Xem mẫu
- 128 • BUI YAN NAM SON � "TRIET HOC A A°' KANT" "' ? HOI NI�M VA VIEN CANH I G ifia khong khi nong bong CUa thoi CUQC nhfing nam 1966-68, the h� "tuoi hai mu'.di" cua m9t so anh chi em chung toi luc bay gio con may man du'.qc ngoi tren ghe nha tntong: Khoa Triet Dc).i h9c Van khoa Sai Gon. 0 do, nhfing dau 6c mang td duqc em dem "dan vao Triet h9c", drlQ'c khuyen khich "nh�p mon" (chu chrla dam n6i den "nh�p that") vao m
- TRO CHUY(I TRIO HOC • 129 hoi: "The h� chung toi mat roi, ai trong cac anh chi con d9c dtiQ'C nhung quyen sach nay?"); c6 Thay Kim Dinh bay bong, Thay Nguyen Duy Can c�m c�i, Thay Le Xuan Khoa hao hoa... Con triet Tay? Chung toi c6 Thay Nguyen Van Trung (nhungvandecoban,Marx), Thay Ly Chanh Trung (d
- 130 • BUI YAN NAM �ON hieu het nhung loi Thay d�y ve Kant... ( du nho dn Thay ma Ian dau tien duqc nghe nhung tu day "me ho�c": sieu nghi�m, v6ng lu�n, Antinomie... ), nhung Thay da ghi d�m len tim toi cai le phai thong thuong chang can "triet ly " cao xa: "quoc gia hung vong...". Cong dn Thay Ion qua ! Thay Le Thanh Tri m9t horn cam quyen Phe phan Ly tinh thuan tuy (ban dich tieng Phap) day c9m, nang cao len cho chung toi thay, roi noi: "Cac Ong cac Co" [Thay luon co y gQi chung toi nhu the de to long ton tr9ng sinh vien trong "moi trtiong" d� hQC] h9c Triet h9c chuyen nghi�p thi phai d9c het quyen nay!". Nghe loi Thay, toi tim den Thu vi�n quoc gia d duong Gia Long (bay gio la Thu vi�n Khoa h9c xa h¢i d duong Ly Ttt Tr9ng) r6n ren muqn quyen sach... xem thu. Bae thu thu nh�n the, nguoc nhin toi bang c�p mat nghi ngo, nhung roi ciing cltiu kh6 xu6ng kho h;c tim. Ng6t 15 phut sau, toi moi duqc cam tren tay quyen sach n�ng trich, barn bvi, trinh tr9ng tim m9t g6c ngoi th�t em ai d ha.uh lang co kinh, roi do ra... d9c. L�t toi l�t lui nam bay Ian, thu rang d9c vai do4n moi biet sue minh c6 h4n, trong khi ngoai cua so kia, hang me xanh qua, va chieu Sai Gon thd m¢ng qua ! Co ngoi nan them nua tieng dong ho moi dam... ron ren mang tra chi vi SQ g�p l4i anh mat cua bac thu thu! May sao, chang biet nho dau, toi tim dQC duqc bai giang cua Thay Tran Thai Dinh - hinh nhu la bai giang cua Thay d D� chung vi�n Xuan Bkh -, sau nay duqc in va cong bo (Triet h9c Kant, NXB Van Moi, 1974). Toi khong may man duqc Thay tajc tiep d�yve Kant. (J "Van khoa", chung toi chi duQ'c nghe Thay giang ve triet hQC hi�n d�, va ciing la Ian dau tien duqc
- TRO CHUY(N TRlfT HOC • 131 nghe Thay gi6'i thi�uve thuyet cau true (bay gio g9i la "Cd cau lu�n") ma nay chi con nh6' duQ'c doi cau trich danday "an ttiQ'ng": "Chung ta khong n6i ma bi n6i; khong lam ma bf lam",v.v... cua nhung F. Saussure, C. L. Strauss... m6'i toanh ! Nho Thay, chung toi duQ'c biet it nhieu ve triet h9c hi�nd9-i, nhung vo'i rieng toi, bai giangve Kant cua GS. Tran Thai Dinh Thay n6i tren th�t da "cuu nguy" dung lucde giup toi phan nao hieuduQ'c cours hoc bua cua Thay Nguyenvan Kietva nhat la kh6a giang rat kh6va rat sau cua Thay Le Ton Nghiemve quyen Kant va van cte' Sieu hinh hQc cua M. Heidegger. Khong hieu Kant, lam sao hieu noi M. Heidegger ban give Kant! Tud6va maiden horn nay, quyen Triet hQc Kant cua Thay Tran Thai Dinh ( cung v6'i hai ban dich rat quy cua Thayve Descartes: Lu�n van ve'phudng phap/Discours de la methodeva Nhang suy ni�m Sieu hinh hQc/Meditations metaphysique, 1962) va quyen Kant va van de' Sieu hinh hQc cua Thay Le Ton Nghiem luon theo sat hen toi khong chi nhu kyv�tdang nang niu cua m
- 132 • BUI YAN NAM �ON Kant ma den nay toi van chua tim thay each dich nao tot hdn: "Ni�m thuc" (Schema), "Y the" ( das Ideal), "Phan tich phap" (Analytik), v. v... de chlxin ddn cu m9t hai vi d1=1. Cac Thay khong chi trao truyen cho chung toi van kien thuc Cd ban, ma quan tr9ng hdn, da thap len trong chung toi long khao khat h9c hoi, long quy tr9ng d�o ly (Thay Nguyen Dang Th1=1c tung nua dua nua th�t bao chung toi nen dich chu "Philo-sophia" cua triet Tay thanh "Minh Due huu hoai" ! ). Va Thay Tran Thai Dinh, Thay Le Ton Nghiem... deu luon khuyen rang: h9c triet h9c la phai biet d�t cau hoi; cau hoi c6 khi quan tr9ng hdn cau tra loi; phai biet lui l�i de "d�t thanh van de" nhung gi ttidng da giai quyet xong, phai biet lang nghe va ton tr9ng nguoi khac vi chan ly chang cua rieng ai va cfing chang de tim. Hi�n than cho tinh than ay m9t each m�nh me va day thuyet ph1=1c khong ai khac hdn la chinh I. Kant, doi ttiQ'ng duQ'c tim hieu trong quyen sach nay. Do do, nhan dip tai ban quyen Trie't h9c Kant cua Thay Tran Thai Dinh, dtiQ'C Nha xuat ban gQ'i y va dtiQ'C Thay r9ng long cho phep, toi muon nhan Cd h9i quy bau nay de trtioc het, bay to long biet dn Thay cua m9t nguoi h9c tro cu va, sau day, xin kinh can g6p vai suy nghi "noi dieu".
- TRO CHUY(N TRlfr HOC • 133 II Trinh bay triet h9c cua m9t tac gia Ion voi tam co nhu cua Kant bangvai tram trang sach la thach thuc gian nan doivoi bat ky nha nghien cuu nao. Ngoai ra, vi�c lam ay con phl;l thu9c vao ml;lC dich CUa Cong trinh nfi'a: de pho c�p r9ng rai hay de phl;lC Vl;l cho Congvi�C giang d�y va h9c t�p chuyen nganh. Roi con phai ltja ch9n tr9ng tam hay ket hQ'p den muc d9 nao ca hai yeu cau: tim hieu ban than tac gia nhu la m9t trinh bayve Itch SU phit trien tu tuong ho�c tim hieu tac d9ngva anh huong cua tac gia ay doi voi h�u the va tren nhieu lanh vtjc. D9c (va dttQ'c d9c l�i) Tritt h9c Kant cua Giao Su Tran Thai Dinh, ta thay ong ch9n ltja m9t each lam phu hQ'p voi yeu cau hue thiet hie bay gio: giup nguoi h9c di thang vao ba tac pham chinh cua Kant, tim hieu ky luong chung, de tu do CO Cd SO cho vi�c ttj minh tiep tl;lC di sau nghien Cl.Ill. "Quy ho tinh bat quy ho da", c6 le d6 la phudng cham bien so�n cua Ghio Su de giup nguoi hQC c6 duQ'c nhung kien thuc Cd ban, chinh xac, ch�t che trtio'C da, vi the, Giao Su khong mo qua r
- 134 • BUI YAN NAM �ON C6 le nho each bien so�n ay ma Trie't h9c Kant, sau hdn 30 nam, van con gift nguyen gia tri nhu m9t trong so rat hiem hoi cac c6ng trinh tien phongva rat bo ich ve lanh Vljc nay. 30 nam voi biet bao "nuoc chay qua cau", du noi rieng trong vi�c nghien cuu (khong bao gio ket thuc ! ) ve Kant lan nhung tac d9ng, tranhlu�n, khen che chung quanh con nguoi rat xung dang voi chfi dung cua K.Jaspersla nhanv�t thu9cve"thoi tn;c" ("Achsenzeit"), gay anh hu6'ng sau d�m len tu duy va doi song van hoa chinh trj - xa h9i c�n va hi�n d�i. Theo Kant, m9t nen triet h9c nghiem chinh la phai huong ve nhfing van de Cd ban CUa con nguoi, duqc the hi�n trong cac"moi quan tam cua Lytinh". Cac moi quan tam nay quy l�i thanh ba cau hoi Ion: - T6i c6 the biet gi ? - T6i phai lam gi ? va - T6i duqc phep hy v9ng gi ? (PPLTTT, B833 ). Kant danh quyen Phe phan Ly tinh thutin tuy de tra loi cau hoi thu nhat; quyen Phe phan Ly tinh thtJc hanh, hay noi r9ng hdn, triet h9c d�o due va phap quyen, de tra loi cau h6i thu hai; va, trong cac tac pham tlidng doi ngan ve triet h9c Iich SUva triet h9c ton giao de tra loi cau hoi thu ba. Quyen Phe phan nang ltJc phan doan (My h9c va M1:1c dich lu�n) la"cau noi" quan tr9ng giua ca ha cau h6i voi tam quan tr9ng d�c bi�t ve h� thong Ian ve n9i dung. Tuy chua the di sau vao phan triet h9c phap quyen, triet h9c lich su, triet h9c ton giao ( co the do khuon kho cua m9t cuon sach"nh�p mon"), nhung voi vi�c trinh bay co d9ng nhung khong kem c�n ke ve ba quyen Phe phan chu yeu, GS. Tran Thai Dinh da cho ta m9t cai nhin kha bao quat ve triet h9c Kant. Tat nhien, triet h9c Kant rat r9ng, con bao gom nhieu tac
- JRO CHUY(N JR1£r HOC • 135 pham khac nfia, d�c bi�t nhfing tac pham di cao ( cac bai giang, cac thti tu trao doi...) moi dti
- 136 • BUI YAN NAM SON cung biet rang Galilei va Newton, trong Hinh V\IC cua minh, cung la nhung khuon m�t ki�t xuat dudng thoi. Trong khi V�t ly h9c cua Galilei va Newton deu duQ'c xem la da bi vtiQ't qua, v�y tinh tr�ng ay phai chang ciing khong the tranh khoi doi voi nha d�i triet gia cua chung ta ? Do d6, khong the khong d�t cau hoi nhu Otfried Hoffe: "Du Kant la mc)t khuon m�t ki�t xuat, nhung phai chang van la m
- TRO CHUYIN TRlrT HOC • 137 m9i slj m9i v�t deu co the khong che ducjc, niem tin vao slj tien b9 khong ngung cua nhan lo�i, hay noi ngan: "chu nghia l�c quan-ly tinh". Phai chang chung deu thu9c ve qua khu nhu ban than thoi ky Itch st:t ay? Phai chang Ly tinh, Ttj do, slj Phe phan, slj Truong thanh, slj Ttj trt... chi la san pham nhat thoi cua the ky XVII, XVIII o chau Au ?( 1). Th�t ra, Kant vua gifi khoang each doi voi thai d¢ "Khai minh" ngay thd, vua gifi khoang each doi voi thai d9 "phan - Khai minh", theo do tat ca nhfing gi hi�n ton deu la tot d�p ca. Ong muon cai bien t�n goc "s\f Khai minh chau Au" bang khau hi�u: "Sapere aude ! Hay co can dam st:i d1:1ng ly tri cua chinh minh !" ( "Khai minh la gi?", VIII 35) va bien no thanh van de nguyen tac. Ong cho rang "Khai minh" la ca m9t tien trinh, th�m chi la v�n m�nh muon thuo cua con nguoi chu khong phai cong vi�c nhat thoi, nhat dan: bang quyet tam Tv-suy tu bang cai dau cua chinh minh de d�p ho dan SAPEREAUDE dan nhfing sai lam va thanh Artist MICHAL SWIDER kien, thoat ly dan dan ra khoi nhfing lcji ich vi ky va tung buoc phat huy "ly tinh chung, pho bien cua con nguoi". Tit nguyen tac cua ly 1 Xem: Bui Van Nam Son: "Tuong lai cua Khai minh ? "trong: Tit Dong sang Tay, tqp bien khao mimg Giao SU Le Thanh Khoi (NXB Da N�ng, 2005).
- 138 • BUI YAN NAM �ON tinh nam trong S\i t\i trj, S\l t\i do Va S\l t\i ban bo quy lu�t, ong vita phe phan triet h9c giao dieu truyen thong - nhti phe phan m9t ""thuyet l�c quan ngay thd", vita khong chi truy tim t�n nguon goc ma ca nhung ranh gi6'i, nhung gi6'i h�n khong the VUQ't qua dtiQ'c cua "ly tinh thuan tuy" ly thuyet Ian thvc hanh. Tuy nhien, la dua con cua thoi Khai minh, ong het sue "an ttiQ'ng" tni6'c thanh cong cua logic h9c va toan h9c truyen thong va nhat la Khoa h9c t\i nhien dudng thoi ( Galilei, Newton). Ong vung tin vao "khoa h9c" nhti vao m9t mo hinh ly ttiong cua "tinh pho bien va tinh tat yeu". Do do, de lam bung no "cu9c each m�ng tu duy" o trong triet h9c nhu Galilei, Newton da lam trong khoa h9c t\i nhien, hay noi each khac, de mang l�i cho sieu hinh h9c "bu6'c di vung chac cua m9t khoa h9c", ong lui l�i m9t bu6'c, hay dung hdn, di xuong m9t tang sau hdn de d�t cau h6i: "sieu hinh h9c" hay "nen I)� nhat triet h9c" co the tro thanh khoa h9c dtiQ'c khong neu cu tiep tt;ic lao vao nghien cuu cac doi ttiQ'ng nhu "ThtiQ'ng de, Tv do, Bat tu" nhu the do la nhfing "S\1 V�t thtiong nghi�m" ma khong can phan bi�t "kha the" va "bat kha the" cua nh�n thuc ? Tn.toc khi nghien cuu the gioi t\i nhien, the gioi xa h¢i va nhat la the gioi sieu nhien tu chinh nhfing nguyen tac cua chung, triet hQc hay quay l�i nghien cuu "kha the" cua chinh minh. Triet h9c khong the bat dau voi tu each la sieu hinh h9c [ co truyen] ma phai bat dau nhti ly lu�n ve triet h9c, nhti la ly }u�n Ve IDQt "sieu hinh hQC khoa h9c" trtio'C da. Cach d�t van de ay mang l�i m9t tinh tri�t de chua tung co trong nghi lu�n triet h9c. Tinh tri�t de ay chi
- TRO CHUYIN TRJfT HOC • 139 CO the CO dtiQ'C bang m9t "le loi tti duy" Cd ban hdn, m6'i me hdn, dtiQ'c ong gQi la "phe phan sieu nghi�m ve ly tinh". ( Sieu nghi�m: cau h6i ve dieu ki�n kha the). Cu9c "each m�ng tu duy" ay khong the d�t ra m9t each truu ttiQ'ng ma phai dtiQ'c tien hanh c�n ke ve n9i dung. Bai le, m9t nen triet h9c hj tri tien gia dinh rang trong nh�n thuc va hanh d9ng ctia con ngtioi, trong phap quyen, lich SU va ton giao cung nhti trong nhung phan doan tham my va mvc dich lu�n phai c6 nhung yeu to co gia tri d9c l�p vo'i m9i kinh nghi�m thttong nghi�m ( ong g9i la cac yeu to "tien nghi�m"), cho nen, chung khong the dtiQ'c nghien cuu theo kieu khoa h9c thtiong nghi�m ma phai bang triet h9c. Khi day cong kham pha dtiqc nhung yeu to ay nam trong chu the� ong m6'i c6 the tuyen bo rang, tuy con ngttoi la huu h�n, tuc phai phv thu9c vao giac quan ( tinh thv nh�n va cam nang), nhting tinh pho bien va tat yeu cua tri thuc dich thljc, cua hanh d9ng d�o due, v. v... la co the c6 dtiQ'c. Vi�c phat hi�n nhung yeu to d9c l�p voi kinh nghi�m O trong chu the bang Slj phe phan ly tinh da th�t slj lam dao l9n tu duy triet h9c trtioc do, va Kant tin rang, tu nay, triet h9c moi dtiQ'C d�t tren nhung Cd sd th\ic slj vung chac. Du dong y hay hoai nghi trtt6'c vi�c "d�t Cd sd" nay cua Kant, khong ai co the phti nh�n rang Kant da lam bien doi Cd ban quang canh triet h9c Tay phtidng, tu ly lu�n ve nh�n thuc, ly lu�n ve doi ttiqng, den d�o due h9c, triet h9c lich SU va ton giao, ke ca triet h9c ve ngh� thu�t. Hang lo�t nhung thu�t ngu cua ong: nh�n thuc tien nghi�m va h�u nghi�m, phan doan phan tich va tong hqp, lu�n cu sieu nghi�m,
- 140 • BUI YAN NAM �ON }' ni�m cau t
- TRO CHUY(N TRIO HOC • 141 Sg "phvc hung" triet h9c sieu nghi�m bang phtidng phap phan tich cua Strawson gQ'i mo m¢t loq.t nhung nghien cuu sac sao ve cac b¢ ph�n then chot cua quyen Phe phan Ly tinh thuan tuy cua Kant ("Cam nang h9c", "Phan tich phap", "Bi�n chung phap") cfi.ng nhti nhung nghien cuu ve cau true va kha the cua "lu�n cu sieu nghi�m" (vd:]. Bennett). Tat nhien, so voi Fichte, Schelling va Hegel, nhung "tham v9ng" tubi�n cua Kant khiem ton hdn nhieu, nhung van con la qua Ion doi voi cac dq.i di�n khac cua trao luu triet h9c phan tich. Theo Quine, S\i phan bi�t cua Kant ve m�nh de phan tich va m�nh de tong hQ'p la khong dung vung, con theo S. Korner, cac vi�c "dien dich sieu nghi�m" cua Kant labat kha "ve nguyen tac"C1 >. Phe phan Kant tri�t de nhat la khang dinh cua R Rorty khi ong cho rang slj phat trien cua triet h9c phan tich tu cac giai doq.n cua Wittgenstein, tu Russell cho den Sellars va Davidson khong gi khac hdn la tien trinh khong ngung "huy - sieu nghi�m h6a" (detranscendentalization) va tu b6 hoan toan cac yeu to tien nghi�m. Nhung, quan diem nay lq.i bi J. Hintikka phan bac Va ong tim each tai tq.O cac "}u�n CU sieu nghi�m" bang vi�c ket hQ'p ly lu�n "tro cho'i ngon ngu" va Logic - quantor. Trang khi cac nha triet hQC phan tich (phan Ion o khu V\iC Anh My) tiep thu triet h9c Due, thi triet h9c Due hi�n nay ciingbat dau tiep thu triet hQC phan tich. Chinh nhd thong qua cac CUQC thao lu�n ve Kant, ke ca vi�c phe l Xem them chi ti�t va thu ID\lC trong: "Kant, Phe phan Ly tinh thudn tuy ", BVNS dich va chu giai, NXB Van h9c 2004.
- 142 • BUI YAN NAM �ON phan Kant sau "buoc ngo�t ngon ngu" (linguistic turn) ma c6 slj "h
- TRO CHUYlN TRlfT HOC • 143 Kant ve sl.j tl.j ttj, cfing nhtt vai tro cua khai ni�m nay trong d�o due hQC cua "tniong phai Erlangen" (P. Lorenzen, a.Schwemmer... ) va trong "D�o due hQC dien ngon" (Diskursethik) cuaJ. Habermas. Trong triet h9c chinh tri cua F. A v. Hayek cfing c6 nhieu yeu to cua Kant, ke ca ly lu�n ve phan doan luan ly do L. K. Kohlberg tiep noiJ. Piaget cfing xem cac khai ni�m cua Kant ve sl.j t\i tri va pho quat h6a nhtt la "cap dQ cao nhat" cua y thuc luan ly. Tom l�i, du tan thanh hay phe phan Kant den muc d9 nao, du "trung thanh" voi Kant hay "ngQ nh�n ong m9t each sang t�o", dong chay m�nh me (va c6 khi hau nhtt hon lo�n theo truyen thong "be tac trong sl.j phong phu, da d�ng") cua triet h9c Tay phttdng hau nhtt khong luc nao c6 the vang m�t ong ! IV M9t van de khac khong kem ly thu va quan tr9ng la CUQC thao lu�n de xac dinh vi tri cua Kant nhu la triet gia cua thoi [va cua tinh than] Hi�n d�i. Khuon kho bai viet khong cho phep di Sau vao CUQC thao lu�n, - theo toi la het sue c6 y nghia nay-, nen chi xin duqc h.iqc qua 0) . 1 Xem them: - Jurgen Habennas: Der Philosophische Diskurs der Moderne. Zwolf Vor/esungen/Bjen /u{jn tridt h9c vJ "Hiin aqi ". Muai hai bai giang, Frankfurt. a Main, 1985. - Heirich Rickert: Kant als Philosoph der modemen Kultur. Ein geschichtsphilosophischer Versuch/Kant vm tu each la tri�t gia cua n€n van h6a hi�n dc;ti. M
- 14- • BUI YAN NAM �ON Mo hinh cua Max Weber ve tien trinh "hqp ly h6a" cua Tay phudng dan den "thuyet da than ve gia tr( nhu la hinh anh cua nen van h6a hi�n d�i duqc Heirich Rickert quy cong cho Kant nhu sau: "Kant la nha tu tuong dau tien o Chau Au da t�o dvng nen nhung Cd so ly lu�n pho quat nhat, nho d6 rnoi lam cho nhung cau tra loi ve cac van de van h6a d�c trung cua thoi hi�n d�i c6 the c6 duqc va nhat la da t\i rninh chung rninh dieu ay. Tu tuong cua ong, nhu duqc trinh bay trong ba quyen Phe phan, la c6 y nghfa "phe phan", nghfa la phan bi�t va v�ch ranh gioi, qua d6, ve nguyen tac, tudng ung voi tien trinh tv chu h6a va di bi�t h6a cua [ban than nen] van h6�. Tien trinh ay da duqc thvc hi�n trong thvc te tu hie bat dau thoi c�n d�i nhung chua the' tim duqc stj dien dqt ve' lf lwjn new trong ne'n trie't h9c truac Kant". ( Sdd, tr. 141). Trong cac bai giang Bi?n luq,n tritt h9c ve' "Hi?n dqi" (7), Jurgen Haberrnas dua ra rn
- TRO CHUY(N TRlfi HOC • 145 thuc nhung gi ma ngay a trong slj bieu hi�n duQ'c phan tu cao nhat nayve thoi d�i [Kant], n6 davan khong [ tt;i] thau hieu duQ'c chinh n6: Kant khong cam nh�n duQ'c cac slj di bi�t h6a a hen trong Ly tinh ["ly tinh ly thuyet, ly tinh thljc hanh, nang lgc phan doan phan tu..."], cac slj phan thu ve hinh thuc ben trong nen van h6a, hay n6i chung, slj phan h6a cua cac lanh vljc ay [vd: nha nuoc, ton giao, kinh te, xa h9i, nguoi cong dan ... J nhu la nhang slj phan doi [ nhung slj"tha h6a" tat yeu]. Vl the, Kant mu tit ve cai nhu cau [phai hQ'p nhat l�iJ dang xuat hi�n ra cungvoi nhung slj phan ly cuang buc do nguyen tac cua tinh chu the gay ra. Chinh nhu cau nay moi la cai thuc day triet h9c, bao lau "thoi Hi�n d�i" tt;i thau hieu chinh minh nhu la m9t thoi ky Itch SUj bao lau n6 di den cha c6 j thuc rang vi�c thay the nhung gi la tieu bieu cua qua khu vavi�c tat yeu phai t�o ra m9i tinh quy ph�m [mQi quy lu�t tlj nhien Ian luan lyJ tu chinh ban than minh chi nhu la m¢tvan de Iich su" ( Sdd, tr. 30 va tiep). Van Habermas thuong kh6 d9c, nhung y ong kha ro: ong dong yvoi Rickert rang Kant "da tq.O nen nhung Cd sd ly lu�n pho quat nhat cho thoi Hi�n dq.i" nhung lq.i cho rang Kant khong thljc slj thau hieu duQ'c ((Hi�n aq,i xet nhu la Hi�n aq,i". Do phai la cong lao cua Hegel! N6i theo thu�t ngu cua chinh Hegel, Kant moi dang a giai doq.n"tg-minh" ( an sich) chu chua phai "cho-minh" (fur sich); Kant dang"dam minh" trong nhungvi�c lam to tat nhung khong c6 "y thuc" ve vi�c lam to tat cua minh !. "Tt;i -minh" ( theo thu�t ngu Hegel) cfing dong nghfavoi "cho - ta" (fur uns), a day, la"cho Hegel", tuc chi c6 nguoi da dung tren dinh cao cua slj "hoi huong" moi "ly giai"
- 146 ·+ BUI YAN NAM �ON ducjc tien trinh ay. H. Schnadelbach nghi ngo' nh�n dinh nay cua Habermasva . d�t hang lo«;lt cau hoi: i phai chang Kant thtjc slj khong thau hieu "Hi�n d4i xet nhu la Hi�n d4i ?" V�y t4i sao Hegel l4i "hieu Herbert Schnadelbach triet h9c Kant nhu la slj tlj - ly giai mau mljcve Hi�n d�i ?" Lu�n diem cho rang Kant da khong cam nh�n ducjc slj da d�ng n9i t
- JRO CHUYIN TRIO HOC • 147 Kant ve cac Y ni�m die'u hanh, ve cac ajnh de' cua ly tinh thtjc hanh va h9c thuyet ve phudng phap trong quyen Phe phan niing htc phan doan la du thay r6. (Sdd, tr. 30); d6 la chua n6i den khai ni�m "triet h9c toan - hoan vu" (conceptus cosmicus, PPLTTT, B868) cua Kant. Van de th�t ra nam d cho khac, sau xa hdn, chu khong phai Habermas khong hieu hay hieu sai Kant ! H. Schnadelbach ciing da nh�n ngay ra dieu ay khi cho rang d day c6 hai "mo hinh" tu duy khac nhau, c6 the n6i gQn la giua Kant va Hegel. Neu hieu cac stj phan bi�t cua Kant (giua v�t ttj than va hi�n tuQ'ng, v. v...) nhu la bieu hi�n hay ket qua cua "stj phan doi" hay cua stj "tha h6a" tat yeu thi phai tien gia dinh c6 m9t stj "thong nhat nguyen thuy", roi tu d6 cai "bi phan doi", cai "bi tha h6a" mdi duQ'c "thoat thai" ra. Th�t v�y, Hegel, trong Hi�n tuqng h9c Tinh than
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học