1. Trang Chủ
  2. Triết học
  3. [Triết Học] Triết Học Lenin - Học Thuyết Marx tập 18 phần 5

[Triết Học] Triết Học Lenin - Học Thuyết Marx tập 18 phần 5

Tham khảo tài liệu '[triết học] triết học lenin - học thuyết marx tập 18 phần 5', khoa học xã hội, chính trị - triết học phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả V.I. Lª-nin Nh÷ng nhµ triÕt häc duy t©m 236 237 h−íng mµ A-vª-na-ri-ót theo ®uæi. Nh÷ng ®¹i biÓu cña khuynh Do ®ã, ng−êi ta thÊy r»ng Sun-txª, m«n ®å cña Hi-um, b¸c h−íng ®ã trong triÕt häc cæ ®iÓn §øc lµ: Sun-txª - E-ne-di-®ª-mu- bá thuyÕt cña Can-t¬ vÒ vËt tù nã, coi ®ã lµ mét sù nh©n x¬, ng−êi theo thuyÕt bÊt

Thể loại Tài liệu miễn phí Triết học

Số trang 33

Ngày tạo 8/29/2018 8:26:54 PM +00:00

Loại tệp PDF

Kích thước

Tên tệp

Tải [Triết Học] Triết Học Lenin - Học Thuyết Mar... (.pdf)

Xem mẫu

  1. V.I. Lª-nin Nh÷ng nhµ triÕt häc duy t©m 236 237 h−íng mµ A-vª-na-ri-ót theo ®uæi. Nh÷ng ®¹i biÓu cña khuynh Do ®ã, ng−êi ta thÊy r»ng Sun-txª, m«n ®å cña Hi-um, b¸c h−íng ®ã trong triÕt häc cæ ®iÓn §øc lµ: "Sun-txª - E-ne-di-®ª-mu- bá thuyÕt cña Can-t¬ vÒ vËt tù nã, coi ®ã lµ mét sù nh©n x¬, ng−êi theo thuyÕt bÊt kh¶ tri cña Hi-um, vµ Gi. G. PhÝch-tª, nh−îng kh«ng nhÊt qu¸n ®èi víi chñ nghÜa duy vËt, nghÜa lµ ng−êi theo thuyÕt BÐc-cli, nghÜa lµ chñ nghÜa duy t©m chñ quan. ®èi víi lêi kh¼ng ®Þnh "gi¸o ®iÒu" cho r»ng thùc t¹i kh¸ch quan N¨m 1792, Sun-txª - E-ne-di-®ª-mu-x¬ ®· phª ph¸n Can-t¬ chÝnh ®−îc ®em l¹i cho chóng ta trong c¶m gi¸c, hay nãi c¸ch kh¸c: lµ v× Can-t¬ ®· thõa nhËn thuyÕt tiªn nghiÖm (l. c., S. 56, 141 vµ nh÷ng biÓu t−îng cña chóng ta ®Òu n¶y sinh ra tõ t¸c ®éng cña nhiÒu trang kh¸c n÷a) vµ vËt tù nã. Sun-txª nãi: dï theo thuyÕt nh÷ng ®èi t−îng kh¸ch quan (kh«ng lÖ thuéc ý thøc cña chóng hoµi nghi hoÆc theo thuyÕt cña Hi-um, chóng t«i còng ®Òu g¹t bá ta) vµo c¸c gi¸c quan cña chóng ta. Nhµ bÊt kh¶ tri Sun-txª vËt tù nã, coi lµ c¸i v−ît ra "ngoµi giíi h¹n cña mäi kinh nghiÖm" tr¸ch cø nhµ bÊt kh¶ tri Can-t¬ lµ ®· thõa nhËn vËt tù nã, cho (S. 57). Chóng t«i g¹t bá tri thøc kh¸ch quan (25); chóng t«i phñ r»ng nh− vËy lµ m©u thuÉn víi thuyÕt bÊt kh¶ tri vµ dÉn tíi chñ nhËn r»ng kh«ng gian vµ thêi gian tån t¹i thùc sù ë ngoµi chóng ta nghÜa duy vËt. PhÝch-tª, mét nhµ duy t©m chñ quan, còng c«ng (100); chóng t«i phñ nhËn r»ng trong kinh nghiÖm cã tÝnh tÊt yÕu kÝch Can-t¬ nh− vËy, nh−ng c−¬ng quyÕt h¬n, «ng ta nãi r»ng Can-t¬ thõa nhËn vËt tù nã kh«ng lÖ thuéc vµo c¸i T«i cña (112), tÝnh nh©n qu¶, lùc, v.v. (113). Ng−êi ta kh«ng thÓ g¸n cho chóng ta, ®ã lµ "thuyÕt thùc t¹i" (Werke, I, S. 483), vµ Can-t¬ nh÷ng c¸i ®ã "tÝnh thùc t¹i ë ngoµi nh÷ng biÓu t−îng cña chóng ta" (114). Can-t¬ chøng minh "mét c¸ch gi¸o ®iÒu" tÝnh tiªn nghiÖm ph©n biÖt "kh«ng ®−îc râ rµng" gi÷a "thuyÕt thùc t¹i" vµ "chñ khi nãi r»ng mét khi chóng ta kh«ng thÓ suy nghÜ theo c¸ch nµo nghÜa duy t©m". PhÝch-tª cho r»ng, khi thõa nhËn vËt tù nã lµ kh¸c th× nh− thÕ cã nghÜa lµ cã quy luËt tiªn nghiÖm cña t− duy. "c¬ së cña thùc t¹i kh¸ch quan" (480), Can-t¬ vµ nh÷ng ng−êi Sun-txª tr¶ lêi Can-t¬: "Trong triÕt häc, tõ l©u ng−êi ta ®· dïng theo thuyÕt cña «ng ta, ®· tá ra rÊt kh«ng triÖt ®Ó vµ nh− thÕ lµ lý lÏ ®ã ®Ó chøng minh b¶n tÝnh kh¸ch quan cña c¸i n»m ë tr¸i ng−îc víi chñ nghÜa duy t©m phª ph¸n. H−íng vµo nh÷ng ngoµi nh÷ng biÓu t−îng cña chóng ta" (141). LËp luËn nh− vËy, ng−êi gi¶i thÝch theo thuyÕt thùc t¹i ®èi víi Can-t¬, PhÝch-tª ng−êi ta cã thÓ g¸n tÝnh nh©n qu¶ cho vËt tù nã (142). "Kinh kªu lªn: "§èi víi c¸c «ng th× ®Êt ë trªn c¸ voi vµ c¸ voi l¹i ë trªn nghiÖm kh«ng bao giê d¹y chóng ta (wir erfahren niemals) ®Êt. "VËt tù nã cña c¸c «ng, - nã chØ lµ mét t− t−ëng, - ®ang t¸c ®éng vµo c¸i T«i cña chóng ta!" (483). r»ng t¸c ®éng cña nh÷ng ®èi t−îng kh¸ch quan vµo chóng ta sinh ra nh÷ng biÓu t−îng", vµ Can-t¬ kh«ng hÒ m¶y may chøng Nh− vËy lµ A-vª-na-ri-ót ®· lÇm to khi «ng ta t−ëng r»ng minh r»ng "c¸i sù vËt g× ®ã, ë bªn ngoµi lý tÝnh cña chóng ta, m×nh lµ ng−êi "lÇn ®Çu tiªn" ®· "g¹n läc kinh nghiÖm" cña Can-t¬ ph¶i ®−îc thõa nhËn lµ vËt tù nã kh¸c víi c¶m gi¸c (Gemüt) khái thuyÕt tiªn nghiÖm vµ vËt tù nã, vµ do ®ã ®· t¹o nªn mét cña chóng ta. C¶m gi¸c chØ cã thÓ ®−îc quan niÖm lµ c¬ së duy khuynh h−íng "míi" trong triÕt häc. ThËt ra, «ng ta chØ tiÕp tôc nhÊt cña toµn bé nhËn thøc cña chóng ta" (265). Sù phª ph¸n ®−êng lèi cò cña Hi-um vµ BÐc-cli, cña Sun-txª - E-ne-di-®ª-mu-x¬ cña Can-t¬ ®èi víi lý tÝnh thuÇn tuý "®Æt c¬ së lËp luËn cña nã vµ Gi. G. PhÝch-tª mµ th«i. A-vª-na-ri-ót t−ëng m×nh ®· "g¹n trªn tiÒn ®Ò cho r»ng mäi nhËn thøc b¾t ®Çu tõ t¸c ®éng cña läc kinh nghiÖm" nãi chung. ThËt ra, «ng ta chØ g¹n läc thuyÕt nh÷ng ®èi t−îng kh¸ch quan vµo gi¸c quan (Gemüt) cña chóng bÊt kh¶ tri khái thuyÕt Can-t¬. ¤ng ta ®Êu tranh kh«ng ph¶i lµ ®Ó ta, nh−ng sau ®ã nã l¹i kh«ng thõa nhËn tÝnh ch©n lý vµ tÝnh chèng thuyÕt bÊt kh¶ tri cña Can-t¬ (thuyÕt bÊt kh¶ tri lµ sù phñ thùc t¹i cña tiÒn ®Ò Êy" (266). Can-t¬ kh«ng hÒ m¶y may b¸c bá nhËn thùc t¹i kh¸ch quan ®−îc ®em l¹i cho chóng ta trong c¶m nhµ duy t©m BÐc-cli vÒ mét ®iÓm nµo c¶ (268 - 272). gi¸c), mµ lµ ®Ó bªnh vùc mét thuyÕt bÊt kh¶ tri thuÇn tuý h¬n, ®Ó
  2. V.I. Lª-nin Nh÷ng nhµ triÕt häc duy t©m 238 239 ta lµ ng−êi duy t©m. Khi Can-t¬ thõa nhËn r»ng kinh nghiÖm, lo¹i trõ sù thõa nhËn cña Can-t¬, mét sù thõa nhËn m©u thuÉn c¶m gi¸c lµ nguån gèc duy nhÊt cña nh÷ng hiÓu biÕt cña chóng víi thuyÕt bÊt kh¶ tri, cho r»ng cã vËt tù nã, dï lµ kh«ng thÓ ta th× «ng ta h−íng triÕt häc cña «ng ta ®Õn thuyÕt c¶m gi¸c vµ nhËn thøc ®−îc, thuéc vÒ lý tÝnh, thuéc vÒ thÕ giíi bªn kia, - th«ng qua thuyÕt c¶m gi¸c, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nµo ®ã, cho r»ng cã tÝnh tÊt yÕu vµ tÝnh nh©n qu¶, dï lµ tiªn nghiÖm, h−íng ®Õn chñ nghÜa duy vËt. Khi «ng ta thõa nhËn tÝnh tiªn ®−îc mang l¹i trong t− duy, chø kh«ng ph¶i trong thùc t¹i kh¸ch nghiÖm cña kh«ng gian, cña thêi gian, cña tÝnh nh©n qu¶, v.v., quan. ¤ng ta c«ng kÝch Can-t¬ kh«ng ph¶i tõ phÝa t¶ nh− nh÷ng th× «ng ta h−íng triÕt häc cña «ng ta vÒ phÝa chñ nghÜa duy ng−êi duy vËt, mµ tõ phÝa h÷u nh− nh÷ng ng−êi hoµi nghi vµ t©m. Trß ch¬i n−íc ®«i Êy ®· khiÕn cho Can-t¬ bÞ c«ng kÝch kÞch nh÷ng ng−êi duy t©m. ¤ng ta t−ëng m×nh tiÕn lªn, nh−ng thËt liÖt bëi nh÷ng ng−êi duy vËt triÖt ®Ó, còng nh− bëi nh÷ng ra «ng ta ®· thôt lïi trë l¹i c¸i c−¬ng lÜnh phª ph¸n Can-t¬ mµ ng−êi duy t©m triÖt ®Ó (kÓ c¶ nh÷ng ng−êi bÊt kh¶ tri "thuÇn Cu-n« Phi-s¬ khi nãi ®Õn Sun-txª - E-ne-di-®ª-mu-x¬, ®· ®Þnh nghÜa tuý", nh÷ng ng−êi theo ph¸i Hi-um). Nh÷ng ng−êi duy vËt ®· mét c¸ch rÊt ®óng nh− sau: "Mét sù phª ph¸n lý tÝnh thuÇn tuý chØ trÝch chñ nghÜa duy t©m cña Can-t¬, hä ®· b¸c bá nh÷ng ®Æc mµ l¹i lo¹i bá lý tÝnh thuÇn tuý" (nghÜa lµ thuyÕt tiªn nghiÖm) tr−ng duy t©m trong hÖ thèng triÕt häc cña «ng ta, hä ®· chøng "th× chØ lµ thuyÕt hoµi nghi th«i. Sù phª ph¸n lý tÝnh thuÇn tuý minh r»ng vËt tù nã lµ cã thÓ nhËn thøc ®−îc, lµ ë thÕ giíi bªn mµ l¹i lo¹i bá vËt tù nã th× chØ lµ chñ nghÜa duy t©m cña BÐc-cli nµy, r»ng kh«ng cã sù kh¸c biÖt vÒ nguyªn t¾c gi÷a vËt tù nã vµ th«i" ("LÞch sö triÕt häc míi", b¶n tiÕng §øc, 1869, t. V, tr. 115). hiÖn t−îng, r»ng cÇn ph¶i ®i tõ thùc t¹i kh¸ch quan, chø kh«ng ë ®©y, chóng ta ®i tíi mét trong nh÷ng pha l¹ nhÊt trong ph¶i ®i tõ nh÷ng quy luËt tiªn nghiÖm cña t− duy ®Ó suy ra tÝnh toµn bé "cuéc chiÕn ®Êu v× Ma-kh¬" ë n−íc ta, trong toµn bé nh©n qu¶, v.v.. Nh÷ng ng−êi bÊt kh¶ tri vµ nh÷ng ng−êi duy chiÕn dÞch cña ph¸i Ma-kh¬ ë n−íc Nga chèng l¹i ¡ng-ghen vµ t©m chØ trÝch Can-t¬ lµ ®· thõa nhËn vËt tù nã, coi ®ã lµ mét sù M¸c. Ph¸t hiÖn míi nhÊt cña B«-g®a-nèp vµ Ba-da-rèp, cña I-u- nh−îng bé ®èi víi chñ nghÜa duy vËt, ®èi víi "thuyÕt thùc t¹i" skª-vÝch vµ Va-len-ti-nèp, mµ hä rªu rao Çm Ü, lµ ë chç cho r»ng hoÆc ®èi víi "thuyÕt thùc t¹i ng©y th¬"; ®ång thêi nh÷ng Plª-kha-nèp ®· "thÊt b¹i trong ý ®Þnh ®iÒu hßa ¡ng-ghen víi ng−êi bÊt kh¶ tri kh«ng nh÷ng chØ vÊt bá vËt tù nã, mµ còng Can-t¬ b»ng c¸i vËt tù nã cã tÝnh chÊt tháa hiÖp, cã thÓ nhËn thøc vÊt bá lu«n c¶ thuyÕt tiªn nghiÖm; cßn nh÷ng ng−êi duy t©m ®−îc chót Ýt" ("Kh¸i luËn", tr. 67 vµ nhiÒu trang kh¸c n÷a). Ph¸t ®ßi ph¶i triÖt ®Ó rót tõ t− t−ëng thuÇn tuý ra kh«ng nh÷ng hiÖn Êy cña ph¸i Ma-kh¬ ë n−íc ta ®· ph¬i bµy cho chóng ta c¸c h×nh thøc tiªn nghiÖm cña trùc gi¸c, mµ c¶ toµn bé thÕ giíi thÊy mét sù m¬ hå kh«ng kÓ xiÕt vµ mét sù kh«ng hiÓu biÕt rÊt kú nãi chung n÷a (®em t− duy con ng−êi më réng ra ®Õn tËn c¸i l¹ c¶ vÒ Can-t¬ lÉn vÒ toµn bé sù ph¸t triÓn cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc. T«i trõu t−îng, hoÆc ®Õn tËn "ý niÖm tuyÖt ®èi", hoÆc ®Õn tËn ý §Æc tr−ng chñ yÕu cña triÕt häc Can-t¬ lµ ë chç nã dung hßa chÝ phæ biÕn v.v., v.v.). ThÕ nh−ng ph¸i Ma-kh¬ nhµ ta l¹i chñ nghÜa duy vËt víi chñ nghÜa duy t©m, thiÕt lËp sù tháa hiÖp "kh«ng nhËn ra" ®−îc r»ng hä ®· t«n lµm thÇy nh÷ng ng−êi ®· gi÷a hai chñ nghÜa ®ã, kÕt hîp hai khuynh h−íng triÕt häc kh¸c tõng ®øng trªn quan ®iÓm thuyÕt hoµi nghi vµ chñ nghÜa duy nhau vµ ®èi lËp nhau trong mét hÖ thèng duy nhÊt. Khi Can-t¬ thõa t©m ®Ó c«ng kÝch Can-t¬, nªn hä míi xÐ r¸ch quÇn ¸o hä vµ nhËn r»ng mét c¸i g× ®ã ë ngoµi chóng ta, mét vËt tù nã nµo ®ã, phñ tro lªn ®Çu hä, khi hä thÊy nh÷ng ng−êi qu¸i dÞ phª ph¸n phï hîp víi nh÷ng biÓu t−îng cña chóng ta th× Can-t¬ lµ ng−êi Can-t¬ trªn mét quan ®iÓm hoµn toµn ng−îc l¹i, b¸c bá mäi yÕu duy vËt. Khi «ng ta tuyªn bè r»ng c¸i vËt tù nã Êy lµ kh«ng thÓ tè bÊt kh¶ tri (hoµi nghi) vµ duy t©m trong hÖ thèng triÕt häc nhËn thøc ®−îc, lµ siªu nghiÖm, lµ ë thÕ giíi bªn kia th× «ng Can-t¬, chøng minh r»ng vËt tù nã lµ mét thùc t¹i kh¸ch quan, lµ
  3. V.I. Lª-nin Nh÷ng nhµ triÕt häc duy t©m 240 241 hoµn toµn cã thÓ nhËn thøc ®−îc, lµ ë thÕ giíi bªn nµy, r»ng kh«ng Can-t¬ ®· kh«ng chÞu rót tõ hiÖn thùc kh¸ch quan ra tÝnh nh©n cã sù kh¸c nhau vÒ nguyªn t¾c gi÷a vËt tù nã vµ hiÖn t−îng, qu¶ vµ tÝnh tÊt yÕu cña giíi tù nhiªn, mµ v× Can-t¬, nãi chung, r»ng vËt tù nã chuyÓn hãa thµnh hiÖn t−îng qua mçi b−íc ph¸t ®· thõa nhËn bÊt kú tÝnh nh©n qu¶ vµ tÝnh tÊt yÕu nµo (cã lÏ chØ triÓn cña ý thøc c¸ thÓ cña con ng−êi vµ cña ý thøc tËp thÓ cña trõ tÝnh nh©n qu¶ vµ tÝnh tÊt yÕu thuÇn tuý "l«-gÝch". Nh÷ng nh©n lo¹i. Hä kªu lªn: H·y cøu chóng t«i víi! Nh− thÕ lµ trén ng−êi néi t¹i ®· vµo hïa víi nh÷ng ng−êi kinh nghiÖm phª lÉn mét c¸ch bÊt chÝnh chñ nghÜa duy vËt víi häc thuyÕt Can-t¬! ph¸n vµ còng ®· xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm cña Hi-um vµ cña BÐc- cli ®Ó phª ph¸n Can-t¬. Ch¼ng h¹n nh− L¬-cle, th× n¨m 1879, Khi t«i ®äc nh÷ng lêi qu¶ quyÕt cña ph¸i Ma-kh¬ ë n−íc ta ngay trong t¸c phÈm «ng ta ngîi khen Ma-kh¬ lµ mét nhµ triÕt nãi r»ng hä phª ph¸n Can-t¬ mét c¸ch triÖt ®Ó h¬n vµ c−¬ng häc xuÊt s¾c, «ng ta còng ®· chØ trÝch Can-t¬ vÒ "tÝnh kh«ng quyÕt h¬n bÊt kú ng−êi duy vËt giµ cçi nµo, t«i lu«n lu«n cã triÖt ®Ó vµ sù ®ång lâa (Connivenz) víi thuyÕt thùc t¹i", biÓu c¶m t−ëng nh− lµ Pu-ri-skª-vÝch ®· len lái vµo gi÷a chóng ta vµ hiÖn trong kh¸i niÖm "vËt tù nã", "c¸i cÆn b· (Residuum) h÷u kªu to lªn: t«i ®· c«ng kÝch ph¸i d©n chñ - lËp hiÕn 70, víi mét danh v« thùc" Êy "cña thuyÕt thùc t¹i tÇm th−êng" ("Der Real. tinh thÇn triÖt ®Ó vµ c−¬ng quyÕt h¬n c¸c ngµi nhiÒu, c¸c ngµi der mod. Nat. etc.", S. 91)). "§Ó cho m¹nh h¬n", L¬-cle gäi chñ m¸c-xÝt ¹! §óng thÕ, «ng Pu-ri-skª-vÝch ¹, nh÷ng ng−êi triÖt nghÜa duy vËt lµ "thuyÕt thùc t¹i tÇm th−êng". ¤ng ta viÕt: ®Ó vÒ chÝnh trÞ cã thÓ c«ng kÝch ph¸i d©n chñ - lËp hiÕn vµ sÏ "Theo ý chóng t«i, tÊt c¶ nh÷ng yÕu tè cÊu thµnh lý luËn cña lu«n lu«n c«ng kÝch hä theo nh÷ng quan ®iÓm hoµn toµn ng−îc Can-t¬ h−íng theo realismus vulgaris2) ®Òu ph¶i lo¹i bá ®i, v× nhau; nh−ng dÇu sao, còng chí nªn quªn r»ng ngµi ®· c«ng ®øng trªn quan ®iÓm duy t©m, ®ã lµ nh÷ng c¸i kh«ng triÖt ®Ó kÝch ph¸i d©n chñ - lËp hiÕn v× hä ®· qu¸ d©n chñ, cßn chóng vµ nh÷ng s¶n phÈm lai c¨ng (zwitterhaft)" (41). "Nh÷ng ®iÒu t«i c«ng kÝch hä v× hä ch−a ®ñ d©n chñ. Ph¸i Ma-kh¬ chØ trÝch kh«ng triÖt ®Ó vµ m©u thuÉn" cña thuyÕt Can-t¬ ®Òu n¶y sinh ra Can-t¬ v× Can-t¬ qu¸ duy vËt, cßn chóng t«i chØ trÝch Can-t¬ v× "tõ sù trén lÉn (Verquikkung) chñ nghÜa phª ph¸n duy t©m víi Can-t¬ ch−a ®ñ duy vËt. Ph¸i Ma-kh¬ phª ph¸n Can-t¬ tõ phÝa nh÷ng cÆn b· cña thuyÕt thùc t¹i gi¸o ®iÒu mµ ng−êi ta ch−a h÷u, cßn chóng t«i phª ph¸n tõ phÝa t¶. kh¾c phôc ®−îc" (170). ThuyÕt thùc t¹i gi¸o ®iÒu mµ L¬-cle nãi Trong lÞch sö triÕt häc cæ ®iÓn §øc, Sun-txª, m«n ®å cña Hi- ë ®©y, chÝnh lµ chñ nghÜa duy vËt. um, vµ nhµ duy t©m chñ quan PhÝch-tª, ®Òu lµ nh÷ng kiÓu mÉu Mét nhµ néi t¹i kh¸c, Gi«-han-nÐt Rem-kª, ®· tr¸ch cø Can- vÒ lo¹i phª ph¸n thø nhÊt. Nh− chóng ta ®· thÊy, hä cè g¾ng t¬ v× víi vËt tù nã, Can t¬ ®· dùng hµng rµo thùc t¹i chñ nghÜa, lo¹i trõ nh÷ng yÕu tè "thùc t¹i" trong häc thuyÕt Can-t¬. Còng nh− ng¨n c¸ch m×nh víi BÐc-cli (Johannes Rehmke. "Die Welt als Sun-txª vµ PhÝch-tª ®· phª ph¸n b¶n th©n Can-t¬, nh÷ng ng−êi Wahrnehmung und Begriff", Brl. 1880, S. 93)). "VÒ thùc chÊt, kinh nghiÖm phª ph¸n theo xu h−íng Hi-um vµ nh÷ng ng−êi theo chñ nghÜa duy t©m chñ quan theo tr−êng ph¸i néi t¹i còng _________________________________________________________________________________ ®· phª ph¸n nh÷ng ng−êi §øc theo thuyÕt Can-t¬ míi ë vµo 1) - "Der Realismus der modernen Naturwissenschaft im Lichte der von nöa cuèi thÕ kû XIX. Ng−êi ta ®· thÊy xuÊt hiÖn trë l¹i còng c¸i Berkeley und Kant angebahnten Erkenntniskritik", S. 9 ("ThuyÕt thùc t¹i cña khoa häc tù nhiªn hiÖn ®¹i d−íi ¸nh s¸ng cña sù phª ph¸n cña BÐc-cli ®−êng lèi Hi-um - BÐc-cli Êy d−íi bé ¸o danh tõ ®«i chót ®æi míi. vµ Can-t¬ vÒ nhËn thøc", tr. 9). Ma-kh¬ vµ A-vª-na-ri-ót chØ trÝch Can-t¬, kh«ng ph¶i v× Can-t¬ 2) - thuyÕt thùc t¹i tÇm th−êng. ®· xÐt vËt tù nã mét c¸ch kh«ng ®ñ thùc t¹i, kh«ng ®ñ duy vËt, 3) - Gi«-han-nÐt Rem-kª. "ThÕ giíi lµ tri gi¸c vµ kh¸i niÖm", BÐc-lin, mµ v× Can-t¬ ®· thõa nhËn sù tån t¹i cña vËt tù nã; kh«ng ph¶i v× 1880, tr. 9.
  4. V.I. Lª-nin Nh÷ng nhµ triÕt häc duy t©m 242 243 ho¹t ®éng triÕt häc cña Can-t¬ cã mét tÝnh chÊt luËn chiÕn: vËy, nh÷ng ®èi t−îng cña c¶m gi¸c, nh÷ng ®èi t−îng cña kinh b»ng vËt tù nã, «ng ta ®· h−íng triÕt häc cña «ng ta chèng l¹i nghiÖm, chØ lµ nh÷ng hiÖn t−îng ®èi víi lý tÝnh, chø kh«ng thuyÕt duy lý §øc" (nghÜa lµ chèng l¹i chñ nghÜa tÝn ng−ìng cò ph¶i lµ ch©n lý...". "C¸c b¹n thÊy ch−a: ®èi víi lý tÝnh, nh÷ng cña thÕ kû XVIII) "vµ b»ng trùc quan thuÇn tuý, chèng l¹i chñ b¶n chÊt t−ëng t−îng kh«ng ph¶i lµ nh÷ng kh¸ch thÓ hiÖn nghÜa kinh nghiÖm Anh" (25). "T«i muèn so s¸nh c¸i vËt tù nã thùc! TriÕt häc cña Can-t¬ lµ mét m©u thuÉn gi÷a chñ thÓ vµ cña Can-t¬ víi mét c¸i bÉy sËp ®Æt trªn miÖng hè: tr«ng cã vÎ kh¸ch thÓ, gi÷a b¶n chÊt vµ thùc tån, gi÷a t− duy vµ tån t¹i. ë v« h¹i, kh«ng cã g× nguy hiÓm, nh−ng võa ®Æt ch©n lªn, lµ ®©y, b¶n chÊt ®−îc phã mÆc cho lý tÝnh, cßn thùc tån ®−îc ng−êi ta r¬i ngay xuèng c¸i vùc th¼m thÕ giíi tù nã" (27). §ã phã mÆc cho c¶m gi¸c. Thùc tån kh«ng cã b¶n chÊt" (nghÜa lµ chÝnh lµ lý do lµm cho nh÷ng ng−êi theo thuyÕt néi t¹i, b¹n thùc tån cña nh÷ng hiÖn t−îng mµ kh«ng cã tÝnh thùc t¹i chiÕn ®Êu cña Ma-kh¬ vµ A-vª-na-ri-ót, kh«ng −a Can-t¬: ë mét kh¸ch quan) "th× chØ lµ hiÖn t−îng ®¬n thuÇn, ®ã lµ nh÷ng sù ®«i chç, Can-t¬ ®· tíi gÇn c¸i "vùc th¼m" chñ nghÜa duy vËt! vËt cã thÓ c¶m thÊy ®−îc; b¶n chÊt kh«ng cã thùc tån, ®ã lµ Vµ ®©y lµ vµi thÝ dô vÒ sù phª b×nh Can-t¬ tõ phÝa t¶. Ph¬-b¸ch nh÷ng b¶n chÊt t−ëng t−îng, nh÷ng nou-men; cã thÓ vµ ph¶i tr¸ch cø Can-t¬ kh«ng ph¶i v× "thuyÕt thùc t¹i" mµ lµ v× chñ t−ëng t−îng ®Õn chóng, nh−ng Ýt ra lµ ®èi víi chóng ta, chóng nghÜa duy t©m, vµ gäi hÖ thèng triÕt häc cña Can-t¬ lµ "chñ thiÕu mÊt thùc tån, thiÕu mÊt tÝnh kh¸ch quan; ®ã lµ nh÷ng nghÜa duy t©m dùa trªn chñ nghÜa kinh nghiÖm" (Werke, II, vËt tù nã, nh÷ng vËt thùc sù nh−ng kh«ng ph¶i lµ nh÷ng vËt 296). hiÖn thùc... ThËt lµ m©u thuÉn: t¸ch rêi ch©n lý víi hiÖn thùc, hiÖn thùc víi ch©n lý!" (Werke, II, S. 302 - 303). Ph¬-b¸ch chª LËp luËn sau ®©y cña Ph¬-b¸ch vÒ Can-t¬ cã mét tÇm quan tr¸ch Can-t¬ kh«ng ph¶i v× Can-t¬ thõa nhËn vËt tù nã, mµ v× träng ®Æc biÖt. "Can-t¬ nãi: "NÕu chóng ta coi nh÷ng ®èi t−îng Can-t¬ kh«ng thõa nhËn tÝnh hiÖn thùc cña vËt tù nã, nghÜa lµ cña c¶m gi¸c cña chóng ta lµ nh÷ng hiÖn t−îng ®¬n thuÇn, - ®óng tÝnh thùc t¹i kh¸ch quan; v× Can-t¬ chØ coi vËt tù nã lµ t− nh− ng−êi ta ph¶i coi chóng lµ nh− thÕ - th× nh− vËy chóng ta t−ëng ®¬n thuÇn, lµ "b¶n chÊt t−ëng t−îng", chø kh«ng ph¶i thõa nhËn r»ng vËt tù nã lµ c¬ së cña nh÷ng hiÖn t−îng, tuy chóng lµ "b¶n chÊt cã thùc tån", nghÜa lµ nh÷ng b¶n chÊt thùc t¹i, tån ta kh«ng biÕt ®−îc chÝnh b¶n th©n vËt tù nã ®−îc cÊu thµnh t¹i thùc sù. Ph¬-b¸ch chØ trÝch Can-t¬ v× Can-t¬ ®· xa rêi chñ nh− thÕ nµo, mµ chØ biÕt ®−îc nh÷ng hiÖn t−îng cña nã, nghÜa nghÜa duy vËt. lµ chØ biÕt c¸i ph−¬ng thøc t¸c ®éng (affiziert) cña c¸i ch−a biÕt ®ã vµo c¸c gi¸c quan cña chóng ta. Nh− vËy, do thõa nhËn sù tån Ngµy 26 th¸ng Ba 1858, Ph¬-b¸ch viÕt cho B«-lin: "TriÕt häc t¹i cña nh÷ng hiÖn t−îng, lý tÝnh cña chóng ta ®ång thêi còng cña Can-t¬ lµ c¶ mét m©u thuÉn, nã nhÊt thiÕt kh«ng tr¸nh khái thõa nhËn sù tån t¹i cña vËt tù nã; vµ trong chõng mùc ®ã chóng dÉn tíi chñ nghÜa duy t©m cña PhÝch-tª hay tíi thuyÕt c¶m gi¸c"; ta cã thÓ nãi r»ng kh«ng nh÷ng ng−êi ta ®−îc phÐp, mµ cßn cÇn kÕt luËn thø nhÊt "thuéc vÒ dÜ v·ng", kÕt luËn thø hai "thuéc vÒ hiÖn t¹i vµ t−¬ng lai" (Grün, l.c. 1), II, 49). Nh− chóng ta ®· thÊy, ph¶i h×nh dung cho ®−îc nh÷ng b¶n chÊt n»m ë c¬ së cña nh÷ng Ph¬-b¸ch bªnh vùc thuyÕt c¶m gi¸c kh¸ch quan, nghÜa lµ chñ hiÖn t−îng, tøc nh÷ng b¶n chÊt chØ lµ t−ëng t−îng th«i""... Sau nghÜa duy vËt. B−íc chuyÓn míi, tõ Can-t¬ quay trë l¹i thuyÕt khi ®· chän ra mét ®o¹n v¨n cña Can-t¬ trong ®ã vËt tù nã chØ ®−îc bÊt kh¶ tri vµ chñ nghÜa duy t©m, vµ quay trë l¹i Hi-um vµ BÐc- xem xÐt mét c¸ch ®¬n gi¶n lµ mét vËt t−ëng t−îng, tøc mét b¶n chÊt t−ëng t−îng, chø kh«ng ph¶i lµ mét thùc t¹i, Ph¬-b¸ch liÒn _________________________________________________________________________________ tËp trung vµo ®ã tÊt c¶ sù phª ph¸n cña «ng. ¤ng nãi: "... Nh− 1) - Gruyn, s¸ch ®· dÉn
  5. V.I. Lª-nin Nh÷ng nhµ triÕt häc duy t©m 244 245 cli, tÊt nhiªn, lµ mét b−íc ph¶n ®éng, ngay c¶ xÐt theo quan ®iÓm xuyªn trong giíi tù nhiªn, còng kh«ng coi vËt chÊt vµ tinh thÇn cña Ph¬-b¸ch. Vµ m«n ®å nhiÖt t×nh cña Ph¬-b¸ch lµ An-brÕch lµ nh÷ng vËt kh¸c nhau vÒ c¨n b¶n, mµ coi ®ã chØ lµ nh÷ng mÆt Rau, ng−êi thõa kÕ nh÷ng −u ®iÓm còng nh− nh÷ng khuyÕt cña cïng mét vËt, vµ v× vËy, ng−êi ®ã kh«ng cÇn dïng ®Õn ®iÓm cña Ph¬-b¸ch - nh÷ng khuyÕt ®iÓm mµ M¸c vµ ¡ng-ghen nh÷ng thñ thuËt ®Æc biÖt nµo ®Ó lµm cho tinh thÇn vµ vËt tiÕp ®· kh¾c phôc, - ®· phª ph¸n Can-t¬ hoµn toµn theo tinh thÇn hîp víi nhau"*. cña Ph¬-b¸ch: "TriÕt häc cña Can-t¬ lµ mËp mê n−íc ®«i, nã Sau ®ã, nh− chóng ta ®· thÊy, ¡ng-ghen chª tr¸ch Can-t¬ ®· võa duy vËt l¹i võa duy t©m, vµ c¸i b¶n tÝnh n−íc ®«i Êy lµ c¸i ®i theo thuyÕt bÊt kh¶ tri, chø kh«ng chª tr¸ch «ng ta ®· rêi bá ch×a khãa ®Ó hiÓu b¶n chÊt cña triÕt häc ®ã. Víi t− c¸ch lµ nhµ thuyÕt bÊt kh¶ tri triÖt ®Ó. Ng−êi häc trß cña ¡ng-ghen lµ La-ph¸c-g¬ duy vËt hay lµ nhµ kinh nghiÖm, Can-t¬ còng kh«ng thÓ tr¸nh ®· luËn chiÕn, n¨m 1900, víi nh÷ng ng−êi theo thuyÕt Can-t¬ kh«ng thõa nhËn c¸c vËt tån t¹i (Wesenheit) ë ngoµi chóng ta. (trong ®ã cã S¸c-l¬ R¸p-p«-po): Nh−ng víi t− c¸ch lµ nhµ duy t©m, «ng ta ®· kh«ng thÓ rêi bá "... Håi ®Çu thÕ kû XIX, sau khi ®· hoµn thµnh sù nghiÖp c¸i ®Þnh kiÕn cho r»ng linh hån lµ mét c¸i g× hoµn toµn kh¸c víi ph¸ huû cã tÝnh chÊt c¸ch m¹ng, giai cÊp t− s¶n ë n−íc ta ®· nh÷ng sù vËt ®−îc c¶m biÕt. Nh÷ng vËt hiÖn thùc còng tån t¹i b¾t ®Çu phñ nhËn triÕt häc V«n-te cña hä; ®¹o Thiªn chóa mµ nh− tinh thÇn con ng−êi c¶m biÕt chóng. VËy, b»ng c¸ch nµo Sa-t«-bri-¨ng ®· t« vÏ (peinturlurait) b»ng nh÷ng mµu s¾c mµ c¸i tinh thÇn Êy tiÕn ®−îc gÇn ®Õn nh÷ng vËt hoµn toµn l·ng m¹n, ®· thÞnh hµnh trë l¹i, vµ Xª-ba-xtiªng MÐc-xi-ª ®· kh¸c víi nã? Can-t¬ dïng thñ thuËt sau ®©y: tinh thÇn cã mét nhËp khÈu chñ nghÜa duy t©m cña Can-t¬ ®Ó gi¸ng mét ®ßn sè nhËn thøc a priori, nhê ®ã vËt ph¶i xuÊt hiÖn ®èi víi tinh chÝ m¹ng vµo chñ nghÜa duy vËt cña ph¸i b¸ch khoa, mµ nh÷ng thÇn ®óng nh− nã ®· xuÊt hiÖn tr−íc tinh thÇn. Cho nªn, viÖc ta nhµ tuyªn truyÒn chñ nghÜa ®ã ®· bÞ R«-be-xpi-e ®−a lªn ®o¹n hiÓu biÕt ®−îc nh÷ng sù vËt ®óng nh− ta ®ang hiÓu biÕt chóng, ®Çu ®µi. lµ mét s¸ng t¹o cña chóng ta. V× tinh thÇn ®ang tró ë trong Vµo cuèi thÕ kû XIX, mét thÕ kû ®−îc mÖnh danh trong lÞch ng−êi chóng ta ch¼ng qua chØ lµ tinh thÇn cña Chóa trêi, vµ sö lµ thÕ kû cña giai cÊp t− s¶n, c¸c nhµ trÝ thøc m−u toan lÊy còng nh− Chóa trêi ®· s¸ng t¹o ra thÕ giíi tõ h− v«, tinh thÇn triÕt häc Can-t¬ ®Ó ®Ì bÑp chñ nghÜa duy vËt cña M¸c vµ ¡ng-ghen. con ng−êi còng, tõ nh÷ng vËt, s¸ng t¹o ra c¸i mµ b¶n th©n Phong trµo ph¶n ®éng nµy ®· b¾t ®Çu ë §øc, - nãi nh− thÕ khÝ nh÷ng vËt ®ã kh«ng cã. Nh− vËy, Can-t¬ ®¶m b¶o cho vËt hiÖn khiÕm nh· ®èi víi c¸c nhµ x· héi chñ nghÜa chØnh thÓ cña chóng ta thùc tån t¹i nh− lµ "vËt tù nã". §èi víi Can-t¬, linh hån lµ cÇn lµ nh÷ng ng−êi muèn dµnh toµn bé danh dù Êy cho ng−êi s¸ng thiÕt, v× ®èi víi «ng ta tÝnh bÊt diÖt lµ mét tiÒn ®Ò ®¹o ®øc. Th−a lËp ra tr−êng ph¸i cña hä lµ Ma-lon. ThËt ra b¶n th©n Ma-lon lµ c¸c ngµi - h−íng vµo nh÷ng ng−êi theo thuyÕt Can-t¬ míi, nãi thuéc tr−êng ph¸i cña Huª-khbÐc, BÐc-stanh vµ c¸c m«n ®å kh¸c chung, vµ ®Æc biÖt lµ h−íng vµo A. Lan-ghª, mét ng−êi hå ®å ®· xuyªn t¹c "LÞch sö chñ nghÜa duy vËt", Rau nãi - "vËt tù nã" lµ c¸i ph©n biÖt chñ nghÜa duy t©m cña Can-t¬ víi chñ nghÜa * A lbrecht Rau. " Ludwig Feuerbach's Philosophie, die Natur- duy t©m cña BÐc-cli: nã lµ c¸i cÇu b¾c tõ chñ nghÜa duy t©m sang forschung und die philosophische Kritik der Gegenwart", Leipzig, chñ nghÜa duy vËt. - T«i phª b×nh triÕt häc Can-t¬ nh− thÕ ®Êy, 1882, SS. 87 - 891). ai b¸c bá ®−îc th× cø b¸c bá... §èi víi ng−êi duy vËt th× sù ph©n _________________________________________________________________________________ biÖt gi÷a nhËn thøc a priori vµ "vËt tù nã" lµ hoµn toµn thõa: bÊt 1) An-brÕch Rau. "TriÕt häc cña Lót-vÝch Ph¬-b¸ch, khoa häc tù nhiªn cø ë ®©u, ng−êi duy vËt còng kh«ng c¾t ®øt nh÷ng liªn hÖ th−êng hiÖn ®¹i vµ sù phª ph¸n triÕt häc hiÖn ®¹i", Lai-pxÝch, 1882, tr. 87 - 89.
  6. V.I. Lª-nin Nh÷ng nhµ triÕt häc duy t©m 246 247 cña §uy-rinh, lµ bän, ë Xuy-rÝch, ®· b¾t ®Çu c¶i c¸ch chñ nghÜa thËt sù tån t¹i vµ nÕu ®· s¸ng t¹o ra thÕ giíi, th× còng kh«ng thÓ M¸c". (ë ®©y La-ph¸c-g¬ nãi ®Õn mét trµo l−u t− t−ëng cã tiÕng lµm ®−îc h¬n thÕ"*. trong néi bé chñ nghÜa x· héi ë §øc vµo kho¶ng nöa sau nh÷ng Chóng t«i ®· m¹n phÐp trÝch dÉn ®o¹n v¨n dµi ®ã, ®Ó chØ râ n¨m 70 thÕ kû XIX 71.) "Ph¶i tÝnh tr−íc ®Õn c¸i viÖc Gi«-re-x¬, r»ng La-ph¸c-g¬ ®· hiÓu ¡ng-ghen nh− thÕ nµo vµ ®· phª b×nh Phuèc-ni-e vµ c¸c ng−êi trÝ thøc nhµ ta còng sÏ ®em Can-t¬ ra Can-t¬ tõ phÝa t¶ nh− thÕ nµo, kh«ng ph¶i vÒ nh÷ng mÆt lµm cho mµ thÕt chóng ta, khi hä ®· lµm quen ®−îc víi nh÷ng thuËt thuyÕt Can-t¬ kh¸c víi häc thuyÕt Hi-um, mµ vÒ nh÷ng mÆt chung ng÷ cña Can-t¬... R¸p-p«-po ®· lÇm khi «ng ta qu¶ quyÕt r»ng cho c¶ Can-t¬ vµ Hi-um; kh«ng ph¶i vÒ viÖc thõa nhËn vËt tù nã, M¸c thõa nhËn "cã sù ®ång nhÊt gi÷a ý niÖm vµ thùc t¹i". Tr−íc mµ vÒ c¸i quan ®iÓm ch−a h¼n lµ duy vËt chñ nghÜa vÒ vËt tù nã. hÕt, kh«ng bao giê chóng ta dïng nh÷ng s¸o ng÷ siªu h×nh ®ã. Sau cïng, c¶ C. Cau-xky trong cuèn "Lu©n lý häc", còng ®· ý niÖm còng hiÖn thùc nh− kh¸ch thÓ, ý niÖm lµ ph¶n ¸nh cña ®øng trªn mét quan ®iÓm hoµn toµn ng−îc l¹i víi quan ®iÓm kh¸ch thÓ vµo trong ®Çu ãc... §Ó gi¶i trÝ (rÐcrÐer) mét chót cho cña Hi-um vµ BÐc-cli, ®Ó phª ph¸n Can-t¬. Chèng l¹i nhËn thøc nh÷ng ®ång chÝ nµo cÇn ph¶i lµm quen víi triÕt häc t− s¶n, t«i luËn cña Can-t¬, Cau-xky viÕt: "T«i tr«ng thÊy mµu xanh, mµu sÏ tr×nh bµy cho hä thÊy vÊn ®Ò næi tiÕng Êy, - mét vÊn ®Ò ®· ®á, mµu tr¾ng, nh− thÕ lµ do nh÷ng ®Æc tÝnh cña n¨ng lùc thÞ hÕt søc lµm bËn t©m trÝ nh÷ng nhµ duy linh, - lµ ë chç nµo... gi¸c cña t«i. Nh−ng sù kh¸c nhau gi÷a mµu xanh vµ mµu ®á chøng tá mét c¸i g× ë bªn ngoµi t«i, mét sù kh¸c nhau cã thËt Mét ng−êi thî ¨n mét chiÕc xóc xÝch vµ lÜnh 5 phr¨ng tiÒn gi÷a c¸c sù vËt... Nh÷ng mèi liªn quan vµ nh÷ng kh¸c biÖt gi÷a c«ng mét ngµy, biÕt rÊt râ r»ng m×nh bÞ chñ ¨n c¾p vµ m×nh b¶n th©n nh÷ng sù vËt mµ nh÷ng quan niÖm c¸ biÖt vÒ kh«ng ®−îc nu«i sèng b»ng thÞt lîn; r»ng l·o chñ lµ tªn ¨n c¾p vµ xóc gian vµ thêi gian chØ ra cho t«i thÊy... ®Òu lµ nh÷ng mèi liªn xÝch th× cã vÞ ngon vµ bæ cho th©n thÓ. - Nh−ng ng−êi ngôy biÖn quan vµ nh÷ng kh¸c biÖt cã thËt cña thÕ giíi bªn ngoµi; chóng t− s¶n, - dï h¾n mang tªn lµ Pi-r«ng, Hi-um hoÆc Can-t¬ th× kh«ng do tÝnh chÊt cña n¨ng lùc nhËn thøc cña t«i quy ®Þnh... còng thÕ, - nãi r»ng: kh«ng ph¶i thÕ ®©u, ý kiÕn cña ng−êi thî trong tr−êng hîp Êy" (nÕu thuyÕt cña Can-t¬ vÒ tÝnh quan niÖm Êy lµ ý kiÕn riªng, tøc lµ ý kiÕn chñ quan; ng−êi Êy cã thÓ tin cña thêi gian vµ cña kh«ng gian lµ ®óng), "chóng ta sÏ kh«ng mét c¸ch còng cã lý r»ng ng−êi chñ lµ ©n nh©n cña m×nh vµ xóc thÓ biÕt mét chót nµo vÒ thÕ giíi ë bªn ngoµi chóng ta, thËm chÝ xÝch ®−îc lµm b»ng da b¨m nhá, v× ng−êi Êy kh«ng thÓ biÕt chóng ta còng sÏ kh«ng thÓ biÕt thÕ giíi ®ã cã tån t¹i hay ®−îc vËt tù nã... kh«ng" (tr. 33 - 34, b¶n dÞch tiÕng Nga). VÊn ®Ò ®Æt ra kh«ng ®óng, vµ khã kh¨n cña vÊn ®Ò còng chÝnh Nh− vËy, toµn bé tr−êng ph¸i cña Ph¬-b¸ch, cña M¸c vµ cña lµ ë ®ã... Muèn nhËn thøc kh¸ch thÓ, con ng−êi tr−íc hÕt ph¶i kiÓm ¡ng-ghen ®· t¸ch khái Can-t¬ vÒ phÝa t¶, ®i ®Õn phñ nhËn tra xem c¶m gi¸c cña m×nh cã lõa dèi m×nh kh«ng... C¸c nhµ hãa hoµn toµn mäi chñ nghÜa duy t©m vµ mäi thuyÕt bÊt kh¶ tri. häc ®· ®i xa h¬n, hä ®· ®i s©u vµo c¸c vËt thÓ, ®· ph©n tÝch chóng, Cßn ph¸i Ma-kh¬ ë n−íc ta th× ®i theo khuynh h−íng ph¶n ®éng ®· ph©n gi¶i chóng thµnh nguyªn tè, råi sau ®ã l¹i lµm mét c«ng viÖc ng−îc l¹i, tøc lµ tæng hîp, hä ®· t¹o ra vËt thÓ b»ng * Paul Lafargue. "Le matÐrialisme de Marx et l'idÐalisme de Kant", c¸c nguyªn tè cña chóng: tõ khi con ng−êi cã thÓ tõ nh÷ng ®¨ng trªn "Le Socialiste" 72, ngµy 25 th¸ng Hai 19001). nguyªn tè ®ã t¹o ra nh÷ng vËt thÓ ®Ó cho m×nh sö dông, th× _________________________________________________________________________________ nh− ¡ng-ghen ®· nãi, con ng−êi cã thÓ cho r»ng m×nh biÕt ®−îc 1) P«n La-ph¸c-g¬. "Chñ nghÜa duy vËt cña M¸c vµ chñ nghÜa duy t©m vËt tù nã. §øc Chóa trêi cña nh÷ng ng−êi theo ®¹o C¬-®èc, nÕu cña Can-t¬", ®¨ng trªn b¸o "Ng−êi x· héi chñ nghÜa".
  7. V.I. Lª-nin Nh÷ng nhµ triÕt häc duy t©m 248 249 trong triÕt häc, ®i theo Ma-kh¬ vµ A-vª-na-ri-ót lµ nh÷ng ng−êi nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n lµ thuyÕt thùc chøng. Sau cïng, nh¾c ®Õn tªn cña ¤-guy-xt¬ C«ng-t¬ vµ cña HÐc-bíc Xpen-x¬ ®øng vÒ quan ®iÓm cña Hi-um vµ BÐc-cli mµ chØ trÝch Can-t¬. th× còng lµ v« lý, v× chñ nghÜa M¸c kh«ng b¸c bá chç kh¸c nhau DÜ nhiªn, mäi ng−êi c«ng d©n, vµ ®Æc biÖt lµ mäi ng−êi trÝ thøc, gi÷a ng−êi thùc chøng nµy víi ng−êi thùc chøng kh¸c, mµ b¸c ®Òu cã quyÒn thiªng liªng theo ®u«i bÊt cø mét nhµ t− t−ëng bá chç gièng nhau gi÷a hä, chç lµm cho mét nhµ triÕt häc thµnh ph¶n ®éng nµo. Nh−ng nÕu cã nh÷ng ng−êi ®· hoµn toµn ®o¹n nhµ thùc chøng, chø kh«ng thµnh nhµ duy vËt. tuyÖt víi ngay c¶ nh÷ng c¬ së cña chñ nghÜa M¸c vÒ triÕt häc, råi l¹i móa may quay cuång, l¹i trén lÉn mäi c¸i, l¹i quanh co, Anh chµng V«-r«-si-lèp cña chóng ta cÇn ®Õn tÊt c¶ c¸i ®èng l¹i cam ®oan r»ng hä "còng" lµ nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt vÒ triÕt tõ ®ã ®Ó "mª hoÆc" b¹n ®äc, lµm ï tai b¹n ®äc b»ng nh÷ng tiÕng häc, r»ng hä "gÇn nh−" ®ång ý víi M¸c vµ chØ "bæ sung" M¸c lÎng kÎng cña thuËt ng÷, ®¸nh l¹c h−íng sù chó ý cña b¹n ®äc mét chót th«i, th× ®ã lµ mét c¶nh t−îng hoµn toµn khã coi. ®Õn thùc chÊt cña vÊn ®Ò vµ lµm cho hä chØ chó ý ®Õn nh÷ng ®iÒu nhá nhÆt. ThÕ mµ, thùc chÊt ®ã cña vÊn ®Ò l¹i lµ ë sù bÊt ®ång 2. "Nhµ kinh nghiÖm t−îng tr−ng" c¨n b¶n cña chñ nghÜa duy vËt víi toµn bé trµo l−u réng r·i cña thuyÕt thùc chøng, trong ®ã cã c¶ ¤. C«ng-t¬ vµ H. Xpen-x¬, c¶ I-u-skª-vÝch ®· chÕ giÔu Mi-khai-lèp-xki vµ nhiÒu ng − êi theo thuyÕt Can-t¬ míi, c¶ "nhµ kinh nghiÖm phª ph¸n" Ma-kh¬ vµ A-vª-na-ri-ót. ChÝnh thùc chÊt Êy cña vÊn ®Ò ®· ®−îc TsÐc-nèp nh− thÕ nµo ¡ng-ghen tr×nh bµy hÕt søc râ rµng trong cuèn "L. Ph¬-b¸ch" cña «ng khi «ng xÕp tÊt c¶ nh÷ng ng−êi theo thuyÕt Can-t¬ vµ Ngµi P. I-u-skª-vÝch viÕt: "Qu¶ thËt lµ nùc c−êi khi thÊy ngµi c¸c m«n ®å cña Hi-um thêi Êy (tøc lµ trong nh÷ng n¨m 80 cña TsÐc-nèp muèn lµm cho Mi-khai-lèp-xki, mét nhµ thùc chøng bÊt thÕ kû tr−íc) vµo trong phe nh÷ng kÎ chiÕt trung bÊt h¹nh vµ kh¶ tri, theo khuynh h−íng cña C«ng-t¬ vµ cña Xpen-x¬, thµnh nh÷ng kÎ lý sù vôn (Flohknacker, dÞch theo nghÜa ®en lµ kÎ giÕt ng−êi tiªn khu cña Ma-kh¬ vµ cña A-vª-na-ri-ót" (l. c., tr. 73). rÖp), v.v..73 Nh÷ng ®Þnh nghÜa ®ã cã thÓ vµ ph¶i ®em ¸p dông §iÒu nùc c−êi ë ®©y, tr−íc hÕt lµ sù dèt n¸t phi th−êng cña vµo nh÷ng ai, ®ã lµ ®iÒu mµ c¸c anh chµng V«-r«-si-lèp cña ngµi I-u-skª-vÝch. Còng nh− tÊt c¶ c¸c chµng V«-r«-si-lèp, «ng ta chóng ta ®· kh«ng muèn nghÜ ®Õn. Vµ v× hä kh«ng biÕt suy che giÊu sù dèt n¸t ®ã d−íi mét ®èng nh÷ng tõ vµ tªn tuæi th«ng nghÜ, nªn chóng ta sÏ ®−a ra cho hä mét sù so s¸nh râ rµng. Khi th¸i. C©u trÝch dÉn kÓ trªn lµ ë trong ®o¹n nãi vÒ mèi quan hÖ nãi ®Õn nh÷ng ng−êi theo thuyÕt Can-t¬ vµ c¸c m«n ®å cña gi÷a thuyÕt Ma-kh¬ vµ chñ nghÜa M¸c. Vµ ngµi I-u-skª-vÝch ®Ò Hi-um nãi chung, trong nh÷ng n¨m 1888 vµ 1892, ¡ng-ghen cËp tíi vÊn ®Ò nµy nh−ng kh«ng biÕt r»ng ¡ng-ghen (còng nh− mäi kh«ng nªu tªn mét ai c¶ 74. DÉn chøng duy nhÊt vÒ t¸c phÈm mµ nhµ duy vËt) coi c¸c m«n ®å cña Hi-um vµ c¸c m«n ®å cña Can- ng−êi ta thÊy trong s¸ch cña ¡ng-ghen, lµ dÉn chøng vÒ mét t¸c t¬ ®Òu lµ nh÷ng ng−êi bÊt kh¶ tri nh− nhau. Do ®ã, ®em ®èi lËp phÈm mµ «ng ®· nghiªn cøu, ®ã lµ t¸c phÈm cña St¸c-kª nãi vÒ thuyÕt bÊt kh¶ tri nãi chung víi thuyÕt Ma-kh¬, trong khi chÝnh Ph¬-b¸ch. ¡ng-ghen nãi: "St¸c-kª ®· hÕt lßng t×m c¸ch bªnh vùc Ma-kh¬ l¹i tù nhËn m×nh lµ m«n ®å cña Hi-um, th× ®ã chÝnh lµ Ph¬-b¸ch chèng l¹i nh÷ng lêi c«ng kÝch vµ nh÷ng häc thuyÕt cña dèt vÒ triÕt häc mµ th«i. Nh÷ng tiÕng "thuyÕt thùc chøng bÊt c¸c vÞ phô gi¸o hiÖn ®−¬ng lµm rïm beng ë §øc víi c¸i danh kh¶ tri" còng v« nghÜa lý, v× c¸c m«n ®å cña Hi-um ®Òu tù x−ng hiÖu lµ nhµ triÕt häc. §èi víi nh÷ng ai quan t©m ®Õn c¸i ®¸m lµ nh÷ng ng−êi thùc chøng. Chän PÕt-tx«n-t¬ lµm thÇy, ngµi hËu sinh tho¸i hãa cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc, th× ®iÒu Êy ®−¬ng I-u-skª-vÝch ®¸ng lÏ ph¶i biÕt r»ng PÕt-tx«n-t¬ ®· døt kho¸t coi chñ
  8. V.I. Lª-nin Nh÷ng nhµ triÕt häc duy t©m 250 251 ¡ng-ghen muèn "miÔn cho" c¸c c«ng nh©n §øc, tr¸nh cho nhiªn lµ quan träng; ®iÒu Êy cã thÓ lµ cÇn thiÕt cho c¶ b¶n hä khái ph¶i lµm quen mËt thiÕt víi tÊt c¶ bän phô gi¸o "giÕt th©n St¸c-kª n÷a. Nh−ng chóng t«i miÔn cho b¹n ®äc" ("Ludwig rÖp" Êy, - ®iÒu ®ã cã ®¸ng ng¹c nhiªn kh«ng? Feuerbach", S. 25 75). ¡ng-ghen biÕt miÔn cho c¸c c«ng nh©n §øc, cßn c¸c anh ¡ng-ghen muèn "miÔn cho b¹n ®äc", nghÜa lµ muèn tr¸nh chµng V«-r«-si-lèp l¹i kh«ng miÔn cho b¹n ®äc Nga. cho nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi khái c¸i viÖc lµm quen thó vÞ víi nh÷ng kÎ ba hoa tho¸i hãa vÉn tù x−ng lµ nhµ triÕt häc. Nh−ng CÇn ph¶i v¹ch ra r»ng sù kÕt hîp, vÒ thùc chÊt cã tÝnh chÊt ®¹i biÓu cña c¸i "®¸m hËu sinh tho¸i hãa Êy" lµ nh÷ng ai? chiÕt trung, Can-t¬ víi Hi-um hoÆc Hi-um víi BÐc-cli lµ cã thÓ thùc hiÖn ®−îc, cã thÓ nãi lµ víi nh÷ng tû lÖ kh¸c nhau, khi th× Më t¸c phÈm cña St¸c-kª (C. N. Starke. "Ludwig Feuerbach", ®Æc biÖt nhÊn m¹nh nh©n tè nµy, khi th× ®Æc biÖt nhÊn m¹nh Stuttgart, 18851)) chóng ta thÊy trong ®ã th−êng hay dÉn chøng nh©n tè kh¸c cña sù hçn hîp. ë trªn kia, chóng ta ®· thÊy ch¼ng nh÷ng m«n ®å cña Hi-um vµ Can-t¬. St¸c-kª t¸ch Ph¬-b¸ch h¹n, chØ cã mçi mét ng−êi theo ph¸i Ma-kh¬, lµ H. Clanh-pª-t¬, khái ®−êng lèi cña hai nhµ triÕt häc Êy. ¤ng ta ®ång thêi cßn c«ng khai thõa nhËn b¶n th©n m×nh vµ Ma-kh¬ lµ nh÷ng ng−êi trÝch dÉn A. Ri-l¬, Vin-®en-b¨ng, A. Lan-ghª (SS. 3, 18 - 19, 127 duy ng· (nghÜa lµ m«n ®å triÖt ®Ó cña BÐc-cli). Tr¸i l¹i, nhiÒu vµ c¸c trang sau). m«n ®å vµ ng−êi ñng hé Ma-kh¬ vµ A-vª-na-ri-ót, nh− PÕt-tx«n- Më quyÓn "Kh¸i niÖm cña con ng−êi vÒ thÕ giíi" cña R. A- t¬, Vin-ly, PiÕc-x¬n, nhµ kinh nghiÖm phª ph¸n Nga Lª-xª-vÝch, vª-na-ri-ót, xuÊt b¶n n¨m 1891, chóng ta ®äc thÊy ë trang 120 ng−êi Ph¸p H¨ng-ri §¬-la-croa*, vµ nh÷ng ng−êi kh¸c n÷a, ®Òu cña b¶n in lÇn thø nhÊt b»ng tiÕng §øc nh− sau: "KÕt qu¶ cuèi nhÊn m¹nh chñ nghÜa Hi-um trong c¸c quan ®iÓm cña Ma-kh¬ vµ cïng cña sù ph©n tÝch cña chóng t«i phï hîp víi kÕt qu¶ mµ cña A-vª-na-ri-ót. Chóng ta h·y lÊy thÝ dô mét nhµ b¸c häc ®Æc nh÷ng nhµ nghiªn cøu kh¸c, ch¼ng h¹n nh− E. La-a-x¬, E. Ma-kh¬, biÖt xuÊt s¾c; trong triÕt häc, «ng nµy còng kÕt hîp Hi-um víi A. Ri-l¬, V. Vun-t¬, ®· ®¹t tíi - tuy nhiªn do quan ®iÓm kh«ng gièng BÐc-cli, nh−ng l¹i nhÊn m¹nh nh÷ng nh©n tè duy vËt cña sù nhau, nªn sù phï hîp ®ã kh«ng ®−îc tuyÖt ®èi (durchgehend). hçn hîp Êy. §ã lµ nhµ khoa häc tù nhiªn trø danh ng−êi Anh, Xin xem c¶ S«-pen-hau-¬ n÷a". T. H¬-xli; «ng nµy ®· ®−a ra danh tõ "bÊt kh¶ tri" vµ ch¾c ch¾n lµ Anh chµng V«-r«-si-lèp - I-u-skª-vÝch cña chóng ta ®· chÕ ¡ng-ghen ®· nghÜ tíi «ng ta tr−íc hÕt vµ nhiÒu nhÊt, khi nãi giÔu ai ®ã? ®Õn thuyÕt bÊt kh¶ tri ë Anh. N¨m 1892, ¡ng-ghen gäi nh÷ng A-vª-na-ri-ót kh«ng hÒ m¶y may nghi ngê sù gÇn gòi vÒ ng−êi bÊt kh¶ tri kiÓu Êy lµ "nh÷ng nhµ duy vËt xÊu hæ" 76. Trong nguyªn t¾c cña m×nh víi nh÷ng ng−êi theo thuyÕt Can-t¬ lµ Ri-l¬ t¸c phÈm cña m×nh, nhan ®Ò: "Chñ nghÜa tù nhiªn vµ thuyÕt bÊt kh¶ vµ La-a-x¬ vµ víi nhµ duy t©m Vun-t¬, - gÇn gòi kh«ng ph¶i vÒ tri", Giªm-x¬ O¸c-®¬, mét nhµ duy linh ng−êi Anh, ®· chñ yÕu mét vÊn ®Ò chi tiÕt, mµ vÒ "kÕt qu¶ cuèi cïng" cña chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n. ¤ng ta kÓ ®Õn Ma-kh¬ trong hai ng−êi * "BibliothÌque du congrÌs international de philosophie" vol. IV. Henri theo thuyÕt Can-t¬. ThËt thÕ, khi Ri-l¬ vµ La-a-x¬ chØnh lý Can- Delacroix. "David Hume et la philosophie critique"1). T¸c gi¶ s¾p xÕp A-vª- t¬ theo tinh thÇn cña Hi-um, cßn Ma-kh¬ vµ A-vª-na-ri-ót l¹i na-ri-ót vµ nh÷ng ng−êi néi t¹i luËn ë §øc, S. R¬-nu-vi-ª vµ tr−êng ph¸i cña chØnh lý Hi-um theo tinh thÇn cña BÐc-cli, nh− thÕ h¸ ch¼ng «ng ta (ph¸i "phª ph¸n míi") ë Ph¸p vµo lo¹i nh÷ng ng−êi theo Hi-um. ph¶i hä lµ cïng mét giuéc víi nhau hay sao? _________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________ 1) "Tïng th− cña ®¹i héi quèc tÕ triÕt häc", t. IV. H¨ng-ri §¬-la-croa. 1) - C. N. St¸c-kª. "Lót-vÝch Ph¬-b¸ch", Stót-ga, 1885. "§a-vÝt Hi-um vµ triÕt häc phª ph¸n".
  9. V.I. Lª-nin Nh÷ng nhµ triÕt häc duy t©m 252 253 r»ng ®ã lµ mét "siªu h×nh häc" ®· v−ît qu¸ mét c¸ch kh«ng c«ng kÝch "nhµ l·nh tô khoa häc cña ph¸i bÊt kh¶ tri" (vol. II, p. chÝnh ®¸ng nh÷ng "nhãm c¶m gi¸c". Vµ còng chÝnh «ng H¬- 229), lµ H¬-xli, vµ «ng ta ®· x¸c nhËn lêi nhËn xÐt cña ¡ng-ghen xli Êy ®· viÕt: "NÕu t«i ph¶i chän chñ nghÜa duy vËt tuyÖt ®èi khi «ng ta nãi: "C¸i xu h−íng cña H¬-xli muèn thõa nhËn vÞ trÝ hay chñ nghÜa duy t©m tuyÖt ®èi, th× buéc lßng t«i ph¶i chän thø nhÊt cña c¸i vËt lý" (nãi theo Ma-kh¬ lµ "chuçi yÕu tè") chñ nghÜa thø hai...". "§iÒu duy nhÊt mµ chóng ta biÕt ®−îc "th−êng ®−îc diÔn ®¹t mét c¸ch rÊt râ rµng ®Õn nçi ë ®©y c¬ hå mét c¸ch ch¾c ch¾n, ®ã lµ sù tån t¹i cña thÕ giíi tinh thÇn" (J. kh«ng thÓ nãi ®Õn hiÖn t−îng song song. MÆc dÇu H¬-xli hÕt Ward, II, 216, nh− trªn). søc h¨ng h¸i cù tuyÖt danh hiÖu lµ nhµ duy vËt, c¸i danh hiÖu Còng nh− triÕt häc cña Ma-kh¬, triÕt häc cña H¬-xli lµ mét nhôc nh· cho thuyÕt bÊt kh¶ tri trong tr¾ng cña «ng ta, t«i vÉn mí hçn hîp chñ nghÜa Hi-um vµ chñ nghÜa BÐc-cli. Nh−ng ë kh«ng thÊy mét t¸c gi¶ nµo xøng ®¸ng h¬n víi danh hiÖu Êy" H¬-xli, nh÷ng lêi c«ng kÝch theo kiÓu BÐc-cli chØ lµ ngÉu nhiªn, (vol. II, p. 30 - 31). Vµ ®Ó chøng thùc luËn ®iÓm cña m×nh, Giªm- cßn thuyÕt bÊt kh¶ tri cña «ng ta l¹i lµ c¸i l¸ nho che ®Ëy chñ x¬ O¸c-®¬ trÝch dÉn nh÷ng lêi tuyªn bè cña H¬-xli nh− sau: nghÜa duy vËt cña «ng ta. ë Ma-kh¬, "mµu s¾c" cña sù hçn hîp "TÊt c¶ nh÷ng ai hiÓu biÕt lÞch sö cña khoa häc ®Òu sÏ ®ång ý l¹i kh¸c, vµ còng nhµ duy linh O¸c-®¬ Êy, c«ng kÝch kÞch liÖt r»ng nh÷ng tiÕn bé cña khoa häc x−a nay vÉn cã ý nghÜa vµ giê H¬-xli, l¹i vç vai A-vª-na-ri-ót vµ Ma-kh¬ mét c¸ch ©u yÕm. ®©y, h¬n bao giê hÕt, l¹i cµng cã ý nghÜa lµ sù më réng ph¹m vi cña c¸i mµ chóng ta gäi lµ vËt chÊt vµ tÝnh nh©n qu¶, vµ phï 3. nh÷ng ng−êi néi t¹i luËn, hîp víi ®iÒu ®ã lµ sù lo¹i trõ dÇn dÇn ra khái tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc b¹n chiÕn ®Êu cña Ma-kh¬ vµ cña A-vª-na-ri-ót cña t− t−ëng loµi ng−êi nh÷ng c¸i mµ chóng ta gäi lµ tinh thÇn vµ tÝnh tù ph¸t". Hay lµ: "Dï chóng ta cã diÔn t¶ nh÷ng hiÖn Khi bµn ®Õn chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n, chóng t«i ®· t−îng vËt chÊt b»ng nh÷ng thuËt ng÷ tinh thÇn, hoÆc nh÷ng kh«ng thÓ tr¸nh nhiÒu lÇn dÉn chøng c¸c nhµ triÕt häc cña hiÖn t−îng tinh thÇn b»ng nh÷ng thuËt ng÷ vËt chÊt ch¨ng n÷a, tr−êng ph¸i gäi lµ néi t¹i, mµ c¸c ®¹i biÓu chñ yÕu lµ Sóp-pª, ®iÒu ®ã kh«ng quan träng, - c¶ hai c¸ch biÓu hiÖn Êy ®Òu ®óng L¬-cle, Rem-kª vµ Su-bÐc - D«n-®¬n. B©y giê cÇn ph¶i xem xÐt theo mét ý nghÜa t−¬ng ®èi nµo ®ã" ("nh÷ng phøc hîp yÕu tè t−¬ng nh÷ng mèi quan hÖ cña chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n víi ®èi æn ®Þnh", theo Ma-kh¬). "Nh−ng ®øng trªn quan ®iÓm cña nh÷ng ng−êi néi t¹i luËn vµ b¶n chÊt cña triÕt häc mµ nh÷ng tiÕn bé khoa häc, th× thuËt ng÷ duy vËt chñ nghÜa lµ thÝch ®¸ng nhµ néi t¹i luËn truyÒn b¸. h¬n vÒ mäi ph−¬ng diÖn. Bëi v× nã nèi liÒn t− t−ëng víi nh÷ng N¨m 1902, Ma-kh¬ viÕt: "... HiÖn nay, t«i thÊy nhiÒu nhµ hiÖn t−îng kh¸c cña thÕ giíi... cßn thuËt ng÷ ng−îc l¹i tøc cã triÕt häc, nhiÒu nhµ thùc chøng, nhiÒu nhµ kinh nghiÖm phª ph¸n, tÝnh chÊt duy linh th× hoµn toµn kh«ng cã néi dung (utterly nhiÒu ng−êi theo triÕt häc néi t¹i vµ c¶ mét sè rÊt Ýt nhµ khoa barren) vµ kh«ng ®−a tíi c¸i g× c¶, ngoµi sù hå ®å vµ hçn ®én... häc tù nhiªn, tuy kh«ng quen biÕt nhau, nh−ng ®Òu ®· b¾t ®Çu Ng−êi ta kh«ng thÓ nghi ngê r»ng khoa häc ngµy cµng tiÕn bé th× më nh÷ng con ®−êng míi gÇn nh− cïng quy tô vµo mét ®iÓm, mÆc tÊt c¶ c¸c hiÖn t−îng cña giíi tù nhiªn sÏ ngµy cµng ®−îc diÔn ®¹t dÇu cã nhiÒu sù kh¸c nhau vÒ mÆt c¸ nh©n" ("Ph©n tÝch c¸c c¶m mét c¸ch réng r·i h¬n, chÝnh x¸c h¬n, b»ng nh÷ng c«ng thøc gi¸c", tr. 9). Mét lµ, ta ph¶i ghi nhí ë ®©y lêi thó nhËn thµnh hay b»ng nh÷ng t−îng tr−ng duy vËt chñ nghÜa" (I, 17 - 19). thËt hiÕm cã cña Ma-kh¬ cho r»ng cã mét sè rÊt Ýt nhµ khoa häc §ã lµ lËp luËn cña «ng H¬-xli, "nhµ duy vËt xÊu hæ", «ng ta v« tù nhiªn ®i theo triÕt häc cña Hi-um - BÐc-cli, c¸i triÕt häc gäi lµ luËn thÕ nµo còng kh«ng muèn thõa nhËn chñ nghÜa duy vËt, cho "míi", nh−ng kú thËt rÊt cò. Hai lµ, quan ®iÓm cña Ma-kh¬ coi
  10. V.I. Lª-nin Nh÷ng nhµ triÕt häc duy t©m 254 255 c¸i triÕt häc "míi" Êy lµ mét trµo l−u réng lín, trong ®ã nh÷ng II, 321), «ng nµy lµ mét m«n ®å næi tiÕng cña Ma-kh¬ vµ cã lÏ lµ ng−êi néi t¹i luËn ®øng ngang hµng víi nh÷ng ng−êi kinh ng−êi duy nhÊt lÊy lµm xÊu hæ v× cã mét ng−êi th©n thuéc nh− nghiÖm phª ph¸n vµ nh÷ng ng−êi thùc chøng, quan ®iÓm Êy lµ Sóp-pª vµ t×m c¸ch c¾t ®øt liªn hÖ vÒ nguyªn t¾c víi Sóp-pª, cùc kú quan träng. Trong lêi tùa b¶n dÞch tiÕng Nga cuèn "Ph©n ®iÒu nµy ®· lµm cho «ng ta bÞ vÞ thÇy yªu quý cña m×nh lµ A- tÝch c¸c c¶m gi¸c" (1906), Ma-kh¬ nh¾c l¹i: "Nh− thÕ lµ cã mét vª-na-ri-ót khiÓn tr¸ch. A-vª-na-ri-ót ®· viÕt nh÷ng lêi ®· nªu phong trµo chung ®−¬ng thµnh h×nh" (tr. 4)... ë chç kh¸c, «ng ta trªn kia vÒ Sóp-pª, trong mét bµi b×nh luËn vÒ bµi b¸o cña Vin- l¹i nãi: "T«i rÊt gÇn gòi víi nh÷ng m«n ®å cña triÕt häc néi t¹i... ly chèng l¹i Sóp-pª, ®ång thêi ®· nãi thªm r»ng lêi phª ph¸n T«i kh«ng t×m thÊy ë trong quyÓn s¸ch nµy ("Kh¸i luËn vÒ lý cña Vin-ly "cã lÏ lµ gay g¾t qu¸ møc cÇn thiÕt" ("Viertljschr. f. w. luËn nhËn thøc vµ l«-gÝch" cña Sóp-pª) mét ®iÒu nµo mµ t«i Ph.", 18. Jahrg., 1894, S. 29; bµi cña Vin-ly chèng Sóp-pª còng kh«ng vui lßng t¸n thµnh, cã lÏ chØ trõ mét vµi ®iÓm nhá cÇn ®¨ng trong sè ®ã). ph¶i söa ®æi th«i" (46). Ma-kh¬ còng cho r»ng Su-bÐc - D«n-®¬n Trªn ®©y, chóng ta ®· biÕt nh÷ng nhµ kinh nghiÖm phª ph¸n ®i theo nh÷ng "®−êng lèi rÊt gÇn gòi" (tr 4); vµ «ng ta thËm chÝ ®¸nh gi¸ nh÷ng ng−êi theo thuyÕt néi t¹i nh− thÕ nµo; b©y giê ®Ò tÆng Vin-hem Sóp-pª t¸c phÈm triÕt häc míi nhÊt, cã thÓ nãi chóng ta h·y xem sù ®¸nh gi¸ cña nh÷ng ng−êi néi t¹i vÒ nh÷ng lµ tæng hîp cña m×nh: "NhËn thøc vµ sai lÇm". nhµ kinh nghiÖm phª ph¸n. Chóng ta ®· l−u ý tíi lêi phª ph¸n A-vª-na-ri-ót, mét nhµ s¸ng lËp kh¸c cña chñ nghÜa kinh cña L¬-cle n¨m 1879. N¨m 1882, Su-bÐc - D«n-®¬n ®· nãi mét c¸ch nghiÖm phª ph¸n, ®· viÕt vµo n¨m 1894 r»ng mèi c¶m t×nh cña th¼ng th¾n sù "®ång ý" cña «ng ta "mét phÇn nµo víi PhÝch-tª Sóp-pª ®èi víi chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n lµm cho «ng ta cha" (nghÜa lµ víi ng−êi ®¹i biÓu næi tiÕng cña chñ nghÜa duy t©m "khoan kho¸i" vµ "phÊn khëi", vµ "sù kh¸c nhau" (Differenz) gi÷a chñ quan lµ Gi«-han Gèt-lÝp PhÝch-tª, «ng nµy cã ng−êi con trai còng «ng ta vµ Sóp-pª "cã lÏ chØ nhÊt thêi th«i" (vielleicht nur einstweilen lµ mét nhµ triÕt häc ®¸ng th−¬ng h¹i nh− con trai cña I-«-xÝp noch bestehend)*. Sau cïng, I. PÕt-tx«n-t¬ (häc thuyÕt cña «ng §Ýt-x¬-ghen), råi "víi Sóp-pª, L¬-cle, A-vª-na-ri-ót vµ, phÇn nµo nµy ®−îc V. Lª-xª-vÝch coi lµ tuyÖt ®Ønh cña chñ nghÜa kinh víi Rem-kª"; «ng ta ®Æc biÖt −a dÉn chøng Ma-kh¬ ("Erh. d. Arb."1)) nghiÖm phª ph¸n) ®· tuyªn bè tr¾ng ra r»ng nh÷ng l·nh tô cña ®Ó chèng l¹i "siªu h×nh häc cña khoa häc lÞch sö tù nhiªn"*, tõ ng÷ khuynh h−íng "míi" chÝnh lµ tam vÞ nhÊt thÓ: Sóp-pª, Ma-kh¬ mµ tÊt c¶ nh÷ng phô gi¸o vµ gi¸o s− ph¶n ®éng ë §øc ®Òu dïng vµ A-vª-na-ri-ót ("Einführung in die Philosophie der reinen ®Ó gäi chñ nghÜa duy vËt cña khoa häc lÞch sö tù nhiªn. N¨m 1893, Erfahrung", Bd. II, 1904, S. 2952), vµ "D. Weltproblem", 1906, S. V sau khi cuèn "Kh¸i niÖm cña con ng−êi vÒ thÕ giíi" cña A-vª-na- vµ 1463)). Vµ PÕt-tx«n-t¬ kiªn quyÕt chèng l¹i R. Vin-ly ("Einf.", * Dr. Richard von Schubert-Soldern. "Über Transcendenz des Objects * "Vierteljahrsschrift für wissenschaftliche Philosophie", 1894, 18. Jahrg, und Subjects", 1882, S. 37 vµ § 5 . Cïng t¸c gi¶: "Grundlagen einer Heft I, S. 291). Erkenntnistheorie", 1884, S. 32). _________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________ 1) "T¹p chÝ triÕt häc khoa häc hµng quý", 1894, xuÊt b¶n n¨m thø 18, 1) quyÓn I, tr. 29. - "Die Geschichte und die Wurzel des Satzes von der Erhaltung der 2) - "Giíi thiÖu triÕt häc vÒ kinh nghiÖm thuÇn tuý", t. II, 1904, tr. 295. Arbeit" ("Nguyªn lý b¶o tån c«ng, lÞch sö vµ nguån gèc cña nguyªn lý ®ã"). 3) 2) TiÕn sÜ Ri-sa ph«n Su-bÐc - D«n-®¬n. "Bµn vÒ tÝnh siªu nghiÖm cña - " Das Weltproblem von positivistischem Standpunkte aus", kh¸ch thÓ vµ chñ thÓ", 1882, tr. 37 vµ § 5. Cïng t¸c gi¶: "Nh÷ng c¬ së cña lý 1906, S. V vµ 146 ("VÊn ®Ò thÕ giíi xÐt trªn quan ®iÓm thùc chøng", 1906, tr. V vµ 146). luËn nhËn thøc", 1884, tr. 3.
  11. V.I. Lª-nin Nh÷ng nhµ triÕt häc duy t©m 256 257 ri-ót ra ®êi. V. Sóp-pª hoan nghªnh t¸c phÈm Êy trong "Bøc th− Vµi lêi nãi qua vÒ S. R¬-nu-vi-ª. ¤ng ta ®øng ®Çu tr−êng ngá göi R. A-vª-na-ri-ót", vµ coi t¸c phÈm ®ã lµ "sù x¸c nhËn ph¸i phª ph¸n míi, mét tr−êng ph¸i cã uy tÝn vµ ®−îc truyÒn thuyÕt thùc t¹i ng©y th¬" mµ chÝnh Sóp-pª còng ®· bªnh vùc. b¸ réng ë Ph¸p. TriÕt häc cña «ng ta, vÒ mÆt lý luËn, lµ sù kÕt Sóp-pª viÕt: "Quan niÖm cña t«i vÒ t− duy hoµn toµn phï hîp hîp thuyÕt hiÖn t−îng cña Hi-um vµ thuyÕt tiªn nghiÖm cña víi "kinh nghiÖm thuÇn tóy" cña «ng (cña A-vª-na-ri-ót)"*. Råi, Can-t¬. VËt tù nã bÞ kiªn quyÕt lo¹i trõ. Mèi liªn hÖ cña c¸c hiÖn n¨m 1896, khi tæng kÕt "khuynh h−íng ph−¬ng ph¸p luËn trong t−îng, trËt tù, quy luËt ®Òu ®−îc coi lµ tiªn nghiÖm. Quy luËt triÕt häc" mµ «ng ta ®· dïng lµm "chç dùa", Su-bÐc - D«n-®¬n ®−îc viÕt b»ng ch÷ hoa vµ trë thµnh c¬ së cña t«n gi¸o. C¸c truy nguyªn dßng hä cña «ng - qua Ph. A. Lan-ghª ("nãi cho ®óng gi¸o sÜ ®¹o Thiªn chóa rÊt hoanh nghªnh triÕt häc nµy. Ng−êi th× khuynh h−íng cña chóng t«i ë §øc b¾t ®Çu tõ Lan-ghª"), vµ theo ph¸i Ma-kh¬ Vin-ly næi giËn gäi R¬-nu-vi-ª lµ "gi¸o ®å P«n tiÕp ®ã, qua La-a-x¬, Sóp-pª vµ ®ång bän, A-vª-na-ri-ót vµ thø hai", lµ "kÎ ngu d©n th−îng ®¼ng", lµ "kÎ truyÒn gi¸o ngôy Ma-kh¬, Ri-l¬ trong sè nh÷ng ng−êi theo thuyÕt Can-t¬ míi, biÖn vÒ ý chÝ tù do" ("Gegen die Schulweisheit", S. 1291)). Vµ thÕ S. R¬-nu-vi-ª trong sè nh÷ng ng−êi Ph¸p, v.v. - ®Õn tËn BÐc-cli lµ nh÷ng ng−êi ®ång ®¹o Êy cña ph¸i néi t¹i nhiÖt liÖt hoan vµ Hi-um**. Sau cïng, trong "Lêi më ®Çu" cã tÝnh chÊt c−¬ng nghªnh triÕt häc cña Ma-kh¬. Khi b¶n dÞch b»ng tiÕng Ph¸p lÜnh, ®¨ng trong sè ®Çu cña c¬ quan triÕt häc ®Æc biÖt cña ph¸i cuèn "C¬ häc" cña Ma-kh¬ ra ®êi, th× c¬ quan cña "nh÷ng ng−êi néi t¹i, bªn c¹nh mét bµi tuyªn chiÕn víi chñ nghÜa duy vËt vµ tá phª ph¸n míi" lµ "Ĺ'AnnÐe Philosophique" 78 do mét céng t¸c c¶m t×nh víi S¸c-l¬ R¬-nu-vi-ª, chóng ta ®äc thÊy: "Ngay c¶ viªn vµ m«n ®å cña R¬-nu-vi-ª lµ Pi-l«ng xuÊt b¶n, cã viÕt nh− trong phe cña b¶n th©n c¸c nhµ khoa häc tù nhiªn, ng−êi ta sau: "Kh«ng cÇn ph¶i l−u ý còng thÊy r»ng trong viÖc phª ph¸n còng nghe thÊy nh÷ng tiÕng nãi cña nh÷ng nhµ khoa häc tù nhiªn thùc thÓ, vËt, vËt tù nã th× khoa häc thùc chøng cña «ng Ma-kh¬ riªng lÎ chèng l¹i tÝnh tù phô ngµy cµng t¨ng cña c¸c b¹n ®ång ®· nhÊt trÝ ®Õn møc ®é nµo víi chñ nghÜa duy t©m phª ph¸n nghiÖp cña hä, vµ chèng l¹i tinh thÇn phi triÕt häc ®ang chi phèi míi" (tËp 15, 1904, p. 179). khoa häc tù nhiªn. Ch¼ng h¹n nh− tiÕng nãi cña nhµ vËt lý häc Cßn ph¸i Ma-kh¬ ë Nga th× tÊt c¶ ®Òu lÊy lµm xÊu hæ thÊy Ma-kh¬... Kh¾p mäi n¬i cã nh÷ng lùc l−îng míi b¾t ®Çu ho¹t m×nh cã quan hÖ hä hµng víi ph¸i néi t¹i; vµ ®èi víi nh÷ng ng−êi ®éng, ®ang ra søc ®¶ ph¸ lßng tin mï qu¸ng vµo tÝnh kh«ng thÓ ®· kh«ng tù gi¸c ®i theo con ® −êng cña Xt¬-ru-vª, Men-si- sai lÇm cña khoa häc tù nhiªn; nh÷ng lùc l−îng ®ã l¹i b¾t ®Çu cèp vµ ®ång bän th× ®−¬ng nhiªn ng−êi ta kh«ng thÓ tr«ng mong t×m kiÕm nh÷ng con ®−êng míi ®Ó ®i s©u vµo nh÷ng bÝ mËt, cã c¸i g× kh¸c ë hä. ChØ cã Ba-da-rèp gäi "mét vµi ®¹i biÓu tr−êng t×m kiÕm mét lèi ®i tèt h¬n ®Ó tiÕn vµo câi ch©n lý"***. ph¸i néi t¹i" lµ "nh÷ng nhµ thùc t¹i luËn"*. B«-g®a-nèp tuyªn bè * "Vierteljahrsschrift für wissenschaftliche Philosophie", 17. Jahrg., 1893, S. 384. * "Nh÷ng nhµ thùc t¹i luËn trong triÕt häc hiÖn ®¹i (mét vµi ®¹i biÓu ** Dr. Richard von Schubert-Soldern. "Das menschliche Glück und die cña tr−êng ph¸i néi t¹i, b¾t nguån tõ häc thuyÕt Can-t¬; tr−êng ph¸i cña soziale Frage", 1896, SS. V, VI1). Ma-kh¬ - A-vª-na-ri-ót vµ nhiÒu trµo l−u kh¸c cã quan hÖ mËt thiÕt víi *** "Zeitschrift für immanente Philosophie" 77, Bd. I, Berlin, 1896, SS. 6, 9. tr−êng ph¸i trªn) ®Òu cho r»ng tuyÖt ®èi kh«ng cã mét lý do nµo ®Ó phñ nhËn ®iÓm xuÊt ph¸t cña thuyÕt thùc t¹i ng©y th¬". "Kh¸i luËn", tr. 26. _________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________ 1) TiÕn sÜ Ri-sa ph«n Su-bÐc - D«n-®¬n. "H¹nh phóc nh©n lo¹i vµ vÊn ®Ò 1) x· héi", 1896, tr. V, VI. - "Ph¶n ®èi trÝ tuÖ nhµ tr−êng", tr. 129.
  12. V.I. Lª-nin Nh÷ng nhµ triÕt häc duy t©m 258 259 mét c¸ch v¾n t¾t (vµ thùc tÕ lµ kh«ng ®óng) r»ng "tr−êng ph¸i mÉu cña "m«n thÇn häc khoa häc" (J. Rehmke. "Die Welt als néi t¹i chØ lµ mét h×nh thøc trung gian ë gi÷a häc thuyÕt Can-t¬ Wahrnehmung und Begriff", Berlin, 1880, S. 312). Trong "T¹p chÝ vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n" ("ThuyÕt kinh nghiÖm triÕt häc néi t¹i", Sóp-pª kh¼ng ®Þnh r»ng nÕu nh÷ng ng−êi néi nhÊt nguyªn", III, XXII). V. TsÐc-nèp viÕt: "Nãi chung, nh÷ng t¹i phñ nhËn c¸i siªu nghiÖm th× trong kh¸i niÖm ®ã hoµn toµn kh«ng bao hµm Chóa trêi vµ ®êi sèng vÞ lai ("Zeitschrift für ng−êi néi t¹i chØ gÇn chñ nghÜa thùc chøng ë mét mÆt cña lý immanente Philosophie", II. Band, S. 521)). Trong cuèn "Lu©n lý luËn cña hä th«i, cßn nh÷ng mÆt kh¸c th× v−ît xa khu«n khæ cña chñ nghÜa Êy" ("Nghiªn cøu triÕt häc vµ x· héi häc", 37). Va-len- häc", Sóp-pª b¶o vÖ "mèi liªn hÖ gi÷a quy t¾c ®¹o ®øc... víi thÕ ti-nèp nãi r»ng "tr−êng ph¸i néi t¹i ®· kho¸c cho nh÷ng t− t−ëng giíi quan siªu h×nh" vµ lªn ¸n "c©u nãi v« nghÜa" vÒ viÖc t¸ch gi¸o héi khái nhµ n−íc (Dr. Wilhelm Schuppe. "Grundzüge der Êy (nh÷ng t− t−ëng cña Ma-kh¬) mét h×nh thøc kh«ng thÝch hîp Ethik und Rechtsphilosophie". Bresl., 1881, S. 181, 3252)). Trong víi chóng vµ ®· ®i vµo con ®−êng cïng cña thuyÕt duy ng·" (l. c., tr. 149). Nh− c¸c b¹n ®· thÊy, c¸c b¹n muèn g× cã nÊy: cã t¸c phÈm nhan ®Ò lµ "Nh÷ng c¬ së cña lý luËn nhËn thøc", Su- c¶ hiÕn ph¸p lÉn c¸ chiªn xµo c¶i, cã c¶ thuyÕt thùc t¹i lÉn c¶ bÐc - D«n-®¬n kÕt luËn r»ng c¸i T«i cña chóng ta ®· cã tr−íc thuyÕt duy ng·. Nh−ng ph¸i Ma-kh¬ cña chóng ta l¹i sî kh«ng th©n thÓ chóng ta vµ sÏ cßn tån t¹i sau th©n thÓ, nh− thÕ cã d¸m nãi døt kho¸t vµ râ rµng sù thËt vÒ nh÷ng kÎ néi t¹i. nghÜa lµ linh hån lµ bÊt diÖt (l. c., S. 82), v.v.. Trong t¸c phÈm "VÊn ®Ò x· héi" cña «ng ta, chèng l¹i Bª-ben, «ng ta bªnh vùc ThËt ra nh÷ng ng−êi néi t¹i lµ nh÷ng kÎ ph¶n ®éng ngoan cè nhÊt, nh÷ng "c¶i c¸ch x· héi" ®ång thêi víi chÕ ®é tuyÓn cö theo lµ nh÷ng ng−êi thuyÕt gi¸o c«ng khai cho chñ nghÜa tÝn ng−ìng, ®¼ng cÊp; «ng ta nãi thªm r»ng "nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi nh÷ng ng−êi triÖt ®Ó theo chñ nghÜa ngu d©n. Kh«ng mét ng−êi kh«ng hiÓu biÕt r»ng nÕu kh«ng cã ©n cña Trêi ban - tøc lµ sù nµo trong bän hä lµ kh«ng c«ng khai dïng nh÷ng c«ng tr×nh cã khæ së - th× sÏ kh«ng cã h¹nh phóc" (S. 330), vµ phµn nµn vÒ "sù tÝnh chÊt lý luËn nhÊt vÒ nhËn thøc luËn cña hä ®Ó bªnh vùc t«n thèng trÞ" cña chñ nghÜa duy vËt (S. 242); "ngµy nay ng−êi nµo gi¸o vµ ®Ó bµo ch÷a cho c¸i tµn d− trung cæ thuéc lo¹i nµy hay tin vµo thÕ giíi bªn kia, dï lµ chØ tin r»ng cã thÓ cã thÕ giíi bªn lo¹i kia. N¨m 1879, L¬-cle bµo ch÷a cho triÕt häc cña «ng ta, cho kia, ®Òu bÞ coi lµ ngu ngèc" (ib.). r»ng triÕt häc ®ã tháa m·n ®−îc "mäi yªu cÇu cña ®Çu ãc cã xu h−íng t«n gi¸o" ("Der Realismus etc.", S. 731)). N¨m 1880, Gi. §ã lµ nh÷ng anh chµng Men-si-cèp ng−êi §øc Êy, nh÷ng kÎ Rem-kª ®Ò tÆng "lý luËn vÒ nhËn thøc" cña m×nh cho vÞ môc s− chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch ngu d©n thuéc cì kh«ng kÐm R¬-nu-vi-ª, ®¹o Tin lµnh lµ Bi-®Ðc-man vµ kÕt luËn cuèn s¸ch Êy b»ng viÖc ®Òu chung sèng mËt thiÕt l©u dµi víi nh÷ng ng−êi kinh nghiÖm tuyªn truyÒn cho mét Chóa trêi, coi lµ "kh¸i niÖm thùc t¹i", chø phª ph¸n. VÒ mÆt lý luËn th× quan hÖ hä hµng gi÷a hä víi nhau kh«ng ph¶i cho mét Chóa trêi siªu c¶m gi¸c (cã lÏ ®ã lµ lý do lµ kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc. Chñ nghÜa Can-t¬ trong ph¸i néi t¹i khiÕn cho Ba-da-rèp xÕp "mét vµi" ng−êi néi t¹i vµo trong hµng còng kh«ng nhiÒu g× h¬n trong häc thuyÕt cña PÕt-tx«n-t¬ hay cña ngò "nh÷ng nhµ thùc t¹i luËn" ch¨ng?); vµ chÝnh "®êi sèng thùc tÕ PiÕc-x¬n. Trªn kia chóng ta ®· thÊy r»ng chÝnh nh÷ng ng−êi ph¶i ®em l¹i cho kh¸i niÖm thùc t¹i Êy mét tÝnh chÊt kh¸ch theo thuyÕt néi t¹i còng tù nhËn lµ m«n ®å cña Hi-um vµ BÐc-cli, quan", cßn nh− "Gi¸o lý C¬ §èc" cña Bi-®Ðc-man th× ®−îc coi lµ kiÓu _________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________ 1) - "T¹p chÝ triÕt häc néi t¹i", t. II, tr. 52. 1) 2) - TiÕn sÜ Vin-hem Sóp-pª. "C¬ së cña lu©n lý häc vµ cña triÕt häc ph¸p - "Der Realismus der modernen Naturwissenschaft im Lichte der von Berkeley und Kant angebahnten Erkenntniskritik", S. 73. quyÒn", Bre-xlau, 1881, tr. 181, 325.
  13. V.I. Lª-nin Nh÷ng nhµ triÕt häc duy t©m 260 261 tö ph¶n ®éng theo thuyÕt néi t¹i nãi: quay vÒ víi PhÝch-tª vµ vµ sù ®¸nh gi¸ Êy cña hä ®· ®−îc thõa nhËn mét c¸ch phæ biÕn BÐc-cli. §èi víi L¬-cle tÊt c¶ c¸i g× tån t¹i ®Òu lµ nh÷ng "phøc trong c¸c s¸ch b¸o triÕt häc. §Ó chØ râ nh÷ng tiÒn ®Ò nhËn thøc hîp c¶m gi¸c" (S. 38), trong khi ®ã mét sè lo¹i ®Æc tÝnh luËn nµo ®· ®−îc dïng lµm ®iÓm xuÊt ph¸t cho nh÷ng b¹n (Eigenschaften) nµy t¸c ®éng vµo gi¸c quan chóng ta, ®−îc biÓu chiÕn ®Êu Êy cña Ma-kh¬ vµ cña A-vª-na-ri-ót, chóng ta h·y thÞ b»ng ch÷ M ch¼ng h¹n; cßn mét sè lo¹i kh¸c t¸c ®éng vµo trÝch dÉn vµi luËn ®iÓm lý luËn c¬ b¶n trong c¸c t¸c phÈm cña nh÷ng ®èi t−îng kh¸c cña giíi tù nhiªn, ®−îc biÓu thÞ b»ng ch÷ nh÷ng ng−êi néi t¹i. N (S. 150, v.v.). §ång thêi, L¬-cle l¹i nãi vÒ giíi tù nhiªn nh− N¨m 1879, L¬-cle vÉn ch−a nghÜ ra ®−îc tªn gäi "néi t¹i"; tªn nãi vÒ mét "hiÖn t−îng cña ý thøc" (Bewußtseinsphänomen) gäi nµy, nãi ®óng ra, cã nghÜa lµ "cã tÝnh chÊt thùc nghiÖm", kh«ng ph¶i lµ cña con ng−êi riªng lÎ mµ lµ cña "loµi ng−êi" "®−îc mang l¹i trong kinh nghiÖm", vµ ®ã lµ mét chiªu bµi gi¶ (S. 55 - 56). NÕu chó ý r»ng L¬-cle ®· xuÊt b¶n t¸c phÈm cña dèi dïng ®Ó che ®Ëy sù thèi n¸t, ch¼ng kh¸c g× nh÷ng chiªu bµi «ng ta chÝnh ë Pra-ha lµ n¬i mµ Ma-kh¬ lµm gi¸o s− khoa vËt lý gi¶ dèi cña c¸c chÝnh ®¶ng t− s¶n ë ch©u ¢u. Trong t¸c phÈm häc, r»ng L¬-cle chØ trÝch dÉn mét c¸ch nhiÖt thµnh cuèn ®Çu tiªn cña L¬-cle, «ng ta tù x−ng mét c¸ch c«ng khai vµ døt "Erhaltung der Arbeit" cña Ma-kh¬, xuÊt b¶n n¨m 1872, th× tù kho¸t lµ "nhµ duy t©m phª ph¸n" ("Der Realismus etc.", S. 11, nhiªn lµ ng−êi ta tù hái nªn ch¨ng thõa nhËn r»ng tÝn ®å cña 21, 206 vµ nhiÒu trang kh¸c n÷a). Nh− chóng ta ®· thÊy, trong chñ nghÜa tÝn ng−ìng vµ nhµ duy t©m c«ng khai L¬-cle lµ ng−êi t¸c phÈm ®ã, «ng ta c«ng kÝch Can-t¬ v× Can-t¬ ®· nh−îng bé thËt sù s¸ng lËp ra c¸i triÕt häc "®éc ®¸o" cña Ma-kh¬? chñ nghÜa duy vËt, vµ «ng ta nãi râ con ®−êng riªng cña «ng ta ®i tõ Can-t¬ ®Õn PhÝch-tª vµ BÐc-cli. Cuéc ®Êu tranh chèng chñ Cßn vÒ Sóp-pª (theo L¬-cle*, «ng nµy ®· ®¹t tíi "còng nh÷ng nghÜa duy vËt nãi chung, vµ nãi riªng chèng khuynh h−íng cña kÕt qu¶ ®ã") th× thùc ra, nh− chóng ta ®· thÊy, «ng ta tù x−ng lµ phÇn ®«ng nh÷ng nhµ khoa häc tù nhiªn theo chñ nghÜa duy ng−êi bªnh vùc "thuyÕt thùc t¹i ng©y th¬" vµ trong "Bøc th− vËt, ®· ®−îc L¬-cle tiÕn hµnh mét c¸ch còng kÞch liÖt nh− Sóp- ngá göi R. A-vª-na-ri-ót", «ng ta phµn nµn mét c¸ch ®¾ng cay r»ng pª, Su-bÐc - D«n-®¬n vµ Rem-kª. "ng−êi ta th−êng hay xuyªn t¹c lý luËn nhËn thøc cña t«i (tøc lµ L¬-cle nãi: "Chóng ta h·y trë l¹i quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy Vin-hem Sóp-pª) thµnh chñ nghÜa duy t©m chñ quan". Thñ ®o¹n t©m phª ph¸n, chí véi g¸n cho giíi tù nhiªn nãi chung vµ cho nh÷ng bÞp bîm th« bØ, mµ nhµ néi t¹i Sóp-pª gäi lµ sù bªnh vùc thuyÕt thùc qu¸ tr×nh tù nhiªn, mét sù tån t¹i siªu nghiÖm" (nghÜa lµ mét sù tån t¹i, lµ ë chç nµo, ®iÒu ®ã biÓu hiÖn kh¸ râ rµng trong c©u nãi cña t¹i ë ngoµi ý thøc con ng−êi), "nh− vËy, ®èi víi chñ thÓ, c¶ tæng hßa «ng ta nh»m ®¶ kÝch Vun-t¬, ng−êi ®· kh«ng do dù liÖt nh÷ng kÎ c¸c vËt thÓ còng nh− th©n thÓ cña riªng m×nh, (chõng nµo mµ néi t¹i vµo hµng nh÷ng m«n ®å cña PhÝch-tª, nh÷ng ng−êi duy chñ thÓ nh×n thÊy vµ c¶m biÕt th©n thÓ ®ã cïng víi nh÷ng biÕn t©m chñ quan ("Philosophische Studien", l. c., S. 386, 397, 4072)). hãa cña nã), ®Òu sÏ lµ mét hiÖn t−îng ®−îc ®em l¹i mét c¸ch Sóp-pª b¸c l¹i Vun-t¬ nh− sau: "LuËn ®iÓm cña t«i: "tån t¹i trùc tiÕp cña nh÷ng sù cïng tån t¹i g¾n bã víi nhau trong kh«ng gian vµ cña nh÷ng sù nèi tiÕp trong thêi gian, vµ toµn bé sù gi¶i * B eitr ä ge zu einer monistischen Erkenntnistheorie" Bresl., 1882, thÝch giíi tù nhiªn chung quy chØ lµ viÖc x¸c nhËn nh÷ng quy luËt S. 10 1) . cña nh÷ng sù cïng tån t¹i vµ cña nh÷ng sù nèi tiÕp Êy" (21). _________________________________________________________________________________ Quay vÒ víi Can-t¬, - nh÷ng phÇn tö ph¶n ®éng theo thuyÕt 1) - "Kh¸i luËn vÒ nhËn thøc luËn nhÊt nguyªn", Bre-xlau, 1882, tr. 10. Can-t¬ míi, ®· nãi nh− thÕ. HiÖn nay vÒ thùc chÊt, nh÷ng phÇn 2) - "Nghiªn cøu triÕt häc", sè ®· dÉn, tr. 386, 397, 407.
  14. V.I. Lª-nin Nh÷ng nhµ triÕt häc duy t©m 262 263 lµ ý thøc" cã nghÜa lµ ý thøc mµ kh«ng cã thÕ giíi bªn ngoµi, lµ mµ h«n lÊy h«n ®Ó, kh¸c nµo bän Sóp-pª, bän L¬-cle vµ bän kh«ng thÓ quan niÖm ®−îc, do ®ã, thÕ giíi bªn ngoµi lµ thuéc vÒ ý Su-bÐc - D«n-®¬n ®· «m h«n Ma-kh¬ vµ A-vª-na-ri-ót. thøc, nghÜa lµ cã mèi liªn hÖ tuyÖt ®èi (Zusammengehörigkeit) - V× c©u danh ng«n cña Ba-da-rèp qu¶ thËt lµ c©u th©u tãm mµ t«i ®· nhiÒu lÇn chØ ra vµ gi¶i thÝch - gi÷a ý thøc vµ thÕ giíi toµn bé nh÷ng häc thuyÕt cña tr−êng ph¸i néi t¹i. bªn ngoµi, trong mèi liªn hÖ ®ã, chóng cÊu thµnh mét tån Cuèi cïng, ®Õn l−ît Su-bÐc - D«n-®¬n. "Chñ nghÜa duy vËt t¹i chØnh thÓ thèng nhÊt ban ®Çu"*. cña c¸c khoa häc tù nhiªn", "siªu h×nh häc" cña sù thõa nhËn Ph¶i ng©y th¬ ®Õn cùc ®é míi kh«ng nh×n thÊy c¸i "thuyÕt tÝnh thùc t¹i kh¸ch quan cña thÕ giíi bªn ngoµi, - ®ã lµ kÎ thï thùc t¹i" Êy lµ chñ nghÜa duy t©m chñ quan thuÇn tuý nhÊt! Cø chÝnh cña nhµ triÕt häc Êy ("Nh÷ng c¬ së cña lý luËn nhËn thö nghÜ xem: thÕ giíi bªn ngoµi "lµ thuéc vÒ ý thøc" vµ ë trong thøc", 1884, S. 31 vµ toµn bé ch−¬ng II nhan ®Ò "Siªu h×nh häc mèi liªn hÖ tuyÖt ®èi víi ý thøc! Qu¶ lµ ng−êi ta ®· vu khèng vÞ cña khoa häc tù nhiªn"). "Khoa häc tù nhiªn g¹t bá mäi quan hÖ gi¸o s− ®¸ng th−¬ng Êy b»ng c¸ch "th−êng" liÖt «ng ta vµo hµng vÒ ý thøc" (S. 52), - ®ã lµ ®iÒu tai h¹i lín nhÊt (thÕ mµ chÝnh ®ã nh÷ng ng−êi duy t©m chñ quan. TriÕt häc Êy lµ nhÊt trÝ hoµn l¹i lµ thùc chÊt cña chñ nghÜa duy vËt ®Êy!). Bëi v× con ng−êi toµn víi sù "phèi hîp vÒ nguyªn t¾c" cña A-vª-na-ri-ót: bÊt kú kh«ng thÓ tho¸t ra khái "nh÷ng c¶m gi¸c vµ do ®ã", kh«ng thÓ nh÷ng ®iÒu thanh minh vµ nh÷ng sù ph¶n kh¸ng nµo cña tho¸t ra khái "nh÷ng tr¹ng th¸i ý thøc" (S. 33, 34). N¨m 1896, TsÐc-nèp vµ cña Va-len-ti-nèp còng ®Òu kh«ng t¸ch rêi ®−îc Su-bÐc - D«n-®¬n thó nhËn: dÜ nhiªn quan niÖm cña t«i lµ mét hai triÕt häc ®ã, c¶ hai triÕt häc ®ã sÏ ®ång thêi ®−îc göi vµo thuyÕt duy ng· vÒ nhËn thøc luËn ("VÊn ®Ò x· héi", S. X), nh−ng viÖn b¶o tµng nh÷ng s¶n phÈm ph¶n ®éng cña giíi gi¸o s− kh«ng ph¶i lµ thuyÕt duy ng· "siªu h×nh häc", còng kh«ng ph¶i §øc. Chóng ta h·y nªu ra mét sù viÖc kú côc chøng minh lµ thuyÕt duy ng· "thùc tiÔn". "C¸i ®−îc trùc tiÕp ®em l¹i cho thªm mét lÇn n÷a sù khinh suÊt cña ngµi Va-len-ti-nèp, ®ã lµ chóng ta, ®ã lµ nh÷ng c¶m gi¸c, nh÷ng phøc hîp c¶m gi¸c viÖc ngµi Êy gäi Sóp-pª lµ ng−êi duy ng· (lÏ ®−¬ng nhiªn lµ kh«ng ngõng biÕn hãa" ("Über Transc. v.v.", S. 731)). Sóp-pª ®· thÒ sèng thÒ chÕt r»ng m×nh kh«ng ph¶i lµ ng−êi duy Su-bÐc - D«n-®¬n nãi: "Còng nh− khoa häc tù nhiªn coi thÕ ng· råi vµ, còng nh− Ma-kh¬, PÕt-tx«n-t¬ vµ ®ång bän, «ng ta giíi bªn ngoµi chung" (cho c¶ loµi ng−êi) "lµ nguyªn nh©n cña ®· viÕt nh÷ng bµi luËn v¨n ®Æc biÖt vÒ vÊn ®Ò nµy), nh−ng l¹i c¸c thÕ giíi néi t©m cña c¸ nh©n, M¸c (còng sai lÇm nh− vËy) ®· tá ra hÕt søc thÝch thó bµi luËn v¨n cña Ba-da-rèp trong cuèn coi qu¸ tr×nh vËt chÊt cña s¶n xuÊt lµ nguyªn nh©n cña nh÷ng "Kh¸i luËn"! T«i rÊt muèn dÞch ra tiÕng §øc c©u ch©m ng«n qu¸ tr×nh vµ cña nh÷ng ®éng c¬ bªn trong" ("VÊn ®Ò x· héi", tr. cña Ba-da-rèp: "biÓu t−îng c¶m tÝnh còng chÝnh lµ hiÖn thùc XVIII). Ng−êi b¹n chiÕn ®Êu Êy cña Ma-kh¬ thËm chÝ còng tån t¹i ë ngoµi chóng ta", vµ göi c©u nµy cho mét ng−êi néi kh«ng cã ý ngê vùc mèi liªn hÖ cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö t¹i ®«i chót th«ng minh. Cã lÏ ng−êi nµy sÏ «m lÊy Ba-da-rèp cña M¸c víi chñ nghÜa duy vËt cña khoa häc lÞch sö tù nhiªn vµ chñ nghÜa duy vËt triÕt häc nãi chung. * Wilhelm Schuppe. "Die immanente Philosophie und Wilhelm "NhiÒu ng−êi, vµ cã lÏ lµ ®a sè, sÏ cho r»ng xuÊt ph¸t tõ quan Wundt", ®¨ng trªn "Zeitschrift f ür immanente Philosophie", Band II, ®iÓm duy ng· vÒ nhËn thøc luËn th× kh«ng thÓ cã siªu h×nh häc S. 1951). nµo c¶, tøc lµ siªu h×nh häc bao giê còng lµ siªu nghiÖm. Sau khi _________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________ 1) - Vin-hem Sóp-pª. "TriÕt häc néi t¹i vµ Vin-hem Vun-t¬", ®¨ng trªn - "Über Transcendenz des Objects und Subjects", S. 73. 1) "T¹p chÝ triÕt häc néi t¹i", t. II, tr. 195.
  15. V.I. Lª-nin Nh÷ng nhµ triÕt häc duy t©m 264 265 ®· suy nghÜ kü, t«i kh«ng thÓ t¸n thµnh ý kiÕn ®ã. Vµ ®©y lµ 4. chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n nh÷ng lý lÏ cña t«i... C¬ së trùc tiÕp cña tÊt c¶ nh÷ng c¸i hiÖn ph¸t triÓn theo h−íng nµo? ®ang tån t¹i lµ mét mèi liªn hÖ tinh thÇn (duy ng·), mµ ®iÓm trung t©m lµ c¸i T«i c¸ nh©n (thÕ giíi c¸ nh©n cña nh÷ng biÓu t−îng) B©y giê, chóng ta h·y nh×n qua sù ph¸t triÓn cña thuyÕt Ma-kh¬ cïng víi th©n thÓ cña nã. Kh«ng cã c¸i T«i th× phÇn cßn l¹i cña sau Ma-kh¬ vµ A-vª-na-ri-ót. Chóng ta ®· thÊy r»ng triÕt häc thÕ giíi lµ kh«ng thÓ h×nh dung ®−îc, vµ kh«ng cã phÇn cßn l¹i cña hä lµ mét mãn hæ lèn, mét mí hçn hîp nh÷ng mÖnh ®Ò cña thÕ giíi th× c¸i T«i ®ã còng kh«ng thÓ h×nh dung ®−îc; c¸i nhËn thøc luËn m©u thuÉn víi nhau vµ kh«ng cã liªn hÖ g× víi T«i c¸ nh©n mµ bÞ tiªu hñy th× thÕ giíi còng tiªu tan thµnh tro bôi, nhau. B©y giê, chóng ta cßn ph¶i xÐt xem triÕt häc ®ã ph¸t triÓn ®ã lµ ®iÒu kh«ng thÓ cã ®−îc, vµ phÇn cßn l¹i cña thÕ giíi mµ bÞ tiªu nh− thÕ nµo vµ ®i ®Õn ®©u, tøc lµ ®i theo h−íng nµo, - ®iÒu nµy huû th× c¸i T«i c¸ nh©n còng kh«ng cßn chç ®øng n÷a, v× c¸i T«i sÏ gióp chóng ta gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò cßn "tranh chÊp" ®ã chØ cã thÓ t¸ch rêi khái thÕ giíi vÒ mÆt l«-gÝch, chø kh«ng ph¶i b»ng c¸ch dÉn chøng nh÷ng sù thËt lÞch sö kh«ng thÓ chèi c·i trong kh«ng gian vµ thêi gian. Cho nªn c¸i T«i c¸ nh©n cña t«i nhÊt ®−îc. ThËt thÕ, tÝnh chiÕt trung vµ tÝnh kh«ng nhÊt qu¸n cña ®Þnh ph¶i tån t¹i ngay c¶ sau khi t«i chÕt, chØ cÇn lµ toµn thÓ thÕ nh÷ng tiÒn ®Ò triÕt häc xuÊt ph¸t cña khuynh h−íng nãi trªn ®· giíi kh«ng bÞ tiªu huû cïng víi nã..." (nh− trªn, tr. XXIII). khiÕn cho nh÷ng sù gi¶i thÝch kh¸c nhau vÒ nã vµ nh÷ng cuéc tranh c·i v« Ých vÒ nh÷ng ®iÓm chi tiÕt vµ nhá nhÆt, lµ tuyÖt ®èi Sù "phèi hîp vÒ nguyªn t¾c", nh÷ng "phøc hîp c¶m gi¸c" vµ kh«ng tr¸nh khái. Tuy nhiªn, còng nh− bÊt cø trµo l−u t− t−ëng tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu tÇm th−êng kh¸c cña Ma-kh¬, qu¶ lµ ®· ®−îc nµo, chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n lµ mét c¸i g× ®ang sèng, viÖc cho ng−êi cÇn ®Õn chóng! ®ang lín lªn, ®ang tiÕn triÓn vµ sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa "... §øng vÒ quan ®iÓm duy ng·, th× thÕ giíi bªn kia (das kinh nghiÖm phª ph¸n theo mét h−íng nµo ®ã sÏ gióp chóng ta Jenseits) lµ g×? §ã chØ lµ mét kinh nghiÖm cã thÓ cã trong t−¬ng lai gi¶i quyÕt vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ b¶n chÊt thËt sù cña triÕt häc ®ã ®èi víi t«i th«i" (ibid)... "ThËt vËy, nh− thuyÕt th«ng linh, ch¼ng mét c¸ch tèt h¬n lµ nh÷ng nghÞ luËn dµi dßng. XÐt ®o¸n mét h¹n, kh«ng chøng minh ®−îc c¸i Jenseits cña nã, nh−ng v« luËn con ng−êi, kh«ng nªn c¨n cø vµo lêi ng−êi ®ã nãi hoÆc nghÜ vÒ thÕ nµo, chóng ta còng ®Òu kh«ng thÓ ®em chñ nghÜa duy vËt b¶n th©n ng−êi ®ã nh− thÕ nµo, mµ ph¶i c¨n cø vµo hµnh ®éng cña c¸c khoa häc tù nhiªn ®èi lËp víi thuyÕt th«ng linh ®−îc, v× cña ng−êi ®ã. XÐt ®o¸n nh÷ng nhµ triÕt häc, kh«ng nªn c¨n cø nh− chóng ta ®· thÊy, chñ nghÜa duy vËt nµy chØ lµ mét ph−¬ng vµo nh÷ng nh·n hiÖu mµ hä tù g¾n cho hä (nh− "thuyÕt thùc diÖn cña qu¸ tr×nh thÕ giíi bªn trong" (sù "phèi hîp vÒ nguyªn chøng", triÕt häc vÒ "kinh nghiÖm thuÇn tuý", "thuyÕt nhÊt t¾c" =) "mèi liªn hÖ tinh thÇn bao qu¸t mäi c¸i" (S. XXIV). nguyªn" hoÆc "thuyÕt kinh nghiÖm nhÊt nguyªn", "triÕt häc cña TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu trªn ®©y ®· ®−îc nãi lªn chÝnh trong lêi khoa häc tù nhiªn", v.v.), mµ ph¶i c¨n cø xem trªn thùc tÕ hä ®· më ®Çu cã tÝnh chÊt triÕt häc cña cuèn "VÊn ®Ò x· héi" (1896), gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n nh− thÕ nµo, ph¶i c¨n cø trong ®ã Su-bÐc - D«n-®¬n lu«n lu«n kho¸c tay cïng ®i víi Ma- xem hä tay n¾m tay cïng ®i víi ai vµ ph¶i c¨n cø xem tr−íc kia kh¬ vµ A-vª-na-ri-ót. §èi víi mét nhóm ng−êi theo ph¸i Ma- vµ hiÖn nay hä ®ang gi¶ng vµ ®· d¹y cho c¸c häc trß vµ ®å ®Ö cña hä c¸i g×. kh¬ ë Nga th× häc thuyÕt Ma-kh¬ chØ lµ mét ®Çu ®Ò cho c¸c ng−êi trÝ thøc bµn t¸n huyªn thiªn; cßn ë n¬i ch«n rau c¾t rèn ChÝnh vÊn ®Ò sau cïng ®ã lµ vÊn ®Ò ®ang lµm chóng ta quan cña nã th× häc thuyÕt ®ã ®ãng vai trß c«ng khai lµm tay sai cho t©m trong lóc nµy. C¸ch ®©y h¬n 20 n¨m, Ma-kh¬ vµ A-vª-na-ri-ót chñ nghÜa tÝn ng−ìng! ®· nãi ra tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu c¨n b¶n råi. Kho¶ng thêi gian Êy
  16. V.I. Lª-nin Nh÷ng nhµ triÕt häc duy t©m 266 267 "thÞ gi¸c vµ bÊt cø tri gi¸c nµo kh¸c ®Òu n»m ë chç vµ chØ n»m ë ®· cho phÐp thÊy râ r»ng hai vÞ "l·nh tô" ®ã ®· ®−îc nh÷ng chç mµ chóng ta t×m thÊy nã, nghÜa lµ ë chç ®· ®−îc quy ®Þnh ng−êi muèn hiÓu hä, nh÷ng ng−êi mµ chÝnh hä (Ýt ra lµ Ma-kh¬ bëi c¸i ý thøc ng©y th¬ ch−a bÞ triÕt häc gi¶ t¹o lµm cho h− còng sèng l©u h¬n b¹n ®ång m«n cña m×nh) còng coi lµ nh÷ng háng ®i"). Ng−êi häc trß ®−îc thÇy gi¸o c«ng nhËn ®ã còng ®i ng−êi kÕ tôc sù nghiÖp cña m×nh, ®· hiÓu hä nh− thÕ nµo. §Ó tíi kÕt luËn lµ cã sù tån t¹i bÊt diÖt vµ cã Chóa trêi. Viªn h¹ sÜ cho ®−îc chÝnh x¸c, chóng t«i sÏ chØ kÓ ra nh÷ng ng−êi tù gäi ngåi trªn ghÕ gi¸o s− Êy, xin lçi c¸c b¹n, ng−êi häc trß Êy cña m×nh lµ häc trß (hoÆc m«n ®å) cña Ma-kh¬ vµ A-vª-na-ri-ót, vµ "nh÷ng nhµ thùc chøng tèi t©n" ®· kªu lªn r»ng chñ nghÜa duy ®−îc Ma-kh¬ thõa nhËn thuéc phe ®ã. Nh− vËy, chóng ta sÏ cã vËt biÕn con ng−êi thµnh mét ng−êi m¸y. "Kh«ng cÇn ph¶i nãi ®−îc mét ý niÖm vÒ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n nh− mét nh−ng ai nÊy ®Òu biÕt r»ng chñ nghÜa nµy ph¸ ho¹i c¶ niÒm tin trµo l−u triÕt häc, chø kh«ng ph¶i nh− mét bé s−u tËp nh÷ng sù vµo sù tù do quyÕt ®Þnh cña chóng ta lÉn toµn bé sù ®¸nh gi¸ kiÖn trong v¨n häc. nh÷ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc cña nh÷ng hµnh vi cña chóng ta vµ Trong lêi tùa cña Ma-kh¬ viÕt cho b¶n dÞch ra tiÕng Nga tr¸ch nhiÖm cña chóng ta. Còng vËy, chñ nghÜa duy vËt kh«ng cuèn "Ph©n tÝch c¸c c¶m gi¸c", Han-x¬ Coãc-nª-li-ót ®−îc giíi dµnh mét chç nµo cho quan niÖm cho r»ng chóng ta vÉn sèng thiÖu lµ "mét nhµ nghiªn cøu trÎ tuæi" ®ang ®i "nÕu kh«ng theo sau khi chÕt" (S. 116). Cuèn s¸ch ®ã kÕt thóc nh− sau: sù gi¸o cïng mét con ®−êng, th× Ýt ra còng theo nh÷ng con ®−êng rÊt dôc (dÜ nhiªn lµ sù gi¸o dôc c¸c thanh niªn bÞ nhµ khoa häc ®ã gÇn gòi" (tr. 4). Trong v¨n b¶n cuèn "Ph©n tÝch c¸c c¶m gi¸c", lµm cho ngu xuÈn ®i) lµ cÇn thiÕt kh«ng ph¶i chØ cho hµnh mét lÇn n÷a, Ma-kh¬ "nªu ra mét c¸ch kho¸i tr¸ nh÷ng t¸c ®éng, mµ "tr−íc hÕt" lµ "cho viÖc nu«i d−ìng lßng t«n kÝnh phÈm" cña H. Coãc-nª-li-ót vµ cña c¸c t¸c gi¶ kh¸c, hä "®· v¹ch (Ehrfurcht), - kh«ng ph¶i lµ t«n kÝnh nh÷ng gi¸ trÞ t¹m thêi râ b¶n chÊt cña nh÷ng quan niÖm cña A-vª-na-li-ót vµ ph¸t cña mét truyÒn thèng ngÉu nhiªn, mµ lµ t«n kÝnh nh÷ng gi¸ trÞ triÓn nh÷ng quan niÖm Êy thªm n÷a" (48). H·y më cuèn "Giíi bÊt diÖt cña nghÜa vô vµ cña c¸i ®Ñp, t«n kÝnh c¸i nguyªn lý thiÖu triÕt häc" cña H. Coãc-nª-li-ót (b¶n tiÕng §øc, 1903), thÇn th¸nh (dem Göttlichen) ë trong chóng ta vµ ë ngoµi chóng ta sÏ thÊy r»ng t¸c gi¶ ®ã còng biÓu lé ý ®Þnh cña m×nh chóng ta" (357). muèn ®i theo vÕt ch©n cña Ma-kh¬ vµ A-vª-na-ri-ót (S. VIII, 32). B¹n ®äc h·y ®em lêi nãi trªn ®©y so s¸nh víi lêi kh¼ng ®Þnh Qu¶ vËy, chóng ta ®øng tr−íc mét ng−êi häc trß ®−îc thÇy cña A. B«-g®a-nèp cho r»ng tuyÖt ®èi kh«ng cã (do B«-g®a-nèp gi¸o c«ng nhËn. Ng−êi häc trß nµy còng b¾t ®Çu tõ nh÷ng c¶m viÕt ng¶) "vµ kh«ng thÓ cã mét chç ®øng" cho nh÷ng quan niÖm gi¸c - yÕu tè (17, 24); anh ta tuyªn bè qu¶ quyÕt r»ng anh ta chØ vÒ Chóa trêi, vÒ tù do ý chÝ, vÒ tÝnh bÊt diÖt cña linh hån trong nãi vÒ kinh nghiÖm th«i (S. VI); anh ta gäi nh÷ng quan ®iÓm triÕt häc cña Ma-kh¬, v× triÕt häc ®ã phñ nhËn mäi "vËt tù nã" cña m×nh lµ "chñ nghÜa kinh nghiÖm triÖt ®Ó hay chñ nghÜa ("Ph©n tÝch c¸c c¶m gi¸c", tr. XII). Cßn Ma-kh¬ th× tuyªn bè, ngay kinh nghiÖm nhËn thøc luËn" (335); anh ta còng hÕt søc kiªn trong cuèn s¸ch Êy (tr. 293) r»ng "kh«ng cã triÕt häc cña Ma-kh¬" quyÕt lªn ¸n "tÝnh phiÕn diÖn" cña chñ nghÜa duy t©m vµ "chñ vµ «ng ta kh«ng nh÷ng chØ giíi thiÖu nh÷ng ng−êi néi t¹i luËn, nghÜa gi¸o ®iÒu" cña c¶ nh÷ng ng−êi duy t©m lÉn nh÷ng ng−êi mµ cßn giíi thiÖu c¶ Coãc-nª-li-ót lµ ng−êi ®· v¹ch trÇn b¶n duy vËt (S. 129); anh ta chèng l¹i cùc kú quyÕt liÖt mét sù "hiÓu chÊt t− t−ëng cña A-vª-na-ri-ót! Cho nªn mét lµ: B«-g®a-nèp tuyÖt lÇm" cã thÓ x¶y ra (123) cho r»ng tõ triÕt häc cña anh ta, cã thÓ ®èi kh«ng biÕt g× vÒ "triÕt häc cña Ma-kh¬", víi tÝnh c¸ch lµ mét ®i tíi chç thõa nhËn r»ng thÕ giíi tån t¹i trong ®Çu ãc con trµo l−u kh«ng nh÷ng chØ nóp d−íi ®«i c¸nh cña chñ nghÜa tÝn ng−êi; anh ta ve v·n thuyÕt thùc t¹i ng©y th¬ mét c¸ch khÐo ng−ìng, mµ cßn dÉn tíi chñ nghÜa tÝn ng−ìng n÷a. Hai lµ: B«- lÐo kh«ng kÐm g× A-vª-na-ri-ót, Sóp-pª hoÆc Ba-da-rèp (S. 125:
  17. V.I. Lª-nin Nh÷ng nhµ triÕt häc duy t©m 268 269 g®a-nèp tuyÖt ®èi kh«ng biÕt g× vÒ lÞch sö triÕt häc c¶, v× g¾n sù l¹i, thËt thÕ!), "chØ cã ý nghÜa khi nµo ng−êi ta muèn b»ng phñ nhËn nh÷ng quan niÖm ®ã víi sù phñ nhËn mäi vËt tù nã, ®iÒu ®ã nãi r»ng thÕ giíi lµ mét biÓu t−îng cña ng−êi ®ang nãi nh− thÕ lµ nh¹o b¸ng lÞch sö triÕt häc. Ph¶i ch¨ng B«-g®a-nèp hay thËm chÝ cña tÊt c¶ nh÷ng ng−êi ®ang nãi (tr×nh bµy), nghÜa muèn phñ nhËn r»ng tÊt c¶ nh÷ng ng−êi vÉn thuû chung ñng lµ sù tån t¹i cña thÕ giíi hoµn toµn lÖ thuéc vµo t− duy cña hé Hi-um, khi phñ nhËn mäi vËt tù nã, th× chÝnh lµ dµnh mét ng−êi ®ã hoÆc cña nh÷ng ng−êi ®ã: thÕ giíi tån t¹i chØ trong chç ®øng cho nh÷ng quan niÖm Êy? Ph¶i ch¨ng B«-g®a-nèp ®· chõng mùc ng−êi ®ã nghÜ ®Õn thÕ giíi vµ khi ng−êi ®ã kh«ng kh«ng nghe nãi ®Õn nh÷ng ng−êi duy t©m chñ quan, do phñ nghÜ ®Õn thÕ giíi th× thÕ giíi kh«ng tån t¹i. Tr¸i h¼n l¹i, chóng nhËn mäi vËt tù nã mµ ®· dµnh mét chç ®øng cho nh÷ng quan t«i lµm cho thÕ giíi lÖ thuéc kh«ng ph¶i vµo t− duy cña mét niÖm Êy? NÒn triÕt häc duy nhÊt trong ®ã "kh«ng thÓ cã chç ng−êi c¸ biÖt hay cña mét nhãm ng−êi c¸ biÖt, hoÆc nãi cho ®øng" cho nh÷ng quan niÖm Êy, chÝnh lµ c¸i triÕt häc cho r»ng ®óng h¬n vµ râ rµng h¬n: kh«ng ph¶i lµ vµo hµnh ®éng cña t− chØ cã c¸i tån t¹i cã thÓ c¶m thÊy ®−îc lµ tån t¹i, r»ng thÕ giíi lµ duy, kh«ng ph¶i lµ vµo bÊt cø mét t− duy hiÖn thùc (thùc tÕ) vËt chÊt ®ang vËn ®éng, r»ng thÕ giíi bªn ngoµi mµ mäi ng−êi ®Òu nµo c¶, mµ - ®©y chØ hoµn toµn theo ý nghÜa l«-gÝch - vµo t− duy ®· biÕt, tøc lµ thÕ giíi vËt lý, lµ thùc t¹i kh¸ch quan duy nhÊt, nãi nãi chung. Ng−êi duy t©m lÉn lén hai kh¸i niÖm ®ã, nªn kÕt tãm l¹i, ®ã lµ triÕt häc cña chñ nghÜa duy vËt. V× lÏ ®ã vµ chÝnh qu¶ lµ chñ nghÜa nöa duy ng· bÊt kh¶ tri, nh− chóng ta thÊy ë v× lÏ ®ã, mµ nh÷ng ng−êi néi t¹i do Ma-kh¬ giíi thiÖu, còng Coãc-nª-li-ót" ("Einf.", II, 3171)). nh− Coãc-nª-li-ót, häc trß cña Ma-kh¬, vµ toµn bé triÕt häc nhµ Xt«-l − -pin phñ nhËn sù tån t¹i cña nh÷ng phßng ®en 7 9 ! gi¸o hiÖn ®¹i, ®Òu chèng chñ nghÜa duy vËt. PÕt-tx«n-t¬ ®· ®Ëp tan tµnh nh÷ng ng−êi duy t©m, nh−ng chØ Nh÷ng ng−êi theo ph¸i Ma-kh¬ ë n−íc ta b¾t ®Çu tõ bá cã mét ®iÒu l¹ lµ viÖc ®Ëp tan tµnh chñ nghÜa duy t©m nh− vËy Coãc-nª-li-ót, khi ng−êi ta chØ râ cho hä thÊy c¸i hµnh vi khiÕm l¹i rÊt gièng víi lêi khuyªn nh÷ng nhµ duy t©m h·y che giÊu nh· Êy. Tõ bá nh− thÕ th× kh«ng cã gi¸ trÞ g× l¾m. Phri-®rÝch chñ nghÜa duy t©m cña hä mét c¸ch khÐo lÐo h¬n. ThÕ giíi lÖ ¸t-l¬ cã lÏ ch−a ®−îc "b¸o tr−íc", nªn ®· giíi thiÖu vÞ Coãc-nª- thuéc vµo t− duy cña con ng−êi, ®ã lµ chñ nghÜa duy t©m gi¶. li-ót ®ã trong mét t¹p chÝ x· héi chñ nghÜa ("Der Kampf", 1908, ThÕ giíi lÖ thuéc vµo t− duy nãi chung, ®ã lµ thuyÕt thùc chøng 5, S. 2351): "®ã lµ mét t¸c phÈm dÔ ®äc vµ xøng ®¸ng víi nh÷ng tèi t©n, thuyÕt thùc t¹i phª ph¸n, nãi tãm l¹i, ®ã toµn lµ nh÷ng lêi giíi thiÖu tèt ®Ñp nhÊt"). Nh− thÕ lµ th«ng qua chñ nghÜa thñ ®o¹n bÞp bîm t− s¶n! NÕu Coãc-nª-li-ót lµ mét ng−êi nöa Ma-kh¬, ng−êi ta ®· lÐn lót ®−a nh÷ng nhµ triÕt häc râ rµng lµ duy ng· bÊt kh¶ tri th× PÕt-tx«n-t¬ l¹i lµ mét ng−êi nöa bÊt kh¶ ph¶n ®éng vµ nh÷ng ng−êi tuyªn truyÒn chñ nghÜa tÝn ng−ìng, tri duy ng·. C¸c ngµi ®ang giÕt rÖp ®Êy, c¸c ngµi ¹! vµo hµng ngò nh÷ng ng−êi thÇy cña c«ng nh©n! Chóng ta bµn tiÕp. Trong b¶n xuÊt b¶n lÇn thø hai cuèn "NhËn PÕt-tx«n-t¬ kh«ng ®−îc b¸o tr−íc còng nh×n thÊy sù gi¶ dèi thøc vµ sai lÇm", Ma-kh¬ nãi: gi¸o s− tiÕn sÜ Han-x¬ Clanh-pª-t¬ cña Coãc-nª-li-ót, nh−ng ph−¬ng thøc ®Êu tranh cña «ng ta ("Die Erkenntnistheorie der Naturforschung der Gegenwart", chèng sù gi¶ dèi ®ã th× thËt lµ tuyÖt diÖu! Xin c¸c b¹n h·y nghe: Lpz., 1905: "Lý luËn nhËn thøc trong khoa häc tù nhiªn hiÖn ®¹i") "Kh¼ng ®Þnh r»ng thÕ giíi lµ mét biÓu t−îng" (nh− lêi kh¼ng ®−a ra "mét sù tr×nh bµy cã hÖ thèng" (nh÷ng quan ®iÓm cña ®Þnh cña nh÷ng ng−êi duy t©m, mµ chóng t«i ®Êu tranh chèng Ma-kh¬) "mµ t«i cã thÓ t¸n thµnh nh÷ng ®iÓm chñ yÕu". Chóng ta _________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________ - "Einführung in die Philosophie der reinen Erfahrung", II, 317. 1) 1) - T¹p chÝ "§Êu tranh", 1908, quyÓn 5, tr. 235.
  18. V.I. Lª-nin Nh÷ng nhµ triÕt häc duy t©m 270 271 h·y xem Han-x¬ sè hai. Gi¸o s− nµy lµ mét ng−êi truyÒn b¸ bon, hy-®r« vµ «-xy hîp thµnh; nÕu chóng ta g¸n cho ®−êng mét trung thµnh häc thuyÕt Ma-kh¬: «ng ta ®· viÕt kh¸ nhiÒu bµi linh hån cña ®−êng, th× theo lèi lo¹i suy, linh hån nµy ¾t ph¶i cã nãi vÒ nh÷ng quan ®iÓm cña Ma-kh¬, ®¨ng trong nh÷ng t¹p chÝ c¸i ®Æc tÝnh lµ tuú ý lµm biÕn ®æi sù bè trÝ cña c¸c h¹t li ti hy- ®r«, «-xy vµ c¸c-bon" (29 - 30). ë § 4 ch−¬ng sau: "Hµnh ®éng chuyªn vÒ triÕt häc b»ng c¶ tiÕng §øc vµ tiÕng Anh, vµ ®· dÞch nh÷ng t¸c phÈm ®−îc Ma-kh¬ t¸n thµnh vµ ®Ò tùa; nãi tãm l¹i, nhËn thøc lµ mét hµnh ®éng cña ý chÝ (Willenshandlung)". «ng ta lµ c¸nh tay ph¶i cña vÞ "thÇy". §©y lµ nh÷ng quan ®iÓm cña "ViÖc ph©n chia tÊt c¶ nh÷ng thÓ nghiÖm t©m lý cña t«i thµnh «ng ta: "...tÊt c¶ kinh nghiÖm cña t«i (bªn ngoµi vµ bªn trong), hai nhãm c¬ b¶n lín: nh÷ng hµnh vi b¾t buéc vµ nh÷ng hµnh vi toµn bé t− duy cña t«i vµ tÊt c¶ nguyÖn väng cña t«i ®Òu ®−îc tù ý, ph¶i ®−îc coi lµ mét sù thËt ®· ®−îc x¸c ®Þnh. TÊt c¶ ®em l¹i cho t«i nh− lµ mét qu¸ tr×nh t©m lý, nh− lµ mét bé phËn nh÷ng Ên t−îng vÒ thÕ giíi bªn ngoµi ®Òu thuéc vÒ nhãm thø cña ý thøc cña t«i" (tr. 18, s¸ch ®· dÉn). "C¸i mµ chóng ta gäi lµ nhÊt" (47). "Ng−êi ta cã thÓ ®−a ra nhiÒu lý luËn vÒ cïng mét c¸i vËt lý, lµ do nh÷ng yÕu tè t©m lý t¹o thµnh" (144). "NiÒm tin lÜnh vùc nh÷ng sù kiÖn... ®iÒu ®ã cµng quen thuéc víi nhµ vËt chñ quan chø kh«ng ph¶i ch©n lý kh¸ch quan (Gewiβheit) lµ môc lý häc th× l¹i cµng kh«ng t−¬ng dung víi nh÷ng tiÒn ®Ò cña bÊt ®Ých duy nhÊt mµ bÊt cø khoa häc nµo còng cã thÓ ®¹t ®−îc" (9, kú mét nhËn thøc luËn tuyÖt ®èi nµo. §iÒu ®ã g¾n liÒn víi tÝnh do Clanh-pª-t¬ viÕt ng¶ vµ ë chç nµy, «ng ta chó thÝch r»ng: chÊt ý chÝ cña t− duy chóng ta; nã chøng tá r»ng ý chÝ chóng ta "ThËt lµ gÇn gièng ®iÒu mµ Can-t¬ ®· nãi trong cuèn "Phª ph¸n kh«ng lÖ thuéc vµo nh÷ng hoµn c¶nh bªn ngoµi" (50). lý tÝnh thùc tiÔn""). "Gi¶ thiÕt vÒ sù tån t¹i cña nh÷ng ý thøc B©y giê, c¸c b¹n h·y xÐt xem B«-g®a-nèp ®· t¸o b¹o biÕt bao kh¸c lµ gi¶ thiÕt kh«ng bao giê cã thÓ ®−îc kinh nghiÖm chøng khi «ng ta tuyªn bè r»ng trong triÕt häc cña Ma-kh¬, "tuyÖt ®èi thùc c¶" (42). "T«i kh«ng biÕt... r»ng ngoµi t«i ra, nãi chung, cã kh«ng cã chç ®øng cho ý chÝ tù do", trong khi Êy th× chÝnh b¶n nh÷ng c¸i T«i nµo kh¸c kh«ng" (43). ë § 5: "Nãi vÒ tÝnh n¨ng th©n Ma-kh¬ l¹i giíi thiÖu mét ngµi nh− Clanh-pª-t¬! Chóng ta ®éng" ("tÝnh tù sinh" = tÝnh tù ph¸t) "trong ý thøc". ë m¸y tù ®éng ®· thÊy r»ng Clanh-pª-t¬ kh«ng hÒ giÊu giÕm c¶ chñ nghÜa duy ®éng vËt th× sù biÕn ®æi cña nh÷ng biÓu t−îng diÔn ra mét c¸ch t©m cña «ng ta lÉn chñ nghÜa duy t©m cña Ma-kh¬. N¨m 1898 - hoµn toµn m¸y mãc. §iÒu ®ã còng x¶y ra trong chóng ta khi chóng 1899 Clanh-pª-t¬ viÕt: "HÐc-tx¬ còng biÓu lé nh÷ng quan ®iÓm ta n»m méng. "Trong tr¹ng th¸i b×nh th−êng, ý thøc cña chóng ta, chñ quan nh− vËy" (nh− Ma-kh¬) "vÒ b¶n tÝnh nh÷ng kh¸i niÖm cña vÒ b¶n chÊt, cã kh¸c víi ®iÒu ®ã, tøc lµ: ý thøc cña chóng ta cã mét chóng ta...". "...NÕu ®øng vÒ quan ®iÓm chñ nghÜa duy t©m, Ma- ®Æc tÝnh mµ nh÷ng c¸i ®ã" (m¸y tù ®éng) "®Òu kh«ng cã, vµ ®Æc tÝnh kh¬ vµ HÐc-tx¬" (sau nµy chóng ta sÏ xÐt riªng xem Clanh-pª-t¬ Êy Ýt ra còng sÏ khã gi¶i thÝch ®−îc mét c¸ch m¸y mãc hay tù ®éng: dÉn nhµ vËt lý häc trø danh Êy ra ë ®©y lµ cã hîp lý hay kh«ng) ®ã lµ c¸i mµ chóng ta gäi lµ tÝnh tù ®éng cña c¸i T«i cña chóng "®Òu cã c«ng khi hä nhÊn m¹nh nguån gèc chñ quan cña tÊt c¶ ta. BÊt cø ng−êi nµo còng cã thÓ ®em m×nh ®èi lËp víi nh÷ng tr¹ng nh÷ng kh¸i niÖm cña chóng ta vµ mèi liªn hÖ gi÷a chóng, - chø th¸i ý thøc cña m×nh, còng cã thÓ ®iÒu khiÓn chóng, cã thÓ lµm cho kh«ng ph¶i chØ nhÊn m¹nh nguån gèc chñ quan cña nh÷ng kh¸i chóng næi bËt lªn hoÆc ®Èy lïi chóng vÒ phÝa sau, cã thÓ ph©n niÖm riªng biÖt, - th× ®øng vÒ quan ®iÓm cña chñ nghÜa kinh tÝch chóng, so s¸nh c¸c bé phËn cña chóng víi nhau, v.v.. TÊt c¶ nghiÖm, hai «ng còng cã c«ng kh«ng kÐm khi thõa nhËn r»ng c¸i ®ã lµ mét sù thËt cña kinh nghiÖm (trùc tiÕp). C¸i T«i cña chØ riªng kinh nghiÖm, coi nh− mét giai ®o¹n kh«ng lÖ thuéc chóng ta, vÒ thùc chÊt, th× kh¸c víi tæng sè tÊt c¶ nh÷ng tr¹ng vµo t− duy, míi gi¶i quyÕt ®−îc vÊn ®Ò tÝnh ®óng ®¾n cña nh÷ng th¸i ý thøc vµ kh«ng thÓ ngang b»ng tæng sè ®ã. §−êng lµ do c¸c- kh¸i niÖm" ("Archiv für systematische Philosophie", tËp V, 1898 -
  19. V.I. Lª-nin Nh÷ng nhµ triÕt häc duy t©m 272 273 1899, S. 169 - 170 1)). N¨m 1900, Clanh-pª-t¬ viÕt r»ng, mÆc cli cña Txi-ghen lµ ë kh¸i niÖm "míi" Êy vÒ nh÷ng "c¶m gi¸c ®· dÇu cã tÊt c¶ nh÷ng sù kh¸c nhau gi÷a hai «ng víi Ma-kh¬, hoµn nguyªn" ®Êy!). nh − ng Can-t¬ vµ BÐc-cli, "dï sao còng gÇn Ma-kh¬ h¬n lµ Tõ n¨m 1904, trong tËp II cuèn "Giíi thiÖu" cña «ng ta chñ nghÜa kinh nghiÖm siªu h×nh" (nghÜa lµ chñ nghÜa duy (S. 298 - 301), PÕt-tx«n-t¬ ®· tõ bá Txi-ghen, coi nh− tõ bá mét vËt! Ngµi gi¸o s − t r¸nh kh«ng muèn gäi con quû b»ng ng−êi duy t©m. N¨m 1906, «ng ta ®−a ra mét danh s¸ch c¸c nhµ tªn thËt cña nã!) "®ang thèng trÞ trong c¸c khoa häc tù duy t©m hoÆc nhµ t©m lý nhÊt nguyªn, trong ®ã cã Coãc-nª-li-ót, nhiªn, vµ lµ ®èi t − îng c«ng kÝch chÝnh cña Ma-kh¬" (ib., Clanh-pª-t¬, Txi-ghen, PhÐc-voãc-n¬ ("Das Weltproblem etc.", t. VI, S. 87). N¨m 1903, «ng ta l¹i viÕt: "§iÓm xuÊt ph¸t cña S. 137, chó thÝch). C¸c b¹n ®äc thÊy ®Êy, tÊt c¶ c¸c ngµi gi¸o s− BÐc-cli vµ cña Ma-kh¬ lµ kh«ng thÓ tranh c·i ®−îc"... "Ma-kh¬ Êy ®Òu cã nh÷ng "sù hiÓu sai" trong khi gi¶i thÝch nh÷ng "quan lµ ng −êi hoµn thµnh sù nghiÖp cña Can-t¬" ("Kantstudien", ®iÓm cña Ma-kh¬ vµ A-vª-na-ri-ót" (nh− trªn). t. VIII, 1903, S. 314, 274 2)). Ma-kh¬ vµ A-vª-na-ri-ót thËt ®¸ng th−¬ng! Kh«ng chØ riªng c¸c kÎ thï ®· vu khèng hai «ng lµ duy t©m vµ "thËm chÝ" (theo Trong lêi tùa b¶n dÞch ra tiÕng Nga cuèn "Ph©n tÝch c¸c c¸ch nãi cña B«-g®a-nèp) lµ duy ng· n÷a, - kh«ng, ngay c¶ bÌ c¶m gi¸c", Ma-kh¬ còng nªu tªn cña T. Txi-ghen vµ cho r»ng b¹n, häc trß, m«n ®å cña hai «ng, c¸c gi¸o s− chuyªn nghiÖp, «ng nµy "nÕu kh«ng theo cïng mét con ®−êng, th× Ýt ra còng còng ®Òu hiÓu sai hai vÞ thÇy cña m×nh lµ nh÷ng nhµ duy t©m. theo nh÷ng con ®−êng rÊt gÇn gòi". Chóng ta h·y ®äc cuèn NÕu chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n ph¸t triÓn thµnh chñ "Lý luËn t©m sinh lý häc vÒ nhËn thøc) (Theodor Ziehen: nghÜa duy t©m, th× ®iÒu ®ã hoµn toµn kh«ng chøng minh r»ng Psychophysiologische Erkenntnistheorie", Jena, 1898) cña gi¸o nh÷ng tiÒn ®Ò c¬ b¶n vµ m¬ hå kiÓu BÐc-cli cña chñ nghÜa kinh s− T. Txi-ghen. Chóng ta thÊy r»ng ngay trong lêi tùa cuèn nghiÖm phª ph¸n ®Òu lµ c¨n b¶n sai lÇm. Xin Chóa cøu vít! s¸ch Êy, t¸c gi¶ còng ®· dÉn chøng Ma-kh¬, A-vª-na-ri-ót, §ã chØ lµ mét "sù hiÓu sai" kh«ng ®¸ng kÓ, trong c¸ch nãi cña Sóp-pª, v.v.. §©y l¹i lµ mét häc trß kh¸c n÷a, ®−îc «ng thÇy N«-d¬-®rÐp - PÕt-tx«n-t¬ mµ th«i. c«ng nhËn. Lý luËn "tèi t©n" cña Txi-ghen lµ ë chç cho r»ng chØ Nh−ng ®iÒu ®¸ng buån c−êi h¬n c¶ ë ®©y, cã lÏ lµ ë chç "®¸m ®«ng" míi cã thÓ nghÜ r»ng "c¶m gi¸c cña chóng ta lµ do chÝnh b¶n th©n PÕt-tx«n-t¬, kÎ b¶o vÖ sù ng©y th¬ vµ sù trong nh÷ng sù vËt hiÖn thùc g©y nªn" (S. 3) vµ "ë ng−ìng cöa cña s¹ch, tr−íc hÕt ®· "bæ sung" Ma-kh¬ vµ A-vª-na-ri-ót b»ng mét lý luËn nhËn thøc, ng−êi ta kh«ng thÓ ghi c¸i g× kh¸c ngoµi c¸i "tiªn nghiÖm l«-gÝch" råi sau ®ã l¹i ®em kÕt hîp hai «ng nµy c©u sau nµy cña BÐc-cli: "nh÷ng kh¸ch thÓ bªn ngoµi ®Òu víi ng−êi truyÒn b¸ chñ nghÜa tÝn ng−ìng lµ Vin-hem Sóp-pª. kh«ng tån t¹i tù chóng mµ lµ tån t¹i trong trÝ tuÖ cña chóng ta"" (S. 5). "C¶m gi¸c vµ biÓu t−îng ®−îc ®em l¹i cho chóng NÕu PÕt-tx«n-t¬ biÕt c¸c ®å ®Ö cña Ma-kh¬ ë Anh, cã lÏ «ng ta. C¶ hai ®Òu lµ c¸i t©m lý. C¸i phi t©m lý lµ mét tõ kh«ng cã ta cßn kÐo dµi nhiÒu h¬n n÷a c¸i danh s¸ch nh÷ng ng−êi theo néi dung" (S. 100). Quy luËt cña giíi tù nhiªn lµ mèi quan hÖ ph¸i Ma-kh¬ bÞ r¬i (v× "hiÓu sai") vµo chñ nghÜa duy t©m. "gi÷a nh÷ng c¶m gi¸c ®· hoµn nguyªn", chø kh«ng ph¶i gi÷a Chóng t«i ®· nªu tªn C¸c-l¬ PiÕc-x¬n, mét nhµ duy t©m triÖt ®Ó nh÷ng vËt thÓ vËt chÊt (S. 104: tÊt c¶ tÝnh ®éc ®¸o cña chñ nghÜa BÐc- rÊt ®−îc Ma-kh¬ khen ngîi. Vµ ®©y n÷a nh÷ng lêi b×nh luËn cña hai "ng−êi vu khèng" còng nhËn xÐt nh− vËy vÒ PiÕc-x¬n: _________________________________________________________________________________ "Häc thuyÕt cña gi¸o s− C. PiÕc-x¬n chØ lµ mét tiÕng vang cña nh÷ng 1) - "T− liÖu triÕt häc cã hÖ thèng", 1898 - 1899, tËp V, tr. 169 - 170. häc thuyÕt thËt sù vÜ ®¹i cña BÐc-cli" (Howard V. Knox, trªn "Mind", 2) - "Nghiªn cøu vÒ Can-t¬", 1903, t. VIII, tr. 314, 274.
  20. V.I. Lª-nin Nh÷ng nhµ triÕt häc duy t©m 274 275 vol. VI, 1897, p. 2051)). "Kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a, «ng PiÕc- cho r»ng khoa häc cã thÓ c¶i c¸ch gi¸o héi sao cho cã thÓ duy tr× ®−îc tÊt c¶ c¸i g× lµ ®óng ®¾n, lµnh m¹nh vµ tèt ®Ñp trong t«n x¬n lµ mét nhµ duy t©m theo ®óng nghÜa nhÊt cña tõ ®ã" gi¸o". Lµ mét ng−êi céng t¸c th−êng xuyªn cña t¹p chÝ "Ng−êi (Georges Rodier, trªn "Revue philosophique"80, 1888, II, vol. 26, theo thuyÕt nhÊt nguyªn", Ma-kh¬ ®· ®¨ng trªn t¹p chÝ ®ã tõng p. 2002)). Uy-li-am ClÝp-pho, nhµ duy t©m ng−êi Anh mµ Ma- ch−¬ng cña nh÷ng t¸c phÈm míi cña m×nh. Ca-ru-x¬ ®· söa kh¬ coi lµ ng−êi "rÊt gÇn gòi" víi triÕt häc cña m×nh ("Ph©n tÝch ch÷a "mét tÝ chót" häc thuyÕt Ma-kh¬ theo tinh thÇn Can-t¬, vµ c¸c c¶m gi¸c", tr. 8), ph¶i ®−îc coi lµ thÇy chø kh«ng ph¶i lµ häc nãi r»ng Ma-kh¬ "lµ mét ng−êi duy t©m, hay, nh− t«i cã thÓ nãi, trß cña Ma-kh¬, v× nh÷ng t¸c phÈm triÕt häc cña ClÝp-pho ®· lµ mét ng−êi theo chñ nghÜa chñ quan"; nh−ng dï cã nh÷ng sù ®−îc xuÊt b¶n trong nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû tr−íc. ë ®©y sù "hiÓu bÊt ®ång bé phËn, «ng ta còng tin ch¾c r»ng "Ma-kh¬ vµ t«i ®Òu sai" b¾t nguån trùc tiÕp tõ Ma-kh¬: n¨m 1901, Ma-kh¬ "®· nghÜ nh− nhau"*. Ca-ru-x¬ tuyªn bè r»ng thuyÕt nhÊt nguyªn kh«ng nhËn thÊy" chñ nghÜa duy t©m trong häc thuyÕt cña cña chóng t«i "kh«ng ph¶i lµ duy vËt, kh«ng ph¶i lµ duy linh, ClÝp-pho, lµ häc thuyÕt cho r»ng thÕ giíi lµ mét "chÊt tinh thÇn" còng kh«ng ph¶i lµ bÊt kh¶ tri; nã hoµn toµn chØ cã nghÜa lµ tÝnh (mind-stuff), mét "kh¸ch thÓ x· héi", mét "kinh nghiÖm ®−îc tæ triÖt ®Ó mµ th«i... nã lÊy kinh nghiÖm lµm c¬ së vµ dïng nh÷ng chøc cao ®é", v.v..*. §Ó nãi râ thñ ®o¹n lõa g¹t cña nh÷ng ng−êi h×nh thøc cã hÖ thèng cña nh÷ng quan hÖ kinh nghiÖm lµm ph−¬ng theo ph¸i Ma-kh¬ ë §øc, cÇn chØ ra r»ng, n¨m 1905, Clanh-pª-t¬ ph¸p" (râ rµng, ®©y lµ sù sao chÐp l¹i cuèn "ThuyÕt kinh nghiÖm nhÊt ®· t©ng bèc nhµ duy t©m Êy lªn hµng nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra nguyªn" cña A. B«-g®a-nèp!). C©u ch©m ng«n cña Ca-ru-x¬ lµ: "khoa "nhËn thøc luËn cña khoa häc tù nhiªn hiÖn ®¹i"! häc thùc chøng chø kh«ng ph¶i thuyÕt bÊt kh¶ tri; t− t−ëng minh ë trang 284, cuèn "Ph©n tÝch c¸c c¶m gi¸c", Ma-kh¬ ®· cã nãi b¹ch chø kh«ng ph¶i thuyÕt thÇn bÝ; quan ®iÓm nhÊt nguyªn ®Õn nhµ triÕt häc Mü P. Ca-ru-x¬ lµ ng−êi "®· gÇn gòi" (víi PhËt vÒ thÕ giíi chø kh«ng ph¶i thuyÕt siªu tù nhiªn, kh«ng ph¶i chñ gi¸o 81 vµ häc thuyÕt Ma-kh¬). Ca-ru-x¬ tù nhËn m×nh lµ "ng−êi nghÜa duy vËt; t«n gi¸o chø kh«ng ph¶i gi¸o ®iÒu; tÝn ng−ìng h©m mé vµ b¹n riªng" cña Ma-kh¬, ë Si-ca-g« «ng ta lµm chñ víi tÝnh c¸ch lµ tr¹ng th¸i tinh thÇn chø kh«ng ph¶i tÝn ng−ìng nhiÖm t¹p chÝ triÕt häc "Ng−êi theo thuyÕt nhÊt nguyªn"82 vµ víi tÝnh c¸ch lµ häc thuyÕt" (not creed, but faith). Dùa vµo ch©m ng«n Êy, Ca-ru-x¬ tuyªn truyÒn mét "thÇn häc míi", mét "thÇn mét t¹p chÝ nhá tuyªn truyÒn cho t«n gi¸o, "The Open Court" häc khoa häc" hay lµ khoa häc t«n gi¸o, mét thÇn häc phñ nhËn ("DiÔn ®µn tù do")83. Ban biªn tËp cña t¹p chÝ phæ th«ng ®ã nãi: v¨n b¶n cña Th¸nh kinh, nh−ng l¹i kiªn quyÕt chñ tr−¬ng r»ng "Khoa häc lµ kh¶i thÞ cña Th−îng ®Õ". "Chóng t«i kiªn tr× ý kiÕn "tÊt c¶ mäi ch©n lý ®Òu lµ ch©n lý cña Th−îng ®Õ vµ Th−îng ®Õ biÓu hiÖn ra trong c¸c khoa häc tù nhiªn còng nh− trong lÞch sö"**. * William Kingdon Clifford. "Lectures and Essays", 3rd ed., Lond., 1901, vol. II, pp. 55, 65, 693). ë p. 58: "T«i ®ång ý víi BÐc-cli vµ chèng l¹i Xpen- * "The Monist", vol. XVI, 1906, July; P. Carus. "Pr. Mach's Philosophy", x¬"; p. 52: "kh¸ch thÓ lµ mét chuçi nh÷ng biÕn ®æi trong ý thøc cña t«i, chø pp. 320, 345, 333 1) . §ã lµ tr¶ lêi luËn v¨n cña Clanh-pª-t¬ cïng ®¨ng kh«ng ph¶i lµ c¸i g× ë ngoµi ý thøc cña t«i". trong t¹p chÝ Êy. _________________________________________________________________________________ ** Nh− trªn, t. XIII, p. 24 ff. LuËn v¨n cña Ca-ru-x¬: "ThÇn häc víi tÝnh 1) - G«-v¸c V. Nèc-x¬, trªn t¹p chÝ "T− t−ëng", t. VI, 1897, tr. 205. c¸ch lµ mét khoa häc". 2) - G ioãc-gi¬ R«-®i-ª, t rªn "T¹p chÝ triÕt häc", 1888, II, t. 26, _________________________________________________________________________________ tr. 200. 3) 1) - Uy-li-am Kinh-®¬n ClÝp-pho. "TËp bµi gi¶ng vµ luËn v¨n", xuÊt b¶n "Ng−êi theo thuyÕt nhÊt nguyªn", th¸ng B¶y, 1906, t. XVI; P. Ca-ru- x¬. "TriÕt häc cña gi¸o s− Ma-kh¬", tr. 320, 345, 333. lÇn thø ba, Lu©n-®«n, 1901, t. II, tr. 55, 65, 69.
nguon tai.lieu . vn
Chính trị học Báo chí - Truyền thông Xã hội học Giáo dục học Tâm lý học Lịch sử - Văn hoá Triết học Ngôn ngữ học Thư viện thông tin Văn học nước ngoài Ngư nghiệp Hành chính - Pháp luật Địa lý - Địa danh Văn học Việt nam Lịch sử Đảng CNXH - KH Tư Tưởng HCM Ngụ ngôn - Cổ tích Ca dao - Tục ngữ Hoá học Sinh học Y khoa - Dược Kinh tế học