Xem mẫu
- TRD CHUY(N TRlfT HOC • 1 09 TROCHUYEN: "RANH GIOI;z • - CHO NHUNG KHA THE ? CUA CON NGUOI" Nguyen Thi Tu Huy: Hai tit "trier h9c" doi vai em, thcti dc;zi h9c, la m9t n6i kinh hoang. Em tilng thay n6 trilu tu()'ng, kh6 hie'u va xa rcti CUQC song. Hinh anh triet gia du()'c hinh dung nhu nhang ngucti kho khan, chi biet c6 ly tinh ma thoi. Roi d9t nhien, khi vao m9t moi tructng dc;zi h9c khac, lien ngay Mp tuc em bi triet h9c cuon hut cha du biet rang minh khong the' hie'u het n6, va kham pha ra rang triet gia la nhang ngucti c6 nie'm dam me manh lift, c6 tam hon cao thuQ'ng. Con anh, chac chan triet h9c doi vai anh c6 m9t y nghia dJc bift? Bui Van Nam Sein: Vang, cung I�! ft c6 mon hc nao khien ngu'.di ta dan v�t nhu'. mon triet, bdi c6 qua nhieu duc1ng vao va each g�p. Nhung triet gia Ion - qua tieu SU cua h - den voi triet h c tu nhieu chan trdi
- 110 • BUIYANNAMSON rat khac nhau, c6 khi tu nhfing slj co gay chan dc;,ng trong tam tti. Ngu6'i ta thti6'ng nhac den Descartes voi hai cdn md noi tieng th6'i tre, den Rousseau voi st;i ban hoan, xuc dc;,ng lq. thtio'ng khi g�p hai cau hoi do Vi�n Han lam Dijon treo giai thtictng ... Voi ngu6'i binh thtio'ng nhti chung ta, "cai thuo ban dau ltiu luyen" khi moi tiep xuc voi triet h9c gifi phan quan trQng trong vi¢c xa roi hay gan b6 voi n.6. Anh c6 phan may man vi dtiQ'c htictng kha trQn v�n bau khong khi triet h9c "day thao thuc" khi buoc chan vao khoa triet D
- JRO CHUY(N TRlfT HOC • 111 va tam thuc chung cua ca m9t the h� day nhi�t huyet va md m9ng. Chi c6 dieu, ve mJt ca nhan, qua c6 mat kha nhieu thoi gian va slj t�p trung, nhung d6 chu yeu la do loi cua minh. NTTH: Anh c6 the' giai thich mqt each gian dj va de hilu ve' m�nh de' nay: "triet h9c la khoa h9c cua m9i khoa h9c"? Li�u the giai c6 the' c6 cac thanh tf!u ngay nay ma khong c6 triet h9c khong? Nghza la neu khong c6 triet h9c thi li¢u c6 the' c6 khoa h9c khong? BVNS: "Triet h9c la khoa h9c cua m9i khoa h9c" hay triet h9c nhu "khoa h9c pho quat" la tieu ngii' cua thoi co d�i va trung d� Tay phudng. Ly do Iich SU: cac nganh khoa h9c rieng le chtia tach roi khoi triet h9c va chua dinh hlnh thanh nhung khoa h9c d9c l�p. Ly do h� thong: triet h9c cung cap Cd SO sieu hinh h9c (ban the h9c - than hQC) Va Cd so nh�n thuc lu�n cho m9i linh Vljc. Tit thoi c�n d�i, cac khoa h9c rieng le lan lu(Jt truong thanh it nhieu hj phat (vi d1=1: v�t ly h9c Newton van con mang danh la "triet hQc" nhti cuong ron chtia lia!) tit long m� triet h9c nhu' tli m
- 112 • BUI YAN RAM SON the h9c nen tang"). Tu gifia sau the ky XX, tni
- TRO CHUYIN TRIil HOC • 113 cac cap dQ cua tien trinh hinh thanh khung lythuyet hoan chinh, c6 h� thong. Voi khai ni�m "khung ly thuyet", triet hQc c6 the giu tro l�i vai tro cua m9t "khoa hQc pho quat", theo nghia la ly thuyet ve cac cau true pho quat cua the gioi
- 11 � • BUI VAN NAUON BVNS: Tu Huy da tl.;i tra loi rat hay cho cau hoi! Chi xin n6i them: v6'i sl;i man cam cua m{>t nha van, Kundera khong chi thl;ic hi�n trong van chuo'ng cai "bu6'c ngo�tnhan h9c" da
- TRO CHUYlN TRlfT HOC • 115 t�ng am tham nhflng ht;it lua dang ch{n da'n Va ca SI/ bat ltjc khong the' giai to cua canh do'ng bj ho hoang trong mua dong. Tham dam trong v�t df:l,ng nay la noi lo au khong chut tha than ve' Slj an chac cua Vl;l mua, la niem VUi khong noi nen lo'i cua vifc lt;ii Vli(J't qua du{}'c Co'n khon kh6, la SI/ soi noi khi don ngay sinh na hay stj run s(J' tru6'c cai chet dang de d9a. V�t d1;tng ay thu9c ve' Dat va du(J'c cha che trong Cai Song cua nguc1i nong phu." Ai dii viet dot;in van day chat tha va gay xuc d9ng nay? Dqc len nghe nhu la lc1i cua m9t ngh¢ st m9t nha van. The nhung, nhang dong nay l(;li duqc vie't ra bai m9t trier gia noi tieng la kh6: Heidegger. Em may man du(J'c d9c tru6'c ban djch ma anh chua cong ho. Em cii.ng da tung d9c cuon Tai dien (Reprise) cua Kierkegaard va thay n6 giong hft m9t cuon tilu thuye't ttj thu�t, v6'i bao cam xuc, dam me, giang xe, tuyft vc;mg va hy v9ng. V�y rot CUQC triet gia la ai? Tritt hqc va ngh¢ thuq,t c6 moi quan h¢ v6'i nhau nhu the nao? BVNS: Vang, d6 la m9t do�n binh giai cua Heidegger ve hue tranh "Doi giay" noi tieng cua Van Gogh trong Nguo'n goc cua tac pham ngh¢ thu(lt (1936), m9t lu.µ1 van ttidng d6i ngan nhung duqc d9c nhieu nhat sau tac pham chinh "To'n tt;ii va 1hc1i gian" cua ong. Nguoi nft nong phu mang doi giay khi lam dong nhu chung ta SU dl,lng VO so v�t dl,lng hang ngay nhu mt th6i quen tlj nhien den d9 VO tam. V�t dl,lng la the gioi y nghfa Cd ban cua ta, nhung ta hiem khi c6 y thuc ve chung. Triet gia va nha khoa h9c, voi y thuc tinh tao, c6 the ly giai ve the gioi ay, nhung bang nhung cong C\} khai ni�m truu tliQ'ng. Duoi ban tay cua nguoi ngh� si, v�t d\lng, va quan
- 116 • BUI YAN NAM iON tr9ng hon, "coi song" gan lien voi no, moi cat len tieng noi. Da giay, de giay ... kh6ng con la "v�t li�u" cua nguoi thq dong giay, khong con la "chat li�u/hinh thuc" trong b¢ khung khai ni�m truu tuqng cua triet gia, trai le;1i, Ian dau tien, chung th�t slj "la" chung trong tac pham ngh� thu�t. Heidegger dung loi n6i "van chuong" khong phai ngau nhien, trai l�i, muon cho thay slj "bat ltjc" cua triet h9c, hay dung hon, thua nh�n ngh� thu�t nhu m¢t each tiep c�n khac voi thtjc te;1i. Ngh� thu�t va triet h9c nhu hai dinh nui, dung phuong ti�n khac nhau, nhung chung m9t CQi ngu6n. Ca hai dung ngon ngu danh thuc con nguoi ra khoi nhip di�u nham chan, VO hon cua nep song thuong ngay, lam cho h9 thay "khan kham" cai "doi nht ( nhu each noi tuy�t di�u cua Kundera o tren. NTTH: Nietzsche, Marx va Freud la ha ((bq,c tha'y hoai nghi". H9 eta hoai nghi cai gi? St! hoai nghi cua h9 c6 ich lQ'i cho triet h9c va cho ao'i song nhan loq,i n6i chung? BVNS: M{>t stj trung h9p th�t thu vi! F. Lyotard, "cha de" cua triet h9c h�u-hi�n de;1i cung xuat phat ttt "ba b�c thay hoai nghi" ay ( m9t slj lien Wong kha le;1 lung nhung trung dich!). Lyotard de cao tinh than hoai nghi nay, nham vli{;1t b6 nhung chien lu9c sai lam khi thtjc hi�n cac gia tri ctia Hi�n d�i ( tinh chti the t\t do va S\t binh dang) su6t may the ky nay, chu khong he bac b6 cac gia tri ay, va xem do la d�c trung ctia tu duy h�u-hi�n de;1i. Nietzsche "de;1i nghi" ve tinh pho quat va tat yeu cua nhung gia tri luan ly va quy dieu xa h9i lioc thuc "nang luqng" cua con nguoi. Tin ni�m khoa h9c cua Marx la "hay nghi ngo tat ca!" (De omnibus dubitandum est!), khong lui buoc
- TRO CHUY(N TRITT HOC • 117 tnio'C vi�C V
- 118 + BUI VAN HAMSON h¢i nao giam thieu duQ'c nguy ed. Con du6'ng th�t gian nan, nhting nhung thanh qua CO dtiQ'C ngay nay Ve nhan quyen va dan quyen khong kh6i mang dn sl.j tran tro va tim toi ay. NTTH: Ngay 25.05.2012 vita qua, a Athens, Hy L(lp, eta dien ra phien toa tu(J'ng trung go'm nhieu tham phan quoc te XU l(li Vf:l an va tuyen ho Socrates VO t9i. Anh nghf gi truac tin vui ay? BVNS: M nh�n cau thtio'ng hay trich
- TRO CHUYfN JRl(J HOC • 11 9 dan: "B�n yeu oi! M9i ly thuyet deu la mau xam; chi co cay vang cua CUQC doi la mai mai tuoi xanh". Cau nay do Goethe viet ra (cau 240 trong lqch Fausl: noi tieng), nhung do khong phai la loi cua Goethe, ma cua quy Mephisl:o de lung l
- 120 • BUI YAN NAM SON khong ac qua nao c6 the xdy den vai ngucri thifn, du trong deli nay hay sau khi chet) vi than thdnh kh6ng bao giel bo rdi ht;,." (Socrate tlj biln). Anh c6 tin rang1 kl ca khi khong con than thanh thi nguili thi�n cung khong bj bo rO'i? BVNS: Theo kinh nghi�m cu.a Socrates va theo loi khuyen khon ngoan cu.a Pascal, c6 le khong nen dijt ra mt "gia thuyet" nhu the! (Viin h6a Ngh�An, 25.06.2012)
- JRO CHUYIN JRlfT HOC • 121 TROCH�N: "DE BIET MINH, HAY NHIN ' � ' � VAOMAT NGUOI KHAC!" Nguyen 'Ihi Tit Huy: Tiep tvc CUQC tro chuy�n vai nhie'u van de' trier h9c se lan luqt duqc de' c�p, ta khong the' khong den vai nhung triet gia lan trong qua khu. Tac pham va tu tuo'ng cua h9 c6 thl mang lqi cau tra lifi cho nhung cau hoi n6ng bong cua chung ta ngay nay ? Bui Viin Nam Sein: Chae han khong ai bo c6ng nghien Cl.Ill triet h9c Va no l\tc dien giai nhfing tac pham co d
- 122 • BUI VAN NAM SON NTTH: Vi the; lan tru6'c chung ta c6 n6i vai aie'u ve' Socrates. Bay gi� c6 le can liti xa hdn al nha lt;ii m9t cau cham ngon au{fc xem la linh ho'n cua tu tuang Socrates cung nhu cua ne'n van minh phudng Tay : ((Hiiy tlj biet minh! (((Gnothi seauton). Cac triet gia dii khai pha nhie'u con auctng dan tai n9i tam, cho tai khi Freud xuat hifn. The new la tlj biet minh, aqJ trong ca ljch SU lau dai cua nhang dien giai rat phong phu ve' may tit ngan ngui nay? BVNS: "Gnothi seauton" (Hy L.;tp: "Hay tlj biet minh!") - hen c.;tnh "meden agan" (Khong lam gi qua d9 !") - la l6'i ran trong tu duy Hy L.;ip co d.;ii, duQ'c khac tren mt chiec CQt ci tien sanh den Apollon o Delphi vao khoang giua the ky V tr. CN. Tudng truyen la den tu chinh than Apollon, nhung, ve Jich su, ngu6'i nao da n6i ra cau ay dau tien thi van con dang tranh cai! Ngu6'i ta tim thay cau ay trong mt di van cua Heraklitus: "M9i nguo'i deu c6 kha nang tlj biet minh va suy nghI m9t each hQ'p lf'. Nhung, ngay tu the ky IV tr. CN, cac 16'i ran ay duQ'c cho la bat nguon tu "That Hien", truoc do rat lau. Cau ay co the cua Chilon, Thales ho�c Solon ... , tuc cua nhung vi trong That hien. Yeu cau "hay tlj-biet minh!" tho.;it dau huong den vi�c nh�n ra slj gioi h.;in va yeu du6i cua con nglio'i ( so voi than linh). Con ngu6'i o day hieu theo nghia gi6ng loai, va l6'i ran khong chi muon n6i den nhung gioi h.;in con nguo'i khong the vliQ't qua dliQ'c, ma con la l6'i canh cao trlioc slj kieu ng.;io va tlj danh gia qua cao nang h.,tc cua chinh minh. Trong rat nhieu van ban cua co d .;ti Hy L .;ip, ta luon tim thay sl;i ly giai rang con
- TRO CHUY(N TR1£J HOC + 123 ngu'.o'i luon }' thuc ve S\i bat toan, bat tuc va khong the bat tu cua minh. Hieu du'Q'c loi ran cfing la hieu du'Q'C h�nh khiem h�. Cach hieu ay luon c6 m�t trong suot thoi co d�i Hy L�p va keo dai mai den thoi de che La Ma va Hy L�p h6a. Chinh trong each hieu ay ma Seneca, triet gia khac ky La Ma, nhan m�nh slj yeu duoi, de ton thu'dng cua con ngu'oi: khong can den m9t tr�n cuong phong, chi m9t tai h9a nho be nao d6 cung du huy di�t con nguo'i. Truyen thong khac ky ve gnothi seauton dan den quan ni�m rang con nguo'i phai biet d�t minh vao trong toan b9 moi quan h� voi t\i nhien. "Ttj-biet minh" gan lien voi no hjc "song hoa di�u voi Ttj nhien" (homologounenos te physei zen). Nhung, nguo'i dau tien thtjc stj mang L;ii chat luQ'ng triet h9c cho gnothi seauton khong ai khac hdn la Socrates ... NTTH: Vang1 v6'i Socrates1 tv biet minh la tv nh4,n thuc ali{1C Sf! thieu hilu biet cua minh1 ti/ nhq,n thuc ali{1C sv khong biet cua minh. Ong bi ngucti ta ket t9i bang bo than thanh. Nhung thvc ra1 ngucti ta tit hinh 6ng vi ong da dam vi;ich ro rang con ngucti khong biet gi ca} rang con ngucti chi lam ra ve hilu biet ma thoi. V i the ma tru6'c toa1 Socrates tin rang than thanh khong bo rai 6ng1 cho du con ngucti khong tha thu cho ong cai t9i da chi ra sv ngu dot cua hQJ (( bai vi hQ khong dam thu nh4,n sf! thq.t la da bj bat qua tang chi gia b9 thong thai chu thvc st! khong co hilu biet chi het"1 6ng noi nhu v4,y trong Ti! bi¢n. Va Socrates lijp lt;ii y nay nhie'u la'n : "khong thieu gi nhang ngucti tren db'i nay tuang rang minh hilu biet tat ca} mijc
- 124 • BUI VAN NAM �ON dit th4t ra chang hilu gi hao nhieu, thq,m chi khong hie't chi he't. Ban than Socrates tlj nh�n rang minh khong II hie't gi he't : "Toi chi hilt m(,t die'u, la toi khong hie't gi ca II 11 (" Je ne sais qu'une chose, c'est que je ne sais rien -cau djch sang tie'ng Phap). Ong co thuytt ph1:Lc mqi nguai di tai cimg nh�n thuc do, ong cho rang day la nhi¢m v� ma than thanh trao cho ong. Thay vi khie'n mqi ngliai tin rang hq thong thai, hie'u bie't, ong muon hq tin rang hq khong bie't gi ca; vi ong hie'u rang day la each khie'n hq tra nen thong thai han. Nhung ong da bj gie't che't, hai c6 le, do'i vai nhung ke phan xet ong, t(,i pha Vo' do tliang ve' slj hilu bilt cua con nguai bj dr;it ngang vai t(,i bang ho than thanh. Tt;i i sao vi¢c tu ho do tliang ve' slj hie'u hie't cua ban than lt;i i kh6 khiin de'n the'? BVNS: Socrates khong c6 van ban nao de l�i. Nhung gi ta biet ve Socrates chu yeu la tu Platon va cac triet gia doi sau, tuy nhien, muc d9 kha tin kha cao, theo nghien cuu cua cac h9c gia. Tru6'c het, "tlj-biet minh" hay "tlj tu duy ve minh" hau nhu dong nghia v6'i triet h9c. The nhung, c6ng vi�c triet ly l�i dien ra chu yeu thong qua doi tho�i. T\i tu duyva doi tho�i khong lo�i tru nhau, c6 le do la Socrates diem d9c dao dau tien cua
- TRO CHUYll TRlfl HOC + 125 Socrates. Khi Socrates duQ'c lo'i sam ngon cu.a Apollon d�n do phai tl;l'. tra h6i chinh minh m¢t each chinh xac hdn, ong khong ngoi yen suy nghi ma di den vcli nhang ngu:ai khac - den vcli nhfing nguo'i thQ' thu cong, thuy thu va nha chinh tri -, de, bang sv so sa.nh vcli hQ, ma nh�n ra chinh minh la ai. Va khi Alkibiades hoi ong lam the nao de tv-biet minh, ong tra lo'i: hay nhin vao mat nguoi kha.c ! Vi the, doi thoq.i, tranh bi�n, g�p go nguoi khac la "con duo'ng vudng gia" cua triet hQc. Ke ca doi thoq.i am tham vcli ngu'.oi khac ngay trong dau 6c minh ! Bao nhieu dq.i triet gia - Spinoza, Kant, Hegel hay Nietzsche... - da c6 nhfing thanh tvu lbn bang each ay. Roi ngay ca vu trt;t, the gicli, xa h¢i - khi du'.Q'C nam bat trong tu tu'.6'ng - ciing c6 the duqc xem nhu tu tuctng cua m9t "nguoi khac". Tr6' lq.i Vt;t an Socrates, nhieu nghien cu'.u xa.c thvc ve boi canh xa h¢i cua Athens co d9-i cho thay: Socrates di tniclc thoi dq.i cua minh, nen khong tranh khoi tr6' thanh nq.n nhan cua n6. Ve chinh tri, tuy Socrates lam tron nghia Vt;l cong dan (thl;l'.c hi�n nghia Vt;l quan sv, nh�n chuc Vt;t do hoc tham, khong b6 tron khi bi ket t¢i tu hinh ... ), nhung ong khong chiu tham gia tich eve vao dinh che. Hdn the, ong thl;l'.c Sl;l theo duoi m9t loq.i hinh chinh tri khac - ma ong gQi la "chinh tri dich thvc" - nam ben ngoai the che, xem nh� k:y thu�t tu tu, de cao ngh¢ thu�t doi tho9-i ( tuc: phep bi�n chu'.ng). Dieu nay gan lien voi niem xac tin triet hQC chu'.a tung CO tru'.OC do: hay xuat phat tu tam hon thvc sv cua ca nhan, song trQn v�n y thuc ca nhan nhu la dieu k.i�n tien quyet cua m¢t
- 126 • BUI VAi NAM �ON nen chinh tri moi me. The h� tre - tang lop uu tu tudng lai cua Athens - thay hung khoi truoc phong each moi ay cua 6ng, va, tat nhien, 6ng tro thanh m6i de d9a cho tr�t tlj hi�n ton. Socrates khong tin vao gia tri tlj than cua so dong ( qua la phieu ket t9i 6ng); cfing khong con tin vao muoi hai vi than co hfiu cua the h� nhfing Homer, Hesiod, vi qua th�t 6ng da c6 m9t niem tin khac: tin vao vi "than Daimonion" trong day long 6ng ma ngay nay ta g9i la "ludng tam". Tu d6, Socrates vfing tin vao "su m�nh" thien phu cua minh ( c6 net tudng tl,t nao d6 voi Khong Tu: "Thien sinh due u du ... ") , m9t "su m�nh tien tri" von xa lq. voi truyen thong Hy Lq.p, vi Athens khong phai laJesusalem! N'ITH: V� an Jeremias ? BVNS: Dung the! 100 nam truoc Socrates, ]eremias cfing bi mang ra toa vi 6ng da n6i nhfing loi tien tri ve slj bat hq.nh se xay den cho]esusalem.]eremias da phat bieu truoc toakhongkhac Socrates la may: "ThuQ'ng de da tht;tc slj goi ta den day de n6i nhfing loi nay cho cac ngudi". Nhung, khac voi 6' Athens, cac quan chuc va nhan danJesusalem lq.i bao: nguoi nay khong dang chet, vi da n6i voi chung ta nhan danh ThuQ'ng de, Thien Chua cua chung ta!" va nhac den tien 1� la Micha, vao thoi vua Hiskija (khoang nam 700 tr. CN), da tt;i do hanh nghe ... tien tri ! M9t thu chan ly vuQ't len tren dinh che va nen chinh tri hi�n hanh, danh cho tung nguoi cong dan m9t vi tri d9c sang, da khong the va khong ducjc phep ton tq.i trong nen dan chu Athens thoi ay! Vao thoi co dq.i Tay
- TRO CHUY(N TRln HOC + 127 phuong, J esusalem va Athens c6 the duQ'c xem nhli hai m6 hinh doi l�p tieu bieu. Xet o cac phuong di�n ay, Socrates da kh6ng bi xu ... oan! Ong d6n nh�n so ph�n cua minh, voi tli each tr9n v�n cua mot "nhan v�t bi lqch" dung nhu nh�n xet tham thuy cua Hegel ( trong Cac bai giang ve' lfch SU trilt h9c, t�p I). NTTH: Hay thu die'm qua nhung nh�n xet cua Hegel ... BVNS: Trlioc het, theo Hegel, d6 la phuong thuc lam triet h9c cua Socrates. Bieu duy nhat ton vinh Socrates chinh la o cho 6ng kh6ng c6 ao tuong ve tri thuc nhat thoi cua rieng minh. Ong luon tv hoi: tq.i sao the gioi kh6ng tlidng ung voi nhung hinh dung d�p de cua nhung Anaxagoras? Tq.o sao l
- 128 • BUI YAN NAM 10N ay c6 khi la can thiet! Do d6, Hegel rat dac y khi nh�n xet: nhung khai ni�m chung chung - nhu khai ni�m cong ly - khong the ap dl)ng duQ'c, trai l.;ii, dieu quan tr9ng la phai luon tra hoi nhung dieu ki�n Cl) the. Stj phan bi�t noi tieng cua Hegel giua cai "pho bien truu t1iQ'ng" Va cai "pho bien Cl) the" khong phai hie nao ciing quen thu(>c voi ta! Tra hoi ve nhung tien-gia dinh, theo Hegel, Socrates cho thay"nhung lu�t l� hi�nhanhduQ'c tuan thu m(>t cach tv d(>ng va mu quang, la khong c6 chan ly''. Chung phai duQ'c "vuQ't bo" bang ly tinh, tuc bang m(>t hinh thuc cao hon cua luan ly I d.;io due ( = bi�n chung!). Chinh dieu nay gay bat an cho nhung ngu6'i dong huong Hy L.;ip cua ong! "Ca.ch tra hoi nhi nhang cua Socrates quay nhieu CUQC song binh l�ng cua ngu'.6'i Hy L.;ip. Ong lam lung lay nhung gi t1i6'ng da la vftng chac". Aristophanes, trong Vo' hai lqch "Dam may", khong chi che nh.;io Socrates ma con thang tay len an: "Socrates dang bi ket an, vi ong ta da truyen d�y ngh� thu�t khong chiu vang 16'i". Hegel nhan m�nh ngan g9n: "ong bi ket an la phai!". Ve m�t thtjc hanh, Socrates kien quyet khong chiu de cho so dong c6 quyen phan xu"luong tam" cua minh. 6ng khong san sang phl)c tung phan quyet cua dinh che, ma chi phl)C tung tieng g9i n¢i tam: "Socrates so' di bi ket an tu hinh vi ong da khong chiu thua nh�n "slj uy nghiem cua nhan dan"". M¢t van de h� tr9ng nay sinh: ngay ca "nhan dan" va "nen dan chu" cu.a n6 ciing khong phai la toan quyen va toan nang. Hegel nhan m.;i.nh: "s\i tlj do dang thuong la duQ'c suy nghI theo y minh ma ai
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học