Trình độ học vấn, chuyên môn nghiệp vụ và hiểu biết xã hội của phụ nữ Quảng Ngãi trong thời kỳ đổi mới - Võ Thị Mai

X· héi häc sè 3 (75), 2001 51 Tr×nh ®é häc vÊn, chuyªn m«n nghiÖp vô vµ hiÓu biÕt x· héi cña phô n÷ Qu¶ng Ng·i trong thêi kú ®æi míi Vâ ThÞ Mai Qu¸ tr×nh ®æi míi ë n−íc ta ®· ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n hãa, x· héi. Tuy nhiªn, còng trong qu¸ tr×nh nµy ®ang xuÊt hiÖn nh÷ng dÊu hiÖu ®¸ng lo ng¹i trong lÜnh vùc gi¸o dôc vµ ®µo t¹o. §Æc biÖt, t×nh tr¹ng tôt hËu vÒ tr×nh ®é häc vÊn cña phô n÷, ë n«ng th«n, vïng s©u, vïng xa, vïng d©n téc Ýt ng−êi ë miÒn nói. Bµi viÕt nµy ®Ò cËp tíi thùc tr¹ng häc vÊn, chuyªn m«n nghiÖp vô vµ hiÓu biÕt x· héi cña phô n÷ tØnh Qu¶ng Ng·i, mét tØnh miÒn Trung cßn nhiÒu khã kh¨n trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi hiÖn nay. Néi dung vµ c¸c sè liÖu sö dông trong bµi viÕt ®−îc lÊy tõ kÕt qu¶ kh¶o s¸t x· héi häc vÒ tr×nh ®é häc vÊn cña phô n÷ Qu¶ng Ng·i th¸ng (11/1999), víi sù tham gia cña t¸c gi¶. MÉu ®iÒu tra gåm 350 pháng vÊn c¸ nh©n, 20 pháng vÊn s©u vµ 10 cuéc th¶o luËn nhãm tËp trung ë 2 khu vùc n«ng th«n vµ ®« thÞ thuéc 3 vïng ®ång b»ng, trung du- miÒn nói vµ h¶i ®¶o cña tØnh Qu¶ng Ng·i. 1. Thùc tr¹ng : 1.VÒ tr×nh ®é häc vÊn : Trong nhiÒu v¨n b¶n ph¸p lý cña Nhµ n−íc, nhiÒu ChØ thÞ, NghÞ quyÕt cña §¶ng, cña Héi Liªn hiÖp Phô n÷ ViÖt Nam, cña ñy ban v× sù tiÕn bé phô n÷ Trung −¬ng vµ cÊp tØnh ®· nhÊn m¹nh ®Õn tÇm quan träng cña gi¸o dôc, ®µo t¹o, båi d−ìng phÈm chÊt vµ n©ng cao tr×nh ®é häc vÊn, chuyªn m«n nghiÖp vô cho phô n÷, t¹o ®iÒu kiÖn b×nh ®¼ng cho c¶ nam, n÷ vÒ mäi mÆt, ®Æc biÖt trªn lÜnh vùc gi¸o dôc. ë Qu¶ng Ng·i, Héi Liªn hiÖp Phô n÷ tØnh phèi hîp víi c¸c Së, Ban, Ngµnh, nhÊt lµ liªn kÕt víi Së Gi¸o dôc - §µo t¹o vËn ®éng c¸n bé Héi phô n÷ trong ®é tuæi ®i häc líp xãa mï ch÷. KÕt qu¶ ®· cã 09/13 huyÖn, thÞ vµ 127/171 x·, ph−êng ®¹t chuÈn xãa mï. Héi phô n÷ tØnh phèi hîp víi bé ®éi Biªn phßng tØnh tæ chøc 19 líp xãa mï, vËn ®éng 413 phô n÷ vµ trÎ em ®i häc. Trong b¸o c¸o cña Ban chÊp hµnh Héi Liªn hiÖp Phô n÷ tØnh lÇn XV - th¸ng 3/1997 ®· nªu râ: "... rÊt tù hµo cã lùc l−îng n÷ trÝ thøc 850 chÞ ®· ®−îc ®µo t¹o qua c¸c ch−¬ng tr×nh ®¹i häc, cao ®¼ng. §©y lµ nh÷ng h¹t nh©n tiªu biÓu, lµ vèn quý cña phong trµo phô n÷ tØnh nhµ trong giai ®o¹n c«ng nghiÖp hãa-hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc". Tuy nhiªn, xÐt tõ gãc ®é giíi, trong gi¸o dôc, cïng víi sù chuyÓn ®æi kinh tÕ - x· héi ®· næi lªn t×nh tr¹ng tôt hËu vµ yÕu kÐm vÒ tr×nh ®é häc vÊn cña phô n÷. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn 52 Tr×nh ®é häc vÊn, chuyªn m«n nghiÖp vô vµ hiÓu biÕt x· héi ... Qua kh¶o s¸t cho thÊy, trong 181 phô n÷ ®−îc hái (chiÕm 52,26% tæng sè mÉu) th× sè ng−êi cã häc vÊn cÊp II lµ 20,5%; cÊp I 11,8%; cÊp III lµ 10,1%. Cµng lªn bËc häc cao th× sè l−îng n÷ cµng Ýt, ë bËc ®¹i häc chØ cã 3,7%. Ch¼ng h¹n, toµn ngµnh gi¸o dôc-®µo t¹o cña tØnh, sè n÷ c¸n bé gi¸o viªn chiÕm 65% nh−ng chØ cã 10 n÷ gi¸o viªn cã tr×nh ®é cao häc (th¹c sÜ) vµ 02 n÷ ®ang lµm nghiªn cøu sinh (tiÕn sÜ). NhiÒu phô n÷ cã tr×nh ®é cÊp II nãi r»ng, b¶n th©n hä sèng vµ lµm viÖc b»ng kinh nghiÖm ®−îc tÝch lòy trong qu¸ tr×nh c«ng t¸c. Ngay c¶ n÷ c¸n bé qu¶n lý kh«ng ph¶i ai còng cã tr×nh ®é häc vÊn cao, hÇu hÕt hä häc hÕt cÊp II, III ®Õn khi gi÷ c−¬ng vÞ qu¶n lý hä míi ®−îc ®i häc ®¹i häc vµ qua c¸c líp båi d−ìng chuyªn m«n nghiÖp vô, chÝnh trÞ. Ph©n tÝch t×nh h×nh theo nhãm tuæi cho thÊy tr×nh ®éi häc vÊn cña nhãm n÷ trÎ tuæi nh− nhãm tuæi 21-30 vµ cao tuæi lµ nhãm tuæi 66 trë lªn, tËp trung ë cÊp I, II, cïng l¾m lªn cÊp III cßn ë bËc ®¹i häc gÇn nh− kh«ng cã (xem b¶ng 1). B¶ng 1: Häc vÊn cña nhãm phô n÷ Qu¶ng Ng·i ®−îc kh¶o s¸t theo tuæi vµ cÊp häc (%) Nhãm tuæi Mï ch÷ CÊp I CÊp II 21 - 30 0 9,1 21,8 31 - 40 0,9 10,9 21,8 41 - 50 0 9,9 22,0 51 - 55 0 28,1 12,5 56 -60 0 23,1 0 61 -65 0 6,7 46,7 66 trë lªn 0 6,5 12,9 CÊp III Trung cÊp 16,4 3,6 10 4,5 11,0 11,0 6,3 9,4 23,1 0 0 0 0 0 §¹i häc, Cao ®¼ng 7,3 1,8 5,5 3,1 0 0 3,2 Nh×n chung, so víi mÆt b»ng d©n trÝ quèc gia th× tr×nh ®é häc vÊn cña phô n÷ Qu¶ng Ng·i ®−îc c¶i thiÖn kh«ng nhiÒu vµ ch−a thÓ gäi lµ cao. V× vËy, n©ng cao tr×nh ®é häc vÊn cña phô n÷ nãi riªng vµ chÊt l−îng gi¸o dôc - ®µo t¹o ph¶i ®−îc coi lµ chÝnh s¸ch −u tiªn hµng ®Çu trong chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña tØnh. KÕt qu¶ pháng vÊn s©u vµ th¶o luËn nhãm tËp trung ph¶n ¸nh cô thÓ h¬n vÒ thùc tr¹ng tr×nh ®é häc vÊn cña phô n÷ vµ nh÷ng g× khã kh¨n khiÕn hä khã cã thÓ tù n©ng cao tr×nh ®é häc vÊn cña m×nh: "... phô n÷ kh«ng cã quyÒn tham gia réng h¬n ë c¸c lÜnh vùc x· héi mµ chØ dõng trong ph¹m vi gia ®×nh th«i. T«i muèn l¾m còng kh«ng ®−îc, phô n÷ lín lªn ®· bÞ h¹n chÕ häc hµnh; mang nÆng truyÒn thèng dßng hä, tr¸ch nhiÖm g¸nh v¸c gia ®×nh. Theo t«i lµ nh− vËy chø kh«ng ph¶i m×nh dèt n¸t g× ®©u. VÒ mÆt x· héi th× cø an phËn, m×nh biÕt gia ®×nh m×nh, lµm c«ng t¸c ®oµn thÓ th× m×nh cã tr¸ch nhiÖm tíi ®©u th× lµm tíi ®ã...". [N÷ 58, cÊp II, ph−êng TrÇn Phó]. Mét ý kiÕn ®iÓn h×nh kh¸c: "... kh¸ng chiÕn lÇn thø mét, m×nh chØ ®−îc häc b×nh d©n th«i, sau nµy nghÌo khæ qu¸ ®−îc häc b×nh d©n hÕt cÊp II, xin häc n÷a th× gia ®×nh nãi con g¸i th× häc lµm g×, viÕt th− cho con trai chø lµm g×... do ®ã, b¶n th©n t«i bÞ h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é, tiÕp thu nã l©u..." [N÷ 70, cÊp II, ph−êng TrÇn Phó]. Trong t−¬ng quan víi nam giíi, tr×nh ®é häc vÊn cña phô n÷ nãi chung lµ thÊp h¬n (xem b¶ng 2). Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn Vâ ThÞ Mai 53 B¶ng 2 : Häc vÊn cña ng−êi ®−îc hái theo giíi (%) Mï ch÷ CÊp I Nam 5 28 1,4 8,1 N÷ 1 41 0,3 11,8 CÊp II CÊp III 62 42 17,9 12,1 71 35 20,5 10,1 TrungcÊp 9 2,6 20 5,8 §¹i häc, Tæng Cao ®¼ng 20 166 5,8 47,8 13 181 3,7 54,2 Theo kÕt qu¶ kh¶o s¸t, ë bËc häc thÊp (cÊp I, II) n÷ giíi nhiÒu h¬n nam giíi do tû lÖ n÷ trong c¬ cÊu d©n sè vµ c¬ cÊu nhËp häc nhiÒu h¬n, nh−ng cµng lªn bËc häc cao sè n÷ gi¶m, sè nam t¨ng lªn víi kho¶ng c¸ch ngµy cµng cao. Nh×n vµo sè liÖu thèng kª häc sinh phæ th«ng trong ba n¨m häc (1996-1999) cña tØnh ta thÊy xu h−íng gi¶m dÇn sè l−îng häc sinh nãi chung khi lªn bËc häc cao h¬n, víi häc sinh n÷, xu h−íng nµy cµng râ rÖt h¬n (b¶ng 3). B¶ng 3 : Tû lÖ häc sinh n÷ qua c¸c cÊp häc (%) 1996 - 1997 1997 -1998 1998 - 1999 CÊp I CÊp II CÊp III 46,0 47,56 42,5 46,4 45,99 44,43 48,89 46,67 28,16 Khi ®−îc hái vÒ sù kh¸c biÖt so víi nam giíi vÒ tr×nh ®é häc vÊn, b¶n th©n phô n÷ tù nhËn thÊy häc vÊn cña m×nh thÊp h¬n nam giíi (68,8% ng−êi tr¶ lêi) cã 28,4% tr¶ lêi lµ phô n÷ cã häc vÊn b»ng nam vµ chØ cã 1,4% cho r»ng phô n÷ ë ®Þa ph−¬ng cã häc vÊn cao h¬n nam. Thùc tÕ cho ®Õn nay vÉn ch−a thay ®æi nhiÒu l¾m thùc tr¹ng tr×nh ®é häc vÊn cña phô n÷ thÊp h¬n so víi nam giíi. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n ®−îc nhiÒu ng−êi ®−a ra ®Ó gi¶i thÝch cho ®iÒu nµy lµ: phô n÷ ph¶i lµm viÖc nhµ, ch¨m lo gia ®×nh, gia ®×nh khã kh¨n nªn chØ −u tiªn cho nam ®i häc, ®Æc biÖt do nhËn thøc cña x· héi lµ phô n÷ kh«ng cÇn häc cao. Cã mét kho¶ng c¸ch t−¬ng ®èi lín vÒ tr×nh ®é häc vÊn cña phô n÷ n«ng th«n vµ phô n÷ ®« thÞ. Thùc tÕ ë n«ng th«n c¸c chÞ Ýt cã c¬ héi häc hµnh vµ khã ®¹t tíi tr×nh ®é häc vÊn cao nh− phô n÷ ®« thÞ. VÝ dô, nÕu ë ph−êng TrÇn Phó cã 6,7% n÷ cã tr×nh ®é ®¹i häc th× ë x· TÞnh Ên T©y - huyÖn S¬n TÞnh chØ cã 2,0%, ®Æc biÖt ë huyÖn miÒn nói Ba T¬ th× kh«ng cã ng−êi ®−îc hái nµo cã tr×nh ®é ®¹i häc (xem b¶ng 4). B¶ng 4 : Tû lÖ häc vÊn cña ng−êi ®−îc hái theo vïng (%) Ph−êng TrÇn Phó X· TÞnh Ên T©y ThÞ trÊn Ba T¬ Mï ch÷ CÊp I 0,7 3,4 0 15,5 0 26,0 CÊp II CÊp III 20,1 12,8 23,3 10,8 16,0 0 TrungcÊp 9,4 1,4 8,0 §¹i häc, Cao ®¼ng 6,7 2,0 0 2. VÒ tr×nh ®é chuyªn m«n, nghiÖp vô cña phô n÷ : Trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi sang c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng, cã tr×nh ®é häc vÊn, chuyªn m«n nghiÖp vô cao th× ng−êi lao ®éng nãi chung vµ phô n÷ nãi riªng sÏ Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn 54 Tr×nh ®é häc vÊn, chuyªn m«n nghiÖp vô vµ hiÓu biÕt x· héi ... cã c¬ héi lùa chän vµ tham gia c«ng viÖc tèt h¬n, cã ®Þa vÞ cao vµ thu nhËp cao h¬n. Ng−îc l¹i, nÕu häc vÊn, chuyªn m«n thÊp hä sÏ rÊt khã kh¨n khi tiÕp cËn c«ng viÖc ®ßi hái kü thuËt, chuyªn m«n cao vµ khã t×m kiÕm c«ng viÖc, phï hîp víi kh¶ n¨ng cña m×nh, ¶nh h−ëng ®Õn thu nhËp cña gia ®×nh hä. ë Qu¶ng Ng·i, kh«ng chØ tr×nh ®é häc vÊn mµ c¶ tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô cña phô n÷ ®Òu kh«ng cao. Cã ®Õn 52,3% ng−êi ®−îc pháng vÊn ®· tr¶ lêi kh«ng ®−îc ®µo t¹o bÊt cø nghÒ g×. Trong sè ng−êi ®−îc ®µo t¹o, chØ cã nghÒ gi¸o viªn (18,6%); kÕ to¸n (9,0%), n«ng nghiÖp (7,8%)... (xem b¶ng 5). B¶ng 5 : NghÒ ®−îc ®µo t¹o cña phô n÷ (% trong tæng sè ng−êi cã ®µo t¹o nghÒ) Gi¸o viªn KÕ to¸n N«ng nghiÖp 18,6 9,0 7,8 C«ng B¸c sÜ + C¸n bé Bé ®éi Kü s− nh©n y sÜ 4,8 4,2 3,6 1,8 1,2 L¸i xe Thî may 0,6 0,6 Cã ®Õn h¬n mét nöa sè phô n÷ ®ang ®¶m nhiÖm c¸c nghÒ kh¸c nhau mµ kh«ng ®−îc ®µo t¹o hoÆc lµm nh÷ng c«ng viÖc kh«ng ®ßi hái ®−îc ®µo t¹o. Râ rµng, lao ®éng n÷ Qu¶ng Ng·i ®ang thùc sù thiÕu hôt vÒ tr×nh ®é, chuyªn m«n nghiÖp vô. T×nh tr¹ng nµy ®ång nghÜa víi viÖc phô n÷ ®ang ph¶i lµm nhiÒu c«ng viÖc vÊt v¶, nÆng nhäc nh−ng thu nhËp l¹i thÊp ¶nh h−ëng ®Õn viÖc t¨ng c−êng vai trß, vÞ trÝ cña hä trong c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi ë ®Þa ph−¬ng. Tuy nhiªn, ®a sè nh÷ng ng−êi ®−îc hái cho r»ng tr×nh ®é häc vÊn, chuyªn m«n nghiÖp vô cña hä ®¸p øng tèt hoÆc ®¸p øng ®−îc yªu cÇu cña c«ng viÖc thùc tÕ. Ngay c¶ ng−êi häc cÊp I còng tr¶ lêi tr×nh ®é häc vÊn ®¸p øng ®−îc c«ng viÖc hiÖn nay. §iÒu nµy chøng tá cã mét sù thÝch øng nhÊt ®Þnh gi÷a tr×nh ®é häc vÊn víi c«ng viÖc ®−îc lùa chän hoÆc ®−îc giao phã hay thuª m−ín. (Xem b¶ng 6). B¶ng 6 : Møc ®é ®¸p øng c«ng viÖc thùc tÕ theo nhãm häc vÊn (%) Nam Mï ch÷ CÊp I CÊp II CÊp II Trung cÊp Cao ®¼ng - §¹i häc N÷ Mï ch÷ CÊp I CÊp II CÊp II Trung cÊp Cao ®¼ng - §¹i häc §¸p øng tèt 0 5,6 13,1 12,5 0,6 8,8 0 7,8 14,0 10,1 6,1 4,5 B×nh th−êng 0 7,5 23,1 8,8 1,3 1,9 0 11,7 20,1 8,4 3,9 2,8 Kh«ng ®¸p øng tèt 2,5 1,3 0 0 1,3 ... - tailieumienphi.vn