới về việc sử dụng truyền đơn, hình thức, sự áp bức bóc lột của chính quyền nội dung và vai trò của truyền đơn đối thực dân Pháp, sự lớn mạnh của với phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh nói phong trào cách mạng thế giới (đặc riêng, phong trào cách mạng 1930- biệt là Cách mạng tháng Mƣời Nga) 1931 nói chung. đã cổ vũ phong trào cách mạng Việt 2. TRUYỀN ĐƠN CÁCH MẠNG TRONG Nam bùng nổ mạnh mẽ. Trong bối PHONG TRÀO XÔ VIẾT NGHỆ TĨNH cảnh đó, ngày 3/2/1930, Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời đã kịp thời đƣa ra 2.1. Tình hình Việt Nam trong những cƣơng lĩnh phù hợp với nguyện vọng năm 1930-1931 và phong trào Xô của toàn thể nhân dân, tập hợp mọi viết Nghệ Tĩnh giai cấp đấu tranh giành độc lập dƣới Trong những năm khủng hoảng kinh ngọn cờ của Đảng. tế thế giới 1929-1933, tình hình kinh tế và xã hội tại Việt Nam vô cùng ảm Dƣới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản đạm. Về kinh tế, sự giảm giá của các Việt Nam (đổi tên thành Đảng Cộng loại sản phẩm xuất khẩu trên thị sản Đông Dƣơng từ tháng 10/1930), trƣờng thế giới đã ảnh hƣởng trực cao trào cách mạng 1930-1931 đã nổ tiếp đến các ngành sản xuất và cán ra mạnh mẽ trên khắp Việt Nam, đặc cân thƣơng mại Việt Nam. Nông sản biệt là vùng Nghệ Tĩnh. sụt giá, ruộng đất bỏ hoang; công Trong năm 1930 và 1931, có đến 755 nghiệp bị đình đốn, xuất nhập khẩu cuộc đấu tranh của công nhân và giảm; đồng bạc Đông Dƣơng bị phá nông dân tại Nghệ An và Hà Tĩnh, giá đã làm cho nền kinh tế Việt Nam trong đó có 710 cuộc biểu tình của khủng hoảng trầm trọng. Tình trạng nông dân, 45 cuộc bãi công của công khủng hoảng của nền kinh tế đã ảnh nhân, lần lƣợt chiếm 94,04% và hƣởng nghiêm trọng đến xã hội: nông 5,96% so với cả nƣớc. Tổng số ngƣời dân mất ruộng, sƣu thuế nặng nề, tham gia đấu tranh trong hai năm là công nhân thất nghiệp triền miên, tiền 427.740 ngƣời (Tạ Thị Thúy, 2018: lƣơng bị cắt giảm; các tầng lớp tiểu 96). thƣơng, tiểu chủ, thợ thủ công, trí Tháng 9/1930, tại Nghệ Tĩnh đã diễn thức… đều lâm vào tình trạng khó ra nhiều cuộc biểu tình với quy mô lớn:
- TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 2 (270) 2021 41 ngày 1/9, khoảng 20.000 nông dân từ Trung ƣơng đến các địa phƣơng, huyện Thanh Chƣơng biểu tình đòi bỏ hàng nghìn chiến sĩ cộng sản và thuế, thả tù chính trị; ngày 5/9 nông những ngƣời con yêu nƣớc bị bắt, tử dân huyện Anh Sơn biểu tình ủng hộ hình và phạt tù. Trƣớc tình hình đó, nhân dân huyện Thanh Chƣơng với cao trào cách mạng 1930-1931 nói các khẩu hiệu “bãi bỏ thuế thân”, “chia chung và phong trào Xô viết Nghệ lại ruộng đất”, “thả tù chính trị”. Nông Tĩnh tạm thời lắng xuống, Đảng Cộng dân huyện Diễn Châu, Can Lộc đốt sản Đông Dƣơng lui vào hoạt động bí phá nhà giam (ngày 5/9, 7/9; khí thế mật, cách mạng bƣớc vào thời kỳ đấu tranh càng sục sôi khi hàng chục mới - thời kỳ phục hồi trong những nghìn nông dân huyện Nam Đàn, năm 1932-1934. Thanh Chƣơng, Diễn Châu, Can Lộc Trong phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh, vùng lên. Ngày 12/9, 8.000 nông dân những chủ trƣơng đúng đắn và kịp huyện Hƣng Nguyên đấu tranh với thời của Đảng Cộng sản Đông Dƣơng khẩu hiệu nhƣ “Đả đảo chủ nghĩa đế trong công tác tuyên truyền, trong đó quốc! Đả đảo phong kiến” (Tạ Thị có việc sử dụng truyền đơn… đã cổ Thúy, 2014: 228-232). vũ tinh thần yêu nƣớc và ý chí đấu Phong trào đấu tranh sục sôi ở Nghệ tranh của quần chúng nhân dân lao Tĩnh đã khiến chính quyền thực dân động, góp phần thúc đẩy phong trào và phong kiến ở Nghệ Tĩnh bị tê liệt, phát triển mạnh mẽ và đem lại những các chi bộ và tổ chức Nông hội đỏ đã thắng lợi bƣớc đầu. quản lý và điều hành mọi hoạt động Sau phong trào, Đảng chủ trƣơng trong làng xã. Chính quyền Xô viết dùng truyền đơn để tuyên truyền chủ đầu tiên ở Việt Nam (chính quyền trƣơng, chính sách của Đảng đến đại cách mạng sơ khai do giai cấp công đa số quần chúng nhân dân: “Đảng nhân lãnh đạo) đƣợc thành lập, đã phải làm cho càng ngày càng đông ban hành nhiều chính sách mới về quần chúng biết mục đích của Đảng chính trị, kinh tế, văn hóa: nhân dân và ý kiến của Đảng đối với các việc đƣợc quyền tự do hội họp, đƣợc chia quan trọng xảy ra. Muốn đƣợc nhƣ ruộng, bãi bỏ các thứ thuế vô lý, bất thế thì Đảng phải mở rộng việc tuyên công, thực hiện giảm tô và xóa nợ truyền cổ động (ra báo, sách, truyền cho dân nghèo, tổ chức đời sống mới, đơn, diễn thuyết…)” (Đảng Cộng sản mở các lớp dạy chữ Quốc ngữ, xóa Việt Nam, 1999: 116). Song song đó, bỏ các tệ nạn, hủ tục lạc hậu, xây truyền đơn còn vạch trần những thủ dựng tinh thần đoàn kết, tƣơng trợ lẫn đoạn lừa dối của thực dân Pháp nhƣ: nhau. Hội đồng Hòa giải giữa lao động và Tuy nhiên, trƣớc sự khủng bố gắt gao tƣ bản; Hội đồng Cải cách và thanh của chính quyền thực dân Pháp, cơ tra lao động…; và giải phóng quần sở Đảng bị tổn hại nặng nề về tổ chức chúng khỏi ảnh hƣởng của chủ nghĩa
- 42 TRƢƠNG THỊ PHƢƠNG – TRUYỀN ĐƠN CỦA ĐẢNG CỘNG SẢN… quốc gia cải lƣơng và các đảng dân kế hoạch tổ chức kỷ niệm ngày Quốc tộc khác. tế Lao động (1/5). Để tiến hành công 2.2. Hoạt động soạn thảo, in ấn và tác tuyên truyền cho lễ kỷ niệm và phát tán truyền đơn cách mạng phát động nhân dân lao động đấu tranh, các cấp ủy Đảng đã phát truyền Trong phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh, đơn kêu gọi thợ thuyền, dân cày, binh Đảng Cộng sản Đông Dƣơng đã đƣa lính, thanh niên, học sinh và những ra bản kế hoạch cụ thể về việc in ấn ngƣời bị áp bức, bóc lột đấu tranh đòi và phân phát truyền đơn trong “Tuyên tăng lƣơng, giảm giờ làm, giảm sƣu bố về việc bảo vệ Nghệ An đỏ, chống thuế, phản đối chủ nghĩa đế quốc, ủng khủng bố trắng”: “Tăng thêm các cơ hộ giai cấp vô sản thế giới (Ban quan in ấn và phân biệt truyền đơn; In Nghiên cứu Lịch sử Đảng, Tỉnh ủy thật sạch sẽ và rõ ràng các truyền Nghệ Tĩnh, 1981: 33-34). đơn, phân phát truyền đơn với số lƣợng nhiều sao cho có đƣợc nhiều Nhằm đẩy mạnh phong trào đấu tranh tại Nghệ Tĩnh, Đảng đã đƣa ra kế ngƣời đọc và nhiều ngƣời bình luận; hoạch cụ thể trong tài liệu Tuyên bố Truyền đơn phải đƣợc rải và dán ở về việc bảo vệ Nghệ An đỏ chống khắp nơi” (Đảng Cộng sản Việt Nam, khủng bố trắng, trong đó nêu rõ: 1999: 60). “Thành lập ngay và ở khắp nơi một Ủy Trƣớc các cuộc đấu tranh, biểu tình, ban cách mạng gồm có những đội truyền đơn luôn đƣợc rải, dán tại công nhân và nông dân cảm tử”; tạo những nơi đông ngƣời nhƣ các nhà nên: “Làn sóng tuyên truyền trong máy, xí nghiệp, trƣờng học, bệnh quần chúng nhân dân, tiểu chủ, trí viện… để kêu gọi và tập hợp quần thức bằng các cuộc họp”; “Tăng chúng nhân dân tham gia đấu tranh. cƣờng thêm cơ quan in ấn” để in và Tại Nghệ An, công tác tuyên truyền phân phát truyền đơn với số lƣợng đƣợc giao cho đồng chí Bí thƣ Tỉnh lớn để cho nhiều ngƣời có thể đọc và bộ: “Nghệ An: Đảng bộ có 611 đồng hiểu rõ mục đích của cuộc đấu tranh chí. Cách tổ chức: có Tỉnh ủy 5 ngƣời: (Kho Lƣu trữ Trung ƣơng Đảng, Cục 1 Bí thƣ kiêm tuyên truyền, 1 huấn Lƣu trữ Văn phòng Trung ƣơng Đảng, luyện kiêm cổ động, 1 củ soát kiêm tổ Phông số 05 (1930-1945)). Tuy nhiên, chức, 2 phụ trách quần chúng” (Kho có thể do tính chất bí mật nên đến nay Lƣu trữ Trung ƣơng Đảng, Cục Lƣu vẫn chƣa có các thông tin liên quan trữ Văn phòng Trung ƣơng Đảng, đến soạn thảo in ấn. Phông số 05 (1930-1945)). Tờ truyền đơn thời kỳ Mặt trận Dân Cuối tháng 4/1930, thực hiện chủ chủ (1936-1939) thƣờng gồm 3 phần: trƣơng của Trung ƣơng Đảng và Xứ mở đầu vạch trần tội ác của chính ủy Trung Kỳ, Tỉnh ủy Vinh, Nghệ An, quyền thực dân Pháp, địa chủ phong Hà Tĩnh đã mở hội nghị cán bộ bàn về kiến Nam triều; tiếp theo nêu lên tình
- TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 2 (270) 2021 43 cảnh khốn cùng, khổ cực của các tầng Mang đặc điểm của tờ rơi, nhỏ, gọn lớp nhân dân nhƣ: công nhân, nông nên truyền đơn đƣợc phân phát dễ dân, binh lính, học sinh và các tầng dàng tại các địa bàn rộng lớn, đông lớp bị áp bức; phần kết luận là lời kêu ngƣời: chợ, nhà máy, xí nghiệp, trụ sở gọi, khẩu hiệu đấu tranh, mục tiêu cơ quan của chính quyền thực dân… tranh đấu, khẳng định chỉ có con Cách thức phân phát truyền đơn đƣờng đấu tranh cách mạng dƣới sự cũng đặc biệt linh động, tùy vào địa lãnh đạo của Đảng mới giải phóng điểm, thời gian, các chiến sĩ cộng sản đƣợc đất nƣớc, đem lại hòa bình, độc luôn phát huy tinh thần sáng tạo trong lập và quyền lợi cho mọi ngƣời. Khẩu việc rải truyền đơn sao cho đến tay hiệu đấu tranh ngắn gọn mà đanh nhiều ngƣời nhất mà không bị chính thép, rõ ràng và dứt khoát. quyền thực dân, tay sai thu giữ. Một Truyền đơn hƣớng đến công nhân, số phƣơng thức phân phát truyền nông dân, học sinh, thanh niên, binh đơn tiêu biểu có thể kể đến nhƣ: lính…. Ngôn ngữ của truyền đơn dùng truyền đơn gói xôi bán bữa ăn đƣợc thay đổi linh hoạt, tùy vào đối sáng cho thợ thuyền; kẹp truyền đơn tƣợng tuyên truyền. Đối với công vào sách truyện, sách vở học sinh nhân, nông dân, học sinh và các giai (Ban Tƣ tƣởng Văn hóa Trung ƣơng, tầng bị áp bức truyền đơn đƣợc in 2000: 36); thả tàu chuối, bè bập dừa bằng chữ Quốc ngữ; đối với binh lính, nƣớc theo sông; đem truyền đơn ra đặc biệt là binh lính và thủy thủ Pháp, treo, căng, dán trên tƣờng, vỉa hè, lính lê dƣơng, truyền đơn đƣợc in lòng đƣờng để ngƣời đi đƣờng dễ bằng tiếng Pháp; một số truyền đơn thấy; nhét cuộn truyền đơn vào ống còn đƣợc in bằng cả chữ Pháp và khói xe của binh lính Pháp, để khi xe chữ Hán Nôm. Văn phong truyền đơn nổ máy, vô số truyền đơn tuôn ra mộc mạc, ngắn ngọn, dễ hiểu, dễ nhớ, vung vãi trên đƣờng; đƣa truyền đơn phù hợp với đa số quần chúng lao lên mui xe, khi xe chạy, gió thổi, động. truyền đơn bay theo đƣờng đi; đem bó truyền đơn nhúng nƣớc rồi tìm Mục đích của truyền đơn là tuyên cách ném lên sân thƣợng các cơ truyền cách mạng, kêu gọi quần quan hoặc nhà riêng của ngƣời Pháp. chúng nhân dân đấu tranh lật đổ chính Khi nắng lên, truyền đơn khô từng tờ quyền thực dân, phong kiến. Truyền một và gặp gió bay đi... (Văn Tân, đơn chủ yếu đƣợc viết tay hoặc in 1959: 13). đơn giản (in litô, in thạch) với nhiều kích thƣớc khác nhau: 30x20, 2.3. Nội dung của truyền đơn 30,5x19,5, 32x20,5, 26x17, 22x16 Truyền đơn trong phong trào Xô viết (cm)… Mực in là mực đỏ hoặc mực Nghệ Tĩnh mang nội dung truyền tải đen; giấy in là giấy thƣờng, giấy học tôn chỉ, mục tiêu và sự lãnh đạo của trò, trang đơn hoặc trang đôi. Ðảng Cộng sản Việt Nam đối với cao
- 44 TRƢƠNG THỊ PHƢƠNG – TRUYỀN ĐƠN CỦA ĐẢNG CỘNG SẢN… trào đấu tranh cách mạng trong cả trong tình hình cách mạng đang gặp nƣớc nói chung và cao trào Xô viết khó khăn. Nghệ Tĩnh nói riêng. Nội dung truyền Một số truyền đơn mang nội dung này đơn còn tố cáo chính sách áp bức, có thể kể đến, nhƣ truyền đơn: “Hỡi bóc lột của thực dân Pháp cùng bè lũ anh chị em thợ thuyền, dân cày và tay sai, đồng thời kêu gọi các tầng lớp những ngƣời bị áp bức” (tháng nhân dân đoàn kết đấu tranh chống 5/1930) nêu lên khẩu hiệu: “Đánh đổ áp bức, phản đối chiến tranh, đánh đổ đế quốc chủ nghĩa Pháp và tụi quan phong kiến và đế quốc thực dân để lại ở Đông Dƣơng!... Đánh đổ tụi tƣ giành tự do, độc lập cho dân tộc; đấu bản địa chủ bản xứ đề huề với đế tranh đòi quyền dân sinh dân chủ cho quốc chủ nghĩa! Lập chính phủ Xô viết các tầng lớp bị áp bức, bóc lột; chống công nông binh Đông Dƣơng!” (Kho bắt bớ, giam cầm; chống khủng bố Lƣu trữ Trung ƣơng Đảng, Cục Lƣu trắng. Ngoài ra, còn có những truyền trữ Văn phòng Trung ƣơng Đảng, đơn tuyên truyền sự gắn kết cách Phông tài liệu số 03); truyền đơn mạng với phong trào cách mạng thế “Tuyên cáo của Đảng Cộng sản” với giới, tuyên truyền về ý nghĩa lịch sử nội dung: “Đả đảo Đảng Lý Nhân. Đả của các ngày kỷ niệm lớn nhƣ: Ngày đảo Đảng Lập Hiến. Chủ nghĩa cộng Quốc tế đỏ (1/8), Ngày Quốc tế Lao sản muôn năm. Đảng Cộng sản muôn động (1/5), Cách mạng tháng Mƣời năm. Đả đảo đế quốc Pháp, địa chủ Nga (7/11)… và tay sai” (Trung tâm Lƣu trữ Quốc Tuyên truyền về tôn chỉ, mục đích của gia I, Phông MHN, hồ sơ 3588); Đảng truyền đơn kêu gọi ủng hộ phong trào Truyền đơn mang nội dung truyền tải Xô viết Nghệ Tĩnh phát hành ngày 20, tôn chỉ, mục đích của Đảng thƣờng 21/10/1930: “Hỡi anh chị em thợ đƣợc soạn thảo và phát hành sau các thuyền, dân cày, binh lính và những hội nghị của Đảng hoặc chủ trƣơng, ngƣời lao khổ Đông Dƣơng, mau mau sách lƣợc của Đảng đối với mỗi giai đứng lên theo Đảng Cộng sản Việt đoạn của cuộc đấu tranh. Truyền đơn Nam biểu tình cho mạnh, cho nhiều và là một công cụ hiệu quả trong phổ đồng thanh hô khẩu hiệu: Cấm đế biến, quán triệt chủ trƣơng của Đảng quốc Pháp và Nam triều không đƣợc đối với đảng viên và quần chúng nhân động đến dân cày Nghệ Tĩnh. Đả đảo dân cả nƣớc; góp phần quan trọng khủng bố. Công nông Nghệ Tĩnh tranh trong việc ổn định tƣ tƣởng đảng viên đấu muôn năm, cách mạng muôn và quần chúng, nâng cao lòng tin vào năm!” (Kho Lƣu trữ Trung ƣơng Đảng, lý tƣởng và tiền đồ của cách mạng, Phông tài liệu số 03). đẩy lùi tƣ tƣởng bi quan, dao động, Trong cao trào cách mạng 1930-1931, vạch ra phƣơng hƣớng khôi phục, Đảng Cộng sản Đông Dƣơng đã sử phát triển phong trào và đấu tranh dụng truyền đơn nhƣ một công cụ đắc
- TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 2 (270) 2021 45 lực truyền tải những chỉ đạo chiến 3/9/1930 là một ví dụ tiêu biểu. Nội lƣợc, kêu gọi toàn thể nhân dân cả dung của truyền đơn kêu gọi anh chị nƣớc đoàn kết, đồng lòng đứng lên em công nhân tiếp tục tranh đấu đòi tranh đấu chống lại kẻ thù chung là đế quyền lợi giai cấp, phát huy những quốc, phong kiến, đem lại những thắng lợi của công nhân Bến Thủy, thắng lợi ban đầu nhƣ Xô viết Nghệ Nam Định, bãi công đòi thả những Tĩnh. Nhằm dập tắt phong trào đấu công nhân tranh đấu bị bắt tại nhà tranh đang dâng lên mạnh mẽ trên máy Diêm, nhà máy Cƣa Gỗ… Lời lẽ khắp lãnh thổ Việt Nam, chính quyền thuyết phục, truyền đơn nhƣ một lời thực dân Pháp điên cuồng khủng bố, tâm tình, một lời thúc giục, chạm đến đàn áp dã man các cuộc đấu tranh. tâm can ngƣời đọc: “Những ngƣời đó Trƣớc tình hình đó, Đảng kịp thời ra vì chúng ta mà bị bắt, bổn phận chúng tuyên bố mới gửi cho quần chúng ta phải bênh vực cho đƣợc. Nếu nhân dân thông qua truyền đơn về chúng ta không cƣơng quyết đối phó việc bảo vệ Nghệ An đỏ và chống lại thì còn gì là tình anh em của vô sản khủng bố trắng, kêu gọi đồng báo cả giai cấp nữa, bọn chủ sẽ khinh nhờn nƣớc hƣởng ứng phong trào đấu chúng ta và sẽ thẳng tay hành hạ tranh tại Nghệ Tĩnh. chúng ta” (Trung tâm Lƣu trữ Quốc Truyền đơn đòi quyền dân sinh, dân gia I, Phông GGI, hồ sơ số 65436, tập chủ 7 (F4), quyển 8, tờ số 4). Khẩu hiệu đấu tranh đòi quyền dân Truyền đơn kêu gọi dân cày đứng lên sinh dân chủ cho nhân dân chính là đấu tranh chống sƣu cao thuế nặng: nội dung xuyên suốt trong đại đa số “Anh em dân cày! các truyền đơn cách mạng của Đảng Cộng sản Đông Dƣơng. Dƣới sự áp Đế quốc Pháp tàn hại anh em đã lắm bức bóc lột của thực dân Pháp cùng rồi! Sƣu cao, thuế nặng, bóc lột đủ với tay sai phong kiến, đời sống của đƣờng. Nay nó lại bắt anh em canh công nhân, nông dân và các tầng lớp giờ nghiêm khắc, cực khổ, bắt lập lao động đều vô cùng cực khổ. Đảng đoàn phu xã nhƣ thế để làm gì? Đó là chủ trƣơng thông qua các hình thức một cách của nó, cốt để bài trừ Đảng tuyên truyền, đặc biệt là truyền đơn để Cộng sản là đảng bênh vực quyền lợi kêu gọi giai cấp công nhân, nông dân, cho anh em, cốt để ngăn cản phong trí thức, học sinh, binh lính ngƣời Việt trào tranh đấu của nông dân, thiệt là và cả binh lính ngƣời Pháp đấu tranh một cách bắt nông dân giết hại nông đòi thực dân Pháp và phong kiến Nam dân! Độc ác thay! Vậy anh em phải triều thực hiện các quyền tự do dân đứng dậy làm biểu tình: chủ. 1. Không đƣợc bắt nông dân giết hại Truyền đơn đƣợc rải ở Yên Dũng nông dân (Nghệ An) trong các ngày 31/8 và 2. Không đƣợc lập đoàn phu xã
- 46 TRƢƠNG THỊ PHƢƠNG – TRUYỀN ĐƠN CỦA ĐẢNG CỘNG SẢN… 3. Phải bỏ lệ tuần canh” (Bảo tàng với hai cán bộ của Nông hội Nghệ An Lịch sử Quốc gia, ký hiệu tài liệu là Phan Hoàng Thân và Nguyễn Đừu 9043/G6494). (quê ở Anh Sơn) ngày 13/3/1930 Truyền đơn phản đối sự đàn áp, chế độ đƣợc rải khắp mọi nẻo đƣờng càng thống trị hà khắc của thực dân Pháp kích động mạnh mẽ vào lòng căm thù Để đối phó với các cuộc đấu tranh giặc trong toàn dân xứ Nghệ. trong cao trào cách mạng 1930-1931, “Anh em dân cày! đặc biệt là phong trào Xô viết Nghệ 1. Phản đối tăng thuế Tĩnh, hòng dập tắt cao trào cách 2. Phản đối sự giết anh Thân và anh mạng đang sục sôi, chính quyền thực Đừu là ngƣời có chân trong Tổng dân Pháp tăng cƣờng khủng bố, đàn Nông hội Nghệ An” (Bảo tàng Lịch sử áp thông qua chính sách khủng bố Quốc gia, ký hiệu tài liệu 1926/G621). trắng. Dốc sức đàn áp cách mạng, Truyền đơn kêu gọi các tầng lớp bị Pháp đƣa thêm quân viễn chinh sang bóc lột đoàn kết nhau đấu tranh trong Việt Nam, bắt bớ, càn quét, tàn sát dã phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh: “Anh man các chiến sĩ cộng sản. Theo tài em chị em thợ thuyền, dân cày, binh liệu của Toàn quyền Đông Dƣơng, từ lính, thanh niên, học sinh! Anh em chị năm 1930 đến năm 1933, Pháp đã bắt em bị áp bức, bóc lột!; Dân An Nam giam hơn 24 vạn ngƣời (con số thực đang bị chánh sách khủng bố của đế tế còn hơn thế) (Ban Tƣ tƣởng Văn quốc Pháp làm cho sống dở, chết hóa Trung ƣơng, 2000: 42). Sự khủng dở… Hãy cùng nhau đấu tranh: Đánh bố tàn bạo của địch đã gây ra cho đổ chánh sách khủng bố!; Đánh đổ cách mạng những tổn thất nặng nề. Hội đồng đề hình!; Bỏ thuế hoa lợi, Nhiều cán bộ, đảng viên và hội viên thuế muối, thuế chợ và công sƣu!; các đoàn thể đã tỏ thái độ kiên cƣờng, Cấp cơm gạo cho dân bị đói!; Công bất khuất trƣớc sự tra tấn bằng cực nhân làm 8 giờ, tăng lƣơng!”… (Bảo hình cũng nhƣ những thủ đoạn mua tàng Lịch sử Quốc gia, ký hiệu tài liệu chuộc của thực dân Pháp. Hàng ngàn 9029/G6480). chiến sĩ cộng sản đã bị kết án tử hình, Cuối tháng 8, đầu tháng 9/1930, trƣớc khổ sai và giam giữ tại hệ thống nhà tình hình khủng bố dã man của chính tù thực dân. quyền thực dân đối với khởi nghĩa Trƣớc tình hình đó, Đảng chủ trƣơng Yên Bái và phong trào đấu tranh tại sử dụng truyền đơn kêu gọi quần các tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh, Đảng chúng nhân dân đấu tranh chống lại Cộng sản Việt Nam phát hành truyền chính sách khủng bố, chế độ thống trị đơn bằng chữ Quốc ngữ, khổ hà khắc của thực dân Pháp, lật đổ 40x20cm, rải khắp các nhà máy xí chính quyền cai trị Pháp. nghiệp và các vùng thôn quê Thanh - Truyền đơn phản đối chính quyền Nghệ - Tĩnh với nội dung: “Dân An thực dân Pháp thi hành án chém đối Nam đang bị chính sách khủng bố của
- TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 2 (270) 2021 47 đế quốc Pháp làm cho sống dở chết phận quần chúng nhân dân thông hiểu dở”; “Máu của ngƣời cách mạng bị về chủ trƣơng, chính sách của Đảng giết còn lênh láng khắp trong nƣớc, và mục đích của cách mạng. dân các làng bị đốt phá và triệt hạ còn Trong hoàn cảnh Đảng Cộng sản Việt đang bơ vơ khốn khổ, anh em công Nam còn hoạt động bí mật, hoạt động nông biểu tình bị giết, máu hãy còn báo chí bị hạn chế, sự kiềm tỏa gắt tƣơi, những ngƣời bị tù còn thoi thóp gao của chính quyền thực dân Pháp trong ngục… anh em nông dân còn thì truyền đơn trở thành công cụ đắc đang hấp hối chết đói, chết khát, khắp lực giúp Trung ƣơng Đảng hoàn thành cả nƣớc nhƣ ở chốn địa ngục tối tăm, nhiệm vụ tuyên truyền về tôn chỉ, mục thê thảm” (Trung tâm Lƣu trữ Quốc tiêu của Đảng. gia I, 2001: 99-100). Trong những tháng cuối năm 1930, 2.4. Vai trò của truyền đơn trong khi phong trào cách mạng tại Nghệ phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh Tĩnh bị thực dân Pháp đàn áp dã man Thông qua phong trào Xô viết Nghệ thông qua chính sách khủng bố trắng. Tĩnh, truyền đơn cách mạng đã thể Đảng Cộng sản Đông Dƣơng đã kịp hiện quá trình đấu tranh cách mạng thời ra chỉ đạo chiến lƣợc về việc phát phát triển tự phát lên tự giác dƣới sự động phong trào đấu tranh trên cả lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông nƣớc nhằm bảo vệ Nghệ An đỏ và Dƣơng, với mục tiêu đấu tranh rõ ràng, chống khủng bố trắng. Trong tình hình đƣờng lối đấu tranh đúng đắn, chứng nguy cấp lúc bấy giờ, truyền đơn đã tỏ đƣợc hiệu quả trong tuyên truyền kịp thời truyền tải chỉ đạo của Đảng cách mạng, đoàn kết các tầng lớp đến từng địa phƣơng, và quần chúng nhân dân đứng lên tranh đấu vì mục tranh đấu. Nhờ có các hoạt động tiêu giải phóng dân tộc. tuyên truyền kịp thời, trong đó có Thông qua truyền đơn, Đảng Cộng truyền đơn, phong trào đấu tranh của sản Đông Dƣơng đã kịp thời tuyên quần chúng công nông cả nƣớc nổi truyền các chủ trƣơng, chính sách và lên mạnh mẽ, chống trả lại những thủ sự chỉ đạo chiến lƣợc đến các tổ chức đoạn của thực dân Pháp, tay sai, bảo Đảng ở địa phƣơng, quần chúng nhân vệ phong trào đấu tranh tại Nghệ An, dân lao động. Trong khi động lực cách Hà Tĩnh. Điển hình là vụ ném bom mạng là giai cấp công nhân, nông dân, xuống cuộc biểu tình của nhân dân trình độ nhận thức còn hạn chế, điều huyện Hƣng Nguyên ngày 12/9/1930. kiện để tiếp cận và hiểu biết về các Ngay sau sự kiện đó, truyền đơn đã văn kiện, chủ trƣơng của Đảng còn truyền tải lời kêu gọi của Đảng Cộng khó khăn thì truyền đơn trở thành một sản Việt Nam đối với nhân dân cả công cụ tuyên truyền hiệu quả. Với nƣớc đấu tranh để bảo vệ Xô viết văn phong cô đọng, súc tích, dễ đọc, Nghệ Tĩnh, chống khủng bố. Các dễ hiểu, truyền đơn đã giúp cho đại bộ truyền đơn cuối năm 1930, 1931 đã tố
- 48 TRƢƠNG THỊ PHƢƠNG – TRUYỀN ĐƠN CỦA ĐẢNG CỘNG SẢN… cáo tội ác của bọn đế quốc và tay sai, giữ đƣợc trong các cuộc biểu tình, mít biểu dƣơng lòng yêu nƣớc, ý chí tinh kỷ niệm những ngày lễ lớn, các chiến đấu mãnh liệt của quần chúng cuộc đấu tranh do Đảng Cộng sản nhân dân Nghệ Tĩnh và đồng bào cả Đông Dƣơng lãnh đạo đã khiến cho nƣớc. họ thấy đƣợc lòng yêu nƣớc, ý chí Ngoài ra, truyền đơn còn góp phần đấu tranh kiên cƣờng, tinh thần đoàn giác ngộ cách mạng, lôi kéo binh lính kết, quyết tâm chiến đấu vì mục tiêu ngƣời Việt, binh lính Pháp ủng hộ độc lập dân tộc của toàn thể nhân dân cách mạng, ủng hộ phong trào đấu Việt Nam khó có thể lay chuyển. tranh của quần chúng nhân dân. Hiệu 3. KẾT LUẬN quả tuyên truyền của truyền đơn đã Từ khi ra đời, Đảng Cộng sản Đông thức tỉnh tinh thần yêu nƣớc của một Dƣơng, tiền thân của Đảng Cộng sản bộ phận binh lính ngƣời Việt và tinh Việt Nam, đã nhận định đƣợc tầm thần yêu chuộng hòa bình của binh quan trọng của công tác tuyên truyền lính ngƣời Pháp. Một số binh lính đã cách mạng, sự cần thiết của việc tăng âm thầm, bí mật giúp đỡ và ủng hộ cƣờng sự chỉ đạo của Đảng đối với phong trào đấu tranh của quần chúng phong trào giải phóng dân tộc. Việc nhân dân Việt Nam bằng những hành tuyên truyền vận động cách mạng của động thiết thực: không bắn vào quần Đảng đƣợc thực hiện bằng nhiều hình chúng công nhân, nông dân đấu thức linh hoạt, phù hợp với hoàn cảnh tranh, biểu tình; không đánh đập tàn lịch sử ở từng giai đoạn. bạo những chiến sĩ cộng sản và quần Trong cao trào cách mạng 1930-1931, chúng bị bắt. Binh lính, cai ngục ở đỉnh cao là Xô viết Nghệ Tĩnh, Đảng một số nhà tù của thực dân Pháp còn đã sử dụng truyền đơn nhƣ một vũ khí tạo điều kiện giúp các chiến sĩ cộng sắc bén, công cụ tuyên truyền hiệu sản vƣợt ngục thành công để trở về quả nhằm khơi dậy tinh thần yêu tiếp tục chiến đấu vì lý tƣởng của nƣớc, ý chí đấu tranh của quần chúng cách mạng. Một số binh lính còn góp nhân dân Việt Nam nói chung và nhân phần vận chuyển sách báo, truyền dân Nghệ Tĩnh nói riêng, từ đó tập đơn, các tài liệu của Đảng vào trong hợp lực lƣợng đấu tranh dƣới sự lãnh tù và ngƣợc lại, thậm chí còn quyên đạo của Đảng. tiền đóng góp mua lƣơng thực, vũ Truyền đơn cách mạng trong phong khí, trang bị cho tù chính trị vƣợt trào Xô viết Nghệ Tĩnh đã thể hiện ngục. tính chân thực khi vạch trần chính Truyền đơn làm cho chính quyền thực sách cai trị hà khắc, những tội ác mà dân Pháp phải hoang mang, lo sợ thực dân Pháp đã gây ra cho nhân trƣớc khí thế đấu tranh của quần dân, cho cách mạng Việt Nam; phản chúng nhân dân. Những truyền đơn ánh đúng đắn tâm tƣ, nguyện vọng mà chính quyền thực dân Pháp thu của quần chúng; thống nhất những
- TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 2 (270) 2021 49 mục tiêu đấu tranh chung, chống lại truyền đơn cách mạng cũng thể hiện những thủ đoạn lừa bịp, mị dân của sự nhạy bén và bản lĩnh chính trị của chính quyền thực dân Pháp thông qua Đảng Cộng sản Đông Dƣơng trong việc truyền tải các chủ trƣơng, chính các chỉ đạo đối với phong trào đấu sách của Đảng. Trong phong trào này, tranh trong từng thời điểm. TÀI LIỆU TRÍCH DẪN 1. Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng, Tỉnh ủy Nghệ Tĩnh. 1981. Xô viết Nghệ Tĩnh. Hà Nội: Nxb. Sự thật. 2. Ban Tƣ tƣởng Văn hóa Trung ƣơng. 2000. Sơ thảo lược sử công tác tư tưởng của Đảng Công sản Việt Nam 1930-2000. Hà Nội: Nxb. Chính trị Quốc gia. 3. Bảo tàng Cách mạng Việt Nam. 2004. Truyền đơn cách mạng trước tháng 9 năm 1945. Hà Nội: Nxb. Chính trị Quốc gia. 4. Cục Lƣu trữ Văn phòng Trung ƣơng Đảng. 2009. “Một số truyền đơn của Đảng ta trong phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh”. Tạp chí Lịch sử Đảng, số 9/ 2000. 5. Cục Văn thƣ Lƣu trữ Nhà nƣớc, Trung tâm Lƣu trữ Quốc gia I. 2001. Tuyên truyền cách mạng trước năm 1945 (sưu tập tài liệu lưu trữ). Hà Nội: Nxb. Lao động. 6. Đảng Cộng sản Việt Nam. 1999. Văn kiện Đảng toàn tập - tập 2, 1930: Nxb. Chính trị Quốc gia. 7. Hồ Chí Minh. 2000. Hồ Chí Minh toàn tập. Hà Nội: Nxb. Chính trị Quốc gia. 8. Hồ sơ hiện vật Bảo tàng Lịch sử Quốc gia. 9. Kho Lƣu trữ Trung ƣơng Đảng. Phông số 03: Sưu tập sách, báo, tạp chí, truyền đơn của Đảng (1925-1945); Phông số 05: Hội nghị thành lập Đảng, Đại hội I, Ban Lãnh đạo Trung ương Đảng. 10. Tạ Thị Thúy. 2014. Lịch sử Việt Nam tập 9 từ năm 1930 đến năm 1945. Hà Nội: Nxb. Khoa học Xã hội. 11. Tạ Thị Thúy. 2018. Lịch sử Việt Nam phổ thông - tập 6. Hà Nội: Nxb. Chính trị Quốc gia Sự thật. 12. Trần Huy Liệu. 1958. Lịch sử 80 năm chống Pháp - quyển 2. Hà Nội: Ban Nghiên cứu Văn Sử Địa. 13. Trung tâm Lƣu trữ Quốc gia I. Phông GGI, MHN. 14. Văn Tân. 1959. Những tờ truyền đơn cộng sản đầu tiên. Hà Nội: Nxb. Thanh niên.
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học