1. Trang Chủ
  2. Triết học
  3. [Triết Học] Triết Học Lenin - Học Thuyết Marx tập 2 phần 6

[Triết Học] Triết Học Lenin - Học Thuyết Marx tập 2 phần 6

Tham khảo tài liệu '[triết học] triết học lenin - học thuyết marx tập 2 phần 6', khoa học xã hội, chính trị - triết học phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả V. I. L ª - n i n 400 401 §iÒu tra vÒ nghÒ thñ c«ng ë tØnh PÐc-m¬ Sè thî thñ c«ng s¶n x u Ê t: Tû sè phÇn Sè ng−êi, kÓ c¶ nam, n÷, tr¨m thî thñ trong c¸c gia ®×nh thî thñ Cho nh÷ng §Ó tù m×nh b¸n ra Cho nh÷ng ng−êi bao c«ng c«ng ng−êi tiªu Tæng sè C¸c lo¹i mua dïng huyÖn Kh«ng C«ng nh©n lµm C«ng nh©n lµm Cã C«ng n

Thể loại Tài liệu miễn phí Triết học

Số trang 42

Ngày tạo 8/29/2018 8:26:47 PM +00:00

Loại tệp PDF

Kích thước

Tên tệp

Tải [Triết Học] Triết Học Lenin - Học Thuyết Mar... (.pdf)

Xem mẫu

  1. V. I. L ª - n i n 400 401 §iÒu tra vÒ nghÒ thñ c«ng ë tØnh PÐc-m¬ Sè thî thñ c«ng s¶n x u Ê t: Tû sè phÇn Sè ng−êi, kÓ c¶ nam, n÷, tr¨m thî thñ trong c¸c gia ®×nh thî thñ Cho nh÷ng §Ó tù m×nh b¸n ra Cho nh÷ng ng−êi bao c«ng c«ng ng−êi tiªu Tæng sè C¸c lo¹i mua dïng huyÖn Kh«ng C«ng nh©n lµm C«ng nh©n lµm Cã C«ng nh©n gia BÞ lÖ cã diÖn C«ng nh©n C«ng nh©n C«ng nh©n C«ng nh©n C«ng nh©n Tæng sè Tæng sè lµm thuª lµm thuª S¶n mét c¬ gia ®×nh gia ®×nh gia ®×nh Tæng sè Tæng sè thuéc tÝch ®×nh thuª thuª xuÊt së kinh Tæng (xem ruéng cho thÞ doanh sè chó ®Êt tr−êng n«ng thÝch) gieo nghiÖp trång 1) C«ng nghiÖp thñ 4160 1702 5862 3930 1397 5327 2501 623 3 124 10 591 3 722 14 313 78,2 53,4 21 320 15 483 36 803 c«ng ph¸t ®¹t h¬n c¶ ― ― ― ― ― ― ― ― ― ― 21,8 26,0 100 57,9 42,1 100 27,4 5 huyÖn 2) C«ng nghiÖp thñ 1436 904 2340 259 158 417 1077 252 1 329 2 772 1 314 4 086 67,5 38,4 7 335 3 740 11 075 c«ng ph¸t triÓn thÊp ― ― ― ― ― ― 6,3 h¬n ― ― ― ― 32,5 32,1 100 66,2 33,8 100 5 huyÖn ― 340 59 399 56 56 1499 88 1 587 1 895 147 2 042 22,3 9,9 5 998 364 6 362 3) NghÒ tiÓu thñ c«ng chiÕm −u thÕ ― ― ― ― ― ― 2,7 ― ― ― ― 77,7 7,2 100 94,3 5,7 100 2 huyÖn Tæng céng 5936 2665 8601 4245 1555 5800 5077 963 6 040 15 258 5 183 20 441 70,5 46,1 34 653 19 587 54 240 ― ― ― ― ― ― 20,8 ― ― ― ― 29,5 25,3 100 63,9 36,1 100 2) Chóng t«i gäi nh÷ng ng−êi sau ®©y: a) nh÷ng lao ®éng lµm 1) Lo¹i thø 1 gåm nh÷ng huyÖn: Sa-®rin-xc¬, Cun-gua, Cra-xn«-u- thuª vµ b) nh÷ng thî thñ c«ng gia ®×nh s¶n xuÊt cho nh÷ng phim-xc¬, £-ca-tª-rin-bua vµ ¤-xa; lo¹i thø 2 gåm nh÷ng huyÖn: ng−êi bao mua, lµ thî thñ c«ng “bÞ lÖ thuéc”. VÐc-kh«-tu-ri-e, PÐc-m¬, IÕc-bÝt; ¤-kham-xc¬ vµ TsÐc-®−n; lo¹i thø 3) Sè thî thñ c«ng kÓ ra ë ®©y kh«ng ph¶i lµ sè ®· kÓ ra tr−íc kia, bëi 3 gåm nh÷ng huyÖn: X«-li-cam-xc¬ vµ Ca-m−-slèp. v× nh÷ng con sè vÒ mçi huyÖn nªu lªn trong tËp “L−îc kh¶o” (tr. 30 - 31) kh¸c víi nh÷ng tæng sè ë trong biÓu ®å ®Ó ë phÇn phô lôc. lµm gia c«ng ë nhµ); chøng tá mét sù ph©n c«ng ë mét quy m« thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa”, tøc lµ c¸i lËp luËn lÆp l¹i lín h¬n vµ do ®ã, lµ mét h×nh th¸i ph¸t triÓn cao h¬n cña chñ nh÷ng thiªn kiÕn cæ truyÒn cña tÊt c¶ nh÷ng ng−êi d©n tóy nghÜa t− b¶n. H×nh th¸i Êy so víi c¸i x−ëng nhá cña ng−êi tiÓu ë Nga, ®øng ®Çu lµ c¸c «ng V. V. vµ N. ―«n. Nh÷ng ng−êi chñ dïng c«ng nh©n lµm thuª th× còng gièng nh− c«ng tr−êng d©n tóy ë PÐc-m¬ cho r»ng hai h×nh thøc ®ã lµ “c¨n b¶n thñ c«ng t− b¶n chñ nghÜa so víi chÕ ®é hîp t¸c t− b¶n chñ kh¸c nhau” ë chç nµy: trong h×nh thøc thø nhÊt, “c«ng cô vµ nghÜa gi¶n ®¬n. vËt liÖu s¶n xuÊt, còng nh− tÊt c¶ nh÷ng thµnh qu¶ cña lao TÊt c¶ c¸c sè liÖu ®ã ®· b¸c bá mét c¸ch ®Çy ®ñ nh÷ng ®éng d−íi h×nh thøc nh÷ng s¶n phÈm chÕ t¹o ra, ®Òu thuéc ý ®Þnh cña c¸c t¸c gi¶ tËp "L−îc kh¶o" toan ®em ®èi lËp, vÒ ng−êi lao ®éng” (tr. 3). Ngay tõ b©y giê chóng ta còng vÒ nguyªn t¾c, "h×nh thøc s¶n xuÊt thñ c«ng nghiÖp" víi "h×nh ®· cã thÓ x¸c nhËn mét c¸ch hoµn toµn døt kho¸t r»ng ®iÒu
  2. V. I. L ª - n i n §iÒu tra vÒ nghÒ thñ c«ng ë tØnh PÐc-m¬ 402 403 th× trong tØnh PÐc-m¬, nh÷ng nghÒ tiÓu thñ c«ng vÉn cßn ®ã lµ sai. Ngay nh− nÕu chóng ta cã xÕp nh÷ng ng−êi tiÓu rÊt ph¸t ®¹t: chØ cÇn kÓ ra mét nghÒ nh− nghÒ nhuém xanh thñ c«ng vµo lo¹i nh÷ng thî thñ c«ng th× phÇn ®«ng “thî (tøc lµ nghÒ nhuém) lµ ®ñ râ. §©y lµ c¸ch nhuém v¶i cña thñ c«ng” còng vÉn kh«ng cã ®−îc nh÷ng ®iÒu kiÖn Êy; ®ã n«ng d©n tù dÖt ra, c¸ch nhuém nµy thuÇn tóy theo lèi thñ lµ tr−êng hîp: 1) nh÷ng ng−êi lµm thuª, hä lµ 25,3%; 2) c«ng; trong nh÷ng miÒn kh«ng hÎo l¸nh l¾m ë n−íc Nga nh÷ng thî thñ c«ng gia ®×nh s¶n xuÊt cho nh÷ng ng−êi bao th× nh÷ng v¶i nµy tõ l©u ®· nh−êng chç cho nh÷ng v¶i mua, v× nh÷ng vËt liÖu s¶n xuÊt cïng nh÷ng thµnh qu¶ lao hoa do c¸c c«ng x−ëng dÖt ra. Nh−ng c¶ ë tØnh PÐc-m¬ ®éng cña hä ®Òu kh«ng thuéc vÒ hä, vµ hä chØ ®−îc lÜnh nµy n÷a, nghÒ tiÓu thñ c«ng còng ®· bÞ ®Èy lïi xuèng mét sè tiÒn c«ng lµm kho¸n, hä lµ 20,8%; 3) nh÷ng thî thñ hµng thø yÕu råi: chÝnh ngay trong nÒn c«ng nghiÖp n«ng c«ng gia ®×nh thuéc nh÷ng lo¹i nhá 1 vµ 2, cã sö dông c«ng th«n còng chØ gåm cã 29,5%, tøc lµ ch−a ®Çy mét phÇn ba nh©n lµm thuª, v× nh÷ng c¸i thuéc vÒ hä kh«ng ph¶i chØ lµ sè ng−êi chuyªn lµm nghÒ tiÓu thñ c«ng. NÕu kh«ng kÓ sè “thµnh qu¶” lao ®éng cña riªng hä. Nh÷ng ng−êi ®ã cã lÏ lµ ng−êi nµy th× cã 14401 ng−êi s¶n xuÊt cho thÞ tr−êng, gÇn 10% (trong sè 6645 x−ëng thuéc nh÷ng lo¹i nhá 1 vµ 2, trong ®ã cã 29,3% lµ ng−êi lµm thuª vµ cã 29,5% lµ thî thñ th× cã 1691 x−ëng thuéc lo¹i ®ã, tøc lµ 25,4% cã sö dông c«ng gia ®×nh s¶n xuÊt cho nh÷ng ng−êi bao mua, nh− thÕ ng−êi lµm thuª; trong 1691 x−ëng Êy cã Ýt nhÊt 2 000 thî tøc lµ gåm cã 58,8% “thî thñ c«ng” bÞ lÖ thuéc, céng thªm thñ c«ng gia ®×nh). Tøc lµ tæng céng: 25,3% + 20,8% + 10% vµo ®ã tõ 7% ®Õn 8% lµ nh÷ng tiÓu chñ cã thuª m−ín c«ng = 56,1% “thî thñ c«ng”, nghÜa lµ h¬n mét nöa, kh«ng cã ®−îc nh©n; nh− vËy, tæng céng l¹i gÇn 66%, tøc lµ hai phÇn ba nh÷ng ®iÒu kiÖn Êy. Nãi mét c¸ch kh¸c, ngay c¶ ®Õn mét tØnh “thî thñ c«ng”, cã hai ®Æc ®iÓm c¨n b¶n gièng chø kh«ng hÎo l¸nh vµ l¹c hËu vÒ ph−¬ng diÖn kinh tÕ nh− tØnh PÐc-m¬ ph¶i kh¸c chñ nghÜa t− b¶n, tøc lµ: mét lµ, tÊt c¶ ®Òu lµ th× ngay hiÖn nay hiÖn t−îng phæ biÕn h¬n c¶ còng chÝnh lµ nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt hµng hãa, thÕ mµ chñ nghÜa t− b¶n th× hiÖn t−îng “ng−êi thî thñ c«ng” ®i lµm c«ng hoÆc thuª chØ lµ nÒn kinh tÕ hµng hãa ph¸t triÓn tíi møc cao nhÊt mµ m−ín nh©n c«ng, bãc lét hoÆc bÞ bãc lét. Nh−ng muèn lµm th«i; hai lµ, phÇn lín nh÷ng ng−êi Êy ®· ë trong nh÷ng quan con tÝnh Êy, ta kh«ng nªn kÓ c¶ nghÒ tiÓu thñ c«ng mµ chØ hÖ ®Æc tr−ng cña chñ nghÜa t− b¶n, tøc lµ quan hÖ mua b¸n søc lao ®éng. C¸c t¸c gi¶ cña tËp “L−îc kh¶o” ra søc lµm nªn xÐt riªng nÒn s¶n xuÊt hµng hãa th«i, nh− thÕ cã lÏ ®óng h¬n nhiÒu. NghÒ tiÓu thñ c«ng lµ mét h×nh thøc c«ng nghiÖp cho ®éc gi¶ tin r»ng lao ®éng lµm thuª ®ãng mét vai trß ®Æc biÖt trong nÒn s¶n xuÊt “thñ c«ng” vµ ng−êi ta cã thÓ cã qu¸ cæ hñ ®Õn nçi ngay c¶ trong sè nh÷ng ng−êi d©n tóy ë n−íc ta ― lµ nh÷ng ng−êi vÉn lu«n lu«n tuyªn bè (µ la1) c¸c nh÷ng lý do “chÝnh ®¸ng” ®Ó gi¶i thÝch ®iÒu ®ã; chóng ta sÏ xÐt, ë ®o¹n d−íi ®©y (§ VII), nh÷ng lêi qu¶ quyÕt Êy, «ng V. V., I-u-gia-cèp vµ ®ång bän) r»ng t×nh tr¹ng l¹c hËu cña n−íc Nga lµ ®iÒu h¹nh phóc cho nã ― b©y giê còng cïng nh÷ng thÝ dô mµ hä ®· ®−a ra. ë ®©y, chóng ta chØ cÇn x¸c ®Þnh r»ng ë vïng nµo mµ s¶n xuÊt hµng hãa kh«ng cã mét ng−êi nµo cßn d¸m c«ng khai vµ trùc tiÕp b¶o vÖ nghÒ tiÓu thñ c«ng vµ d¸m cho nghÒ ®ã lµ “c¸i ®¶m b¶o” chiÕm −u thÕ vµ ë vïng nµo mµ ng−êi ta dïng lao ®éng lµm thuª mét c¸ch cã hÖ thèng, chø kh«ng ph¶i mét c¸ch cho nh÷ng lý t−ëng cña m×nh. So víi miÒn trung t©m n−íc Nga ngÉu nhiªn th× ë vïng ®ã, cã ®ñ tÊt c¶ nh÷ng ®Æc tr−ng 1) ― theo kiÓu cña chñ nghÜa t− b¶n. Cã thÓ b¶o r»ng chñ nghÜa t− b¶n ®ã ph¸t
  3. V. I. L ª - n i n §iÒu tra vÒ nghÒ thñ c«ng ë tØnh PÐc-m¬ 404 405 cña mét sù l − u th«ng hµng hãa ®· ph¸t triÓn vµ cña c¸c xÝ triÓn ch−a ®−îc ®Çy ®ñ, nã cßn ®ang trong tr¹ng th¸i ph«i nghiÖp da t − b ¶n chñ nghÜa. “ ë h uyÖn Sa-®rin-xc¬, ng − êi thai, nã cã nh÷ng h×nh thøc riªng biÖt, nh−ng nÕu nãi ®Õn ta ®em l«ng cõu tõ n¬i kh¸c ®Õn, ®ã lµ nguyªn liÖu cÇn mét “sù kh¸c nhau c¨n b¶n” gi÷a nh÷ng c¸i mµ thËt ra l¹i thiÕt cho nghÒ lµm giµy ñng b»ng d¹, mét nghÒ chÝnh cña cã mét sù gièng nhau c¨n b¶n th× ®ã lµ bãp mÐo sù thËt. vïng nµy ” . Chóng ta nãi tiÕp: 61,3% thî thñ c«ng chÕ biÕn Nh©n tiÖn, chóng t«i xin v¹ch thªm mét viÖc xuyªn t¹c sù nh÷ng s¶n phÈm thùc vËt ®Òu tËp trung trong 4 huyÖn, thÕ thËt n÷a. ë trang 5 tËp “L−îc kh¶o”, cã nãi r»ng “nh÷ng s¶n mµ trong 4 huyÖn nµy chØ cã 20,7% diÖn tÝch rõng cña toµn phÈm cña ng−êi thî thñ c«ng... ®Òu lµm b»ng c¸c vËt liÖu tØnh. Tr¸i l¹i, trong 2 huyÖn cã 51,7% rõng th× l¹i chØ cã phÇn nhiÒu lµ lÊy ngay t¹i ®Þa ph−¬ng”. ThÕ nh−ng vÒ ®iÓm 2,6% thî thñ c«ng chuyªn chÕ biÕn nh÷ng s¶n phÈm thùc nµy, tËp “L−îc kh¶o” l¹i cung cÊp cho chóng ta chÝnh ngay vËt (tr. 25); nh − v Ëy lµ c¶ ë ®©y n÷a, ta còng thÊy tr¸i nh÷ng sè liÖu gióp chóng ta cã thÓ kiÓm tra ®−îc ®iÒu kh¼ng ng − îc h¼n víi nh÷ng ®iÒu ®· nªu ra, vµ tËp “ L − îc kh¶o ” ®Þnh Êy: ®ã lµ nh÷ng b¶n ®èi chiÕu gi÷a t×nh h×nh ph©n bè, l ¹i mét lÇn n÷a (tr. 26) x¸c nhËn r»ng nguyªn liÖu lµ tõ ë trong tõng huyÖn, nh÷ng thî thñ c«ng chÕ biÕn nh÷ng s¶n n¬i kh¸c ®Õn*. Nh− vËy lµ chóng ta nhËn thÊy mét sù thËt phÈm ®éng vËt víi t×nh h×nh ph©n bè c¸c s¶n phÈm ch¨n nu«i rÊt ®¸ng chó ý: tr − íc khi c¸c ngµnh thñ c«ng nghiÖp ph¸t vµ n«ng s¶n; gi÷a t×nh h×nh ph©n bè nh÷ng thî thñ c«ng chÕ triÓn th× l−u th«ng hµng hãa ®· ¨n s©u b¸m rÔ råi (vµ lµ biÕn nh÷ng s¶n phÈm thùc vËt víi t×nh h×nh ph©n bè c¸c khu ®iÒu kiÖn cña sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh Êy). Sù thËt Êy rÊt vùc rõng ró; gi÷a t×nh h×nh ph©n bè c¸c thî thñ c«ng chÕ biÕn quan träng, v× mét lµ nã chøng tá r»ng nÒn kinh tÕ hµng nh÷ng kim lo¹i víi t×nh h×nh ph©n bè c¸c vïng s¶n xuÊt ra hãa ®· cã tõ l©u vµ thñ c«ng nghiÖp chØ lµ mét trong nh÷ng gang vµ s¾t ë trong tØnh. §èi chiÕu nh− vËy th× thÊy r»ng thµnh phÇn cña nÒn kinh tÕ ®ã. Cho nªn, nÕu coi nÒn c«ng 68,9% thî thñ c«ng chÕ biÕn nh÷ng s¶n phÈm ®éng vËt ®Òu nghiÖp thñ c«ng cña n− íc ta lµ mét thø tabula rasa 1) vµ cho tËp trung trong ba huyÖn chØ cã 25,1% gia sóc vµ chØ cã 29,5% lµ cã lÏ nã “cã thÓ ” ®i theo nh÷ng con ® − êng kh¸c th× nh− diÖn tÝch gieo trång, nh− thÕ lµ tr¸i ng−îc h¼n víi nh÷ng ®iÒu t hÕ sÏ lµ mét ®iÒu phi lý. Ch¼ng h¹n, c¸c nhµ ®iÒu tra tuyªn ®· ®−îc nªu ra. ThÕ lµ tËp “L−îc kh¶o” liÒn x¸c nhËn ngay bè r»ng trong tØnh PÐc-m¬, “ c«ng nghiÖp thñ c«ng vÉn tiÕp r»ng “c«ng nghiÖp chÕ biÕn s¶n phÈm ®éng vËt ®· ph¸t triÓn tôc ph¶n ¸nh ¶nh h − ëng cña nh÷ng ® − êng giao th«ng nµo cao chñ yÕu lµ nhê nh÷ng nguyªn liÖu tõ c¸c vïng kh¸c ®−a ®· tõng ®em l¹i cho miÒn nµy mét bé mÆt th − ¬ng nghiÖp tíi. Ch¼ng h¹n, ë c¸c huyÖn Cun-gua vµ £-ca-tª-rin-bua, vµ c«ng nghiÖp, kh«ng nh÷ng tr − íc khi ® −êng s¾t xuÊt nh÷ng da sèng ®−îc chÕ biÕn trong c¸c nhµ m¸y thuéc da hiÖn, mµ ngay c¶ tr −íc ngµy thñ tiªu chÕ ®é n«ng n« n÷a ” hoÆc x−ëng thñ c«ng ®Þa ph−¬ng lµ nguyªn liÖu cho nghÒ (tr. 39). Qu¶ thËt, thµnh phè Cun-gua lµ mét ®Çu mèi ®ãng giµy, ― tøc lµ nghÒ thñ c«ng chÝnh ë nh÷ng huyÖn nµy” giao th«ng cña phÝa T©y U-ran: con ®− êng lín xuyªn Xi-bi- (24 - 25). VËy th× ë ®©y thñ c«ng nghiÖp kh«ng nh÷ng ®· dùa ____________ vµo nh÷ng ho¹t ®éng l−u th«ng lín cña c¸c nhµ t− b¶n ®Þa * Hai lo¹i thî thñ c«ng Êy, tøc lµ nh÷ng ng−êi chÕ biÕn s¶n phÈm ®éng ph−¬ng lµm nghÒ bu«n da, mµ cßn dùa vµo kh¶ n¨ng mua vËt vµ nh÷ng ng−êi chÕ biÕn c¸c s¶n phÈm thùc vËt, chiÕm 33% + 28% = nh÷ng b¸n thµnh phÈm cña c¸c chñ x−ëng chÕ t¹o, nãi mét 61% tæng sè thî thñ c«ng. 25% lµm nghÒ chÕ biÕn c¸c kim lo¹i (tr. 20). c¸ch kh¸c, thñ c«ng nghiÖp lµ kÕt qu¶, lµ bé phËn phô thuéc 1) ― miÕng ®Êt ®· dän s¹ch
  4. V. I. L ª - n i n §iÒu tra vÒ nghÒ thñ c«ng ë tØnh PÐc-m¬ 406 407 ri ch¹y qua thµnh phè Êy vµ nèi liÒn thµnh phè Êy víi £-ca- chóng t«i chØ nªu ra ë ®©y nh÷ng tû sè phÇn tr¨m ®¸ng chó ý nhÊt: (xem biÓu ®å, tr. 408. ― BT.). tª-rin-bua vµ b»ng nh÷ng chi nh¸nh cña con ®−êng ®ã, víi Sa-®rin-xc¬; mét con ®−êng lín th«ng th−¬ng kh¸c xuyªn Nh− vËy chóng ta thÊy r»ng trong sè nh÷ng ng−êi qua Cun-gua, con ®−êng G«-ra Bla-g«-®¸t nèi liÒn Cun-gua kh«ng lµm nghÒ n«ng, tû sè phÇn tr¨m ng−êi lµm thuª cao víi ¤-xa. Sau cïng, con ®−êng lín BiÕc-xc¬ nèi liÒn Cun- h¬n lµ trong sè nh÷ng ng−êi cã lµm nghÒ n«ng, vµ sù gua víi Cra-xn«-u-phim-xc¬. “Nh− thÕ chóng ta thÊy r»ng chªnh lÖch Êy th× chñ yÕu lµ do lo¹i nhá thø 2 quyÕt ®Þnh: c«ng nghiÖp thñ c«ng cña tØnh Êy ®· tËp trung chung trong sè nh÷ng ng−êi tiÓu thñ c«ng kiªm nghÒ n«ng, tû sè quanh nh÷ng ®Çu mèi giao th«ng: ë phÝa T©y U-ran th× tËp phÇn tr¨m ng−êi lµm thuª lµ 14,1%; thÕ mµ trong sè trung ë nh÷ng huyÖn Cun-gua, Cra-xn«-u-phim-xc¬ vµ ¤- nh÷ng ng−êi kh«ng lµm nghÒ n«ng th× tû sè ®ã lµ 29,3%, xa; ë phÝa §«ng U-ran th× tËp chung ë nh÷ng huyÖn £-ca- tøc lµ gÊp qu¸ ®«i. Cßn trong hai lo¹i nhá kia, tû sè phÇn tª-rin-bua vµ Sa-®rin-xc¬” (tr. 39). Xin b¹n ®äc nhí r»ng tr¨m sè ng−êi lµm thuª lo¹i II h¬i cao h¬n so víi trong lo¹i I. chÝnh 5 huyÖn ®ã hîp thµnh lo¹i huyÖn cã nÒn thñ c«ng Nh− chóng t«i ®· nãi, t×nh h×nh nµy lµ do trong d©n c− nghiÖp ph¸t triÓn nhÊt vµ tËp trung 70% sè thî thñ c«ng. lµm nghÒ n«ng, chñ nghÜa t− b¶n ph¸t triÓn kÐm h¬n. Hai lµ sù thËt Êy chøng tá r»ng “tæ chøc trao ®æi” trong c«ng Còng nh− c¸c ng−êi d©n tóy kh¸c, dÜ nhiªn lµ nh÷ng nghiÖp thñ c«ng ― vÊn ®Ò nµy ®· ®−îc nh÷ng ng−êi quan ng−êi d©n tóy ë PÐc-m¬ coi ®ã lµ ®iÓm −u viÖt cña nh÷ng t©m ®Õn nghÒ thñ c«ng cña ng−êi mu-gÝch bµn phiÕm m·i ng−êi cã lµm nghÒ n«ng. ë ®©y, chóng t«i kh«ng muèn mét c¸ch rÊt khinh suÊt ― thËt ra ®· ®−îc thiÕt lËp råi vµ lµ tranh luËn vÒ vÊn ®Ò chung lµ xÐt xem ng−êi ta liÖu cã thÓ do toµn thÓ giai cÊp th−¬ng nh©n Nga thiÕt lËp ra, chø coi t×nh tr¹ng kh«ng ph¸t triÓn cña nh÷ng quan hÖ kinh tÕ - kh«ng ph¶i do ai kh¸c c¶. D−íi ®©y, chóng ta sÏ cßn thÊy cã x· héi vµ tÝnh chÊt l¹c hËu cña nh÷ng quan hÖ ®ã, lµ mét nhiÒu thÝ dô kh¸c chøng thùc ®iÒu nµy. ChØ riªng trong lo¹i ®iÓm −u viÖt ®−îc kh«ng; chóng t«i chØ nªu ra r»ng qua thî thñ c«ng thø ba (nh÷ng ng−êi chÕ biÕn kim lo¹i), ng−êi c¸c sè liÖu dÉn ra d−íi ®©y, chóng ta sÏ thÊy râ lµ ®iÓm −u ta míi thÊy cã sù phï hîp gi÷a quy m« s¶n xuÊt nguyªn viÖt Êy cña nh÷ng ng−êi cã lµm nghÒ n«ng lµ ë chç nhËn liÖu vµ sè l−îng thî thñ c«ng chÕ biÕn nguyªn liÖu: 4 huyÖn cung cÊp 70,6% gang vµ s¾t, tËp trung 70% thî thñ c«ng vÒ ®−îc tiÒn c«ng thÊp. lo¹i nµy. Nh−ng ë ®©y chÝnh nguyªn liÖu l¹i lµ mét s¶n §iÒu ®¸ng chó ý lµ vÒ mÆt sö dông lao ®éng lµm thuª phÈm cña ngµnh ®¹i c«ng nghiÖp luyÖn kim, vµ ngµnh nµy, th× sù chªnh lÖch gi÷a c¸c lo¹i l¹i Ýt h¬n lµ sù chªnh lÖch ― nh− l¸t n÷a chóng ta sÏ thÊy, ― cã “mét quan ®iÓm riªng gi÷a c¸c lo¹i nhá trong cïng mét lo¹i. Nãi mét c¸ch kh¸c, cña nã” vÒ “thî thñ c«ng”. c¬ cÊu kinh tÕ cña c«ng nghiÖp (nh÷ng ng−êi tiÓu thñ c«ng ― nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt hµng hãa ― nh÷ng c«ng nh©n s¶n II xuÊt cho nh÷ng ng−êi bao mua) ¶nh h−ëng ®Õn møc ®é sö dông c«ng nh©n lµm thuª, m¹nh h¬n lµ t×nh tr¹ng cã hay “Thî thñ c«ng” vµ lao ®éng lµm thuª kh«ng cã quan hÖ víi n«ng nghiÖp. ThÝ dô, ng−êi tiÓu s¶n xuÊt hµng hãa cã lµm nghÒ n«ng th× gièng ng−êi tiÓu s¶n B ©y giê, chóng ta bµn ®Õn nh÷ng sè liÖu vÒ lao ®éng xuÊt hµng hãa kh«ng lµm nghÒ n«ng h¬n lµ gièng ng−êi lµm thuª trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp thñ c«ng ë tØnh n«ng d©n cã lµm tiÓu thñ c«ng. Tû lÖ nh÷ng ng−êi lµm thuª PÐc-m¬. Kh«ng nh¾c l¹i nh÷ng con sè tuyÖt ®èi ®· kÓ trªn,
  5. Lo¹i I Lo¹i II Tæng Nh÷ng lo¹i nhá Nh÷ng lo¹i nhá céng Céng Céng 1 2 3 1 2 3 Tû Cã dïng c«ng nh©n lµm thuª sè 30,6 17,4 24,1 23,6 37,8 24,4 36,1 34,2 26,9 phÇn ChØ dïng c«ng nh©n lµm thuª 1,3 1,2 0,7 1,1 1,6 1,4 0,3 1,0 1,1 tr¨m c¸c Dïng tõ 6 c«ng nh©n lµm thuª trë x−ëng lªn 2,0 0,1 1,4 1,1 1,3 0,8 0,4 0,8 0,9 Tû sè phÇn tr¨m c«ng nh©n lµm 29,4 14,1 23,2 22,7 31,2 29,3 27,4 28,3 24,5 thuª Sè C«ng nh©n gia ng−êi ®×nh 1,8 1,5 1,9 1,6 1,7 1,4 1,6 1,6 1,6 lµm C«ng nh©n lµm b×nh 0,75 0,23 0,57 0,48 0,78 0,43 0,63 0,63 0,52 thuª qu©n trong mçi Céng 2,6 1,7 2,5 2,1 2,5 1,8 2,2 2,2 2,1 x−ëng Tû sè phÇn tr¨m nh÷ng x−ëng dïng tõ 3 c«ng nh©n gia ®×nh trë lªn 20,3 7,8 20,9 15,1 18,5 8,6 14,3 14,6 14,9
  6. §iÒu tra vÒ nghÒ thñ c«ng ë tØnh PÐc-m¬ 409 trong lo¹i nhá thø 1 lµ 29,4% ë lo¹i I, vµ lµ 31,2% ë lo¹i II; thÕ mµ trong lo¹i nhá thø 2 cña lo¹i I, th× tû lÖ ®ã chØ lµ 14,1% th«i. Còng nh− mét ng−êi cã lµm nghÒ n«ng s¶n xuÊt cho nh÷ng bao mua th× gièng mét ng−êi kh«ng lµm nghÒ n«ng s¶n xuÊt cho nh÷ng ng−êi bao mua (23,2% sè ng−êi lµm thuª vµ 27,4%), nhiÒu h¬n lµ gièng mét ng−êi n«ng d©n cã lµm tiÓu thñ c«ng. §iÒu nµy chøng tá r»ng sù thèng trÞ phæ biÕn cña nh÷ng quan hÖ hµng hãa t− b¶n chñ nghÜa trong mét n− íc sÏ xãa bá sù kh¸c nhau gi÷a ng−êi thî thñ c«ng cã lµm nghÒ n«ng víi ng−êi thî thñ c«ng kh«ng lµm nghÒ n«ng. Nh÷ng con sè vÒ thu nhËp cña c¸c thî thñ c«ng sÏ cßn lµm cho ta thÊy râ h¬n n÷a sù cµo b»ng Êy. Nh− chóng t«i ®· nãi, lo¹i nhá thø 2 lµ ngo¹i lÖ; nh−ng nÕu chóng ta kh«ng lÊy tû sè phÇn tr¨m nh÷ng ng−êi lµm thuª, mµ lÊy con sè trung b×nh nh÷ng lµm thuª trong mçi x−ëng th× chóng ta sÏ thÊy r»ng nh÷ng ng−êi tiÓu thñ c«ng kiªm nghÒ n«ng l¹i gièng nh÷ng ng− êi tiÓu thñ c«ng kh«ng kiªm nghÒ n«ng (sè c«ng nh©n lµm thuª trong mçi x−ëng lµ 0,23 vµ 0,43) h¬n lµ gièng nh÷ng ng−êi cã lµm nghÒ n«ng ë trong c¸c lo¹i nhá kh¸c. VÒ nh÷ng ng−êi tiÓu thñ c«ng th× sè c«ng nh©n b×nh qu©n trong mçi x−ëng ®Òu gÇn b»ng nhau trong c¶ hai lo¹i (sè c«ng nh©n b×nh qu©n trong mçi x−ëng, lo¹i I lµ 1,7 ng−êi vµ lo¹i II lµ 1,8 ng−êi), nh−ng trong khi ®ã th× trong nh÷ng lo¹i nhá cña mçi lo¹i, con sè Êy l¹i kh¸c nhau mét c¸ch rÊt râ rÖt (I: 2,6 vµ 1,7; II: 2,5 vµ 1,8). Trong mçi lo¹i nhá, nh÷ng sè liÖu vÒ sè l − îng c«ng nh©n trung b×nh trong mçi x − ëng còng lµm cho ta thÊy mét sù thËt ®¸ng chó ý lµ chÝnh trong nh÷ng ng − êi tiÓu thñ c«ng cña c¶ hai lo¹i th× con sè b×nh qu©n ®ã l¹i lµ con sè thÊp h¬n c¶: mçi x − ëng cã 1,7 vµ 1,8 c«ng nh©n. Nh − v Ëy chÝnh trong nh÷ng ng − êi tiÓu thñ c«ng, ta thÊy cã t×nh tr¹ng s¶n xuÊt ph©n t¸n nhÊt, t×nh tr¹ng biÖt lËp trÇm träng nhÊt cña nh÷ng ng− êi s¶n xuÊt c¸ lÎ, vµ sù hîp t¸c trong s¶n xuÊt
  7. V. I. L ª - n i n §iÒu tra vÒ nghÒ thñ c«ng ë tØnh PÐc-m¬ 410 411 nhÊt” (?!). ThËt lµ lêi kÕt luËn l¹ lïng! NÕu kh«ng tÝnh g× kÐm ph¸t triÓn nhÊt. VÒ ph−¬ng diÖn hîp t¸c, ®øng hµng ®Çu lµ lo¹i nhá 1 ë trong c¶ hai lo¹i, tøc lµ nh÷ng tiÓu chñ ®Õn nh÷ng con sè lao ®éng lµm thuª th× lµm thÕ nµo mµ s¶n xuÊt ®Ó b¸n tù do. ChÝnh ë ®ã, ng−êi ta thÊy sè ng−êi l¹i cã thÓ rót ra nh÷ng kÕt luËn vÒ vai trß cña “viÖc tù m×nh cña mçi x−ëng lµ cao h¬n hÕt (2,6 vµ 2,5 ng−êi); ë ®ã, tham gia lao ®éng” (tr. 55) ®−îc? NÕu sù sung tóc cña ng−êi ta thÊy nhiÒu nhÊt lµ nh÷ng thî thñ c«ng cã gia nh÷ng thî thñ c«ng cã gia ®×nh ®«ng ng−êi l¹i kh«ng ®×nh ®«ng ng−êi (20,3% vµ 18,5% sè x−ëng cã tõ ba lao ph¶i chÝnh lµ biÓu hiÖn cña c¸i khuynh h−íng cña hä ®éng gia ®×nh trë lªn; chØ cã lo¹i nhá 3 cña lo¹i I lµ ngo¹i muèn biÕn thµnh cu-l¾c th× chóng ta sÏ thÊy ë hä mét lÖ: 20,9%); còng ë ®ã, ng−êi ta dïng nhiÒu c«ng nh©n lµm t×nh h×nh nh− sau: sè ng−êi lµm thuª chiÕm mét tû lÖ thÊp thuª nhÊt (mçi x−ëng cã 0,75 vµ 0,78 ng−êi lµm thuª); ë nhÊt, sè x−ëng cã m−ín ng−êi lµm thuª chiÕm mét tû lÖ ®ã, ng−êi ta thÊy cã nhiÒu nhÊt lµ nh÷ng x−ëng lín (2,0% thÊp nhÊt, sè x−ëng thuª m−ín mét sè lín c«ng nh©n vµ 1,3% lµ nh÷ng x−ëng cã tõ 6 ng−êi lµm thuª trë lªn). (trªn 5 ng−êi) chiÕm mét tû lÖ thÊp nhÊt. ThÕ mµ trªn thùc VËy lµ chÝnh ë ®ã sù hîp t¸c trong s¶n xuÊt ®−îc thùc tÕ, vÒ tÊt c¶ c¸c ph−¬ng diÖn ®ã th× nh÷ng ng−êi thî thñ hiÖn mét c¸ch réng r·i nhÊt, v× sè c«ng nh©n lµm thuª vµ c«ng kh¸ gi¶ nhÊt (lo¹i nhá 1) l¹i chiÕm hµng ®Çu chø c«ng nh©n gia ®×nh lµ nhiÒu nhÊt (mçi x−ëng cã 1,8 vµ 1,7 kh«ng ph¶i hµng cuèi cïng, vµ ®Êy lµ trong ®iÒu kiÖn lµ ë c«ng nh©n gia ®×nh; lo¹i nhá 3 trong lo¹i I lµ mét ngo¹i lÖ trong lo¹i nµy, sè nh÷ng gia ®×nh ®«ng ng−êi vµ sè c«ng nhá, v× trong ®ã cã 1,9 c«ng nh©n gia ®×nh). nh©n gia ®×nh l¹i cao nhÊt, còng nh− sè thî thñ c«ng dïng T×nh h×nh nµy ®−a chóng ta ®Õn mét vÊn ®Ò rÊt quan 3 c«ng nh©n gia ®×nh trë lªn l¹i chiÕm mét tû sè phÇn tr¨m träng lµ vÊn ®Ò mèi quan hÖ gi÷a lao ®éng cña nh÷ng cao nhÊt! Râ rµng lµ nh÷ng sù thËt Êy nãi tr¸i h¼n l¹i ®iÒu lao ®éng gia ®×nh vµ lao ®éng cña c«ng nh©n lµm thuª thuéc “nh÷ng thî thñ c«ng”, vµ buéc chóng ta ph¶i nghi mµ ng−êi d©n tóy muèn g¸n cho nh÷ng sù thËt Êy: ng−êi ngê vÒ sù ®óng ®¾n cña nh÷ng häc thuyÕt d©n tóy thÞnh thî thñ c«ng t×m c¸ch lµm giµu b»ng chÝnh nh÷ng thñ hµnh cho r»ng trong nÒn s¶n xuÊt thñ c«ng nghiÖp, ®o¹n cña g· cu-l¾c; anh ta lîi dông sù sung tóc h¬n cña nh©n c«ng lµm thuª chØ “bæ sung thªm” cho nh©n c«ng m×nh (mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cña sù sung tóc ®ã lµ cã gia ®×nh th«i. Nh÷ng ng−êi d©n tóy ë PÐc-m¬ còng theo mét gia ®×nh ®«ng ng−êi) ®Ó dïng nhiÒu lao ®éng lµm thuª quan ®iÓm ®ã; hä tuyªn bè, ë trang 55, r»ng “viÖc quy h¬n. Anh ta lîi dông c¸i −u thÕ do chç cã nhiÒu c«ng nh©n ®ång lîi Ých cña thî thñ c«ng víi lîi Ých cña cu-l¾c” lµ gia ®×nh, ®Ó chÌn Ðp c¸c thî thñ c«ng kh¸c b»ng c¸ch m−ín kh«ng ®óng, v× chÝnh nh÷ng thî thñ c«ng kh¸ gi¶ (lo¹i I) nhiÒu ng−êi lµm thuª nhÊt. Sù “hîp t¸c gia ®×nh”, mµ «ng l¹i lµ nh÷ng ng−êi cã gia ®×nh ®«ng nhÊt, vËy mµ “nÕu V. V. vµ c¸c «ng d©n tóy kh¸c vÉn −a nãi ®Õn mét c¸ch tr×u ng−êi thî thñ c«ng chØ h¸m tiÒn lêi ― tøc lµ ®éng c¬ mÕn (xem “C«ng nghiÖp thñ c«ng”, thiªn I, tr. 14), kú thùc duy nhÊt cña cu-l¾c ― chø kh«ng nh»m cñng cè vµ ph¸t ®· lµ c¸i ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é hîp t¸c t− triÓn nÒn s¶n xuÊt cña m×nh b»ng c¸ch sö dông tÊt c¶ b¶n chñ nghÜa. §−¬ng nhiªn, b¹n ®äc nµo ®· quen thuéc nh÷ng lùc l−îng cña gia ®×nh m×nh th× chóng ta cã víi nh÷ng thiªn kiÕn d©n tóy chñ nghÜa th× sÏ thÊy ®ã lµ quyÒn ®o¸n tr−íc r»ng trong c¸c x−ëng thuéc lo¹i nhá mét ®iÒu ng−îc ®êi, nh−ng ®ã l¹i lµ mét sù thËt. Muèn nµy, nh÷ng c«ng nh©n gia ®×nh chuyªn ®em søc lao ®éng cã nh÷ng sè liÖu chÝnh x¸c vÒ vÊn ®Ò nµy th× kh«ng nh÷ng cña hä vµo viÖc s¶n xuÊt, sÏ chiÕm mét tû sè phÇn tr¨m thÊp
  8. V. I. L ª - n i n 412 cÇn ph¶i biÕt t×nh h×nh ph©n chia c¸c x−ëng xÐt theo sè c«ng nh©n gia ®×nh vµ sè c«ng nh©n lµm thuª (nh− tËp “L−îc kh¶o” ®· chØ dÉn), mµ cßn ph¶i biÕt t×nh h×nh phèi hîp gi÷a lao ®éng gia ®×nh víi lao ®éng lµm thuª n÷a. Nh÷ng tµi liÖu ®iÒu tra vÒ tõng hé gióp cho ta hoµn toµn cã thÓ nªu râ ®−îc t×nh h×nh phèi hîp ®ã, tÝnh ®−îc sè x−ëng dïng 1, 2 ng−êi lµm thuª trë lªn trong mçi lo¹i x−ëng ®−îc ph©n chia theo sè ng−êi lao ®éng gia ®×nh mµ nh÷ng x−ëng ®ã sö dông. TiÕc thay, ng−êi ta ®· kh«ng lµm nh− vËy. §Ó bæ khuyÕt, dï chØ ®−îc mét phÇn nµo th«i, chóng ta h·y nhê ®Õn t¸c phÈm ®· dÉn trªn ®©y: “C«ng nghiÖp thñ c«ng v. v.”. Ng−êi ta thÊy trong ®ã chÝnh lµ nh÷ng biÓu ®å phèi hîp vÒ c¸c x−ëng ph©n chia theo sè c«ng nh©n gia ®×nh vµ c«ng nh©n lµm thuª. Nh÷ng biÓu ®å nµy ®Ò cËp ®Õn 5 ngµnh thñ c«ng nghiÖp, bao gåm tæng céng 749 x−ëng vµ 1 945 c«ng nh©n (s. ®. d., I, tr. 59, 78, 160; III, tr. 87 vµ 109). Muèn ph©n tÝch nh÷ng sè liÖu Êy vÒ vÊn ®Ò mµ chóng ta ®ang quan t©m ®Õn, tøc lµ mèi quan hÖ gi÷a lao ®éng gia ®×nh vµ lao ®éng lµm thuª, chóng ta ph¶i ph©n chia tÊt c¶ c¸c x−ëng ra thµnh tõng lo¹i theo tæng sè c«ng nh©n (bëi v× chÝnh tæng sè c«ng nh©n chØ cho ta thÊy quy m« cña x−ëng vµ tr×nh ®é hîp t¸c trong s¶n xuÊt), vµ chóng ta ph¶i x¸c ®Þnh râ vai trß cña lao ®éng gia ®×nh vµ lao ®éng lµm thuª trong mçi lo¹i. Chóng ta ph©n chia lµm 4 lo¹i: 1) x−ëng dïng 1 c«ng nh©n; 2) dïng tõ 2 ®Õn 4 c«ng nh©n; 3) dïng tõ 5 ®Õn 9 c«ng nh©n; 4) dïng 10 c«ng nh©n trë lªn. Sù ph©n lo¹i theo tæng sè c«ng nh©n nµy lµ cÇn thiÕt, nhÊt lµ v× nh÷ng x−ëng dïng 1 c«ng nh©n vµ nh÷ng x−ëng dïng 10 c«ng nh©n, ch¼ng h¹n, hiÓn nhiªn lµ thuéc vÒ nh÷ng h×nh lo¹i kinh tÕ kh¸c h¼n nhau; nÕu ®em gép tÊt c¶ l¹i råi rót ra mét con sè “trung b×nh” th× chØ lµ lµm mét ®iÒu hoµn toµn phi lý, nh− chóng ta sÏ thÊy ë d−íi ®©y khi nghiªn cøu nh÷ng sè liÖu do tËp “L−îc kh¶o” cung cÊp. Sau ®©y lµ sè liÖu theo sù ph©n lo¹i Êy:
  9. Sè x−ëng dïng c«ng nh©n Sè c«ng nh©n Sè c«ng nh©n trong mçi x−ëng C«ng nh©n gia ®×nh C¸c lo¹i x−ëng ph©n theo tæng sè c«ng nh©n Sè x−ëng lµm thuª lµm thuª lµm thuª gia ®×nh Tæng sè Tæng sè TÝnh % Dïng 1 c«ng nh©n 345 343 2 345 2 0,5 0,995 0,005 1,00 Dïng tõ 2 ®Õn 4 c«ng 319 559 251 810 143 44,8 1,76 0,78 2,54 nh©n Dïng tõ 5 ®Õn 9 c«ng 59 111 249 360 53 98,8 1,88 4,22 6,10 nh©n Dïng 10 c«ng nh©n trë 26 56 374 430 26 100 2,15 14,38 16,53 lªn Tæng céng 749 1 069 876 1 954 224 29,9 1,43 1,16 2,59
  10. V. I. L ª - n i n §iÒu tra vÒ nghÒ thñ c«ng ë tØnh PÐc-m¬ 414 415 Nh− vËy, nh÷ng sè liÖu chi tiÕt nµy x¸c minh mét c¸ch ®Çy TÝnh Sè c«ng Sè c«ng ®ñ luËn ®iÓm mµ chóng t«i võa nªu ra, mét luËn ®iÓm tho¹t theo % nh©n lµm nh©n lµm thuª∗ nghe th× cã thÓ h×nh nh− lµ ng−îc ®êi: x−ëng nµo mµ tæng sè thuª trong c«ng nh©n ë ®ã cµng lín th× tû lÖ c«ng nh©n gia ®×nh l¹i cµng mçi x−ëng cao, vµ do ®ã, “sù hîp t¸c gia ®×nh” cµng réng; nh−ng sù hîp ― ― X−ëng kh«ng cã c«ng nh©n lµm thuª 6 567 73,1 t¸c t− b¶n chñ nghÜa còng ®ång thêi më réng vµ më réng v« X−ëng cã 1 c«ng nh©n lµm thuª 1 537 17,2 1 537 1 cïng mau chãng h¬n. MÆc dÇu ®· cã mét sè c«ng nh©n gia ®×nh » »2 » » 457 5,1 914 2 lín h¬n, nh−ng nh÷ng ng−êi thî thñ c«ng kh¸ gi¶ h¬n còng » »3 » » 213 2,3 639 3 vÉn cßn thuª m−ín nhiÒu ng−êi lµm thuª: “sù hîp t¸c gia ®×nh” » »4 » » 88 0,9 352 4 lµ c¸i ®¶m b¶o vµ c¬ së cho sù hîp t¸c t− b¶n chñ nghÜa. » »5 » » 44 0,5 220 5 B©y giê, chóng ta h·y xÐt ®Õn c¸c sè liÖu cña cuéc ®iÒu tra » » tõ 6 ®Õn 9 41 0,4 290 7,1 n¨m 1894/95 vÒ lao ®éng gia ®×nh vµ lao ®éng lµm thuª. Sau 14,6 85 1 242 0,9 » 10 trë lªn 44 0,5 952 21,7 ®©y lµ sù ph©n chia c¸c x−ëng theo sè c«ng nh©n gia ®×nh: Tæng céng 8 991 100 4 904 0,5 Nh− thÕ lµ nh÷ng x−ëng thñ c«ng “nhá” ®«i khi còng ®· ®¹t TÝnh theo % tíi quy m« rÊt lµ ®å sé: 85 x−ëng lín nhÊt tËp trung gÇn mét X−ëng kh«ng cã c«ng nh©n gia ®×nh 97 1,1 phÇn t− tæng sè c«ng nh©n lµm thuª, tÝnh trung b×nh lµ 14,6 » cã 1 c«ng nh©n gia ®×nh 4 787 53,2 c«ng nh©n trong mçi x−ëng. §Êy thùc sù lµ nh÷ng chñ x−ëng » »2 » » 2 770 30,8 råi, nh÷ng chñ xÝ nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa råi **. Sù hîp t¸c trªn » »3 » » 898 10,0 c¬ së t− b¶n chñ nghÜa ®· ®−îc thùc hiÖn ë ®©y mét c¸ch réng » »4 » » 279 3,1 r·i: 15 c«ng nh©n trong mçi xÝ nghiÖp th× cã thÓ ¸p dông mét sù » »5 » » trë lªn ph©n c«ng víi quy m« t−¬ng ®èi lín, tiÕt kiÖm ®−îc rÊt nhiÒu 160 1,8 vÒ nhµ x−ëng vµ c«ng cô lµ nh÷ng thø cµng cã nhiÒu h¬n vµ Tæng céng 8 991 100 cµng nhiÒu lo¹i h¬n. TÊt nhiªn lµ viÖc mua s¾m nguyªn liÖu vµ tiªu thô s¶n phÈm ®−îc tiÕn hµnh víi nh÷ng quy m« to ë ®©y, cÇn v¹ch ra r»ng sè thî thñ c«ng lµm ®¬n ®éc chiÕm lín, do ®ã gi¸ nguyªn liÖu vµ phÝ tæn vËn chuyÓn sÏ gi¶m ®a sè: hä chiÕm qu¸ nöa. Ngay c¶ khi chóng ta gi¶ ®Þnh r»ng tÊt xuèng rÊt nhiÒu, còng nh− viÖc tiªu thô sÏ dÔ dµng vµ nh÷ng c¶ c¸c x−ëng võa sö dông c¶ lao ®éng gia ®×nh lÉn lao ®éng lµm quan hÖ mËu dÞch do ®ã cã kh¶ n¨ng tiÕn hµnh ®Òu ®Æn. D−íi thuª, còng ®Òu chØ cã mét c«ng nh©n gia ®×nh th«i, th× sè thî thñ ____________ c«ng thùc sù lµm ®¬n ®éc sÏ lµ 2 500. §ã lµ nh÷ng ng−êi tiªu * TÝnh theo nh÷ng sè liÖu cña tËp “L−îc kh¶o” (tr. 54 vµ tæng sè c«ng biÓu cho t×nh tr¹ng s¶n xuÊt ph©n t¸n nhÊt, nh÷ng ng−êi tiªu nh©n lµm thuª). biÓu cho t×nh tr¹ng hÕt søc ph©n t¸n cña c¸c x−ëng nhá, cho c¸i ** §¹i ®a sè “c¸c c«ng x−ëng vµ nhµ m¸y” ë n−íc ta (nãi theo thuËt ng÷ t×nh tr¹ng ph©n t¸n nã nãi lªn ®Æc ®iÓm chung cña nÒn “s¶n xuÊt dïng trong nh÷ng b¶n thèng kª chÝnh thøc) dïng ch−a ®Õn 16 c«ng nh©n: nh©n d©n” mµ ng−êi ta ®· t¸n d−¬ng rÊt nhiÒu. B©y giê, chóng ta 15 000 trong sè 21 000. Xem “B¶n chØ dÉn vÒ c¸c c«ng x−ëng vµ nhµ m¸y h·y xÐt ®Õn nh÷ng x−ëng lín nhÊt ë cùc ®èi lËp: n¨m 1890”.
  11. V. I. L ª - n i n §iÒu tra vÒ nghÒ thñ c«ng ë tØnh PÐc-m¬ 416 417 ®×nh vµ 5 c«ng nh©n lµm thuª lµ mét kh¸i niÖm trõu t−îng ®©y, khi dÉn chøng nh÷ng sè liÖu vÒ thu nhËp, chóng ta sÏ thuÇn tóy, do chç ng−êi ta ®· chØnh lý mét c¸ch kh«ng thÊy r»ng ®iÒu ®ã ®· ®−îc cuéc ®iÒu tra n¨m 1894/95 ®Çy ®ñ c¸c sè liÖu thèng kª, bëi v× ng−êi ta ®· gép lao chøng minh. ë ®©y, chóng ta chØ cÇn nªu ra nh÷ng ®éng lµm thuª víi lao ®éng gia ®×nh. Mét x−ëng cã 3 c«ng nguyªn lý mµ mäi ng−êi ®· biÕt ®ã. Râ rµng lµ vÒ ph−¬ng nh©n gia ®×nh vµ ngoµi ra cßn cã 3 c«ng nh©n lµm thuª, sÏ diÖn kü thuËt vµ kinh tÕ, bé mÆt cña c¸c xÝ nghiÖp Êy kh¸c gåm cã h¬n 5 c«ng nh©n vµ vÒ mÆt c¹nh tranh, sÏ ë trong h¼n c¸c x−ëng cña nh÷ng thî thñ c«ng lµm ®¬n ®éc, vµ ta nh÷ng ®iÒu kiÖn hoµn toµn ®Æc biÖt so víi nh÷ng thî thñ kh«ng thÓ kh«ng lÊy lµm ng¹c nhiªn khi thÊy c¸c nhµ thèng kª ë PÐc-m¬ tuy vËy vÉn cø tÝnh gép c¸c doanh c«ng lµm ®¬n ®éc. Hai lµ, nÕu c¸c nhµ thèng kª thùc sù cã ý ®Þnh nghiªn cøu vÊn ®Ò “c¹nh tranh” gi÷a c¸c x−ëng nghiÖp ®ã l¹i ®Ó rót ra nh÷ng con sè “trung b×nh” chung. Ng−êi ta cã thÓ nãi a priori1) r»ng nh÷ng con sè trung b×nh kh¸c nhau vÒ c¸ch dïng lao ®éng lµm thuª th× t¹i sao hä l¹i kh«ng sö dông c¸c sè liÖu cña cuéc ®iÒu tra tõng hé? Êy lµ nh÷ng con sè hoµn toµn ¶o, r»ng khi chØnh lý nh÷ng t¹i sao hä l¹i kh«ng ph©n lo¹i c¸c x−ëng theo sè c«ng sè liÖu vÒ tõng hé th× ph¶i ph©n chia c¸c thî thñ c«ng nh©n mµ nh÷ng x−ëng ®ã sö dông vµ t¹i sao hä kh«ng kh«ng nh÷ng ra thµnh tõng lo¹i vµ lo¹i nhá, mµ cßn ph¶i ®−a ra nh÷ng con sè vÒ thu nhËp? ®èi víi nh÷ng nhµ c¨n cø vµo sè c«ng nh©n cña mçi x−ëng (gåm c¶ c«ng thèng kª n¾m trong tay c¸c tµi liÖu phong phó nh− vËy, nh©n gia ®×nh vµ c«ng nh©n lµm thuª) mµ ph©n chia ra th× ®iÒu hîp lý h¬n c¶ lµ ph¶i nghiªn cøu vÊn ®Ò mét c¸ch thµnh tõng h¹ng. Kh«ng ph©n lo¹i nh− thÕ, ng−êi ta sÏ cô thÓ, chø sao l¹i ®i hiÕn cho ®éc gi¶ ®ñ mäi thø bÞa ®Æt kh«ng cã nh÷ng sè liÖu chÝnh x¸c vÒ sè thu nhËp, vÒ do ®Çu ãc m×nh nÆn ra vµ l¹i véi vµng vøt bá nh÷ng sù nh÷ng ®iÒu kiÖn mua s¾m nguyªn liÖu vµ tiªu thô s¶n thËt ®Ó quay ra “kÞch chiÕn” víi c¸c ®èi thñ cña chñ nghÜa phÈm, vÒ kü thuËt s¶n xuÊt, vÒ t×nh c¶nh cña nh÷ng ng−êi d©n tóy? lµm thuª so víi t×nh c¶nh cña nh÷ng thî thñ c«ng lµm “... Theo quan ®iÓm cña nh÷ng ng−êi ñng hé chñ nghÜa ®¬n ®éc vµ vÒ tû lÖ gi÷a c¸c xÝ nghiÖp lín vµ c¸c x−ëng nhá, ― vËy mµ chÝnh ®ã l¹i lµ nh÷ng vÊn ®Ò cùc kú quan t− b¶n th× mét phÇn tr¨m Êy cã lÏ sÏ ®−îc coi lµ ®ñ ®Ó tiªn träng ®èi víi viÖc nghiªn cøu mÆt kinh tÕ cña ngµnh “thñ tri r»ng h×nh thøc thñ c«ng nghiÖp sÏ kh«ng tr¸nh khái c«ng nghiÖp”. DÜ nhiªn lµ c¸c nhµ ®iÒu tra ë PÐc-m¬ ®· ra biÕn thµnh h×nh thøc c«ng nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa, søc lµm gi¶m bít tÇm quan träng cña c¸c x−ëng t− b¶n nh−ng thËt ra, vÒ ph−¬ng diÖn Êy, h×nh thøc thñ c«ng chñ nghÜa. Hä lËp luËn nh− sau: nÕu cã nh÷ng x−ëng cã nghiÖp kh«ng ph¶i lµ mét triÖu chøng ®¸ng lo ng¹i, nhÊt lµ nÕu ng−êi ta tÝnh ®Õn nh÷ng t×nh h×nh sau ®©y” (tr. 56)... tõ 5 c«ng nh©n gia ®×nh trë lªn, th× nh− thÕ lµ sù c¹nh tranh gi÷a “h×nh thøc t− b¶n chñ nghÜa” vµ “h×nh thøc thñ ThËt lµ thó vÞ! §¸ng lÏ ph¶i dông c«ng rót tõ c¸c tµi c«ng nghiÖp cña s¶n xuÊt” (sic!2)) chØ cã thÓ cã ý nghÜa khi liÖu mµ hä n¾m trong tay ra nh÷ng sè liÖu chÝnh x¸c vÒ c¸c nµo x−ëng dïng qu¸ n¨m c«ng nh©n lµm thuª; mµ nh÷ng xÝ nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa, th× c¸c t¸c gi¶ Êy l¹i ®i céng x−ëng nh− thÕ th× c¶ th¶y chØ lµ 1% th«i. LËp luËn Êy hoµn c¸c xÝ nghiÖp Êy víi nh÷ng x−ëng cña nh÷ng thî thñ c«ng toµn lµ gi¶ t¹o: mét lµ, nh÷ng x−ëng cã 5 c«ng nh©n gia lµm ®¬n ®éc vµ ®i b¸c bá “nh÷ng nhµ tiªn tri” nµo kh«ng ai râ c¶! Chóng t«i kh«ng râ, “nh÷ng ng−êi ñng hé chñ nghÜa t− b¶n” ®· cã thÓ “tiªn tri” nh÷ng g× khiÕn cho c¸c 1) ― nãi tr−íc nhµ thèng kª ë PÐc-m¬ khã chÞu ®Õn nh − t hÕ; vÒ phÇn 2) ― thÕ ®Êy
  12. V. I. L ª - n i n §iÒu tra vÒ nghÒ thñ c«ng ë tØnh PÐc-m¬ 418 419 Trong c¸i “mét phÇn tr¨m” c¸c x−ëng ®ã, ®· tËp trung mét chóng t«i, chóng t«i chØ nãi r»ng tÊt c¶ nh÷ng luËn ®iÖu Êy phÇn t− tæng sè c«ng nh©n lµm thuª, nh− thÕ lµ trung b×nh chØ che ®Ëy m−u toan lÈn tr¸nh sù thËt mµ th«i. ThÕ mµ sù thËt th× l¹i chøng tá r»ng kh«ng cã “h×nh thøc thñ c«ng mçi x−ëng lµ 14,6 c«ng nh©n. Muèn minh häa mét chót vÒ nghiÖp” ®Æc biÖt nµo “cña s¶n xuÊt” c¶ (®ã lµ mét sù bÞa ®Æt con sè sau cïng ®ã cho ®éc gi¶ râ, chóng ta h·y lÊy sè liÖu cña nh÷ng nhµ kinh tÕ häc “thñ c«ng nghiÖp”), r»ng nh÷ng trong “TËp sè liÖu vÒ c«ng nghiÖp c«ng x−ëng vµ nhµ m¸y ë Nga” (do Côc c«ng th−¬ng xuÊt b¶n), trong phÇn nãi vÒ ng−êi tiÓu s¶n xuÊt hµng hãa trë thµnh nh÷ng nhµ s¶n xuÊt lín cã nh÷ng xÝ nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa (chóng t«i tØnh PÐc-m¬. V× nh÷ng con sè cña tõng n¨m chªnh lÖch ®· thÊy ë trong c¸c biÓu ®å, cã tr−êng hîp mét ng−êi nhau rÊt xa, nªn chóng t«i lÊy con sè trung b×nh cña b¶y n¨m (1885 - 1891). Nh− vËy, chóng ta cã 885 “c«ng x−ëng thî thñ c«ng dïng ®Õn 65 ng−êi lµm thuª! tr. 169), r»ng vµ nhµ m¸y” ë tØnh PÐc-m¬ (theo nghÜa c¸c danh tõ ®ã c¸c nhµ ®iÒu tra cã nhiÖm vô ph©n lo¹i nh÷ng sè liÖu thÕ nµo ®Ó gióp chóng ta cã thÓ nghiªn cøu ®−îc qu¸ tr×nh ®−îc dïng trong nh÷ng b¶n thèng kª chÝnh thøc ë n−íc Êy, so s¸nh ®−îc c¸c x−ëng víi nhau vÒ ph−¬ng diÖn ta) víi mét s¶n l−îng trÞ gi¸ lµ 22 645 000 róp vµ 13 006 c«ng nh©n, thÕ lµ “trung b×nh” mçi c«ng x−ëng cã ®óng møc ®é chóng tiÕn gÇn ®Õn chç trë thµnh nh÷ng xÝ nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa. C¸c nhµ thèng kª ë PÐc-m¬ 14,6 c«ng nh©n. kh«ng nh÷ng ®· kh«ng lµm nh− vËy, mµ hä cßn lµm cho §Ó chøng thùc cho ý kiÕn cña hä cho r»ng nh÷ng x−ëng chóng ta kh«ng cßn cã kh¶ n¨ng ®Ó tù lµm lÊy viÖc ®ã, v× lín kh«ng ®ãng mét vai trß quan träng, c¸c t¸c gi¶ cña tËp trong c¸c biÓu ®å, tÊt c¶ c¸c x−ëng thuéc lo¹i nhá nãi “L−îc kh¶o” nãi r»ng trong sè nh÷ng c«ng nh©n lµm thuª trªn ®Òu bÞ xÕp lÉn lén víi nhau, thµnh thö kh«ng thÓ cho c¸c thî thñ c«ng, ng−êi ta thÊy cã rÊt Ýt c«ng nh©n lµm nµo ph©n biÖt ®−îc ng−êi chñ x−ëng víi ng−êi thî thñ quanh n¨m (8%), ®a sè lµ nh÷ng c«ng nh©n lµm kho¸n c«ng lµm ®¬n ®éc. Vµ hä ra søc che ®Ëy chç thiÕu sãt ®ã (37%), lµm cã kú h¹n (30%) vµ lµm c«ng nhËt (25%, tr. 51). b»ng nh÷ng lêi thuyÕt gi¸o v« dông. C¸c b¹n thÊy Nh÷ng c«ng nh©n lµm kho¸n “th−êng lµm viÖc ë nhµ víi kh«ng, tû lÖ nh÷ng xÝ nghiÖp lín chØ lµ 1%, vµ nÕu kh«ng nh÷ng dông cô riªng cña hä vµ ¨n c¬m nhµ”, cßn nh÷ng tÝnh sè ®ã th× nh÷ng kÕt luËn rót ra tõ 99% kia sÏ kh«ng ng−êi lµm c«ng nhËt th× ®−îc thuª m−ín “trong mét thêi cã g× thay ®æi c¶ (tr. 56). Nh−ng 1% ®ã, c¸i mét phÇn tr¨m h¹n”, còng nh− c¸c c«ng nh©n n«ng nghiÖp. Trong nh÷ng ®ã, kh«ng ph¶i lµ t−¬ng ®−¬ng víi nh÷ng phÇn tr¨m ®iÒu kiÖn nh− thÕ, “chóng ta kh«ng thÓ coi sè ng−êi lµm kh¸c! Mét x−ëng lín th× t−¬ng ®−¬ng víi h¬n 15 x−ëng thuª t−¬ng ®èi cao lµ dÊu hiÖu ch¾c ch¾n chØ râ tÝnh chÊt t− cña ng−êi thî thñ c«ng lµm ®¬n ®éc, mµ nh÷ng x−ëng b¶n chñ nghÜa cña nh÷ng x−ëng ®ã ®−îc” (56)... “Chóng t«i nµy l¹i chiÕm h¬n 30 “phÇn tr¨m” (trong tæng sè x−ëng)! tin ch¾c r»ng nãi chung, c¶ ng−êi c«ng nh©n lµm kho¸n lÉn §ã lµ c¸ch tÝnh c¨n cø vµo tæng sè c«ng nh©n. Nh−ng nÕu ng−êi lµm c«ng nhËt ®Òu kh«ng cÊu t¹o thµnh r−êng cét cña ng−êi ta c¨n cø vµo nh÷ng sè liÖu vÒ tæng s¶n l−îng hay vÒ sè thu nhËp rßng th× ng−êi ta sÏ thÊy r»ng mét mét xÝ nghiÖp lín kh«ng ph¶i lµ t−¬ng ®−¬ng víi 15 mµ cã nhËp rßng cña 2 376 x−ëng cã møc thu nhËp thÊp nhÊt (kh«ng qu¸ 50 lÏ lµ víi 30 x−ëng cña ng−êi thî thñ c«ng vµ lµm ®¬n ®éc∗. róp) lµ 77 900 róp, nh−ng tæng sè thu nhËp rßng cña 80 x−ëng cã møc thu nhËp cao nhÊt th× l¹i lµ 83 150 róp. Nh− thÕ lµ lÇn l−ît, thu nhËp ____________ b×nh qu©n cña mçi “x−ëng” lµ 32 róp vµ lµ 1 039 róp. * D−íi ®©y, ta sÏ thÊy nh÷ng con sè vÒ sù ph©n lo¹i c¸c x−ëng theo sè thu nhËp rßng. C¨n cø vµo nh÷ng sè liÖu Êy th× tæng sè thu
  13. V. I. L ª - n i n §iÒu tra vÒ nghÒ thñ c«ng ë tØnh PÐc-m¬ 420 421 mét giai cÊp c«ng nh©n nh− kiÓu giai cÊp v« s¶n ë T©y ¢u; c«ng nh©n lµm thuª vµ cã ghi râ sè tiÒn c«ng cña hä. D−íi ®©y lµ nh÷ng con sè cña tËp “L−îc kh¶o”∗ en regard1) víi nh÷ng r−êng cét Êy chØ cã thÓ h×nh thµnh nªn tõ nh÷ng ng−êi th−êng xuyªn vµ quanh n¨m lµ c«ng nh©n”. nh÷ng con sè cña b¶n tæng hîp cña chóng t«i: Chóng t«i kh«ng thÓ kh«ng ngîi khen nh÷ng ng−êi Con sè cña b¶n tæng hîp Sè d©n tóy ë PÐc-m¬ ®· quan t©m ®Õn vÊn ®Ò so s¸nh nh÷ng c«ng TiÒn c«ng cña hä c«ng nh©n lµm thuª ë Nga víi “giai cÊp v« s¶n ë T©y ¢u”. nh©n Sè VÊn ®Ò nµy qu¶ thËt lµ mét vÊn ®Ò ®¸ng chó ý, ®iÒu ®ã lµ lµm c«ng Tû dÜ nhiªn! Nh−ng dÇu sao, ®iÒu mµ chóng t«i thÝch h¬n, lµ thuª nh©n Mçi lÖ % Tû lÖ Tæng sè Tû lÖ theo lµm c¸c nhµ thèng kª ®em l¹i cho chóng t«i nh÷ng kh¼ng ®Þnh c«ng %∗∗ % róp c¨n cø vµo nh÷ng sù thËt, chø kh«ng c¨n cø vµo “nh÷ng tËp thuª nh©n “L−îc niÒm tin”. Kh«ng ph¶i lóc nµo còng cø tuyªn bè “niÒm tin” kh¶o" cña m×nh ra lµ thuyÕt phôc ®−îc ng−êi kh¸c... Gi¸ hä ®õng nãi víi ®éc gi¶ vÒ nh÷ng “niÒm tin” cña nh÷ng «ng 397 8 351 7,4 26 978 76,8 100 C«ng nh©n lµm quanh n¨m nµy hay «ng kia, mµ cho ®éc gi¶ biÕt thªm nhiÒu sù thËt » lµm cã kú h¹n 1 496 30 1 432 29,8 40 958 28,6 37 n÷a th× cã ph¶i tèt h¬n kh«ng? §»ng nµy, tËp “L−îc kh¶o” » lµm kho¸n 1 812 37 1 577 32,9 92 357 58,5 76,1 ®· ®−a ra cùc kú Ýt nh÷ng sù thËt nãi vÒ t×nh c¶nh cña » lµm c«ng nhËt 1 217 25 1 435 29,9 73 491 51,2 66,7 c«ng nh©n lµm thuª, vÒ ®iÒu kiÖn lµm viÖc, vÒ ngµy lao Tæng céng 4 904 100 4 795 100 233 784 48,7 ®éng trong c¸c x−ëng lín nhá kh¸c nhau, vÒ gia ®×nh Nh− vËy lµ trong biÓu ®å cña tËp “L−îc kh¶o”, cã nh÷ng c«ng nh©n lµm thuª, v.v.. NÕu nh÷ng lêi nghÞ luËn nh÷ng chç sai hoÆc nh÷ng chç in nhÇm. Nh−ng chóng ta vÒ sù kh¸c nhau gi÷a c«ng nh©n Nga víi giai cÊp v« s¶n chØ nãi qua thÕ th«i. §iÒu chñ yÕu ë ®©y, lµ c¸c sè liÖu vÒ T©y ¢u chØ dïng ®Ó che ®Ëy sù thiÕu sãt ®ã th× chóng t«i tiÒn c«ng. TiÒn c«ng cña c«ng nh©n lµm kho¸n, ― nãi vÒ buéc lßng ph¶i rót lêi ngîi khen cña chóng t«i vÒ... c«ng nh©n lµm kho¸n, tËp “L−îc kh¶o” cho r»ng “thùc chÊt TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu mµ tËp “ L− îc kh¶o” c ho chóng ta th× viÖc lµm kho¸n lµ giai ®o¹n trùc tiÕp nhÊt ®−a tíi ®Þa vÞ biÕt vÒ nh÷ng c«ng nh©n lµm thuª, chØ lµ ë chç hä chia ng−êi chñ ®éc lËp” (tr. 51 ― ch¾c h¼n ®©y còng l¹i lµ v× ra lµm 4 h¹ng: c«ng nh©n lµm quanh n¨m, lµm cã kú “theo niÒm tin cña chóng t«i” ch¨ng?) ― thÊp h¬n nhiÒu so h¹n, lµm kho¸n vµ lµm c«ng nhËt. Muèn biÕt râ nh÷ng víi tiÒn c«ng cña c«ng nh©n lµm quanh n¨m. Sù chªnh lo¹i ®ã, chóng ta ph¶i t×m kiÕm c¸c sè liÖu n»m r¶i r¸c lÖch nµy sÏ cßn lín h¬n n÷a nÕu c¸c nhµ thèng kª c¨n cø trong toµn bé t¸c phÈm. Nh÷ng sè liÖu nµy cho chóng kh«ng nh÷ng vµo “niÒm tin” cña hä, mµ cßn c¨n cø vµo nh÷ng ta biÕt vÒ sè c«ng nh©n thuéc mçi h¹ng, còng nh− vÒ sù thËt, ®Ó kh¼ng ®Þnh r»ng lo¹i c«ng nh©n lµm quanh n¨m tiÒn c«ng cña hä trong 29 ngµnh thñ c«ng nghiÖp ____________ (trong sè 43 ngµnh). Trong 29 ngµnh nµy, cã 4 795 c«ng * Tr. 50. TËp “L−îc kh¶o” kh«ng tËp hîp nh÷ng tµi liÖu vÒ møc tiÒn nh©n lµm thuª víi tæng sè tiÒn c«ng lµ 233 784 róp. c«ng. Cßn trong toµn bé 43 ngµnh thñ c«ng nghiÖp th× cã ** TiÒn c«ng cña ng−êi c«ng nh©n lµm quanh n¨m, gi¶ ®Þnh lµ 100. 4904 c«ng nh©n lµm thuª víi sè tiÒn c«ng lµ 238 992 róp. Nh− vËy lµ b¶n tæng hîp cña chóng t«i bao gåm 98% 1) ― ®Ó ®èi chiÕu
  14. V. I. L ª - n i n §iÒu tra vÒ nghÒ thñ c«ng ë tØnh PÐc-m¬ 422 423 th−êng ®−îc chñ nu«i c¬m, cßn c«ng nh©n lµm kho¸n th× dông ngµy cµng m¹nh h¬n, v× cø sau m−êi n¨m th× sè xÝ kh«ng. C¸c chñ thñ c«ng ë tØnh PÐc-m¬ cã mét lèi rÊt l¹ nghiÖp míi l¹i t¨ng thªm lªn. §ã thËt lµ b»ng chøng râ rµng lïng ®Ó ®¶m b¶o “con ®−êng tiÕn tíi ®éc lËp” cho c«ng nhÊt chøng tá r»ng trong n«ng d©n, sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n nh©n cña hä! Lèi ®ã lµ gi¶m bít tiÒn c«ng... Nh− chóng ta xuÊt hµng hãa, sù t¸ch rêi gi÷a n«ng nghiÖp víi c«ng sÏ thÊy, sù kh¸c nhau vÒ thêi h¹n lµm cña c«ng nh©n nghiÖp, nh÷ng tiÕn bé cña th−¬ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp nãi kh«ng ®ñ ®Ó gi¶i thÝch sù chªnh lÖch ®ã. Ngoµi ra, mét chung, ®· diÔn ra víi mét søc m¹nh nh− thÕ nµo. Chóng t«i ®iÒu rÊt ®¸ng chó ý lµ tiÒn c«ng cña ng−êi lµm c«ng nhËt nãi: “Sù t¸ch rêi gi÷a n«ng nghiÖp víi c«ng nghiÖp”, bëi v× b»ng 66,7% tiÒn c«ng cña lo¹i c«ng nh©n lµm quanh n¨m. sù t¸ch rêi nµy ®· b¾t ®Çu tr−íc khi cã sù t¸ch rêi gi÷a Nh− vËy lµ trung b×nh, mçi n¨m ng−êi lµm c«ng nhËt cã viÖc lµm gÇn 8 th¸ng. HiÓn nhiªn lµ ë ®©y mµ nãi “t¹m nh÷ng ng−êi lµm nghÒ n«ng vµ nh÷ng ng−êi lµm c«ng thêi” rêi bá c«ng nghiÖp (nÕu qu¶ thËt chÝnh nh÷ng ng−êi nghiÖp: bÊt cø xÝ nghiÖp nµo s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm cho lµm c«ng nhËt rêi bá c«ng nghiÖp, chø kh«ng ph¶i l¹i thÞ tr−êng, còng ®Òu dÉn tíi sù trao ®æi gi÷a nh÷ng ng−êi chÝnh lµ ng−êi chñ ®· ®Ó cho nh÷ng ng−êi lµm c«ng nhËt lao ®éng trong n«ng nghiÖp víi nh÷ng ng−êi lao ®éng trong kh«ng cã viÖc lµm) th× ®óng h¬n lµ nãi “lao ®éng lµm thuª c«ng nghiÖp. VËy lµ sù xuÊt hiÖn cña xÝ nghiÖp Êy cã nghÜa lµ lµ mét yÕu tè t¹m thêi ®ang thÞnh hµnh” (tr. 52.) n«ng d©n th«i kh«ng tù m×nh s¶n xuÊt ra thø s¶n phÈm ®ã n÷a vµ hä mua s¶n phÈm ®ã trªn thÞ tr−êng; nh−ng muèn III mua nh− vËy, n«ng d©n ph¶i b¸n n«ng s¶n. Nh− vËy, hiÖn “TÝnh kÕ thõa cña lao ®éng kiÓu c«ng x·” t−îng sè xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp vµ th−¬ng nghiÖp t¨ng lªn, lµ dÊu hiÖu cña mét sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi ngµy cµng VÒ hÇu hÕt nh÷ng xÝ nghiÖp ®−îc nghiªn cøu, cuéc ph¸t triÓn, sù ph©n c«ng nµy lµ c¬ së chung cña nÒn kinh tÕ hµng hãa vµ cña chñ nghÜa t− b¶n∗. ®iÒu tra vÒ nghÒ thñ c«ng ®· cung cÊp cho chóng ta nh÷ng sè liÖu rÊt quan träng vÒ thêi gian xuÊt hiÖn cña c¸c xÝ T rong s¸ch b¸o d©n tóy, ng − êi ta th − êng thÊy c¸i ý nghiÖp Êy. D−íi ®©y lµ c¸c sè liÖu chung vÒ vÊn ®Ò ®ã: kiÕn cho r»ng sù ph¸t triÓn mau chãng cña n Òn tiÓu s¶n xuÊt t rong c«ng nghiÖp sau khi chÕ ®é n«ng n« bÞ Sè x−ëng thµnh lËp tr−íc n¨m 1845 640 hñy bá, kh«ng ph¶i lµ hiÖn t − îng cã tÝnh chÊt t − b ¶n » tõ 1845 ®Õn 1855 251 chñ nghÜa. Hä lËp luËn r»ng sù ph¸t triÓn cña nÒn tiÓu » » 1855 » 1865 533 s¶n xuÊt lµ b»ng chøng vÒ søc m¹nh vµ søc sèng cña » » 1865 » 1875 1 339 nã so víi nÒn ®¹i s¶n xuÊt (lêi cña «ng V. V.). LËp luËn » » 1875 » 1885 2 652 nµy hoµn toµn sai. Sù ph¸t triÓn cña nÒn tiÓu s¶n xuÊt » » 1885 » 1895 3 469 trong n«ng d©n ®¸nh dÊu sù xuÊt hiÖn cña nh÷ng Tæng céng 8 884 ngµnh s¶n xuÊt míi, viÖc nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp chÕ ____________ Nh− thÕ, chóng ta thÊy r»ng trong thêi kú sau khi chÕ * Bëi vËy, nÕu nh÷ng lêi «ng N. ― «n ®¶ kÝch “sù t¸ch rêi gi÷a c«ng ®é n«ng n« bÞ hñy bá th× c«ng nghiÖp thñ c«ng ®· ph¸t nghiÖp víi n«ng nghiÖp” kh«ng ph¶i lµ nh÷ng tiÕng thë dµi su«ng cña mét triÓn ®Æc biÖt mau chãng. Nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ng−êi l·ng m¹n th× tÊt lµ «ng ta còng ph¶i than phiÒn vÒ sù xuÊt hiÖn cña ®µ ph¸t triÓn ®ã ®· cã t¸c dông vµ râ rµng cßn tiÕp tôc cã t¸c mçi x−ëng thñ c«ng.
  15. V. I. L ª - n i n §iÒu tra vÒ nghÒ thñ c«ng ë tØnh PÐc-m¬ 424 425 biÕn míi t¸ch ra thµnh nh÷ng ngµnh ho¹t ®éng ®éc lËp, Nh÷ng tµi liÖu vÒ thêi gian xuÊt hiÖn cña c¸c x−ëng còng kh«ng ®−îc ph©n tÝch ®Çy ®ñ ë trong tËp “L−îc ®¸nh dÊu mét b−íc tiÕn trong sù ph©n c«ng lao ®éng x· kh¶o”: chØ cã nh÷ng tµi liÖu vÒ c¸c huyÖn, chø kh«ng cã tµi héi, qu¸ tr×nh më ®Çu cña chñ nghÜa t− b¶n, trong khi ®ã th× hiÖn t−îng c¸c xÝ nghiÖp lín th«n tÝnh c¸c xÝ nghiÖp liÖu vÒ thêi gian xuÊt hiÖn c¸c x−ëng thuéc tõng lo¹i vµ nhá l¹i ®¸nh dÊu b−íc tiÕn tiÕp theo cña chñ nghÜa t− b¶n lo¹i nhá; mäi c¸ch ph©n lo¹i kh¸c (c¨n cø theo quy m« cña dÉn ®Õn th¾ng lîi cña nh÷ng h×nh thøc cao cña chñ nghÜa c¸c x−ëng, theo vÞ trÝ cña chóng ë ngay trung t©m cña ®ã. Sè c¸c xÝ nghiÖp nhá ngµy mét t¨ng thªm ë trong ngµnh thñ c«ng nghiÖp mµ ng−êi ta ®ang nãi ®Õn hoÆc ë n«ng d©n, t×nh h×nh ®ã ®· gãp phÇn më réng nÒn kinh tÕ c¸c vïng chung quanh, v.v.) còng ®Òu kh«ng cã. Nh÷ng hµng hãa vµ chuÈn bÞ miÕng ®Êt cho chñ nghÜa t− b¶n ng−êi d©n tóy ë PÐc-m¬ còng kh«ng s¾p xÕp c¸c sè liÖu (b»ng c¸ch t¹o nªn nh÷ng tiÓu chñ vµ c«ng nh©n lµm cña cuéc ®iÒu tra vÒ nh÷ng lo¹i vµ lo¹i nhá mµ chÝnh hä thuª); cßn vÒ viÖc c«ng tr−êng thñ c«ng vµ c«ng x−ëng ®· thõa nhËn, nh−ng c¶ ë ®©y n÷a, hä còng l¹i cho r»ng th«n tÝnh c¸c x−ëng nhá, th× ®ã lµ hiÖn t−îng t− b¶n lín tèt h¬n lµ nªn hiÕn cho ®éc gi¶ nh÷ng lêi thuyÕt gi¸o d©n lîi dông c¸i miÕng ®Êt ®· ®−îc chuÈn bÞ Êy. Trong cïng tóy cùc ®oan c¶m ®éng vµ... phi lý. C¸c nhµ thèng kª ë PÐc-m¬ ®· ph¸t hiÖn ra r»ng “h×nh thøc thñ c«ng nghiÖp mét n−íc, sù tån t¹i ®ång thêi cña hai qu¸ tr×nh bÒ ngoµi cña s¶n xuÊt” cã chøa ®ùng mét “h×nh thøc kÕ thõa” ®Æc cã vÎ tr¸i ng−îc nhau ®ã, thËt ra kh«ng bao hµm mét m©u biÖt cña c¸c x−ëng, cô thÓ lµ h×nh thøc “lao ®éng kiÓu c«ng thuÉn nµo c¶: hoµn toµn tù nhiªn lµ trong mét miÒn më mang h¬n cña ®Êt n−íc hoÆc trong mét ngµnh c«ng x·", trong khi ®ã th× ë trong ngµnh c«ng nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa, “tÝnh kÕ thõa cña tµi s¶n - di s¶n” l¹i chiÕm ®Þa nghiÖp ph¸t triÓn h¬n th× chñ nghÜa t− b¶n nµy sÏ cµng vÞ thèng trÞ; r»ng “tÝnh kÕ thõa cña lao ®éng kiÓu c«ng x· ph¸t triÓn lªn do chç lµ nh÷ng ng−êi thñ c«ng lo¹i nhá ®· bÞ x−ëng m¸y thu hót, trong khi ®ã th× ë nh÷ng n¬i hÎo chuyÓn hãa mét c¸ch h÷u c¬ ng−êi lµm thuª thµnh ng−êi chñ ®éc lËp” (sic!), ®iÒu nµy biÓu hiÖn ë chç lµ khi ng−êi l¸nh hoÆc trong nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp l¹c hËu, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n míi cßn ë b−íc ®Çu chñ mét x−ëng chÕt ®i mµ trong sè nh÷ng ng−êi thõa kÕ vµ chØ míi biÓu hiÖn ra ë chç lµ nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt cña ng−êi ®ã kh«ng cã ai lµ c«ng nh©n gia ®×nh c¶ th× x−ëng ®ã chuyÓn sang tay mét gia ®×nh kh¸c, “cã thÓ lµ míi, nh÷ng ngµnh thñ c«ng nghiÖp míi còng võa míi ra ®êi. C«ng tr−êng thñ c«ng t− b¶n chñ nghÜa “chØ n¾m lÊy chuyÓn sang tay mét ng−êi lµm thuª cña chÝnh ngay x−ëng ®ã”, ®ång thêi còng biÓu hiÖn ë chç lµ “chÕ ®é së nÒn s¶n xuÊt cña toµn quèc mét c¸ch rÊt tõ tõ, lu«n lu«n dùa vµo mét c¬ së réng r·i (Hintergrund) lµ nghÒ tiÓu thñ h÷u ruéng ®Êt kiÓu c«ng x· b¶o ®¶m c¶ cho chñ xÝ nghiÖp c«ng ë thµnh thÞ vµ c¸c nghÒ phô gia ®×nh ë n«ng th«n. c«ng nghiÖp thñ c«ng lÉn cho ng−êi c«ng nh©n lµm thuª NÕu c«ng tr−êng thñ c«ng t− b¶n chñ nghÜa cã ph¸ hñy cña ng−êi chñ ®ã mét sù ®éc lËp lao ®éng c«ng nghiÖp nh− nhau” (tr. 7, 68, v.v.). c¸c nghÒ phô gia ®×nh ë n«ng th«n d−íi nh÷ng h×nh thøc nµo ®ã cña chóng, trong mét sè ngµnh c«ng nghiÖp vµ ë Chóng ta kh«ng nghi ngê g× r»ng “c¸i nguyªn t¾c lao mét sè n¬i nµo ®ã, th× nã l¹i lµm cho nh÷ng nghÒ phô Êy ®éng kiÓu c«ng x· cña tÝnh kÕ thõa trong c¸c ngµnh thñ c«ng ra ®êi ë nh÷ng n¬i kh¸c” (“Das Kapital”, I2, S. 7791)). nghiÖp”, c¸i nguyªn t¾c do nh÷ng ng−êi d©n tóy ë PÐc-m¬ t−ëng t−îng ra, sÏ chiÕm mét ®Þa vÞ xøng ®¸ng trong lÞch sö t − ¬ng lai cña s¸ch b¸o, ngang hµng víi c¸i lý luËn còng 1) ― “T− b¶n”, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø hai, t. 1, tr. 779110
  16. V. I. L ª - n i n §iÒu tra vÒ nghÒ thñ c«ng ë tØnh PÐc-m¬ 426 427 ®−êng mËt nh− vËy cña c¸c «ng V. V., N.―«n vµ ®ång t−îng c¸c xÝ nghiÖp nhá ®−îc më ra vµ ®ãng cöa mét c¸ch bän, vÒ “nÒn s¶n xuÊt nh©n d©n”. C¶ hai thø lý luËn ®ã ®Òu dÔ dµng, chuyÓn mét c¸ch dÔ dµng tõ tay nµy sang tay kh¸c, v.v., lµ mét “nguyªn t¾c” ®Æc biÖt. Riªng vÒ ngµnh thuéc cïng mét kiÓu, c¶ hai ®Òu t« hång vµ xuyªn t¹c thùc tÕ b»ng nh÷ng c©u nãi theo kiÓu Ma-ni-lèp. Mäi ng−êi ®Òu c«ng nghiÖp thuéc da, chóng t«i chØ nãi thªm r»ng mét lµ, biÕt r»ng nhµ cöa, vËt liÖu, c«ng cô, v.v., cña nh÷ng ng−êi nh÷ng sè liÖu vÒ thêi gian xuÊt hiÖn cña c¸c x−ëng chøng thî thñ c«ng còng lµ tµi s¶n thuéc quyÒn t− h÷u vµ di tá r»ng vÒ thêi gian, ngµnh c«ng nghiÖp nµy ®· ph¸t triÓn chuyÓn theo quyÒn thõa kÕ, chø kh«ng ph¶i theo mét thø chËm h¬n c¸c ngµnh kh¸c rÊt nhiÒu; hai lµ, ng−êi ta hoµn quyÒn c«ng x· nµo kh¸c; r»ng chÕ ®é c«ng x· tuyÖt nhiªn toµn kh«ng thÓ tin cËy vµo b¶n ®èi chiÕu gi÷a nh÷ng n¨m 1869 vµ 1895, v× kh¸i niÖm “x−ëng thuéc da thñ c«ng” kh«ng b¶o ®¶m sù ®éc lËp ch¼ng nh÷ng trong c«ng th−êng th−êng bÞ lÉn lén víi kh¸i niÖm “nhµ m¸y thuéc nghiÖp mµ ngay c¶ trong n«ng nghiÖp còng vËy; r»ng ë da”. Tõ n¨m 1860 ®Õn 1870, ®¹i ®a sè “nh÷ng nhµ m¸y trong néi bé c«ng x·, còng diÔn ra ®Êu tranh kinh tÕ, còng thuéc da” (theo b¶n thèng kª vÒ c¸c c«ng x−ëng vµ nhµ cã t×nh tr¹ng bãc lét, nh− ë ngoµi c«ng x·. Ng−êi ta ®· dùng lªn mét lý luËn ®Æc biÖt vÒ “nguyªn t¾c lao ®éng m¸y) ë tØnh PÐc-m¬ ®Òu cã mét s¶n l−îng trÞ gi¸ d−íi 1000 kiÓu c«ng x·”, xuÊt ph¸t tõ mét sù thËt gi¶n ®¬n lµ ng−êi róp (xem “Niªn gi¸m cña Bé tµi chÝnh”. Thiªn 1, X. Pª-tÐc- tiÓu chñ, víi mét sè vèn nhá, vÉn ph¶i tù m×nh lao ®éng, bua. 1869. C¸c biÓu ®å vµ chó thÝch), thÕ mµ trong nh÷ng vµ ng−êi c«ng nh©n lµm thuª còng cã thÓ trë thµnh ng−êi n¨m 1890 - 1900, nh÷ng x−ëng cã gi¸ trÞ s¶n l−îng d−íi chñ ®−îc (cè nhiªn víi ®iÒu kiÖn lµ ph¶i tiÕt kiÖm vµ tiÕt 1000 róp ®Òu bÞ g¹t ra kh«ng ®−îc kÓ vµo trong sè c¸c dôc), ®iÒu mµ tËp “L−îc kh¶o” ®· chøng minh b»ng nh÷ng c«ng x−ëng vµ nhµ m¸y, vµ mÆt kh¸c th× nhiÒu x−ëng cã thÝ dô ë trang 69... TÊt c¶ c¸c nhµ lý luËn cña giai cÊp tiÓu gi¸ trÞ s¶n l−îng trªn 1 000 róp vµ nh÷ng x−ëng cã gi¸ trÞ thÞ d©n ®Òu lu«n lu«n tù an ñi víi ý nghÜ r»ng trong nÒn s¶n l−îng 5 000 - 10 000 róp vµ nhiÒu h¬n th× l¹i bÞ xÕp vµo sè “c¸c x−ëng thuéc da thñ c«ng” (tr. 70 cña tËp “L−îc tiÓu s¶n xuÊt, ng−êi c«ng nh©n cã thÓ trë thµnh ng−êi chñ kh¶o”. Tr. 149 vµ 150 cña c¸c biÓu ®å). Mét khi sù kh¸c ®−îc, vµ kh«ng bao giê cã mét nhµ lý luËn nµo trong bän hä l¹i ®Æt lý t−ëng cña m×nh v−ît qu¸ giíi h¹n cña viÖc nhau gi÷a c¸c x−ëng thuéc da thñ c«ng vµ c¸c nhµ m¸y biÕn nh÷ng c«ng nh©n thµnh tiÓu chñ. TËp “L−îc kh¶o” thuéc da vÉn cßn hoµn toµn m¬ hå kh«ng râ rÖt th× thö cßn toan ®−a ra c¶ “nh÷ng sè liÖu thèng kª x¸c minh hái viÖc ®èi chiÕu gi÷a nh÷ng sè liÖu cña n¨m 1869 víi nguyªn t¾c tÝnh kÕ thõa cña lao ®éng kiÓu c«ng x·” (45). n¨m 1895 cßn cã thÓ cã ý nghÜa g×? Ba lµ, nÕu thËm chÝ C¸c sè liÖu Êy thuéc vÒ ngµnh c«ng nghiÖp da. Trong 129 qu¶ thËt sè x−ëng thuéc da ®· gi¶m xuèng th× ng−êi ta x−ëng th× 90 x−ëng (nghÜa lµ 70%) ®· ®−îc thµnh lËp sau h¸ l¹i ch¼ng cã thÓ do ®ã mµ rót ra kÕt luËn r»ng nhiÒu n¨m 1870, thÕ mµ n¨m 1869 th× tÝnh ra ®· cã 161 x−ëng x−ëng nhá ®· bÞ ®ãng cöa vµ ®· dÇn dÇn bÞ thay thÕ bëi thuéc da thñ c«ng (theo “niªn gi¸m ®Þa lý”) vµ n¨m 1895 cã nh÷ng x−ëng kh¸c lín h¬n, hay sao? Cã thËt mét “sù thay thÕ” nh− vËy còng sÏ chøng thùc c¸i “nguyªn t¾c tÝnh kÕ 153 x−ëng. Nh− thÕ lµ nh÷ng x−ëng thñ c«ng ®· ®−îc thõa cña lao ®éng kiÓu c«ng x·” ch¨ng? chuyÓn tõ nh÷ng gia ®×nh nµy sang c¸c gia ®×nh kh¸c, ®ã lµ c¸i ng−êi ta cho lµ sù biÓu hiÖn cña “nguyªn t¾c tÝnh kÕ Vµ ®iÒu nùc c−êi ®Õn tét ®é lµ tÊt c¶ nh÷ng lêi ®−êng thõa cña lao ®éng kiÓu c«ng x·”. DÜ nhiªn lµ sÏ ®¸ng tøc mËt vÒ c¸i “nguyªn t¾c lao ®éng kiÓu c«ng x·”, vÒ “sù c−êi nÕu ta l¹i ®i tranh luËn b¸c bá c¸i ý muèn coi c¸i hiÖn ®¶m b¶o cho tÝnh ®éc lËp cña lao ®éng kiÓu c«ng x·”, v.v.,
  17. V. I. L ª - n i n §iÒu tra vÒ nghÒ thñ c«ng ë tØnh PÐc-m¬ 428 429 ®Òu lµ nãi vÒ chÝnh ngay ngµnh c«ng nghiÖp thuéc da lµ ®éng th−¬ng m¹i lµ mét c¸i g× tõ ngoµi ®Õn vµ t¸ch rêi s¶n ngµnh trong ®ã nh÷ng thî thñ c«ng kiªm nghÒ n«ng l¹i lµ xuÊt! Trong mét x−ëng kh¸c, gia ®×nh gåm cã 5 ng−êi ®µn nh÷ng ng−êi tiÓu t− s¶n thuÇn tóy nhÊt (xem ë d−íi ®©y), «ng mµ kh«ng ai lao ®éng c¶: “ng−êi cha tr«ng nom vµ lµ ngµnh ®−îc tËp trung vµo ba x−ëng lín (nhµ m¸y) nh÷ng ho¹t ®éng th−¬ng m¹i cÇn thiÕt cho c«ng nghiÖp mµ ng−êi ta l¹i xÕp vµo lo¹i xÝ nghiÖp thñ c«ng còng cña «ng ta, cßn c¸c con trai cña «ng ta (tõ 18 ®Õn 53 tuæi), ngang nh− c¸c x−ëng cña nh÷ng thî thñ c«ng lµm ®¬n tÊt c¶ ®Òu cã häc vÊn th× hiÓn nhiªn lµ ®· ®i theo nh÷ng ®éc vµ cña nh÷ng ng−êi tiÓu thñ c«ng. §©y lµ nh÷ng con con ®−êng kh¸c, hÊp dÉn h¬n lµ con ®−êng chuyÓn da sè vÒ sù tËp trung ®ã: sèng tõ thïng nä sang thïng kia vµ lu«n lu«n kú cä m·i Ngµnh thñ c«ng nghiÖp nµy gåm cã tÊt c¶ 148 x−ëng. nh÷ng thø da Êy” (tr. 77). C¸c t¸c gi¶ Êy kh¼ng kh¸i thõa Sè c«ng nh©n: 267 c«ng nh©n gia ®×nh + 172 c«ng nh©n nhËn r»ng c¸c x−ëng Êy “cã mang tÝnh chÊt t− b¶n chñ lµm thuª = 439 ng−êi. Gi¸ trÞ tæng s¶n l−îng = 151 022 nghÜa”, “nh−ng t−¬ng lai cña c¸c x−ëng Êy ®−îc c¸i róp. Thu nhËp rßng = 26 207 róp. Trong tæng sè nµy, cã c¶ nguyªn t¾c thõa kÕ di s¶n b¶o ®¶m ®Õn chõng mùc nµo, 3 x−ëng dïng 0 c«ng nh©n gia ®×nh + 65 c«ng nh©n lµm th× chØ cã t−¬ng lai míi tr¶ lêi ®−îc mét c¸ch døt kho¸t thuª = 65 ng−êi. Gi¸ trÞ tæng s¶n l−îng = 44 275 róp. Thu c©u hái ®ã mµ th«i” (76). ¤i, th©m thóy vËy thay! “Hái vÒ nhËp rßng = 3 391 róp (tr. 70 cña tËp “L−îc kh¶o” vµ tr. 149 t−¬ng lai th× chØ cã t−¬ng lai míi tr¶ lêi ®−îc th«i”. ThËt lµ vµ 150 cña c¸c biÓu ®å). mét ch©n lý thiªng liªng! Nh−ng ph¶i ch¨ng ®ã lµ mét c¨n Nãi mét c¸ch kh¸c, ba x−ëng trong sè 148 x−ëng (“chØ lµ 2,1% mµ th«i”, tËp “L−îc kh¶o” tù an ñi m×nh nh− vËy, ë cø ®Çy ®ñ ®Ó bãp mÐo hiÖn t¹i? trang 76) tËp trung gÇn mét phÇn ba tæng s¶n l−îng cña “ngµnh thuéc da thñ c«ng” vµ ®em l¹i hµng ngh×n róp thu nhËp cho nh÷ng ng−êi chñ cña ba x−ëng Êy, thÕ mµ hä l¹i kh«ng hÒ tham gia s¶n xuÊt chót nµo c¶. ë d−íi ®©y, chóng ta sÏ l¹i thÊy nhiÒu thÝ dô vÒ nh÷ng ®iÒu nùc c−êi nh− vËy c¶ vÒ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c. Nh−ng khi miªu t¶ ngµnh c«ng nghiÖp nµy, c¸c t¸c gi¶ tËp “l−îc kh¶o” ®· bµn ― ®©y lµ tr−êng hîp ngo¹i lÖ ― ®Õn ba x−ëng kÓ trªn. Nãi vÒ mét trong ba x−ëng ®ã, hä cho chóng ta biÕt r»ng chñ nã (mét ng−êi cã lµm nghÒ n«ng!) “hiÓn nhiªn ®· chØ ch¨m lo ®Õn c«ng viÖc th−¬ng m¹i th«i, v× ng−êi chñ ®ã cã nh÷ng cöa hµng da ë lµng Bi-ª-l«i-¸c-xc«i-ª vµ ë thµnh phè £-ca-tª- rin-bua” (tr. 76 - 77). ThÝ dô nhá nµy chØ cho ta thÊy r»ng t− b¶n bá vµo trong s¶n xuÊt ®· kÕt hîp víi t− b¶n bá vµo trong th−¬ng nghiÖp nh− thÕ nµo. §©y lµ ®iÒu ®¸ng l−u ý ®èi víi c¸c t¸c gi¶ tËp “L−îc kh¶o” lµ nh÷ng ng−êi vÉn th−êng cho r»ng nh÷ng “ ho¹t ®éng cña cu-l¾c ” v µ nh÷ng ho¹t
  18. §iÒu tra vÒ nghÒ thñ c«ng ë tØnh PÐc - m¬ 431 430 Vai trß cña ng−êi thî thñ c«ng trong s¶n xuÊt cµng nhá bÐ th× vai trß cña hä khi lµm nghÒ n«ng cµng kÐm quan trong. Nh− thÕ lµ c¸c sè liÖu cña cuéc ®iÒu tra vÒ thñ c«ng nghiÖp chøng thùc hoµn toµn c¸i ý kiÕn ®· nªu ra trong bµi thø hai c¸c s¸ch b¸o kinh tÕ cho r»ng sù ph©n hãa cña nh÷ng ng−êi thî thñ c«ng trong c«ng nghiÖp diÔn ra song song (IV. N«ng nghiÖp cña nh÷ng “thî thñ c«ng”. víi sù ph©n hãa còng cña hä vÒ mÆt lµ ng−êi lµm n«ng ―V. C¸c x−ëng lín vµ nhá. nghiÖp (A. V«n-ghin. LuËn chøng vÒ chñ nghÜa d©n tóy, ― Thu nhËp cña thî thñ c«ng) v.v.. Tr. 211 vµ c¸c trang sau). V× nh÷ng c«ng nh©n lµm thuª cho nh÷ng thî thñ c«ng ë vµo mét t×nh tr¹ng cßn tåi IV tÖ h¬n (hoÆc Ýt ra th× còng kh«ng tèt ®Ñp g× h¬n) t×nh tr¹ng n«ng nghiÖp cña nh÷ng “ thî thñ c«ng” cña nh÷ng thî thñ c«ng s¶n xuÊt cho nh÷ng ng−êi bao mua, nªn chóng ta cã quyÒn kÕt luËn r»ng trong sè nh÷ng Cuéc ®iÒu tra tõng hé vÒ c¸c chñ thñ c«ng vµ c¸c tiÓu ng−êi lµm thuª Êy, l¹i cµng cã nhiÒu ng−êi lµm nghÒ n«ng chñ ®· thu l−îm ®−îc nh÷ng sè liÖu ®¸ng chó ý vÒ ho¹t bÞ ph¸ s¶n. Nh− chóng t«i ®· nãi, cuéc ®iÒu tra tõng hé ®éng n«ng nghiÖp cña hä. §©y lµ nh÷ng sè liÖu mµ tËp ®· kh«ng ®ông ®Õn nh÷ng c«ng nh©n lµm thuª. Nh−ng “L−îc kh¶o” ®· xÕp ra theo tõng lo¹i nhá: dÇu sao th× chØ riªng c¸c sè liÖu ®−a ra còng ®· chøng tá Tû sè phÇn r»ng thËt lµ lè bÞch biÕt bao, c¸i lêi kh¼ng ®Þnh trong tËp DiÖn tÝch Sè “L−îc kh¶o” nãi r»ng “chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt c«ng x· tr¨m sè hé gieo trång, Sè bß ngùa C ¸ c l o ¹ i n h á: tÝnh theo c¸i cña kh«ng kh«ng b¶o ®¶m mét sù ®éc lËp lao ®éng c«ng nghiÖp nh− nhau cña ®ª-xi-a-tin mçi hé cã cã bß c¶ cho chñ xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp thñ c«ng lÉn cho ng−êi mçi hé cña mçi hé ngùa c¸i c«ng nh©n lµm thuª cho chñ ®ã”. 1. Nh÷ng ng−êi s¶n T×nh tr¹ng thiÕu nh÷ng sè liÖu chi tiÕt vÒ c¸c ho¹t ®éng 2,1∗ 2,2∗ xuÊt hµng hãa 7,1 7,4 5 n«ng nghiÖp cña nh÷ng thî thñ c«ng lµm ®¬n ®éc, cña 2. Nh÷ng ng−êi tiÓu nh÷ng chñ nhá vµ chñ lín, l¹i biÓu hiÖn ®Æc biÖt râ qua thñ c«ng 6,2 1,9 2,1 9,0 6 nh÷ng sè liÖu mµ chóng t«i ph©n tÝch. §Ó bæ khuyÕt, dï 3. Nh÷ng ng−êi s¶n chØ lµ mét phÇn nµo, chóng t«i ph¶i c¨n cø vµo c¸c sè liÖu xuÊt cho ng−êi vÒ tõng ngµnh thñ c«ng nghiÖp; trong nh÷ng sè liÖu Êy, bao mua 4,5 1,4 1,3 16,0 13 thØnh tho¶ng ng−êi ta thÊy cã nh÷ng sè liÖu vÒ c«ng nh©n Tæng céng 6,3 1,8 2,0 9,5 6 n«ng nghiÖp do bän chñ thuª m−ín∗, nh−ng b¶n tæng hîp N h− vËy, vÒ ph− ¬ng diÖn lµ ng− êi s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, chung c¸c sè liÖu ®ã l¹i kh«ng cã trong tËp “L−îc kh¶o”. nh÷ng thî thñ c«ng cµng sung tóc bao nhiªu th× vÒ ph −¬ng diÖn lµ ng − êi lµm nghÒ n«ng, hä cµng giµu cã bÊy nhiªu. ____________ * Ng−êi ta biÕt r»ng c¸c c«ng nh©n c«ng nghiÖp th−êng hay lµm thuª ____________ cho n«ng d©n còng ph¶i lµm c¸c c«ng viÖc n«ng nghiÖp. Xem “C«ng * Nh÷ng con sè nµy trong tËp “L−îc kh¶o” râ rµng in sai (xem tr. 58), ë nghiÖp thñ c«ng, v.v.”, thiªn III, tr. 7. ®©y chóng t«i ®· söa l¹i.
  19. V. I. L ª - n i n §iÒu tra vÒ nghÒ thñ c«ng ë tØnh PÐc - m¬ 432 433 tøc lµ 35,1 róp mçi ng−êi. “Nh÷ng kh« dÇu, hoÆc nh÷ng cÆn b· Chóng ta h·y xÐt nh÷ng ng−êi thñ c«ng thuéc da kiªm nghÒ n«ng: 131 x−ëng. Hä dïng 124 c«ng nh©n n«ng cßn l¹i sau khi Ðp dÇu, lµ thøc ¨n tèt nhÊt cho gia sóc, vµ do ®ã nghiÖp lµm thuª, mçi hé canh t¸c 16,9 ®ª-xi-a-tin ruéng ®Êt, cã kh¶ n¨ng bãn ®ång ruéng tèt h¬n. Nh− vËy lµ thñ c«ng cã 4,6 ngùa vµ 4,1 bß c¸i (tr. 71). Nh÷ng c«ng nh©n lµm thuª nghiÖp ®em l¹i cho doanh nghiÖp ba mèi lîi: mét sè thu nhËp (73 c«ng nh©n lµm thuª quanh n¨m vµ 51 ng−êi lµm cã kú do thñ c«ng nghiÖp trùc tiÕp ®em l¹i, mét sè thu nhËp do gia h¹n) lÜnh ®−îc 2 492 róp tiÒn c«ng, tøc lµ 20,1 róp mçi sóc ®em l¹i vµ mét sè n÷a lµ do mïa mµng tèt h¬n” (164). “Kinh ng−êi, trong khi ®ã tiÒn c«ng trung b×nh cña mét c«ng doanh n«ng nghiÖp cña hä (nh÷ng ng−êi lµm nghÒ s¶n xuÊt b¬) nh©n thuéc da lµ 52 róp. Nh− vËy lµ, ë ®©y còng thÕ, ng−êi ®−îc tiÕn hµnh trªn mét quy m« réng lín, vµ nhiÒu ng−êi ®· ta thÊy mét hiÖn t−îng chung cho tÊt c¶ c¸c n−íc t− b¶n kh«ng lÊy lµm tháa m·n víi c¸i phÇn ®Êt ®−îc chia rÎ theo ®Çu chñ nghÜa: ®Þa vÞ thÊp kÐm râ rµng cña c«ng nh©n n«ng ng−êi, mµ l¹i cßn thuª ruéng ®Êt cña nh÷ng hé yÕu” (168). nghiÖp so víi c«ng nh©n c«ng nghiÖp. Nh÷ng “thî thñ c«ng” thuéc da hiÓn nhiªn lµ mét h×nh lo¹i giai cÊp t− s¶n Nh÷ng sè liÖu vÒ diÖn tÝch ruéng ®Êt trång lanh vµ trång gai n«ng th«n thuÇn tóy; vµ c¸i gäi lµ “sù kÕt hîp thñ c«ng trong mçi huyÖn chøng tá r»ng “cã mét mèi quan hÖ gi÷a diÖn nghiÖp víi n«ng nghiÖp” mµ nh÷ng ng−êi d©n tóy ®· tõng tÝch trång lanh vµ trång gai víi sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp hÕt søc t¸n d−¬ng, chØ cã nghÜa lµ c¸c nghiÖp chñ kh¸ gi¶, Ðp dÇu trong c¸c huyÖn cña tØnh nµy” (170). cã nh÷ng c¬ së kinh doanh c«ng th−¬ng nghiÖp, ®· chuyÓn VËy ë ®©y, c¸c xÝ nghiÖp c«ng th−¬ng nghiÖp th× chuyªn vµo t− b¶n cña hä tõ th−¬ng nghiÖp vµ tõ c«ng nghiÖp vµo c¸i gäi lµ c¸c ngµnh trång c©y c«ng nghiÖp, vµ sù ph¸t triÓn cña trong n«ng nghiÖp, ®ång thêi tr¶ cho nh÷ng cè n«ng cña hä ngµnh nµy bao giê còng nãi lªn sù ph¸t triÓn cña ngµnh n«ng nh÷ng sè tiÒn c«ng thÊp kh«ng thÓ t−ëng t−îng ®−îc∗. nghiÖp th−¬ng m¹i vµ t− b¶n chñ nghÜa. Chóng ta l¹i xÐt nh÷ng thî thñ c«ng s¶n xuÊt b¬. 173 B©y giê, chóng ta bµn ®Õn c¸c chñ xay bét. PhÇn ®«ng trong ng−êi trong bän hä lµ nh÷ng ng−êi cã lµm nghÒ n«ng. Mçi bän hä (385 trong sè 421) ®Òu cã lµm ruéng. Ng−êi ta tÝnh mçi doanh nghiÖp lo¹i ®ã cã 10,1 ®ª-xi-a-tin ®Êt gieo trång, 3,5 hé cã 11,0 ®ª-xi-a-tin ®Êt gieo trång, 3,0 ngùa vµ 3,5 bß c¸i. Sè ngùa c¸i vµ 3,3 bß c¸i. Kh«ng mét hé nµo kh«ng cã bß c¸i vµ ngùa. Sè c«ng nh©n n«ng nghiÖp (lµm quanh n¨m c«ng nh©n n«ng nghiÖp lµm thuª cã 307 ng−êi, víi tæng sè tiÒn c«ng lµ 6 211 róp. Còng nh− nghÒ Ðp dÇu, “nghÒ xay bét, ®èi hoÆc cã kú h¹n) cã 98 ng−êi vµ lÜnh tÊt c¶ 3 438 róp tiÒn c«ng, víi c¸c chñ m¸y xay, lµ mét ph−¬ng tiÖn ®Ó tiªu thô ra thÞ ____________ tr−êng nh÷ng s¶n phÈm cña b¶n th©n doanh nghiÖp cña hä * C«ng nh©n n«ng nghiÖp lµm cã kú h¹n bao giê còng lÜnh mét sè tiÒn d−íi h×nh thøc cã lîi nhÊt cho hä” (178). c«ng b»ng h¬n mét nöa tiÒn c«ng cña lo¹i c«ng nh©n lµm quanh n¨m. ë ThiÕt nghÜ r»ng nh÷ng thÝ dô ®ã lµ thõa ®ñ ®Ó chøng tá ®©y, chóng ta h·y gi¶ ®Þnh r»ng c«ng nh©n lµm cã kú h¹n chØ lÜnh mét sè r»ng thËt lµ v« lý biÕt bao nÕu ta muèn dïng danh tõ “ thî tiÒn c«ng b»ng nöa sè tiÒn c«ng cña lo¹i c«ng nh©n lµm quanh n¨m. Trong tr−êng hîp nµy, tiÒn c«ng cña ng−êi c«ng nh©n lo¹i lµm quanh n¨m sÏ lµ thñ c«ng cã lµm nghÒ n«ng ” ® Ó chØ mét c¸i g× ®ång nhÊt vµ (2 462: (73 + 51 )) = 25,5 róp. Theo c¸c sè liÖu cña Bé n«ng nghiÖp, tiÒn ë ®©u còng gièng hÖt nh − n hau. TÊt c¶ nh÷ng ng − êi cã 2 lµm nghÒ n«ng kÓ trªn ®Òu thuéc vÒ tÇng líp tiÓu t − s ¶n c«ng trung b×nh, trong mét thêi kú 10 n¨m (1881 - 1891), cña mét c«ng n«ng nghiÖp; tËp hîp c¸c doanh nghiÖp thuéc h×nh lo¹i nh©n n«ng nghiÖp lo¹i lµm quanh n¨m vµ ®−îc chñ nu«i c¬m, lµ 50 róp ®ã víi bé phËn n«ng d©n cßn l¹i, kÓ c¶ nh÷ng hé bÞ ph¸ s¶n, trong tØnh PÐc-m¬.
  20. V. I. L ª - n i n §iÒu tra vÒ nghÒ thñ c«ng ë tØnh PÐc - m¬ 434 435 th× nh− thÕ tøc lµ lµm lu mê nh÷ng nÐt ®Æc tr−ng nhÊt cña ruéng còng t¨ng lªn; c¸c xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp vµ th−¬ng thùc tÕ. nghiÖp t¨ng lªn, ®ång thêi sè thî thñ c«ng tha ph−¬ng cÇu thùc, tøc lµ sè ng−êi lµm thuª nay ®©y mai ®ã, còng Sau khi miªu t¶ ngµnh thñ c«ng nghiÖp s¶n xuÊt b¬, c¸c t¸c gi¶ ®· t×m c¸ch c«ng kÝch “häc thuyÕt t− b¶n chñ t¨ng lªn, v. v., v.v.. nghÜa”, lµ häc thuyÕt cho r»ng sù ph©n hãa trong n«ng d©n Cuéc ®iÒu tra tõng hé thî thñ c«ng lÏ ra lµ ph¶i cung cÊp tµi lµ hËu qu¶ cña qu¸ tr×nh tiÕn hãa cña chñ nghÜa t− b¶n. liÖu phong phó vÒ vÊn ®Ò hÕt søc ®¸ng chó ý lµ vÊn ®Ò tû sè Ng−êi ta b¶o r»ng luËn ®iÓm nµy ®· c¨n cø vµo “sù qu¶ gi÷a thu nhËp vµ tiÒn c«ng cña nh÷ng ng−êi thî thñ c«ng cã quyÕt hoµn toµn tïy tiÖn cho r»ng sù ph©n hãa võa nªu lµm nghÒ n«ng víi thu nhËp cña nh÷ng thî thñ c«ng kh«ng lªn lµ mét hiÖn t−îng rÊt gÇn ®©y vµ lµ mét dÊu hiÖu hiÓn lµm nghÒ n«ng. TÊt c¶ c¸c sè liÖu vÒ nh÷ng c¸i ®ã ®Òu cã ë nhiªn cña sù ph¸t triÓn mau chãng cña mét chÕ ®é t− b¶n trong c¸c biÓu ®å, nh−ng tËp “L−îc kh¶o” kh«ng tæng hîp l¹i vµ chñ nghÜa de facto1) ë trong n«ng d©n, mÆc dÇu vÉn tån t¹i mét chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt c«ng x· de jure2)” (176). C¸c chóng t«i ®· ph¶i tù lµm lÊy, c¨n cø vµo nh÷ng con sè trong tËp t¸c gi¶ Êy b¸c bá r»ng chÕ ®é c«ng x· n«ng th«n ®· kh«ng s¸ch ®ã. B¶n tæng hîp Êy ®· c¨n cø mét lµ vµo nh÷ng tµi liÖu bao giê lo¹i trõ vµ giê ®©y còng kh«ng lo¹i trõ nh÷ng sù mµ tËp “L−îc kh¶o” ®· cung cÊp vÒ tõng ngµnh thñ c«ng ph©n hãa vÒ ph−¬ng diÖn tµi s¶n, nh−ng nã “kh«ng cè nghiÖp. Chóng t«i chØ cßn ph¶i lµm mét viÖc lµ céng nh÷ng con ®Þnh nh÷ng sù ph©n hãa Êy vµ kh«ng hÒ t¹o ra c¸c giai sè vÒ c¸c ngµnh kh¸c nhau l¹i. Nh−ng kh«ng ph¶i lµ vÒ tÊt c¶ cÊp”; “nh÷ng sù ph©n hãa nhÊt thêi Êy kh«ng nh÷ng ®· c¸c ngµnh ®Òu cã nh÷ng biÓu ®å cung cÊp nh÷ng sè liÖu tæng kh«ng s©u s¾c thªm víi thêi gian mµ l¹i cßn dÇn dÇn hîp nh− thÕ ®©u. Chóng ta ®«i khi ®· cã dÞp nhËn thÊy ë nhiÒu dÞu bít ®i ” ( 177). DÜ nhiªn lµ mét ®iÒu kh¼ng ®Þnh nh− ®o¹n cã nh÷ng chç sai hoÆc nh÷ng chç in lÇm, ®Êy lµ hËu qu¶ t hÕ ― ® Ó chøng minh ®iÒu kh¼ng ®Þnh nµy ng − êi ta ®· dÉn ra c¸c c¸c-ten (vÒ vÊn ®Ò nµy, xem ë d−íi ®©y, § tÊt nhiªn cña t×nh tr¹ng thiÕu nh÷ng b¶n tæng kÕt cã tÝnh chÊt kiÓm tra. Hai lµ, b¶n tæng hîp nµy c¨n cø vµo nh÷ng con sè cã V II), nh÷ng sù ph©n chia gia tµi (sic!) vµ nh÷ng viÖc chia l¹i ruéng ®Êt (!) ― c hØ cã thÓ lµm cho ng− êi ta lùa chän rót ra tõ nh÷ng ®o¹n miªu t¶ vÒ mét sè ngµnh thñ buån c − êi mµ th«i. Coi luËn ®iÓm cho r»ng sù ph©n c«ng nghiÖp. Ba lµ khi thiÕu hai nguån sè liÖu ®ã, chóng t«i ®· hãa trong n«ng d©n ®ang ph¸t triÓn vµ ngµy cµng t¨ng, ph¶i trùc tiÕp tra cøu c¸c biÓu ®å (ch¼ng h¹n vÒ ngµnh c«ng lµ “ tïy tiÖn” , th× nh− t hÕ lµ kh«ng ®Õm xØa ®Õn nh÷ng nghiÖp sau cïng: “c«ng nghiÖp khai kho¸ng”). LÏ dÜ nhiªn lµ sù thËt mµ mäi ng− êi ®Òu biÕt lµ: hiÖn nay sè ®«ng nh÷ng tµi liÖu trong b¶n tæng hîp cña chóng t«i th× linh n«ng d©n kh«ng cã ngùa n÷a vµ ®· bá ruéng ®Êt, trong tinh nh− thÕ, nªn kh«ng thÓ kh«ng g©y ra nh÷ng sù lÇm lÉn khi ®ã th× ng − êi ta l¹i thÊy cã nhiÒu “tiÕn bé vÒ kü vµ nh÷ng chç kh«ng chÝnh x¸c. Tuy nhiªn, chóng t«i cho thuËt trong sù kinh doanh cña n«ng d©n” (xem cuèn “C¸c trµo l−u tiÕn bé trong kinh tÕ n«ng d©n” cña «ng r»ng dï cho nh÷ng tæng sè trong b¶n tæng hîp cña chóng t«i kh«ng thÓ trïng víi nh÷ng tæng sè trong biÓu ®å, nh−ng V. V.); ruéng ®Êt ®−îc chia bÞ ng−êi ta ®em cho thuª vµ cÇm cè ®i th× t¨ng lªn, trong khi ®ã viÖc ®i thuª nh÷ng kÕt luËn rót ra tõ b¶n tæng hîp ®ã còng vÉn hoµn toµn cã thÓ phôc vô cho môc ®Ých ® − îc ®Æt ra, bëi v× bÊt 1) ― trªn thùc tÕ cø mét sù söa ®æi nµo còng ®Òu sÏ chØ thay ®æi mét c¸ch 2) ― vÒ mÆt ph¸p lý rÊt kh«ng ®¸ng kÓ c¸c con sè vµ tû sè trung b×nh (mµ chóng
nguon tai.lieu . vn
Chính trị học Báo chí - Truyền thông Xã hội học Giáo dục học Tâm lý học Lịch sử - Văn hoá Triết học Ngôn ngữ học Thư viện thông tin Văn học nước ngoài Ngư nghiệp Hành chính - Pháp luật Địa lý - Địa danh Văn học Việt nam Lịch sử Đảng CNXH - KH Tư Tưởng HCM Ngụ ngôn - Cổ tích Ca dao - Tục ngữ Hoá học Sinh học Y khoa - Dược Kinh tế học