1. Trang Chủ
  2. Triết học
  3. [Triết Học] Triết Học Lenin - Học Thuyết Marx tập 2 phần 4

[Triết Học] Triết Học Lenin - Học Thuyết Marx tập 2 phần 4

Tham khảo tài liệu '[triết học] triết học lenin - học thuyết marx tập 2 phần 4', khoa học xã hội, chính trị - triết học phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả V. I. L ª - n i n Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 234 235 xa l¹. Boa-ghi-l¬-be kh«ng hiÓu mèi liªn hÖ kh¨ng khÝt vµ tù lïng, cã khi gièng c¶ tõng c©u, tõng ch÷. C¸c nhµ kinh tÕ häc nhiªn gi÷a tiÒn tÖ vµ sù trao ®æi hµng hãa, kh«ng hiÓu r»ng «ng thuéc ph¸i d©n tóy hoµn toµn ®ång ý víi quan ®iÓm cña X

Thể loại Tài liệu miễn phí Triết học

Số trang 42

Ngày tạo 8/29/2018 8:26:47 PM +00:00

Loại tệp PDF

Kích thước

Tên tệp

Tải [Triết Học] Triết Học Lenin - Học Thuyết Mar... (.pdf)

Xem mẫu

  1. V. I. L ª - n i n Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 234 235 xa l¹. Boa-ghi-l¬-be kh«ng hiÓu mèi liªn hÖ kh¨ng khÝt vµ tù lïng, cã khi gièng c¶ tõng c©u, tõng ch÷. C¸c nhµ kinh tÕ häc nhiªn gi÷a tiÒn tÖ vµ sù trao ®æi hµng hãa, kh«ng hiÓu r»ng «ng thuéc ph¸i d©n tóy hoµn toµn ®ång ý víi quan ®iÓm cña Xi- ®· ®em hai h×nh thøc cña "lao ®éng t− s¶n" ®èi lËp víi nhau xm«n-®i. Sau ®©y, khi chóng ta chuyÓn tõ vÊn ®Ò lý luËn sang nh− nh÷ng nh©n tè xa l¹ (ibid., tr. 30 - 31). Xi-xm«n-®i kh«ng nh÷ng quan niÖm cña Xi-xm«n-®i vÒ c¸c vÊn ®Ò thùc tÕ, chóng hiÓu mèi liªn hÖ kh¨ng khÝt vµ tù nhiªn gi÷a ®¹i t− b¶n vµ nÒn ta sÏ cµng thÊy râ thªm ®iÒu ®ã. tiÓu s¶n xuÊt ®éc lËp, kh«ng hiÓu r»ng ®ã lµ hai h×nh thøc cña Cuèi cïng, l¹i nãi vÒ £-phru-xi, th× ë bÊt cø ®iÓm nµo «ng ta nÒn kinh tÕ hµng hãa. Boa-ghi-l¬-be "®¶ kÝch lao ®éng t− s¶n còng ch−a hÒ ®¸nh gi¸ ®−îc ®óng Xi-xm«n-®i. Khi v¹ch ra r»ng d−íi h×nh thøc nµy", "nh−ng l¹i t¸n tông mét c¸ch kh«ng t−ëng Xi-xm«n-®i ®· nhÊn m¹nh vµ lªn ¸n nh÷ng m©u thuÉn cña chñ lao ®éng t− s¶n d−íi h×nh thøc kh¸c" (ibid). Xi-xm«n-®i ®¶ kÝch nghÜa t− b¶n, £-phru-xi hoµn toµn kh«ng hiÓu r»ng lý luËn cña ®¹i t− b¶n, nghÜa lµ nÒn kinh tÕ hµng hãa d−íi h×nh thøc nµy, Xi-xm«n-®i c¨n b¶n kh¸c víi lý luËn cña chñ nghÜa duy vËt khoa cô thÓ lµ h×nh thøc ph¸t triÓn nhÊt cña nã nh−ng l¹i t¸n tông häc, kh«ng hiÓu r»ng quan niÖm l·ng m¹n chñ nghÜa vµ quan mét c¸ch kh«ng t−ëng ng−êi s¶n xuÊt nhá (nhÊt lµ n«ng d©n), niÖm khoa häc vÒ chñ nghÜa t− b¶n lµ ®èi lËp h¼n nhau. Mèi nghÜa lµ t¸n tông nÒn kinh tÕ hµng hãa d−íi mét h×nh thøc thiÖn c¶m cña nhµ d©n tóy ®èi víi ng−êi l·ng m¹n chñ nghÜa, sù kh¸c, chØ míi ph«i phai. nhÊt trÝ ®¸ng c¶m ®éng gi÷a hä víi nhau ®· ng¨n trë t¸c gi¶ c¸c T¸c gi¶ tËp "Phª ph¸n" nãi tiÕp: "NÕu víi Ri-c¸c-®«, chÝnh trÞ bµi trong t¹p chÝ "Cña c¶i n−íc Nga" ®¸nh gi¸ ®óng ng−êi ®¹i kinh tÕ häc ®· kh«ng chót dÌ dÆt rót ra c¸i kÕt luËn cuèi cïng biÓu cæ ®iÓn ®ã cña chñ nghÜa l·ng m¹n trong khoa kinh tÕ. cña nã vµ ®· kÕt thóc b»ng c¸i kÕt luËn Êy, th× Xi-xm«n-®i l¹i bæ Chóng t«i võa dÉn ra mét lêi b×nh vÒ Xi-xm«n-®i, nãi r»ng sung thªm cho c¸i kÕt qu¶ ®ã, mµ tù m×nh ®¹i diÖn cho nh÷ng "«ng nµy tù m×nh ®¹i diÖn cho nh÷ng hoµi nghi" cña khoa kinh hoµi nghi cña chÝnh trÞ kinh tÕ häc" (tr. 36). tÕ cæ ®iÓn. Nh− vËy, ®èi víi t¸c gi¶ tËp "Phª ph¸n", vai trß cña Xi- Nh−ng Xi-xm«n-®i kh«ng cã ý tù h¹n chÕ m×nh ë trong vai xm«n-®i chung quy chØ lµ ë chç «ng ®· nªu ra vÊn ®Ò m©u trß ®ã (vai trß nµy ®−a l¹i cho «ng ta mét ®Þa vÞ ®¸ng kÝnh trong thuÉn cña chñ nghÜa t− b¶n, vµ nh− thÕ lµ «ng ®· ®Ò ra nhiÖm giíi kinh tÕ häc). Nh− chóng ta ®· thÊy, «ng t×m c¸ch gi¶i quyÕt vô cho sù ph©n tÝch sau nµy. Cßn tÊt c¶ nh÷ng kiÕn gi¶i riªng sù hoµi nghi ®ã, nh−ng «ng ®· hoµn toµn thÊt b¹i. H¬n thÕ n÷a: cña Xi-xm«n-®i, khi «ng còng muèn gi¶i ®¸p vÊn ®Ò ®ã th× theo «ng buéc téi c¸c t¸c gi¶ cæ ®iÓn vµ khoa häc cña hä, kh«ng ph¶i t¸c gi¶ mµ t«i võa nãi tíi, ®Òu lµ kh«ng khoa häc, n«ng c¹n, vµ v× khoa häc ®ã kh«ng chÞu ph©n tÝch c¸c m©u thuÉn mµ lµ v× nã ph¶n ¸nh quan ®iÓm tiÓu t− s¶n ph¶n ®éng cña «ng (xin xem h×nh nh− ®· dïng nh÷ng ph−¬ng ph¸p kh«ng ®óng. Trong bµi nh÷ng lêi b×nh ®· dÉn trªn kia vµ lêi b×nh sau ®©y nh©n mét tùa b¶n in lÇn thø hai quyÓn s¸ch cña «ng, Xi-xm«n-®i nãi: ®o¹n "trÝch dÉn" cña £-phru-xi). "Khoa häc cò kh«ng d¹y chóng ta hiÓu, còng kh«ng d¹y chóng So s¸nh häc thuyÕt cña Xi-xm«n-®i víi chñ nghÜa d©n tóy, ta ®Ò phßng" nh÷ng tai häa míi (I, XV); vµ khi gi¶i thÝch ®iÒu chóng ta thÊy r»ng vÒ hÇu hÕt mäi ph−¬ng diÖn (trõ viÖc ®ã, «ng kh«ng nãi r»ng sù ph©n tÝch cña khoa häc cò lµ kh«ng phñ nhËn thuyÕt ®Þa t« cña Ri-c¸c-®« vµ nh÷ng gi¸o huÊn ®Çy ®ñ vµ kh«ng triÖt ®Ó, mµ l¹i nãi r»ng khoa häc Êy tuång theo kiÓu Man-tuýt víi n«ng d©n), c¶ hai ®Òu gièng nhau l¹ nh− ®· "sa vµo nh÷ng c¸i trõu t−îng" (I, 55: nh÷ng m«n ®å míi
  2. V. I. L ª - n i n Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 236 237 VËy lêi buéc téi Êy cã ý nghÜa g×? Nã chØ dùa vµo mét quan cña A-®am XmÝt ë Anh ®· sa vµo (se sont jetÐs) nh÷ng c¸i trõu t−îng, vµ hä quªn mÊt "con ng−êi") ― vµ "®i nhÇm ®−êng" (II, niÖm cùc kú ph¶n khoa häc vÒ b¶n chÊt ®èi t−îng cña khoa kinh tÕ chÝnh trÞ. §èi t−îng nµy kh«ng ph¶i lµ "sù s¶n xuÊt ra nh÷ng 448). VËy nh÷ng ®iÒu mµ Xi-xm«n-®i buéc téi c¸c t¸c gi¶ cæ gi¸ trÞ vËt chÊt", nh− ng−êi ta th−êng nãi (®ã lµ ®èi t−îng cña ®iÓn lµ nh÷ng g× mµ l¹i khiÕn cho «ng ta cã quyÒn rót ra c¸i kÕt c«ng nghÖ häc), mµ lµ nh÷ng quan hÖ x· héi gi÷a ng−êi ta trong luËn nh− thÕ? s¶n xuÊt. ChØ cã hiÓu "s¶n xuÊt" theo nghÜa thø nhÊt míi cã thÓ "Nh÷ng nhµ kinh tÕ häc næi tiÕng nhÊt ®· chó ý qu¸ Ýt ®Õn t¸ch "ph©n phèi" ra khái s¶n xuÊt; trong tr−êng hîp nµy th× trong tiªu dïng vµ tiªu thô" (I, 124). "môc" s¶n xuÊt, sÏ kh«ng cã nh÷ng ph¹m trï vÒ c¸c h×nh thøc Tõ thêi Xi-xm«n-®i, lêi buéc téi nµy ®· ®−îc lÆp ®i lÆp l¹i lÞch sö nhÊt ®Þnh cña kinh tÕ x· héi, mµ l¹i cã nh÷ng ph¹m trï kh«ng biÕt bao nhiªu lÇn. Ng−êi ta ®· cho r»ng cÇn ph¶i t¸ch thuéc vÒ qu¸ tr×nh lao ®éng nãi chung: th−êng th−êng, nh÷ng "tiªu dïng" ra khái "s¶n xuÊt" thµnh mét ngµnh khoa häc riªng; c¸i v« vÞ rçng tuÕch theo kiÓu ®ã ch¼ng qua chØ dïng ®Ó sau ®ã ng−êi ta nãi r»ng s¶n xuÊt phô thuéc vµo nh÷ng quy luËt cña tù xãa nhßa nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö vµ x· héi mµ th«i. (ThÝ dô: kh¸i nhiªn, cßn tiªu dïng th× ®−îc quyÕt ®Þnh bëi ph©n phèi lµ c¸i niÖm t− b¶n.) Nh−ng nÕu chóng ta triÖt ®Ó coi "s¶n xuÊt" lµ phô thuéc vµo ý chÝ cña con ng−êi, v. v. vµ v. v.. Mäi ng−êi biÕt nh÷ng quan hÖ x· héi trong s¶n xuÊt th× c¶ "ph©n phèi" lÉn "tiªu r»ng c¸c nhµ d©n tóy ë n−íc ta ®Òu còng t¸n thµnh nh÷ng t− dïng" ®Òu mÊt hÕt mäi ý nghÜa ®éc lËp. Mét khi lµm râ ®−îc t−ëng ®ã vµ ®Æt sù ph©n phèi lªn hµng ®Çu∗. nh÷ng mèi quan hÖ trong s¶n xuÊt th× nh− vËy còng lµ lµm râ ®−îc phÇn s¶n phÈm mµ tõng giai cÊp ®−îc h−ëng vµ do ®ã, lµm ___________ râ ®−îc "ph©n phèi" vµ "tiªu dïng". Tr¸i l¹i, nÕu quan hÖ s¶n xuÊt * §−¬ng nhiªn lµ ë ®©y, £-phru-xi còng l¹i kh«ng quªn t¸n d−¬ng Xi- xm«n-®i. "Trong häc thuyÕt cña Xi-xm«n-®i, ― chóng ta ®äc thÊy trªn t¹p kh«ng ®−îc x¸c minh râ rµng (ch¼ng h¹n nh− trong tr−êng hîp chÝ "Cña c¶i n−íc Nga", sè 8, tr. 56, ― nh÷ng biÖn ph¸p riªng biÖt mµ «ng kh«ng hiÓu râ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña tæng t− b¶n x· héi) th× mäi ®Ò ra th× kh«ng quan träng b»ng c¸i tinh thÇn chung ®· thÊm nhuÇn toµn nghÞ luËn vÒ tiªu dïng vµ ph©n phèi ®Òu biÕn thµnh nh÷ng lêi v« bé hÖ thèng cña «ng. Ng−îc l¹i víi häc ph¸i cæ ®iÓn, «ng nhÊn m¹nh ®Æc vÞ hoÆc lµ nh÷ng mong −íc ng©y th¬ l·ng m¹n chñ nghÜa mµ th«i. biÖt ®Õn nh÷ng lîi Ých cña ph©n phèi, chø kh«ng ph¶i nh÷ng lîi Ých cña Xi-xm«n-®i lµ thñy tæ cña nh÷ng nghÞ luËn nh− thÕ. Rèt-bÐc-tót s¶n xuÊt". MÆc dÇu £-phru-xi ®· nhiÒu lÇn "dÉn chøng" nh÷ng nhµ kinh tÕ häc "hiÖn ®¹i", song «ng tuyÖt ®èi kh«ng hiÓu häc thuyÕt cña hä vµ vÉn còng ®· nãi nhiÒu vÒ "ph©n phèi s¶n phÈm quèc d©n"; nh÷ng t¸c tiÕp tôc nhai l¹i nh÷ng lêi v« nghÜa cã tÝnh chÊt t×nh c¶m su«ng vèn lµ ®Æc gi¶ "hiÖn ®¹i" cã uy tÝn mµ £-phru-xi ®· dÉn ra, thËm chÝ còng ®· tr−ng cña lèi phª ph¸n mét c¸ch th« thiÓn chñ nghÜa t− b¶n. ë ®©y, nhµ lËp ra nh÷ng "häc ph¸i" riªng, mµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c d©n tóy cña chóng ta còng muèn gì bÝ b»ng c¸ch so s¸nh Xi-xm«n-®i víi cña c¸c häc ph¸i nµy lµ ph¶i ®Æc biÖt chó ý ®Õn ph©n phèi∗. "nhiÒu ®¹i biÓu trø danh cña häc ph¸i lÞch sö"; thµnh thö ra "Xi-xm«n-®i ®· v−ît xa" (ibid.), vµ £-phru-xi hoµn toµn tháa m·n víi ®iÒu ®ã! Xi-xm«n-®i ___________ ®· "v−ît xa" c¸c gi¸o s− §øc: c¸c anh cßn muèn g× n÷a? Còng nh− tÊt c¶ * I n-grªm rÊt cã lý khi ®em Xi-xm«n-®i so s¸nh víi c¸c nhµ "x· héi c¸c nhµ d©n tóy, £-phru-xi cè g¾ng nhÊn m¹nh viÖc Xi-xm«n-®i ®· phª chñ nghÜa gi¶ng ® − êng" ("LÞch sö chÝnh trÞ kinh tÕ häc", tr. 212. M¸t- ph¸n chñ nghÜa t− b¶n. Nh−ng phª ph¸n còng cã nhiÒu lèi, ng−êi ta cã thÓ xc¬-va, 1891). ¤ng tuyªn bè mét c¸ch ng©y th¬: "Chóng t«i ®· tõng phª ph¸n chñ nghÜa t− b¶n theo quan ®iÓm t×nh c¶m, mµ còng cã thÓ phª ph¸n theo quan ®iÓm khoa häc, ― ®iÒu nµy nhµ kinh tÕ häc cña t¹p chÝ (!!) t¸n thµnh quan ®iÓm cña Xi-xm«n-®i vÒ nhµ n − íc, coi ®ã lµ "Cña c¶i n−íc Nga" h×nh nh− kh«ng biÕt ®Õn. mét lùc l − îng cã nhiÖm vô... ®em nh÷ng phóc lîi cña sù thèng nhÊt
  3. V. I. L ª - n i n Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 238 239 Vµ tÊt c¶ c¸c nhµ lý luËn ®ã vÒ "ph©n phèi" vµ "tiªu dïng" vµ nh÷ng quan hÖ x· héi nhÊt ®Þnh gi÷a c¸c thµnh viªn cña nÒn ®Òu kh«ng thÓ gi¶i quyÕt næi ngay c¶ vÊn ®Ò c¬ b¶n lµ vÊn ®Ò s¶n xuÊt, lµ tiÒn ®Ò cña nh÷ng h×nh thøc ph©n phèi nhÊt ®Þnh. ph©n biÖt t− b¶n x· héi víi thu nhËp x· héi; tÊt c¶ ®Òu vÉn loay Nh− vËy lµ mèi quan hÖ ph©n phèi nhÊt ®Þnh chØ lµ biÓu hiÖn hoay trong nh÷ng m©u thuÉn mµ A-®am XmÝt ®· kh«ng gi¶i cña mét quan hÖ s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh trong lÞch sö". quyÕt ®−îc∗. ― ChØ cã mét nhµ kinh tÕ häc ch−a bao giê t¸ch "... Mçi h×nh thøc ph©n phèi ®Òu biÕn ®i cïng víi h×nh thøc ph©n phèi riªng ra, vµ ®· ph¶n ®èi hÕt søc kÞch liÖt nh÷ng nghÞ s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh phï hîp vµ s¶n sinh ra nã". luËn "tÇm th−êng" vÒ "ph©n phèi" (xem nh÷ng nhËn xÐt cña "Thø quan ®iÓm chØ xÐt tÝnh chÊt lÞch sö cña quan hÖ ph©n M¸c vÒ c−¬ng lÜnh G«-ta, mµ P. Xt¬-ru-vª trÝch dÉn trong quyÓn phèi mµ kh«ng xÐt tÝnh chÊt lÞch sö cña quan hÖ s¶n xuÊt, th× "Nh÷ng ý kiÕn phª ph¸n", tr. 129, lêi ®Ò tõ viÕt ë ®Çu ch−¬ng mét mÆt chØ lµ sù phª ph¸n míi chím në vµ cßn rôt rÌ (kh«ng IV65) lµ ®· gi¶i quyÕt ®−îc vÊn ®Ò Êy. Kh«ng ph¶i chØ cã thÕ. triÖt ®Ó, befangen) ®èi víi khoa kinh tÕ t− s¶n. MÆt kh¸c, quan Muèn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, chÝnh lµ ph¶i ph©n tÝch sù t¸i s¶n xuÊt ®iÓm ®ã x©y dùng trªn sù lÉn lén vµ ®ång nhÊt qu¸ tr×nh s¶n ra t− b¶n x· héi. T¸c gi¶ kh«ng coi tiªu dïng, còng kh«ng coi xuÊt x· héi víi qu¸ tr×nh lao ®éng gi¶n ®¬n, lµ qu¸ tr×nh ®−îc ph©n phèi lµ mét vÊn ®Ò riªng biÖt; nh−ng nÕu s¶n xuÊt ®−îc thùc hiÖn bëi mét ng−êi sèng trong c¶nh c« lËp gi¶ t¹o, kh«ng ph©n tÝch ®Õn n¬i ®Õn chèn th× c¶ hai vÊn ®Ò ®ã ®Òu ®−îc hoµn cã mét sù trî lùc nµo cña x· héi. V× qu¸ tr×nh lao ®éng chØ lµ toµn s¸ng tá ngay. mét qu¸ tr×nh gi÷a con ng−êi vµ giíi tù nhiªn, nªn nh÷ng yÕu "Sù ph©n tÝch mét c¸ch khoa häc ph−¬ng thøc s¶n xuÊt tè gi¶n ®¬n cña qu¸ tr×nh lao ®éng lµ nh÷ng yÕu tè chung cho t − b¶n chñ nghÜa chøng minh r»ng... vÒ thùc chÊt, nh÷ng tÊt c¶ c¸c h×nh thøc x· héi cña sù ph¸t triÓn. Nh−ng mçi h×nh ®iÒu kiÖn cña ph©n phèi lµ ®ång nhÊt víi nh÷ng ®iÒu kiÖn thøc lÞch sö nhÊt ®Þnh cña qu¸ tr×nh ®ã l¹i tiÕp tôc ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt, lµ mÆt tr¸i cña ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt v× vËy c¶ hai nh÷ng c¬ së vËt chÊt vµ nh÷ng h×nh thøc x· héi cña qu¸ tr×nh ®Òu cïng cã tÝnh lÞch sö t¹m thêi". "Lao ®éng lµm thuª lµ ®ã" (Bé "T− b¶n", t. III, 2, c¸c tr. 415, 419, 420 cña nguyªn b¶n tiÒn ®Ò cña tiÒn c«ng, t − b ¶n lµ tiÒn ®Ò cña lîi nhuËn. VËy lµ tiÕng §øc)66. ®Æc ®iÓm (Charaktere) x· héi nhÊt ®Þnh cña ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt Trong quyÓn "Nouveaux Principes", Xi-xm«n-®i ®· dµnh ___________ nhiÒu chç h¬n ®Ó c«ng kÝch mét c¸ch kh¸c c¸c t¸c gia cæ ®iÓn, x· héi vµ cña tiÕn bé hiÖn ®¹i mµ ban, tïy theo kh¶ n¨ng, cho tÊt c¶ c¸c nh−ng còng kh«ng thµnh c«ng g× h¬n. "C¸c m«n ®å míi cña A- giai cÊp trong x· héi" (tr. 215). Qua c¸i vÝ dô vÒ thuÕ quan b¶o hé, chóng ®am XmÝt ë Anh ®· sa vµo nh÷ng c¸i trõu t−îng vµ quªn mÊt ta ®· thÊy râ nh÷ng "quan ®iÓm" Êy cña Xi-xm«n-®i lµ s©u s¾c nh− thÕ nµo råi. con ng−êi..." (I, 55). §èi víi Ri-c¸c-®«, "cña c¶i lµ tÊt c¶, cßn con * ThÝ dô, xem bµi "Thu nhËp" do R. May-¬ viÕt trong "Handw. der. St." ng−êi lµ kh«ng ®¸ng kÓ" (II, 331). "Hä (nh÷ng nhµ kinh tÕ häc (b¶n dÞch ra tiÕng Nga ®¨ng trong tËp "C«ng nghiÖp"), trong ®ã tr×nh bµy bªnh vùc mËu dÞch tù do) th−êng hay hy sinh con ng−êi vµ lîi tÊt c¶ sù hçn ®én ®Õn bÊt lùc trong nh÷ng nghÞ luËn cña c¸c gi¸o s− "hiÖn Ých thùc tÕ cho mét lý luËn trõu t−îng" (II, 457) vµ v. v.. ®¹i" §øc vÒ vÊn ®Ò nµy. Mét ®iÒu ®éc ®¸o lµ R. May-¬ tuy dùa h¼n vµo A- Nh÷ng lêi c«ng kÝch nµy thËt lµ cò kü vµ còng thËt lµ ®am XmÝt vµ, trong môc s¸ch tham kh¶o, ®· dÉn ra chÝnh nh÷ng ch−¬ng míi mÎ biÕt chõng nµo! T«i muèn nãi ®Õn viÖc nh÷ng ng−êi cña quyÓn II bé "T− b¶n" trong ®ã XmÝt hoµn toµn bÞ b¸c bá, nh−ng trong d©n tóy ®· lÆp l¹i nh÷ng lêi c«ng kÝch Êy d−íi mét h×nh thøc bµi viÕt th× l¹i kh«ng nãi g× ®Õn ®iÓm nµy.
  4. V. I. L ª - n i n Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 240 241 míi, vµ ®· la ã lªn nh©n viÖc c«ng khai thõa nhËn sù ph¸t lµ quan träng th«i. Nh−ng Ri-c¸c-®« ®· nãi mét ch©n lý hoµn toµn: trong thùc tÕ, tÊt c¶ ®Òu chÝnh lµ nh− vËy. NÕu Xi-xm«n-®i triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n ë Nga lµ mét sù ph¸t triÓn cã thËt, thùc tÕ vµ kh«ng thÓ tr¸nh ®−îc. Khi hä la ã lªn vÒ "sù biÖn hé c¶m thÊy ch©n lý Êy lµ "hÌn h¹" th× «ng nªn t×m nguyªn nh©n cho quyÒn lùc cña tiÒn tÖ", vÒ "tinh thÇn x· héi - t− s¶n", v. v.67, cña sù hÌn h¹ ®ã tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i ë trong lý luËn cña Ri- h¸ ch¼ng ph¶i lµ hä ®· dïng ®ñ mäi giäng l−ìi ®Ó lÆp l¹i còng c¸c-®«, vµ hoµn toµn kh«ng nªn c«ng kÝch nh÷ng "sù trõu nh÷ng luËn ®iÖu nh− trªn ®ã sao? NhËn xÐt sau nµy vÒ sù phª t−îng"; nh÷ng lêi «ng kªu ca vÒ Ri-c¸c-®« ®Òu hoµn toµn thuéc ph¸n chñ nghÜa t− b¶n nãi chung theo lèi t×nh c¶m cµng thÝch lo¹i "nh÷ng sù gi¶ dèi n©ng cao chóng ta lªn". hîp víi hä nhiÒu h¬n lµ víi Xi-xm«n-®i: Man schreie nicht zu Cßn c¸c nhµ l·ng m¹n chñ nghÜa hiÖn ®¹i ë n−íc ta th× sao? sehr über den Zynismus! Der Zynismus liegt in der Sache, Hä cã ®Þnh phñ nhËn r»ng "quyÒn lùc cña tiÒn tÖ" lµ mét hiÖn nicht in den Worten, welche die Sache bezeichnen! §õng cã thùc kh«ng? Hä cã ®Þnh phñ nhËn c¸i sù thËt lµ: kh«ng nh÷ng kªu gµo nhiÒu vÒ tÝnh v« liªm sØ? TÝnh v« liªm sØ lµ ë trong trong sè d©n c− c«ng nghiÖp mµ c¶ trong sè d©n c− n«ng nghiÖp b¶n th©n thùc tÕ, chø kh«ng ph¶i ë trong nh÷ng ch÷ dïng ®Ó cña bÊt cø "c«ng x· n«ng th«n" nµo, cña bÊt cø xãm lµng hÎo l¸nh m« t¶ thùc tÕ!68 nµo, quyÒn lùc Êy còng ®Òu lµ v¹n n¨ng hay kh«ng? Hä cã ®Þnh phñ nhËn r»ng sù thùc ®ã g¾n liÒn mét c¸ch tÊt nhiªn víi nÒn Chóng t«i nãi: "Cµng thÝch hîp víi hä nhiÒu h¬n". Bëi v× c¸c nhµ l·ng m¹n chñ nghÜa T©y ¢u kh«ng ®−îc thÊy tËn m¾t sù kinh tÕ hµng hãa hay kh«ng? Kh«ng, hä thËm chÝ còng kh«ng hÒ ph©n tÝch mét c¸ch khoa häc c¸c m©u thuÉn cña chñ nghÜa t− tá ý nghi ngê sù thùc ®ã n÷a lµ kh¸c. Hä chØ cè tr¸nh kh«ng nãi b¶n; hä lµ nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn ®· chØ ra nh÷ng m©u thuÉn Êy, ®Õn nã mµ th«i. Hä sî ph¶i gäi ®Ých danh sù vËt ra. vµ ®· ®¶ kÝch (dÜ nhiªn lµ víi "nh÷ng lêi th¶m h¹i") nh÷ng Vµ chóng ta thõa hiÓu v× lÏ g× hä sî: c«ng khai thõa ng−êi nµo kh«ng nh×n thÊy chóng. Xi-xm«n-®i c«ng kÝch Ri-c¸c-®«, v× Ri-c¸c-®« ®· nãi to¹c nhuËn + ®Þa t«. Thu nhËp rßng (Reinheinkommen) lµ gi¸ trÞ ngo¹i ra kh«ng e dÌ tÊt c¶ nh÷ng kÕt luËn mµ «ng rót ra ® − îc tõ ng¹ch. "NÕu xÐt thu nhËp cña toµn bé x· héi th× thu nhËp quèc d©n gåm cã sù quan s¸t vµ nghiªn cøu x· héi t− s¶n: «ng ®· v¹ch ra mét tiÒn c«ng, céng víi lîi nhuËn, céng víi ®Þa t«, nghÜa lµ tæng thu nhËp. c¸ch c«ng khai c¶ sù tån t¹i cña s¶n xuÊt v× s¶n xuÊt, vµ c¶ Nh−ng mét kiÕn gi¶i nh− thÕ còng chØ lµ mét ®iÒu trõu t−îng th«i, v× viÖc biÕn søc lao ®éng thµnh hµng hãa coi ®ã còng nh − b Êt toµn bé x· héi x©y dùng trªn c¬ së cña nÒn s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa cø mét thø hµng hãa nµo kh¸c, vµ c¶ c¸i hiÖn t−îng ®èi víi th× sÏ ®øng trªn quan ®iÓm t− b¶n chñ nghÜa, vµ nã cho r»ng thu nhËp "x· héi" th× chØ cã thu nhËp rßng, tøc lµ sè l −îng lîi nhuËn∗, rßng chØ lµ thø thu nhËp gåm cã lîi nhuËn vµ ®Þa t« mµ th«i" (III, 2, tr. ___________ 375 - 376)69. * ThÝ dô: £-phru-xi trÞnh träng lÆp l¹i nh÷ng c©u nãi t×nh c¶m cña Xi- VËy lµ t¸c gi¶ hoµn toµn ®ång ý víi Ri-c¸c-®« vµ víi ®Þnh nghÜa cña xm«n-®i cho r»ng viÖc t¨ng thªm thu nhËp rßng cña nhµ kinh doanh kh«ng Ri-c¸c-®« vÒ "thu nhËp rßng" cña "x· héi", tøc lµ chÝnh c¸i ®Þnh nghÜa cã lîi g× cho kinh tÕ quèc d©n c¶, v. v.; «ng chØ tr¸ch Xi-xm«n-®i mét ®iÒu lµ ®· lµm cho Xi-xm«n-®i thèt ra "lêi ph¶n ®èi næi tiÕng" sau ®©y ("Cña "ch−a nhËn thøc ®−îc thËt râ" ®iÓm ®ã (sè 8, tr. 43). c¶i n−íc Nga", sè 8, tr. 44): "ThÕ nµo? Cña c¶i lµ tÊt c¶, cßn con ng−êi lµ Cã lÏ còng nªn so s¸nh nh÷ng luËn ®iÓm Êy víi kÕt qu¶ cña sù ph©n kh«ng ®¸ng kÓ hay sao?" (II, 331). Trong x· héi hiÖn nay, tÊt nhiªn tÝch chñ nghÜa t− b¶n mét c¸ch khoa häc: ®óng lµ nh− thÕ. Tæng thu nhËp (Roheinkommen) cña x· héi lµ tiÒn c«ng + lîi
  5. V. I. L ª - n i n Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 242 243 Xi-xm«n-®i nªu ra ë ®©y, chÝnh lµ nh÷ng t− t−ëng mµ mÊy chôc nhËn hiÖn thùc, tøc lµ t−íc hÕt c¬ së cña viÖc phª ph¸n chñ nghÜa n¨m vÒ sau, ë phÝa cùc ®«ng ch©u ¢u, l¹i ®−îc "ph¸i x· héi häc t− b¶n theo lèi t×nh c¶m (theo lèi d©n tóy). Ch¼ng cã g× lµ l¹ c¶ Nga" "ph¸t hiÖn l¹i" vµ dùng thµnh mét ph−¬ng ph¸p ®Æc biÖt : khi thÊy hä lao m×nh vµo cuéc chiÕn ®Êu mét c¸ch h¨ng say ®Õn "ph−¬ng ph¸p chñ quan trong x· héi häc"... Gièng víi c¸c nhµ nh− thÕ mµ kh«ng kÞp mµi l¹i c¸i vò khÝ ®· hoen gØ cña chñ nghÜa x· héi n−íc ta, cè nhiªn lµ Xi-xm«n-®i kªu gäi "tr¸i tim còng l·ng m¹n. Ch¼ng cã g× ®¸ng lÊy lµm ng¹c nhiªn khi thÊy hä nh− lý trÝ"∗. Nh−ng chóng ta ®· tõng thÊy r»ng trong tÊt c¶ c¸c kh«ng kÐn chän c¸c thñ ®o¹n vµ cø kh¨ng kh¨ng cho r»ng ph¶n vÊn ®Ò quan träng nhÊt, "tr¸i tim" cña ng−êi tiÓu t− s¶n ®· ®èi sù phª ph¸n theo lèi t×nh c¶m lµ ph¶n ®èi sù phª ph¸n nãi th¾ng "lý trÝ" cña nhµ lý luËn - kinh tÕ. chung. V× hä ®ang ®Êu tranh cho quyÒn sèng cßn cña hä kia mµ. Xi-xm«n-®i thËm chÝ ®· toan ®em sù phª ph¸n theo lèi t×nh T¸i bót1) c¶m cña m×nh mµ dùng thµnh mét ph−¬ng ph¸p ®Æc biÖt cña khoa häc x· héi. Chóng ta ®· tõng thÊy «ng chª tr¸ch Ri-c¸c-®« TÝnh chÊt ®óng ®¾n cña sù ®¸nh gi¸ ë ®©y vÒ th¸i ®é cña kh«ng ph¶i v× sù ph©n tÝch kh¸ch quan cña Ri-c¸c-®« ®· dõng nhµ häc gi¶ t×nh c¶m Xi-xm«n-®i ®èi víi Ri-c¸c-®«, mét nhµ l¹i tr−íc nh÷ng m©u thuÉn cña chñ nghÜa t− b¶n (nÕu tr¸ch nh− häc gi¶ "kh¸ch quan" - khoa häc, ®· ®−îc hoµn toµn x¸c vËy lµ cã c¨n cø), mµ chÝnh lµ v× sù ph©n tÝch cña Ri-c¸c-®« lµ nhËn bëi lêi b×nh luËn cña M¸c trong tËp II quyÓn "C¸c häc kh¸ch quan. Xi-xm«n-®i nãi r»ng Ri-c¸c-®« "quªn mÊt con thuyÕt vÒ gi¸ trÞ thÆng d − ", xuÊt b¶n n¨m 1905 ("Theorien ng−êi". Chóng ta ®äc thÊy trong bµi tùa b¶n in lÇn thø hai tËp "Nouveaux Principes", ®o¹n v¨n sau ®©y: ___________ "T«i cho r»ng cÇn ph¶n ®èi c¸i lèi ng− êi ta xÐt ®o¸n rÊt r»ng sù phª ph¸n giai cÊp t− s¶n h·y cßn ë trong tr¹ng th¸i Êu trÜ. Trong nhiÒu khi n«ng næi, rÊt nhiÒu khi sai lÇm mét t¸c phÈm khi vÉn gi÷ tÝnh chÊt "tÝnh to¸n" kh¸ch quan chÆt chÏ cña m×nh, sù ph©n khoa häc x· héi. VÊn ®Ò mµ khoa häc x· héi ph¶i gi¶i quyÕt tÝch mét c¸ch khoa häc nh÷ng m©u thuÉn h¸ ch¼ng t¹o ra chÝnh mét c¬ së v÷ng ch¾c ®Ó cã thÓ hiÓu ®−îc nh÷ng "t×nh c¶m, nhu cÇu vµ dôc väng", th× v« cïng phøc t¹p h¬n tÊt c¶ mäi vÊn ®Ò cña khoa häc tù h¬n n÷a l¹i kh«ng ph¶i lµ dôc väng cña "con ng−êi" nãi chung, ― kh¸i nhiªn; ®ång thêi vÊn ®Ò ®ã h− íng vÒ tr¸i tim còng nh − v Ò niÖm trõu t−îng mµ c¶ ng−êi l·ng m¹n chñ nghÜa lÉn ng−êi d©n tóy ®Òu lý trÝ" (I, XVI). §éc gi¶ Nga thËt ®· qu¸ quen víi t− t − ëng g¸n cho nã mét néi dung ®Æc biÖt tiÓu t− s¶n, ― mµ lµ cña nh÷ng ng−êi ®em ®èi lËp khoa häc tù nhiªn víi khoa häc x· héi, ®em thuéc nh÷ng giai cÊp nhÊt ®Þnh, ®Êy −? VÊn ®Ò lµ ë chç Xi-xm«n-®i kh«ng h−íng khoa häc x· héi vÒ "tr¸i tim" råi!∗. Nh÷ng t− t−ëng mµ thÓ b¸c bá ®−îc, vÒ mÆt lý luËn, c¸c nhµ kinh tÕ häc nªn «ng ®µnh thèt ra nh÷ng c©u cã tÝnh chÊt t×nh c¶m. "Con ng−êi n«ng c¹n kh«ng t−ëng buéc ___________ ph¶i nh−îng bé vÒ mÆt lý luËn tr−íc bÊt cø ng−êi nµo cã Ýt nhiÒu häc vÊn * " Khoa kinh tÕ chÝnh trÞ kh«ng ph¶i lµ mét khoa häc tÝnh to¸n ®· bªnh vùc chÕ ®é t− s¶n. §Ó lµm dÞu bít c¸i c¶m gi¸c vÒ sù bÊt lùc cña ®¬n gi¶n (n'est pas une science de calcul), mµ lµ mét khoa häc ®¹o m×nh, nhµ kh«ng t−ëng ®ã tù an ñi b»ng c¸ch tr¸ch ®èi ph−¬ng lµ cã tÝnh ®øc... Nã chØ cã thÓ ®¹t ® −îc môc ®Ých khi nµo ng − êi ta chó ý ®Õn kh¸ch quan: ®−îc råi, anh cã nhiÒu tri thøc h¬n t«i, nh−ng t«i l¹i cã nhiÒu nh÷ng t×nh c¶m, nhu cÇu vµ dôc väng cña con ng − êi" (I, 313). Xi- t×nh c¶m h¬n anh" (Ben-tèp, tr. 43). xm«n-®i cho nh÷ng c©u t×nh c¶m nµy lµ nh÷ng kh¸i niÖm míi vÒ * Lµm nh− thÓ c¸c "vÊn ®Ò" trong khoa häc tù nhiªn th× kh«ng kªu gäi khoa häc x· héi, hÖt nh − c¸c nhµ x· héi häc Nga trong häc ph¸i chñ "tr¸i tim" µ?! quan cho nh÷ng lêi kªu gäi hoµn toµn gièng nh − t hÕ cña hä lµ nh÷ng kh¸i niÖm míi vÒ khoa häc x· héi; kú thùc th× nh÷ng c©u ®ã chøng tá 1) T¸i bót viÕt cho b¶n in n¨m 1908.
  6. V. I. L ª - n i n Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 244 245 über den Mehrwert", II. B. I.T., S. 304 u. ff. "Bemerkungen über ch−¬ng II die Geschichte der Entdeckung des sogenannten Ricardo-schen tÝnh chÊt cña sù phª ph¸n cña Gesetzes"1). §em Man-tuýt, mét tªn ¨n c¾p v¨n khèn khiÕp, mét c¸c nhµ l·ng m¹n chñ nghÜa tay biÖn hé vô lîi cho bän h÷u s¶n, mét kÎ gian gi¶o v« liªm sØ ®èi víi chñ nghÜa t− b¶n mµ ®èi lËp víi Ri-c¸c-®«, mét nhµ khoa häc, M¸c nãi: "Ri-c¸c-®« cho r»ng ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa Chóng ta xem xÐt "lý trÝ" cña Xi-xm«n-®i nh− vËy lµ ®ñ råi. lµ cã lîi nhÊt cho s¶n xuÊt nãi chung, cã lîi nhÊt cho viÖc t¹o ra B©y giê, chóng ta h·y xÐt kü h¬n mét chót xem "tr¸i tim" cña cña c¶i, vµ ®èi víi thêi ®¹i cña «ng mµ nãi th× Ri-c¸c-®« hoµn «ng ta nh− thÕ nµo. Chóng ta h·y cè g¾ng tËp hîp l¹i tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu chóng ta ®· biÕt ®−îc vÒ quan ®iÓm cña «ng (quan toµn cã lý. ¤ng muèn s¶n xuÊt ®Ó s¶n xuÊt, vµ vÒ ®iÓm ®ã, «ng cã lý. Ph¶n ®èi ®iÒu ®ã, ― nh− nh÷ng ng−êi theo chñ nghÜa ®iÓm mµ cho ®Õn nay chóng ta chØ míi nghiªn cøu nh− lµ mét nh©n tè cã liªn quan ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn th«i), vÒ th¸i ®é t×nh c¶m, ®Þch thñ cña Ri-c¸c-®« ®· ph¶n ®èi b»ng c¸ch chØ ra cña «ng ®èi víi chñ nghÜa t− b¶n, vÒ nh÷ng t×nh c¶m x· héi cña r»ng s¶n xuÊt, víi t− c¸ch lµ s¶n xuÊt, kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých «ng, vÒ c¸ch «ng hiÓu nh÷ng vÊn ®Ò "chÝnh trÞ - x· héi" cña thêi tù th©n, ― lµ quªn r»ng c¸i c«ng thøc s¶n xuÊt ®Ó s¶n xuÊt, ®¹i «ng sèng. ch¼ng qua chØ cã nghÜa lµ: ph¸t triÓn c¸c lùc l−îng s¶n xuÊt cña nh©n lo¹i, tøc lµ ph¸t triÓn sù phong phó cña b¶n tÝnh con I ng−êi, coi ®ã lµ môc ®Ých tù th©n. NÕu ®em phóc lîi cña c¸ phª ph¸n chñ nghÜa t− b¶n theo lèi t×nh c¶m nh©n ®èi lËp víi môc ®Ých ®ã, nh− Xi-xm«n-®i ®· lµm, th× nh− thÕ lµ kh¼ng ®Þnh r»ng sù ph¸t triÓn cña toµn thÓ nh©n lo¹i ph¶i ®×nh l¹i ®Ó ®¶m b¶o phóc lîi cho c¸ nh©n, r»ng do ®ã, ch¼ng NÐt ®Æc tr−ng cña thêi kú trong ®ã Xi-xm«n-®i viÕt c¸c tr−íc t¸c, lµ sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña sù trao ®æi (cña h¹n, kh«ng bao giê nªn tiÕn hµnh bÊt cø mét cuéc chiÕn tranh kinh tÕ tiÒn tÖ ― nÕu nãi theo thuËt ng÷ hiÖn nay), nã thÓ hiÖn nµo, v× chiÕn tranh ®−a c¸c c¸ nh©n ®Õn chç bÞ tiªu vong. C©u nãi ®Æc biÖt râ sau khi c¸ch m¹ng Ph¸p ®· xãa bá nh÷ng tµn d− cña Xi-xm«n-®i chØ ®óng ë chç lµ «ng ph¶n ®èi nh÷ng nhµ kinh phong kiÕn. Xi-xm«n-®i th¼ng tay lªn ¸n viÖc ph¸t triÓn vµ tÕ häc nµo xãa nhßa, phñ nhËn sù ®èi kh¸ng ®ã" (S. 309). XuÊt t¨ng c−êng sù trao ®æi; «ng c«ng kÝch "sù c¹nh tranh tai h¹i", ph¸t tõ quan ®iÓm cña m×nh, Ri-c¸c-®« hoµn toµn cã quyÒn coi kªu gäi "chÝnh phñ ph¶i che chë cho d©n c− khái ph¶i chÞu nh÷ng ng−êi v« s¶n nh− nh÷ng c¸i m¸y, nh÷ng hµng hãa trong nh÷ng hËu qu¶ cña c¹nh tranh" (ch. VIII, 1. VII), v. v.. "Nh÷ng nÒn s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa. "Es ist dieses stoisch, objektiv, sù trao ®æi nhanh chãng lµm h− háng thuÇn phong mü tôc cña wissenschaftlich", "nh− thÕ míi lµ qu¶ c¶m, kh¸ch quan, khoa nh©n d©n. Th−êng xuyªn lo sao b¸n ®−îc cã lêi th× kh«ng thÓ häc" (S. 313). Cè nhiªn, sù ®¸nh gi¸ nµy chØ thÝch dông víi mét kh«ng t×m c¸ch n©ng gi¸ vµ lõa dèi; vµ ng−êi nµo sinh sèng thêi kú nhÊt ®Þnh th«i: nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XIX. b»ng nh÷ng sù trao ®æi th−êng xuyªn mµ cµng khã kiÕm ¨n th× ng−êi ®ã cµng dÔ bÞ c¸m dç ®i vµo con ®−êng lõa dèi" (I, 1) ― "C¸c häc thuyÕt vÒ gi¸ trÞ thÆng d−", t. II, phÇn I, tr. 304 vµ c¸c 169). Ph¶i ng©y th¬ ®Õn møc nh− thÕ th× míi c«ng kÝch trang tiÕp theo. "NhËn xÐt vÒ lÞch sö ph¸t hiÖn ra c¸i gäi lµ quy luËt cña Ri- nÒn kinh tÕ tiÒn tÖ gièng nh − nh÷ng nhµ d©n tóy cña chóng c¸c-®«"70.
  7. V. I. L ª - n i n Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 246 247 ta! "... Trong chÕ ®é kinh tÕ, cña c¶i th−¬ng nghiÖp chØ lµ thø ®−îc. Mét lÇn n÷a, lÆp ®i lÆp l¹i nh÷ng lêi than v·n Êy, «ng yÕu; vµ cña c¶i l·nh ®Þa (territoriale ― ruéng ®Êt) ph¶i ®−îc N. ―«n l¹i chøng minh r»ng nh÷ng quan ®iÓm kinh tÕ cña «ng t¨ng tr−íc tiªn v× nã cung cÊp t− liÖu sinh ho¹t. Toµn bé c¸i kh«ng ®i xa g× h¬n mét chñ nghÜa l·ng m¹n n«ng c¹n vµ t×nh giai cÊp ®«ng ®¶o sèng vÒ nghÒ bu«n b¸n ®ã chØ nªn ®−îc c¶m su«ng. "§Çu ãc kinh doanh (esprit d'entrehrise) bÊt hîp lý h−ëng phÇn s¶n phÈm cña ruéng ®Êt chõng nµo nh÷ng s¶n Êy, nÒn th−¬ng nghiÖp qu¸ nhiÒu ngµnh, nhiÒu nghÒ Êy g©y ra phÈm Êy tån t¹i; nã (giai cÊp Êy) chØ ®−îc t¨ng thªm chõng v« sè nh÷ng sù ph¸ s¶n ë Mü; së dÜ cã hiÖn t−îng nh− vËy th× nµo nh÷ng s¶n phÈm Êy còng ®−îc t¨ng thªm" (I, 322 - 323). ch¾c ch¾n chØ lµ v× sè l−îng ng©n hµng t¨ng lªn nhiÒu vµ v× tÝn ¤ng N. ―«n, ng−êi ®· dµnh hµng trang s¸ch ®Ó tu«n ra nh÷ng dông gi¶ dèi ®−îc dïng thay thÕ cho cña c¶i hiÖn thùc (fortune lêi ta th¸n r»ng th−¬ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp ph¸t triÓn rÐelle) mét c¸ch qu¸ dÔ dµng" (II, III), v. v., v. v.. Nh−ng Xi- nhanh h¬n n«ng nghiÖp, ng−êi Êy cã tiÕn thªm ®−îc mét b−íc xm«n-®i v× c¸i g× mµ c«ng kÝch kinh tÕ tiÒn tÖ (vµ chñ nghÜa t− nµo so víi nhµ l·ng m¹n chñ nghÜa kiÓu gia tr−ëng nµy b¶n)? ¤ng lÊy c¸i g× ®Ó ®èi lËp l¹i nã? LÊy nÒn tiÓu s¶n xuÊt ®éc kh«ng? Nh÷ng lêi ta th¸n Êy cña ng−êi l·ng m¹n chñ nghÜa vµ lËp, tøc lµ nÒn kinh tÕ tù nhiªn cña n«ng d©n ë n«ng th«n vµ cña ng−êi d©n tóy chØ chøng tá r»ng hä hoµn toµn kh«ng hiÓu thñ c«ng nghiÖp ë thµnh thÞ. Trong ch−¬ng "Bµn vÒ n«ng nÒn kinh tÕ t− b¶n chñ nghÜa. Cã thÓ nµo tån t¹i mét thø chñ nghiÖp kiÓu gia tr−ëng" (ch. III, 1. III, "De l'exploitation patriarcale" ― bµn vÒ kinh doanh ruéng ®Êt theo kiÓu gia nghÜa t− b¶n trong ®ã th−¬ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp kh«ng ph¸t triÓn nhanh h¬n n«ng nghiÖp kh«ng? V× sù ph¸t triÓn cña tr−ëng. QuyÓn III bµn vÒ cña c¶i "l·nh ®Þa", hoÆc cña c¶i ruéng chñ nghÜa t− b¶n chÝnh lµ sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng hãa, ®Êt), «ng nãi vÒ kinh tÕ tù nhiªn cña n«ng d©n nh− sau: tøc lµ cña sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi lÇn l−ît t¸ch nh÷ng "Nh÷ng ng− êi ®Çu tiªn së h÷u ruéng ®Êt lµ nh÷ng ng− êi giai ®o¹n kh¸c nhau cña sù chÕ biÕn nguyªn liÖu ra khái n«ng tù cµy lÊy ruéng, hä thùc hiÖn tÊt c¶ mäi c«ng viÖc ®ång nghiÖp trong khi mµ lóc ®Çu th× nh÷ng giai ®o¹n khai th¸c, chÕ ¸ng nhê vµo lao ®éng cña con c¸i vµ gia nh©n cña hä. Kh«ng cã mét tæ chøc x· héi∗ nµo l¹i ®¶m b¶o cho giai cÊp ®«ng biÕn vµ tiªu dïng nguyªn liÖu ®Òu hîp nhÊt thµnh mét nÒn kinh tÕ tù nhiªn. V× vËy mµ bÊt cø lóc nµo vµ ë bÊt cø ®©u, chñ ___________ * Xin chó ý r»ng Xi-xm«n-®i ― còng y hÖt nh− c¸c nhµ d©n tóy cña nghÜa t− b¶n còng cã nghÜa lµ th−¬ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp n−íc ta ― ®ét nhiªn biÕn rÊt mau lÑ nÒn kinh tÕ ®éc lËp cña n«ng d©n ph¸t triÓn nhanh h¬n n«ng nghiÖp, cã nghÜa lµ sè nh©n khÈu thµnh mét "tæ chøc x· héi". §©y lµ mét ngãn gian lËn râ rÖt. C¸i g× lµm cho tham gia th−¬ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp t¨ng nhanh h¬n, tû nh÷ng ng−êi n«ng d©n ë c¸c miÒn kh¸c nhau ®ã liªn hÖ ®−îc víi nhau? träng vµ vai trß cña th−¬ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp trong toµn ChÝnh lµ sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ nÒn kinh tÕ hµng hãa, nh÷ng c¸i bé chÕ ®é kinh tÕ x· héi lín h¬n nhiÒu ∗. Kh«ng thÓ nµo kh¸c thÕ ®· thay thÕ c¸c quan hÖ phong kiÕn. Ng−êi ta thÊy ngay r»ng t¸c gi¶ ®· ®em mét trong nh÷ng yÕu tè cña chÕ ®é kinh tÕ hµng hãa biÕn thµnh ___________ kh«ng t−ëng vµ ®· kh«ng hiÓu nh÷ng yÕu tè kh¸c. Xin ®èi chiÕu víi «ng * Khi chñ nghÜa t− b¶n ph¸t triÓn th× bÊt cø lóc nµo vµ ë bÊt cø ®©u, N. ―«n, trang 322: "H×nh thøc c«ng nghiÖp dùa trªn nÒn t¶ng ng−êi n«ng n«ng nghiÖp còng l¹c hËu h¬n so víi th−¬ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp; bao d©n chiÕm h÷u nh÷ng c«ng cô s¶n xuÊt". Cßn vÒ viÖc ng−êi n«ng d©n giê còng phô thuéc vµo chóng vµ bÞ chóng bãc lét; chØ m·i vÒ sau, n«ng chiÕm h÷u nh÷ng c«ng cô s¶n xuÊt ― vÒ mÆt lÞch sö vµ vÒ mÆt l«-gÝch― lµ ®iÓm xuÊt ph¸t cña chÝnh nÒn s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa, th× «ng N. ―«n nghiÖp míi th−êng ®−îc chóng l«i cuèn vµo con ®−êng s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa. thËm chÝ còng kh«ng ngê tíi!
  8. V. I. L ª - n i n Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 248 249 tù m×nh cÇm cµy (tiennent eux-mªmes les cornes de leur ®¶o nhÊt cña quèc gia ®−îc h−ëng nhiÒu h¹nh phóc h¬n vµ cã charrue); hä tù s¨n sãc gia sóc cña hä c¶ ë ngoµi ®ång lÉn ë nhiÒu ®øc h¹nh h¬n, cho tÊt c¶ mäi ng−êi ®−îc sung tóc trong chuång, hä sèng ë ngoµi trêi, hä quen víi sù khã nhäc (opulence) h¬n, cho trËt tù chung ®−îc æn ®Þnh h¬n... Trong hµng ngµy vµ sù ¨n uèng ®¬n s¬, lèi sèng nµy t¹o ra nh÷ng nh÷ng n−íc mµ ng−êi lµm ruéng lµ kÎ së h÷u (oï le fermier est c«ng d©n kháe m¹nh vµ nh÷ng binh sÜ dòng c¶m∗. HÇu nh− propriÐtaire) vµ s¶n phÈm ®Òu hoµn toµn (sans partage) thuéc kh«ng bao giê hä thuª c«ng nh©n lµm c«ng nhËt ®Ó cïng lµm vÒ chÝnh nh÷ng ng−êi ®· lµm tÊt c¶ mäi c«ng viÖc, tøc lµ nh÷ng víi hä, hä chØ sö dông nh÷ng ng−êi ë (des domestisques) mµ n−íc cã nÒn n«ng nghiÖp mµ chóng ta gäi lµ n«ng nghiÖp kiÓu hä lu«n lu«n chän trong sè ng−êi b×nh ®¼ng víi hä, ®−îc hä gia tr−ëng, th× chç nµo chóng ta còng thÊy nh÷ng dÊu hiÖu ®èi ®·i ngang hµng, ¨n cïng mét m©m, uèng cïng mét thø chøng tá r»ng ng−êi lµm ruéng yªu mÕn c¨n nhµ m×nh ë, m¶nh r−îu vµ mÆc cïng mét thø ¸o. Nh− vËy lµ nh÷ng ng−êi n«ng ®Êt m×nh ch¨m nom... ChÝnh ngay lao ®éng còng lµ mét thó vui d©n vµ ng−êi ë cña hä chØ lµ mét giai cÊp n«ng d©n, ®ång t×nh ®èi víi anh ta... Trong nh÷ng n−íc may m¾n cã ®−îc mét nÒn ®ång c¶m, cïng nhau chia bïi sÎ ngät, cïng chÞu ®ùng thiÕu n«ng nghiÖp kiÓu gia tr−ëng, ®Æc tÝnh cña mçi c¸nh ®ång ®Òu thèn, vµ cïng g¾n bã víi tæ quèc b»ng nh÷ng mèi liªn hÖ nh− ®−îc nghiªn cøu, vµ sù hiÓu biÕt vÒ ®Æc tÝnh Êy ®−îc truyÒn l¹i nhau" (I, 221). tõ ®êi cha ®Õn ®êi con... Lèi kinh doanh theo kiÓu trang tr¹i lín §Êy, "nÒn s¶n xuÊt nh©n d©n" næi tiÕng lµ nh− vËy ®ã! Vµ do nh÷ng ng−êi giµu cã h¬n qu¶n lý, cã lÏ sÏ cµng tho¸t khái ®õng cã cho r»ng Xi-xm«n-®i kh«ng hiÓu sù cÇn thiÕt ph¶i liªn ®−îc nh÷ng thµnh kiÕn vµ tÝnh b¶o thñ. Nh÷ng tri thøc hîp nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt l¹i: «ng nãi th¼ng ra (xin xem sau ®©y) r»ng "«ng còng muèn (nh− Phu-ri-ª, ¤-oen, T«m-x¬n, (l'intelligence, nghÜa lµ nh÷ng sù hiÓu biÕt vÒ n«ng nghiÖp) sÏ Muy-r«ng) thùc hiÖn sù liªn hîp" (II, 365). §õng cã b¶o r»ng kh«ng ®−îc truyÒn tíi b¶n th©n ng−êi lao ®éng vµ sÏ ®−îc øng «ng t¸n thµnh chÝnh lµ chÕ ®é t− h÷u: tr¸i l¹i, «ng coi träng dông tåi h¬n.. NÒn kinh tÕ kiÓu gia tr−ëng c¶i thiÖn phong tôc nÒn kinh tÕ nhá (xem II, 355) chø kh«ng ph¶i chÕ ®é tiÓu t− vµ tÝnh hÕt cña bé phËn rÊt ®«ng ®¶o nµy cña quèc gia, tøc lµ h÷u. §−¬ng nhiªn lµ sù lý t−ëng hãa nÒn kinh tÕ tiÓu n«ng cña bé phËn ph¶i ®¶m nhiÖm tÊt c¶ c¸c c«ng viÖc ®ång ¸ng. ChÕ nh− vËy mang mét s¾c th¸i kh¸c trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö ®é t− h÷u t¹o ra nh÷ng thãi quen trËt tù vµ tiÕt kiÖm, hµng vµ sinh ho¹t kh¸c. Song cã mét ®iÒu ch¾c ch¾n lµ c¶ chñ nghÜa ngµy mµ no ®ñ th× lµm mÊt tÝnh tham ¨n (gourmandise) vµ sù l·ng m¹n lÉn chñ nghÜa d©n tóy ®Òu t¸n d−¬ng chÝnh nÒn kinh say r−îu... HÇu nh− chØ trao ®æi víi giíi tù nhiªn nªn anh ta tÕ tiÓu n«ng. (ng−êi lµm ruéng), so víi bÊt cø ng−êi c«ng nh©n c«ng nghiÖp Xi-xm«n-®i còng lý t−ëng hãa nh− thÕ thñ c«ng nghiÖp nµo, th× rÊt Ýt khi ph¶i ngê vùc con ng−êi vµ còng Ýt khi ph¶i nguyªn thñy vµ c¸c ph−êng héi. dïng ®Õn sù kh«ng thµnh thùc lµm vò khÝ ®Ó chèng l¹i con ___________ ng−êi" (I, 165 - 170). "Nh÷ng ng−êi phÐc-mi-ª ®Çu tiªn lµ nh÷ng * Xin ®éc gi¶ h·y so s¸nh nh÷ng ®iÒu mµ nhµ chÝnh luËn "tiªn tiÕn" viÕt ng−êi cµy lÊy ruéng th«ng th−êng; hä tù tay lµm lÊy phÇn lín håi cuèi thÕ kû thø XIX, vµ do «ng Xt¬-ru-vª ®· dÉn trong tËp "Nh÷ng ý nh÷ng c«ng viÖc n«ng nghiÖp; hä kinh doanh trong ph¹m vi kiÕn phª ph¸n", tr. 17 cña «ng, víi nh÷ng c©u chuyÖn cæ tÝch ªm ®Òm nµy hîp víi søc lùc cña gia ®×nh hä... Tuy vËy, hä vÉn lµ n«ng d©n: hä cña c¸c cô bµ71.
  9. V. I. L ª - n i n Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 250 251 ë chç x¸c nhËn r»ng nÒn kinh tÕ ®ã ®Î ra chñ nghÜa c¸ nh©n* vµ "Ng−êi thî giµy ë n«ng th«n võa lµ th−¬ng nh©n, lµ chñ tÝnh ®èi kh¸ng (sù c¹nh tranh), còng nh− nã lµm cho ®êi sèng x−ëng, l¹i võa lµ c«ng nh©n; nÕu kh«ng cã ai ®Æt hµng th× ®Õn cña ng−êi s¶n xuÊt kh«ng ®−îc b¶o ®¶m vµ nÒn kinh tÕ x· héi mét ®«i giµy anh ta còng kh«ng ®ãng" (II, 262), trong khi ®ã, kh«ng ®−îc æn ®Þnh**. c«ng tr−êng thñ c«ng t− b¶n chñ nghÜa kh«ng biÕt ®−îc yªu Tr − íc hÕt, h·y nãi vÒ "chñ nghÜa c¸ nh©n". Th − êng cÇu nªn cã thÓ bÞ ph¸ s¶n. "Ch¾c ch¾n lµ sù thµnh lËp nh÷ng th − êng ng − êi ta hay ®em sù liªn hîp cña nh÷ng n«ng d©n ph−êng héi (corps de mÐtier), vÒ mÆt thùc tÕ còng nh− vÒ mÆt cïng mét c«ng x· hay cña nh÷ng thî thñ c«ng cïng mét lý luËn, ng¨n c¶n vµ nhÊt ®Þnh ng¨n c¶n sù h×nh thµnh ra mét nghÒ mµ ®èi lËp víi chñ nghÜa t− b ¶n ®ang ph¸ ho¹i sè nh©n khÈu thõa. Còng nh− ch¾c ch¾n lµ sè nh©n khÈu ®ã nh÷ng mèi liªn hÖ Êy vµ thay thÕ nh÷ng mèi liªn hÖ ®ã ngµy nay ®ang tån t¹i, vµ nã lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña chÕ ®é hiÖn b»ng sù c¹nh tranh. Lèi lËp luËn nµy lÆp l¹i mét sai lÇm t¹i" (I, 431). Chóng ta cã thÓ nªu ra rÊt nhiÒu ®o¹n trÝch dÉn ®iÓn h×nh cña chñ nghÜa l·ng m¹n, cô thÓ lµ: c¨n cø vµo kiÓu nh− thÕ, nh−ng chóng ta h·y dµnh ®Ó sau nµy sÏ ph©n tÝch nh÷ng m©u thuÉn cña chñ nghÜa t− b ¶n ®Ó kh«ng cho r»ng nh÷ng ph−¬ng ¸n thùc tiÔn cña Xi-xm«n-®i. ë ®©y, chóng ta sÏ chñ nghÜa ®ã lµ m ét h×nh thøc cao nhÊt cña tæ chøc x· héi. chØ giíi h¹n ë nh÷ng c©u võa trÝch dÉn ®Ó ®i s©u vµo xem xÐt S ong nÕu chñ nghÜa t − b ¶n ph¸ vì nh÷ng mèi liªn hÖ quan ®iÓm cña «ng. LËp luËn cña «ng mµ chóng t«i võa dÉn ra, trung cæ cña c«ng x· n«ng th«n, cña ph − êng héi, cña ¸c- cã thÓ tãm t¾t l¹i nh− thÕ nµy: 1) Xi-xm«n-®i lªn ¸n nÒn kinh tÕ ten, v. v., th× h¸ ch¼ng ph¶i lµ nã ®· thay thÕ nh÷ng mèi tiÒn tÖ v× nã ph¸ ho¹i ®Þa vÞ sung tóc cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt liªn hÖ ®ã b»ng nh÷ng mèi liªn hÖ kh¸c ®Êy − ? NÒn kinh nhá vµ lµm cho hä kh«ng gÇn gòi ®−îc víi nhau (dï lµ sù gÇn tÕ hµng hãa ch¼ng ph¶i ®· lµ mét mèi l iªn hÖ g i÷a nh÷ng gòi gi÷a ng−êi thî thñ c«ng vµ ng−êi tiªu dïng, hoÆc lµ sù gÇn ng − êi s¶n xuÊt, mèi liªn hÖ do t hÞ tr − êng x ¸c lËp nªn ®Êy gòi gi÷a ng−êi d©n cµy nµy vµ nh÷ng ng−êi d©n cµy kh¸c b×nh − ?*** Mèi l iªn hÖ nµy , tuy cã tÝnh ®èi kh¸ng, ®Çy rÉy biÕn ®¼ng víi m×nh, còng thÕ th«i); 2) «ng t¸n dông nÒn s¶n xuÊt ®éng vµ m©u thuÉn, nh−ng quyÕt kh«ng thÓ v× thÕ mµ chóng nhá, v× nã b¶o ®¶m sù ®éc lËp cña ng−êi s¶n xuÊt vµ lo¹i trõ nh÷ng m©u thuÉn cña chñ nghÜa t− b¶n. ________ Xin l−u ý r»ng hai t− t−ëng nµy lµ tµi s¶n chñ yÕu cña ph¸i d©n * Xem N.- «n, tr. 321 in f.1) vµ nh÷ng trang kh¸c. tóy∗, vµ chóng ta h·y thö ®i s©u vµo néi dung cña nã xem sao. ** Ibid., tr. 335. Tr. 184: chñ nghÜa t− b¶n "ph¸ ho¹i tÝnh æn ®Þnh". Vµ Sù phª ph¸n cña c¸c nhµ l·ng m¹n chñ nghÜa vµ nh÷ng nhiÒu ®o¹n kh¸c. *** "Kú thùc, nh÷ng thµnh ng÷ x· héi, liªn hîp lµ cã thÓ dïng ®Ó gäi nhµ d©n tóy ®èi víi nÒn kinh tÕ tiÒn tÖ, chung quy l¹i lµ mäi x· héi, ®Ó gäi x· héi phong kiÕn còng nh− ®Ó gäi x· héi t− s¶n, tøc lµ ________ mét sù liªn hîp ®Æt trªn c¬ së c¹nh tranh. VËy sao l¹i cã thÓ cã nh÷ng t¸c gi¶ cho r»ng chØ dïng hai tiÕng liªn hîp lµ ®ñ ®Ó b¸c bá ®−îc c¹nh tranh?" * VÒ vÊn ®Ò nµy còng vËy, «ng N. ―«n ®· nãi ra l¾m ®iÒu m©u thuÉn (Marx. "Das Elend der Philosophie")2). Phª ph¸n kÞch liÖt viÖc lªn ¸n theo ®Õn nçi ng−êi ta cã thÓ t×m thÊy trong ®ã bÊt cø luËn ®iÓm nµo, nh−ng lèi t×nh c¶m sù c¹nh tranh; t¸c gi¶ v¹ch râ mÆt tiÕn bé cña c¹nh tranh, c¸i ch¼ng cã c¸i nµo ¨n nhËp víi c¸i nµo c¶. Cã ®iÒu ch¾c ch¾n lµ «ng ®· dïng søc n¨ng ®éng cña nã, tøc lµ thóc ®Èy "tiÕn bé kü thuËt vµ tiÕn bé x· héi". c¸i thuËt ng÷ m¬ hå lµ "nÒn s¶n xuÊt nh©n d©n", ®Ó lý t−ëng hãa nÒn kinh 1) ― in fine: ë ®o¹n cuèi tÕ n«ng d©n. Sù m¬ hå t¹o ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt thuËn lîi cho ®ñ mäi thø 2) ― M¸c: "Sù khèn cïng cña triÕt häc"72. ngôy trang.
  10. V. I. L ª - n i n Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 252 253 ta cã quyÒn phñ nhËn sù tån t¹i cña mèi liªn hÖ ®ã. Vµ chóng ta thÓ coi th−êng sù thùc nµy: "tÝnh kh«ng æn ®Þnh" cña chñ nghÜa biÕt r»ng chÝnh sù ph¸t triÓn cña nh÷ng m©u thuÉn ®· lµm béc t− b¶n chÝnh lµ mét nh©n tè tiÕn bé rÊt lín, thóc ®Èy sù ph¸t lé ra ngµy cµng m¹nh mÏ søc m¹nh cña mèi liªn hÖ Êy, nã buéc triÓn cña x· héi, l«i cuèn nh÷ng quÇn chóng d©n c− ngµy cµng tÊt c¶ c¸c phÇn tö vµ giai cÊp riªng biÖt cña x· héi ph¶i t×m c¸ch ®«ng ®¶o vµo trong c¬n lèc cña ®êi sèng x· héi, buéc hä ph¶i liªn hîp nhau l¹i, ― v¶ l¹i kh«ng ph¶i lµ sù liªn hîp trong suy nghÜ vÒ c¸i chÕ ®é cña ®êi sèng x· héi Êy, buéc hä ph¶i tù nh÷ng giíi h¹n chËt hÑp cña mét c«ng x· n«ng th«n hay mét m×nh "rÌn nªn h¹nh phóc cña m×nh". Nh÷ng c©u nãi trèng rçng cña «ng N. ― «n vÒ "tÝnh kh«ng vïng, mµ lµ sù liªn hîp cña tÊt c¶ c¸c ®¹i biÓu cïng mét giai cÊp cña toµn bé quèc gia, thËm chÝ cña nhiÒu n−íc. ChØ cã æn ®Þnh" cña nÒn kinh tÕ t− b¶n chñ nghÜa, vÒ sù ph¸t triÓn trao ng−êi l·ng m¹n chñ nghÜa xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm ph¶n ®éng ®æi thiÕu c©n xøng, vÒ sù mÊt th¨ng b»ng gi÷a c«ng nghiÖp vµ cña m×nh míi cã thÓ phñ nhËn sù tån t¹i vµ ý nghÜa s©u xa h¬n n«ng nghiÖp, gi÷a s¶n xuÊt vµ tiªu dïng, vÒ tÝnh bÊt b×nh cña nh÷ng mèi liªn hÖ Êy, ý nghÜa dùa trªn c¬ së cïng cã chung th−êng cña nh÷ng cuéc khñng ho¶ng, v. v., chøng tá mét c¸ch mét vai trß trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, chø kh«ng ph¶i trªn c¬ kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc r»ng «ng h·y cßn hoµn toµn ®øng trªn quan ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n. V× thÕ, nh÷ng lêi ng−êi ta së nh÷ng lîi Ých ®Þa khu nghÒ nghiÖp, t«n gi¸o, v. v.. Vµ nÕu lèi phª ph¸n chñ nghÜa l·ng m¹n ch©u ¢u ®Òu cã thÓ dïng y hÖt lËp luËn nh− trªn ®· ®em l¹i c¸i danh hiÖu l·ng m¹n chñ nghÜa tõng ch÷ mét ®Ó phª ph¸n lý luËn cña «ng. Chøng cí lµ: cho Xi-xm«n-®i, lµ ng−êi viÕt c¸c tr−íc t¸c vµo thêi kú mµ nh÷ng mèi liªn hÖ míi, do chñ nghÜa t− b¶n t¹o ra, cßn ë trong "Chóng ta h·y nh−êng lêi cho «ng giµ Boa-ghi-l¬-be: "Gi¸ c¶ cña c¸c hµng hãa ― «ng ta nãi ― bao giê còng ph¶i tû tr¹ng th¸i ph«i thai, th× c¸c nhµ d©n tóy cña chóng ta l¹i cµng lÖ víi nhau, v× chØ cã sù ®iÒu hßa víi nhau nh− thÕ míi lµm cho xøng víi danh hiÖu Êy, v× ngµy nay chØ cã nh÷ng ng−êi mï c¸c hµng hãa cã thÓ lu«n lu«n ®−îc t¸i s¶n xuÊt ra... V× cña c¶i hoµn toµn míi cã thÓ phñ nhËn ý nghÜa to lín cña nh÷ng mèi ch¼ng qua chØ lµ sù trao ®æi kh«ng ngõng Êy gi÷a ng−êi nµy liªn hÖ Êy. víi nh÷ng kh¸c, gi÷a xÝ nghiÖp nµy víi xÝ nghiÖp kh¸c, cho nªn Cßn tÝnh kh«ng b¶o ®¶m , tÝnh kh«ng æn ®Þnh, v. v., th× ®ã nÕu ®i nguyªn nh©n sù cïng khæ ë c¸i g× kh¸c ngoµi t×nh tr¹ng vÉn l¹i lµ c¸i ®iÖu h¸t cò rÝch mµ chóng ta ®· nãi ®Õn trong vÊn ph¸ vì mét sù trao ®æi nh− thÕ do gi¸ c¶ ®i trÖch ra ngoµi tû lÖ ®Ò thÞ tr−êng ngoµi n−íc råi. ChÝnh nh÷ng sù c«ng kÝch nh− g©y nªn, th× thËt lµ mï qu¸ng ghª gím". thÕ ®· lµm lé râ ng−êi l·ng m¹n chñ nghÜa, anh ta lªn ¸n mét Chóng ta còng h·y nghe mét nhµ kinh tÕ häc hiÖn ®¹i*: c¸ch rôt rÌ chÝnh c¸i mµ lý luËn khoa häc ®¸nh gi¸ cao h¬n hÕt "Mét quy luËt lín mµ ng−êi ta ph¶i øng dông vµo s¶n trong chñ nghÜa t− b¶n, tøc lµ: xu h−íng ph¸t triÓn vèn cã cña xuÊt lµ quy luËt tû lÖ (the law of proportion), chØ cã quy luËt chñ nghÜa t− b¶n, xu h−íng tiÕn lªn kh«ng g× c−ìng l¹i ®−îc, Êy míi cã thÓ duy tr× ®−îc tÝnh liªn tôc cña gi¸ trÞ... t×nh tr¹ng chñ nghÜa t− b¶n kh«ng thÓ dõng l¹i hoÆc kh«ng thÓ VËt ngang gi¸ ph¶i ®−îc b¶o ®¶m... Trong nh÷ng thêi kú t¸i s¶n xuÊt ra nh÷ng qu¸ tr×nh kinh tÕ víi quy m« cè ®Þnh nh− kh¸c nhau tÊt c¶ c¸c quèc gia ®Òu dïng nhiÒu thÓ lÖ vµ nh÷ng cò. ChØ cã ng−êi kh«ng t−ëng, s¸ng t¸c ra nh÷ng kÕ ho¹ch hoang ®−êng nh»m ¸p dông réng nh÷ng tæ chøc liªn hîp kiÓu trung ________ cæ (®¹i lo¹i nh− c«ng x· n«ng th«n) vµo toµn thÓ x· héi, míi cã * ViÕt vµo n¨m 1847.
  11. V. I. L ª - n i n Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 254 255 sù h¹n chÕ vÒ mÆt th−¬ng nghiÖp ®Ó t×m c¸ch thùc hiÖn quy Trong x· héi hiÖn t¹i, trong nÒn c«ng nghiÖp x©y dùng trªn luËt tû lÖ Êy, Ýt ra lµ ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh nµo ®ã. Nh−ng c¬ së trao ®æi t− nh©n th× t×nh tr¹ng s¶n xuÊt v« chÝnh phñ, tÝnh Ých kû cè h÷u cña b¶n tÝnh con ng−êi ®· ®Èy ng−êi ta ®Õn nguån gèc cña biÕt bao sù nghÌo khæ, ®ång thêi còng lµ nguyªn chç lµm ®¶o lén toµn bé chÕ ®é ®iÒu tiÕt Êy. S¶n xuÊt cã tû lÖ nh©n cña sù tiÕn bé. (Proportionale production) lµ thùc hiÖn ch©n lý cña khoa häc V× vËy, chØ cã thÓ chän mét trong hai ®iÒu sau ®©y: hoÆc lµ kinh tÕ x· héi" (W. Atkinson. "Principles of political economy", trong ®iÒu kiÖn nh÷ng t− liÖu s¶n xuÊt cña thêi nay mµ cø muèn cã nh÷ng tû lÖ ®óng ®¾n cña thêi qu¸ khø, ― nh− thÕ th× London, 1840, p. 170 vµ 195)1). Fuit Troja!2) C¸i tû lÖ ®óng ®¾n Êy gi÷a cung vµ cÇu, ― nã l¹i võa lµ ph¶n ®éng võa lµ kh«ng t−ëng. HoÆc lµ muèn cã tiÕn bé mµ kh«ng cã t×nh tr¹ng v« chÝnh b¾t ®Çu trë thµnh ®èi t−îng cña biÕt bao nhiªu mong −íc, th× tõ phñ, ― nh− thÕ th× ph¶i tõ bá trao ®æi t− nh©n ®i ®Ó duy tr× c¸c l©u ®· kh«ng cßn n÷a råi. Nã ®· qu¸ thêi råi; nã chØ cã thÓ tån lùc l−îng s¶n xuÊt" ("Das Elend der Philosophie", S. 46 - 48)73. t¹i vµo nh÷ng thêi kú mµ t− liÖu s¶n xuÊt cã h¹n, sù trao ®æi C©u sau cïng nµy lµ nãi vÒ Pru-®«ng, ng−êi mµ t¸c gi¶ ®· tiÕn hµnh trong nh÷ng giíi h¹n v« cïng chËt hÑp. Cïng víi sù luËn chiÕn chèng l¹i; t¸c gi¶ nªu râ ®iÓm kh¸c nhau gi÷a quan ra ®êi cña ®¹i c«ng nghiÖp, c¸i tû lÖ ®óng ®¾n Êy tÊt nhiªn ph¶i (muβte) mÊt ®i, vµ theo tÝnh tÊt yÕu cña nh÷ng quy luËt cña tù ®iÓm cña m×nh víi c¶ quan ®iÓm cña Xi-xm«n-®i, lÉn quan ®iÓm cña Pru-®«ng. §−¬ng nhiªn lµ nÕu xÐt tÊt c¶ c¸c quan nhiªn, th× s¶n xuÊt ph¶i tr¶i qua vßng tuÇn hoµn kh«ng bao giê ®iÓm cña «ng N. ― «n th× ng−êi ta thÊy r»ng «ng ta kh«ng døt cña nh÷ng thêi kú h−ng thÞnh, suy tho¸i, khñng ho¶ng, gièng Xi-xm«n-®i, mµ còng ch¼ng gièng Pru-®«ng*. Nh−ng xin ngõng trÖ, råi l¹i h−ng thÞnh, v©n v©n. ®éc gi¶ h·y ®i s©u vµo néi dung cña ®o¹n trÝch dÉn trªn ®©y. Nh÷ng ng−êi nµo, nh− Xi-xm«n-®i, muèn trë l¹i víi tÝnh tû LuËn ®iÓm c¬ b¶n cña t¸c gi¶, t− t−ëng c¬ b¶n lµm cho t¸c gi¶ lÖ ®óng ®¾n cña s¶n xuÊt mµ vÉn duy tr× nh÷ng c¬ së hiÖn nay ®èi lËp kh«ng thÓ ®iÒu hßa ®−îc víi nh÷ng tiÒn bèi cña m×nh, cña x· héi th× thùc chÊt lµ ph¶n ®éng, v× muèn ®−îc triÖt ®Ó, hä lµ g×? Kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc, ®ã chÝnh lµ ë chç t¸c gi¶ ®Æt vÊn nhÊt ®Þnh ph¶i chñ tr−¬ng kh«i phôc l¹i c¶ nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ò tÝnh kh«ng æn ®Þnh cña chñ nghÜa t− b¶n (mµ c¶ ba t¸c gi¶ kh¸c cña c«ng nghiÖp thêi x−a. ®Òu x¸c nhËn) trªn c¬ së lÞch sö, vµ t¸c gi¶ thõa nhËn tÝnh C¸i g× lµm cho s¶n xuÊt duy tr× ®−îc nh÷ng tû lÖ ®óng ®¾n kh«ng æn ®Þnh nµy lµ mét nh©n tè tiÕn bé. Nãi mét c¸ch kh¸c: hay gÇn nh− ®óng ®¾n? ChÝnh lµ sè cÇu, c¸i sè cÇu chi phèi sè t¸c gi¶ thõa nhËn r»ng, mét lµ, sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n cung, cã tr−íc sè cung; s¶n xuÊt ®i theo s¸t tõng b−íc tiªu hiÖn ®ang diÔn ra th«ng qua nh÷ng t×nh tr¹ng thiÕu tû lÖ, khñng dïng. NÒn ®¹i c«ng nghiÖp, do chÝnh tÝnh chÊt cña nh÷ng ________ c«ng cô mµ nã sö dông, buéc ph¶i s¶n xuÊt víi mét quy m« ngµy cµng réng lín h¬n, nã kh«ng thÓ chê ®îi sè cÇu * Tuy nhiªn, vÊn ®Ò sau ®©y vÉn cßn lµ mét vÊn ®Ò lín: t¹i sao ®−îc n÷a. S¶n xuÊt ®i tr−íc tiªu dïng, sè cung thóc b¸ch sè cÇu. kh«ng gièng? Ph¶i ch¨ng chØ v× nh÷ng t¸c gi¶ nµy ®· ®Æt vÊn ®Ò mét c¸ch réng h¬n, hä cã ý nãi ®Õn chÕ ®é kinh tÕ hiÖn cã nãi chung, ®Õn 1) ― U. ¸t-kin-x¬n. "Nguyªn lý chÝnh trÞ kinh tÕ häc", Lu©n-®«n, 1840, ®Þa vÞ vµ vai trß cña chÕ ®é Êy trong sù ph¸t triÓn cña toµn nh©n lo¹i, tr. 170 vµ 195. chø kh«ng bã hÑp tÇm m¾t cña m×nh vµo mét n−íc duy nhÊt vµ kh«ng 2) ― Thµnh T¬-roa cßn ®©u n÷a! cã tham väng s¸ng t¸c ra cho n−íc Êy mét lý luËn riªng biÖt.
  12. V. I. L ª - n i n Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 256 257 ho¶ng, v. v., lµ mét sù ph¸t triÓn tÊt yÕu, v× t¸c gi¶ nãi r»ng b¶n tr¸i l¹i, «ng tuyªn bè r»ng "tÝnh kh«ng æn ®Þnh" Êy cña chñ nghÜa t− b¶n chØ lµ mét hiÖn t−îng bÊt b×nh th−êng, mét thiªn h−íng, th©n tÝnh chÊt cña nh÷ng t− liÖu s¶n xuÊt (m¸y mãc) g©y ra c¸i v©n v©n; «ng coi ®ã lµ mét sù suy ®åi, mét sù thôt lïi (xem ë xu h−íng më réng s¶n xuÊt v« bê bÕn vµ lµm cho cung bao giê trªn: "tiªu diÖt tÝnh æn ®Þnh"), vµ «ng lý t−ëng hãa chÝnh c¸i hiÖn còng ®i tr−íc cÇu. Hai lµ, t¸c gi¶ nhËn thÊy trong sù ph¸t triÓn t−îng ®×nh trÖ vÒ kinh tÕ (®éc gi¶ h·y nhí l¹i nh÷ng "c¬ cÊu cæ Êy, cã nh÷ng nh©n tè tiÕn bé: lùc l−îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, lao truyÒn", nh÷ng "nguyªn t¾c ®· ®−îc thõa nhËn tõ bao thÕ kû", v. v.), ®éng ®−îc x· héi hãa trong ph¹m vi toµn x· héi, tÝnh l−u ®éng mµ sù ph¸ hñy sù ®×nh trÖ Êy l¹i chÝnh lµ c«ng lao lÞch sö cña chñ vµ ý thøc gi¸c ngé cña d©n c− t¨ng thªm, v. v.. §ã lµ hai ®iÓm nghÜa t− b¶n "kh«ng æn ®Þnh". Do ®ã, râ rµng lµ chóng ta hoµn kh¸c nhau gi÷a t¸c gi¶ víi Xi-xm«n-®i vµ Pru-®«ng lµ hai ng−êi toµn cã lý khi xÕp «ng N. ― «n vµo hµng ngò nh÷ng ng−êi l·ng cïng nhÊt trÝ víi t¸c gi¶ trong viÖc v¹ch ra "tÝnh kh«ng æn ®Þnh" m¹n chñ nghÜa, vµ kh«ng mét c©u "trÝch dÉn" nµo, kh«ng mét lêi vµ nh÷ng m©u thuÉn do tÝnh ®ã t¹o ra, vµ trong nguyÖn väng "dÉn chøng" nµo cña «ng cã thÓ thay ®æi ®−îc tÝnh chÊt Êy cña ch©n thµnh muèn lo¹i bá nh÷ng m©u thuÉn Êy. Do kh«ng hiÓu nh÷ng lËp luËn cña b¶n th©n «ng. r»ng "tÝnh kh«ng æn ®Þnh" Êy lµ mét ®Æc tr−ng tÊt nhiªn cña Sau ®©y, chóng t«i sÏ cßn nãi ®Õn "tÝnh kh«ng æn ®Þnh" Êy mäi thø chñ nghÜa t− b¶n vµ cña kinh tÕ hµng hãa nãi chung, mét lÇn n÷a (khi nãi vÒ th¸i ®é thï ®Þch cña chñ nghÜa l·ng cho nªn hä ®· ®i ®Õn chç sa vµo kh«ng t−ëng. Do kh«ng hiÓu m¹n vµ chñ nghÜa d©n tóy ®èi víi hiÖn t−îng nh©n khÈu c«ng r»ng nh÷ng nh©n tè tiÕn bé lµ nh÷ng nh©n tè cè h÷u cña tÝnh nghiÖp t¨ng lµm cho sè nh©n khÈu n«ng nghiÖp bÞ gi¶m sót), kh«ng æn ®Þnh Êy, cho nªn lý luËn cña hä trë thµnh ph¶n ®éng*. cßn b©y giê chóng t«i dÉn ra ®©y mét ®o¹n chuyªn ph©n tÝch Vµ b©y giê, chóng t«i ®Ò nghÞ c¸c ngµi d©n tóy tr¶ lêi c©u nh÷ng lêi c«ng kÝch theo lèi t×nh c¶m nÒn kinh tÕ tiÒn tÖ, trÝch hái sau ®©y: «ng N. ― «n cã ®ång ý víi quan ®iÓm cña lý trong quyÓn "Phª ph¸n mét vµi nguyªn lý chÝnh trÞ kinh tÕ häc". luËn khoa häc vÒ hai ®iÓm nãi trªn ®©y kh«ng? «ng ta cã "Nh÷ng vai trß x· héi nhÊt ®Þnh Êy (cô thÓ lµ: vai trß cña thõa nhËn tÝnh kh«ng æn ®Þnh lµ mét ®Æc tÝnh cña chÕ ®é ng− êi mua vµ vai trß cña ng−êi b¸n) kh«ng b¾t nguån tõ c¸ hiÖn t¹i vµ cña sù ph¸t triÓn hiÖn t¹i kh«ng? «ng ta cã nhËn tÝnh con ng− êi nãi chung, mµ b¾t nguån tõ nh÷ng quan hÖ thÊy tÝnh kh«ng æn ®Þnh Êy cã nh÷ng nh©n tè tiÕn bé kh«ng? trao ®æi gi÷a nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt ra s¶n phÈm cña m×nh Mäi ng−êi ®Òu biÕt râ lµ «ng N. ― «n kh«ng thõa nhËn nh− vËy; d −íi h×nh thøc hµng hãa. Quan hÖ gi÷a ng− êi mua vµ ng− êi b¸n rÊt Ýt cã tÝnh chÊt c¸ nh©n ®Õn nçi c¶ hai chØ quan ________ hÖ víi nhau chõng nµo mµ tÝnh c¸ nh©n cña lao ®éng cña hä * ThuËt ng÷ nµy dïng theo mét ý nghÜa lÞch sö - triÕt häc, vµ chØ nªu râ bÞ phñ ®Þnh, tøc lµ chõng nµo mµ lao ®éng cña hä, víi t− sai lÇm cña nh÷ng nhµ lý luËn ®· tõng lÊy nh÷ng chÕ ®é lçi thêi lµm mÉu c¸ch lµ lao ®éng kh«ng ph¶i cña mét c¸ nh©n, trë thµnh mùc trong c¸c häc thuyÕt cña m×nh. ThuËt ng÷ ®ã hoµn toµn kh«ng dïng tiÒn. V× vËy thËt lµ v« nghÜa, nÕu coi nh÷ng vai trß kinh tÕ ®Ó nãi vÒ phÈm chÊt c¸ nh©n hay c−¬ng lÜnh cña nh÷ng nhµ lý luËn Êy. Mäi ng−êi ®Òu biÕt r»ng Xi-xm«n-®i còng nh− Pru-®«ng ®Òu kh«ng ph¶i lµ t − s¶n Êy cña ng− êi mua vµ ng− êi b¸n lµ nh÷ng h×nh thøc nh÷ng ng−êi ph¶n ®éng, hiÓu theo nghÜa th«ng th−êng cña tiÕng nµy. x· héi vÜnh viÔn cña c¸ tÝnh con ng− êi, vµ còng thËt lµ Chóng t«i gi¶i thÝch nh÷ng ch©n lý s¬ ®¼ng nµy, v× nh− chóng ta sÏ thÊy kh«ng kÐm sai lÇm nÕu cø than phiÒn r»ng nh÷ng vai trß ®ã d−íi ®©y, c¸c ngµi d©n tóy cho ®Õn nay vÉn cßn ch−a hiÓu ®−îc nh÷ng lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn chç tiªu diÖt c¸ tÝnh con ng − êi. ®iÒu Êy.
  13. V. I. L ª - n i n Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 258 259 §o¹n trÝch sau ®©y trong quyÓn "Leçons sur l'industrie et les tÝnh tÊt yÕu cña trao ®æi, cña kinh tÕ hµng hãa. Chñ nghÜa t×nh finances". Paris, 18321), cña «ng I-xa-¸c Pª-r©y-r¬ chøng tá r»ng c¶m lµ ë chç: vÞ m«n ®å nµy cña Xanh - Xi-m«ng m¶i lªn ¸n ngay c¸i h×nh thøc hoµn toµn bªn ngoµi cña tÝnh ®èi kh¸ng béc nh÷ng m©u thuÉn cña chñ nghÜa t− b¶n cho nªn kh«ng nh×n lé ra trong hµnh ®éng mua vµ b¸n, còng ®· lµm cho nh÷ng t©m thÊy ®»ng sau nh÷ng m©u thuÉn Êy, c¸i sù thùc lµ trao ®æi còng hån cao th−îng ph¶i ®éng t©m biÕt bao. C¸i viÖc còng «ng I-xa- biÓu hiÖn mét h×nh thøc riªng biÖt cña kinh tÕ x· héi, vµ v× vËy, ¸c nµy, víi t− c¸ch lµ ng−êi s¸ng lËp vµ lµ tæng tµi cña "CrÐdit nã kh«ng ph¶i chØ chia rÏ (®iÒu nµy chØ ®óng ®èi víi nh÷ng mobilier" ®· chuèc ®−îc c¸i tiÕng t¨m ®¸ng buån lµ con chã sãi h×nh thøc liªn hîp kiÓu trung cæ mµ chñ nghÜa t− b¶n ®· ph¸ cña Së giao dÞch Pa-ri, ®· chØ râ r»ng quyÓn s¸ch nãi trªn, ngoµi bá) mµ cßn liªn hîp con ng−êi l¹i víi nhau n÷a, buéc ng−êi ta phÇn phª ph¸n theo lèi t×nh c¶m nÒn kinh tÕ ra, cßn chøa ®ùng ph¶i th«ng qua thÞ tr−êng mµ quan hÖ víi nhau*. ChÝnh c¸ch mét néi dung nh− thÕ nµo. ¤ng Pª-r©y-r¬ lóc bÊy giê lµ tÝn ®å nh×n sù vËt mét c¸ch hêi hît nh− vËy, sinh ra tõ sù m¶i mª cña Xanh - Xi-m«ng, «ng nãi: "V× tÊt c¶ mäi c¸ nh©n ®Òu c« lËp, "tiªu diÖt" chñ nghÜa t− b¶n (xuÊt ph¸t tõ mét quan ®iÓm t¸ch rêi nhau c¶ trong s¶n xuÊt lÉn trong tiªu dïng, cho nªn kh«ng t−ëng), ®· lµm cho t¸c gi¶ võa dÉn ra trªn ®©y cã lý do gi÷a hä cã sù trao ®æi víi nhau nh÷ng s¶n phÈm hä s¶n xuÊt ra. ®Ó gäi sù phª ph¸n cña Pª-r©y-r¬ lµ mét sù phª ph¸n cã tÝnh Do cÇn thiÕt ph¶i trao ®æi víi nhau cho nªn cÇn ph¶i x¸c ®Þnh chÊt t×nh c¶m . gi¸ trÞ t−¬ng ®èi cña vËt phÈm. Nh− vËy lµ nh÷ng quan niÖm vÒ Nh−ng viÖc g× mµ ph¶i truy ng−îc lªn tËn Pª-r©y-r¬ lµ mét gi¸ trÞ vµ vÒ trao ®æi liªn hÖ mËt thiÕt víi nhau vµ c¶ hai, trong tÝn ®å ®· bÞ l·ng quªn tõ l©u cña c¸i chñ nghÜa Xanh - Xi-m«ng h×nh thøc hiÖn t¹i, ®Òu biÓu hiÖn chñ nghÜa c¸ nh©n vµ tÝnh ®èi còng ®· bÞ l·ng quªn tõ l©u råi? Nãi vÒ "ng−êi tÝn ®å" hiÖn ®¹i kh¸ng... Së dÜ cã sù quy ®Þnh gi¸ trÞ cña s¶n phÈm, ®ã chØ lµ v× cña chñ nghÜa d©n tóy l¹i ch¼ng tèt h¬n hay sao? cã mua vµ b¸n, nãi mét c¸ch kh¸c, v× cã tÝnh ®èi kh¸ng gi÷a "NÒn s¶n xuÊt... ®· mÊt tÝnh chÊt nh©n d©n vµ mang mét nh÷ng thµnh viªn kh¸c nhau trong x· héi. ChØ ë n¬i nµo cã mua tÝnh chÊt c¸ nh©n, t− b¶n chñ nghÜa" («ng N. ― «n: "L−îc kh¶o", vµ b¸n, nghÜa lµ n¬i nµo mçi c¸ nh©n b¾t buéc ph¶i ®Êu tranh tr. 321 - 322). ®Ó cã nh÷ng vËt phÈm cÇn thiÕt cho viÖc duy tr× ®êi sèng cña C¸c b¹n thÊy con ng−êi l·ng m¹n chñ nghÜa tr¸ h×nh Êy lËp m×nh, th× ë n¬i ®ã, ng−êi ta míi ph¶i quan t©m ®Õn gi¸ c¶, gi¸ luËn nh− thÕ ®ã: "nÒn s¶n xuÊt nh©n d©n ®· trë hµnh nÒn s¶n trÞ"" (s¸ch ®· dÉn, tr. 68)74. xuÊt c¸ nh©n". V× t¸c gi¶ muèn hiÓu "nÒn s¶n xuÊt nh©n d©n" lµ Ng− êi ta sÏ hái r»ng: ë ®©y th× chñ nghÜa t×nh c¶m cña c«ng x·75, do ®ã «ng chØ ra sù suy ®åi cña tÝnh chÊt x· héi cña Pª-r©y-r¬ lµ ë chç nµo? ¤ng ta chØ nãi ®Õn chñ nghÜa c¸ s¶n xuÊt, sù thu hÑp h×nh thøc x· héi cña s¶n xuÊt. nh©n, tÝnh ®èi kh¸ng, sù ®Êu tranh, tøc lµ nh÷ng c¸i mµ chñ nghÜa t− b ¶n vèn cã; «ng nãi chÝnh nh÷ng ®iÒu mµ c¸c nhµ d©n tóy cña chóng ta nh¾c ®i nh¾c l¹i b»ng ®ñ c¸c giäng vµ ________ nãi nh÷ng ®iÒu cã vÎ nh− lµ ch©n lý, v× thùc ra "chñ nghÜa * B»ng c¸ch ®em sù thèng nhÊt vÒ ®Þa vÞ x· héi vµ vÒ lîi Ých x· héi c¸ nh©n, tÝnh ®èi kh¸ng vµ sù ®Êu tranh" qu¶ lµ nh÷ng thuéc trong khu«n khæ cña c¶ mét n−íc, vµ thËm chÝ cña toµn thÕ giíi, thay thÕ cho nh÷ng tæ chøc liªn hîp cã tÝnh chÊt ®Þa ph−¬ng vµ cã tÝnh chÊt 1) ― "Bµi gi¶ng vÒ c«ng nghiÖp vµ tµi chÝnh". Pa-ri, 1832. ®¼ng cÊp.
  14. V. I. L ª - n i n Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 260 261 Cã thËt nh− vËy kh«ng? "C«ng x·" cã tæ chøc (nÕu cã tæ chøc m¹n chñ nghÜa Nga, ®Òu biÕn nÒn tiÓu s¶n xuÊt thµnh mét "tæ chøc x· héi", mét "h×nh thøc s¶n xuÊt", ®em nã ®èi lËp ®i n÷a; v¶ l¹i, ®èi víi t¸c gi¶, chóng ta còng s½n sµng nh−îng víi chñ nghÜa t− b¶n. Chóng ta còng ®· thÊy r»ng viÖc ®èi bé tÊt c¶) s¶n xuÊt, th× còng chØ tæ chøc trong khu«n khæ mét lËp nh− vËy kh«ng biÓu hiÖn mét c¸i g× kh¸c ngoµi sù hiÓu c«ng x· c¸ch biÖt víi tÊt c¶ c¸c c«ng x· kh¸c mµ th«i. TÝnh chÊt biÕt v« cïng n«ng c¹n, r»ng ®èi lËp nh− vËy lµ t¸ch riªng x· héi cña s¶n xuÊt bao qu¸t chØ nh÷ng thµnh viªn cña mét mét c¸ch nh©n t¹o vµ sai lÇm mét h×nh thøc nµy cña nÒn kinh c«ng x· th«i *. Cßn chñ nghÜa t− b¶n th× l¹i t¹o ra tÝnh chÊt x· tÕ hµng hãa (t− b¶n ®¹i c«ng nghiÖp) vµ lªn ¸n h×nh thøc Êy, héi cña s¶n xuÊt trong c¶ n−íc. "Chñ nghÜa c¸ nh©n" lµ sù ph¸ ®ång thêi l¹i lý t−ëng hãa mét c¸ch kh«ng t−ëng mét h×nh vì nh÷ng mèi liªn hÖ x· héi, nh−ng nh÷ng mèi liªn hÖ x· héi thøc kh¸c cña chÝnh ngay nÒn kinh tÕ hµng hãa Êy (nÒn tiÓu nµy l¹i bÞ thÞ tr−êng ph¸ vì, thay thÕ chóng b»ng nh÷ng mèi s¶n xuÊt). §iÒu kh«ng may cña nh÷ng nhµ l·ng m¹n chñ liªn hÖ gi÷a c¸c khèi ®«ng ®¶o nh÷ng c¸ nh©n mµ c«ng x·, ®¼ng nghÜa ch©u ¢u ®Çu thÕ kû XIX, còng nh− cña nh÷ng nhµ l·ng cÊp, nghÒ nghiÖp, mét nÒn thñ c«ng nghiÖp tiÕn hµnh trong mét m¹n chñ nghÜa ë Nga håi cuèi thÕ kû Êy, chÝnh lµ ë chç hä khu vùc nhá hÑp, v. v., kh«ng cßn rµng buéc víi nhau n÷a. V× t−ëng t−îng ra mét nÒn kinh tÕ nhá trõu t−îng nµo ®ã ®øng mèi liªn hÖ do chñ nghÜa t− b¶n t¹o ra, biÓu hiÖn d−íi h×nh thøc ngoµi c¸c quan hÖ s¶n xuÊt x· héi, vµ hä kh«ng thÊy mét chi nh÷ng m©u thuÉn vµ ®èi kh¸ng cho nªn nhµ l·ng m¹n chñ tiÕt nhá lµ: trong thùc tÕ, nÒn kinh tÕ nhá ®ã n»m trong nghÜa cña chóng ta kh«ng muèn nh×n thÊy mèi liªn hÖ ®ã (mÆc nh÷ng ®iÒu kiÖn cña s¶n xuÊt hµng hãa, ― vµ nÒn kinh tÕ nhá dï c«ng x·, víi t− c¸ch lµ mét tæ chøc s¶n xuÊt, kh«ng bao giê ë lôc ®Þa ch©u ¢u trong thêi kú 1820 - 1830 hay nÒn kinh tÕ tån t¹i mµ l¹i kh«ng cã nh÷ng h×nh thøc m©u thuÉn vµ ®èi nhá cña n«ng d©n Nga trong thêi kú 1890 - 1900, còng ®Òu kh¸ng kh¸c, vèn cã cña nh÷ng ph−¬ng thøc s¶n xuÊt cò). Quan thÕ c¶. V× vËy, ng−êi tiÓu s¶n xuÊt mµ nh÷ng nhµ l·ng m¹n ®iÓm kh«ng t−ëng cña «ng lµm cho viÖc «ng phª ph¸n chñ chñ nghÜa vµ nh÷ng nhµ d©n tóy ®Ò cao lªn ®Õn tËn m©y nghÜa t− b¶n biÕn thµnh mét sù phª ph¸n cã tÝnh chÊt t×nh c¶m. xanh, thùc ra chØ lµ mét ng−êi tiÓu t− s¶n th«i; anh ta, còng nh− bÊt cø thµnh viªn nµo kh¸c cña x· héi t− b¶n chñ nghÜa, II ®Òu bÞ ®Æt vµo trong cïng nh÷ng quan hÖ m©u thuÉn nh− tÝnh chÊt tiÓu t− s¶n cña chñ nghÜa l·ng m¹n nhau vµ ®Ó sèng cßn th× còng ®Òu ph¶i tiÕn hµnh mét cuéc ®Êu tranh; cuéc ®Êu tranh ®ã, mét mÆt lu«n lu«n t¹o ra mét S ù lý t−ëng hãa nÒn tiÓu s¶n xuÊt chØ cho ta thÊy mét thiÓu sè nh÷ng ®¹i t− s¶n, vµ mÆt kh¸c, ®Èy ®a sè vµo hµng ®Æc ®iÓm kh¸c cña sù phª ph¸n l·ng m¹n chñ nghÜa vµ d©n ngò cña giai cÊp v« s¶n. Thùc ra, nh− mäi ng−êi ®Òu thÊy vµ tóy chñ nghÜa: t Ýnh chÊt tiÓu t− s¶n cña nã. Chóng ta ®· ®Òu biÕt, kh«ng cã ng−êi tiÓu s¶n xuÊt nµo l¹i kh«ng ®øng ë thÊy r»ng nhµ l·ng m¹n chñ nghÜa Ph¸p, còng nh − n hµ l·ng gi÷a hai giai cÊp ®èi lËp Êy; vÞ trÝ trung gian nµy quy ®Þnh mét c¸ch tÊt yÕu ®Æc tÝnh cña giai cÊp tiÓu t− s¶n, tÝnh chÊt ________ n−íc ®«i, tÝnh chÊt hai mÆt, thiªn vÒ c¸i thiÓu sè thu ®−îc * Theo thèng kª cña c¸c héi ®ång ®Þa ph−¬ng ("Tæng tËp lôc" cña Bla- th¾ng lîi trong ®Êu tranh vµ thï ®Þch víi nh÷ng kÎ "kh«ng g«-vª-sen-xki), trong 123 huyÖn thuéc 22 tØnh th× tÝnh trung b×nh, mçi c«ng may", nghÜa lµ víi ®a sè. Kinh tÕ hµng hãa cµng ph¸t triÓn th× nh÷ng x· cã 53 hé vµ 323 ng−êi, kÓ c¶ nam lÉn n÷.
  15. V. I. L ª - n i n Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 262 263 hä cã thÓ c¸ch xa nh÷ng chñ tiÖm mét trêi mét vùc. Së dÜ hä trë tÝnh chÊt Êy cµng lé ra vµ cµng næi bËt, ng−êi ta cµng thÊy râ lµ thµnh ng−êi ®¹i biÓu cho giai cÊp tiÓu t− s¶n, chÝnh lµ v× t− sù lý t−ëng hãa nÒn tiÓu s¶n xuÊt chØ biÓu hiÖn mét quan ®iÓm t−ëng cña hä kh«ng thÓ v−ît qua ®−îc nh÷ng giíi h¹n mµ ®êi ph¶n ®éng, tiÓu t− s¶n mµ th«i. sèng cña nh÷ng ng−êi tiÓu t− s¶n kh«ng v−ît qua ®−îc vµ do Kh«ng nªn hiÓu sai ý nghÜa cña nh÷ng thuËt ng÷ nãi trªn, mµ ®ã, trªn lý luËn, hä ®i tíi còng nh÷ng nhiÖm vô vµ nh÷ng gi¶i t¸c gi¶ cuèn "Phª ph¸n mét vµi nguyªn lý chÝnh trÞ kinh tÕ häc" ph¸p mµ nh÷ng ng−êi tiÓu t− s¶n, do lîi Ých vËt chÊt vµ ®Þa vÞ ®· dïng chÝnh lµ ®Ó nãi vÒ Xi-xm«n-®i. Nh÷ng thuËt ng÷ Êy x· héi cña m×nh, ®· ®i tíi trong thùc tÕ. Mèi liªn hÖ gi÷a nh÷ng hoµn toµn kh«ng cã ý nãi r»ng Xi-xm«n-®i bªnh vùc nh÷ng ®¹i biÓu chÝnh trÞ vµ v¨n häc cña mét giai cÊp víi giai cÊp mµ ng−êi tiÓu t− s¶n l¹c hËu. Xi-xm«n-®i kh«ng hÒ bªnh vùc hä bÊt hä ®¹i biÓu ®¹i thÓ lµ nh− thÕ" (C. M¸c, "Ngµy 18 th¸ng S−¬ng cø ë chç nµo : «ng muèn ®øng trªn quan ®iÓm cña nh÷ng giai mï cña Lu-i B«-na-p¸c-t¬", b¶n dÞch cña Ba-da-rèp vµ Xtª-pa- cÊp lao ®éng nãi chung, «ng ®ång t×nh víi tÊt c¶ nh÷ng ng−êi nèp, tr. 179 - 180)76. ®¹i biÓu cho nh÷ng giai cÊp Êy: ch¼ng h¹n, «ng vui mõng vÒ viÖc V× vËy, nh÷ng nhµ d©n tóy Êy thËt lµ ®¸ng buån c−êi, hä ban hµnh ®¹o luËt c«ng x−ëng, «ng c«ng kÝch chñ nghÜa t− b¶n nghÜ r»ng ng−êi ta chØ ra tÝnh chÊt tiÓu t− s¶n lµ chØ nh»m nãi vµ v¹ch ra nh÷ng m©u thuÉn cña nã. Nãi tãm l¹i, quan ®iÓm cña lªn mét c¸i g× ®Æc biÖt hiÓm ®éc, r»ng ®ã chØ lµ mét thuËt luËn «ng hoµn toµn lµ quan ®iÓm cña nh÷ng nhµ d©n tóy hiÖn nay. chiÕn mµ th«i. Víi th¸i ®é nh− vËy, hä tá ra kh«ng hiÓu nh÷ng ThÕ th× c¨n cø vµo ®©u mµ l¹i cho «ng lµ tiÓu t− s¶n? ChÝnh quan ®iÓm chung cña ®èi ph−¬ng cña hä, vµ nhÊt lµ kh«ng hiÓu lµ c¨n cø vµo chç «ng kh«ng hiÓu mèi liªn hÖ tån t¹i gi÷a tiÓu ngay c¶ nh÷ng nguyªn t¾c cña sù phª ph¸n nh− vËy chñ nghÜa s¶n xuÊt (mµ «ng lý t−ëng hãa) vµ ®¹i t− b¶n (mµ «ng c«ng t− b¶n, sù phª ph¸n mµ tÊt c¶ bän hä ®Òu "t¸n thµnh", ― vµ kÝch). ChÝnh lµ c¨n cø vµo chç «ng kh«ng nh×n thÊy r»ng ng−êi còng kh«ng hiÓu chç kh¸c nhau cña sù phª ph¸n ®ã víi sù phª tiÓu s¶n xuÊt mµ «ng rÊt tr×u mÕn, tøc lµ ng−êi n«ng d©n, trong ph¸n cã tÝnh chÊt t×nh c¶m vµ tiÓu t− s¶n. ChØ riªng viÖc ra søc thùc tÕ, ®ang trë thµnh ng−êi tiÓu s¶n xuÊt. Chí bao giê nªn l¶ng tr¸nh chÝnh ngay c¸i vÊn ®Ò vÒ hai c¸ch phª ph¸n võa nãi quªn lêi gi¶i thÝch sau ®©y vÒ viÖc ®em quy nh÷ng lý luËn cña ®ã, vÒ sù tån t¹i cña hai c¸ch phª ph¸n Êy ë T©y ¢u vµ vÒ th¸i c¸c t¸c gi¶ kh¸c thµnh nh÷ng biÓu hiÖn cña nh÷ng lîi Ých vµ ®é cña hai c¸ch phª ph¸n Êy ®èi víi sù phª ph¸n mét c¸ch khoa quan ®iÓm cña c¸c giai cÊp kh¸c nhau: häc, còng ®ñ tá râ r»ng t¹i sao c¸c nhµ d©n tóy kh«ng muèn hiÓu sù kh¸c nhau Êy∗. "Kh«ng nªn nghÜ r»ng giai cÊp tiÓu t− s¶n, vÒ nguyªn t¾c, muèn thùc hiÖn nh÷ng lîi Ých giai cÊp Ých kû cña m×nh. Tr¸i ________ l¹i, giai cÊp ®ã tin t−ëng r»ng nh÷ng ®iÒu kiÖn riªng ®Ó tù gi¶i * ThÝ dô, £-phru-xi ®· tõng viÕt hai bµi ®Ó nãi râ r»ng Xi-xm«n-®i phãng cho m×nh còng lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn chung, mµ chØ cã "®· nhËn xÐt vÒ sù tiÕn triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n nh− thÕ nµo" ("Cña trong nh÷ng ®iÒu kiÖn chung nµy th× míi cã thÓ cøu ®−îc x· c¶i n−íc Nga", sè 7, tr. 139), song «ng vÉn hoµn toµn kh«ng hiÓu ®−îc héi hiÖn ®¹i vµ g¹t bá ®−îc cuéc ®Êu tranh giai cÊp. Còng chÝnh lµ Xi-xm«n-®i ®· nhËn xÐt nh− thÕ nµo. Ng−êi céng t¸c cña t¹p kh«ng nªn t−ëng r»ng tÊt c¶ nh÷ng ng−êi ®¹i biÓu cña chÝ "Cña c¶i n−íc Nga" ®· kh«ng nhËn thÊy c¸i quan ®iÓm tiÓu t− s¶n ph¸i d©n chñ ®Òu lµ nh÷ng chñ tiÖm hay ®Òu cã c¶m t×nh cña Xi-xm«n-®i. Vµ v× ch¾c ch¾n lµ £-phru-xi ®· biÕt râ Xi-xm«n-®i; v× víi nh÷ng chñ tiÖm. Do tr×nh ®é v¨n hãa vµ ®Þa vÞ c¸ nh©n, «ng biÕt (nh− d−íi ®©y chóng ta sÏ thÊy) chÝnh ng−êi ®¹i biÓu nµo cña
  16. V. I. L ª - n i n Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 264 265 kÎ cã c¸i thÕ giíi quan vµ c¸i nÕp suy nghÜ cña mét mô b¸n Chóng ta h·y lµm s¸ng tá ®iÒu ®ã b»ng mét vÝ dô. Trong môc ®iÓm s¸ch, t¹p chÝ "T− t−ëng Nga"77, sè 5, n¨m 1896 (tr. 229 hµng ë khu Da-m«-xc¬-v«-rª-txi-ª?..." C©u nãi míi ®anh thÐp lµm sao! Nh−ng chóng ta h·y nghe vµ nh÷ng trang tiÕp), cã nãi r»ng trong giíi trÝ thøc, "gÇn ®©y tiÕp: ®· h×nh thµnh nªn mét nhãm ph¸t triÓn nhanh chãng l¹ "... Tiªu chuÈn chñ yÕu cña nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh ho¹t x· héi th−êng" vµ hoµn toµn thï ®Þch, vÒ nguyªn t¾c, víi chñ nghÜa cña con ng−êi còng nh− nh÷ng biÖn ph¸p x· héi cã ý thøc lµ d©n tóy. Nhµ b×nh luËn v¹ch ra mét c¸ch hÕt søc tãm t¾t nh÷ng h¹nh phóc, lµ phóc lîi vËt chÊt lÉn tinh thÇn cña ®a sè d©n c−, nguyªn nh©n vµ tÝnh chÊt cña sù thï ®Þch Êy; vµ chóng t«i chø kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ph¹m trï kinh tÕ, h¬n n÷a l¹i lµ kh«ng thÓ kh«ng c¶m kÝch mµ nªu lªn r»ng ngµi ®ã tr×nh bµy nh÷ng ph¹m trï kinh tÕ m−în cña c¸c n−íc ngoµi, n¬i mµ hoµn toµn chÝnh x¸c thùc chÊt cña c¸i quan ®iÓm thï ®Þch víi nh÷ng ph¹m trï ®ã xuÊt hiÖn trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c. NÕu chñ nghÜa d©n tóy*. Nhµ b×nh luËn kh«ng t¸n thµnh c¸c quan mét lèi sèng nµo ®ã vµ nh÷ng biÖn ph¸p nµo ®ã nh»m duy tr× ®iÓm Êy. ¤ng ta kh«ng hiÓu r»ng nh÷ng t− t−ëng vÒ lîi Ých giai vµ ph¸t triÓn lèi sèng ®ã mµ dÉn ®Õn h¹nh phóc Êy, th× dï cã cÊp, v. v. buéc chóng t«i ph¶i phñ nhËn nh÷ng "lý t−ëng cña gäi lèi sèng vµ nh÷ng biÖn ph¸p ®ã lµ tiÓu t− s¶n hay lµ g× ®i nh©n d©n" ("nh©n d©n th«i, chø kh«ng ph¶i d©n tóy"; ibid., n÷a, vÊn ®Ò còng kh«ng v× thÕ mµ thay ®æi: lèi sèng Êy vµ tr. 229) mµ theo «ng lµ: phóc lîi, tù do vµ ý thøc gi¸c ngé cña nh÷ng biÖn ph¸p Êy thùc chÊt vÉn lµ tiÕn bé vµ do ®ã sÏ lµ lý n«ng d©n, nghÜa lµ cña ®a sè d©n c−. t−ëng cao nhÊt mµ x· héi cã thÓ ®¹t tíi trong ®iÒu kiÖn hiÖn cã Nhµ b×nh luËn nãi: "§ −¬ng nhiªn ng− êi ta sÏ vÆn l¹i vµ trong t×nh tr¹ng hiÖn t¹i cña x· héi" (ib., tr. 229 - 230. Do t¸c chóng ta, còng nh − ® · tõng vÆn l¹i nhiÒu ng−êi kh¸c, r»ng gi¶ viÕt ng¶). nh÷ng lý t − ëng cña mét t¸c gi¶ n«ng d©n (®©y lµ nãi nh÷ng Ch¼ng lÏ nhµ b×nh luËn l¹i kh«ng thÊy r»ng trong lóc h¨ng − íc väng do mét ng− êi n«ng d©n bµy tá) lµ nh÷ng lý t− ëng say luËn chiÕn, ngµi ®· nh¶y qua vÊn ®Ò råi hay sao? tiÓu t − s ¶n, vµ do ®ã, s¸ch b¸o cña chóng ta cho ®Õn nay Tuyªn bè hÕt søc nghiªm kh¾c r»ng buéc téi chñ nghÜa d©n ®Òu lµ kÎ ph¸t ng«n vµ bªnh vùc cho lîi Ých cña giai cÊp tóy lµ tiÓu t− s¶n, "ch¼ng qua chØ lµ mét thø ngo¸o ép", nh−ng tiÓu t − s¶n. Nh−ng ®ã ch¼ng qua chØ lµ mét thø ngo¸o ép ngµi kh«ng ®em l¹i ®−îc mét b»ng cí nµo ®Ó chøng minh cho däa trÎ con, vµ thö hái nã cã thÓ däa ® − îc ai, ngoµi nh÷ng lêi kh¼ng ®Þnh Êy, ngoµi c¸i luËn ®iÓm kú l¹ tuyÖt vêi nµy: "TiÓu chuÈn... lµ h¹nh phóc cña ®a sè, chø kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ________ ph¹m trï kinh tÕ". Nh− vËy ch¼ng kh¸c g× nãi r»ng: tiªu chuÈn lý luËn míi nhÊt ®· ®¸nh gi¸ Xi-xm«n-®i nh− trªn; v× «ng còng muèn víi thêi tiÕt lµ c¸i mµ ®a sè c¶m thÊy, chø kh«ng ph¶i lµ sù "®ång ý" víi vÞ ®¹i biÓu ®ã cña lý luËn míi, ― cho nªn sù kh«ng hiÓu cña quan tr¾c khÝ t−îng! Thö hái nh÷ng "ph¹m trï kinh tÕ" Êy lµ c¸i «ng lµ cã ý nghÜa rÊt râ. Nhµ d©n tóy kh«ng thÓ nh×n thÊy trong nhµ l·ng g×, nÕu kh«ng ph¶i lµ sù diÔn ®¹t mét c¸ch khoa häc nh÷ng m¹n c¸i mµ «ng ta kh«ng nh×n thÊy b¶n th©n m×nh. * Cè nhiªn, kÓ còng kú thËt: ®i khen mét ng−êi, v× ng−êi Êy ®· truyÒn ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh ho¹t cña d©n c−, h¬n ®¹t chÝnh x¸c nh÷ng t− t−ëng cña ng−êi kh¸c!! Nh−ng biÕt lµm thÕ nµo? ë n÷a l¹i kh«ng ph¶i lµ "d©n c−" nãi chung, mµ lµ nh÷ng tËp ®oµn c¸c nhµ luËn chiÕn th−êng viÕt cho t¹p chÝ "Cña c¶i n−íc Nga" vµ t¹p chÝ nhÊt ®Þnh cña d©n c− ®ang chiÕm mét vÞ trÝ nhÊt ®Þnh trong chÕ "Lêi nãi míi"78 cò, tøc lµ c¸c «ng Cri-ven-c« vµ V«-r«n-txèp, th× mét cuéc ®é kinh tÕ x· héi hiÖn t¹i? §em luËn ®iÓm hÕt søc trõu t− îng luËn chiÕn nh− thÕ qu¶ lµ mét ngo¹i lÖ rÊt hiÕm.
  17. V. I. L ª - n i n Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 266 267 NÕu ngµi muèn ph©n tÝch quan niÖm thø hai mét c¸ch vÒ "h¹nh phóc cña ®a sè" mµ ®èi lËp víi nh÷ng "ph¹m trï kinh nghiªm tóc th× hiÓn nhiªn lµ ngµi ®· ph¶i chøng minh mét tÕ", nh− vËy lµ nhµ b×nh luËn chØ xãa tuét toµn bé sù tiÕn triÓn trong hai ®iÒu sau ®©y: hoÆc chøng minh r»ng "giai cÊp tiÓu t− cña khoa häc x· héi tõ cuèi thÕ kû tr−íc vµ trë l¹i víi nh÷ng t− s¶n" lµ mét ph¹m trï kh«ng ®óng vÒ mÆt khoa häc, r»ng ng−êi biÖn duy lý ng©y th¬, tøc lµ nh÷ng thø t− biÖn kh«ng hÒ ®Õm ta cã thÓ quan niÖm mét thø chñ nghÜa t− b¶n vµ mét nÒn kinh xØa ®Õn nh÷ng quan hÖ x· héi nhÊt ®Þnh vµ sù ph¸t triÓn cña tÕ hµng hãa kh«ng cã giai cÊp tiÓu t− s¶n (gièng nh− c¸c ngµi nh÷ng quan hÖ ®ã. B»ng mét nÐt bót, ngµi xãa s¹ch toµn bé d©n tóy ®· quan niÖm, v× vËy hä hoµn toµn trë l¹i víi quan nh÷ng ®iÒu mµ t− t−ëng lo¹i nh÷ng ham hiÓu biÕt nh÷ng hiÖn ®iÓm cña Xi-xm«n-®i); hoÆc lµ chøng minh r»ng ph¹m trï Êy t−îng x· héi ®· ®¹t ®−îc sau c¶ mét thÕ kû t×m tßi! Sau khi ®· kh«ng thÝch dông víi n−íc Nga, nghÜa lµ ë n−íc ta kh«ng cã vøt bá mäi vèn liÕng khoa häc nh− vËy nhµ b×nh luËn cho vÊn chñ nghÜa t− b¶n, còng kh«ng cã nÒn kinh tÕ hµng hãa chiÕm ®Ò lµ ®· ®−îc gi¶i quyÕt råi. Thùc vËy, ngµi cø kÕt luËn bõa −u thÕ, vµ nh÷ng ng−êi tiÓu s¶n xuÊt kh«ng chuyÓn hãa thµnh r»ng: "NÕu mét lèi sèng nµo ®ã... dÉn ®Õn h¹nh phóc Êy, th× dï ng−êi s¶n xuÊt hµng hãa, cho nªn trong sè nh÷ng ng−êi tiÓu cã gäi lèi sèng ®ã lµ g× ®i n÷a, vÊn ®Ò còng kh«ng v× thÕ mµ s¶n xuÊt Êy kh«ng hÒ x¶y ra qu¸ tr×nh ®· nãi trªn, tøc lµ qu¸ thay ®æi". ThÕ ®Êy! Nh−ng vÊn ®Ò l¹i chÝnh lµ ë chç xÐt xem lèi tr×nh ®Èy ®a sè vµo hµng ngò giai cÊp v« s¶n vµ cñng cè "sù ®éc sèng Êylµ c¸i g× míi ®−îc c¬ chø. ChÝnh b¶n th©n t¸c gi¶ còng lËp" cña thiÓu sè. Nh−ng giê ®©y, khi chóng ta thÊy ngµi g¸n võa míi chØ ra r»ng nh÷ng ng−êi cho kinh tÕ n«ng d©n lµ mét cho sù nhËn xÐt vÒ tÝnh chÊt tiÓu t− s¶n cña chñ nghÜa d©n tóy chÕ ®é ®Æc thï (c¸c b¹n gäi lµ "nÒn s¶n xuÊt nh©n d©n" hay lµ lµ xuÊt ph¸t tõ mét −íc väng vu v¬ muèn "lµm nhôc" c¸c ngµi c¸i g× kh¸c còng ®−îc) ®· bÞ nh÷ng ng−êi kh¸c c«ng kÝch, hä d©n tóy, vµ tiÕp ®ã sau khi chóng ta ®äc ®Õn c©u ngµi nãi ë trªn qu¶ quyÕt r»ng ®ã hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ mét chÕ ®é ®Æc thï, vÒ "ngo¸o ép", th× chóng ta kh«ng thÓ kh«ng nghÜ ®Õn c©u næi mµ lµ mét chÕ ®é tiÓu t− s¶n th«ng th−êng, gièng nh− chÕ ®é tiÕng kia: "Xin ngµi thø lçi cho ngµi KÝt-ki-t−-ts¬ ¹, ai mµ lµm cña bÊt cø nÒn tiÓu s¶n xuÊt nµo trong mét n−íc cã nÒn kinh tÕ nhôc ®−îc ngµi? ― ChÝnh ngµi míi lµm nhôc ®−îc mäi hµng hãa vµ cã chñ nghÜa t− b¶n. ThËt vËy, nÕu xuÊt ph¸t tõ ng−êi!"79. quan niÖm thø nhÊt, ng−êi ta ®−¬ng nhiªn sÏ ®i ®Õn kÕt luËn lµ "chÕ ®é Êy" ('nÒn s¶n xuÊt nh©n d©n") sÏ "dÉn ®Õn h¹nh phóc", III th× xuÊt ph¸t tõ quan niÖm thø hai, ng−êi ta còng ®−¬ng nhiªn VÊn ®Ò nh©n khÈu c«ng nghiÖp t¨ng lªn lµm cho sÏ ®i ®Õn kÕt luËn lµ "chÕ ®é Êy" (chÕ ®é tiÓu t− s¶n) sÏ dÉn ®Õn nh©n khÈu n«ng nghiÖp gi¶m xuèng chñ nghÜa t− b¶n chø kh«ng dÉn ®Õn c¸i g× kh¸c vµ sÏ ®Èy "®a Chóng ta trë l¹i nãi vÒ Xi-xm«n-®i. Ngoµi sù lý t − ëng sè d©n c−" vµo hµng ngò giai cÊp v« s¶n vµ chuyÓn hãa mét hãa giai cÊp tiÓu t− s ¶n, ngoµi sù kh«ng hiÓu theo kiÓu l·ng thiÓu sè thµnh giai cÊp t− s¶n n«ng nghiÖp (hoÆc c«ng nghiÖp). m¹n chñ nghÜa r»ng trong chÕ ®é kinh tÕ x· héi hiÖn t¹i, Nhµ b×nh luËn ®· b¾n vµo kh«ng trung, vµ thõa lóc cã tiÕng næ "n«ng d©n" biÕn thµnh tiÓu t− s ¶n, «ng cßn cã mét quan ån µo, ngµi coi nh− lµ ®· chøng minh ®−îc chÝnh c¸i mµ quan ®iÓm rÊt − ®iÓn h×nh ®èi víi hiÖn t−îng nh©n khÈu n«ng niÖm thø hai, quan niÖm mµ ngµi ®· nghiªm kh¾c coi "ch¼ng qua chØ lµ mét con ngo¸o ép", kh«ng thõa nhËn, ― ®iÒu ®ã h¸ ch¼ng nghiÖp gi¶m xuèng lµm cho nh©n khÈu c«ng nghiÖp t¨ng lªn. Ng−êi ta ®Òu biÕt r»ng hiÖn t−îng nµy ― mét trong nh÷ng biÓu ph¶i lµ râ rµng ®ã sao?
  18. V. I. L ª - n i n Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 268 269 hiÖn næi bËt nhÊt cña sù ph¸t triÓn t− b¶n chñ nghÜa trong mét ¤ng nãi: "ë Ph¸p vµ ë ý, ng−êi ta tÝnh ra r»ng bèn phÇn n−íc ― tÊt c¶ c¸c n−íc v¨n minh ®Òu cã vµ c¶ n−íc Nga còng cã*. tr¨m d©n c− lµ thuéc giai cÊp n«ng d©n, v× vËy v« luËn gi¸ c¶ Lµ mét nhµ kinh tÕ häc xuÊt s¾c trong thêi m×nh, ®−¬ng nhiªn lóa m× n−íc ngoµi nh− thÕ nµo ®i n÷a th× bèn phÇn n¨m d©n c− Xi-xm«n-®i kh«ng thÓ kh«ng nh×n thÊy sù thùc ®ã. ¤ng x¸c nhËn còng vÉn sÏ ®−îc nu«i sèng b»ng lóa m× cña n−íc m×nh" mét c¸ch c«ng khai sù thùc ®ã, nh−ng «ng hoµn toµn kh«ng hiÓu (I, 264). Fuit Troja! Ng−êi ta cã thÓ kªu lªn nh− thÕ vÒ vÊn ®Ò lµ nã cã liªn hÖ mét c¸ch tÊt yÕu víi sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa nµy. Ngµy nay kh«ng cßn mét n−íc nµo (ngay c¶ trong nh÷ng t− b¶n (thËm chÝ nãi mét c¸ch kh¸i qu¸t h¬n: víi sù ph©n c«ng n−íc n«ng nghiÖp nhÊt) lµ kh«ng hoµn toµn phô thuéc vµo gi¸ lao ®éng x· héi, víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ hµng hãa do sù c¶ lóa m×, nghÜa lµ vµo sù s¶n xuÊt lóa m× theo ph−¬ng thøc t− ph©n c«ng ®ã g©y nªn). ¤ng chØ ®¬n thuÇn kÕt téi hiÖn t−îng ®ã, b¶n chñ nghÜa ë trªn thÕ giíi. cho nã lµ mét khuyÕt ®iÓm nµo ®Êy cña "chÕ ®é". "NÕu quèc gia kh«ng thÓ t¨ng thªm sè nh©n khÈu th−¬ng Sau khi v¹ch râ nh÷ng tiÕn bé rÊt lín cña n«ng nghiÖp Anh, nghiÖp b»ng c¸ch nµo kh¸c, ngoµi viÖc ®ßi hái mçi ng−êi ph¶i Xi-xm«n-®i nãi: lao ®éng nhiÒu h¬n mµ tiÒn c«ng vÉn nh− cò, th× tÊt nhiªn nã "Nh−ng trong khi th¸n phôc nh÷ng ®Êt ®ai cµy bõa kü ph¶i sî sù t¨ng thªm nh©n khÈu c«ng nghiÖp cña nã" (I, 322). l−ìng Êy, cÇn ph¶i nh×n ®Õn c¶ sè d©n c− canh t¸c trªn nh÷ng §éc gi¶ thÊy r»ng ®©y ch¼ng qua chØ lµ nh÷ng c©u khuyªn r¨n ®Êt ®ai Êy; sè nµy chØ b»ng mét nöa sè d©n c− canh t¸c cïng cã thiÖn ý, nh−ng hoµn toµn v« nghÜa vµ v« dông, v× ë ®©y kh¸i mét kho¶ng ®Êt ®ai nh− vËy ë n−íc Ph¸p. Theo con m¾t cña niÖm "quèc gia" ®· ®−îc x©y dùng trªn c¬ së vøt bá mét c¸ch mét vµi nhµ kinh tÕ häc th× ®ã lµ mét ®iÒu lîi: song theo t«i, ®ã nh©n t¹o nh÷ng m©u thuÉn tån t¹i gi÷a c¸c giai cÊp hîp thµnh lµ mét ®iÒu h¹i" (I, 239). c¸i "quèc gia" Êy. Thñy chung, Xi-xm«n-®i vÉn chØ l¶ng tr¸nh Còng dÔ hiÓu v× sao c¸c nhµ t− t−ëng cña giai cÊp t− s¶n l¹i nh÷ng m©u thuÉn Êy b»ng c¸ch mong −íc ng©y th¬ r»ng... coi hiÖn t−îng Êy lµ mét ®iÒu lîi (l¸t n÷a chóng sÏ thÊy r»ng sù kh«ng cã m©u thuÉn. phª ph¸n chñ nghÜa t− b¶n mét c¸ch khoa häc còng t¸n thµnh ý "ë Anh, n«ng nghiÖp chØ chiÕm 770 199 hé, th−¬ng nghiÖp kiÕn nµy): hä cho ®ã lµ biÓu hiÖn sù t¨ng tiÕn cña cña c¶i t− s¶n, vµ c«ng x−ëng: 959 632 hé, nh÷ng tÇng líp kh¸c cña x· héi: cña th−¬ng nghiÖp vµ cña c«ng nghiÖp. Véi vµng kÕt téi hiÖn 413316 hé. Trong tæng sè 2 143 147 hé hay 10 150 615 ng−êi mµ t−îng Êy, Xi-xm«n-®i quªn kh«ng nghÜ ®Õn nh÷ng nguyªn cã mét phÇn d©n c− lín nh− thÕ sèng b»ng cña c¶i th−¬ng nh©n ®Î ra nã. nghiÖp th× còng thËt lµ ®¸ng sî (effrayante). May mµ n−íc Ph¸p cßn rÊt xa míi cã mét sè c«ng nh©n lín nh− thÕ sèng nhê vµo ________ sù may rñi cña mét thÞ tr−êng xa x«i" (I, 434). ë ®©y, Xi-xm«n- * Trong phÇn n−íc Nga thuéc ch©u ¢u, tû sè nh©n khÈu thµnh thÞ t¨ng ®i thËm chÝ h×nh nh− quªn r»ng së dÜ cã c¸i "may m¾n" nµy, chØ lªn vµo thêi kú sau c¶i c¸ch. ë ®©y, chóng t«i chØ nªu ra c¸i dÊu hiÖu ®· lµ v× chñ nghÜa t− b¶n ë n−íc Ph¸p chËm ph¸t triÓn. ®−îc nhiÒu ng−êi biÕt nhÊt ®ã th«i, mÆc dÇu nã cßn xa míi nãi lªn ®−îc mét c¸ch ®Çy ®ñ hiÖn t−îng ®ang ®−îc xÐt ®Õn, v× nã kh«ng bao gåm Khi miªu t¶ nh÷ng biÕn ®æi mµ «ng cho lµ "®¸ng mong nh÷ng ®Æc ®iÓm quan träng cña n−íc Nga so víi T©y ¢u. ë ®©y, chóng t«i muèn" trong chÕ ®é hiÖn nay (sau nµy chóng ta sÏ nãi sÏ kh«ng ph©n tÝch nh÷ng ®Æc ®iÓm Êy (n«ng d©n kh«ng cã quyÒn tù do ®i ®Õn nh÷ng biÕn ®æi nµy), Xi-xm«n-®i chØ ra r»ng "kh«ng l¹i, sù tån t¹i cña nh÷ng lµng c«ng nghiÖp vµ c«ng x−ëng, chÕ ®é doanh nghi ngê g× c¶, kÕt qu¶ (cña nh÷ng c¶i c¸ch hîp víi khÈu vÞ ®iÒn trong n−íc, v. v.).
  19. V. I. L ª - n i n Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 270 271 nghiÖp (theo nghÜa hÑp cña tõ nµy), hiÖn t−îng t− b¶n bÊt biÕn cña ng−êi l·ng m¹n chñ nghÜa) sÏ lµ: nhiÒu n−íc chØ sèng b»ng t¨ng lªn so víi t− b¶n kh¶ biÕn g¾n liÒn víi hiÖn t−îng t− b¶n c«ng nghiÖp, sÏ lÇn l−ît ®ãng cöa nhiÒu x−ëng thî cña m×nh, kh¶ biÕn t¨ng lªn mét c¸ch tuyÖt ®èi, tuy r»ng t− b¶n kh¶ biÕn vµ sè nh©n khÈu thµnh thÞ tr−íc kia t¨ng lªn qu¸ møc th× nay sÏ gi¶m xuèng mét c¸ch t−¬ng ®èi∗. Trong khi ®ã th× trong n«ng nhanh chãng gi¶m xuèng, cßn nh©n khÈu n«ng th«n th× sÏ l¹i nghiÖp, t− b¶n kh¶ biÕn ―dïng vµo viÖc kinh doanh mét sè b¾t ®Çu t¨ng lªn" (II, 367). ruéng ®Êt nhÊt ®Þnh ― gi¶m xuèng mét c¸ch tuyÖt ®èi: do ®ã, nã ThÝ dô trªn ®©y lµm næi bËt ®Æc biÖt tÝnh bÊt lùc cña sù phª chØ cã thÓ t¨ng lªn trong ®iÒu kiÖn khai khÈn ®−îc thªm nh÷ng ph¸n chñ nghÜa t− b¶n mét c¸ch t×nh c¶m vµ sù hên giËn yÕu ruéng ®Êt míi**, mµ ®iÒu nµy th× l¹i lµ ®iÒu kiÖn ®Ó cho sè nh©n ®uèi cña mét con ng−êi tiÓu t− s¶n! Xi-xm«n-®i chØ ®¬n thuÇn khÈu phi n«ng nghiÖp t¨ng lªn nhiÒu h¬n n÷a" (III, 2, 177)81. phµn nµn* r»ng sù viÖc x¶y ra nh− thÕ nµy mµ kh«ng x¶y ra nh− C¶ ë ®iÓm nµy n÷a, quan ®iÓm cña lý luËn míi nhÊt còng thÕ kia. ThÊy thiªn ®−êng cña sù ngu si vµ ®Çn ®én kiÓu gia hoµn toµn ®èi lËp víi quan ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n vµ tr−ëng cña d©n c− n«ng th«n bÞ ph¸ vì, nhµ kinh tÕ häc cña nh÷ng lêi o¸n th¸n t×nh c¶m cña nã. Khi ®· hiÓu ®−îc tÝnh chóng ta c¶m thÊy buån b· v« cïng, ®Õn nçi «ng thËm chÝ tÊt yÕu cña mét hiÖn t−îng th× tù nhiªn ng−êi ta sÏ cã th¸i ®é ch¼ng buån t×m xem nguyªn nh©n v× sao nh− vËy. Cho nªn «ng kh¸c h¼n ®èi víi nã, vµ ng− êi ta sÏ cã kh¶ n¨ng ®¸nh gi¸ kh«ng nh×n thÊy mèi liªn hÖ tÊt yÕu vµ mËt thiÕt gi÷a mét bªn c¸c mÆt kh¸c nhau cña nã. HiÖn t − îng mµ chóng ta ®ang nghiªn cøu lµ mét trong nh÷ng m©u thuÉn s©u s¾c nhÊt vµ lµ sù t¨ng thªm sè nh©n khÈu c«ng nghiÖp vµ mét bªn lµ nÒn phæ biÕn nhÊt cña chÕ ®é t− b¶n. Sù t¸ch rêi, sù ®èi lËp kinh tÕ hµng hãa vµ chñ nghÜa t− b¶n. Kinh tÕ hµng hãa ph¸t gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n, vµ viÖc n«ng th«n bÞ thµnh thÞ triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi. Mµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi chÝnh lµ ë chç nh÷ng ngµnh c«ng ________ nghiÖp kh¸c nhau, nh÷ng h×nh thøc kh¸c nhau cña viÖc chÕ * Qua ®©y, ®éc gi¶ cã thÓ nhËn xÐt ®−îc sù tinh tÕ cña «ng N. ―«n lµ biÕn nguyªn liÖu, lÇn l−ît t¸ch khái n«ng nghiÖp vµ trë thµnh ng−êi, trong tËp "L−îc kh¶o" cña m×nh, ®· biÕn mét c¸ch kh«ng ng−îng ®éc lËp, do ®ã mµ t¹o ra nh©n khÈu c«ng nghiÖp. Cho nªn bµn ngïng sù gi¶m bít t−¬ng ®èi cña t− b¶n kh¶ biÕn vµ cña sè c«ng nh©n vÒ kinh tÕ hµng hãa vµ chñ nghÜa t− b¶n mµ kh«ng chó ý ®Õn thµnh sù gi¶m bít tuyÖt ®èi, vµ tõ ®ã rót ra mét ®èng nh÷ng kÕt luËn quy luËt vÒ sù t¨ng thªm mét c¸ch t−¬ng ®èi sè nh©n khÈu nh¶m nhÝ vÒ sù "co hÑp" cña thÞ tr−êng trong n−íc, v. v.. c«ng nghiÖp, th× nghÜa lµ kh«ng cã mét chót kh¸i niÖm g× vÒ ** §ã chÝnh lµ ®iÒu kiÖn mµ chóng t«i muèn nãi ®Õn, khi chóng t«i nh÷ng ®Æc tÝnh c¬ b¶n cña chÕ ®é kinh tÕ x· héi hiÖn nay. nãi r»ng chÕ ®é doanh ®iÒn n−íc Nga lµm phøc t¹p thªm biÓu hiÖn cña quy luËt: nh©n khÈu c«ng nghiÖp lµ thø nh©n khÈu t¨ng lªn nhanh "B¶n tÝnh cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa h¬n. ChØ cÇn nhí l¹i sù kh¸c nhau gi÷a mét bªn lµ miÒn trung n−íc lµ kh«ng ngõng lµm cho nh©n khÈu n«ng nghiÖp gi¶m bít Nga, lµ n¬i vèn tõ l©u ®«ng d©n, ë ®Êy nh©n khÈu c«ng nghiÖp trong ®i so víi nh©n khÈu phi n«ng nghiÖp, bëi v× trong c«ng c¸c thµnh thÞ t¨ng lªn Ýt h¬n lµ trong c¸c lµng vµ c¸c thÞ trÊn c«ng nghiÖp, vµ mét bªn lµ miÒn n−íc Nga Míi ch¼ng h¹n, lµ n¬i mµ sau c¶i ________ c¸ch th× d©n c− míi ®−îc ®«ng ®óc vµ ë ®Êy thµnh thÞ ph¸t triÓn víi * "Trong sù ph¸t triÓn vÒ sau cña nã, trµo l−u nµy (cô thÓ lµ trµo l−u mét tèc ®é t−¬ng tù nh− ë Mü. Chóng t«i hy väng sÏ trë l¹i vÊn ®Ò nµy phª ph¸n theo lèi tiÓu t− s¶n, mµ Xi-xm«n-®i lµ ng−êi ®øng ®Çu) ®· biÕn thµnh nh÷ng lêi o¸n th¸n hÌn nh¸t vÒ t×nh h×nh hiÖn t¹i"80. mét lÇn n÷a vµ ph©n tÝch kü h¬n.
  20. V. I. L ª - n i n Bµn vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa l·ng m¹n kinh tÕ 272 273 bãc lét, tøc lµ nh÷ng ®iÒu mµ sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− nghÜa, lý luËn míi nhÊt chØ ra r»ng t×nh tr¹ng nh÷ng ®iÒu kiÖn b¶n g©y ra kh¾p mäi n¬i ― ®ã lµ s¶n phÈm tÊt nhªn cña t×nh sinh ho¹t cña nh©n khÈu n«ng nghiÖp xÝch l¹i gÇn nh− vËy víi tr¹ng "cña c¶i th−¬ng nghiÖp" (nãi theo thuËt ng÷ cña Xi- nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh ho¹t cña nh©n khÈu phi n«ng nghiÖp, t¹o xm«n-®i) nhiÒu h¬n "cña c¶i ruéng ®Êt" (cña c¶i n«ng nghiÖp). ra nh− thÕ nµo nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó xãa bá sù ®èi lËp gi÷a thµnh Cho nªn −u thÕ cña thµnh thÞ ®èi víi n«ng th«n (vÒ c¸c mÆt thÞ vµ n«ng th«n. kinh tÕ, chÝnh trÞ, tinh thÇn vµ vÒ tÊt c¶ c¸c mÆt kh¸c) lµ mét B©y giê, thö hái lµ trong vÊn ®Ò nµy, c¸c nhµ kinh tÕ häc thuéc hiÖn t−îng phæ biÕn vµ kh«ng tr¸nh khái, trong tÊt c¶ c¸c ph¸i d©n tóy cña chóng ta ®øng trªn quan ®iÓm nµo? Kh«ng n−íc cã s¶n xuÊt hµng hãa vµ cã chñ nghÜa t− b¶n, kÓ c¶ n−íc nghi ngê g× c¶, trªn quan ®iÓm t×nh c¶m vµ l·ng m¹n chñ nghÜa. Nga; chØ cã nh÷ng ng−êi l·ng m¹n t×nh c¶m chñ nghÜa míi cã Kh«ng nh÷ng hä kh«ng hiÓu r»ng trong chÕ ®é kinh tÕ x· héi thÓ than v·n vÒ hiÖn t−îng ®ã mµ th«i. Lý luËn khoa häc, tr¸i hiÖn t¹i, nh©n khÈu c«ng nghiÖp tÊt nhiªn ph¶i t¨ng lªn, mµ thËm l¹i, v¹ch ra mÆt tiÕn bé mµ ®¹i t− b¶n c«ng nghiÖp ®em vµo chÝ hä cßn cè ý kh«ng nh×n b¶n th©n hiÖn t−îng Êy, gièng nh− trong mèi m©u thuÉn nµy. "Cïng víi −u thÕ ngµy cµng lín cña con chim nä róc ®Çu vµo c¸nh. P. Xt¬-ru-vª ®· chØ ra r»ng trong d©n c− thµnh thÞ mµ nÒn s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa tËp hîp l¹i nh÷ng lËp luËn cña «ng N. ― «n vÒ chñ nghÜa t− b¶n, cã mét sai trong c¸c trung t©m lín, nÒn s¶n xuÊt Êy ®ång thêi còng tÝch lÇm th« b¹o ë chç lµ «ng N. ― «n kh¼ng ®Þnh r»ng t− b¶n kh¶ lòy ®éng lùc lÞch sö cho x· héi tiÕn vÒ phÝa tr−íc"82 (die geschichtliche Bewegungskraft der Gesellschaft)∗. NÕu −u thÕ biÕn gi¶m ®i mét c¸ch tuyÖt ®èi ("Nh÷ng ý kiÕn phª ph¸n", cña thµnh thÞ lµ cÇn thiÕt th× chØ cã viÖc d©n c− ®æ dån ra tr.255); vµ P. Xt¬-ru-vª còng ®· chØ ra r»ng ®em n−íc Nga ®èi lËp thµnh thÞ míi cã thÓ lµm yÕu (vµ thùc tÕ ®· lµm yÕu, nh− lÞch víi ph−¬ng T©y, b»ng c¸ch vin vµo tû sè thÊp h¬n cña nh©n khÈu sö ®· chøng minh) tÝnh phiÕn diÖn cña −u thÕ Êy. NÕu thµnh c«ng nghiÖp, mµ kh«ng chó ý ®Õn sù t¨ng lªn cña tû sè Êy do sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n g©y ra, lµ mét ®iÒu v« lý∗ thÞ tù ®Æt m×nh mét c¸ch tÊt yÕu vµo ®Þa vÞ ®Æc quyÒn, khiÕn cho n«ng th«n ë trong t×nh tr¹ng phô thuéc, l¹c hËu, bÊt lùc ("Sozialpolitisches Centralblatt"85, 1893, sè I); song, ®óng nh− vµ ngu muéi, th× chØ cã viÖc d©n c− n«ng th«n ®æ dån ra thµnh ng−êi ta dù ®o¸n, Xt¬-ru-vª kh«ng nhËn ®−îc mét c©u tr¶ lêi thÞ, chØ cã viÖc hçn hîp vµ hßa lÉn nh©n khÈu n«ng nghiÖp víi nµo vÒ sù nhËn xÐt trªn ®©y. Nh÷ng nhµ kinh tÕ häc thuéc nh©n khÈu phi n«ng nghiÖp míi cã thÓ lµm cho d©n c− n«ng ph¸i d©n tóy lu«n lu«n bµn ®Õn nh÷ng ®Æc ®iÓm cña n−íc th«n tho¸t khái ®−îc t×nh tr¹ng bÊt lùc. V× vËy, ®Ó ®¸p l¹i Nga, thÕ mµ thËm chÝ hä kh«ng thÓ ®Ò ra næi vÊn ®Ò nh÷ng ®Æc nh÷ng lêi o¸n th¸n, than v·n ph¶n ®éng cña c¸c nhµ l·ng m¹n chñ ®iÓm thùc sù cña sù h×nh thµnh ra nh©n khÈu c«ng nghiÖp ë Nga**, ________ ________ * Xem thªm c¶ sù ®¸nh gi¸ ®Æc biÖt næi bËt vÒ t¸c dông tiÕn bé cña * Xin ®éc gi¶ h·y nhí l¹i r»ng Xi-xm«n-®i còng ph¹m chÝnh sai lÇm ®ã nh÷ng trung t©m c«ng nghiÖp ®èi víi sù ph¸t triÓn trÝ lùc cña d©n c− khi «ng ta nãi ®Õn "sù may m¾n" cña n−íc Ph¸p, mét n−íc mµ nh©n khÈu trong cuèn: "Die Lage der arbeit. Klasse in England", 184583. Thõa nhËn n«ng nghiÖp chiÕm tíi 80%, lµm nh− ®ã lµ ®Æc ®iÓm riªng cña mét "nÒn t¸c dông Êy, nh÷ng t¸c gi¶ cuèn "T×nh c¶nh giai cÊp c«ng nh©n ë Anh" s¶n xuÊt nh©n d©n" nµo ®Êy, v. v. chø kh«ng ph¶i lµ biÓu hiÖn cña t×nh vÉn am hiÓu mét c¸ch s©u s¾c mèi m©u thuÉn biÓu hiÖn ra trong sù tr¹ng l¹c hËu trong sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n. t¸ch rêi gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n, ― t¸c phÈm luËn chiÕn cña «ng ** Xem V«n-ghin. "LuËn chøng vÒ chñ nghÜa d©n tóy trong c¸c tr−íc chèng §uy-rinh ®· chøng minh râ ®iÒu ®ã84. t¸c cña «ng V«-r«n-txèp", Xanh Pª-tÐc-bua, 1896, tr. 215 - 216.
nguon tai.lieu . vn
Chính trị học Báo chí - Truyền thông Xã hội học Giáo dục học Tâm lý học Lịch sử - Văn hoá Triết học Ngôn ngữ học Thư viện thông tin Văn học nước ngoài Ngư nghiệp Hành chính - Pháp luật Địa lý - Địa danh Văn học Việt nam Lịch sử Đảng CNXH - KH Tư Tưởng HCM Ngụ ngôn - Cổ tích Ca dao - Tục ngữ Hoá học Sinh học Y khoa - Dược Kinh tế học