1. Trang Chủ
  2. Triết học
  3. [Triết Học] Triết Học Lenin - Học Thuyết Marx tập 2 phần 9

[Triết Học] Triết Học Lenin - Học Thuyết Marx tập 2 phần 9

Tham khảo tài liệu '[triết học] triết học lenin - học thuyết marx tập 2 phần 9', khoa học xã hội, chính trị - triết học phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả V. I. L ª - n i n Chóng ta tõ bá di s¶n nµo? 634 635 thõa nhËn tÝnh chÊt tiÕn bé cña chñ nghÜa t− b¶n Nga, thõa bµi bót ký nµy ®−îc ®¨ng suèt trong ba n¨m, tõ 1867 ®Õn 1869. nhËn sù phi lý cña ph¸i d©n tóy trong viÖc hä lý t−ëng hãa §Õn n¨m 1870, t¸c gi¶ ®em gom l¹i thµnh s¸ch còng d−íi nhan ng−êi s¶n xuÊt nhá, th

Thể loại Tài liệu miễn phí Triết học

Số trang 42

Ngày tạo 8/29/2018 8:26:48 PM +00:00

Loại tệp PDF

Kích thước

Tên tệp

Tải [Triết Học] Triết Học Lenin - Học Thuyết Mar... (.pdf)

Xem mẫu

  1. V. I. L ª - n i n Chóng ta tõ bá di s¶n nµo? 634 635 thõa nhËn tÝnh chÊt tiÕn bé cña chñ nghÜa t− b¶n Nga, thõa bµi bót ký nµy ®−îc ®¨ng suèt trong ba n¨m, tõ 1867 ®Õn 1869. nhËn sù phi lý cña ph¸i d©n tóy trong viÖc hä lý t−ëng hãa §Õn n¨m 1870, t¸c gi¶ ®em gom l¹i thµnh s¸ch còng d−íi nhan ng−êi s¶n xuÊt nhá, thõa nhËn sù cÇn thiÕt ph¶i lÊy lîi Ých ®Ò nh− thÕ*. §äc quyÓn s¸ch ®ã - quyÓn s¸ch mµ ngµy nay hÇu vËt chÊt cña c¸c giai cÊp kh¸c nhau trong x· héi Nga mµ nh− hoµn toµn bÞ bá quªn - th× hÕt søc bæ Ých cho viÖc gi¶i thÝch nh÷ng trµo l−u t− t−ëng x· héi vµ nh÷ng thiÕt chÕ nghiªn cøu vÊn ®Ò mµ chóng ta ®ang quan t©m ®Õn: vÊn chÝnh trÞ - ph¸p lý. Nh÷ng ®iÓm c¬ b¶n Êy ®· kh«ng ®−îc ®Ò quan hÖ gi÷a ng−êi ®¹i biÓu cho "di s¶n" víi ph¸i d©n nªu lªn, tr−íc kia vµ ngay c¶ b©y giê n÷a, ng−êi ta còng tóy vµ víi "c¸c m«n ®å Nga". §Çu ®Ò quyÓn s¸ch nµy vÉn kh«ng thÝch nãi ®Õn nh÷ng ®iÓm ®ã; nh−ng ng−êi ta kh«ng ®−îc chÝnh x¸c. ChÝnh t¸c gi¶ còng ®· nhËn thÊy l¹i cµng thªu dÖt ra nhiÒu h¬n n÷a nh÷ng ®iÒu bÞa ®Æt ®Ó nh− vËy vµ ®· gi¶i thÝch trong bµi tùa cho cuèn s¸ch cña lµm mÊt uy tÝn xu h−íng míi. Trong sè nh÷ng ®iÒu bÞa ®Æt «ng r»ng chñ ®Ò bµn ®Õn ë ®©y lµ th¸i ®é cña "thñ ®«", ®èi ®ã, "nh÷ng ®iÒu bÞa ®Æt vông vÒ" ®ã, ng−êi ta thÊy cã c©u víi "n«ng th«n", nghÜa lµ «ng ®· viÕt nh÷ng bµi bót ký nµy ®· ®−îc lÆp ®i lÆp l¹i nhiÒu lÇn: "nh÷ng m«n ®å Nga chÝnh luËn vÒ n«ng th«n vµ kh«ng cã ý ®Þnh chØ nãi riªng ®· tõ bá di s¶n", hä ®· ®o¹n tuyÖt víi nh÷ng truyÒn thèng vÒ thñ ®«. Hay nãi cho ®óng h¬n, «ng còng muèn lµm −u tó cña bé phËn −u tó, tiªn tiÕn trong x· héi Nga, hä lµm nh− thÕ, nh−ng thÊy kh«ng tiÖn, råi «ng nh¾c l¹i c©u nãi gi¸n ®o¹n nh÷ng truyÒn thèng d©n chñ, v. v., v. v. vµ cßn cña mét nhµ v¨n Hy-l¹p ®Ó gi¶i thÝch ®iÒu kh«ng tiÖn ®ã: ώς δυνµι ― oů бoυλoµι, ώς δέ бoυλoµι ― oυ δυνµι (viÕt nhiÒu c¸ch nãi kh¸c n÷a. V× thø luËn ®iÖu nµy lµ rÊt phæ biÕn, cho nªn chóng t«i ph¶i nghiªn cøu vµ b¸c bá mét c¸ch theo c¸ch t«i ®−îc viÕt th× t«i l¹i kh«ng muèn, viÕt theo tØ mØ. §Ó tr¸nh kh«ng ®−a ra nh÷ng lËp luËn vò ®o¸n, c¸ch t«i muèn th× t«i l¹i kh«ng ®−îc viÕt). chóng t«i sÏ b¾t ®Çu b»ng viÖc so s¸nh, vÒ mÆt lÞch sö vµ Chóng t«i xin tr×nh bµy tãm t¾t nh÷ng quan ®iÓm cña v¨n häc, hai "nhµ chÝnh luËn viÕt vÒ n«ng th«n", mµ chóng Xcan-®in. t«i ®· chän ra ®Ó nãi lªn ®Æc ®iÓm cña "di s¶n" mét c¸ch râ Chóng t«i b¾t ®Çu nãi tõ cuéc c¶i c¸ch n«ng d©n169 - rµng h¬n. Chóng t«i xin nãi tr−íc r»ng chóng t«i chØ nãi tíi ®ã lµ ®iÓm mµ cho ®Õn nay, nh÷ng ai muèn tr×nh bµy ý nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ vµ chÝnh trÞ - x· héi th«i, vµ trong kiÕn kh¸i qu¸t cña m×nh vÒ nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ vµ toµn bé "di s¶n" chóng t«i chØ xÐt ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò ®ã th«i, chÝnh trÞ - x· héi, ®Òu tÊt nhiªn ph¶i lÊy lµm ®iÓm xuÊt cßn tÊt c¶ nh÷ng c¸i g× thuéc vÒ triÕt häc, v¨n häc, mü häc, ph¸t. VÊn ®Ò nµy chiÕm mét phÇn rÊt lín trong t¸c phÈm v. v., chóng t«i ®Òu g¸c l¹i. cña Xcan-®in. Xcan-®in hÇu nh− lµ ng−êi ®Çu tiªn, dùa trªn nhiÒu sù thËt vµ dùa trªn mét sù nghiªn cøu tØ mØ toµn bé I sinh ho¹t n«ng th«n, ®· chØ ra mét c¸ch cã hÖ thèng MéT TRONG NH÷NG NG−êI §¹I BIÓU CHO t×nh c¶nh cùc khæ cña n«ng d©n tõ sau ngµy c¶i c¸ch, nh÷ng "DI S¶N" _________ C¸ch ®©y ba chôc n¨m, n¨m 1867 t¹p chÝ "Ký sù n −íc * Xcan-®in."ë miÒn hÎo l¸nh vµ ë thñ ®«", Xanh Pª-tÐc-bua, 1870 (tr. nhµ" 167 b¾t ®Çu ®¨ng nh÷ng bµi bót ký chÝnh luËn cña Xcan- 451). V× kh«ng t×m ®−îc nh÷ng sè t¹p chÝ "Ký sù n−íc nhµ" vÒ nh÷ng n¨m ®in, d−íi ®Çu ®Ò: "ë miÒn hÎo l¸nh vµ ë thñ ®«". Nh÷ng nãi trªn, nªn chóng t«i chØ dùa vµo quyÓn s¸ch ®ã th«i168.
  2. V. I. L ª - n i n Chóng ta tõ bá di s¶n nµo? 636 637 gia trùc tiÕp vµo chÝnh ngay cuéc c¶i c¸ch, còng nh− vµo viÖc ®iÒu kiÖn sinh sèng ngµy cµng khã kh¨n thªm cña hä, gi¶i quyÕt thùc tiÔn c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn viÖc thùc nh÷ng h×nh thøc lÖ thuéc míi cña hä trong lÜnh vùc kinh hiÖn c¶i c¸ch, nªn ®iÒu ®ã tùu trung còng ®· quyÕt ®Þnh ®Þa tÕ vµ ph¸p lý vµ trong sinh ho¹t hµng ngµy, - nãi tãm l¹i lµ vÞ −u thÕ cña bªn ®ã råi. Xcan-®in ®· hiÓu nh− vËy vÒ cuéc tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu tõ bÊy l©u nay ®· ®−îc ®−a ra vµ x¸c c¶i c¸ch. ¤ng ®Æc biÖt bµn tØ mØ vÊn ®Ò chñ yÕu cña cuéc c¶i minh rÊt cÆn kÏ vµ chi tiÕt trong nhiÒu bµi nghiªn cøu vµ c¸ch, tøc lµ vÊn ®Ò c¸c phÇn ruéng ®−îc chia vµ tiÒn chuéc, miªu t¶. Ngµy nay, tÊt c¶ nh÷ng sù thùc Êy kh«ng cßn lµ vµ ®· nhiÒu lÇn bµn tíi vÊn ®Ò Êy trong nh÷ng bµi tiÓu luËn míi n÷a. Nh−ng vµo håi ®ã, nh÷ng ®iÒu Êy lµ míi vµ l¹i cña «ng. (S¸ch cña «ng gåm cã m−êi mét bµi nghiªn cøu cßn lµm cho ph¸i tù do hoµi nghi, hä sî r»ng t¸c gi¶ nãi riªng biÖt, mµ h×nh thøc gièng nh− nh÷ng l¸ th− viÕt tõ n«ng ®Õn c¸i gäi lµ "nh÷ng khuyÕt ®iÓm cña cuéc c¶i c¸ch" cã lÏ th«n. Bµi ®Çu viÕt n¨m 1866, bµi cuèi viÕt n¨m 1869.) §èi víi lµ ®Ó lªn ¸n cuéc c¶i c¸ch ®ã vµ t¸c gi¶ cã thÓ lµ mét ng−êi ®éc gi¶ ngµy nay, cuèn s¸ch cña Xcan-®in dÜ nhiªn kh«ng cã ngÊm ngÇm t¸n thµnh chÕ ®é n«ng n«. Nh÷ng quan ®iÓm ®iÒu g× míi l¹ vÒ vÊn ®Ò nh÷ng n«ng d©n "thiÕu ruéng ®Êt", cña Xcan-®in l¹i cµng rÊt ®¸ng chó ý, v× «ng lµ ng−êi sèng nh−ng vµo thêi kú cuèi nh÷ng n¨m 60 th× nh÷ng ®iÒu chøng vµo thêi kú cã cuéc c¶i c¸ch (vµ còng cã thÓ «ng cßn lµ mét minh cña «ng lµ míi mÎ vµ quý b¸u. DÜ nhiªn chóng t«i sÏ ng−êi ®· tham gia cuéc c¶i c¸ch ®ã. VÒ ®iÓm nµy, chóng kh«ng nãi l¹i nh÷ng ®iÒu Êy n÷a, chóng t«i chØ xin nªu lªn t«i kh«ng cã mét tµi liÖu lÞch sö hay tµi liÖu s¸ch b¸o nµo, nh÷ng c¸i g× ®Æc biÖt trong sù nhËn xÐt cña Xcan-®in khiÕn mµ còng kh«ng cã tµi liÖu vÒ tiÓu sö cña Xcan-®in). Cho «ng h¬n nh÷ng ng−êi d©n tóy. Xcan-®in kh«ng nãi ®Õn "t×nh nªn nh÷ng quan ®iÓm cña «ng ®· dùa trªn viÖc trùc tiÕp tr¹ng thiÕu ruéng ®Êt", mµ nãi ®Õn "sù c¾t xÐn qu¸ ®¸ng quan s¸t "thñ ®«" vµ "n«ng th«n" håi ®ã, chø kh«ng ph¶i phÇn ruéng ®−îc chia cña n«ng d©n" (tr. 213-214 vµ nhiÒu dùa trªn viÖc nghiªn cøu nh÷ng tµi liÖu s¸ch vë, ë trong trang kh¸c n÷a; xem ®Ò môc bµi tiÓu luËn III), «ng nãi r»ng phßng giÊy. nh÷ng phÇn ®Êt lín nhÊt do b¶n ®iÒu lÖ quy ®Þnh, th× l¹i nhá §èi víi ®éc gi¶ ngµy nay ®· quen víi nh÷ng c©u h¬n nh÷ng phÇn ruéng thùc tÕ ®−îc chia (tr. 257); vµ «ng chuyÖn thªu dÖt ªm dÞu cña ph¸i d©n tóy vÒ cuéc c¶i c¸ch thuËt l¹i nh÷ng ý kiÕn ph¶n øng hÕt søc tiªu biÓu vµ ®iÓn th× ®iÒu lµm cho hä ph¶i chó ý ®Õn tr−íc nhÊt trong h×nh cña n«ng d©n ®èi víi mÆt ®ã cña cuéc c¶i c¸ch∗. Nh÷ng nh÷ng quan ®iÓm cña Xcan-®in vÒ ®Ò tµi nµy, chÝnh lµ th¸i ®é thùc tÕ tét bËc cña t¸c gi¶, «ng kh«ng hÒ cã ¶o t−ëng _________ nµo ®èi víi cuéc c¶i c¸ch ®ã, «ng kh«ng lý t−ëng hãa cuéc ∗ "Hä (do t¸c gi¶ viÕt ng¶) ®· c¾t xÐn ®Êt ®ai cña chóng t«i nhiÒu, ®Õn c¶i c¸ch ®ã mét chót nµo, «ng coi ®ã lµ mét sù tháa thuËn nçi chóng t«i kh«ng thÓ sèng ®−îc v× thiÕu sè ®Êt bÞ c¾t xÐn Êy; ruéng cña gi÷a hai bªn, gi÷a ®Þa chñ vµ n«ng d©n lµ nh÷ng ng−êi tõ hä bao bäc kÝn lÊy chóng t«i, vµ chóng t«i kh«ng cßn cã chç nµo ®Ó ch¨n tr−íc tíi nay vÉn cïng sö dông chung ruéng ®Êt trong gia sóc n÷a; thÕ mµ chóng t«i l¹i cßn ph¶i tr¶ tiÒn phÇn ®Êt cña chóng t«i, nh÷ng ®iÒu kiÖn nµo ®ã vµ b©y giê ®©y ph¶i t¸ch rêi nhau; vµ cßn ph¶i tr¶ tiÒn vÒ chç ®Êt ®· bÞ c¾t xÐn, tr¶ bao nhiªu còng tïy hä do sù t¸ch rêi ®ã mµ ®Þa vÞ ph¸p lý cña hai bªn còng thay th«i". "VËy mµ ng−êi ta vÉn cho nh− thÕ lµ c¶i thiÖn sinh ho¹t cho chóng ®æi. Nh©n tè quyÕt ®Þnh c¸ch thøc chia ®Êt Êy vµ phÇn cña t«i ®Êy! T« vÉn ph¶i ®ãng nh− tr−íc mµ ®Êt th× l¹i bÞ ng−êi ta c¾t bít ®i", - mçi bªn, lµ lîi Ých cña ®«i bªn. Nh÷ng lîi Ých ®ã ®· quyÕt mét ng−êi tr−íc kia vÉn ph¶i ®ãng t«, mét mu-gÝch am hiÓu vµ tõng tr¶i ®Þnh nguyÖn väng cña mçi bªn; vµ do chç mét bªn ®−îc tham ®· nãi víi t«i nh− thÕ.
  3. V. I. L ª - n i n Chóng ta tõ bá di s¶n nµo? 638 639 lêi gi¶i thÝch vµ nh÷ng b»ng chøng mµ Xcan-®in ®−a ra thªm c¸i khæ lµ mÊt nh÷ng miÕng ®Êt mµ hä tõng sö ®Ó x¸c minh sù thËt ®ã, th× rÊt lµ cÆn kÏ, m¹nh mÏ vµ dông tõ bao thÕ kû nay" (258). "NÕu ng−êi ta kh«ng t− thËm chÝ cßn kÞch liÖt n÷a, ®èi víi mét t¸c gi¶ nãi chung b¶n hãa sè t« ®¹i dÞch ®Ó quy ®Þnh gi¸ cña ruéng ®Êt rÊt «n hßa, thËn träng, vµ ch¾c ch¾n lµ t− s¶n, nÕu xÐt ph¶i chuéc l¹i, mµ chØ c¨n cø vµo gi¸ trÞ thùc cña ruéng nh÷ng quan ®iÓm chung cña «ng ta. Sù viÖc h¼n lµ ph¶i ®Êt trong thêi kú gi¶i phãng ®Ó quy ®Þnh th× viÖc chuéc râ rµng l¾m nªn mét t¸c gi¶ nh− Xcan-®in míi nãi ®Õn ®Êt cã lÏ ®· cã thÓ ®−îc thùc hiÖn mét c¸ch kh«ng khã b»ng nh÷ng lêi quyÕt liÖt nh− vËy. ¤ng còng nªu lªn, kh¨n g× vµ cã lÏ thËm chÝ còng kh«ng cÇn chÝnh phñ gióp mét c¸ch kh«ng kÐm phÇn kÞch liÖt vµ tØ mØ, nh÷ng thuÕ søc, còng nh− kh«ng cÇn ph¶i ph¸t hµnh giÊy b¹c n÷a" (264). m¸ nÆng nÒ, ®ång thêi dÉn chøng ra rÊt nhiÒu sù viÖc. ë "Theo b¶n §iÒu lÖ ngµy 19 th¸ng Hai, viÖc chuéc ®Êt ®Ò môc bµi tiÓu luËn thø III (1867), chóng ta ®äc thÊy: ®¸ng lÏ ph¶i lµm cho n«ng d©n ®ì khæ vµ c¶i thiÖn h¼n "Nh÷ng thuÕ m¸ qu¸ nÆng lµ nguyªn nh©n chÝnh g©y ra nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh sèng cña hä th× trªn thùc tÕ l¹i th−êng sù nghÌo khæ cña hä (cña n«ng d©n)". Vµ Xcan-®in nªu chØ lµm cho t×nh c¶nh hä trÇm träng thªm lªn" (269). Chóng lªn r»ng tiÒn thuÕ mµ n«ng d©n ph¶i nép l¹i nhiÒu h¬n t«i nªu lªn tÊt c¶ nh÷ng ®o¹n ®ã - nh÷ng ®o¹n tù nã tiÒn hoa lîi ®Êt ®ai mµ hä ®· thu ho¹ch ®−îc, «ng trÝch còng ch¼ng cã ý nghÜa quan träng g× mÊy vµ còng ®· cã dÉn trong "C«ng tr×nh cña TiÓu ban thuÕ" nh÷ng con sè phÇn cò råi, - ®Ó chóng ta thÊy mét t¸c gi¶ thï ghÐt vÒ t×nh h×nh ph©n phèi thuÕ m¸ ®¸nh vµo c¸c giai cÊp c«ng x· n«ng d©n vµ ®· tõng bµy tá ý kiÕn cña m×nh, trªn vµ giai cÊp d−íi ë n−íc Nga, nh÷ng con sè chøng trong nhiÒu vÊn ®Ò, nh− mét ng−êi thuéc ph¸i Man-se- minh r»ng 76%, tiÒn thuÕ lµ bæ vµo c¸c giai cÊp d−íi vµ xt¬ thËt sù, ®· ®øng lªn bªnh vùc lîi Ých cña n«ng d©n 17% vµo c¸c giai cÊp trªn, trong khi ®ã th× ë kh¾p T©y mét c¸ch h¨ng h¸i nh− thÕ nµo. ThËt lµ mét ®iÒu rÊt bæ ¢u, tû lÖ ®ãng thuÕ ®Òu v« cïng cã lîi h¬n cho c¸c giai Ých, nÕu chóng ta chó ý ®Õn sù gièng nhau hoµn toµn cÊp d−íi. ë ®Ò môc bµi tiÓu luËn thø VII (1868), chóng gi÷a nh÷ng luËn ®iÓm cña Xcan-®in víi hÇu hÕt nh÷ng ta ®äc thÊy: "Nh÷ng thuÕ m¸ qu¸ nÆng ph¶i nép b»ng luËn ®iÓm cã gi¸ trÞ vµ kh«ng ph¶n ®éng cña chñ nghÜa tiÒn mÆt, lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh g©y ra d©n tóy. LÏ dÜ nhiªn, víi nh÷ng quan ®iÓm nh− thÕ vÒ sù cïng khæ cña n«ng d©n". Vµ t¸c gi¶ chØ ra r»ng cuéc c¶i c¸ch th× Xcan-®in kh«ng thÓ nµo l¹i sa vµo c¸i nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh sèng míi ®· ®ßi hái ngay lËp tøc viÖc lý t−ëng hãa mét c¸ch ªm dÞu nh− nh÷ng ng−êi d©n n«ng d©n ph¶i nép hÕt kho¶n tiÒn nµy ®Õn kho¶n tiÒn kh¸c, tóy tr−íc kia vµ ngµy nay vÉn lý t−ëng hãa khi hä tuyªn r»ng b¶n "§iÒu lÖ" còng ®· quy ®Þnh viÖc båi th−êng thiÖt bè r»ng cuéc c¶i c¸ch ®· chuÈn nhËn nÒn s¶n xuÊt nh©n h¹i cho bän ®Þa chñ vÒ viÖc xãa bá chÕ ®é n«ng n« (252), d©n, r»ng cuéc c¶i c¸ch ë Nga tèt h¬n nh÷ng cuéc c¶i r»ng møc t« ®¹i dÞch ®· ®−îc Ên ®Þnh theo "nh÷ng tµi c¸ch n«ng d©n ®· ®−îc thùc hiÖn ë T©y ¢u, r»ng cuéc c¶i liÖu do bän ®Þa chñ, bän qu¶n lý vµ tr−ëng th«n cña c¸ch ®ã cã thÓ nãi lµ ®· lµm cho n−íc Nga thµnh mét tabularasa1), v. v.. Kh«ng nh÷ng Xcan-®in ®· kh«ng nãi chóng cung cÊp, nghÜa lµ theo nh÷ng tµi liÖu hoµn toµn kh«ng cã c¨n cø vµ rÊt kh«ng thÓ tin ® − îc" (255), g× nh− thÕ, vµ kh«ng thÓ nãi g× nh− thÕ ®−îc, mµ «ng thµnh thö møc t« ®¹i dÞch trung b×nh, do c¸c tiÓu ban cßn tuyªn bè râ r»ng ë n−íc ta, cuéc c¶i c¸ch n«ng d©n ®· quy ®Þnh, l¹i cao h¬n møc trung b×nh hiÖn cã. "Ngoµi 1 ) ― miÕng ®Êt ®· dän s¹ch g¸nh nÆng thuÕ m¸ ra, ng−êi n«ng d©n l¹i cßn ph¶i mang
  4. V. I. L ª - n i n Chóng ta tõ bá di s¶n nµo? 640 641 kh¨n mµ n«ng d©n ë Xanh Pª-tÐc-bua gÆp ph¶i khi xin cÊp ®−îc thùc hiÖn trong nh÷ng ®iÒu kiÖn Ýt thuËn lîi cho vµ xin gia h¹n giÊy th«ng hµnh, vµ «ng b¸c bá luËn ®iÖu n«ng d©n h¬n vµ ®· ®−a l¹i Ýt kÕt qu¶ h¬n ë T©y ¢u. Xcan- cña nh÷ng kÎ d¸m nãi: "may thay, ®¸m quÇn chóng n«ng ®in viÕt: "VÊn ®Ò sÏ ®−îc ®Æt th¼ng ra, nÕu chóng ta tù hái d©n kh«ng ruéng ®Êt nµy kh«ng ®−îc ®¨ng ký hé khÈu ë r»ng t¹i sao ë Nga nh÷ng kÕt qu¶ tèt lµnh cña sù gi¶i thµnh phè vµ kh«ng ®Õn ®ã ®Ó lµm t¨ng con sè nh÷ng phãng l¹i kh«ng biÓu lé ra mét c¸ch còng nhanh chãng vµ ng−êi kh«ng cã bÊt ®éng s¶n ë thµnh phè..." (130). "ChÕ ngµy cµng t¨ng lªn nh− ë Phæ hay ë X¾c-x¬ ch¼ng h¹n, ®é liªn ®íi b¶o lÜnh d· man..." (131)... "Ng−êi ta tù hái, cã trong thêi kú 25 n¨m ®Çu cña thÕ kû nµy?" (221). "ë Phæ, thÓ gäi ®−îc nh÷ng con ng−êi sèng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn còng nh− ë trong toµn bé n−íc §øc, n«ng d©n kh«ng ph¶i nh− thÕ lµ nh÷ng c«ng d©n tù do ®−îc kh«ng? Hä h¸ ch¼ng chuéc l¹i nh÷ng miÕng ®Êt mµ tõ l©u ph¸p luËt ®· c«ng ph¶i lµ nh÷ng ng−êi glebae adscriptil) ®ã sao?" (132). Ng−êi nhËn lµ cña riªng hä, mµ chØ ph¶i lµm nh÷ng nghÜa vô ®èi ta cho ®ã lµ lçi t¹i cuéc c¶i c¸ch n«ng d©n. "Nh−ng liÖu cã víi ®Þa chñ th«i" (272). ph¶i lµ lçi t¹i cuéc c¶i c¸ch n«ng d©n kh«ng, nÕu ph¸p luËt Theo c¸ch nh×n cña Xcan-®in th× mÆt kinh tÕ cña cuéc sau khi gi¶i phãng n«ng d©n khái nh÷ng xiÒng xÝch ®· trãi c¶i c¸ch lµ nh− vËy; b©y giê, chóng ta h·y bµn sang mÆt chÆt hä vµo ®Þa chñ, l¹i kh«ng gi¶i tho¸t hä khái nh÷ng ph¸p lý. Xcan-®in lµ kÎ thï kh«ng ®éi trêi chung cña chÕ xiÒng xÝch ®· trãi chÆt hä vµo c«ng x· vµ vµo n¬i tró qu¸n ®é liªn ®íi b¶o lÜnh, cña chÕ ®é giÊy th«ng hµnh néi ®Þa vµ cña hä... VËy th× quyÒn tù do c«ng d©n ë chç nµo, nÕu cña quyÒn lùc gia tr−ëng cña "c«ng x·", n«ng d©n (vµ cña n«ng d©n kh«ng thÓ ®Þnh ®o¹t ®−îc chç hä muèn ë, còng x· héi tiÓu thÞ d©n) ®èi víi c¸c thµnh viªn cña nã. Trong nh− kh«ng thÓ lùa chän ®−îc nghÒ hä muèn lµm?" (132). bµi tiÓu luËn thø III (1867), «ng kiªn quyÕt chñ tr−¬ng lµ Theo tõ ng÷ rÊt ®óng vµ rÊt ®¹t cña Xcan-®in th× ng−êi n«ng d©n n−íc ta lµ "ng−êi v« s¶n ®Þnh c−" (231)∗. Trong ®Ò xãa bá chÕ ®é liªn ®íi b¶o lÜnh, xãa bá thuÕ th©n vµ giÊy th«ng hµnh néi ®Þa, lµ cÇn ph¶i cã mét thø thuÕ b×nh ®¼ng môc bµi tiÓu luËn thø VIII (1868), chóng ta ®äc thÊy: ®¸nh vµo tµi s¶n, lµ thay thÕ giÊy th«ng hµnh néi ®Þa b»ng nh÷ng giÊy chøng nhËn cÊp kh«ng vµ vÜnh viÔn. "ThuÕ _________ ®¸nh vµo giÊy th«ng hµnh néi ®Þa hiÖn nay kh«ng cßn tån * Xcan-®in ®· chøng minh rÊt tØ mØ r»ng kh«ng nh÷ng phÇn thø hai mµ t¹i trong bÊt cø mét n−íc v¨n minh nµo kh¸c c¶" (109). c¶ phÇn ®Çu cña ®Þnh nghÜa Êy (v« s¶n) còng ®Òu ®óng c¶. ¤ng ®· dµnh Ng−êi ta biÕt r»ng thø thuÕ Êy chØ míi ®−îc xãa bá n¨m mét phÇn rÊt lín trong c¸c bµi tiÓu luËn cña «ng ®Ó miªu t¶ t×nh tr¹ng lÖ 1897 th«i. ë ®Ò môc bµi tiÓu luËn thø IV, chóng ta ®äc thuéc vµ cïng khæ cña n«ng d©n, ®Ó miªu t¶ t×nh c¶nh rÊt khã kh¨n cña cè thÊy: "Sù tù tiÖn cña c«ng x· n«ng d©n vµ cña c¸c §u-ma n«ng, ®Ó "miªu t¶ n¹n ®ãi n¨m 1868" (®Ò môc bµi tiÓu luËn thø V) vµ tÊt c¶ thµnh phè trong khi cÊp giÊy th«ng hµnh vµ thu thuÕ nh÷ng h×nh thøc lÖ thuéc vµ khæ nhôc cña n«ng d©n. Trong nh÷ng n¨m 60, nh÷ng ng−êi ®i v¾ng..." "ChÕ ®é liªn ®íi b¶o lÜnh lµ mét còng nh− trong nh÷ng n¨m 90, ®· cã nhiÒu ng−êi kh«ng nãi ®Õn n¹n ®ãi g¸nh nÆng mµ nh÷ng ng−êi n«ng d©n ch¨m chØ cÇn cï hay kh«ng thõa nhËn lµ cã n¹n ®ãi. Xcan-®in ®· kÞch liÖt ph¶n ®èi hä. NÕu ph¶i g¸nh cho nh÷ng kÎ ¨n kh«ng ngåi råi vµ l−êi biÕng" trÝch ra ®©y nh÷ng chi tiÕt vÒ ®iÓm nµy th× dÜ nhiªn còng lµ thõa th«i. (126). Xcan-®in muèn lÊy nh÷ng −u ®iÓm vµ khuyÕt ®iÓm c¸ nh©n cña nh÷ng ng−êi ®ang giµu lªn vµ nh÷ng ng−êi 1) - nh÷ng n«ng d©n d−íi thêi §Õ quèc La-m· cæ ®¹i bÞ trãi buéc vµo ®ang sa sót ®Ó gi¶i thÝch hiÖn t−îng ph©n hãa ®· râ rµng ruéng ®Êt hä cµy vµ kh«ng thÓ bá ®−îc ruéng ®Êt mµ ®i, mÆc dÇu mïa ngay håi Êy cña n«ng d©n. - ¤ng t¶ rÊt tØ mØ nh÷ng khã mµng thÊt b¸t.
  5. V. I. L ª - n i n Chóng ta tõ bá di s¶n nµo? 642 643 “n«ng d©n bÞ buéc chÆt vµo c«ng x· vµ vµo phÇn ruéng ®Þa g©y ra khi hä muèn ®i xa nhµ, dï lµ chØ t¹m thêi, ®Ó ®i ®−îc chia cña hä, ®ã lµ mét trë ng¹i cho viÖc c¶i thiÖn sinh t×m kÕ sinh nhai" (298). "Theo ý t«i th× nhiÒu n«ng d©n cã ho¹t cña hä... Mét trë ng¹i cho viÖc ph¸t triÓn nh÷ng nghÒ thÓ t×m ®−îc lèi tho¸t khái t×nh c¶nh khã kh¨n ngµy nay tha ph−¬ng cÇu thùc”. “Ngoµi sù dèt n¸t vµ nh÷ng thuÕ cña hä, nÕu ng−êi ta thi hµnh... nh÷ng biÖn ph¸p cho phÐp m¸ ngµy cµng t¨ng ®· ®Ì nÆng lªn n«ng d©n th× mét trong hä dÔ dµng tõ chèi kh«ng nhËn ruéng ®Êt" (294). ë ®©y, nh÷ng nguyªn nh©n k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lao ®éng Xcan-®in ®−a ra mét nguyÖn väng râ rµng lµ ng−îc l¹i n«ng d©n, tøc lµ k×m h·m sù ph¸t triÓn phóc lîi cña hä, lµ nh÷ng dù ¸n d©n tóy, v× tÊt c¶ c¸c dù ¸n ®ã ®Òu dÉn ®Õn ë chç hä bÞ trãi buéc vµo c«ng x· cña hä vµ vµo phÇn ®Êt nh÷ng kÕt qu¶ ng−îc l¹i: dÉn ®Õn viÖc cñng cè c«ng x· ®−îc chia cña hä. Cét chÆt nh©n c«ng vµo mét n¬i nhÊt n«ng th«n, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng kh«ng thÓ nh−îng l¹i phÇn ®Þnh vµ trãi buéc thªm c«ng x· n«ng th«n b»ng nh÷ng sîi ruéng ®−îc chia, v. v.. §Õn nay, nhiÒu sù viÖc ®· chøng d©y kh«ng thÓ ph¸ hñy ®−îc, nh− thÕ lµ t¹o ra mét ®iÒu minh rÊt ®Çy ®ñ r»ng Xcan-®in ®· hoµn toµn cã lý: duy tr× kiÖn hÕt søc bÊt lîi cho sù ph¸t triÓn cña lao ®éng, cña t×nh tr¹ng n«ng d©n bÞ buéc vµo ruéng ®Êt vµ t×nh tr¹ng s¸ng kiÕn c¸ nh©n vµ cña chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt nhá” c«ng x· n«ng th«n mang m·i tÝnh chÊt biÖt lËp ®¼ng cÊp, (284). "V× bÞ cét chÆt vµo phÇn ruéng ®−îc chia vµ vµo nh− thÕ lµ lµm cho t×nh c¶nh nh÷ng ng−êi v« s¶n n«ng c«ng x· cña hä, v× kh«ng cã kh¶ n¨ng ®i lao ®éng lµm ¨n ë th«n cµng trÇm träng thªm vµ lµm ®×nh trÖ sù ph¸t triÓn nh÷ng chç lao ®éng cã n¨ng suÊt h¬n vµ cã lîi h¬n cho kinh tÕ cña n−íc nhµ, mµ kh«ng mét chót nµo b¶o vÖ ®−îc b¶n th©n m×nh, nªn ng−êi n«ng d©n ph¶i n»m chÕt cøng "ng−êi v« s¶n ®Þnh c−" chèng l¹i nh÷ng h×nh thøc n« dÞch trong c¸i c¶nh sinh sèng hçn t¹p, lóc nhóc vµ kh«ng cã vµ lÖ thuéc cùc kú tåi tÖ, chèng l¹i viÖc h¹ tiÒn l−¬ng vµ n¨ng suÊt, tøc lµ c¶nh sinh sèng cña hä khi míi tho¸t khái nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh ho¹t xuèng møc thÊp nhÊt. chÕ ®é n«ng n«" (285). Nh− vËy lµ t¸c gi¶ xem xÐt tÊt c¶ Qua nh÷ng ®o¹n mµ chóng t«i ®· dÉn ra, ®éc gi¶ còng nh÷ng vÊn ®Ò sinh ho¹t cña n«ng d©n víi mét lËp tr−êng thuÇn tóy t− s¶n, nh−ng mÆc dÇu thÕ (hay nãi cho ®óng ®· cã thÓ nhËn thÊy r»ng Xcan-®in lµ mét ng−êi thï ®Þch h¬n: chÝnh v× thÕ) «ng còng ®· thÊy rÊt râ sù nguy h¹i mµ víi c«ng x· n«ng th«n. ¤ng ®· ®øng trªn quan ®iÓm cña viÖc buéc chÆt n«ng d©n vµo ruéng ®Êt ®· g©y ra cho toµn chÕ ®é t− h÷u, quan ®iÓm cña ®Çu ãc kinh doanh, v. v. bé sù ph¸t triÓn x· héi vµ cho b¶n th©n n«ng d©n. Sù nguy (tr. 142 vµ nh÷ng trang tiÕp sau) mµ ph¶n ®èi chÕ ®é c«ng h¹i Êy l¹i thÓ hiÖn ®Æc biÖt râ (chóng t«i xin nãi thªm) x· n«ng th«n vµ chÕ ®é chia ruéng ®Êt theo ®Þnh kú. Víi nh÷ng trong n«ng d©n c¸c tÇng líp d−íi, trong giai cÊp v« s¶n ng−êi bªnh vùc chÕ ®é c«ng x· n«ng th«n, Xcan-®in tuyªn bè n«ng th«n. Xcan-®in ®· nãi lªn ®iÒu ®ã mét c¸ch rÊt ®óng: r»ng "ph¸p luËt theo tËp qu¸n cæ x−a" ®· hÕt thêi råi: "Trong tÊt "ph¸p luËt lo l¾ng kh«ng ®Ó cho n«ng d©n kh«ng cã ®Êt, c¶ c¸c n−íc, khi d©n c− n«ng th«n cµng gÇn m«i tr−êng v¨n nh− vËy lµ rÊt tèt; nh−ng còng kh«ng nªn quªn r»ng nçi lo minh th× ph¸p luËt theo tËp qu¸n cña hä l¹i cµng mÊt tÝnh chÊt l¾ng Êy trong chÝnh ngay n«ng d©n l¹i v« cïng m·nh liÖt thuÇn khiÕt ban ®Çu, cµng bÞ h− háng ®i vµ biÕn chÊt ®i. Ng−êi ta h¬n bÊt cø mét nhµ lËp ph¸p nµo" (286). "Ngoµi viÖc n«ng còng thÊy hiÖn t−îng ®ã ë n−íc ta: quyÒn lùc cña c«ng x· n«ng d©n bÞ buéc chÆt vµo phÇn ruéng ®−îc chia vµ vµo c«ng d©n dÇn dÇn biÕn thµnh quyÒn lùc cña bän phó hµo, bän quan x·, l¹i cßn cã nhiÒu trë lùc vµ nhiÒu kho¶n chi tiªu l¹i n«ng th«n, vµ ®¸ng lÏ quyÒn lùc Êy bªnh vùc ng − êi n«ng do chÕ ®é liªn ®íi b¶o lÜnh vµ chÕ ®é giÊy th«ng hµnh néi 42*
  6. V. I. L ª - n i n Chóng ta tõ bá di s¶n nµo? 644 645 d©n vÒ ph−¬ng diÖn lµ mét con ng−êi th× nã l¹i biÕn thµnh gi¶i quyÕt ®−îc mét c¸ch c¨n b¶n vÊn ®Ò xÐt xem khi nµo cÇn c¸i ¸ch nÆng nÒ ®Ì lªn hä (143) - thËt lµ mét nhËn xÐt rÊt ph¶i chuyÓn nh− thÕ". Nh− vËy, Xcan-®in thï ghÐt chÕ ®é ®óng vµ ®· ®−îc v« sè nh÷ng sù thËt x¸c minh ®Çy ®ñ c«ng x· chØ ë khÝa c¹nh lµ c«ng x· ®· ng¨n c¶n sù ph¸t triÓn trong thêi gian ba chôc n¨m gÇn ®©y. "Gia ®×nh gia kinh tÕ vµ ng¨n c¶n kh«ng cho n«ng d©n rót ra khái c«ng x·, tr−ëng, chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt c«ng x·, ph¸p luËt theo kh«ng cho phÐp hä tõ bá ruéng ®Êt, nghÜa lµ «ng lªn ¸n chÕ tËp qu¸n", tÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã, theo Xcan-®in, ®· bÞ lÞch sö ®é c«ng x· theo mét quan ®iÓm gièng hÖt nh− quan ®iÓm døt kho¸t lªn ¸n råi. "Nh÷ng kÎ muèn vÜnh viÔn gi÷ l¹i cña "nh÷ng m«n ®å Nga"; sù thï ghÐt Êy hoµn toµn kh«ng cã cho chóng ta nh÷ng kû niÖm ®¸ng kÝnh Êy cña thêi x−a th× g× lµ gièng víi viÖc bªnh vùc nh÷ng lîi Ých tham lam cña bän nh− thÕ hä chøng tá r»ng hä lµ nh÷ng ng−êi cã nhiÒu kh¶ ®Þa chñ, víi viÖc bªnh vùc nh÷ng tµn tÝch vµ ®Çu ãc n«ng n«, n¨ng mª say mét lý t−ëng h¬n lµ thÊy ®−îc thùc tÕ vµ vµ víi sù can thiÖp vµo ®êi sèng cña n«ng d©n. CÇn hÕt søc hiÓu ®−îc b−íc tiÕn kh«ng g× ng¨n c¶n næi cña lÞch sö" chó ý ®Õn sù kh¸c nhau Êy, v× nh÷ng ng−êi d©n tóy ngµy (162), vµ trong c¸i nhËn xÐt ®óng ®¾n Êy, Xcan-®in l¹i ®−a nay chØ quen coi ph¸i "Tin tøc M¸t-xc¬-va" v. v. lµ thï ®Þch thªm vµo nh÷ng c©u ®¶ kÝch kÞch liÖt theo quan ®iÓm cña cña c«ng x· th× cè ý lµm ra vÎ nh− kh«ng hiÓu lµ cã thÓ cã ph¸i Man-se-xt¬. ¤ng nãi ë mét ®o¹n kh¸c: "ChÕ ®é sö mét lo¹i thï ®Þch nµo kh¸c cña c«ng x· c¶. dông ruéng ®Êt c«ng x· ®· ®Èy mäi ng−êi n«ng d©n vµo Quan ®iÓm chung cña Xcan-®in vÒ nh÷ng nguyªn nh©n mét c¶nh lÖ thuéc t«i mäi vµo toµn thÓ c«ng x·" (222). g©y ra t×nh c¶nh cïng khæ cña n«ng d©n lµ ë chç «ng cho Nh− vËy lµ ë Xcan-®in, viÖc thï ghÐt kh«ng khoan r»ng tÊt c¶ nh÷ng nguyªn nh©n Êy lµ nh÷ng tµn tÝch cña nh−îng ®èi víi c«ng x·, xuÊt ph¸t tõ mét lËp tr−êng chÕ ®é n«ng n«. Sau khi miªu t¶ n¹n ®ãi n¨m 1868, «ng thuÇn tóy t− s¶n, ®· ®i ®«i víi viÖc bªnh vùc triÖt ®Ó nªu lªn r»ng nh÷ng ng−êi chñ tr−¬ng duy tr× chÕ ®é n«ng nh÷ng lîi Ých cña n«ng d©n. Nh−ng sù thï ghÐt Êy ®èi n« ®· nh¾c tíi n¹n ®ãi ®ã víi mét niÒm vui cã ¸c ý, hä ®æ víi c«ng x· tuyÖt nhiªn kh«ng ®−a «ng ®Õn chç ®Ò ra téi cho sù gi¶i phãng n«ng d©n vµ cho viÖc thñ tiªu quyÒn nh÷ng dù ¸n ngu xuÈn lµ muèn dïng b¹o lùc ®Ó xãa bá b¶o hé cña chóa ®Êt, v. v.. Xcan-®in ®· kÞch liÖt ph¶n ®èi c«ng x· n«ng th«n vµ dïng b¹o lùc ®Ó thùc hiÖn mét chÕ lèi nh×n Êy. ¤ng nãi: "Nh÷ng nguyªn nh©n g©y ra t×nh ®é së h÷u ruéng ®Êt kh¸c, - tøc lµ nh÷ng dù ¸n mµ ngµy tr¹ng bÇn cïng hãa cña n«ng d©n lµ do chÕ ®é n«ng n« nay, nh÷ng ng−êi thï ®Þch víi c«ng x· th−êng hay v¹ch ®Ó l¹i (212), chø tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i lµ do sù hñy bá ra, hä chñ tr−¬ng can thiÖp th« b¹o vµo ®êi sèng n«ng chÕ ®é Êy g©y ra; còng do chÝnh nh÷ng nguyªn nh©n th«n vµ hä ph¶n ®èi chÕ ®é c«ng x·, tuyÖt nhiªn kh«ng chung Êy mµ phÇn lín n«ng d©n n−íc ta ®· ph¶i ë vµo ph¶i ®øng trªn quan ®iÓm lîi Ých cña n«ng d©n. Tr¸i l¹i, mét t×nh tr¹ng gÇn víi t×nh tr¹ng cña giai cÊp v« s¶n", vµ Xcan-®in c−¬ng quyÕt ph¶n ®èi viÖc ng−êi ta liÖt «ng vµo Xcan-®in nh¾c l¹i nh÷ng lêi nhËn xÐt ®· dÉn ra ë trªn vÒ hµng ngò nh÷ng ng−êi chñ tr−¬ng "thñ tiªu b»ng b¹o lùc cuéc c¶i c¸ch. C«ng kÝch sù ph©n chia tµi s¶n gi÷a nh÷ng chÕ ®é sö dông ruéng ®Êt c«ng x·" (144). ¤ng nãi: "B¶n ng−êi cïng trong mét gia ®×nh, nh− thÕ lµ mét ®iÒu v« lý: §iÒu lÖ ngµy 19 th¸ng Hai ®· rÊt s¸ng suèt cho phÐp n«ng "NÕu sù ph©n chia tµi s¶n qu¶ thËt cã g©y ra mét sù thiÖt d©n... tù m×nh chuyÓn... tõ chÕ ®é sö dông ruéng ®Êt c«ng h¹i t¹m thêi cho lîi Ých vËt chÊt cña n«ng d©n th× tr¸i l¹i x· sang chÕ ®é sö dông riªng tõng gia ®×nh. ThËt vËy, ngoµi viÖc ph©n chia ®ã ®· b¶o vÖ tù do c¸ nh©n cña hä vµ b¶o vÖ b¶n th©n nh÷ng ng−êi n«ng d©n ra th× kh«ng mét ai cã thÓ
  7. V. I. L ª - n i n Chóng ta tõ bá di s¶n nµo? 646 647 phÈm chÊt ®¹o ®øc cña gia ®×nh n«ng d©n, tøc lµ nh÷ng tuyÖt ®èi kh«ng hÒ nghÜ tíi n÷a, v× «ng ®· tin t−ëng s©u tµi s¶n tèi cao cña con ng−êi, nh÷ng tµi s¶n mµ kh«ng cã s¾c r»ng sau khi tÊt c¶ nh÷ng tµn tÝch Êy cña chÕ ®é n«ng chóng th× mäi tiÕn bé x· héi ®Òu kh«ng thÓ cã ®−îc" (217). n« ®· mÊt ®i th× lóc Êy, sÏ cã sù thÞnh v−îng chung. Quan Xcan-®in ®· nªu ra rÊt ®óng nh÷ng nguyªn nh©n thËt sù ®iÓm cña «ng chÝnh lµ mang tÝnh chÊt phñ ®Þnh: cø lo¹i bá cña c¸i chiÕn dÞch chèng l¹i nh÷ng sù ph©n chia ®ã: "nhiÒu tÊt c¶ nh÷ng trë lùc ng¨n c¶n sù ph¸t triÓn tù do cña n«ng ®Þa chñ ®· khuÕch ®¹i t¸c h¹i do nh÷ng viÖc ph©n chia tµi d©n, thñ tiªu nh÷ng sù rµng buéc do chÕ ®é n«ng n« ®Ó s¶n g©y ra vµ ®· xem nh÷ng viÖc ph©n chia ®ã, còng nh− l¹i, thÕ lµ tÊt c¶ sÏ tèt ®Ñp h¬n, trong c¸i thÕ giíi tèt ®Ñp bÖnh nghiÖn r−îu, lµ nguyªn nh©n g©y ra tÊt c¶ nh÷ng nhÊt nµy. Xcan-®in nãi: "ë ®©y (nghÜa lµ vÒ vÊn ®Ò n«ng hËu qu¶ vèn lµ do nh÷ng nguyªn nh©n nµo ®ã cña sù d©n), chÝnh quyÒn nhµ n−íc chØ cã mét con ®−êng ph¶i nghÌo khæ cña n«ng d©n mµ ra, tøc lµ do nh÷ng nguyªn theo lµ: lo¹i bá dÇn dÇn vµ liªn tôc nh÷ng nguyªn nh©n ®· nh©n mµ bän ®Þa chñ kh«ng chÞu thõa nhËn" (218). §èi ®−a n«ng d©n n−íc ta tíi t×nh tr¹ng ngu muéi vµ nghÌo víi nh÷ng kÎ nãi r»ng ngµy nay ng−êi ta nãi nhiÒu ®Õn khæ hiÖn nay vµ ®· lµm cho hä kh«ng ngåi dËy ®−îc vµ sù nghÌo khæ cña n«ng d©n, mµ tr−íc kia ch¼ng mÊy khi v−¬n lªn ®−îc" (224, do t«i viÕt ng¶). VÒ mÆt nµy, khi tr¶ thÊy nãi ®Õn, vµ do ®ã kÕt luËn r»ng t×nh c¶nh cña n«ng lêi nh÷ng ng−êi bªnh vùc chÕ ®é "c«ng x·" (nghÜa lµ bªnh d©n ®· khã kh¨n thªm th× Xcan-®in tr¶ lêi: "Muèn ®¸nh vùc chÕ ®é ®· trãi buéc n«ng d©n vµo c«ng x· vµ vµo phÇn gi¸ ®−îc ®óng nh÷ng thµnh qu¶ cña sù gi¶i phãng n«ng ruéng ®−îc chia cña hä), nh÷ng ng−êi cho r»ng nh− thÕ lµ d©n khái quyÒn lùc cña ®Þa chñ, khi ®em so s¸nh t×nh tr¸nh ®−îc "sù h×nh thµnh mét giai cÊp v« s¶n n«ng th«n" c¶nh ngµy nay víi t×nh c¶nh tr−íc kia cña hä, th× cã lÏ th× Xcan-®in ®· nãi mét c©u thËt lµ ®Æc s¾c. Xcan-®in nãi: ngay trong thêi kú n«ng n«, ph¶i xÐn bít nh÷ng phÇn "Lý lÏ Êy tù nã ph¶i sôp ®æ, mét khi chóng ta nh¾c ®Õn ruéng ®−îc chia cña n«ng d©n nh− ng−êi ta ®· xÐn sau nh÷ng ®Êt ®ai bao la trong n−íc ta cßn bá hoang v× thiÕu ngµy xãa bá chÕ ®é ®ã, vµ ph¶i b¾t hä chÞu tÊt c¶ nh÷ng ng−êi khai th¸c. NÕu luËt ph¸p kh«ng c¶n trë sù ph©n thø ®¶m phô mµ hä ®· ph¶i chÞu sau khi ®−îc gi¶i phèi tù nhiªn vÒ nh©n lùc, th× ë n−íc Nga, chØ nh÷ng phãng, råi sau ®ã xem xem nh÷ng ng−êi n«ng d©n chÞu ng−êi hµnh khÊt chuyªn nghiÖp, nh÷ng ng−êi h− háng ®ùng nh− thÕ nµo t×nh c¶nh Êy" (219). §ã lµ ®iÓm tiªu kh«ng sao söa ch÷a ®−îc vµ nh÷ng ng−êi nghiÖn r−îu cè biÓu nhÊt vµ quan träng nhÊt trong quan ®iÓm cña Xcan- tËt, míi cã thÓ thùc sù lµ nh÷ng ng−êi v« s¶n" (144) - ®ã lµ ®in: «ng quy tÊt c¶ nh÷ng nguyªn nh©n g©y ra ®êi sèng c¸i quan ®iÓm ®iÓn h×nh cña c¸c nhµ kinh tÕ häc vµ "c¸c khã kh¨n cña n«ng d©n vµo nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é nhµ khai s¸ng" cña thÕ kû XVIII, hä t−ëng r»ng viÖc thñ n«ng n«, c¸i chÕ ®é ®· ®Ó l¹i cho hä c¸c c«ng dÞch, c¸c tiªu chÕ ®é n«ng n« vµ tÊt c¶ nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é thø t«, t×nh tr¹ng ruéng ®Êt bÞ c¾t xÐn, t×nh tr¹ng nh©n ®ã sÏ ®em l¹i h¹nh phóc chung cho tÊt c¶ mäi ng−êi c¸ch con ng−êi kh«ng ®−îc b¶o ®¶m vµ t×nh tr¹ng n«ng trªn tr¸i ®Êt. - Ch¾c lµ mét ng−êi d©n tóy sÏ nh×n Xcan- d©n bÞ cét chÆt vµo ruéng ®Êt. Nh÷ng nguyªn nh©n g©y ra ®in víi mét th¸i ®é ng¹o m¹n vµ sÏ tuyªn bè r»ng «ng sù bÇn cïng hãa cña n«ng d©n cã thÓ lµ n»m trong chÝnh nµy chØ lµ mét ng−êi t− s¶n th«i. - Cè nhiªn Xcan-®in lµ ngay c¬ cÊu cña nh÷ng quan hÖ kinh tÕ - x· héi míi, trong mét ng−êi t− s¶n, nh−ng «ng lµ mét ng−êi ®¹i biÓu cho chÕ ®é kinh tÕ ®· ®−îc thiÕt lËp sau ngµy c¶i c¸ch, - ®iÒu t − t − ëng t − s ¶n tiÕn bé, cßn t − t − ëng cña ph¸i d©n tóy ®ã Xcan-®in kh«ng nh÷ng kh«ng thÊy mµ thËm chÝ cßn
  8. V. I. L ª - n i n Chóng ta tõ bá di s¶n nµo? 648 649 lµ t− t−ëng tiÓu t− s¶n vµ trªn nhiÒu ®iÓm, cßn lµ ph¶n ®iÓm cña «ng, ng−êi ta cã thÓ gäi Xcan-®in lµ mét nhµ t− ®éng n÷a. Cßn vÒ nh÷ng lîi Ých thùc tÕ vµ cô thÓ cña n«ng s¶n - khai s¸ng. Quan ®iÓm cña «ng gièng quan ®iÓm cña d©n, lµ nh÷ng c¸i tr−íc kia vµ ngµy nay vÉn phï hîp víi c¸c nhµ kinh tÕ häc håi thÕ kû XVIII mét c¸ch rÊt râ rÖt (lÏ nh÷ng yªu cÇu cña toµn bé sù ph¸t triÓn x· héi th× "nhµ t− tÊt nhiªn lµ nh÷ng quan ®iÓm cña c¸c nhµ kinh tÕ häc nµy s¶n" Êy l¹i biÕt c¸ch bªnh vùc h¬n c¶ mét «ng d©n tóy!* ®−îc ph¶n chiÕu qua c¸i tÊm l¨ng kÝnh nh÷ng ®iÒu kiÖn §Ó hoµn thµnh viÖc nhËn xÐt nh÷ng quan ®iÓm cña Nga); vµ «ng ®· ph¶n ¸nh kh¸ râ tÝnh chÊt "khai s¸ng" Xcan-®in, chóng t«i xin nãi thªm r»ng «ng lµ mét ng−êi chung cña "di s¶n" nh÷ng n¨m 60. Gièng hÖt nh− nh÷ng cõu ®Þch cña chÕ ®é ®¼ng cÊp vµ lµ ng−êi chñ tr−¬ng mét nhµ khai s¸ng ph−¬ng T©y vµ phÇn lín nh÷ng nhµ v¨n ph¸p chÕ duy nhÊt cho tÊt c¶ mäi ng−êi; r»ng "vÒ mÆt lý cña nh÷ng n¨m 60, Xcan-®in thï ghÐt s©u s¾c chÕ ®é n«ng luËn", «ng t¸n thµnh viÖc thñ tiªu ®¼ng cÊp trong c¸c th«n n« vµ tÊt c¶ nh÷ng hËu qu¶ cña chÕ ®é ®ã trong lÜnh vùc x·; r»ng «ng lµ ng−êi nhiÖt t×nh ñng hé chñ tr−¬ng më kinh tÕ, x· héi vµ ph¸p lý. §ã lµ ®Æc ®iÓm thø nhÊt cña mang nÒn gi¸o dôc quèc d©n, nhÊt lµ gi¸o dôc phæ th«ng, "nhµ khai s¸ng". Mét ®Æc ®iÓm thø hai, chung cho tÊt c¶ lµ ng−êi t¸n thµnh chÕ ®é tù qu¶n vµ thiÕt lËp c¸c héi "nh÷ng nhµ khai s¸ng" ë Nga, lµ: hä ®Òu lµ nh÷ng ng−êi ®ång ®Þa ph−¬ng, lµ ng−êi chñ tr−¬ng më réng tÝn dông nhiÖt t×nh bªnh vùc chñ tr−¬ng më réng gi¸o dôc, bªnh n«ng nghiÖp, vµ nhÊt lµ thø tÝn dông lo¹i nhá, v× nhu cÇu vùc chÕ ®é tù qu¶n, quyÒn tù do, nh÷ng nÕp sèng ¢u ch©u mua ®Êt lµ rÊt m¹nh trong n«ng d©n. ë chç nµy n÷a, "con vµ nãi chung, viÖc ¢u hãa n−íc Nga trong tÊt c¶ c¸c lÜnh ng−êi theo ph¸i Man-se-xt¬" l¹i lé ra râ rµng: vÝ dô nh− vùc. Vµ cuèi cïng, ®Æc ®iÓm thø ba cña "nhµ khai s¸ng" lµ Xcan-®in tuyªn bè r»ng c¸c nhµ ng©n hµng cña c¸c héi ë chç «ng ta bªnh vùc lîi Ých cña quÇn chóng nh©n d©n, ®ång ®Þa ph−¬ng vµ cña c¸c thµnh phè lµ mét "kiÓu ng©n chñ yÕu lµ cña n«ng d©n (trong thêi ®¹i nh÷ng nhµ khai hµng gia tr−ëng hay nguyªn thñy", kiÓu ng©n hµng ®ã s¸ng, n«ng d©n vÉn ch−a ®−îc hoµn toµn gi¶i phãng, hay ph¶i nh−êng chç cho nh÷ng ng©n hµng t−, v× lo¹i nµy cã chØ míi ë trªn con ®−êng ®−îc gi¶i phãng th«i) vµ ë chç "tÊt c¶ nh÷ng tÝnh −u viÖt" (80). Ng−êi ta cã thÓ lµm cho lµ «ng ta thµnh thùc tin t−ëng r»ng sù xãa bá nh÷ng tµn ®Êt ®ai cã gi¸ trÞ qua viÖc "khuÕch tr−¬ng c«ng nghiÖp vµ tÝch cña nã sÏ ®−a l¹i phóc lîi chung cho tÊt c¶ mäi ng−êi, th−¬ng nghiÖp trong c¸c tØnh ë n−íc ta" (71), v. v.. cho nªn «ng ta còng thµnh thùc muèn gãp phÇn vµo c«ng C hóng ta tãm t¾t l¹i. Do tÝnh chÊt cña nh÷ng quan cuéc Êy. Ba ®Æc ®iÓm ®ã lµ thùc chÊt cña c¸i mµ chóng ta gäi lµ "di s¶n cña nh÷ng n¨m 60"; vµ còng cÇn nhÊn m¹nh _________ r»ng trong di s¶n Êy kh«ng cã c¸i g× lµ d©n tóy chñ nghÜa * Vµ ng−îc l¹i: xÐt vÒ néi dung th× tÊt c¶ nh÷ng biÖn ph¸p thùc tiÔn tiÕn c¶. ë Nga, nhiÒu t¸c gi¶ cã c¸c ®Æc ®iÓm Êy trong c¸c quan bé cña ph¸i d©n tóy ®Òu cã tÝnh chÊt hoµn toµn t− s¶n, nghÜa lµ nh÷ng biÖn ®iÓm cña hä vµ hä kh«ng bao giê cã c¸i g× gièng víi chñ ph¸p ®ã ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho chÝnh ngay sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa d©n tóy c¶. Khi mét t¸c gi¶ cã thÕ giíi quan phï hîp nghÜa t− b¶n vµ chØ riªng cho sù ph¸t triÓn ®ã th«i. ChØ cã ng−êi tiÓu t− s¶n míi cã thÓ t−ëng t−îng ra mét thø lý luËn cho r»ng sù më réng quyÒn së víi nh÷ng ®Æc ®iÓm nãi trªn ®©y th× mäi ng−êi lu«n lu«n h÷u ruéng ®Êt cña n«ng d©n, sù gi¶m thuÕ, sù di d©n néi ®Þa, tÝn dông, sù coi ng−êi Êy lµ ng−êi "®· gi÷ ®−îc truyÒn thèng cña tiÕn bé kü thuËt, sù chØnh ®èn viÖc tiªu thô s¶n phÈm vµ c¸c biÖn ph¸p nh÷ng n¨m 60", bÊt luËn th¸i ®é cña ng−êi Êy ®èi víi chñ kh¸c cïng mét lo¹i nh− thÕ, sÏ phôc vô lîi Ých cña mét "nÒn s¶n xuÊt nh©n nghÜa d©n tóy nh− thÕ nµo. §óng nh− thÕ, ch¼ng h¹n nh− d©n" nµo ®ã.
  9. V. I. L ª - n i n Chóng ta tõ bá di s¶n nµo? 650 651 vÒ «ng Xta-xi-u-lª-vÝch, lµ ng−êi võa ®−îc kû niÖm ngµy sinh, ph©n biÖt c¸c thêi kú lÞch sö) sù bªnh vùc mét c¸ch vô lîi th× kh«ng ai cã ý nghÜ viÖn lÏ «ng nµy thï ghÐt chñ nghÜa d©n nh÷ng lîi Ých cña mét thiÓu sè. Kh«ng nªn quªn r»ng ë thÕ kû tóy hay thê ¬ víi nh÷ng vÊn ®Ò mµ ph¸i d©n tóy ®· nªu ra, ®Ó XVIII, vµo thêi kú nh÷ng nhµ khai s¸ng (mµ d− luËn chung cho r»ng «ng ®· "tõ bá di s¶n". Vµ nÕu chóng t«i lÊy Xcan-®in* th−êng ®em xÕp vµo hµng nh÷ng ng−êi h−íng ®¹o cña giai cÊp ra ®Ó dÉn chøng th× chÝnh lµ v× ng−êi ®¹i biÓu hiÓn nhiªn nµy t− s¶n), vµ khi mµ nh÷ng nhµ trÝ thøc khai s¸ng ë n−íc ta vµo cña "di s¶n" l¹i ®ång thêi còng lµ kÎ thï kh«ng ®éi trêi chung håi nh÷ng n¨m 40 - 60 viÕt, th× tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò x· héi cña nh÷ng thiÕt chÕ cæ lç mµ ph¸i d©n tóy ®· muèn g¸nh lÊy chung quy ®Òu chØ lµ vÊn ®Ò ®Êu tranh chèng chÕ ®é n«ng n« tr¸ch nhiÖm bªnh vùc. vµ nh÷ng tµn tÝch cña nã. Håi ®ã, nh÷ng quan hÖ kinh tÕ - x· Chóng t«i ®· nãi ë trªn r»ng Xcan-®in lµ mét ng−êi t− héi míi, còng nh− nh÷ng m©u thuÉn cña nh÷ng quan hÖ ®ã, s¶n. Chóng t«i ®· ®−a ra ®Çy ®ñ chøng cí vÒ ®iÒu ®ã, ®Òu chØ míi cßn lµ ph«i thai. Cho nªn vµo håi ®ã, ch−a thÊy tuy nhiªn còng cÇn ph¶i nãi thªm r»ng ë n−íc ta, vÒ c¸i tõ t− s¶n, ng−êi ta th−êng cã mét nhËn thøc kh«ng ®óng, nh÷ng nhµ t− t−ëng cña giai cÊp t− s¶n biÓu lé mét tÝnh chÊt vô chËt hÑp, phi lÞch sö, v× ng−êi ta g¾n vµo ®Êy (mµ kh«ng lîi nµo c¶; mµ tr¸i l¹i, ë ph−¬ng T©y còng nh− ë Nga, hä ®· thµnh thùc tin t−ëng vµo sù phån vinh chung vµ thµnh thùc _________ mong −íc nh− vËy; thùc ra, hä kh«ng thÊy (vµ mét phÇn th× hä * Cã thÓ ng−êi ta sÏ b¸c l¹i chóng t«i r»ng sù thï ghÐt cña Xcan-®in ®èi ch−a thÓ thÊy) ®−îc nh÷ng m©u thuÉn cña c¸i chÕ ®é ®· ph¸t víi chÕ ®é c«ng x·, còng nh− giäng v¨n cña «ng, ®Òu kh«ng tiªu biÓu cho sinh ra tõ trong lßng chÕ ®é n«ng n«. Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn nh÷ng n¨m 60. Nh−ng vÊn ®Ò kh«ng ph¶i chØ lµ ë c«ng x· mµ th«i. VÊn ®Ò mµ Xcan-®in ®· trÝch dÉn A-®am XmÝt trong mét ®o¹n s¸ch lµ ë nh÷ng quan ®iÓm chung cña tÊt c¶ "nh÷ng nhµ khai s¸ng", nh÷ng cña «ng: chóng ta ®· thÊy r»ng nh÷ng quan ®iÓm cña «ng, quan ®iÓm mµ Xcan-®in còng t¸n thµnh. Cßn vÒ giäng v¨n cña «ng th× thùc còng nh− tÝnh chÊt cña lËp luËn cña «ng, ë nhiÒu ®iÓm, ®Òu lµ ra cã lÏ nã kh«ng ®−îc tiªu biÓu cho l¾m, do tÝnh chÊt thËn träng b×nh tÜnh, «n hßa vµ chñ tr−¬ng mét sù tiÕn bé tuÇn tù, v. v. ¡ng-ghen gäi Xcan-®in lÆp l¹i nh÷ng luËn ®iÓm cña nhµ t− t−ëng vÜ ®¹i Êy cña giai lµ mét liberalkonservativ 1) kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã lý. Nh−ng nÕu dÉn cÊp t− s¶n tiªn tiÕn. chøng mét ng−êi ®¹i biÓu cho di s¶n mµ giäng v¨n cã tÝnh chÊt tiªu biÓu Bëi thÕ, nÕu chóng ta ®em nh÷ng nguyÖn väng thùc tiÔn cña h¬n th× thø nhÊt, nh− thÕ cã thÓ cã nh÷ng ®iÒu bÊt tiÖn v× nhiÒu lý do vµ Xcan-®in, mét mÆt ®èi chiÕu víi nh÷ng quan ®iÓm cña ph¸i hai lµ, cã thÓ g©y ra nh÷ng hiÓu lÇm mét khi cÇn ph¶i ®èi chiÕu víi chñ d©n tóy, vµ mÆt kh¸c, ®èi chiÕu víi th¸i ®é cña "c¸c m«n ®å nghÜa d©n tóy ngµy nay 171. Do tÝnh chÊt cña nhiÖm vô mµ chóng t«i tù Nga" ®èi víi nh÷ng nguyÖn väng nµy, th× chóng ta sÏ thÊy r»ng v¹ch ra th× bµi h¸t hay hay kh«ng (tr¸i víi c©u tôc ng÷) kh«ng ph¶i lµ v× "nh÷ng m«n ®å" lu«n lu«n ñng hé nguyÖn väng cña Xcan-®in, giäng h¸t, vµ c¸i giäng h¸t tuyÖt nhiªn kh«ng cã tÝnh chÊt ®iÓn h×nh ®ã cña v× nh÷ng nguyÖn väng nµy biÓu hiÖn lîi Ých cña nh÷ng giai cÊp Xcan-®in l¹i cµng lµm næi bËt "bµi h¸t" cña «ng, nghÜa lµ c¸i néi dung t− tiÕn bé trong x· héi, biÓu hiÖn nh÷ng lîi Ých thiÕt th©n cña toµn t−ëng cña «ng. Mµ chóng t«i th× chØ chó ý ®Õn néi dung Êy th«i. Khi chóng t«i ®Þnh so s¸nh nh÷ng ng−êi ®¹i biÓu cho di s¶n víi ph¸i d©n tóy ngµy bé sù ph¸t triÓn x· héi trªn con ®−êng ®ang ®i, nghÜa lµ trªn nay th× chóng t«i còng chØ c¨n cø vµo néi dung nh÷ng quan ®iÓm cña c¸c con ®−êng t− b¶n chñ nghÜa. Cßn vÒ nh÷ng ®iÓm thay ®æi mµ t¸c gi¶ (chø kh«ng c¨n cø vµo giäng v¨n cña hä) mµ ®èi chiÕu. ph¸i d©n tóy ®· ®−a vµo trong nh÷ng nguyÖn väng thùc tiÔn ®ã 1) ― ng−êi b¶o thñ «n hßa170 cña Xcan-®in hay lµ ®−a vµo trong c¸ch ®Æt vÊn ®Ò cña «ng, th×
  10. V. I. L ª - n i n Chóng ta tõ bá di s¶n nµo? 652 653 ®Òu lµ nh÷ng ®iÓm thay ®æi tiªu cùc, vµ ®· bÞ "nh÷ng m«n quan ®iÓm chung cña hai «ng En-ghen-h¸c vµ Xcan-®in nãi ®å" b¸c bá. Nh÷ng ng−êi nµy kh«ng "®¶ kÝch" "di s¶n" (nãi riªng; thø hai lµ nh÷ng quan ®iÓm cña riªng ph¸i d©n tóy. En- r»ng hä ®¶ kÝch th× lµ mét ®iÒu bÞa ®Æt phi lý), hä ®¶ kÝch ghen-h¸c ®· thµnh mét ng−êi d©n tóy råi, nh−ng trong quan nh÷ng c¸i g× lµ l·ng m¹n vµ tiÓu t− s¶n mµ ph¸i d©n tóy ®iÓm cña «ng, l¹i cßn cã nhiÒu ®iÓm chung víi tÊt c¶ nh÷ng nhµ ®· ®em thªm vµo trong di s¶n. B©y giê ®©y, chóng ta sÏ khai s¸ng, nhiÒu ®iÒu mµ chñ nghÜa d©n tóy ngµy nay ®· bá ®i xÐt ®Õn nh÷ng c¸i ®· ®−îc thªm vµo ®ã. hay söa ®æi l¹i, nhiÒu ®Õn nçi ng−êi ta kh«ng biÕt nªn xÕp «ng vµo ®©u cho ®óng: vµo sè nh÷ng ng−êi ®¹i biÓu cho "di s¶n" II kh«ng cã mét chót mµu s¾c d©n tóy nµo c¶, hay vµo sè nh÷ng NH÷NG C¸I Mµ CHñ NGHÜA D©n TóY §· TH£M ng−êi d©n tóy? VµO "DI S¶N" Së dÜ En-ghen-h¸c gÇn víi nh÷ng ®¹i biÓu cho "di s¶n", tr−íc hÕt lµ v× nh÷ng quan ®iÓm rÊt thùc tÕ cña «ng, v× c¸ch Tõ Xcan-®in, chóng ta h·y nãi sang En-ghen-h¸c. gi¶n dÞ vµ th¼ng th¾n cña «ng khi m« t¶ hiÖn thùc, vµ v× «ng Nh÷ng bøc th− "Tõ chèn th«n quª" cña «ng còng lµ nh÷ng th¼ng tay v¹ch trÇn tÊt c¶ nh÷ng mÆt tiªu cùc cña "c¸c nÒn bµi tiÓu luËn cña mét nhµ chÝnh luËn viÕt vÒ n«ng th«n, mãng" nãi chung vµ cña n«ng d©n nãi riªng, - cña chÝnh "nh÷ng cho nªn s¸ch cña «ng vÒ néi dung vµ ngay c¶ vÒ h×nh nÒn mãng mµ viÖc lý t−ëng hãa mét c¸ch gi¶ dèi vµ t« hång thøc, còng rÊt gièng s¸ch cña Xcan-®in. En-ghen-h¸c cã chóng lµ bé phËn cÊu thµnh tÊt yÕu cña chñ nghÜa d©n tóy. Chñ tµi h¬n Xcan-®in, vµ nh÷ng bøc th− tõ n«ng th«n cña nghÜa d©n tóy cña En-ghen-h¸c biÓu lé ra mét c¸ch h·y cßn rÊt «ng ®Òu ® −îc viÕt b»ng mét lèi v¨n sinh ®éng h¬n yÕu ít vµ rôt rÌ, vµ chÝnh v× thÕ mµ m©u thuÉn trùc tiÕp vµ râ nhiÒu vµ cã nhiÒu h×nh ¶nh h¬n. ¤ng kh«ng lý luËn dµi rµng víi bøc tranh thùc tÕ cña n«ng th«n mµ «ng ®· m« t¶ rÊt dßng nh− vÞ t¸c gi¶ nghiªm nghÞ cña cuèn "ë miÒn hÎo tµi t×nh; vµ nÕu cã nhµ kinh tÕ häc hay nhµ chÝnh luËn nµo lÊy l¸nh vµ ë thñ ®«", nh−ng tr¸i l¹i «ng ®· cho chóng ta rÊt nh÷ng tµi liÖu vµ nh÷ng ý kiÕn quan s¸t cña En-ghen-h¸c* ®Ó nhiÒu h×nh ¶nh h¬n vµ rÊt nhiÒu nhËn ®Þnh chÝnh x¸c lµm c¬ s¬ cho nh÷ng nhËn xÐt cña hä vÒ n«ng th«n th× hä kh«ng h¬n. Chóng ta kh«ng lÊy lµm ng¹c nhiªn khi thÊy r»ng thÓ nµo l¹i rót ra ë ®Êy nh÷ng kÕt luËn d©n tóy chñ nghÜa ®−îc. Lý quyÓn s¸ch cña En-ghen-h¸c ®· ® −îc c«ng chóng hoan t−ëng hãa ng−êi n«ng d©n vµ c«ng x· cña hä lµ mét trong nh÷ng nghªnh trong mét thêi gian l©u nh− vËy vµ míi ®©y, l¹i ®−îc t¸i b¶n n÷a, trong khi ®ã th× t¸c phÈm cña Xcan- _________ ®in hÇu nh− ®· hoµn toµn bÞ bá quªn, mÆc dÇu nh÷ng * Nh©n tiÖn còng xin nãi r»ng lµm nh− thÕ kh«ng nh÷ng sÏ rÊt thó vÞ bøc th− cña En-ghen-h¸c b¾t ®Çu ®−îc ®¨ng trong t¹p vµ bæ Ých, mµ ®èi víi mét nhµ kinh tÕ häc muèn nghiªn cøu, lµm nh− thÕ chÝ "Ký sù n−íc nhµ" sau t¸c phÈm cña Xcan-®in chØ cã cßn lµ mét ph−¬ng ph¸p hoµn toµn chÝnh ®¸ng. NÕu c¸c nhµ b¸c häc tin hai n¨m th«i. Cho nªn chóng t«i kh«ng cÇn ph¶i tr×nh vµo nh÷ng tµi liÖu cña cuéc ®iÒu tra, vµo nh÷ng c©u tr¶ lêi vµ nh÷ng chøng bµy víi ®éc gi¶ vÒ néi dung cuèn s¸ch cña En-ghen-h¸c, cí cña mét sè ®«ng nghiÖp chñ th−êng hay thiªn lÖch, Ýt am hiÓu, kh«ng cã nh÷ng quan ®iÓm chÆt chÏ vµ kh«ng suy nghÜ kü vÒ nh÷ng ý kiÕn cña vµ chóng t«i chØ xin v¾n t¾t nhËn ®Þnh nh÷ng quan ®iÓm m×nh, - th× t¹i sao l¹i kh«ng tin vµo nh÷ng ®iÒu nhËn xÐt ®· ®−îc thu thËp cña «ng vÒ hai mÆt: thø nhÊt lµ nh÷ng quan ®iÓm vèn cã trong m−êi mét n¨m trêi cña mét ng−êi cã ãc quan s¸t rÊt s¸ng suèt, tuyÖt cña nh÷ng ng−êi ®¹i diÖn cho "di s¶n" nãi chung, vµ nh÷ng ®èi ch©n thµnh vµ ®· tõng nghiªn cøu rÊt chu ®¸o nh÷ng ®iÒu m×nh nãi?
  11. V. I. L ª - n i n Chóng ta tõ bá di s¶n nµo? 654 655 bé phËn cÊu thµnh tÊt yÕu cña chñ nghÜa d©n tóy vµ kh«ng phï hîp víi b¶n th©n h×nh thøc ®ã). En-ghen-h¸c ®· nªu nh÷ng ng−êi d©n tóy thuéc tÊt c¶ c¸c mµu s¾c, tõ «ng V. lªn r»ng trong ho¹t ®éng kinh tÕ cña hä, n«ng d©n cã xu h−íng V. ®Õn «ng Mi-khai-lèp-xki, ®Òu ®· gãp mét phÇn rÊt lín trë thµnh cu-l¾c: "mçi ng−êi n«ng d©n ®Òu cã tÝnh chÊt cu-l¾c vµo c¸i xu h−íng muèn lý t−ëng hãa vµ t« hång cho c«ng trªn mét møc ®é nµo ®ã" (tr. 491), "lý t−ëng cu-l¾c ngù trÞ trong x·". En-ghen-h¸c th× kh«ng hÒ t« hång nh− thÕ. Tr¸i víi n«ng d©n"... "T«i ®· nhiÒu lÇn v¹ch ra r»ng chñ nghÜa c¸ nh©n, nh÷ng c©u ng−êi ta th−êng nãi vÒ tinh thÇn c«ng x· cña tÝnh Ých kû, xu h−íng bãc lét ng−êi kh¸c lµ t− t−ëng rÊt ph¸t n«ng d©n n−íc ta, tr¸i víi viÖc th−êng hay ®em "tinh thÇn triÓn trong n«ng d©n"... "Mçi ng−êi ®Òu h·nh diÖn cho m×nh lµ céng ®ång" Êy ®èi lËp víi chñ nghÜa c¸ nh©n cña thµnh mét con c¸ m¨ng vµ t×m c¸ch ®Ó nuèt con c¸ bèng nhá". Xu thÞ, víi sù c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ t− b¶n chñ nghÜa, h−íng cña n«ng d©n hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ ®i tíi chÕ ®é v. v. En-ghen-h¸c hoµn toµn th¼ng tay bãc trÇn chñ nghÜa "c«ng x·", ®i tíi "nÒn s¶n xuÊt nh©n d©n", mµ lµ ®i tíi chÕ ®é c¸ nh©n kú qu¸i cña ng−êi tiÓu n«ng. ¤ng ®· chØ ra rÊt tØ tiÓu t− s¶n th«ng th−êng nhÊt mµ tÊt c¶ c¸c x· héi t− b¶n chñ mØ r»ng "khi ®ông tíi vÊn ®Ò tµi s¶n th× n«ng d©n n−íc ta nghÜa ®Òu cã, - ®ã lµ ®iÒu mµ En-ghen-h¸c ®· nªu lªn rÊt râ tá ra cã ®Çu ãc t− h÷u ®Õn cïng cùc" (tr. 62, trÝch dÉn theo rµng. ¤ng ®· nhËn thÊy vµ x¸c minh ch¾c ch¾n r»ng ng−êi b¶n in n¨m 1885); r»ng n«ng d©n kh«ng thÓ chÞu ®ùng n«ng d©n kh¸ gi¶ cã xu h−íng muèn lao vµo nh÷ng c«ng viÖc ®−îc chÕ ®é "lao ®éng tËp thÓ", vµ c¨m ghÐt chÕ ®é lao kinh doanh th−¬ng nghiÖp (363), muèn tung lóa m× ra ®Ó ®æi ®éng Êy lµ v× nh÷ng lý do hoµn toµn c¸ nh©n vµ Ých kû: khi lÊy lao ®éng, muèn mua søc lao ®éng cña ng−êi mu-gÝch nghÌo lao ®éng tËp thÓ th× mçi ng−êi "®Òu sî m×nh lµm viÖc (tr. 457, 492, vµ nh÷ng trang kh¸c), nãi theo ng«n ng÷ cña c¸c nhiÒu h¬n ng−êi kh¸c" (tr. 206). Mèi lo Êy l¹i cµng trë nªn nùc c−êi ®Õn cao ®é (thËm chÝ cßn cã thÓ mang tÝnh chÊt nhµ kinh tÕ häc, nghÜa lµ nh÷ng n«ng d©n lµm ¨n khÊm kh¸ cã bi hµi n÷a) khi t¸c gi¶ kÓ l¹i chuyÖn nh÷ng ng−êi ®µn bµ xu h−íng biÕn thµnh giai cÊp t− s¶n n«ng th«n. En-ghen-h¸c cïng ë chung mét nhµ, ¨n uèng chung nhau vµ cïng nãi: "NÕu kh«ng tæ chøc nÒn kinh tÕ ¸c-ten, mµ n«ng d©n cø cµy chung mét gia ®×nh mµ mçi ng−êi l¹i chØ röa c¸i gãc bµn cÊy riªng lÎ, th× dÉu cho ®Êt ®ai cã thõa ra ch¨ng n÷a, ng−êi ta chç m×nh ngåi ¨n th«i, hay thay phiªn nhau v¾t s÷a bß, còng sÏ thÊy trong n«ng d©n lµm ruéng, cã nh÷ng ng−êi kh«ng mçi ng−êi lÊy s÷a riªng cho con m×nh (v× sî ng−êi kh¸c cã ruéng ®Êt vµ nh÷ng cè n«ng. H¬n thÕ n÷a: t«i nghÜ r»ng sù lÊy hÕt s÷a) vµ nÊu riªng ch¸o cho con m×nh (tr. 323). En- chªnh lÖch vÒ cña c¶i gi÷a n«ng d©n cã lÏ sÏ cßn lín h¬n b©y ghen-h¸c ®−a ra rÊt nhiÒu chi tiÕt, dïng v« sè thÝ dô ®Ó giê nhiÒu. MÆc dÇu ruéng ®Êt thuéc quyÒn së h÷u c«ng x·, x¸c minh ®iÒu ®ã, khiÕn kh«ng thÓ nµo cho r»ng nh÷ng sù nh−ng bªn c¹nh "nh÷ng ng−êi giµu", còng sÏ cã nhiÒu cè n«ng viÖc ®ã ®Òu lµ ngÉu nhiªn ®−îc. ChØ cã thÓ cã mét trong thùc tÕ ®· bÞ t−íc ®o¹t ruéng ®Êt. NÕu t«i cã quyÒn së h÷u hai ®iÒu sau ®©y: hoÆc lµ En-ghen-h¸c lµ mét nhµ quan s¸t ruéng ®Êt mµ kh«ng cã vèn vµ dông cô ®Ó cµy bõa th× c¸i tåi vµ kh«ng ®¸ng tin cËy chót nµo, hoÆc lµ tÊt c¶ nh÷ng quyÒn ®ã cã nghÜa lý g× ®èi víi t«i vµ con c¸i t«i? Nh− vËy th× ®iÒu ng−êi ta th−êng kÓ lÓ vÒ tinh thÇn tËp thÓ vµ ®øc tÝnh ch¼ng kh¸c g× ®em ruéng ®Êt cho mét ng−êi mï vµ b¶o anh ta: tËp thÓ cña n«ng d©n n−íc ta chØ lµ mét ®iÒu hoµn toµn bÞa ¨n ®i!" (tr. 370). "Kinh tÕ ¸c-ten" ®øng ®¬n ®éc ë ®©y nh− mét ®Æt, nã g¸n cho nÒn kinh tÕ nh÷ng ®Æc ®iÓm kh«ng phï ®iÒu mØa mai ®¸ng buån, nh− mét niÒm −íc mong ng©y th¬, hîp víi h×nh thøc së h÷u ruéng ®Êt (mµ chÝnh ngay nh÷ng mét − íc mong kh«ng nh÷ng ®· kh«ng xuÊt ph¸t tõ nh÷ng sù ph−¬ng diÖn hµnh chÝnh thuÕ khãa cña h×nh thøc ®ã còng
  12. V. I. L ª - n i n Chóng ta tõ bá di s¶n nµo? 656 657 thËt vÒ n«ng d©n mµ tr¸i l¹i cßn râ rµng bÞ nh÷ng sù thËt cña hä. NÕu kh«ng cã ng−êi nµo nh×n ngã ®Õn hä th× hä sÏ ®èt ®ã b¸c bá vµ lo¹i trõ. hÕt rõng, giÕt hÕt chim, diÖt trõ hÕt c¸, hä sÏ ph¸ háng ®Êt vµ Mét ®Æc ®iÓm kh¸c lµm cho En-ghen-h¸c gÇn víi cuèi cïng sÏ chÕt ®ãi" (398). Xin b¹n ®äc h·y nãi cho chóng t«i nh÷ng ®¹i biÓu cña c¸i di s¶n hoµn toµn kh«ng cã mµu s¾c biÕt r»ng, ch¼ng h¹n ®èi víi nh÷ng ®¹o luËt mµ ph¸i d©n tóy d©n tóy chñ nghÜa, lµ ë chç «ng tin r»ng nh÷ng tµn tÝch vÉn rÊt −a thÝch, tøc lµ ®¹o luËt cÊm nh−îng l¹i nh÷ng phÇn ®Êt cña chÕ ®é n«ng n« vµ c¸i quy chÕ riªng cña chÕ ®é ®ã lµ ®−îc chia th× liÖu t¸c gi¶ nµy cßn cã thÓ cã mét chót c¶m t×nh nguyªn nh©n c¨n b¶n, nguyªn nh©n s©u xa g©y ra c¶nh nµo kh«ng? LiÖu t¸c gi¶ nµy cã thÓ nãi ®−îc ®iÒu g× gièng nh− cùc khæ cña n«ng d©n. Cø quÐt s¹ch nh÷ng tµn tÝch Êy vµ c©u mµ chóng t«i ®· trÝch dÉn cña mét trong nh÷ng cét trô cña c¸i quy chÕ Êy ®i lµ mäi viÖc ®Òu sÏ æn tháa c¶. Sù thï ®Þch tê "Cña c¶i n−íc Nga" kh«ng? LiÖu t¸c gi¶ nµy cã thÓ ®ång ý tuyÖt ®èi cña En-ghen-h¸c ®èi víi quy chÕ ®ã, nh÷ng lêi víi «ng N. Ca-r−-sÐp, mét cét trô kh¸c cña tê t¹p chÝ nãi trªn, «ng chÕ giÔu chua cay tÊt c¶ c¸i ý ®Þnh x©y dùng h¹nh khi «ng nµy chØ trÝch c¸c héi ®ång ®Þa ph−¬ng cÊp tØnh ë n−íc phóc cho n«ng d©n b»ng mét thø quy chÕ tõ trªn ®−a ta (trong nh÷ng n¨m 90 ®Êy!) lµ ®· "kh«ng t×m ®−îc chç" "cho xuèng, th× tr¸i ng−îc rÊt râ rµng víi nh÷ng hy väng mµ nh÷ng mãn chi tiªu th−êng xuyªn, to lín vµ quan träng, nh»m ph¸i d©n tóy ®· ®Æt vµo "lý trÝ vµ l−¬ng t©m, sù hiÓu biÕt tæ chøc lao ®éng n«ng nghiÖp", kh«ng?* vµ lßng yªu n−íc cña nh÷ng giai cÊp l·nh ®¹o" (lêi «ng I- Chóng t«i nªu ra mét ®iÓm n÷a ®· lµm cho En-ghen-h¸c gÇn u-gia-cèp trong tê "Cña c¶i n−íc Nga", 1896, sè 12, tr. 106), víi Xcan-®in: ®ã lµ th¸i ®é kh«ng tù gi¸c cña nhiÒu nguyÖn tr¸i ng−îc víi kÕ ho¹ch kh«ng t−ëng cña ph¸i d©n tóy vÒ väng vµ biÖn ph¸p thuÇn tóy t− s¶n. Kh«ng ph¶i «ng muèn lý "tæ chøc s¶n xuÊt", v. v... Chóng ta nªn nhí r»ng víi th¸i t−ëng hãa nh÷ng ng−êi tiÓu t− s¶n, muèn nãi quanh (µ la 1) «ng ®é hÕt søc ch©m biÕm, En-ghen-h¸c ®· ph¶n ®èi quy ®Þnh V. V.) ®Ó tr¸nh g¾n c¸i danh hiÖu ®ã cho nh÷ng chñ xÝ nghiÖp cÊm b¸n r−îu m¹nh trong c¸c nhµ xay bét, - mét quy ®Þnh v× "lîi Ých" cña n«ng d©n, - vµ còng nªn nhí l¹i sù phÉn né nµy hay nh÷ng chñ xÝ nghiÖp kh¸c. En-ghen-h¸c, b¶n th©n chØ cña «ng ®èi víi quyÕt nghÞ cña mét vµi héi ®ång ®Þa lµ mét ng−êi thùc tiÔn, ng−êi nghiÖp chñ, nªn rÊt say mª nh÷ng ph−¬ng n¨m 1880 cÊm døt kho¸t kh«ng ®−îc gieo lóa ®¹i tiÕn bé, nh÷ng c¶i tiÕn ®ñ c¸c lo¹i trong n«ng nghiÖp, mµ kh«ng m¹ch tr−íc ngµy 15 th¸ng T¸m, - mét sù can thiÖp th« b¹o hÒ thÊy r»ng h×nh thøc x· héi cña nh÷ng c¶i tiÕn Êy l¹i b¸c bá cña nh÷ng "nhµ b¸c häc" bµn giÊy vµo c«ng viÖc kinh mét c¸ch cã hiÖu lùc nhÊt nh÷ng lý luËn cña chÝnh «ng cho r»ng doanh cña "hµng triÖu n«ng d©n" (424), mét sù can thiÖp kh«ng thÓ cã chñ nghÜa t− b¶n ë Nga ®−îc. Chóng ta h·y nhí còng v× lîi Ých cña n«ng d©n. Nãi vÒ nh÷ng quy ®Þnh vµ l¹i, ch¼ng h¹n, xem «ng ®· say mª nh− thÕ nµo nh÷ng tiÕn bé quy t¾c, nh− cÊm hót thuèc trong rõng th«ng, cÊm c©u c¸ mµ «ng ®· ®¹t ® − îc trong n«ng trang cña «ng nhê ph− ¬ng m¨ng vÒ mïa xu©n, cÊm chÆt c©y b¹ch d−¬ng vµo dÞp "th¸ng N¨m", cÊm ph¸ tæ chim, v. v., th× En-ghen-h¸c ®· _________ b×nh luËn mét c¸ch ch©m biÕm nh− sau: "sù ch¨m lo tíi * "Cña c¶i n−íc Nga", 1896, sè 5, th¸ng N¨m. Bµi cña «ng Ca-r−-sÐp nãi n«ng d©n, bao giê còng vÉn lµ mét mèi lo nghÜ chñ yÕu vÒ nh÷ng sù chi tiªu cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng tØnh cho nh÷ng biÖn ph¸p cña nh÷ng nhµ trÝ thøc. Ngµy nay, ai lµ ng−êi l¹i chØ biÕt kinh tÕ. Tr. 20. sèng v× b¶n th©n m×nh? TÊt c¶ ®Òu sèng v× n«ng d©n!.. N«ng d©n th× ngu muéi, hä kh«ng ®ñ søc tù lo liÖu lÊy c«ng viÖc 1) ― theo kiÓu
  13. V. I. L ª - n i n Chóng ta tõ bá di s¶n nµo? 658 659 ph¸p tr¶ l−¬ng kho¸n (trong viÖc nghiÒn ®ay, ®Ëp lóa, v. v.). cã tÝnh chÊt lý luËn vµ trõu t−îng cña m×nh vÒ vÊn ®Ò "lao ®éng lµm thuª trong n«ng nghiÖp". VÒ mÆt lý luËn, Xcan-®in ®· lËp En-ghen-h¸c tuång nh− kh«ng ngê r»ng viÖc thay thÕ l−¬ng luËn nh− mét ®iÓn h×nh cña ph¸i Man-se-xt¬, nh−ng l¹i tuyÖt kho¸n vµo l−¬ng giê lµ mét trong nh÷ng ph−¬ng ph¸p mµ nhiªn kh«ng thÊy ®−îc tÝnh chÊt ®ã cña lËp luËn cña m×nh, nÒn kinh tÕ t− b¶n chñ nghÜa ®ang ph¸t triÓn th−êng dïng còng nh− kh«ng nhËn thÊy r»ng lËp luËn ®ã lµ phï hîp víi ®Õn nhiÒu nhÊt ®Ó t¨ng c−êng ®é lao ®éng vµ t¨ng tû suÊt gi¸ nh÷ng yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn t− b¶n chñ nghÜa ë Nga. Trong trÞ thÆng d−. Mét thÝ dô kh¸c. En-ghen-h¸c chÕ giÔu c−¬ng lÜnh cña "B¸o n«ng nghiÖp" 172: "®×nh chØ viÖc cho thuª ruéng thùc tiÔn, En-ghen-h¸c ®· b¾t buéc ph¶i hµnh ®éng nh− mét ®iÓn h×nh cña ph¸i Man-se-xt¬, mÆc dÇu trªn lý luËn, «ng ®· ®Êt theo chu kú, canh t¸c dùa trªn sù thuª m−ín nh©n c«ng, chèng l¹i chñ nghÜa t− b¶n vµ muèn tin r»ng n−íc ta sÏ theo sö dông m¸y mãc vµ c«ng cô c¶i tiÕn, ch¨n nu«i sóc vËt gièng, nh÷ng con ®−êng riªng biÖt. ¸p dông lèi lu©n canh nhiÒu lÇn, c¶i thiÖn ®ång cá vµ b·i ch¨n nu«i, v. v., v. v.". En-ghen-h¸c kªu lªn: "Nh−ng ®ã chØ lµ V× En-ghen-h¸c tin ®iÒu ®ã cho nªn chóng ta ph¶i xÕp «ng nh÷ng c©u nãi chung chung th«i!" (128). Tuy nhiªn, ®ã l¹i vµo hµng ngò nh÷ng ng−êi d©n tóy. ¤ng ®· nh×n thÊy râ rµng chÝnh lµ c−¬ng lÜnh mµ «ng ®· ¸p dông trong n«ng trang cña c¸i xu h−íng thùc sù cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña n−íc Nga vµ «ng, ë ®Êy nh÷ng sù tiÕn bé kü thuËt mµ «ng ®· ®¹t ®−îc ®Òu ®· kh«ng thõa nhËn nh÷ng m©u thuÉn cña sù ph¸t triÓn Êy. chÝnh lµ dùa trªn lao ®éng lµm thuª. Hay ®iÒu nµy n÷a: chóng ¤ng cè g¾ng chøng minh r»ng ë Nga, kh«ng thÓ nµo cã chñ ta ®· thÊy En-ghen-h¸c v¹ch trÇn mét c¸ch th¼ng th¾n vµ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp ®−îc, r»ng "ë n−íc ta kh«ng cã chÝnh x¸c nh− thÕ nµo nh÷ng xu h−íng thËt sù cña ng−êi c«ng nh©n n«ng nghiÖp" (tr. 556), mÆc dÇu chÝnh «ng còng ®· n«ng d©n lµm ¨n khÊm kh¸; nh−ng tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i v× b¸c bá mét c¸ch hÕt søc tØ mØ nh÷ng chuyÖn bÞa ®Æt vÒ gi¸ thuª thÕ mµ «ng ®· kh«ng kh¼ng ®Þnh r»ng: "®iÒu cÇn thiÕt kh«ng c«ng nh©n ë n−íc ta ®¾t ®á, mÆc dÇu chÝnh «ng ®· nãi lªn r»ng ph¶i lµ nh÷ng c«ng x−ëng lín vµ nh÷ng nhµ m¸y, mµ lµ anh ch¨n bß Pi-èt vµ gia ®×nh anh ta ®· lµm c«ng ë nhµ «ng víi nh÷ng x−ëng cÊt r−îu nhá vµ x−ëng Ðp dÇu nhá (do En-ghen- mét ®ång l−¬ng tåi tÖ nh− thÕ nµo: quanh n¨m, trõ ¨n uèng, hä h¸c viÕt ng¶) ë n«ng th«n", v. v. (tr. 336), - nãi mét c¸ch kh¸c, ch× cßn l¹i s¸u róp "®Ó mua muèi, dÇu vµ ¸o quÇn" (tr. 10). "Tuy giai cÊp t− s¶n n«ng th«n "cÇn ph¶i" chuyÓn sang sö dông kü thÕ, ng−êi ta vÉn −íc ao ®−îc nh− anh: nÕu t«i cho anh ta nghØ thuËt s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ®iÒu mµ x−a nay vµ ë ®©u còng viÖc th× lËp tøc cã n¨m chôc ng−êi kh¸c ®Õn chiÕm chç anh" vÉn lµ mét trong nh÷ng dÊu hiÖu quan träng nhÊt cña chñ (tr. 11). Nãi vÒ thµnh tùu kinh doanh cña «ng vµ tµi khÐo lÐo nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp. Së dÜ nh− vËy lµ v× En-ghen- cña c¸c c«ng nh©n cµy thuª, En-ghen-h¸c ®· kªu lªn mét c¸ch h¸c kh«ng ph¶i lµ mét nhµ lý luËn, mµ lµ mét ng−êi thùc tiÔn ®¾c th¾ng r»ng: "thÕ nh÷ng ng−êi cµy ruéng kia lµ ai? Lµ nh÷ng vµ nghiÖp chñ. LËp luËn vÒ kh¶ n¨ng cã thÓ ®¹t ®−îc tiÕn bé n«ng d©n ngu muéi vµ lµm ¨n cÈu th¶ ®Êy" (tr. 225). mµ kh«ng cÇn ®Õn chñ nghÜa t− b¶n, ®ã lµ mét viÖc, tù m×nh B»ng kinh nghiÖm kinh doanh cña b¶n th©n vµ b»ng viÖc kinh doanh l¹i lµ viÖc kh¸c. §Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých lµ ph¶i tæ v¹ch trÇn chñ nghÜa c¸ nh©n cña n«ng d©n, En-ghen-h¸c ®· chøc hîp lý kinh doanh cña m×nh, En-ghen-h¸c ®· bÞ t×nh ®¸nh tan nh÷ng ¶o t−ëng vÒ "tinh thÇn c«ng x·", nh−ng h×nh kh¸ch quan b¾t buéc ph¶i dïng ®Õn nh÷ng biÖn ph¸p kh«ng v× thÕ mµ «ng ta kh«ng nh÷ng vÉn "tin" r»ng n«ng thuÇn tóy t− b¶n chñ nghÜa vµ g¸c l¹i tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu th¾c m¾c d©n cã thÓ chuyÓn sang kinh tÕ ¸c-ten, mµ thËm chÝ «ng cßn “tin 43*
  14. V. I. L ª - n i n Chóng ta tõ bá di s¶n nµo? 660 661 ch¾c” r»ng nhÊt ®Þnh lµ sÏ nh− thÕ, r»ng chóng ta, nh÷ng chóng ta ®em ®èi chiÕu nh÷ng nÐt tÝch cùc ®· nãi trªn ng−êi Nga, chóng ta nhÊt ®Þnh sÏ hoµn thµnh sù nghiÖp vÜ (nghÜa lµ nh÷ng nÐt chung víi nh÷ng ng−êi ®¹i biÓu cho ®¹i Êy vµ sÏ thùc hiÖn nh÷ng ph−¬ng ph¸p kinh doanh "di s¶n", mµ kh«ng cã mét chót mµu s¾c d©n tóy chñ nghÜa míi. "TÝnh ®Æc thï, tÝnh ®éc ®¸o cña nÒn kinh tÕ ë n−íc ta nµo c¶) víi nh÷ng nÐt tiªu cùc (nghÜa lµ nh÷ng nÐt cã tÝnh lµ ë chç ®ã" (tr. 349). En-ghen-h¸c - hiÖn thùc ®· biÕn thµnh chÊt d©n tóy chñ nghÜa), th× chóng ta ph¶i thõa nhËn r»ng En-ghen-h¸c - l·ng m¹n, «ng ®· ®em "niÒm tin" vµo "tÝnh ë t¸c gi¶ "Tõ chèn th«n quª", nh÷ng nÐt tÝch cùc hiÓn chÊt ®éc ®¸o" cña t−¬ng lai ®Ó bï cho sù hoµn toµn thiÕu nhiªn ®· chiÕm −u thÕ, cßn nh÷ng nÐt tiªu cùc th× cã thÓ "tÝnh ®éc ®¸o" trong nh÷ng ph−¬ng ph¸p kinh doanh cña nãi ®ã lµ nh÷ng ®iÒu thªm th¾t, bªn ngoµi, ngÉu nhiªn, b¶n th©n «ng vµ trong nh÷ng ph−¬ng ph¸p kinh doanh cña mang tõ ngoµi vµo vµ kh«ng ¨n nhËp víi giäng v¨n chung n«ng d©n mµ «ng ®· quan s¸t! Tõ c¸i niÒm tin ®ã th× còng cña quyÓn s¸ch. dÔ ®i ®Õn chç cã nh÷ng ®Æc ®iÓm d©n tóy chñ nghÜa cùc ®oan mµ ng−êi ta còng l¹i thÊy - dï lµ rÊt Ýt - ë En-ghen- III h¸c; còng dÔ ®i ®Õn mét thø chñ nghÜa d©n téc hÑp hßi gÇn "DI S¶N" Mµ G¾N VíI CHñ NGHÜA D©N TóY gièng víi chñ nghÜa s«-vanh ("Chóng ta còng sÏ ®¸nh b¹i TH× Cã §¦îC LîI G× KH¤NG? ch©u ¢u", "c¶ ë ch©u ¢u n÷a, n«ng d©n còng sÏ ®øng vÒ phÝa chóng ta" (tr. 387) - En-ghen-h¸c ®· kh¼ng ®Þnh nh− - Nh−ng, thÕ nµo lµ chñ nghÜa d©n tóy? - ch¾c ®éc gi¶ vËy víi mét ®Þa chñ, khi «ng nãi vÒ chiÕn tranh) vµ thËm sÏ hái nh− vËy. - Trªn kia, néi dung cña kh¸i niÖm "di s¶n" chÝ còng dÔ ®i ®Õn chç lý t−ëng hãa chÕ ®é lao dÞch! §óng ®· ®−îc gi¶i thÝch råi nh−ng kh¸i niÖm "chñ nghÜa d©n thÕ, trong cuèn s¸ch cña «ng, En-ghen-h¸c ®· dµnh nhiÒu tóy" vÉn ch−a ®−îc gi¶i thÝch g× c¶. trang rÊt ®Æc s¾c ®Ó miªu t¶ t×nh c¶nh khèn khæ vµ nhôc - Chóng t«i hiÓu, chñ nghÜa d©n tóy lµ mét hÖ thèng quan nh· cña n«ng d©n khi vay m−în tiÒn hay lóa mµ ph¶i tr¶ ®iÓm gåm cã ba ®Æc ®iÓm sau ®©y: 1) Coi chñ nghÜa t− b¶n ë b»ng lao ®éng vµ bÞ b¾t buéc ph¶i lµm viÖc gÇn nh− kh«ng c«ng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn hÕt søc tåi tÖ, cña chÕ ®é lÖ n−íc Nga lµ mét hiÖn t−îng suy ®åi, tho¸i bé. Do ®ã mµ cã thuéc vÒ th©n thÓ * - vµ chÝnh «ng En-ghen-h¸c ®ã l¹i ®i ®Õn niÒm −íc mong, nh÷ng ý nguyÖn muèn "tr× ho·n", "®×nh chç nhËn ®Þnh r»ng "cã lÏ lµ mét ®iÒu tèt, nÕu ng−êi thÇy chØ", "ng¨n chÆn sù ph¸ ho¹i" cña chñ nghÜa t− b¶n ®èi víi thuèc (®©y lµ nãi vÒ mÆt thÇy thuèc lµ cã Ých vµ cÇn thiÕt ë nh÷ng nÒn mãng cæ truyÒn, vµ cã nh÷ng lêi than v·n ph¶n n«ng th«n - V. I.) cã Êp riªng cña m×nh ®Ó n«ng d©n cã thÓ ®éng t−¬ng tù kh¸c. 2) Thõa nhËn tÝnh ®éc ®¸o cña chÕ ®é lao ®éng ë ®Êy mµ trõ vµo tiÒn ch¨m sãc ®iÒu trÞ" (tr. 41). kinh tÕ Nga nãi chung, vµ cña n«ng d©n víi c«ng x· cña §iÒu nµy bÊt tÊt ph¶i b×nh luËn. hä, ¸c-ten cña hä, v.v., nãi riªng. Ng−êi ta xÐt thÊy kh«ng - N ãi tãm l¹i, trong quan ®iÓm cña En-ghen-h¸c, nÕu cÇn ®em nh÷ng kh¸i niÖm mµ khoa häc hiÖn ®¹i ®· x©y dùng lªn vÒ c¸c giai cÊp x· héi vµ vÒ nh÷ng sù xung ®ét _________ gi÷a c¸c giai cÊp ®ã vËn dông vµo nh÷ng quan hÖ kinh tÕ ë * H·y nhí l¹i c¸i c¶nh mµ tr−ëng th«n (tøc lµ tªn qu¶n lý cña ®Þa chñ) Nga. C«ng x· n«ng d©n ® − îc coi lµ c¸i cao h¬n, − u viÖt gäi mét ng−êi n«ng d©n ®i lµm trong lóc lóa cña ng−êi nµy ®· chÝn rông, h¬n chñ nghÜa t− b¶n; ng−êi ta lý t−ëng hãa "nh÷ng nÒn nh−ng ng−êi nµy vÉn ph¶i tu©n theo chØ v× sî sÏ bÞ "lét quÇn" näc ra ®¸nh mãng" cña n−íc ta. Ng−êi ta phñ nhËn hay che giÊu sù tån t¹i ë trô së x·.
  15. V. I. L ª - n i n Chóng ta tõ bá di s¶n nµo? 662 663 nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n Êy, chø kh«ng ph¶i chØ b¸c bá ë trong n«ng d©n nh÷ng m©u thuÉn mµ bÊt cø mét nÒn kinh tÕ "nh÷ng sù ®i trÖch ®¸ng buån" ra ngoµi nh÷ng quan ®iÓm hµng hãa vµ nÒn kinh tÕ t− b¶n chñ nghÜa nµo còng ®Òu cã, c¬ b¶n ®ã sang mét h−íng xÊu h¬n, cho nªn dÜ nhiªn lµ hä ng−êi ta phñ nhËn nh÷ng mèi quan hÖ gi÷a nh÷ng m©u thuÉn hoµn toµn cã quyÒn sö dông kh¸i niÖm "chñ nghÜa d©n tóy" ®ã víi c¸i h×nh thøc ph¸t triÓn h¬n cña chóng ë trong c«ng theo nghÜa réng cña danh tõ. Kh«ng nh÷ng hä cã quyÒn nghiÖp vµ n«ng nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa. 3) Kh«ng ®Õm xØa ®Õn nh− thÕ, mµ hä còng kh«ng thÓ lµm kh¸c thÕ ®−îc. mèi liªn hÖ g¾n bã nh÷ng ng−êi trÝ thøc vµ nh÷ng thiÕt chÕ §iÓm qua nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n ®· nãi râ trªn ®©y ph¸p lý - chÝnh trÞ trong n−íc víi nh÷ng lîi Ých vËt chÊt cña cña chñ nghÜa d©n tóy, chóng ta ph¶i nhËn thÊy tr−íc hÕt nh÷ng giai cÊp x· héi nhÊt ®Þnh. Sù phñ nhËn mèi liªn hÖ ®ã, r»ng "di s¶n" hoµn toµn kh«ng cã g× liªn quan víi nh÷ng viÖc kh«ng gi¶i thÝch theo quan ®iÓm duy vËt nh÷ng nh©n tè x· quan ®iÓm ®ã c¶. Sè rÊt ®«ng nh÷ng ng−êi ®¹i biÓu vµ thõa héi Êy, ®· lµm cho ng−êi ta coi nh÷ng nh©n tè ®ã lµ mét søc kÕ chÝnh thøc cña "di s¶n" Êy kh«ng cã ®iÒu g× gièng víi m¹nh cã thÓ "®Èy lÞch sö ®i theo mét h−íng kh¸c" («ng V. V.), chñ nghÜa d©n tóy c¶, hä còng kh«ng ®Æt ngay c¶ vÊn ®Ò cã thÓ "lµm cho ®i trÖch ®−êng" («ng N. - «n, «ng I-u-gia-cèp, chñ nghÜa t− b¶n n÷a, hä hoµn toµn kh«ng tin vµo nh÷ng v. v.) vµ v. v.. con ®−êng ph¸t triÓn riªng biÖt cña n−íc Nga, kh«ng tin Chóng t«i hiÓu "chñ nghÜa d©n tóy" lµ nh− thÕ. Nh− vËy, ®éc vµo tÝnh ®éc ®¸o cña c«ng x· n«ng d©n, v. v., vµ hoµn toµn gi¶ còng ®· thÊy r»ng chóng t«i dïng danh tõ Êy theo nghÜa kh«ng coi nh÷ng ng−êi trÝ thøc vµ nh÷ng thiÕt chÕ ph¸p lý - réng, nh− tÊt c¶ "c¸c m«n ®å Nga", hä chèng mét hÖ thèng chÝnh trÞ lµ mét nh©n tè cã kh¶ n¨ng lµm cho lÞch sö "®i quan ®iÓm, chø kh«ng ph¶i chèng mét ®¹i biÓu nµo cña hÖ trÖch ®−êng". ë trªn kia, chóng t«i ®· lÊy «ng chñ bót tê thèng ®ã. Cè nhiªn, gi÷a nh÷ng ®¹i biÓu Êy cã nh÷ng sù kh¸c "TruyÒn tin ch©u ¢u"173 lµm vÝ dô, «ng lµ ng−êi mµ dÉu sao nhau cã khi kh¸c nhau nhiÒu. Kh«ng ai phñ nhËn nh÷ng sù còng kh«ng thÓ buéc téi lµ ®· tõ bá nh÷ng truyÒn thèng kh¸c nhau Êy. Song nh÷ng ®Æc ®iÓm cña thÕ giíi quan tr×nh bµy cña di s¶n. Tr¸i l¹i, cã nh÷ng ng−êi cã nh÷ng quan ®iÓm rÊt gÇn víi nh÷ng nguyªn lý c¬ b¶n cña chñ nghÜa d©n tóy thÕ trªn ®©y lµ chung cho tÊt c¶ nh÷ng ®¹i biÓu thuéc ®ñ c¸c lo¹i mµ l¹i trùc tiÕp vµ c«ng khai "tõ bá di s¶n", thÝ dô nh− «ng cña chñ nghÜa d©n tóy, kÓ tõ... «ng I-u-dèp ch¼ng h¹n, cho ®Õn I-a. A-bra-mèp mµ «ng Mi-khai-lèp-xki còng ®· nãi ®Õn, «ng Mi-khai-lèp-xki. C¸c «ng I-u-dèp, Xa-d«-nèp, V. V., v. v., hay lµ «ng I-u-dèp. Chñ nghÜa d©n tóy mµ "nh÷ng m«n ®å ngoµi nh÷ng nÐt tiªu cùc ®· nªu trªn ®©y trong quan ®iÓm cña Nga" ph¶n ®èi, còng ch−a tån t¹i vµo lóc "ph¸t hiÖn ra" hä, l¹i cßn cã thªm nhiÒu nÐt tiªu cùc kh¸c mµ ng−êi ta kh«ng (®©y lµ nãi theo danh tõ ph¸p luËt) di s¶n, nghÜa lµ vµo thÊy cã ch¼ng h¹n, ë «ng Mi-khai-lèp-xki, hay ë nh÷ng céng t¸c nh÷ng n¨m 60. §µnh r»ng chñ nghÜa d©n tóy còng ®· cã viªn kh¸c cña tê "Cña c¶i n−íc Nga" ngµy nay. NÕu phñ nhËn mÇm mèng, ®· ph«i thai, kh«ng nh÷ng trong nh÷ng n¨m sù kh¸c nhau ®ã gi÷a nh÷ng ng−êi d©n tóy hiÓu theo nghÜa hÑp 60, mµ c¶ trong nh÷ng n¨m 40, vµ thËm chÝ tr−íc h¬n n÷a∗, cña danh tõ, víi nh÷ng ng−êi d©n tóy nãi chung, th× nh− vËy nh−ng b©y giê ®©y, ®iÒu chóng t«i bµn ®Õn kh«ng ph¶i lµ ch¾c ch¾n lµ sai, nh−ng l¹i cµng sai h¬n n÷a, nÕu kh«ng thõa nhËn r»ng nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n vÒ c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ - x· _________ héi cña tÊt c¶ mäi ng−êi d©n tóy ®Òu gièng hÖt nhau vÒ nh÷ng * VÒ vÊn ®Ò nµy th× hiÖn nay, xin xem quyÓn s¸ch cña Tu-gan-Ba-ra- nÐt c¨n b¶n kÓ trªn. V× "nh÷ng m«n ®å Nga" b¸c bá chÝnh ngay nèp-xki: "C«ng x−ëng Nga" (Xanh Pª-tÐc-bua. 1898).
  16. V. I. L ª - n i n Chóng ta tõ bá di s¶n nµo? 664 665 héi häc th× chñ nghÜa d©n tóy lµ hoµn toµn kh«ng dïng lÞch sö chñ nghÜa d©n tóy. Chóng t«i xin nh¾c l¹i, chóng t«i ®−îc. ë vµo thêi ®¹i cña nã th× chñ nghÜa d©n tóy cã tÝnh chØ muèn chøng minh r»ng "di s¶n" nh÷ng n¨m 60, nh− trªn chÊt tiÕn bé, v× nã lÇn ®Çu tiªn ®· ®Ò xuÊt vÊn ®Ò chñ nghÜa ®©y chóng t«i ®· ®Þnh nghÜa, kh«ng cã g× gièng víi chñ t− b¶n, nh−ng ngµy nay chñ nghÜa d©n tóy ®· trë thµnh mét nghÜa d©n tóy c¶, nghÜa lµ vÒ thùc chÊt cña quan ®iÓm, hai lý luËn ph¶n ®éng vµ tai h¹i, nã lµm l¹c h−íng t− t−ëng x· c¸i ®ã kh«ng cã g× gièng nhau, vµ nªu lªn nh÷ng vÊn ®Ò héi, tiÕp tay cho t×nh tr¹ng tr× trÖ vµ tÊt c¶ nh÷ng hñ tôc ¸ kh¸c nhau. Cã nh÷ng ng−êi thõa kÕ "di s¶n" mµ kh«ng ph¶i ch©u. TÝnh chÊt ph¶n ®éng trong sù phª ph¸n cña chñ nghÜa lµ ng−êi d©n tóy, vµ cã nh÷ng ng−êi d©n tóy ®· "tõ bá di d©n tóy ®èi víi chñ nghÜa t− b¶n, giê ®©y l¹i cßn lµm cho nã s¶n". DÜ nhiªn còng cã nh÷ng ng−êi d©n tóy thõa kÕ "di cã nh÷ng ®Æc ®iÓm khiÕn cho nã cßn thÊp h¬n c¶ c¸i thÕ giíi s¶n", hay tù x−ng lµ ng−êi thõa kÕ "di s¶n". Cho nªn chóng quan chØ biÕt cã trung thùc gi÷ g×n di s¶n∗. Sù phª ph¸n ®ã t«i míi nãi ®Õn mèi liªn hÖ gi÷a di s¶n vµ chñ nghÜa d©n ®óng lµ nh− thÕ, - chóng t«i sÏ cè g¾ng nªu râ ®iÒu Êy b»ng tóy. Chóng ta h·y xem kÕt qu¶ cña mèi liªn hÖ ®ã. c¸ch ph©n tÝch tõng nÐt mét trong ba nÐt c¨n b¶n nãi trªn kia Thø nhÊt, chñ nghÜa d©n tóy ®· tiÕn mét b−íc dµi so víi cña thÕ giíi quan d©n tóy. di s¶n, khi nã ®Æt ra cho t− t−ëng x· héi nh÷ng vÊn ®Ò mµ NÐt thø nhÊt: chñ nghÜa d©n tóy coi chñ nghÜa t− b¶n nh÷ng ng−êi thõa kÕ di s¶n hoÆc ch−a thÓ ®Æt ra (trong thêi ë Nga lµ mét hiÖn t−îng suy ®åi, tho¸i bé. Khi vÊn ®Ò kú Êy), hoÆc tr−íc kia kh«ng ®Æt ra, vµ b©y giê còng vÉn chñ nghÜa t− b¶n ë Nga ®−îc ®Æt ra th× râ rµng lµ sù ph¸t ch−a ®Æt ra, v× hä cã mét tÇm m¾t hÑp. §Æt ra ®−îc nh÷ng triÓn kinh tÕ cña n−íc ta ®· mang tÝnh chÊt t− b¶n chñ vÊn ®Ò nh− thÕ lµ mét c«ng lao lÞch sö lín cña chñ nghÜa nghÜa råi, vµ nh÷ng ng−êi d©n tóy nhËn ®Þnh r»ng ®ã lµ d©n tóy, vµ ®iÒu hoµn toµn dÜ nhiªn vµ dÔ hiÓu r»ng chñ mét sù tho¸i bé, lµ mét sai lÇm, lµ mét sù ®i trÖch ra khái nghÜa d©n tóy, ®−a ra ®−îc mét biÖn ph¸p gi¶i quyÕt nh÷ng con ®−êng mµ hä cho lµ toµn bé lÞch sö d©n téc ®· v¹ch ra, vÊn ®Ò Êy (mÆc dÇu biÖn ph¸p gi¶i quyÕt Êy lµ nh− thÕ nµo con ®−êng mµ hä cho lµ ®· ®−îc nh÷ng nÒn mãng l©u ®êi ch¨ng n÷a), do ®ã ®· ®øng vµo hµng tiªn phong cña nh÷ng thõa nhËn, v.v., v.v.. NiÒm tin t−ëng m·nh liÖt cña nh÷ng trµo l−u tiÕn bé cña t− t−ëng x· héi Nga. nhµ khai s¸ng vµo tiÕn bé x· héi ®· nh−êng chç cho sù hoµi nghi ®èi víi tiÕn bé x· héi; chñ nghÜa l¹c quan lÞch sö vµ Nh−ng biÖn ph¸p gi¶i quyÕt ®ã ®· tá ra v« gi¸ trÞ, v× tinh thÇn phÊn khëi ®· nh−êng chç cho chñ nghÜa bi quan vµ dùa trªn nh÷ng lý luËn lçi thêi mµ ë T©y ¢u ng−êi ta ®· sù ch¸n n¶n xuÊt ph¸t tõ chç nhËn thøc r»ng nÕu cø nh− thÕ vøt ®i tõ l©u, v× dùa trªn mét sù phª ph¸n l·ng m¹n vµ tiÓu nµy m·i th× t×nh h×nh sÏ cµng ngµy cµng xÊu thªm vµ nh÷ng vÊn t− s¶n ®èi víi chñ nghÜa t− b¶n, dùa trªn sù kh«ng thõa nhËn nh÷ng sù kiÖn chñ yÕu trong lÞch sö Nga vµ trong _________ thùc tÕ Nga. Trong thêi kú mµ sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa * Trªn kia, t«i ®· cã dÞp nªu râ, trong bµi cña t«i bµn vÒ chñ nghÜa l·ng t− b¶n ë Nga vµ nh÷ng m©u thuÉn vèn cã cña nã cßn m¹n kinh tÕ, r»ng nh÷ng ng−êi chèng ®èi l¹i chóng t«i ®· cã mét tÇm m¾t ®−¬ng yÕu ít, th× phª ph¸n chñ nghÜa t− b¶n mét c¸ch th« thiÓn cËn l¹ lïng khi hä coi nh÷ng tõ ng÷ ph¶n ®éng, tiÓu t− s¶n lµ cã tÝnh s¬ nh− thÕ cßn cã thÓ cã lý do. Nh−ng ë giai ®o¹n ph¸t triÓn chÊt ®¶ kÝch trong luËn chiÕn, thùc ra nh÷ng tõ ng÷ ®ã cã mét ý nghÜa lÞch hiÖn nay cña chñ nghÜa t− b¶n ë Nga, víi tr×nh ®é hiÖn t¹i sö, triÕt häc hoµn toµn râ rµng 1). cña kiÕn thøc cña chóng ta vÒ lÞch sö kinh tÕ vµ vÒ hiÖn thùc kinh tÕ ë Nga, víi nh÷ng ®ßi hái ngµy nay ®èi víi lý luËn x· 1) Xem tËp nµy, tr. 256.
  17. V. I. L ª - n i n Chóng ta tõ bá di s¶n nµo? 666 667 NÐt thø hai cña chñ nghÜa d©n tóy: ph¸i d©n tóy tin t−ëng ®Ò, do b−íc ph¸t triÓn míi ®Æt ra, sÏ cµng ngµy cµng khã gi¶i quyÕt; ng−êi ta khuyªn chóng ta "h·m", "chÆn" sù vµo tÝnh ®éc ®¸o cña n−íc Nga, hä lý t−ëng hãa n«ng d©n vµ c«ng x· n«ng th«n v. v.. C¸i häc thuyÕt cho r»ng n−íc Nga ®i ph¸t triÓn Êy l¹i; ng−êi ta ®Ò ra mét lý luËn cho r»ng t×nh theo mét con ®−êng riªng cña nã, ®· lµm cho ph¸i d©n tóy tr¹ng l¹c hËu cña n−íc Nga lµ mét ®iÒu may m¾n cho nã, b¸m chÆt lÊy nh÷ng lý luËn ®· lçi thêi cña T©y ¢u, ®· khiÕn v. v.. TÊt c¶ nh÷ng ®Æc ®iÓm Êy cña thÕ giíi quan d©n tóy cho hä cã th¸i ®é khinh suÊt l¹ lïng ®èi víi nhiÒu thµnh tùu kh«ng cã g× gièng víi "di s¶n" c¶, mµ thËm chÝ cßn m©u cña nÒn v¨n hãa T©y ¢u: hä tù an ñi víi ý nghÜ r»ng nÕu thuÉn râ rÖt víi "di s¶n" n÷a. Xem chñ nghÜa t− b¶n Nga chóng ta cã thiÕu mét vµi ®Æc ®iÓm nµo ®ã cña nh©n lo¹i v¨n lµ mét "sù ®i trÖch ®−êng", mét sù suy ®åi, v. v., ®iÒu ®ã minh, th× bï vµo ®ã, chóng ta l¹i "cã sø mÖnh" ph¸t hiÖn cho dÉn tíi chç xuyªn t¹c ý nghÜa cña toµn bé sù ph¸t triÓn thÕ giíi biÕt nh÷ng ph−¬ng ph¸p kinh doanh míi, v. v.. kinh tÕ ë Nga, xuyªn t¹c ý nghÜa cña "sù biÕn ®æi" ®ang Kh«ng nh÷ng hä kh«ng ¸p dông vµo n−íc Nga thÇn th¸nh diÔn ra tr−íc m¾t chóng ta. NhiÖt t×nh mong muèn k×m kÕt qu¶ mµ t− t−ëng tiªn tiÕn ë T©y ¢u ®· ®¹t ®−îc khi ph©n h·m vµ ng¨n chÆn kh«ng cho chñ nghÜa t− b¶n ph¸ ho¹i tÝch chñ nghÜa t− b¶n vµ tÊt c¶ nh÷ng biÓu hiÖn cña nã, mµ nh÷ng nÒn mãng l©u ®êi cña n−íc ta, ph¸i d©n tóy ®· tá tr¸i l¹i hä cßn t×m ®ñ mäi c¸ch ®Ó ng−êi ta sî khái ph¶i vËn ra thiÕu quan ®iÓm lÞch sö mét c¸ch l¹ lïng; hä quªn r»ng dông vµo chñ nghÜa t− b¶n Nga nh÷ng kÕt luËn vÒ chñ tõ chñ nghÜa t− b¶n ®ã trë vÒ tr−íc ta ch¼ng thÊy cã c¸i g× nghÜa t− b¶n ¢u ch©u. Nh÷ng ng−êi d©n tóy kÝnh cÈn cói kh¸c c¶, nÕu kh«ng ph¶i lµ còng vÉn sù bãc lét Êy kÕt hîp chµo nh÷ng t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch chñ nghÜa t− b¶n nh−ng víi kh«ng biÕt bao nhiªu lµ h×nh thøc n« dÞch vµ lÖ thuéc råi... råi hä vÉn cø b×nh th¶n tiÕp tôc lµ nh÷ng ng−êi l·ng vÒ th©n thÓ, lµm cho t×nh c¶nh cña ng−êi lao ®éng cµng m¹n nh− thÕ, nh÷ng ng−êi l·ng m¹n mµ nh÷ng t¸c gi¶ nãi nÆng nÒ thªm; ch¼ng cã c¸i g× kh¸c c¶, nÕu kh«ng ph¶i lµ trªn ®· suèt ®êi ph¶n ®èi. C¸i häc thuyÕt Êy, häc thuyÕt sù thñ cùu vµ sù ®×nh ®èn trong nÒn s¶n xuÊt x· héi vµ do chung cña tÊt c¶ nh÷ng ng−êi d©n tóy, vÒ tÝnh ®éc ®¸o cña ®ã, trong tÊt c¶ mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi. Trong n−íc Nga, vÉn kh«ng cã g× gièng víi "di s¶n" c¶, vµ thËm chÝ khi ®øng trªn quan ®iÓm l·ng m¹n, tiÓu t− s¶n cña m×nh cßn râ rµng lµ m©u thuÉn víi "di s¶n". C¸c häc gi¶ cña mµ ®¶ kÝch chñ nghÜa t− b¶n, ng−êi d©n tóy ®· vøt bá mäi "nh÷ng n¨m 60" th× tr¸i l¹i, muèn ¢u hãa n−íc Nga; hä tin chñ nghÜa hiÖn thùc lÞch sö: hä lu«n lu«n ®em nh÷ng hiÖn ch¾c r»ng n−íc Nga sÏ hÊp thô ®−îc v¨n minh ¢u ch©u, hä thùc cña chñ nghÜa t− b¶n ra so s¸nh víi nh÷ng h− cÊu vÒ quan t©m ®−a nh÷ng thiÕt chÕ cña nÒn v¨n minh Êy vµo ®Êt chÕ ®é tiÒn t− b¶n chñ nghÜa. "Di s¶n" cña nh÷ng n¨m 60, n−íc chóng ta, mét ®Êt n−íc ch¼ng cã mét tÝnh ®éc ®¸o nµo víi niÒm tin t−ëng m·nh liÖt cña nã vµo tÝnh chÊt tiÕn bé c¶. TÊt c¶ mäi häc thuyÕt vÒ tÝnh ®éc ®¸o cña n−íc Nga lµ cña sù ph¸t triÓn x· héi håi Êy, víi nçi c¨m thï quyÕt liÖt hoµn toµn m©u thuÉn víi tinh thÇn vµ truyÒn thèng cña cña nã hoµn toµn chØ nh»m vµo nh÷ng tµn tÝch cña thêi cæ nh÷ng n¨m 60. M©u thuÉn gi÷a truyÒn thèng ®ã vµ viÖc lý x−a, víi lßng tin ch¾c cña nã r»ng chØ cÇn quÐt s¹ch tÊt c¶ t−ëng hãa n«ng th«n cña ph¸i d©n tóy th× l¹i cµng lín h¬n nh÷ng tµn tÝch ®ã, lµ mäi viÖc ®Òu sÏ tèt ®Ñp c¶, - "di s¶n" n÷a. ViÖc lý t−ëng hãa gi¶ dèi Êy, - viÖc lý t−ëng hãa cø Êy kh«ng nh÷ng kh«ng cã dÝnh d¸ng g× víi nh÷ng quan muèn thÊy cho kú ®−îc r»ng n«ng th«n Nga cã mét c¸i ®iÓm d©n tóy mµ chóng t«i ®· nh¾c l¹i trªn kia, mµ thËm g× ®Æc biÖt, hoµn toµn kh¸c h¼n víi chÕ ®é n«ng th«n ë tÊt chÝ cßn râ rµng lµ m©u thuÉn víi nh÷ng quan ®iÓm ®ã n÷a.
  18. V. I. L ª - n i n Chóng ta tõ bá di s¶n nµo? 668 669 m×nh, nªn ng−êi n«ng d©n ph¶i n»m chÕt cøng trong c¸i c¶ mäi n−íc trong thêi kú tiÒn t− b¶n chñ nghÜa, - ®· m©u c¶nh sinh sèng hçn t¹p, lóc nhóc vµ kh«ng cã n¨ng suÊt, tøc thuÉn râ rÖt víi nh÷ng truyÒn thèng cña mét di s¶n s¸ng suèt lµ c¶nh sinh sèng cña hä khi míi tho¸t khái chÕ ®é n«ng vµ hiÖn thùc. Chñ nghÜa t− b¶n cµng ph¸t triÓn s©u réng, n«". Mét ng−êi ®¹i biÓu cho "di s¶n" ®· nãi nh− thÕ, ®øng nh÷ng m©u thuÉn vèn cã cña mäi x· héi th−¬ng nghiÖp t− b¶n trªn quan ®iÓm tiªu biÓu cña m×nh lµ "nhµ khai s¸ng"174. chñ nghÜa mµ cµng biÓu hiÖn m·nh liÖt ë n«ng th«n th× sù tr¸i "Dï cho n«ng d©n cã n»m chÕt cøng trong cuéc sèng hñ lËu ng−îc nhau gi÷a mét bªn lµ nh÷ng chuyÖn hoang ®−êng vµ gia tr−ëng cña hä ®i n÷a th× nh− vËy cßn tèt h¬n lµ më ®−êng mËt cña ph¸i d©n tóy vÒ "tinh thÇn c«ng x·", "tinh thÇn ®−êng cho chñ nghÜa t− b¶n vµo n«ng th«n", - trong th©m hîp t¸c" cña n«ng d©n, v. v., vµ mét bªn lµ sù ph©n hãa thùc t©m, mäi ng−êi d©n tóy ®Òu nghÜ nh− vËy. ThËt ra, ch¾c sÏ sù cña n«ng d©n thµnh t− s¶n n«ng th«n vµ v« s¶n n«ng th«n kh«ng cã mét ng−êi d©n tóy nµo d¸m phñ nhËn ®iÒu nµy; l¹i cµng râ rÖt h¬n; vµ nh÷ng ng−êi d©n tóy x−a nay vÉn chØ t×nh tr¹ng biÖt lËp ®¼ng cÊp cña c«ng x· n«ng th«n, cïng lÊy con m¾t n«ng d©n mµ xem xÐt sù vËt, l¹i cµng biÕn ®æi víi chÕ ®é liªn ®íi b¶o lÜnh cña nã, cïng víi sù cÊm b¸n nhanh chãng tõ nh÷ng ng−êi l·ng m¹n ®Çy t×nh c¶m thµnh ®Êt vµ cÊm tõ chèi phÇn ruéng ®−îc chia, lµ hÕt søc m©u nh÷ng nhµ t− t−ëng cña giai cÊp tiÓu t− s¶n, v× trong x· héi thuÉn víi hiÖn thùc kinh tÕ hiÖn nay, m©u thuÉn víi nh÷ng hiÖn thêi, ng−êi tiÓu s¶n xuÊt ngµy cµng biÕn thµnh ng−êi s¶n quan hÖ hµng hãa t− b¶n chñ nghÜa ngµy nay vµ sù ph¸t xuÊt hµng hãa. ViÖc lý t−ëng hãa n«ng th«n mét c¸ch gi¶ dèi triÓn cña nh÷ng quan hÖ ®ã. Kh«ng thÓ phñ nhËn m©u vµ nh÷ng ®iÒu m¬ méng l·ng m¹n vÒ "tinh thÇn c«ng x·" ®· thuÉn Êy; song toµn bé vÊn ®Ò lµ ë chç ph¸i d©n tóy rÊt sî dÉn ph¸i d©n tóy ®Õn chç qu¸ khinh suÊt kh«ng kÓ g× ®Õn ph¶i ®Æt vÊn ®Ò nh− vËy, sî ph¶i ®em ®iÒu kiÖn ph¸p lý nh÷ng nhu cÇu thËt sù cña n«ng d©n, nh÷ng nhu cÇu xuÊt cña n«ng d©n ®èi chiÕu víi hiÖn thùc kinh tÕ, ®èi chiÕu víi ph¸t tõ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ. VÒ lý luËn, ng−êi ta cã thÓ sù ph¸t triÓn kinh tÕ hiÖn ®ang diÔn ra. Ph¸i d©n tóy cø muèn nãi bao nhiªu vÒ søc m¹nh cña nh÷ng nÒn mãng l©u ®êi kh¨ng kh¨ng tin t−ëng vµo mét sù tiÕn hãa kh«ng cã chñ còng ®−îc; nh−ng trong thùc tiÔn, mçi ng−êi d©n tóy ®Òu c¶m nghÜa t− b¶n, mét sù tiÕn hãa kh«ng cã trong thùc tÕ vµ do thÊy rÊt râ r»ng viÖc lo¹i trõ nh÷ng tµn tÝch cña qu¸ khø, ®Çu ãc l·ng m¹n cña hä nghÜ ra; cho nªn... cho nªn hä s½n nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« hiÖn ®ang cßn trãi buéc sµng ng¨n chÆn diÔn biÕn cña sù tiÕn hãa ®ang ®i theo con n«ng d©n n−íc ta tõ ®Çu tíi ch©n, sÏ më ®−êng cho sù ph¸t ®−êng t− b¶n chñ nghÜa ®ã. Cßn nh− t×nh tr¹ng biÖt lËp triÓn t− b¶n chñ nghÜa, chø kh«ng ph¶i cho sù ph¸t triÓn nµo ®¼ng cÊp cña c«ng x· n«ng th«n, chÕ ®é liªn ®íi b¶o lÜnh vµ kh¸c. Thµ lµ ®×nh ®èn, cßn h¬n lµ sù tiÕn bé t− b¶n chñ quyÒn cña n«ng d©n ®èi víi viÖc b¸n ®Êt vµ viÖc kh«ng nghÜa: vÒ thùc chÊt, ®ã lµ quan ®iÓm cña mäi ng−êi d©n tóy nhËn phÇn ruéng ®−îc chia, th× ®ã lµ tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò vÒ vÊn ®Ò n«ng th«n, mÆc dÇu tÊt nhiªn kh«ng ph¶i tÊt c¶ mµ ph¸i d©n tóy ®· bµn ®Õn mét c¸ch hÕt søc thËn träng, bän hä ®Òu ®i ®Õn chç thõa nhËn ®iÒu ®ã mét c¸ch trùc tiÕp ngay ng¸y lo cho sè phËn cña "nh÷ng nÒn mãng l©u ®êi" vµ c«ng khai nh− vËy, víi mét th¸i ®é th¼ng th¾n ng©y th¬ (tøc lµ nh÷ng nÒn mãng cña sù thñ cùu vµ cña sù ®×nh nh− «ng V. V.. "V× bÞ cét chÆt vµo phÇn ruéng ®−îc chia vµ ®èn); h¬n thÕ n÷a, hä ®· qu¸ trôy l¹c ®Õn nçi ®i hoan h« c¸i lÖnh cã tÝnh chÊt c¶nh s¸t cÊm n«ng d©n b¸n ruéng ®Êt. Víi vµo c«ng x· cña hä, v× kh«ng cã kh¶ n¨ng ®i lao ®éng lµm ¨n ë mét ng − êi d©n tóy thuéc lo¹i nµy, ng−êi ta cã thÓ m−în nh÷ng chç lao ®éng cã n¨ng suÊt h¬n vµ cã lîi h¬n cho b¶n th©n
  19. V. I. L ª - n i n Chóng ta tõ bá di s¶n nµo? 670 671 lêi cña En-ghen-h¸c mµ nãi r»ng: "N«ng d©n th× ngu muéi, "sèng ®Þnh c−" cña ng−êi v« s¶n (do ng−êi n«ng d©n ®i hä kh«ng ®ñ søc tù lo liÖu lÊy c«ng viÖc cña hä. NÕu kh«ng lµm c¸c nghÒ phô cã tÝnh chÊt n«ng nghiÖp ë c¸c lµng cã ng−êi nµo nh×n ngã ®Õn hä th× hä sÏ ®èt hÕt rõng, giÕt kh¸c) nªn dÇn dÇn viÖc thuª m−ín tù do ®· thay thÕ cho hÕt chim, diÖt trõ hÕt c¸, hä sÏ ph¸ háng ®Êt vµ cuèi cïng sÏ c¸i h×nh thøc n« dÞch ®ã. chÕt ®ãi". ë ®©y, ng−êi d©n tóy râ rµng lµ "tõ bá di s¶n" vµ Mét sù thËt kh¸c ®· chøng thùc, cã lÏ còng kh«ng kÐm trë thµnh ph¶n ®éng. Vµ nªn nhí kü r»ng kinh tÕ mµ cµng phÇn râ rÖt, luËn ®iÓm cña chóng t«i vÒ t¸c h¹i cña nh÷ng ph¸t triÓn th× sù thñ tiªu tÝnh chÊt ®¼ng cÊp cña c«ng x· lý luËn d©n tóy ngµy nay - ®ã lµ viÖc lý t−ëng hãa chÕ ®é lao dÞch, mét viÖc kh¸ phæ biÕn trong ph¸i d©n tóy. Trªn n«ng th«n sÏ ngµy cµng trë thµnh mét nhu cÇu cÊp thiÕt ®èi víi giai cÊp v« s¶n n«ng th«n. Cßn ®èi víi t− s¶n n«ng th«n kia, chóng t«i ®· lÊy En-ghen-h¸c ®Ó lµm vÝ dô, «ng nµy khi r¬i vµo chñ nghÜa d©n tóy, ®· ®i ®Õn chç nãi r»ng: th× sù thiÖt h¹i do viÖc ®ã g©y ra l¹i kh«ng to lín l¾m. ph¸t triÓn chÕ ®é lao dÞch trong n«ng th«n "lµ mét ®iÒu "Ng−êi n«ng d©n kh¸ gi¶" cã thÓ thuª ®Êt ë chç kh¸c mét tèt"! Chóng ta còng l¹i thÊy ý kiÕn Êy trong b¶n dù ¸n næi c¸ch dÔ dµng, më mét c¬ s¬ kinh doanh ë lµng kh¸c, vµ anh tiÕng cña «ng I-u-gia-cèp vÒ c¸c tr−êng trung häc n«ng ta cã thÓ v× c«ng viÖc kinh doanh mµ ®i bÊt cø n¬i nµo vµ nghiÖp (t¹p chÝ "Cña c¶i n−íc Nga", 1895, sè 5)1). ¤ng V. V. trong thêi gian bao l©u còng ®−îc. Nh−ng ®èi víi nh÷ng cïng céng t¸c víi En-ghen-h¸c ë t¹p chÝ Êy, còng ®· r¬i "ng−êi n«ng d©n" sèng chñ yÕu b»ng c¸ch b¸n søc lao ®éng vµo chç lý t−ëng hãa nh− thÕ trong nhiÒu bµi b¸o nghiªm cña m×nh th× t×nh tr¹ng bÞ buéc chÆt vµo phÇn ®Êt ®−îc chia chØnh viÕt vÒ kinh tÕ, trong ®ã «ng kh¼ng ®Þnh r»ng n«ng vµ vµo c«ng x· cña hä lµ mét trë ng¹i lín cho ho¹t ®éng d©n ®· th¾ng c¸i bän ®Þa chñ mµ «ng cho lµ ®· cã ý muèn kinh tÕ cña hä, lµm cho hä kh«ng thÓ kiÕm ®−îc mét c«ng thiÕt lËp chñ nghÜa t− b¶n. Khæ mét nçi lµ n«ng d©n l¹i viÖc cã lîi h¬n, b¾t buéc hä ph¶i b¸n søc lao ®éng cho bän nhËn cµy cÊy ruéng ®Êt cho ®Þa chñ, v× ng−îc trë l¹i, ®Þa bãc lét ë ®Þa ph−¬ng lµ nh÷ng kÎ lu«n lu«n t×m c¸ch mua rÎ chñ ®· cho hä "thuª" ruéng ®Êt, nghÜa lµ ®Þa chñ ®· lµm h¬n vµ nghÜ ra tr¨m ph−¬ng ngh×n kÕ ®Ó n« dÞch hä. V× bÞ sèng l¹i toµn bé ph−¬ng thøc kinh doanh thêi n«ng n«. §ã nh÷ng ¶o t−ëng l·ng m¹n chi phèi vµ v× muèn duy tr× vµ lµ nh÷ng thÝ dô næi bËt nhÊt vÒ ®Çu ãc ph¶n ®éng cña b¶o vÖ nh÷ng nÒn mãng l©u ®êi, bÊt chÊp c¶ sù ph¸t triÓn ph¸i d©n tóy khi hä xem xÐt nh÷ng vÊn ®Ò n«ng nghiÖp kinh tÕ, ng−êi d©n tóy ®· l¨n - mµ kh«ng biÕt - theo c¸i dèc cña n−íc ta. C¸c b¹n sÏ thÊy xÐt c¶ nh÷ng ng−êi d©n tóy Êy xuèng tËn bªn c¹nh tªn ®Þa chñ ®ang hÕt søc mong muèn ®Òu cã ý kiÕn ®ã, nh−ng d−íi mét h×nh thøc Ýt râ rÖt duy tr× vµ cñng cè "nh÷ng sù rµng buéc n«ng d©n víi ruéng h¬n. Mçi ng−êi trong bän hä ®Òu nãi ®Õn nh÷ng t¸c h¹i ®Êt". Ta chØ cÇn nhí xem t×nh tr¹ng biÖt lËp ®¼ng cÊp cña vµ sù nguy hiÓm cña chñ nghÜa t− b¶n trong nÒn n«ng c«ng x· n«ng th«n ®· lµm xuÊt hiÖn nh÷ng ph−¬ng ph¸p nghiÖp n−íc ta, v× chñ nghÜa t− b¶n, nh− c¸c b¹n thÊy ®Æc biÖt trong viÖc thuª m−ín c«ng nh©n nh− thÕ nµo lµ ®ñ ®Êy, ®· ®em cè n«ng thay cho ng−êi n«ng d©n ®éc lËp. thÊy râ ®iÒu ®ã: nh÷ng chñ x−ëng vµ nh÷ng chñ c¸c ®¹i ë ®©y, ng−êi ta ®em ®èi lËp c¸i hiÖn thùc t− b¶n chñ ®iÒn trang ph¸i ng−êi cña hä ®Õn c¸c th«n x· ®Æc biÖt ®ang nghÜa ("ng−êi cè n«ng") víi c¸i h− cÊu vÒ ng−êi n«ng chËm nép thuÕ ®Ó thuª m−ín c«ng nh©n víi nh÷ng ®iÒu d©n "®éc lËp": h− cÊu nµy dùa trªn sù thËt lµ ë thêi kú tiÒn t− kiÖn hÕt søc cã lîi cho hä. Còng may mµ sù tiÕn bé cña chñ nghÜa 1) Xem tËp nµy, tr. 71 - 80 vµ 587 - 629. t − b ¶n trong n«ng nghiÖp ®· ngµy cµng chÊm døt t×nh tr¹ng
  20. V. I. L ª - n i n Chóng ta tõ bá di s¶n nµo? 672 673 b¶n chñ nghÜa, ng−êi n«ng d©n cã t− liÖu s¶n xuÊt, nh−ng ®Ó tr¸ch "nh÷ng m«n ®å" lµ ®· m¬ t−ëng ®Õn "mét chÕ ®é ng−êi ta l¹i khiªm tèn kh«ng nãi râ r»ng n«ng d©n ®· doanh tr¹i víi mét quy chÕ chuyªn chÕ kh«ng thÓ chÞu ph¶i tr¶ t− liÖu s¶n xuÊt ®ã b»ng mét gi¸ ®¾t gÊp ®«i; r»ng næi". ¤ng V. I-va-nèp ®· nhËn xÐt vÒ ®iÓm nµy nh− sau: hä dïng t− liÖu ®ã ®Ó lµm lao dÞch; r»ng møc sinh ho¹t "Hä (nh÷ng ng−êi d©n tóy) kh«ng nh÷ng ®· kh«ng cña ng−êi n«ng d©n "®éc lËp" Êy l¹i thÊp ®Õn nçi ë bÊt cø buéc téi nh÷ng ®èi thñ cña hä lµ ®· "m¬ t−ëng" mét quy n−íc t− b¶n chñ nghÜa nµo, cã lÏ hä còng ®Òu bÞ xÕp vµo chÕ chuyªn chÕ kh«ng thÓ chÞu næi mµ cßn kh«ng thÓ vµ sÏ h¹ng bÇn cïng; r»ng ngoµi sù cïng khæ kh«ng lèi tho¸t vµ kh«ng buéc téi nh− thÕ, nÕu hä cßn muèn lµ nh÷ng ng−êi sù ngu muéi tèi t¨m ra, ng−êi n«ng d©n "®éc lËp" Êy l¹i d©n tóy. Trong lÜnh vùc nµy, thùc chÊt cña cuéc tranh luËn cßn ph¶i chÞu thªm sù lÖ thuéc vÒ th©n thÓ, tøc lµ hÖ qu¶ cña hä víi "nh÷ng ng−êi duy vËt chñ nghÜa kinh tÕ" lµ ë kh«ng tr¸nh khái cña nh÷ng h×nh thøc kinh tÕ tiÒn t− b¶n chç, theo ý kiÕn cña ph¸i d©n tóy, nh÷ng tµn d− cña quy chñ nghÜa. chÕ thêi x−a ë n−íc ta cã thÓ dïng lµm c¬ së cho sù ph¸t NÐt ®Æc ®iÓm thø ba cña chñ nghÜa d©n tóy - kh«ng triÓn tiÕp theo cña quy chÕ. C¸i ®· khiÕn cho ph¸i d©n tóy ®Õm xØa ®Õn nh÷ng mèi liªn hÖ nèi liÒn "nh÷ng ng−êi trÝ kh«ng thÊy ®−îc tÝnh chÊt kh«ng thÓ chÞu næi cña c¸i quy thøc" vµ nh÷ng thiÕt chÕ ph¸p lý - chÝnh trÞ trong n−íc víi chÕ cò th× mét mÆt lµ ý nghÜ cho r»ng "t©m hån n«ng d©n nh÷ng lîi Ých vËt chÊt cña c¸c giai cÊp x· héi nhÊt ®Þnh - (thèng nhÊt vµ kh«ng thÓ ph©n chia ®−îc) tù nã ®ang tiÕn g¾n chÆt víi nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn: chØ cã thiÕu ®Çu ãc thùc hãa" h−íng vÒ quy chÕ, vµ mÆt kh¸c lµ lßng tin t−ëng vµo tÕ trong x· héi häc míi ®Î ra ®−îc mét häc thuyÕt coi chñ sù tèt ®Ñp vÒ ®¹o ®øc, sù tèt ®Ñp hiÖn nay hay sau nµy, nghÜa t− b¶n Nga lµ mét "sai lÇm" vµ míi cho r»ng ng−êi cña "giíi trÝ thøc", cña "x· héi" hay cña "nh÷ng giai cÊp ta cã thÓ "thay ®æi ®−êng ®i". Quan ®iÓm nµy cña chñ l·nh ®¹o" nãi chung. Hä buéc téi nh÷ng ng−êi duy vËt nghÜa d©n tóy còng kh«ng cã ¨n nhËp g× víi "di s¶n", còng chñ nghÜa kinh tÕ lµ thiªn lÖch, nh−ng kh«ng ph¶i lµ lÖch nh− víi nh÷ng truyÒn thèng nh÷ng n¨m 60, mµ tr¸i l¹i vÒ phÝa "quy chÕ", mµ tr¸i l¹i lµ lÖch vÒ phÝa chÕ ®é cña cßn m©u thuÉn trùc tiÕp víi nh÷ng truyÒn thèng Êy. Tõ T©y ¢u ®−îc x©y dùng trªn sù thiÕu quy chÕ. Qu¶ thËt, quan ®iÓm ®ã, lÏ dÜ nhiªn lµ ph¸t sinh ra c¸i th¸i ®é cña nh÷ng ng−êi duy vËt chñ nghÜa kinh tÕ kh¼ng ®Þnh r»ng ph¸i d©n tóy ®èi víi v« sè nh÷ng tµn tÝch cña quy chÕ vÒ nh÷ng tµn tÝch cña quy chÕ x−a, xuÊt ph¸t tõ nÒn kinh tÕ tù ®êi sèng ë Nga tr−íc thêi kú xãa bá chÕ ®é n«ng n«, th¸i nhiªn, ®ang ngµy cµng trë thµnh mét ®iÒu "kh«ng thÓ chÞu ®é mµ nh÷ng ng−êi ®¹i biÓu cho "di s¶n" kh«ng bao giê næi" ë trong mét n−íc ®· chuyÓn sang kinh tÕ tiÒn tÖ vµ do cã thÓ t¸n thµnh ®−îc. §Ó nªu râ tÝnh chÊt cña th¸i ®é ®ã, ®ã ®· cã kh«ng biÕt bao nhiªu lµ sù thay ®æi c¶ vÒ hoµn c¶nh chóng t«i xin dÉn ra nh÷ng nhËn xÐt hay tuyÖt vêi cña vËt chÊt còng nh− vÒ ph−¬ng diÖn trÝ tuÖ vµ ®¹o ®øc cña c¸c «ng V. I-va-nèp trong bµi b¸o nhan ®Ò "Mét sù bÞa ®Æt vông vÒ" (b¸o "Lêi nãi míi", th¸ng ChÝn 1897). T¸c gi¶ tÇng líp d©n c−. Bëi thÕ, hä tin ch¾c r»ng nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho viÖc thiÕt lËp mét "quy chÕ" míi vµ tèt ®Ñp cña nãi vÒ quyÓn tiÓu thuyÕt næi tiÕng "Mét c¸ch kh¸c" cña «ng B«-b«-r−-kin vµ chØ ra r»ng «ng nµy kh«ng hiÓu cuéc ®êi sèng kinh tÕ ë trong n−íc, th× kh«ng thÓ ph¸t sinh ra tõ luËn chiÕn gi÷a ph¸i d©n tóy vµ "nh÷ng m«n ®å". nh÷ng tµn tÝch cña mét quy chÕ thÝch hîp víi nÒn kinh tÕ tù ¤ng B«-b«-r − -kin ®· th«ng qua nh©n vËt chÝnh trong nhiªn vµ víi chÕ ®é n«ng n«, mµ chØ cã thÓ ph¸t sinh trong tiÓu thuyÕt cña «ng, ― nh©n vËt nµy lµ mét chµng d©n tóy, ― mét hoµn c¶nh kh«ng cã, mét c¸ch phæ biÕn vµ toµn diÖn,
nguon tai.lieu . vn
Chính trị học Báo chí - Truyền thông Xã hội học Giáo dục học Tâm lý học Lịch sử - Văn hoá Triết học Ngôn ngữ học Thư viện thông tin Văn học nước ngoài Ngư nghiệp Hành chính - Pháp luật Địa lý - Địa danh Văn học Việt nam Lịch sử Đảng CNXH - KH Tư Tưởng HCM Ngụ ngôn - Cổ tích Ca dao - Tục ngữ Hoá học Sinh học Y khoa - Dược Kinh tế học