1. Trang Chủ
  2. Triết học
  3. [Triết Học] Triết Học Lenin - Học Thuyết Marx tập 1 phần 8

[Triết Học] Triết Học Lenin - Học Thuyết Marx tập 1 phần 8

Tham khảo tài liệu '[triết học] triết học lenin - học thuyết marx tập 1 phần 8', khoa học xã hội, chính trị - triết học phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 6 18 6 19 V . I. L ª - n i n N éi dung kinh tÕ cña chñ nghÜ a d©n tóy c ¸i kh«ng tr¸nh khái nµo ®ã; ng­êi m¸c-xÝt lµ mét ng©y th¬ mµ th«i; cuéc sèng ®· tho¸t ly «ng, cßn «ng còng tho¸t ly cuéc sèng*. Kh«ng ph¶i chØ cã

Thể loại Tài liệu miễn phí Triết học

Số trang 42

Ngày tạo 8/29/2018 8:26:47 PM +00:00

Loại tệp PDF

Kích thước

Tên tệp

Tải [Triết Học] Triết Học Lenin - Học Thuyết Mar... (.pdf)

Xem mẫu

  1. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 6 18 6 19 V . I. L ª - n i n N éi dung kinh tÕ cña chñ nghÜ a d©n tóy c ¸i kh«ng tr¸nh khái nµo ®ã; ng­êi m¸c-xÝt lµ mét ng©y th¬ mµ th«i; cuéc sèng ®· tho¸t ly «ng, cßn «ng còng tho¸t ly cuéc sèng*. Kh«ng ph¶i chØ cã thÕ ®©u: «ng h·y ng­êi thÇn bÝ chñ nghÜa vµ lµ mét ng­êi siªu h×nh chñ xem thö «ng ®· nhÐt c¸i g× vµo ®Çu cña h×nh nh©n Êy vµ ®· nghÜa. tuyªn truyÒn nh÷ng biÖn ph¸p nµo. Khi khuyªn nh÷ng ng­êi lao Ng­êi thÇn bÝ chñ nghÜa ®ã ®¸p l¹i r»ng: ®óng thÕ, ng­êi ®éng nªn tæ chøc ra ¸c-ten, coi ®ã lµ "con ®­êng mµ khoa häc lµm ra lÞch sö lµ "nh÷ng c¸ nh©n ®ang sèng", nªn khi nghiªn cøu vÊn ®Ò xÐt xem t¹i sao nh÷ng mèi quan hÖ x· héi cña hiÖn ®¹i vµ quan niÖm ®¹o ®øc hiÖn ®¹i ®· v¹ch ra", th× «ng l¹i ngµnh thñ c«ng nghiÖp l¹i mang h×nh thøc nµy chø kh«ng bá qua mét chi tiÕt nhá nµy lµ: toµn bé tæ chøc cña nÒn kinh tÕ x· mang h×nh thøc kh¸c (ngay c¶ c©u hái ®ã «ng còng kh«ng ®Æt héi n­íc ta. V× kh«ng hiÓu ®ã lµ nÒn kinh tÕ t­ b¶n chñ nghÜa, ra!), th× t«i ®· nghiªn cøu chÝnh vÊn ®Ò xÐt xem c¸c "c¸ nh©n cho nªn «ng ®· kh«ng nhËn thÊy r»ng trªn c¬ së ®ã th× tÊt c¶ mäi ®ang sèng" ®· lµm ra lÞch sö cña m×nh vµ tiÕp tôc lµm ra lÞch sö thø ¸c-ten ch¼ng qua chØ lµ nh÷ng biÖn ph¸p t¹m bî vôn vÆt, ®ã nh­ thÕ nµo. T«i cã s½n mét tiªu chuÈn v÷ng ch¾c, chøng hoµn toµn kh«ng cã kh¶ n¨ng xo¸ bá ®­îc hiÖn t­îng tËp trung thùc r»ng t«i ®· nãi ®Õn nh÷ng c¸ nh©n cã thùc, "®ang sèng", c¸c t­ liÖu s¶n xuÊt, kÓ c¶ tiÒn b¹c, vµo tay mét thiÓu sè ng­êi (sù ®Õn nh÷ng t­ t­ëng vµ t×nh c¶m cã thùc; tiªu chuÈn ®ã lµ ë chç tËp trung ®ã lµ mét sù thËt kh«ng thÓ chèi c·i ®­îc), vµ t×nh "t­ t­ëng vµ t×nh c¶m" cña hä ®· biÓu hiÖn thµnh hµnh ®éng, tr¹ng hoµn toµn khèn quÉn cña qu¶ng ®¹i quÇn chóng nh©n d©n ®· t¹o ra nh÷ng mèi quan hÖ x· héi nhÊt ®Þnh. §­¬ng nhiªn, ― nh÷ng biÖn ph¸p t¹m bî ®ã, may l¾m còng chØ gióp cho mét t«i kh«ng bao giê nãi r»ng "ng­êi lµm ra lÞch sö lµ c¸c c¸ nh©n nhóm nhá thî thñ c«ng riªng biÖt v­¬n lªn hµng ngò giai cÊp ®ang sèng" (v× theo t«i, ®ã lµ mét c©u nãi rçng tuÕch); nh­ng tiÓu t­ s¶n mµ th«i. Tõ chç lµ nhµ t­ t­ëng cña ng­êi lao ®éng, trong khi nghiªn cøu nh÷ng mèi quan hÖ x· héi thùc sù vµ sù «ng ®· trë thµnh nhµ t­ t­ëng cña giai cÊp tiÓu t­ s¶n. ph¸t triÓn thùc sù cña nh÷ng mèi quan hÖ ®ã, t«i ®· nghiªn Nh­ng chóng ta h·y trë l¹i bµn vÒ «ng Xt¬-ru-vª. Sau khi cøu chÝnh ngay c¸i kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña nh÷ng c¸ nh©n ®ang v¹ch ra tÝnh chÊt v« nghÜa trong nh÷ng lËp luËn cña ph¸i d©n sèng. Cßn «ng, måm th× nãi ®Õn "c¸ nh©n ®ang sèng" thËt ®Êy, tuý vÒ "c¸ nh©n", «ng ta nãi tiÕp: "ThËt vËy, x· héi häc lu«n nh­ng trªn thùc tÕ, xuÊt ph¸t ®iÓm cña «ng kh«ng ph¶i lµ "c¸ lu«n muèn quy c¸c nh©n tè c¸ nh©n vµo c¸c nguån gèc x· héi, ― nh©n ®ang sèng", víi nh÷ng "t­ t­ëng vµ t×nh c¶m" cña hä, mäi ý ®Þnh muèn gi¶i thÝch mét yÕu tè quan träng nµo ®ã trong nh÷ng t­ t­ëng vµ t×nh c¶m thùc sù do nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh sù tiÕn ho¸ lÞch sö, ®Òu chøng minh ®iÓm Êy. Khi nãi ®Õn mét ho¹t vµ do hÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt ®· s¶n sinh ra; mµ xuÊt "nh©n vËt lÞch sö", mét "vÜ nh©n", ng­êi ta lu«n lu«n muèn xem ph¸t ®iÓm cña «ng l¹i lµ mét ng­êi h×nh nh©n mµ «ng ®em nh©n vËt Êy lµ "mét ng­êi ®¹i biÓu" cho tinh thÇn cña mét thêi nhÐt vµo ®Çu nã nh÷ng "t­ t­ëng vµ t×nh c¶m" cña chÝnh «ng. ®¹i, lµ h×nh ¶nh cña thêi ®¹i m×nh; råi coi hµnh ®éng vµ sù thµnh DÜ nhiªn, lµm nh­ vËy th× chØ cã thÓ ®i ®Õn nh÷ng m¬ ­íc ________________________________________________________ _ * "Nã (tøc lµ "kh¶ n¨ng vÒ mét con ®­êng lÞch sö míi") ®· bÞ thùc tiÔn c¾ t xÐn mé t c ¸ch tµn nhÉ n"; "cã thÓ nãi lµ nã cµ ng ngµ y cµ ng
  2. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 6 20 6 21 V . I. L ª - n i n N éi dung kinh tÕ cña chñ nghÜ a d©n tóy b¹i cña nh©n vËt ®ã lµ kÕt qu¶ tÊt nhiªn cña toµn bé tiÕn xuÊt ra t­ liÖu sinh ho¹t, lý luËn nµy ®· g¾n vµo ph­¬ng thøc tr×nh qu¸ khø cña sù vËt" (32). *C¸i xu h­íng chung ®ã cña mäi ý ®ã nh÷ng mèi quan hÖ gi÷a ng­êi vµ ng­êi ®­îc thiÕt lËp lªn ®Þnh muèn gi¶i thÝch c¸c hiÖn t­îng x· héi, tøc lµ muèn s¸ng do ¶nh h­ëng cña c¸c ph­¬ng thøc nhÊt ®Þnh s¶n xuÊt t­ liÖu t¹o ra m«n khoa häc x· héi, "®· biÓu hiÖn ra mét c¸ch râ rÖt sinh ho¹t, vµ lý luËn ®ã ®· v¹ch râ r»ng hÖ thèng nh÷ng quan hÖ Êy (tøc lµ "quan hÖ s¶n xuÊt", theo thuËt ng÷ cña M¸c) lµ c¬ b»ng häc thuyÕt vÒ cuéc ®Êu tranh giai cÊp, coi lµ qu¸ tr×nh c¬ së cña x· héi, mµ c¬ së nµy th× ®­îc bäc ngoµi b»ng nh÷ng b¶n cña sù tiÕn ho¸ x· héi. Mét khi c¸ nh©n kh«ng ®­îc tÝnh ®Õn th× cÇn ph¶i t×m ra mét yÕu tè kh¸c. YÕu tè ®ã lµ tËp ®oµn h×nh thøc chÝnh trÞ - ph¸p luËt vµ nh÷ng trµo l­u t­ t­ëng x· héi" (33). ¤ng Xt¬-ru-vª nãi hoµn toµn ®óng r»ng cã thÓ nãi x· héi nhÊt ®Þnh. Theo lý luËn cña M¸c, mçi hÖ thèng quan hÖ lý luËn vÒ ®Êu tranh giai cÊp lµ kÕt qu¶ cña ý ®å chung trong x· héi häc muèn quy nh÷ng "yÕu tè c¸ nh©n vµo nh÷ng nguån gèc x· héi". Kh«ng nh÷ng thÕ: lý luËn vÒ ®Êu tranh giai cÊp, lÇn ®Çu tiªn, ®· thùc hiÖn ý ®å ®ã mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ triÖt ®Ó ®Õn møc lµ n©ng x· héi häc lªn thµnh mét khoa häc. §¹t ®­îc kÕt qu¶ ®ã lµ do ng­êi ta ®· ®øng trªn quan ®iÓm duy vËt ®Ó ®Þnh nghÜa kh¸i niÖm "tËp ®oµn". Kh¸i niÖm nµy, tù nã, vÉn cßn qu¸ ­ m¬ hå vµ vò ®o¸n: cã thÓ lÊy nh÷ng hiÖn t­îng t«n gi¸o, nh÷ng hiÖn t­îng d©n téc häc, chÝnh trÞ, ph¸p luËt, v. v., ®Ó lµm tiªu chuÈn ph©n biÖt c¸c "tËp ®oµn". Kh«ng cã dÊu hiÖu døt kho¸t nµo cã thÓ dïng ®Ó ph©n biÖt ®­îc nh÷ng "tËp ®oµn" nµy hoÆc "tËp ®oµn" kh¸c, trong mçi lÜnh vùc nãi trªn. Lý luËn vÒ ®Êu tranh giai cÊp lµ mét thµnh tùu to lín cña khoa häc x· héi, chÝnh v× nã ®· x©y dùng mét c¸ch hoµn toµn chÝnh x¸c vµ døt kho¸t c¸i ph­¬ng ph¸p ®em quy nh­ vËy yÕu tè c¸ nh©n vµo yÕu tè x· héi. Mét lµ, lý luËn ®ã ®· dùng lªn kh¸i niÖm h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi. XuÊt ph¸t tõ sù thËt c¬ b¶n cña mäi sinh ho¹t céng ®ång cña loµi ng­êi, tøc lµ ph­¬ng thøc s¶n ________________________________________________________ _ gi¶m bít ®i" (lêi cña «ng Mi-khai-lèp-xki, do P. Xt¬-ru-vª trÝch dÉn, tr. 16). DÜ nhiªn, kh«ng ph¶i lµ "kh¶ n¨ng" gi¶m bít ®i, bëi v× kh«ng bao giê cã c¸i "kh¶ n¨ng" ®ã c¶; chØ cã ¶o t­ëng lµ gi¶m bít ®i th«i. Mµ ¶o t­ëng gi¶m bít th× nh­ thÕ ®­¬ng nhiªn lµ rÊt tèt.
  3. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 6 22 6 23 V . I. L ª - n i n N éi dung kinh tÕ cña chñ nghÜ a d©n tóy s¶n xuÊt ®ã lµ mét c¬ thÓ x· héi riªng biÖt, cã nh÷ng quy luËt lo¹i c¬ thÓ x· héi ®Æc biÖt). Hai lµ, ho¹t ®éng cña "c¸c c¸ nh©n riªng vÒ sù ra ®êi cña nã, vÒ ho¹t ®éng cña nã vµ b­íc chuyÓn ®ang sèng" trong khu«n khæ cña mçi h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi cña nã lªn mét h×nh thøc cao h¬n, tøc lµ biÕn thµnh mét c¬ thÓ Êy, nh÷ng ho¹t ®éng mu«n h×nh mu«n vÎ v« chõng vµ h×nh x· héi kh¸c. Lý luËn nµy ®· cung cÊp cho khoa häc x· héi c¸i nh­ kh«ng thÓ nµo hÖ thèng ho¸ næi, nh÷ng ho¹t ®éng ®· ®­îc tiªu chuÈn kh¸ch quan cã mét gi¸ trÞ khoa häc chung, tøc lµ tæng hîp l¹i vµ quy vµo nh÷ng ho¹t ®éng cña c¸c tËp ®oµn c¸ tÝnh l¾p ®i l¾p l¹i, tiªu chuÈn mµ c¸c nhµ chñ quan chñ nghÜa ®· nh©n kh¸c nhau vÒ vai trß cña chóng trong hÖ thèng quan hÖ tuyªn bè lµ kh«ng thÓ ¸p dông vµo x· héi häc ®­îc. Hä cho s¶n xuÊt, vÒ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt, vµ do ®ã, vÒ ®iÒu kiÖn sinh ho¹t r»ng v× c¸c hiÖn t­îng x· héi ®Òu cùc kú phøc t¹p vµ mu«n vµ nh÷ng lîi Ých do ®iÒu kiÖn nµy quyÕt ®Þnh, ― nãi tãm l¹i, ho¹t ®éng ®ã ®­îc quy vµo ho¹t ®éng cña c¸c giai cÊp, vµ cuéc mµu mu«n vÎ, nªn kh«ng thÓ nµo nghiªn cøu c¸c hiÖn t­îng ®ã ®­îc, nÕu kh«ng t¸ch nh÷ng hiÖn t­îng quan träng ra khái ®Êu tranh cña c¸c giai cÊp ®ã ®· quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña x· nh÷ng hiÖn t­îng kh«ng quan träng, vµ muèn lµm ®­îc nh­ héi. Nh­ thÕ lµ c¸i quan ®iÓm thuÇn tuý m¸y mãc vµ Êu trÜ cña thÕ th× ph¶i ®øng trªn quan ®iÓm cña c¸ nh©n "cã ãc phª ph¸n" nh÷ng ng­êi chñ quan chñ nghÜa vÒ lÞch sö ®· bÞ b¸c bá, hä tho¶ vµ "cã ®¹o ®øc rÊt cao". Nh­ thÕ lµ hä ®· hoµn toµn nghiÔm m·n víi c¸i luËn ®iÓm trèng rçng cho r»ng ng­êi lµm ra lÞch sö nhiªn biÕn ®­îc khoa häc x· héi thµnh mét lo¹t nh÷ng ®iÒu r¨n lµ c¸c c¸ nh©n ®ang sèng, mµ kh«ng muèn t×m hiÓu xem hoµn vÒ ®¹o ®øc tiÓu thÞ d©n mµ nh÷ng mÉu mùc cña ®¹o ®øc ®ã th× c¶nh x· héi nµo quyÕt ®Þnh ho¹t ®éng cña c¸ nh©n vµ quyÕt ®Þnh chóng ta ®· tõng thÊy ë «ng Mi-khai-lèp-xki khi «ng triÕt lý vÒ nh­ thÕ nµo. Chñ nghÜa chñ quan ®· bÞ thay thÕ b»ng mét quan sù v« dông cña lÞch sö vµ vÒ con ®­êng ®· ®­îc "¸nh s¸ng cña ®iÓm cho r»ng qu¸ tr×nh x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö - tù nhiªn, khoa häc" soi s¸ng. Lý luËn cña M¸c ®· hoµn toµn ®Ëp tan quan ®iÓm mµ thiÕu nã th× kh«ng thÓ nµo cã khoa häc x· héi chÝnh nh÷ng lËp luËn ®ã. Kh«ng ph¶i lµ sù ph©n biÖt gi÷a c¸i ®­îc. ¤ng Xt¬-ru-vª nãi rÊt ®óng r»ng viÖc "kh«ng kÓ ®Õn c¸ quan träng vµ c¸i kh«ng quan träng, mµ lµ sù ph©n biÖt gi÷a c¬ nh©n trong x· héi häc, hay nãi cho ®óng h¬n, viÖc lo¹i bá c¸ cÊu kinh tÕ cña x· héi, tøc lµ néi dung cña x· héi, víi h×nh thøc nh©n ra khái x· héi häc, vÒ thùc chÊt, lµ mét tr­êng hîp c¸ biÖt cña khuynh h­íng muèn ®¹t ®Õn nhËn thøc khoa häc" (33); r»ng chÝnh trÞ vµ t­ t­ëng cña nã: b¶n th©n kh¸i niÖm c¬ cÊu kinh tÕ "c¸ nh©n" kh«ng nh÷ng tån t¹i trong thÕ giíi tinh thÇn, mµ cßn còng ®· ®­îc gi¶i thÝch chÝnh x¸c qua viÖc b¸c bá quan ®iÓm tån t¹i c¶ trong thÕ giíi vËt chÊt n÷a. TÊt c¶ vÊn ®Ò chØ lµ ë chç cña nh÷ng nhµ kinh tÕ häc cò, lµ nh÷ng ng­êi ®· nh×n thÊy ®èi víi thÕ giíi vËt chÊt mµ nãi, c¸c quy luËt chung chi phèi "c¸ nh÷ng quy luËt tù nhiªn ë n¬i chØ cã nh÷ng quy luËt cña mét hÖ nh©n" ®Òu ®· ®­îc x¸c ®Þnh tõ l©u råi, cßn trong lÜnh vùc x· héi thèng nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt ®Æc biÖt, ®­îc x¸c ®Þnh vÒ mÆt lÞch sö. Lý luËn cña M¸c ®· lÊy viÖc nghiªn cøu c¸c h×nh th¸i tæ th× c¸c quy luËt Êy, chØ nhê lý luËn cña M¸c, míi ®­îc x¸c ®Þnh v÷ng ch¾c. chøc x· héi nhÊt ®Þnh ®Ó thay thÕ cho nh÷ng lËp luËn cña c¸c Mét ý kiÕn kh¸c n÷a cña «ng Xt¬-ru-vª b¸c bá lý luËn x· nhµ chñ quan chñ nghÜa vÒ "x· héi" nãi chung, nh÷ng lËp luËn héi häc cña nh÷ng ng­êi chñ quan chñ nghÜa Nga, lµ: ngoµi v« nghÜa vµ ch­a tho¸t khái nh÷ng kh«ng t­ëng tiÓu thÞ d©n (v× tÊt c¶ nh÷ng lý lÏ kÓ trªn ra, "x· héi häc, bÊt cø trong ng­êi ta thËm chÝ còng kh«ng lµm s¸ng tá c¸i kh¶ n¨ng tr­êng hîp nµo , còng kh«ng thÓ xem c¸i mµ chóng ta gäi kh¸i qu¸t nh÷ng chÕ ®é x· héi rÊt kh¸c nhau thµnh nh÷ng
  4. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 6 24 6 25 V . I. L ª - n i n N éi dung kinh tÕ cña chñ nghÜ a d©n tóy lµ c¸ nh©n, lµ mét sù kiÖn ®Çu tiªn ®­îc, v× r»ng b¶n th©n c¸i nh÷ng lËp luËn cña «ng ta muèn bµn phiÕm vÒ sù "tiÕn bé" nãi kh¸i niÖm c¸ nh©n (kh¸i niÖm c¸ nh©n nµy kh«ng cÇn ph¶i chung, chø kh«ng muèn nghiªn cøu sù "tiÕn bé" cô thÓ cña mét ®­îc gi¶i thÝch thªm n÷a) vµ sù thËt t­¬ng øng víi kh¸i niÖm h×nh th¸i x· héi cô thÓ. Khi «ng Xt¬-ru-vª dïng nh÷ng luËn ®ã ®Òu lµ kÕt qu¶ cña mét qu¸ tr×nh x· héi l©u dµi" (36). §ã lµ ®iÓm chung (nãi trªn) cña m×nh ®Ó ph¶n ®èi «ng Mi-khai-lèp- mét t­ t­ëng rÊt ®óng cÇn ph¶i bµn ®Õn, nhÊt lµ v× lý lÏ cña xki th× «ng ta l¹i t¸i ph¹m sai lÇm cña «ng Mi-khai-lèp-xki, v× t¸c gi¶ cã ®«i chç kh«ng chÝnh x¸c. ¤ng ta dÉn ra quan ®iÓm «ng ta bá qua kh«ng m« t¶ vµ kh«ng nãi râ sù tiÕn bé cô thÓ, cña Dim-men, lµ ng­êi ®· chøng minh, trong cuèn s¸ch cña mµ l¹i r¬i vµo chç ®­a ra nh÷ng gi¸o ®iÒu m¬ hå vµ kh«ng c¨n cø. Mét vÝ dô: "TÝnh hoµn chØnh hoµ hîp cña c¸ nh©n, vÒ mÆt m×nh "Sù ph©n ho¸ x· héi", r»ng cã mét tû lÖ thuËn gi÷a sù néi dung cña nã, lµ do tr×nh ®é ph¸t triÓn, tøc lµ do sù ph©n ph¸t triÓn cña c¸ nh©n vµ sù ph©n ho¸ cña tËp ®oµn mµ c¸ ho¸ cña tËp ®oµn quyÕt ®Þnh", ― «ng Xt¬-ru-vª ®· nãi nh­ thÕ nh©n Êy lµ thµnh viªn. ¤ng Xt¬-ru-vª ®em luËn ®iÓm ®ã ®èi lËp víi lý luËn cña «ng Mi-khai-lèp-xki vÒ tû lÖ nghÞch gi÷a sù vµ viÕt ng¶ c©u ®ã. Nh­ng ë ®©y nªn hiÓu sù "ph©n ho¸" cña ph¸t triÓn cña c¸ nh©n vµ sù ph©n ho¸ ("tÝnh mu«n vÎ") cña x· tËp ®oµn theo nghÜa nµo? ViÖc xo¸ bá chÕ ®é n«ng n« ®· lµm héi. ¤ng Xt¬-ru-vª ph¶n ®èi l¹i r»ng: "Trong mét m«i tr­êng t¨ng thªm hay gi¶m bít sù "ph©n ho¸" ®ã? ¤ng Mi-khai-lèp- kh«ng cã sù ph©n ho¸ th× c¸ nh©n sÏ lµ mét "c¸i hoµn chØnh xki tr¶ lêi lµ ®· lµm gi¶m bít ("ThÕ nµo lµ tiÕn bé? "); cßn «ng hoµ hîp"... cã tÝnh ®ång nhÊt vµ tÝnh phi c¸ nh©n". "C¸ nh©n Xt¬-ru-vª th× cã lÏ cho lµ ®· t¨ng thªm, viÖn cí r»ng sù ph©n cã thùc th× kh«ng thÓ lµ "mét tæng hoµ cña tÊt c¶ nh÷ng ®Æc c«ng x· héi ®· ®­îc më réng thªm. Mét ng­êi nãi ®Õn viÖc tÝnh cña c¬ thÓ con ng­êi nãi chung ®­îc", v× lÏ rÊt ®¬n gi¶n xo¸ bá nh÷ng sù ph©n biÖt ®¼ng cÊp; cßn ng­êi kia l¹i nãi ®Õn lµ c¸i néi dung ®Çy ®ñ ®ã ®· v­ît qu¸ søc cña c¸ nh©n cã viÖc t¹o ra nh÷ng sù kh¸c nhau vÒ mÆt kinh tÕ. Nh­ c¸c b¹n thùc" (38-39). "§Ó ®­îc ph©n ho¸ th× c¸ nh©n ph¶i ë vµo mét thÊy ®Êy, tõ ng÷ dïng ë ®©y rÊt lê mê, ®Õn nçi ng­êi ta cã thÓ m«i tr­êng cã ph©n ho¸" (39). dïng ®Ó chØ hai hiÖn t­îng tr¸i h¼n nhau. Mét vÝ dô kh¸c. Sù tr×nh bµy ®ã kh«ng v¹ch râ ®­îc c¸ch Dim-men ®Æt vÊn B­íc qu¸ ®é tõ c«ng tr­êng thñ c«ng t­ b¶n chñ nghÜa lªn ®¹i ®Ò vµ luËn chøng vÊn ®Ò ®ã. Nh­ng theo sù truyÒn ®¹t cña «ng c«ng nghiÖp c¬ khÝ, cã thÓ ®­îc coi lµ mét b­íc gi¶m bít cña Xt¬-ru-vª th× c¸ch ®Æt vÊn ®Ò cña Dim-men còng cã c¸i khuyÕt sù "ph©n ho¸", bëi v× sù ph©n c«ng tØ mØ gi÷a nh÷ng c«ng ®iÓm gièng nh­ c¸ch ®Æt vÊn ®Ò cña «ng Mi-khai-lèp-xki vËy. nh©n chuyªn nghiÖp nay kh«ng cßn n÷a. Tuy nhiªn, kh«ng C¸ch lËp luËn trõu t­îng vÒ mèi quan hÖ lÖ thuéc lÉn nhau thÓ nghi ngê g× n÷a, trong tr­êng hîp thø hai, nh÷ng ®iÒu gi÷a sù ph¸t triÓn (vµ phóc lîi) cña c¸ nh©n víi sù ph©n ho¸ cña kiÖn ph¸t triÓn cña c¸ nh©n vÉn thuËn lîi (cho c«ng nh©n) x· héi th× hoµn toµn kh«ng khoa häc, v× ng­êi ta kh«ng thÓ nhiÒu h¬n. Do ®ã, cã thÓ kÕt luËn r»ng chÝnh b¶n th©n c¸ch ®Þnh ra mét mèi quan hÖ nµo cã thÓ ¸p dông ®­îc vµo mäi h×nh ®Æt vÊn ®Ò còng ®· sai. B¶n th©n t¸c gi¶ ®· thõa nhËn r»ng thøc tæ chøc cña x· héi. B¶n th©n kh¸i niÖm "ph©n ho¸", "tÝnh gi÷a c¸ nh©n vµ tËp ®oµn còng cã mét sù ®èi kh¸ng (®Êy lµ mu«n vÎ", v. v., còng cã c¸i nghÜa hoµn toµn kh¸c nhau tuú theo ®iÒu mµ Mi-khai-lèp-xki nãi ®Õn). ¤ng ta l¹i nãi thªm r»ng: hoµn c¶nh x· héi mµ nã ®­îc ¸p dông vµo. Sai lÇm chñ yÕu cña "Nh­ng cuéc sèng kh«ng bao giê l¹i do nh÷ng m©u thuÉn tuyÖt ®èi t¹o thµnh: trong cuéc sèng, mäi c¸i ®Òu c ã thÓ biÕn «ng Mi-khai-lèp-xki chÝnh lµ ë chñ nghÜa gi¸o ®iÒu trõu t­îng trong
  5. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 6 26 6 27 V . I. L ª - n i n N éi dung kinh tÕ cña chñ nghÜ a d©n tóy ®æi vµ ®Òu lµ t­¬ng ®èi, ®ång thêi tÊt c¶ c¸c mÆt riªng lÎ ®Òu T©y. ë Nga, qu¸ tr×nh ®ã ®· biÓu hiÖn ra hoµn toµn ®Çy ®ñ vµo lu«n lu«n t¸c ®éng lÉn nhau" (39). NÕu thÕ th× t¹i sao l¹i ph¶i ®­a thêi kú sau c¶i c¸ch, khi mµ nh÷ng h×nh thøc lao ®éng cò ®· bÞ ra nh÷ng quan hÖ tuyÖt ®èi gi÷a tËp ®oµn vµ c¸ nh©n, nh÷ng sôp ®æ mét c¸ch hÕt søc nhanh chãng, cßn viÖc mua b¸n søc lao quan hÖ kh«ng cã liªn quan tíi mét giai ®o¹n hoµn toµn ®­îc x¸c ®éng th× ®øng lªn ®Þa vÞ hµng ®Çu, ®· t¸ch ng­êi n«ng d©n ®Þnh trong sù ph¸t triÓn cña mét h×nh th¸i x· héi nhÊt ®Þnh? t¹i khái c¸i gia ®×nh kiÓu gia tr­ëng vµ nöa n«ng n«, khái c¸i sao kh«ng ®em tÊt c¶ lý lÏ ®ã mµ nghiªn cøu vÊn ®Ò qu¸ tr×nh cô khung c¶nh n«ng th«n lµm cho ng­êi ta ngu muéi, vµ viÖc mua thÓ cña sù tiÕn ho¸ cña n­íc Nga? T¸c gi¶ ®Þnh ®Æt vÊn ®Ò nh­ b¸n ®ã ®· thay thÕ nh÷ng h×nh thøc chiÕm h÷u gi¸ trÞ ngo¹i thÕ, vµ nÕu «ng ta lµm ®­îc triÖt ®Ó th× cã lÏ lý lÏ cña «ng sÏ cã ng¹ch theo lèi nöa n«ng n«, b»ng nh÷ng h×nh thøc thuÇn tuý t­ søc thuyÕt phôc h¬n. "ChØ cã sù ph©n c«ng, ― theo häc thuyÕt b¶n chñ nghÜa. Trong lÜnh vùc x· héi, qu¸ tr×nh kinh tÕ ®ã ®· cña «ng Mi-khai-lèp-xki th× ®ã lµ c¸i téi tæ t«ng cña loµi ng­êi, ― ®­îc ph¶n ¸nh qua "sù ph¸t triÓn chung vÒ ý thøc nh©n c¸ch", lµ ®· t¹o ra ®­îc nh÷ng ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn cña "c¸ qua hiÖn t­îng lµ trong "x· héi" cã nh÷ng ng­êi trÝ thøc b×nh nh©n", vµ «ng Mi-khai-lèp-xki ®· v× sù ph¸t triÓn nµy mµ ph¶n d©n thay thÕ giai cÊp ®Þa chñ, qua cuéc ®Êu tranh quyÕt liÖt cña ®èi mét c¸ch cã lý nh÷ng h×nh thøc ph©n c«ng hiÖn t¹i" (38). Nãi giíi tr­íc t¸c chèng l¹i nh÷ng sù k×m kÑp v« lý thêi trung cæ ®· thÕ th× rÊt hay; nh­ng kh«ng nªn nãi lµ "ph©n c«ng" mµ ph¶i nãi k×m h·m c¸ nh©n, v. v.. ChÝnh n­íc Nga sau ngµy c¶i c¸ch, ®· lµ "chñ nghÜa t­ b¶n", vµ thËm chÝ cßn ph¶i nãi hÑp h¬n n÷a: chñ t¹o nªn viÖc n©ng cao ý thøc vÒ nh©n c¸ch vµ ý thøc tù t«n cña nghÜa t­ b¶n Nga. T¸c dông tiÕn bé cña chñ nghÜa t­ b¶n chÝnh con ng­êi, ― ®iÒu ®ã ph¸i d©n tuý ch¾c sÏ kh«ng chèi c·i. lµ ë chç ®· ph¸ huû ®­îc nh÷ng ®iÒu kiÖn chËt hÑp tr­íc ®©y Nh­ng hä kh«ng nghiªn cøu xem nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt nµo cña cuéc sèng cña con ng­êi, nh÷ng ®iÒu kiÖn g©y ra c¶nh ngu ®· t¹o nªn ®iÒu ®ã. D­íi chÕ ®é n«ng n«, dÜ nhiªn lµ kh«ng thÓ muéi vµ khiÕn cho nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt kh«ng lµm chñ ®­îc cã mét hiÖn t­îng t­¬ng tù nh­ thÕ ®­îc; thÕ lµ ng­êi d©n tuý vËn mÖnh m×nh. Sù ph¸t triÓn to lín cña nh÷ng quan hÖ th­¬ng hoan nghªnh cuéc c¶i c¸ch "gi¶i phãng" mµ kh«ng thÊy m×nh m¹i vµ nh÷ng sù trao ®æi trªn ph¹m vi thÕ giíi, c¸c cuéc di ®· sa vµo mét thø chñ nghÜa l¹c quan thiÓn cËn, gièng hÖt nh­ chuyÓn liªn tôc cña qu¶ng ®¹i quÇn chóng d©n c­, ®· c¾t ®øt chñ nghÜa l¹c quan cña c¸c nhµ sö häc t­ s¶n, tøc lµ nh÷ng nh÷ng sù rµng buéc l©u ®êi cña thÞ téc, cña gia ®×nh, cña céng ng­êi mµ M¸c cho lµ ®· nh×n cuéc c¶i c¸ch n«ng d©n xuyªn ®ång l·nh thæ vµ ®· t¹o ra tÝnh mu«n vÎ cña sù ph¸t triÓn, "tÝnh quan c¸i clairobscur1) cña cuéc "gi¶i phãng", chø kh«ng thÊy mu«n vÎ cña tµi n¨ng, tÝnh phong phó cña nh÷ng quan hÖ x· r»ng cuéc "gi¶i phãng" ®ã chØ lµ sù thay thÕ mét h×nh thøc nµy héi"*, lµ c¸i ®ãng vai trß rÊt lín trong lÞch sö hiÖn ®¹i cña ph­¬ng b»ng mét h×nh thøc kh¸c, thay thÕ s¶n phÈm thÆng d­ phong kiÕn b»ng gi¸ trÞ thÆng d­ t­ s¶n mµ th«i. T×nh h×nh ë n­íc ta còng hoµn toµn gièng nh­ thÕ. ChÝnh lµ chÕ ®é kinh tÕ "quý téc ________________________________________________________ _ cò" ®· trãi chÆt d©n c­ vµo ruéng ®Êt, ph©n chia hä thµnh nh÷ng nhãm n« béc nhá cña bän l·nh chóa nµy hay bän l·nh * K . Marx. "Der achtzehnte Brumaire", S. 98 u. s. w.1) 115. 1) ― C. M¸c . "Ngµy 18 th¸ng S­¬ng mï", tr. 98 vµ nh÷ng trang sau.
  6. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 6 28 6 29 V . I. L ª - n i n N éi dung kinh tÕ cña chñ nghÜ a d©n tóy nghiªn cøu tËp ®oµn x· héi" (40). C¸ch ph©n biÖt ®ã lµm lé chóa kh¸c vµ ®· g©y ra c¶nh ¸p bøc c¸ nh©n. Sau ®ã, chÝnh chñ rÊt râ sù ®èi lËp gi÷a chñ nghÜa chñ quan vµ chñ nghÜa duy nghÜa t­ b¶n, sau khi gi¶i tho¸t c¸ nh©n ra khái tÊt c¶ nh÷ng xiÒng vËt, v× khi bµn vÒ "c¸ nh©n", nh÷ng ng­êi chñ quan 1 ) ― t×nh tr¹ng tranh tèi tranh s¸ng, lê mê chñ nghÜa ®· qu y ®Þnh néi dung c ña kh¸i niÖm ®ã (tøc lµ xÝch cña chÕ ®é n«ng n« ®· ®Æt c¸ nh©n vµo trong nh÷ng quan hÖ ®éc lËp ®èi víi thÞ tr­êng, biÕn c¸ nh©n thµnh ng­êi së h÷u hµng ho¸ (víi tÝnh c¸ch nµy, anh ta ®øng ngang hµng víi mäi ng­êi kh¸c së h÷u hµng ho¸), ®ång thêi n©ng cao ý thøc vÒ nh©n c¸ch. NÕu c¸c ngµi d©n tuý ®· gi¶ bé kinh ng¹c khi ng­êi ta nãi víi hä vÒ tÝnh chÊt tiÕn bé cña chñ nghÜa t­ b¶n Nga th× ®ã chØ lµ v× hä kh«ng nghÜ ®Õn nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt cña nh÷ng "c¸i tèt ®Ñp cña sù tiÕn bé", nh÷ng ®iÒu kiÖn nãi lªn ®Æc ®iÓm cña n­íc Nga sau ngµy c¶i c¸ch. NÕu «ng Mi-khai-lèp- xki, trong quan ®iÓm "x· héi häc" cña m×nh, xuÊt ph¸t tõ c¸i "c¸ nh©n" ph¶n ®èi chñ nghÜa t­ b¶n Nga, coi ®ã lµ b­íc ngÉu nhiªn vµ nhÊt thêi cña n­íc Nga ®i trÖch ra ngoµi con ®­êng ®óng th× nh­ thÕ tøc lµ «ng ta ®· tù m×nh b¸c l¹i m×nh, «ng ta kh«ng hiÓu ®­îc r»ng chØ cã chñ nghÜa t­ b¶n míi t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn lµm cho c¸ nh©n cã thÓ ph¶n ®èi nh­ thÕ. VÝ dô nµy, mét lÇn n÷a, v¹ch cho chóng ta thÊy r»ng lý lÏ cña «ng Xt¬-ru- vª cÇn ®­îc söa l¹i nh­ thÕ nµo. LÏ ra th× ph¶i ®Æt vÊn ®Ò hoµn toµn trªn c¬ së hiÖn thùc n­íc Nga, trªn c¬ së gi¶i thÝch râ nh÷ng c¸i ®ang tån t¹i, vµ t¹i sao l¹i nh­ thÕ, chø kh«ng kh¸c thÕ ®­îc: kh«ng ph¶i v« cí mµ ph¸i d©n tuý ®· kh«ng dùa trªn c¬ së ph©n tÝch hiÖn thùc ®Ó x©y dùng toµn bé m«n khoa häc x· héi cña m×nh, mµ l¹i cø ®i bµn phiÕm vÒ c¸i "cã thÓ cã"; hä kh«ng thÓ kh«ng nhËn thÊy r»ng hiÖn thùc ®· tµn nhÉn ®Ëp tan nh÷ng ¶o t­ëng cña hä. §Ó kÕt thóc sù ph©n tÝch cña m×nh vÒ c¸i lý luËn "c¸ nh©n", t¸c gi¶ ®· nªu ra nh­ sau: "®èi víi x· héi häc, c¸ nh©n lµ tuú thuéc vµo m«i tr­êng", "ë ®©y c¸ nh©n lµ mét kh¸i niÖm h×nh thøc mµ ng­êi ta sÏ t×m thÊy néi dung khi
  7. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 6 30 6 31 V . I. L ª - n i n N éi dung kinh tÕ cña chñ nghÜ a d©n tóy hiÓu r»ng nh÷ng "quan niÖm hiÖn ®¹i" Êy chØ lµ mét sù nh­îng "t­ t­ëng vµ t×nh c¶m" cña c¸ nh©n, nh÷ng hµnh ®éng x· héi bé cña "d­ luËn cña c«ng chóng" ë T©y ¢u ®èi víi lùc l­îng cña c¸ nh©n) mét c¸ch a p riori, nghÜa lµ hä ®· lÐn lót ®em míi ®ang ra ®êi] vµ sau n÷a, kªu gäi "x· héi" vµ "nhµ n­íc": nh÷ng ®iÒu kh«ng t­ëng cña chÝnh hä ®Ó thay thÕ cho viÖc h·y ®¶m b¶o, h·y b¶o vÖ, h·y tæ chøc! "nghiªn cøu tËp ®oµn x· héi". Ng­êi m¸c-xÝt còng xuÊt ph¸t tõ lý t­ëng ®ã, nh­ng hä "MÆt quan träng" kh¸c cña chñ nghÜa duy vËt ― «ng Xt¬- kh«ng ®em nã ®èi chiÕu víi "khoa häc hiÖn ®¹i vµ nh÷ng quan ru-vª nãi tiÕp ― "lµ ë chç chñ nghÜa duy vËt kinh tÕ lµm cho t­ niÖm ®¹o ®øc hiÖn ®¹i"*, mµ ®em nã ®èi chiÕu víi nh÷ng m©u t­ëng ph¶i phô thuéc vµo sù thËt, ý thøc vµ c¸i cÇn thiÕt ph¶i thuÉn giai cÊp hiÖn cã, vµ do ®ã, ng­êi m¸c-xÝt kh«ng nªu lý phô thuéc vµo tån t¹i" (40). Nh÷ng tiÕng "lµm cho ph¶i phô t­ëng ®ã thµnh mét ®ßi hái cña "khoa häc", mµ nªu thµnh yªu thuéc" ë ®©y dÜ nhiªn cã nghÜa lµ: trong sù gi¶i thÝch nh÷ng s¸ch cña mét giai cÊp nhÊt ®Þnh, yªu s¸ch ph¸t sinh ra tõ nh÷ng hiÖn t­îng x· héi, ng­êi ta cho lµ c¸i ®ã cã mét vai trß phô quan hÖ x· héi nhÊt ®Þnh (nh÷ng quan hÖ nµy ph¶i ®­îc nghiªn thuéc. Nh÷ng ng­êi d©n tuý chñ quan chñ nghÜa th× chÝnh lµ cøu mét c¸ch kh¸ch quan) vµ do nh÷ng ®Æc ®iÓm nµo ®ã cña lµm ng­îc l¹i: trong nh÷ng lËp luËn cña hä, hä xuÊt ph¸t tõ "lý nh÷ng quan hÖ Êy mµ chØ ®­îc thùc hiÖn theo mét c¸ch nµo ®ã t­ëng", chø kh«ng m¶y may nghÜ r»ng lý t­ëng ®ã chØ cã thÓ lµ th«i. NÕu lý t­ëng ®ã kh«ng ®­îc quy nh­ thÕ vµo sù thËt th× sù ph¶n ¸nh nµo ®ã cña hiÖn thùc, vµ do ®ã, nã ph¶i ®­îc kiÓm tr­íc sau nã sÏ vÉn lµ mét nguyÖn väng ng©y th¬, hoµn toµn kh«ng cã kh¶ n¨ng ®­îc quÇn chóng tiÕp thu, vµ do ®ã, kh«ng nghiÖm bëi sù thËt, ph¶i ®­îc quy vµo sù thËt. Nh­ng ng­êi thÓ thùc hiÖn ®­îc. d©n tuý sÏ kh«ng hiÓu ®­îc luËn ®iÓm ®ã, nÕu kh«ng gi¶i thÝch VËy lµ sau khi ®· nªu lªn nh÷ng luËn ®iÓm lý luËn chung cho hä. Anh ta tù nghÜ: nh­ thÕ lµ thÕ nµo? lý t­ëng ph¶i lªn ¸n nh­ thÕ, khiÕn ng­êi ta kh«ng thÓ kh«ng thõa nhËn chñ nghÜa sù thËt, ph¶i v¹ch râ c¸ch c¶i biÕn vµ kiÓm tra sù thËt, chø ®©u duy vËt lµ ph­¬ng ph¸p duy nhÊt ®óng cña khoa häc x· héi, l¹i bÞ sù thËt kiÓm tra. Ng­êi d©n tuý quen bay bæng trªn tËn «ng Xt¬-ru-vª chuyÓn sang tr×nh bµy nh÷ng quan ®iÓm cña m©y xanh nªn cho r»ng bÞ sù thËt kiÓm tra cã nghÜa lµ ph¶i tho¶ M¸c vµ ¡ng-ghen, vµ chñ yÕu lµ dÉn chøng t¸c phÈm cña ¡ng- hiÖp víi sù thËt. Chóng t«i xin gi¶i thÝch ®iÓm nµy. ghen. §©y lµ mét phÇn hÕt søc ®¸ng chó ý vµ hÕt søc bæ Ých Cßn cã t×nh tr¹ng "lao ®éng cho kÎ kh¸c", cßn cã n¹n bãc lét trong quyÓn s¸ch ®ã. th× nh÷ng ng­êi bÞ bãc lét vµ mét sè ®¹i biÓu cña "giíi trÝ thøc" T¸c gi¶ nãi rÊt ®óng r»ng: "Kh«ng hÒ thÊy ë ®©u l¹i cã vÉn lu«n lu«n nu«i nh÷ng lý t­ëng ®èi lËp víi chÕ ®é ®ã. c¸i hiÖn t­îng kh«ng hiÓu lý luËn cña M¸c nh­ ë ®¸m §ã lµ nh÷ng lý t­ëng v« cïng quý b¸u ®èi víi ng­êi m¸c- nh÷ng nhµ chÝnh luËn Nga" (44). Tr­íc tiªn, «ng lÊy vÝ dô xÝt; ng­êi m¸c-xÝt chØ ®øng trªn c¬ së nh÷ng lý t­ëng ®ã mµ ________________________________________________________ luËn chiÕn víi chñ nghÜa d©n tuý, vµ chØ luËn chiÕn vÒ vÊn ®Ò _ x©y dùng vµ thùc hiÖn nh÷ng lý t­ëng ®ã. Ng­êi d©n tuý cho r»ng chØ cÇn x¸c nhËn c¸i sù thËt ®· * Trong t¸c phÈm "Herrn E. Dü hrings Umwälzung der Wissen- schaft"1) cña m×nh, ¡ng-ghen chØ ra rÊt ®óng r»ng ®ã lµ s¶n sinh ra nh÷ng lý t­ëng Êy, kÕ ®ã nªu râ tÝnh chÊt hîp lý mét ph­¬ng ph¸p t©m lý häc cò kü: ®em kh¸i niÖm ra ®èi chiÕu kh«ng ph¶i víi c¸i sù thËt mµ nã ph¶n ¸nh, mµ l¹i ®èi chiÕu víi mét kh¸i niÖm kh¸c, sao chÐp tõ mét sù thËt kh¸c116. cña nh÷ng lý t­ëng Êy xÐt theo quan ®iÓm cña "khoa häc hiÖn ®¹i vµ nh÷ng quan niÖm ®¹o ®øc hiÖn ®¹i" [mµ kh«ng 1) ― "¤ng ¥. §uy-rinh ®¶o lén khoa häc".
  8. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 6 32 6 33 V . I. L ª - n i n N éi dung kinh tÕ cña chñ nghÜ a d©n tóy vÒ «ng Mi-khai-lèp-xki, lµ ng­êi coi "lý luËn lÞch sö - triÕt häc" kh«ng hiÓu hoÆc hoµn toµn kh«ng muèn hiÓu. Trong giíi cña M¸c chØ lµ mét sù t×m hiÓu "sù ph¸t sinh cña chÕ ®é t­ b¶n tr­íc t¸c cña n­íc ta, h×nh nh­ «ng Xt¬-ru-vª lµ ng­êi ®Çu tiªn chñ nghÜa". ¤ng Xt¬-ru-vª ph¶n ®èi ý kiÕn ®ã lµ rÊt ®óng. ThËt ®· nhËn thÊy ®iÒu Êy, vµ ®ã lµ c«ng lao lín cña «ng ta. vËy, ®Êy lµ mét hiÖn t­îng rÊt ®iÓn h×nh. ¤ng Mi-khai-lèp-xki B©y giê, chóng ta h·y xÐt ®Õn nh÷ng lêi nhËn ®Þnh ®¸ng phª ®· nãi ®Õn M¸c nhiÒu lÇn, nh­ng kh«ng hÒ ®¶ ®éng ®Õn mçi ph¸n cña t¸c gi¶ vÒ chñ nghÜa M¸c. ¤ng Xt¬-ru-vª nãi: "Chóng quan hÖ gi÷a ph­¬ng ph¸p cña M¸c vµ "ph­¬ng ph¸p chñ quan ta kh«ng thÓ kh«ng thõa nhËn r»ng häc thuyÕt ®ã vÉn ch­a cã chñ nghÜa trong x· héi häc". ¤ng Mi-khai-lèp-xki ®· bµn ®Õn bé ®­îc sù luËn chøng thuÇn tuý vÒ mÆt triÕt häc, r»ng häc thuyÕt "T­ b¶n", vµ ®· tuyªn bè lµ "nhÊt trÝ" (?) víi häc thuyÕt kinh tÕ ®ã vÉn ch­a kh¶o cøu ®­îc sè tµi liÖu cô thÓ rÊt nhiÒu mµ lÞch cña M¸c, nh­ng «ng l¹i tuyÖt nhiªn kh«ng nãi ®Õn, ch¼ng h¹n, sö thÕ giíi ®· cung cÊp. Râ rµng lµ cÇn ph¶i c¨n cø vµo quan vÊn ®Ò xÐt xem nh÷ng ng­êi chñ quan chñ nghÜa Nga cã pháng ®iÓm cña lý luËn míi mµ xem xÐt l¹i sù thËt; cÇn ph¶i c¨n cø theo hay kh«ng c¸i ph­¬ng ph¸p cña Pru-®«ng, lµ ng­êi muèn vµo sù thËt mµ phª ph¸n lý luËn. Cã thÓ ng­êi ta sÏ bá ®i c¶i t¹o nÒn kinh tÕ hµng ho¸ theo lý t­ëng cña m×nh vÒ sù c«ng nhiÒu nÐt phiÕn diÖn vµ nh÷ng ®iÓm kh¸i qu¸t qu¸ ­ véi b»ng*. §©u lµ chç kh¸c nhau gi÷a tiªu chuÈn nµy (tøc lµ sù c«ng vµng" (46). Ng­êi ta ch­a thËt hiÓu râ thÕ nµo lµ "sù luËn b»ng ― justice Ðternelle) víi tiªu chuÈn sau ®©y cña «ng Mi-khai- chøng thuÇn tuý vÒ mÆt triÕt häc" mµ t¸c gi¶ muèn nãi? §øng lèp-xki: "khoa häc hiÖn ®¹i vµ nh÷ng quan niÖm ®¹o ®øc hiÖn trªn quan ®iÓm cña M¸c vµ ¡ng-ghen th× triÕt häc kh«ng cã ®¹i"? M¸c cho r»ng ph­¬ng ph¸p ®ã cña Pru-®«ng còng hoµn toµn quyÒn g× ®­îc tån t¹i ®éc lËp, vµ tµi liÖu cña nã ®Òu n»m ë phi lý nh­ ph­¬ng ph¸p cña mét nhµ ho¸ häc muèn chiÕu trong c¸c ngµnh kh¸c nhau cña khoa häc thùc chøng. VËy lµ, theo quy luËt "¸i lùc" mµ c¶i t¹o sù trao ®æi cña c¸c chÊt, chø sù luËn chøng triÕt häc cã thÓ hiÓu hoÆc lµ sù ®èi chiÕu nh÷ng kh«ng "nghiªn cøu nh÷ng quy luËt thùc sù cña sù trao ®æi cña tiÒn ®Ò cña triÕt häc víi c¸c quy luËt ®· ®­îc hoµn toµn x¸c c¸c chÊt" ®ã; thÕ th× t¹i sao «ng Mi-khai-lèp-xki, mét ng­êi ®Þnh cña c¸c ngµnh khoa häc kh¸c [vµ b¶n th©n «ng Xt¬-ru-vª lu«n lu«n ph¶n ®èi hÕt søc kiªn quyÕt viÖc ®em ph­¬ng ph¸p còng thõa nhËn r»ng t©m lý häc ®· cung cÊp nh÷ng nguyªn lý cña khoa häc x· héi nhËp lµm mét víi ph­¬ng ph¸p cña khoa lµm cho ng­êi ta kh«ng thÓ kh«ng tõ bá chñ nghÜa chñ quan häc tù nhiªn, l¹i kh«ng ph¶n ®èi c©u nãi ®ã cña M¸c? t¹i sao vµ tiÕp thu chñ nghÜa duy vËt] hoÆc lµ sù thÓ nghiÖm viÖc vËn «ng ta kh«ng chèng l¹i nh÷ng quan ®iÓm cña M¸c cho r»ng dông lý luËn ®ã. VÒ vÊn ®Ò nµy, chóng ta cã thÓ dÉn c©u nãi qu¸ tr×nh x· héi lµ mét "qu¸ tr×nh lÞch sö - tù nhiªn"? Kh«ng cña chÝnh «ng Xt¬-ru-vª nh­ sau: "Chñ nghÜa duy vËt lu«n thÓ lÊy viÖc kh«ng biÕt ®Õn nh÷ng tr­íc t¸c cña M¸c mµ gi¶i lu«n cã c¸i c«ng lao lµ ®· ®­a ra mét sù gi¶i thÝch khoa häc thÝch ®iÓm ®ã ®­îc: ë ®©y, hiÓn nhiªn lµ ng­êi ta hoµn toµn s©u s¾c, thùc sù triÕt häc (do t¸c gi¶ viÕt ng¶) vÒ hµng lo¹t (NB ®iÓm nµy) nh÷ng sù thËt lÞch sö cã ý nghÜa rÊt quan träng" ________________________________________________________ (50). Trong lêi tuyªn bè nµy, t¸c gi¶ thõa nhËn r»ng chñ nghÜa _ duy vËt lµ ph­¬ng ph¸p khoa häc duy nhÊt cña x· héi häc, vµ * "Das Kapital", I. B., 2-te Aufl., S. 62, Anm. 381) 117. v× thÕ dÜ nhiªn lµ cÇn ph¶i ®øng trªn quan ®iÓm nµy mµ "thÈm tra l¹i sù thËt", nhÊt lµ nh÷ng sù thËt cña lÞch sö n­íc Nga vµ 1) ― "T­ b¶n", t. 1, xuÊt b¶n lÇn thø hai, tr. 62, chó thÝch 38.
  9. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 6 34 6 35 V . I. L ª - n i n N éi dung kinh tÕ cña chñ nghÜ a d©n tóy cña hiÖn thùc n­íc Nga mµ nh÷ng ng­êi chñ quan chñ nghÜa ®èi víi nh÷ng "nÐt phiÕn diÖn" cã thÓ cã vµ nh÷ng "®iÓm kh¸i ë Nga ®· hÕt søc xuyªn t¹c. Cßn vÒ nhËn xÐt sau cïng ®ã qu¸t qu¸ ­ véi vµng" cã thÓ x¶y ra th× chóng t«i sÏ kh«ng bµn ®Õn, v× ®ã lµ mét sù nhËn xÐt chung chung vµ, do ®ã, kh«ng râ rµng; chóng t«i sÏ bµn th¼ng vÒ mét trong nh÷ng ®iÓm söa ®æi mµ t¸c gi¶ "kh«ng bÞ nhiÔm ph¶i t­ t­ëng chÝnh thèng" ®­a ra ®Ó söa ch÷a nh÷ng "®iÓm kh¸i qu¸t qu¸ ­ véi vµng" cña M¸c. §©y lµ nãi vÒ vÊn ®Ò nhµ n­íc. Phñ nhËn nhµ n­íc, "M¸c vµ c¸c m«n ®å cña «ng" "m¶i mª" "®i qu¸ xa trong viÖc phª ph¸n nhµ n­íc hiÖn ®¹i" vµ ®· m¾c ph¶i c¸i "bÖnh phiÕn diÖn". ¤ng Xt¬-ru-vª uèn n¾n sù m¶i mª ®ã vµ nãi: "Nhµ n­íc, tr­íc hÕt, lµ tæ chøc cña trËt tù; chØ cã trong mét x· héi mµ c¬ cÊu kinh tÕ cña x· héi quyÕt ®Þnh sù lÖ thuéc cña nh÷ng tËp ®oµn nµy vµo nh÷ng tËp ®oµn kh¸c th× nhµ n­íc míi trë thµnh tæ chøc cña sù thèng trÞ (thèng trÞ giai cÊp)" (53). Theo t¸c gi¶ th× trong sinh ho¹t thÞ téc ®· cã nhµ n­íc råi, vµ sau khi ®· xo¸ bá giai cÊp, nhµ n­íc còng sÏ cßn tån t¹i, v× quyÒn lùc c­ìng bøc lµ ®Æc tr­ng cña nhµ n­íc. Ng­êi ta chØ cßn cã thÓ ng¹c nhiªn khi thÊy t¸c gi¶ ®· ®øng trªn quan ®iÓm gi¸o ®iÒu mµ phª ph¸n M¸c mét c¸ch cùc kú thiÕu lý lÏ. Tr­íc hÕt, «ng ta hiÓu hoµn toµn sai r»ng quyÒn lùc c­ìng bøc lµ ®Æc tr­ng cña nhµ n­íc: trong mäi céng ®ång cña loµi ng­êi, trong chÕ ®é thÞ téc còng nh­ trong gia ®×nh, ®Òu cã quyÒn lùc c­ìng bøc, nh­ng ®Êy ch­a ph¶i lµ nhµ n­íc. ¡ng-ghen, trong chÝnh ngay t¸c phÈm mµ «ng Xt¬-ru- vª ®· trÝch dÉn ®o¹n v¨n nãi vÒ nhµ n­íc, ®· viÕt: "§Æc tr­ng träng yÕu cña nhµ n­íc lµ quyÒn lùc c«ng céng tho¸t ly khái quÇn chóng nh©n d©n" ["Ursprung der Familie u.s.w.", 2-te Auft. S. 841) ; b¶n tiÕng Nga, tr. 109118 ]. ë tr­íc mét chót, nãi vÒ chÕ ®é nau-cra-ri119 , ¡ng-ghen cho r»ng chÕ ®é ®ã ®· "ph¸ ho¹i tæ chøc thÞ téc trªn hai ph­¬ng diÖn: mét lµ, 1 ) ― "Nguån gèc cña gia ®×nh vµ v. v.", xuÊt b¶n lÇn thø 2, tr.84.
  10. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 6 36 6 37 V . I. L ª - n i n N éi dung kinh tÕ cña chñ nghÜ a d©n tóy nã t¹o ra mét quyÒn lùc c«ng céng (öffentliche Gewalt, ― b¶n t¸c gi¶ cµng ®¸ng tiÕc h¬n, v× chÝnh lµ ph¸i d©n tuý Nga ― mµ t¸c gi¶ b¾t ®Çu cã nh· ý muèn chèng l¹i ― kh«ng hiÓu chót g× tiÕng Nga dÞch sai thµnh lùc l­îng x· héi) râ rµng lµ ®· kh«ng cßn ®ång nhÊt víi toµn bé nh©n d©n vò trang n÷a" (ib.1), S. 79; r»ng bÊt kú bé m¸y quan l¹i nµo, xÐt vÒ nguån gèc lÞch sö cña nã, xÐt vÒ nh÷ng gèc rÔ ®­¬ng thêi cña nã hoÆc lµ xÐt vÒ sø mÖnh b¶n tiÕng Nga, tr. 105120). V× vËy, ®Æc tr­ng cña nhµ n­íc lµ sù cña nã, ®Òu lµ mét thiÕt chÕ thuÇn tuý vµ tuyÖt ®èi t­ s¶n, vµ chØ tån t¹i cña mét giai cÊp ®Æc biÖt, tËp trung quyÒn lùc trong tay. cã nh÷ng nhµ t­ t­ëng cña giai cÊp tiÓu t­ s¶n míi cã thÓ v× lîi DÜ nhiªn, kh«ng ai cã thÓ dïng hai tiÕng nhµ n­íc ®Ó gäi mét Ých cña ng­êi s¶n xuÊt mµ cÇu viÖn ®Õn thiÕt chÕ ®ã mµ th«i. céng ®ång, trong ®ã tÊt c¶ mäi thµnh viªn ®Òu thay phiªn nhau Th¸i ®é chñ nghÜa M¸c ®èi víi lu©n lý häc ®¸ng ®­îc chóng qu¶n lý "tæ chøc cña trËt tù". TiÕp n÷a, nÕu ®em ¸p dông vµo ta bµn qua mét chót. ë c¸c trang 64 - 65, t¸c gi¶ dÉn ra sù gi¶i nhµ n­íc hiÖn ®¹i, th× lËp luËn cña «ng Xt¬-ru-vª l¹i cµng thÝch thÇn t×nh cña ¡ng-ghen vÒ mèi quan hÖ gi÷a tù do vµ tÝnh kh«ng cã c¨n cø. B¶o r»ng nhµ n­íc "tr­íc hÕt (sic!?!) lµ tæ chøc tÊt yÕu: "Tù do lµ ®· hiÓu râ ®­îc tÝnh tÊt yÕu"122. QuyÕt ®Þnh cña trËt tù", nh­ vËy lµ kh«ng hiÓu ®­îc mét trong nh÷ng ®iÓm luËn kh«ng hÒ bao hµm thuyÕt ®Þnh mÖnh, mµ ng­îc l¹i, rÊt quan träng trong lý luËn cña M¸c. Trong x· héi hiÖn ®¹i, chÝnh nã cßn lµ c¬ së cho mét hµnh ®éng hîp lý. CÇn nãi thªm c¸i líp ng­êi ®Æc biÖt, n¾m quyÒn lùc trong tay, ®ã lµ bän r»ng ph¸i chñ quan chñ nghÜa Nga thËm chÝ ®· kh«ng hiÓu quan l¹i. Chóng ta thÊy râ mèi liªn hÖ mËt thiÕt vµ trùc tiÕp næi ngay c¶ mét vÊn ®Ò hÕt søc s¬ ®¼ng nh­ vÊn ®Ò tù do ý cña bé m¸y ®ã víi giai cÊp t­ s¶n ®ang thèng trÞ trong x· héi chÝ. ¤ng Mi-khai-lèp-xki lÉn lén mét c¸ch th¶m h¹i thuyÕt hiÖn ®¹i, lµ do lÞch sö (bé m¸y quan l¹i lµ c«ng cô chÝnh trÞ quyÕt ®Þnh víi thuyÕt ®Þnh mÖnh, ®· t×m ra mét lèi tho¸t lµ... ®Çu tiªn cña giai cÊp t­ s¶n dïng ®Ó chèng l¹i bän phong ngåi gi÷a hai c¸i ghÕ: kh«ng muèn phñ nhËn tÝnh phï hîp víi kiÕn, nãi chung lµ ®Ó chèng l¹i bän ®¹i diÖn cho chÕ ®é "quý quy luËt, «ng kh¼ng ®Þnh r»ng tù do ý chÝ lµ mét sù thËt thuéc téc cò"; lµ sù xuÊt hiÖn lÇn ®Çu tiªn cña nh÷ng ng­êi trÝ thøc ý thøc cña chóng ta (nãi cho ®óng ra th× ®©y lµ t­ t­ëng mµ b×nh d©n, nh÷ng ng­êi "tiÓu thÞ d©n", chø hoµn toµn kh«ng «ng Mi-khai-lèp-xki m­în cña MiÕc-tèp) vµ do ®ã cã thÓ ph¶i cña bän ®Þa chñ dßng dâi, trªn vò ®µi thèng trÞ chÝnh trÞ) dïng lµm c¬ së cho lu©n lý häc. Râ rµng lµ nh÷ng t­ t­ëng ®ã vµ còng lµ do chÝnh nh÷ng ®iÒu kiÖn h×nh thµnh vµ bæ sung cña ®em ¸p dông vµo x· héi häc th× kh«ng thÓ t¹o ra mét thø g× giai cÊp ®ã: nã chØ më cöa ®ãn nh÷ng phÇn tö t­ s¶n "tõ nh©n kh¸c, ngoµi sù kh«ng t­ëng hoÆc mét thø lu©n lý v« bæ, thø d©n t¸ch ra" th«i vµ nã g¾n chÆt víi giai cÊp t­ s¶n ®ã b»ng lu©n lý kh«ng thõa nhËn cuéc ®Êu tranh giai cÊp ®ang diÔn ra mu«n ngµn mèi liªn hÖ v« cïng v÷ng ch¾c *. Sù sai lÇm cña trong x· héi. V× thÕ, ph¶i c«ng nhËn lµ* D«m-b¸c-t¬ nãi rÊt ®óng r»ng "tõ ®Çu chÝ cuèi, b¶n th©n chñ nghÜa M¸c kh«ng hÒ ________________________________________________________ _ ____________ * X em K . Marx . "B ü rgerkr ieg in F rankreic h", S . 23 (Lp z. 18 76)2) vµ "Der achtzehnte Br umaire", S. 4 5 - 4 6 3 ) ― "Ngµy 18 th¸ng S­¬ng mï", tr. 45 - 46, Ham-bua, 1885. (Hmb . 1885 )3) 121): "Lîi Ých vË t chÊt cña gia i cÊp t­ s¶n Ph¸p chÝnh lµ ®· g¾n rÊt chÆt vµo viÖc duy tr× c¸ i bé m¸y réng lín to¶ ra kh¾p c¸c n¬i ®ã [®©y lµ chØ bé m¸y quan l¹i]. Giai cÊp t­ s¶n nhÐt sè nh©n khÈu thõa cña chóng vµo lµm 1) ― ibidem ― nh­ trªn ë ®©y, nhê ®ã mµ kiÕm thªm ®­îc, d­íi h×nh thøc l­¬ng bæng nhµ n­íc, nh÷ng mãn tiÒn mµ chóng kh«ng thÓ thu ®­îc d­íi 2 ) ― C. M¸c. "Néi chiÕn ë Ph¸p", tr. 23, lai-pxÝch, 1876. h×nh thøc lîi nhuËn, lîi tøc, ®Þa t« vµ tiÒn thï lao".
  11. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 6 38 6 39 V . I. L ª - n i n N éi dung kinh tÕ cña chñ nghÜ a d©n tóy bao hµm mét tÝ lu©n lý häc nµo c¶": vÒ mÆt lý luËn, chñ nghÜa vµ ®ang tiÕp tôc ®ãng mét vai trß lÞch sö nhÊt ®Þnh, ― muèn M¸c ®Æt "quan ®iÓm lu©n lý" phô thuéc vµo "nguyªn t¾c nh©n vËy th× ph¶i ®em nh÷ng t­ t­ëng vµ nhÊt lµ nh÷ng c­¬ng lÜnh qu¶"; trªn lÜnh vùc thùc tiÔn, chñ nghÜa M¸c quy quan ®iÓm cña "giíi trÝ thøc phi ®¼ng cÊp" ë n­íc Nga ra mµ ®èi chiÕu víi ®Þa vÞ vµ lîi Ých cña c¸c giai cÊp trong x· héi Nga. §Ó khái lu©n lý vµo ®Êu tranh giai cÊp. ¤ng Xt¬-ru-vª bæ sung sù tr×nh bµy cña m×nh vÒ chñ nghÜa bÞ nghi ngê lµ thiªn vÞ, chóng t«i sÏ kh«ng trùc tiÕp ®èi chiÕu duy vËt b»ng c¸ch c¨n cø vµo quan ®iÓm duy vËt mµ ®¸nh gi¸ nh­ thÕ, mµ chØ dÉn ra mét ng­êi d©n tuý cã bµi v¨n ®· ®­îc "hai nh©n tè cã vai trß cùc kú quan träng trong tÊt c¶ c¸c lËp b×nh luËn trong ch­¬ng I. Tõ tÊt c¶ nh÷ng nhËn xÐt cña ng­êi luËn cña ph¸i d©n tuý", lµ: "giíi trÝ thøc" vµ "nhµ n­íc" (70). C¶ ®ã, ta cã thÓ rót ra mét kÕt luËn hoµn toµn râ lµ: giíi trÝ thøc sù ®¸nh gi¸ nµy còng ph¶n ¸nh c¸i "t­ t­ëng kh«ng chÝnh Nga tiªn tiÕn, tù do chñ nghÜa, "d©n chñ", ®Òu thuéc giai cÊp thèng" cña t¸c gi¶, mµ chóng t«i ®· nªu ra ë trªn kia, khi nãi t­ s¶n. "TÝnh chÊt phi ®¼ng cÊp" hoµn toµn kh«ng lo¹i bá ®Õn chñ nghÜa kh¸ch quan cña «ng. "NÕu... nãi chung, tÊt c¶ c¸c nguån gèc giai cÊp cña t­ t­ëng cña giíi trÝ thøc. BÊt cø ë ®©u tËp ®oµn x· héi chØ lµ mét lùc l­îng cã thùc, chõng nµo... c¸c vµ bÊt cø lóc nµo, giai cÊp t­ s¶n còng ®Òu v× môc ®Ých xo¸ bá tËp ®oµn ®ã ®ång nhÊt víi c¸c giai cÊp x· héi hoÆc nhËp côc víi c¸c ®¼ng cÊp mµ ®øng lªn chèng l¹i chÕ ®é phong kiÕn; ë c¸c giai cÊp Êy th× hiÓn nhiªn lµ "giíi trÝ thøc phi ®¼ng cÊp" n­íc Nga còng thÕ, giíi trÝ thøc phi ®¼ng cÊp ®· chèng l¹i chÕ kh«ng ph¶i lµ mét lùc l­îng x· héi cã thùc" (70). XÐt theo ý ®é quý téc cò, tøc chÕ ®é ®¼ng cÊp. BÊt cø ë ®©u vµ bÊt cø lóc nghÜa lý luËn trõu t­îng th× ®­¬ng nhiªn lµ t¸c gi¶ nãi ®óng. nµo, giai cÊp t­ s¶n còng v× toµn thÓ "nh©n d©n" ― trong néi bé Cã thÓ nãi lµ «ng ta n¾m ngay lÊy lêi nãi cña ph¸i d©n tuý. C¸c nh©n d©n lóc ®ã, c¸c m©u thuÉn giai cÊp vÉn ch­a ph¸t triÓn ― «ng nãi lµ giíi trÝ thøc cÇn ph¶i h­íng n­íc Nga ®i vµo "con mµ ph¶n ®èi chÕ ®é ®¼ng cÊp ®· lçi thêi vµ c¸c thiÕt chÕ trung ®­êng kh¸c", nh­ng c¸c «ng kh«ng hiÓu r»ng, nÕu kh«ng nhËp cæ kh¸c; vµ ë Nga còng nh­ ë ph­¬ng T©y, nã lµm nh­ thÕ lµ côc víi mét giai cÊp th× giíi trÝ thøc chØ lµ mét con sè kh«ng mµ ®óng, v× c¸c thiÕt chÕ bÞ nã phª ph¸n ®Òu thùc sù trãi buéc tÊt c¶ mäi ng­êi. Ngay sau khi ®ßn quyÕt ®Þnh ®­îc gi¸ng th«i. C¸c «ng tù khoe khoang r»ng giíi trÝ thøc phi ®¼ng cÊp ë n­íc Nga bao giê còng kh¸c ng­êi ë chç lµ hä cã nh÷ng t­ vµo chÕ ®é ®¼ng cÊp ë n­íc Nga (1861) th× sù ®èi kh¸ng t­ëng "trong s¹ch", nh­ng chÝnh v× thÕ mµ hä míi lu«n lu«n tá trong néi bé "nh©n d©n" liÒn biÓu lé ra, ®ång thêi víi t×nh ra bÊt lùc. Sù phª ph¸n cña t¸c gi¶ chØ h¹n chÕ ë viÖc ®em ®èi h×nh ®ã vµ còng v× t×nh h×nh ®ã mµ trong néi bé giíi trÝ thøc chiÕu mét t­ t­ëng v« lý cña ph¸i d©n tuý vÒ søc m¹nh v¹n phi ®¼ng cÊp, ®· biÓu lé ra sù ®èi kh¸ng gi÷a nh÷ng ng­êi n¨ng cña giíi trÝ thøc víi t­ t­ëng hoµn toµn ®óng cña m×nh vÒ theo ph¸i tù do víi nh÷ng ng­êi d©n tuý tøc lµ nh÷ng nhµ t­ "sù bÊt lùc cña giíi trÝ thøc trong qu¸ tr×nh kinh tÕ" (71). Nh­ng t­ëng cña n«ng d©n (c¸c nhµ t­ t­ëng Nga ®Çu tiªn cña chØ ®èi chiÕu nh­ thÕ th× ch­a ®ñ. Muèn cã thÓ nhËn xÐt "giíi nh÷ng ng­êi trùc tiÕp s¶n xuÊt, ®· kh«ng nh×n thÊy vµ ch­a trÝ thøc phi ®¼ng cÊp" ë n­íc Nga coi ®ã lµ mét tËp ®oµn ®Æc thÓ nh×n thÊy c¸c giai cÊp ®èi lËp ®· h×nh thµnh trong néi bé biÖt cña x· héi Nga, hÕt søc ®Æc tr­ng cho c¶ thêi ®¹i sau cuéc n«ng d©n). Sù ph¸t triÓn kinh tÕ tiÕp sau ®· lµm lé râ mét c¶i c¸ch, thêi ®¹i mµ trong ®ã nhµ quý téc ®· bÞ ng­êi trÝ thøc c¸ch ®Çy ®ñ h¬n nh÷ng ®èi kh¸ng x· héi trong x· héi Nga, b×nh d©n lÊn ¸t hoµn toµn råi, coi ®ã lµ mét tËp ®oµn râ rµng ®· vµ buéc ng­êi ta ph¶i thõa nhËn r»ng sù ph©n ho¸ cña n«ng d©n
  12. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 6 40 6 41 V . I. L ª - n i n N éi dung kinh tÕ cña chñ nghÜ a d©n tóy thµnh giai cÊp t­ s¶n n«ng th«n vµ giai cÊp v« s¶n lµ mét sù chñ", nh­ «ng V. V., lµ ng­êi chuyªn m«n bÞa ®Æt ra nh÷ng thËt. Chñ nghÜa d©n tuý, sau khi t¸ch khái chñ nghÜa M¸c, ®· ®iÒu cùc kú phi lý ®Ó nãi xÊu nh÷ng ng­êi m¸c-xÝt, ®· kh¼ng gÇn nh­ hoµn toµn biÕn thµnh hÖ t­ t­ëng cña giai cÊp tiÓu t­ ®Þnh, mµ ng­îc l¹i, nh÷ng ng­êi m¸c-xÝt cßn gi÷ v÷ng c¸i s¶n. Bëi vËy "giíi trÝ thøc phi ®¼ng cÊp" Nga lµ mét "lùc l­îng "truyÒn thèng" ®· bÞ "x· héi" l·nh ®¹m tõ bá ®ã vµ hä ®ßi hái lµ x· héi cã thùc", v× nã b¶o vÖ nh÷ng lîi Ých chung cña giai cÊp t­ nã ph¶i ®­îc tiÕp tôc, ®­îc cñng cè vµ ®­îc lµm cho gÇn víi s¶n*. Tuy thÕ, nÕu lùc l­îng ®ã ch­a cã thÓ t¹o ra nh÷ng thiÕt cuéc sèng. chÕ phï hîp víi nh÷ng lîi Ých mµ nã b¶o vÖ; nÕu nã ch­a cã Do nhËn xÐt nh÷ng ng­êi trÝ thøc mét c¸ch kh«ng ®Çy ®ñ thÓ thay ®æi ®­îc "bÇu kh«ng khÝ cña nÒn v¨n ho¸ hiÖn thêi ë nªn «ng Xt¬-ru-vª ®· nªu lªn c¸i luËn ®iÓm kh«ng ®­îc hoµn Nga" («ng V. V.); nÕu "chñ nghÜa d©n chñ tÝch cùc cña thêi ®¹i toµn chÝnh x¸c d­íi ®©y: "CÇn ph¶i chøng minh ― «ng nãi ― ®Êu tranh chÝnh trÞ" ®· nh­êng chç cho "chñ nghÜa l·nh ®¹m x· r»ng sù tan r· cña chÕ ®é kinh tÕ cò lµ kh«ng thÓ tr¸nh ®­îc" héi" («ng V. V., trong tê "TuÇn lÔ", 1894, sè 47) th× ®ã kh«ng (71). Mét lµ, "chÕ ®é kinh tÕ cò" mµ t¸c gi¶ nãi ®ã lµ chÕ ®é g×? ph¶i chØ do c¸i tÝnh hay m¬ méng cña "giíi trÝ thøc phi ®¼ng Lµ chÕ ®é n«ng n« ch¨ng? nh­ng sù tan r· cña chÕ ®é nµy th× cÊp" trong n­íc, mµ chñ yÕu lµ do ®Þa vÞ cña c¸c giai cÊp ®· ®Î kh«ng cÇn ph¶i chøng minh n÷a. Lµ "nÒn s¶n xuÊt nh©n d©n" ra giíi ®ã vµ ®· truyÒn søc m¹nh cho hä, do tÝnh chÊt hai mÆt ch¨ng? nh­ng trong nh÷ng ®o¹n sau, «ng ta ®· nãi rÊt ®óng cña c¸c giai cÊp ®ã. Kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a, "bÇu kh«ng r»ng viÖc ghÐp nh÷ng danh tõ l¹i nh­ vËy lµ "kh«ng phï hîp khÝ" cña n­íc Nga ®· g©y cho hä kh¸ nhiÒu bÊt lîi, nh­ng còng víi bÊt cø chÕ ®é lÞch sö thùc tÕ nµo c¶" (177), nãi mét c¸ch ®em l¹i cho hä mét sè thuËn lîi. kh¸c, ®ã lµ mét chuyÖn huyÒn hoÆc, bëi v× tõ khi "chÕ ®é n«ng ë n­íc Nga, chÝnh c¸i giai cÊp mµ ph¸i d©n tuý kh«ng coi n«" bÞ xo¸ bá, nÒn kinh tÕ hµng ho¸ n­íc ta ®· ph¸t triÓn nhanh lµ hiÖn th©n cña "t­ t­ëng thuÇn tuý vÒ lao ®éng", th× l¹i gi÷ chãng. Ch¾c lµ t¸c gi¶ muèn nãi ®Õn c¸i giai ®o¹n ph¸t triÓn cña mét vai trß lÞch sö ®Æc biÖt quan träng; ng­êi ta kh«ng thÓ chñ nghÜa t­ b¶n, trong ®ã chñ nghÜa t­ b¶n vÉn ch­a hoµn lµm tª liÖt ®­îc "tÝnh tÝch cùc" cña giai cÊp ®ã b»ng mét toµn tho¸t khái nh÷ng thiÕt chÕ trung cæ, t­ b¶n th­¬ng nghiÖp "mãn cao l­¬ng mü vÞ". Bëi vËy, chó ý vµo giai cÊp ®ã, vÉn cßn m¹nh vµ ®¹i bé phËn nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt vÉn cßn ng­êi m¸c-xÝt kh«ng nh÷ng kh«ng "c¾t ®øt truyÒn thèng d©n duy tr× nÒn s¶n xuÊt nhá. Hai lµ, t¸c gi¶ dùa vµo tiªu chuÈn nµo ®Ó nãi r»ng tiÕn tr×nh ®ã lµ kh«ng thÓ tr¸nh ®­îc? Vµo sù thèng trÞ cña mét sè giai cÊp nµo ®ã ch¨ng? vµo nh÷ng ®Æc ®iÓm cña ________________________________________________________ hÖ thèng nhÊt ®Þnh c¸c quan hÖ s¶n xuÊt ch¨ng? Trong c¶ hai _ tr­êng hîp, vÊn ®Ò chung quy chØ lµ kh¼ng ®Þnh sù tån t¹i cña * TÝnh chÊt tiÓu t­ s¶n cña phÇn lín nh÷ng nguyÖn väng cña ph¸i d©n tuý ®· ®­îc v¹ch ra trong ch­¬ng I. Nh÷ng nguyÖn chÕ ®é nµy hay chÕ ®é kh¸c (chÕ ®é t­ b¶n chñ nghÜa), chØ lµ väng kh«ng phï hîp víi tÝnh chÊt ®ã (nh­ "x· héi ho¸ lao ®éng") chØ chiÕm mét phÇn hÕt søc nhá bÐ trong chñ nghÜa d©n tuý hiÖn kh¼ng ®Þnh mét sù thËt, vµ v« luËn thÕ nµo, còng kh«ng nªn ®¹i. Tê "Cña c¶i n­íc Nga" (1893, sè 11-12, bµi cña I-u-gia-cèp: "Nh÷ng vÊn ®Ò ph¸t triÓn kinh tÕ cña n­íc Nga") còng nh­ «ng V. V. chuyÓn vÊn ®Ò ®ã vµo lÜnh vùc nh÷ng cuéc bµn luËn vÒ t­¬ng ("Kh¸i luËn vÒ kinh tÕ lý thuyÕt". Xanh Pª-tÐc-bua, 1895) ®Òu ph¶n ®èi «ng N.―«n, lµ ng­êi ®· phª b×nh "nghiªm kh¾c" (®©y lµ danh lai. Nªn nh­êng ®éc quyÒn vÒ nh÷ng lêi nghÞ luËn nh­ thÕ cho tõ cña «ng I-u-gia-cèp) c¸i ph­¬ng thuèc v¹n n¨ng cò rÝch lµ chñ tr­¬ng lËp c¸c quü tÝn dông, më réng quyÒn së h÷u ruéng ®Êt, di c¸c ngµi d©n tuý, lµ nh÷ng ng­êi ®ang ®i t×m "nh÷ng con ®­êng d©n, v. v..
  13. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 6 42 6 43 V . I. L ª - n i n N éi dung kinh tÕ cña chñ nghÜ a d©n tóy kh¸c cho tæ quèc". ChÝnh b¶n th©n t¸c gi¶ còng ®· nãi ë trang kh«ng thÓ b¸c bá ®­îc do kinh nghiÖm cña toµn nh©n lo¹i ®· tiÕp theo r»ng bÊt cø nhµ n­íc nµo còng lµ "biÓu hiÖn sù thèng chøng thùc", th× nh­ vËy lµ "tù nhiªn vµ hîp lý". trÞ cña mét sè giai cÊp x· héi nhÊt ®Þnh", vµ "muèn cho nhµ Kh«ng thÓ kh«ng nhËn thÊy r»ng ph­¬ng ph¸p nµy còng l¹i n­íc thay ®æi mét c¸ch c¨n b¶n ®­êng lèi cña nã th× ph¶i cã sù m¾c chÝnh ngay c¸i bÖnh trõu t­îng, mµ chóng ta ®· v¹ch ra s¾p xÕp l¹i lùc l­îng x· héi gi÷a c¸c giai cÊp (72). TÊt c¶ nh÷ng ngay tõ ®Çu coi ®ã lµ khuyÕt ®iÓm chÝnh cña cuèn s¸ch. Trong ®iÒu ®ã ®Òu hoµn toµn chÝnh x¸c vµ ®¶ rÊt tróng vµo ph¸i d©n nh÷ng ch­¬ng (thø ba, thø t­ vµ thø n¨m) mµ chóng ta s¾p bµn tuý; vµ nh­ vËy th× cÇn ph¶i ®Æt vÊn ®Ò mét c¸ch kh¸c: cÇn ph¶i ®Õn, khuyÕt ®iÓm nµy ®· dÉn tíi hai lo¹i hËu qu¶ xÊu. Mét mÆt, chøng minh sù tån t¹i cña nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nã lµm cho nh÷ng luËn ®iÓm lý luËn râ rµng mµ t¸c gi¶ ®· ®­a ra ®Ó chèng l¹i ph¸i d©n tuý, bÞ yÕu ®i. ¤ng Xt¬-ru-vª lËp luËn nghÜa ë Nga (chø kh«ng ph¶i chøng minh r»ng "sù tan r· lµ chung chung, miªu t¶ b­íc qu¸ ®é tõ nÒn kinh tÕ tù nhiªn kh«ng thÓ tr¸nh khái", v. v.); cÇn ph¶i chøng minh r»ng t×nh h×nh thùc tÕ cña Nga còng chøng thùc c¸i quy luËt theo ®ã sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸, chØ ra r»ng trªn thÕ giíi t×nh h×nh "kinh tÕ hµng ho¸ lµ kinh tÕ t­ b¶n chñ nghÜa", hay nãi mét c¸ch th­êng ®· diÔn ra theo c¸ch nµy hay c¸ch nä; råi víi nh÷ng kh¸c, c¶ ë n­íc ta n÷a, bÊt cø ë n¬i nµo kinh tÕ hµng ho¸ còng lêi miªu t¶ ng¾n ngñi vµ qua loa, «ng liÒn nãi sang n­íc Nga ®ang biÕn thµnh kinh tÕ t­ b¶n chñ nghÜa; cÇn ph¶i chøng minh vµ ®em c¸i qu¸ tr×nh chung cña sù "ph¸t triÓn lÞch sö cña ®êi r»ng chÕ ®é ®ang thèng trÞ ë kh¾p mäi n¬i, vÒ thùc chÊt, lµ chÕ sèng kinh tÕ" mµ ¸p dông c¶ vµo tr­êng hîp n­íc Nga. Ch¾c ®é t­ s¶n, vµ chÝnh sù thèng trÞ cña giai cÊp t­ s¶n, chø kh«ng ch¾n r»ng viÖc ®em qu¸ tr×nh ®ã ¸p dông réng ra nh­ thÕ lµ ph¶i lµ nh÷ng c¸i "ngÉu nhiªn" næi tiÕng kia cña ph¸i d©n tuý hoµn toµn hîp lý vµ nh÷ng "tµi liÖu lÞch sö" cña t¸c gi¶ lµ hoµn hay lµ "chÝnh s¸ch" v. v., ®· lµm cho ng­êi s¶n xuÊt bÞ t¸ch khái toµn cÇn thiÕt ®Ó phª ph¸n chñ nghÜa d©n tuý v× chñ nghÜa nµy tù liÖu s¶n xuÊt vµ ë ®©u hä còng ®Òu lao ®éng cho kÎ kh¸c. gi¶i thÝch lÞch sö mét c¸ch sai lÖch, vµ kh«ng ph¶i chØ gi¶i §Õn ®©y, chóng t«i chÊm døt sù ph©n tÝch phÇn thø nhÊt thÝch sai riªng cã lÞch sö n­íc Nga mµ th«i. Tuy nhiªn, lÏ ra trong cuèn s¸ch cña «ng Xt¬-ru-vª, phÇn tr×nh bµy nh÷ng quan th× nªn diÔn ®¹t nh÷ng luËn ®iÓm nµy mét c¸ch cô thÓ h¬n, ®iÓm chung cña «ng ta. ®em nh÷ng luËn ®iÓm ®ã mµ ®èi lËp mét c¸ch râ rµng h¬n víi nh÷ng lý lÏ cña ph¸i d©n tóy cho r»ng kh«ng thÓ ®em c¸i qu¸ tr×nh chung mµ ¸p dông réng ra c¶ vµo tr­êng hîp n­íc Nga C h­¬ng III ®­îc; lÏ ra th× nªn ®em so s¸nh c¸ch hiÓu cña nh÷ng ng­êi C ¸ch ®Æt c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ cña d©n tuý vÒ thùc tÕ cña n­íc Nga víi c¸ch hiÓu kh¸c thÕ cña ph¸i d©n tuý vµ cña «ng Xt¬-ru-vª nh÷ng ng­êi m¸c-xÝt còng vÒ thùc tÕ ®ã. MÆt kh¸c, tÝnh chÊt trõu t­îng cña nh÷ng nghÞ luËn cña t¸c gi¶ ®· lµm cho nh÷ng S au khi kÕt thóc phÇn x· héi häc, t¸c gi¶ bµn ®Õn"nh÷ng luËn ®iÓm cña «ng ta thµnh ra kh«ng ®­îc thËt râ rµng, vµ tuy vÊn ®Ò kinh tÕ cô thÓ" h¬n (73). Nh­ «ng ta tõng nãi trong «ng cã chØ ra mét c¸ch ®óng ®¾n sù tån t¹i cña qu¸ tr×nh diÔn bµi tùa cña m×nh, «ng ta cho r»ng b¾t ®Çu tõ nh÷ng "luËn biÕn nµo ®ã, nh­ng «ng kh«ng nãi râ r»ng nh­ vËy th× nh÷ng ®iÓm chung vµ nh÷ng tµi liÖu lÞch sö", tõ nh÷ng "c¨n cø giai cÊp nµo ®· ®­îc h×nh thµnh, nh÷ng giai cÊp nµo ®· thÓ
  14. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 6 44 6 45 V . I. L ª - n i n N éi dung kinh tÕ cña chñ nghÜ a d©n tóy hiÖn qu¸ tr×nh ®ã ®ång thêi che lÊp c¸c tÇng líp d©n c­ kh¸c thÇn kh«ng t­ëng tiÓu thÞ d©n, nh÷ng sù xuyªn t¹c mµ ph¸i d©n phô thuéc vµo nh÷ng giai cÊp Êy; nãi tãm l¹i, ë ®©y chñ nghÜa tuý tung ra ®Çy dÉy. V× kh«ng d¸m nh×n th¼ng vµo hiÖn thùc, kh¸ch quan cña t¸c gi¶ còng kh«ng dÉn ®Õn chñ nghÜa duy vËt ― kh«ng d¸m gäi sù ¸p bøc ®ã b»ng c¸i tªn thËt cña nã, nªn hä ®· nh÷ng danh tõ chñ nghÜa kh¸ch quan vµ chñ nghÜa duy vËt nµy nhê ®Õn lÞch sö vµ ®· tr×nh bµy sù viÖc mét c¸ch khiÕn cho ng­êi lµ dïng theo nghÜa chóng t«i ®· x¸c ®Þnh trªn kia*. ta thÊy r»ng viÖc c¸c t­ liÖu s¶n xuÊt thuéc së h÷u cña ng­êi s¶n §Ó cã ®­îc nh÷ng b»ng chøng cho viÖc ®¸nh gi¸ nh÷ng xuÊt, lµ mét nguyªn t¾c "mu«n thuë", lµ "nÒn t¶ng l©u ®êi" cña ch­¬ng kÓ trªn trong t¸c phÈm cña «ng Xt¬-ru-vª, b©y giê lao ®éng cña ng­êi n«ng d©n, vµ do ®ã, nguyªn nh©n g©y ra t×nh chóng t«i dÉn ra vµ ph©n tÝch mét sè luËn ®iÓm quan träng tr¹ng n«ng d©n ngµy nay ®ang bÞ t­íc ®o¹t, l¹i kh«ng ph¶i lµ ë nhÊt, trong cuèn s¸ch cña «ng Xt¬-ru-vª. chç gi¸ trÞ ngo¹i ng¹ch t­ s¶n ®· thay thÕ cho s¶n phÈm thÆng d­ T¸c gi¶ nhËn xÐt rÊt ®óng r»ng "trong lÞch sö n­íc Nga, phong kiÕn, kh«ng ph¶i lµ ë tæ chøc t­ b¶n chñ nghÜa cña nÒn hÇu nh­ ngay tõ nh÷ng trang ®Çu, t×nh tr¹ng nh÷ng ng­êi kinh tÕ x· héi n­íc ta, mµ lµ ë chç ngÉu nhiªn thùc hµnh mét trùc tiÕp s¶n xuÊt phô thuéc (vÒ ph¸p lý vµ vÒ kinh tÕ) vµo chÝnh s¸ch sai lÇm, ë chç nhÊt thêi "®i trÖch con ®­êng mµ toµn bän chñ cña hä, ®· lµ mét ng­êi b¹n ®­êng lÞch sö cña bµi ca bé ®êi sèng lÞch sö cña d©n téc ®· v¹ch ra" (cuèn s¸ch cña P. hoa t×nh "nÒn s¶n xuÊt nh©n d©n" (81). Trong thêi kú kinh tÕ Xt¬-ru-vª, tr. 15, trÝch dÉn c©u cña «ng I-u-gia-cèp). Vµ ng­êi tù nhiªn, ng­êi n«ng d©n bÞ lÖ thuéc vµo chñ ®Êt; hä kh«ng ta ®· kh«ng biÕt xÊu hæ khi tu«n ra nh÷ng ®iÒu bÞa ®Æt nh¶m lao ®éng cho m×nh mµ lao ®éng cho g· quý téc, cho tu viÖn, nhÝ nh­ thÕ vÒ mét n­íc ë ®ã chØ võa míi chÊm døt* sù bãc cho ®Þa chñ. Vµ «ng Xt¬-ru-vª ®· hoµn toµn cã quyÒn dïng lét cña chÕ ®é n«ng n« ®èi víi n«ng d©n, mét sù bãc lét d­íi sù kiÖn lÞch sö nµy ®Ó ®èi lËp l¹i nh÷ng ®iÒu bÞa ®Æt cña nh÷ng h×nh thøc tµn b¹o nhÊt, cã tÝnh chÊt ch©u ¸ nhÊt, khi mµ nhµ x· héi häc ®éc ®¸o cña chóng ta nãi r»ng "t­ liÖu s¶n xuÊt kh«ng nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt ®· kh«ng thuéc vÒ ng­êi s¶n tr­íc kia vÉn thuéc vÒ ng­êi s¶n xuÊt" (81). Nh÷ng ®iÒu bÞa ®Æt xuÊt, mµ ngay b¶n th©n nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt còng kh«ng nµy lµ mét trong nh÷ng sù xuyªn t¹c lÞch sö n­íc Nga theo tinh kh¸c g× mÊy bÊt cø "mét t­ liÖu s¶n xuÊt" nµo. ¤ng Xt¬-ru-vª ®· ®Ëp l¹i mét c¸ch rÊt ®óng "chñ nghÜa l¹c ________________________________________________________ quan ®­êng mËt" ®ã, b»ng lêi nhËn xÐt rÊt s¾c cña Xan-t­-cèp _ vÒ mèi liªn hÖ gi÷a "nÒn s¶n xuÊt nh©n d©n" víi chÕ ®é n«ng * Mèi quan hÖ nµy gi÷a chñ nghÜa kh¸ch quan vµ chñ nghÜa duy vË t tùu trung còng ®· ®­îc M¸c chØ ra trong bµi tùa n«, vµ vÒ hiÖn t­îng lµ "sù trï phó" cña thêi ®¹i "nh÷ng nÒn t¸c phÈm cña «ng: "Der achtzehnte Brumaire des Louis Bonapar te"1 ) . M¸c nãi r»ng Pru-®«ng còng ®· bµn ®Õn sù kiÖn lÞch t¶ng l©u ®êi" "®· chØ [nªn ghi lÊy ®iÒu nµy] thuéc vÒ con ch¸u sö nµy (Coup d'Ðtat)2), vµ vÒ c¸i quan ®iÓm cña t¸c gi¶ Êy tr¸i víi quan ®iÓm cña M¸c, th× M¸c ®· b×nh luË n nh­ sau: "Cßn Pru-®«ng th× l¹i cè g¾ng tr×nh bµy cuéc chÝnh biÕn [ngµy 2 th¸ng Ch¹p] nh­ lµ kÕt qu¶ cña mét sù ph¸t triÓn ________________________________________________________ lÞch sö tr­íc ®ã. Nh­ng, d­íi ngßi bót cña «ng, lÞch sö cuéc chÝnh biÕn l¹i ho¸ thµnh sù ca tông cã tÝnh lÞch sö vÒ nh©n vËt _ chÝnh cña cuéc chÝnh biÕn. Nh­ thÕ lµ «ng ®· r¬i vµo c¸i sai lÇm cña c¸c nhµ sö häc cña chóng ta mÖnh danh lµ nh÷ng nhµ sö häc kh¸ch quan. Cßn t«i, tr¸i l¹i, t«i v¹ch ra r»ng cuéc ® Êu tranh gia i cÊp ë P h¸p ®· t¹o ra nh­ thÕ nµo nh÷ng ®iÒu kiÖn * Ng­êi ta thËm chÝ còng ch­a thÓ nãi ®­îc r»ng nã ®· hoµn toµn mÊt ®i. Mét mÆt, chóng ta thÊy cã nh÷ng mãn tiÒn vµ hoµn c¶nh khiÕn cho mét c¸ nh©n tÇm th­êng vµ lè bÞch l¹i ®ãng vai anh hïng" (Vorwort) 123. chuéc (vµ mäi ng­êi ®Òu biÕt r»ng tiÒn chuéc nµy kh«ng ph¶i chØ gåm cã gi¸ ruéng ®Êt, mµ cßn gåm cã c¶ tiÒn chuéc ®Ó 1) ― "Ngµy 18 th¸ng S­¬ng mï cña Lu-i B«-na-p¸c-t¬". tho¸t khái ®Þa vÞ n«ng n« n÷a); mÆ t kh¸c, c hóng ta cßn thÊy cã, ch¼ng h¹n, chÕ ®é lao dÞch mµ n«ng d©n ph¶i lµ m v× 2 ) ― Cuéc chÝnh biÕn nh÷ ng "ruéng ®Êt bÞ c¾t" ― ®Êy lµ c¸i tµn d­ trùc tiÕp cña ph­¬ng thøc s¶ n xuÊt phong kiÕn.
  15. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 6 46 6 47 V . I. L ª - n i n N éi dung kinh tÕ cña chñ nghÜ a d©n tóy cña nh÷ng ng­êi trong ®éi ngù l©m124 vµ c¸c ®éi th©n binh kh¸c xuÊt bÞ phô thuéc vµo t­ b¶n, t×nh tr¹ng mµ muèn tho¸t khái mµ th«i" (83). th× kh«ng cã mét con ®­êng nµo kh¸c, ngoµi ho¹t ®éng ®éc lËp Sau n÷a, chóng t«i xin chØ ra ®iÒu nhËn xÐt sau ®©y cña «ng cña chÝnh ngay ng­êi s¶n xuÊt. "Ngay tõ khi nhµ kinh doanh t­ Xt¬-ru-vª, râ rµng lµ nãi vÒ nh÷ng sù kiÖn ®· ®­îc x¸c ®Þnh b¶n chñ nghÜa xuÊt hiÖn gi÷a ng­êi tiªu thô vµ ng­êi s¶n xuÊt, ― h¼n hoi cña thùc tÕ n­íc Nga, vµ bao hµm mét ý nghÜa hÕt søc ®iÒu nµy tÊt nhiªn kh«ng thÓ tr¸nh khái khi s¶n xuÊt ®­îc tiÕn ®óng. "Khi nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt b¾t ®Çu lµm viÖc kh«ng ph¶i hµnh cho mét thÞ tr­êng réng lín vµ kh«ng cè ®Þnh, ― th× lµ cho mét thÞ tr­êng ®Þa ph­¬ng, cã giíi h¹n cè ®Þnh, mµ lµ chóng ta ®· ®øng tr­íc mét trong nh÷ng h×nh thøc s¶n xuÊt t­ cho mét thÞ tr­êng xa x«i vµ kh«ng cã giíi h¹n cè ®Þnh, vµ khi b¶n chñ nghÜa". Vµ t¸c gi¶ l¹i nãi thªm rÊt ®óng r»ng "nÕu ng­êi ta hiÓu nÒn s¶n xuÊt thñ c«ng nghiÖp lµ mét nÒn s¶n xuÊt sù c¹nh tranh, sù ®Êu tranh ®Ó giµnh thÞ tr­êng mµ ph¸t triÓn, th× nh÷ng ®iÒu kiÖn nµy dÉn tíi mét sù tiÕn bé kü thuËt... Mét trong ®ã ng­êi s¶n xuÊt s¶n xuÊt cho mét thÞ tr­êng kh«ng cã giíi h¹n cè ®Þnh vµ xa x«i, vµ l¹i cã mét sù ®éc lËp tuyÖt ®èi vÒ khi sù ph©n c«ng lµ ®iÒu cã thÓ thùc hiÖn ®­îc th× sù ph©n c«ng kinh tÕ, th× cã lÏ ng­êi ta sÏ thÊy r»ng trong thùc tÕ n­íc Nga ®ã cÇn ph¶i ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch hÕt søc réng r·i; nh­ng tr­íc khi nÒn s¶n xuÊt ®­îc tæ chøc l¹i vÒ mÆt kü thuËt th× ¶nh hÇu nh­ kh«ng cã mét nÒn s¶n xuÊt thËt sù thñ c«ng nghiÖp h­ëng cña nh÷ng ®iÒu kiÖn míi cña sù trao ®æi (cña viÖc tiªu nµo nh­ thÕ". ë ®©y, t¸c gi¶ dïng tõ ch÷ "cã lÏ" vµ dïng thêi thô hµng ho¸) ®· lµm cho ng­êi s¶n xuÊt r¬i vµo t×nh tr¹ng bÞ t­¬ng lai, nh­ thÕ lµ nhÇm, v× hiÖn t­îng chÕ ®é gia c«ng ë nhµ phô thuéc vÒ kinh tÕ vµo ng­êi l¸i bu«n (vµo ng­êi bao mua) ― chiÕm ­u thÕ trong nÒn s¶n xuÊt quy m« lín vµ nh÷ng ng­êi ®ã lµ ®iÒu cã mét ý nghÜa quyÕt ®Þnh vÒ ph­¬ng diÖn x· héi. §ã thî thñ c«ng bÞ phô thuéc hoµn toµn vµo ng­êi bao mua lµ mét sù thËt rÊt phæ biÕn vµ chiÕm ­u thÕ trong tæ chøc thùc tÕ cña lµ ®iÒu mµ "c¸c nhµ m¸c-xÝt ch©n chÝnh" cña chóng ta, nh­ «ng V. V., th­êng hay l·ng quªn v× hä bÞ lo¸ m¾t bëi ý nghÜa quan c¸c ngµnh thñ c«ng nghiÖp ë n­íc ta. Tæ chøc nµy kh«ng ph¶i träng cña sù tiÕn bé thuÇn tuý kü thuËt" (98). Nªu râ r»ng sù chØ mang tÝnh chÊt t­ b¶n chñ nghÜa mµ th«i, nã cßn lµ, nh­ xuÊt hiÖn cña ng­êi bao mua cã mét ý nghÜa quyÕt ®Þnh, nh­ thÕ t¸c gi¶ ®· nhËn xÐt rÊt ®óng, tæ chøc "hÕt søc cã lîi cho c¸c lµ rÊt ®óng. Sù xuÊt hiÖn Êy cã mét ý nghÜa quyÕt ®Þnh ë chç lµ nhµ t­ b¶n", bëi v× nã b¶o ®¶m cho hä nh÷ng mãn lîi nhuËn nã chøng minh mét c¸ch kh«ng chèi c·i ®­îc r»ng tæ chøc s¶n kÕch xï vµ møc tiÒn c«ng cùc kú thÊp, vµ nã c¶n trë rÊt nhiÒu xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa ®· tån t¹i råi, vµ chøng minh r»ng ta còng sù tæ chøc vµ ph¸t triÓn cña c«ng nh©n (tr. 99 - 101). Kh«ng thÓ cã thÓ ¸p dông c¶ vµo n­íc Nga c¸i luËn ®iÓm nãi r»ng: "nÒn kh«ng nhËn thÊy sù thËt lµ ¸ch bãc lét t­ b¶n chñ nghÜa ®· kinh tÕ hµng ho¸, tøc lµ nÒn kinh tÕ tiÒn tÖ, lµ mét nÒn kinh chiÕm ­u thÕ tõ l©u trong c¸c ngµnh thñ c«ng nghiÖp ë n­íc tÕ t­ b¶n chñ nghÜa", ë chç nã ®· t¹o ra t×nh tr¹ng ng­êi s¶n ta, nh­ng ph¸i d©n tuý ®· coi th­êng sù thËt ®ã mét c¸ch tr¾ng trîn nhÊt. C¸c b¹n cã thÓ thÊy r»ng hÇu nh­ trong mçi sè b¸o vµ t¹p chÝ cña hä bµn ®Õn vÊn ®Ò nµy, hä ®Òu than v·n r»ng chÝnh phñ n©ng ®ì "mét c¸ch nh©n t¹o" chñ nghÜa ®¹i t­ b¶n [toµn bé c¸i "tÝnh chÊt nh©n t¹o" cña chñ nghÜa ®¹i t­ b¶n lµ ë chç chñ nghÜa ®ã lín chø kh«ng ph¶i nhá, nã lµ chñ
  16. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 6 48 6 49 V . I. L ª - n i n N éi dung kinh tÕ cña chñ nghÜ a d©n tóy nghÜa t­ b¶n c«ng nghiÖp chø kh«ng ph¶i thñ c«ng nghiÖp, nã viÖt cña nÒn ®¹i s¶n xuÊt (h×nh nh­) kh«ng ®­îc chøng thùc. dïng m¸y mãc chø kh«ng ph¶i dïng lao ®éng ch©n tay] vµ T¸c gi¶ ®· tr¶ lêi hä r»ng: "Nh÷ng ng­êi nµo dùa trªn häc ch¼ng lµm g× ®Ó phôc vô cho "nh÷ng nhu cÇu cña nÒn c«ng thuyÕt cña M¸c th× kh«ng thÓ phñ nhËn ý nghÜa cña nh÷ng ®Æc nghiÖp nh©n d©n" c¶. ë ®©y, ta thÊy biÓu lé mét c¸ch hoµn toµn ®iÓm kinh tÕ vµ ®Æc ®iÓm kü thuËt cña nÒn s¶n xuÊt n«ng râ tÇm m¾t h¹n chÕ cña ng­êi tiÓu t­ s¶n ®Êu tranh cho t­ b¶n nghiÖp, ― nh÷ng ®Æc ®iÓm mµ nhê ®ã nh÷ng xÝ nghiÖp nhá, nhá chèng l¹i t­ b¶n lín, vµ cø ngoan cè nh¾m m¾t kh«ng chÞu trong mét sè tr­êng hîp, ®· cã tÝnh ­u viÖt vÒ kinh tÕ h¬n nh×n nhËn c¸i sù thËt kh«ng thÓ chèi c·i ®­îc lµ c¶ trong nÒn nh÷ng xÝ nghiÖp lín, ― dï cho chÝnh b¶n th©n M¸c cã phñ nhËn c«ng nghiÖp "nh©n d©n" ®ã còng cã sù ®èi lËp nh­ thÕ vÒ lîi ý nghÜa cña nh÷ng ®Æc ®iÓm Êy ®i n÷a" (111). ThËt lµ mét ®o¹n Ých, vµ v× vËy tuyÖt nhiªn kh«ng nªn t×m lèi tho¸t b»ng c¸ch lËp v¨n rÊt tèi nghÜa. T¸c gi¶ nãi ®Õn nh÷ng ®Æc ®iÓm g× vËy? T¹i nh÷ng quü tÝn dông nhá nhÆt v. v.. V× ®èi víi ng­êi tiÓu chñ sao «ng kh«ng chØ nh÷ng ®Æc ®iÓm Êy ra mét c¸ch chÝnh x¸c? thiÕt tha víi c¸i doanh nghiÖp cña hä mµ hä lu«n lu«n lo bÞ mÊt T¹i sao «ng kh«ng nãi râ lµ M¸c ®· ®Ò xuÊt ý kiÕn cña m×nh vÒ th× tÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã ®Òu lµ mét thø g× ®¸ng ghª sî, ®Òu lµ vÊn ®Ò nµy ë ®©u vµ nh­ thÕ nµo, vµ v× nh÷ng lý do g× mµ t¸c mét thø "cæ ®éng" "cho mét sù tr¶ c«ng lao ®éng mét c¸ch c«ng gi¶ nhËn thÊy cÇn ph¶i söa ch÷a ý kiÕn ®ã? b»ng, lµm nh­ thÓ chÝnh lao ®éng ®ã ®· kh«ng t¹o ra sù tr¶ "NÒn tiÓu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ― t¸c gi¶ viÕt tiÕp, ― tÊt c«ng nh­ vËy d­íi h×nh thøc thµnh qu¶ cña nã", ― v× thÕ nªn râ ph¶i cµng ngµy cµng mang tÝnh chÊt hµng ho¸, vµ muèn trë rµng lµ ng­êi ®¹i biÓu duy nhÊt cho quÇn chóng lao ®éng thñ thµnh nh÷ng xÝ nghiÖp cã søc sèng th× nh÷ng c¬ së kinh doanh c«ng chØ cã thÓ lµ ng­êi s¶n xuÊt ®Æt ë trong nh÷ng ®iÒu kiÖn n«ng nghiÖp nhá ph¶i ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu chung cña tÝnh "nh©n t¹o" cña nÒn c«ng nghiÖp c«ng x­ëng*, gièng nh­ "mét hîp lý vÒ kinh tÕ vµ kü thuËt" (111). "VÊn ®Ò tuyÖt nhiªn kh«ng thø c©y trång trong nhµ kÝnh". ph¶i lµ ë chç xÐt xem nh÷ng xÝ nghiÖp n«ng nghiÖp nhá sÏ bÞ Chóng ta h·y bµn thªm vÒ nh÷ng ý kiÕn cña «ng Xt¬-ru- nh÷ng xÝ nghiÖp lín nuèt mÊt hay kh«ng, ― kÕt côc cña sù tiÕn vª ®èi víi n«ng nghiÖp. ViÖc vËn chuyÓn b»ng søc h¬i n­íc ho¸ kinh tÕ vÞ tÊt ®· nh­ vËy, ― mµ vÊn ®Ò lµ ë chç toµn bé nÒn ®ßi hái ph¶i chuyÓn sang nÒn kinh tÕ trao ®æi, nã lµm cho kinh tÕ quèc d©n, v× chÞu ¶nh h­ëng cña sù trao ®æi, nªn sÏ cã nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp trë thµnh mét nÒn s¶n xuÊt hµng nh÷ng sù biÕn ®æi. Ph¸i d©n tuý ®· quªn r»ng sù chÌn Ðp ― do ho¸. ThÕ mµ tÝnh chÊt hµng ho¸ cña nÒn s¶n xuÊt th× râ rµng "sù ph©n t¸n cña c«ng nghiÖp" mµ chóng t«i ®· nhËn xÐt trªn lµ ®ßi hái "s¶n xuÊt ph¶i cã tÝnh chÊt hîp lý vÒ mÆt kinh tÕ vµ kia ― cña nÒn kinh tÕ trao ®æi ®èi víi nÒn kinh tÕ tù nhiªn, lµm kü thuËt"(110). T¸c gi¶ coi luËn ®iÓm nµy lµ mét lý lÏ ®Æc biÖt thay ®æi hoµn toµn toµn bé c¬ cÊu cña x· héi. C¸i tû sè tr­íc kia quan träng ®Ó ®Ëp l¹i ph¸i d©n tuý v× ph¸i nµy d­¬ng gi÷a nh©n khÈu n«ng nghiÖp (ë n«ng th«n) vµ nh©n khÈu phi d­¬ng ®¾c ý cho r»ng trong n«ng nghiÖp th× nh÷ng tÝnh ­u n«ng nghiÖp (ë thµnh thÞ) ®ang thay ®æi mét c¸ch cã lîi cho ________________________________________________________ nh©n khÈu phi n«ng nghiÖp. Ngay c¸i h×nh lo¹i kinh tÕ cña _ nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ t©m lý cña hä còng ®ang thay ®æi vÒ c¨n b¶n do ¶nh h­ëng cña nh÷ng ®iÒu kiÖn míi * "Toµn bé qu¸ tr×nh biÓu hiÖn ë chç lµ trong nÒn tiÓu s¶n xuÊt (thñ c«ng nghiÖp) th× cã mét sè phÇn tö tiÕn l¹i gÇn trong ®êi sèng kinh tÕ" (114). "chñ nghÜa t­ b¶n", cßn mét sè kh¸c th× tiÕn l¹i gÇn lao ®é ng lµm thuª bÞ t¸ch khái t­ liÖu s¶n xuÊ t" (tr. 104).
  17. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 6 50 6 51 V . I. L ª - n i n N éi dung kinh tÕ cña chñ nghÜ a d©n tóy §o¹n v¨n dÉn ra trªn ®©y cho chóng ta thÊy râ ý t¸c gi¶ cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸, ― tøc lµ nÒn kinh tÕ, do t×nh tr¹ng lµm ¨n riªng lÎ* cña nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt, lµm n¶y ra sù c¹nh muèn nãi g× khi «ng nãi vÒ M¸c, vµ ®ång thêi nã minh ho¹ mét tranh gi÷a hä víi nhau, khiÕn cho sè ®«ng bÞ ph¸ s¶n vµ mét sè c¸ch cô thÓ ®iÒu nhËn xÐt trªn kia cho r»ng mét sù tr×nh bµy cã Ýt ph¸t tµi; hai lµ søc lao ®éng bÞ biÕn thµnh hµng ho¸ vµ t­ liÖu tÝnh chÊt gi¸o ®iÒu, kh«ng dùa vµo sù miªu t¶ mét qu¸ tr×nh cô s¶n xuÊt bÞ biÕn thµnh t­ b¶n, tøc lµ ng­êi s¶n xuÊt bÞ t¸ch khái thÓ, ®· lµm cho ý kiÕn cña t¸c gi¶ kh«ng ®­îc râ rµng vµ khiÕn t­ liÖu s¶n xuÊt vµ nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp quan träng nhÊt cho nã ®­îc diÔn ®¹t kh«ng ®Çy ®ñ. LuËn ®iÓm cña «ng vÒ sù ®­îc tæ chøc theo kiÓu t­ b¶n chñ nghÜa. Trong nh÷ng ®iÒu sai lÇm cña nh÷ng quan ®iÓm d©n tuý lµ hoµn toµn ®óng, kiÖn ®ã, ng­êi s¶n xuÊt nhá ®éc lËp ë vµo mét ®Þa vÞ ®Æc biÖt so nh­ng ch­a ®­îc ®Çy ®ñ, v× luËn ®iÓm ®ã kh«ng ®ång thêi chØ víi c¸i khèi ®«ng ®¶o nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt; còng gièng hÖt râ nh÷ng h×nh thøc míi cña ®èi kh¸ng giai cÊp, nh÷ng h×nh nh­ hiÖn nay ë n­íc ta, nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt thËt sù ®éc lËp thøc ®èi kh¸ng ®ang ph¸t triÓn khi nÒn s¶n xuÊt kh«ng hîp lý chØ lµ mét ngo¹i lÖ trong c¸i khèi ®«ng ®¶o nh÷ng ng­êi ph¶i ®­îc thay thÕ b»ng nÒn s¶n xuÊt hîp lý. Ch¼ng h¹n, t¸c gi¶ chØ lao ®éng cho kÎ kh¸c vµ kh«ng nh÷ng kh«ng cã kinh tÕ "®éc nh¾c mét c¸ch qua loa r»ng "tÝnh hîp lý vÒ kinh tÕ" cã nghÜa lµ lËp" mµ còng kh«ng cã ngay c¶ nh÷ng t­ liÖu sinh ho¹t ®ñ cho "®Þa t« cao nhÊt" (110), nh­ng «ng l¹i quªn kh«ng nãi r»ng tiÒn mét tuÇn lÔ n÷a. §Þa vÞ vµ lîi Ých cña ng­êi s¶n xuÊt ®éc lËp ®Ò cña ®Þa t« lµ tæ chøc t­ s¶n cña nÒn n«ng nghiÖp, nghÜa lµ: lµm cho ng­êi ®ã c¸ch biÖt víi c¸i khèi ®«ng ®¶o nh÷ng ng­êi mét lµ n«ng nghiÖp ph¶i phô thuéc hoµn toµn vµo thÞ tr­êng, s¶n xuÊt sèng chñ yÕu b»ng tiÒn l­¬ng. Trong khi nh÷ng ng­êi vµ hai lµ trong n«ng nghiÖp, h×nh thµnh còng nh÷ng giai cÊp Êy ― s¶n xuÊt nµy nªu lªn vÊn ®Ò "tr¶ c«ng mét c¸ch c«ng b»ng", mét t­ s¶n vµ v« s¶n ― nh÷ng giai cÊp vèn cã trong c«ng nghiÖp t­ vÊn ®Ò tÊt yÕu ®Ó më ®Çu cho vÊn ®Ò c¬ b¶n, tøc lµ vÊn ®Ò mét b¶n chñ nghÜa. c¬ cÊu tæ chøc kinh tÕ x· héi kh¸c, th× ng­êi s¶n xuÊt ®éc lËp Ph¸i d©n tuý, khi bµn vÒ tæ chøc h×nh nh­ kh«ng cã tÝnh vÉn quan t©m nhiÒu h¬n ®Õn nh÷ng c¸i hoµn toµn kh¸c h¼n: chÊt t­ b¶n chñ nghÜa cña n«ng nghiÖp n­íc ta, th× nh­ vËy lµ ®Õn tÝn dông vµ nhÊt lµ tÝn dông "nh©n d©n" lo¹i nhá, ®Õn hä ®Æt vÊn ®Ò mét c¸ch v« cïng chËt hÑp vµ sai lÇm, ®em quy nh÷ng c«ng cô c¶i tiÕn vµ rÎ, ®Õn "sù tæ chøc viÖc tiªu thô tÊt c¶ mäi c¸i thµnh sù lÊn ¸t nh÷ng doanh nghiÖp nhá bëi hµng", ®Õn "viÖc më réng quyÒn së h÷u ruéng ®Êt", v. v.. nh÷ng doanh nghiÖp lín vµ chØ cã thÕ th«i. ¤ng Xt¬-ru-vª ®· B¶n th©n c¸i quy luËt tÝnh h¬n h¼n cña nh÷ng doanh ®¸p l¹i rÊt ®óng r»ng lËp luËn nh­ vËy lµ hä ®· kh«ng nh×n nghiÖp lín so víi nh÷ng doanh nghiÖp nhá, chØ lµ quy luËt thÊy tÝnh chÊt chung cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, tÝnh chÊt ®ã cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸, cho nªn kh«ng thÓ ®em ¸p dông ngay c¶ ë trong nÒn tiÓu s¶n xuÊt còng cã thÓ lµ tÝnh chÊt t­ s¶n (vµ ë n­íc ta th× thùc tÕ tÝnh chÊt ®ã lµ tÝnh chÊt t­ s¶n), hÖt ________________________________________________________ nh­ nÒn kinh tÕ cña n«ng d©n T©y ¢u mang tÝnh chÊt t­ s¶n _ vËy. Mäi ng­êi ®Òu biÕt r»ng nh÷ng ®iÒu kiÖn khiÕn cho nÒn * Cè nhiªn ®©y lµ nãi t×nh tr¹ng riªng lÎ vÒ mÆt kinh tÕ. ChÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt cña c«ng x· n«ng th«n tuyÖt kinh tÕ nhá, ®éc lËp (theo nh­ thuËt ng÷ cña c¸c giíi trÝ thøc nhiªn kh«ng hÒ xo¸ bá ®­îc t×nh tr¹ng lµm ¨n riªng lÎ ®ã. Do chç thùc hiÖn viÖc ph©n chia l¹i mét c¸ch hÕt søc n­íc Nga th× ®ã lµ nÒn kinh tÕ "nh©n d©n") trë thµnh nÒn kinh "b×nh qu©n", ng­êi n«ng d©n vÉn cµy cÊy m¶nh ruéng cña m×nh mét c¸ch ®¬n ®éc, do ®ã n«ng d©n lµ mét ng­êi tÕ t­ s¶n, lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn sau ®©y: mét lµ sù thèng trÞ s¶n xuÊt riªng lÎ, biÖt lËp.
  18. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 6 52 6 53 V . I. L ª - n i n N éi dung kinh tÕ cña chñ nghÜ a d©n tóy quy luËt ®ã vµo nh÷ng doanh nghiÖp ch­a bÞ l«i cuèn h¼n vµo r »ng do hä kh«ng biÕt ®Õn qu¸ tr×nh ®ã, nªn tõ chç lµ nh÷ng nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ còng ch­a bÞ thÞ tr­êng chi phèi. Bëi nhµ t­ t­ëng cña n«ng d©n, hä ®· biÕn thµnh nh÷ng nhµ t­ vËy, c¸i lËp luËn (®Êy còng lµ lËp luËn ­a thÝch cña «ng V. V.) t­ëng cña giai cÊp tiÓu t­ s¶n. Víi tæ chøc nh­ thÕ cña nÒn cho r»ng sù suy sôp cña nh÷ng doanh nghiÖp cña quý téc sau kinh tÕ n«ng d©n, "sù chÊn h­ng cña nÒn s¶n xuÊt nh©n d©n" cuéc c¶i c¸ch vµ viÖc n«ng d©n thuª ruéng ®Êt t­ lµ hai hiÖn mµ hä h»ng m¬ ­íc, chØ cã nghÜa lµ "sù chÊn h­ng" cña giai t­îng ®· b¸c bá luËn ®iÓm vÒ sù ph¸t triÓn cã tÝnh chÊt t­ b¶n cÊp tiÓu t­ s¶n. Tr¸i l¹i, nh÷ng ng­êi nµo nhÊn m¹nh vai trß chñ nghÜa cña nÒn n«ng nghiÖp n­íc ta, ― lËp luËn nµy chøng cña ng­êi s¶n xuÊt sèng trong nh÷ng quan hÖ t­ b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn nhÊt th× nh÷ng ng­êi ®ã ®· nãi lªn ®óng tá r»ng nh÷ng ng­êi ®­a ra nã ®· hoµn toµn ch¼ng hiÓu g× vÒ vÊn ®Ò ®ã c¶. D­íi chÕ ®é n«ng n«, v× c«ng viÖc canh t¸c vÉn ®¾n nh÷ng lîi Ých kh«ng nh÷ng riªng cña ng­êi s¶n xuÊt Êy mµ cßn cña toµn thÓ qu¶ng ®¹i quÇn chóng n«ng d©n "v« n»m trong tay n«ng d©n, nªn dÔ hiÓu lµ viÖc ph¸ bá c¸c quan hÖ s¶n" n÷a. n«ng n« ®ã ®· g©y ra t×nh tr¹ng khñng ho¶ng cña ®Þa chñ. Sù tr×nh bµy cña «ng Xt¬-ru-vª kh«ng lµm cho ng­êi ta tho¶ Nh­ng, ch­a kÓ ®Õn t×nh h×nh lµ sù khñng ho¶ng nµy chØ dÉn m·n, kh«ng ®­îc ®Çy ®ñ vµ kh«ng ®­îc râ rµng thµnh thö khi tíi viÖc sö dông ngµy cµng nhiÒu lao ®éng cña cè n«ng vµ bµn vÒ nÒn n«ng nghiÖp hîp lý, «ng ta ®· kh«ng m« t¶ tæ chøc ng­êi lµm thuª c«ng nhËt, ― lµ lo¹i lao ®éng thay thÕ cho kinh tÕ - x· héi cña nã; khi bµn ®Õn viÖc vËn t¶i b»ng søc h¬i nh÷ng h×nh thøc lao ®éng nöa phong kiÕn ®· lçi thêi (lao dÞch), n­íc ®· ®em nÒn s¶n xuÊt hîp lý thay thÕ cho nÒn s¶n xuÊt ― ch­a kÓ ®Õn t×nh h×nh ®ã th× tÝnh chÊt cña chÝnh ngay nÒn kh«ng hîp lý, ®em nÒn kinh tÕ hµng ho¸ thay thÕ cho nÒn kinh kinh tÕ n«ng d©n còng ®· b¾t ®Çu thay ®æi mét c¸ch c¨n b¶n tÕ tù nhiªn, «ng ta ®· kh«ng m« t¶ c¸i h×nh thøc ®èi kh¸ng giai råi: nÒn kinh tÕ n«ng d©n ®· buéc ph¶i s¶n xuÊt cho thÞ tr­êng, cÊp míi ®· h×nh thµnh do sù thay thÕ ®ã. ®iÒu ®ã ®· lËp tøc ®­a n«ng d©n ®Õn chç ph©n ho¸ thµnh giai Trong nh÷ng ch­¬ng mµ chóng ta ®ang ph©n tÝch th× phÇn cÊp tiÓu t­ s¶n ë n«ng th«n vµ giai cÊp v« s¶n n«ng th«n. Sù lín nh÷ng nghÞ luËn cña «ng ta ®Òu ®Ó lé râ khuyÕt ®iÓm ®ã ph©n ho¸ nµy quyÕt ®Þnh h¼n vÊn ®Ò chñ nghÜa t­ b¶n ë Nga. trong c¸ch ®Æt vÊn ®Ò. §Ó minh ho¹, t«i xin dÉn thªm mét vµi vÝ ¤ng Xt¬-ru-vª ®· gi¶i thÝch qu¸ tr×nh nµy trong ch­¬ng V, ë dô n÷a. T¸c gi¶ nãi r»ng nÒn kinh tÕ hµng ho¸ vµ sù ph©n c«ng ®Êy «ng nhËn xÐt r»ng: "Ng­êi tiÓu n«ng ph©n ho¸ mét mÆt x· héi réng r·i "®· dùa vµo chÕ ®é t­ h÷u, dùa vµo nh÷ng thµnh mét tÇng líp n«ng d©n "v÷ng m¹nh vÒ kinh tÕ" [lÏ ra nguyªn t¾c vÒ tù do kinh tÕ vµ vµo ý thøc vÒ chñ nghÜa c¸ nh©n ph¶i gäi lµ: tÇng líp n«ng d©n t­ s¶n], mÆt kh¸c thµnh mét tÇng mµ ph¸t triÓn lªn" (91). Sù tiÕn bé cña nÒn s¶n xuÊt quèc d©n th× líp n«ng d©n lo¹i v« s¶n. Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña nÒn s¶n xuÊt g¾n liÒn víi "møc ®é thèng trÞ cña chÕ ®é t­ h÷u ®èi víi x· nh©n d©n ®· kÕt hîp víi nh÷ng ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa t­ b¶n héi". "Nh­ vËy cã lÏ lµ ®¸ng buån nh­ng thùc tÕ lµ nh­ vËy: ®ã ®Ó t¹o thµnh mét bøc tranh mµ d­íi ®ã ng­êi ta cã thÓ ®äc thÊy lµ mét sù song song tån t¹i ®· ®­îc kinh nghiÖm vµ lÞch sö x¸c râ rµng hµng ch÷: g· träc phó ®ang nhoi lªn" (tr. 177). ChÝnh mÆt nµy cña vÊn ®Ò, mÆt tæ chøc t­ s¶n cña mét minh. Ngµy nay, khi mµ nh÷ng t­ t­ëng vµ nh÷ng nguyªn t¾c cña thÕ kû XVIII ®· ®­îc xem th­êng mét c¸ch khinh suÊt nÒn n«ng nghiÖp míi, "hîp lý", lµ mÆt cÇn ph¶i lµm cho nh­ vËy, vµ thùc ra, ng­êi ta ®ang diÔn l¹i c¸i sai lÇm cña thÕ ng­êi ta chó ý. CÇn chØ ra cho nh÷ng ng­êi d©n tuý thÊy
  19. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 6 54 6 55 V . I. L ª - n i n N éi dung kinh tÕ cña chñ nghÜ a d©n tóy kû Êy th× ng­êi ta rÊt hay quªn mèi liªn hÖ lÞch sö - v¨n ho¸ "TiÕn bé" Êy vµ "v¨n ho¸" Êy, mµ n­íc Nga sau cuéc c¶i c¸ch gi÷a sù tiÕn bé kinh tÕ víi chÕ ®é t­ h÷u, víi nh÷ng nguyªn t¾c ®· ®em l¹i cho chóng ta, th× râ rµng lµ g¾n liÒn víi "chÕ ®é t­ vÒ tù do kinh tÕ vµ víi ý thøc vÒ chñ nghÜa c¸ nh©n. ChØ cã xem h÷u": chÕ ®é t­ h÷u kh«ng nh÷ng ®· ®­îc thùc hiÖn lÇn ®Çu th­êng mèi liªn hÖ nµy, th× ng­êi ta míi cã thÓ cho r»ng mét x· tiªn mét c¸ch ®Çy ®ñ b»ng c¸ch thiÕt lËp vÒ mÆt d©n sù mét héi kÐm ph¸t triÓn vÒ ph­¬ng diÖn kinh tÕ vµ v¨n ho¸ còng cã tr×nh tù xÐt xö míi "theo nguyªn t¾c ®èi tông", tøc lµ nguyªn kh¶ n¨ng tiÕn bé vÒ kinh tÕ mµ kh«ng cÇn ph¶i thùc hiÖn c¸c t¾c ®¶m b¶o quyÒn "b×nh ®¼ng" tr­íc toµ ¸n, c¸i quyÒn b×nh nguyªn t¾c nãi trªn. Chóng ta kh«ng hÒ cã mét thiÖn c¶m ®Æc ®¼ng mµ trong ®êi sèng th× thÓ hiÖn ë "lao ®éng tù do" vµ ë biÖt nµo víi nh÷ng nguyªn t¾c Êy vµ chóng ta hoµn toµn hiÓu râ viÖc b¸n lao ®éng Êy cho t­ b¶n; chÕ ®é t­ h÷u l¹i cßn ®­îc tÝnh chÊt lÞch sö nhÊt thêi cña chóng; nh­ng ®ång thêi chóng ta ®em ¸p dông c¶ cho së h÷u ruéng ®Êt cña bän ®Þa chñ ®­îc kh«ng thÓ kh«ng thÊy r»ng chóng lµ mét lùc l­îng v¨n ho¸ rÊt to miÔn tÊt c¶ mäi ®¶m phô vµ nghÜa vô ®èi víi nhµ n­íc; còng lín kh«ng ph¶i chØ cã tÝnh chÊt tiªu cùc mµ cßn cã tÝnh chÊt tÝch nh­ ®­îc ®em ¸p dông cho së h÷u ruéng ®Êt cña nh÷ng n«ng cùc n÷a. ChØ cã chñ nghÜa duy t©m, t­ëng r»ng trong nh÷ng t­ d©n ®· trë thµnh n«ng d©n - t­ h÷u; chÕ ®é t­ h÷u thËm chÝ cßn biÖn cña m×nh, m×nh kh«ng hÒ bÞ g¾n chÆt víi mét tÝnh kÕ thõa ®­îc dïng lµm c¬ së cho nh÷ng quyÒn lîi chÝnh trÞ cña c¸c lÞch sö nµo, th× míi kh«ng nh×n thÊy lùc l­îng ®ã" (91). "c«ng d©n" ®­îc tham gia sù tù qu¶n ®Þa ph­¬ng (t­ c¸ch cö T¸c gi¶ ®· hoµn toµn cã lý khi kh¼ng ®Þnh "mét c¸ch kh¸ch quan" nh÷ng sù "song song tån t¹i trong lÞch sö"; nh­ng do ®ã tri), v. v.. Râ rÖt h¬n n÷a lµ mèi "liªn hÖ" gi÷a "sù tiÕn bé" cña viÖc t¸c gi¶ ®­a ra lý lÏ ch­a ®Çy ®ñ l¹i cµng lµ mét ®iÒu ®¸ng n­íc ta víi nh÷ng "nguyªn t¾c vÒ tù do kinh tÕ": ë ch­¬ng I, tiÕc. Ng­êi ta rÊt muèn nãi víi «ng ta: h·y nãi thËt ®Çy ®ñ ®i ng­êi d©n tuý cña chóng ta ®· cho chóng ta biÕt r»ng thø "tù chø! h·y ®em nh÷ng luËn ®iÓm chung ®ã vµ sè tµi liÖu lÞch sö do" nµy lµ nh»m gi¶i tho¸t cho nh÷ng ng­êi "khiªm tèn vµ ®ã g¾n liÒn víi mét thêi kú nhÊt ®Þnh trong lÞch sö n­íc Nga rËm r©u" ®i thu gãp ruéng ®Êt n­íc Nga, ®Ó hä khái ph¶i chóng ta, h·y diÔn ®¹t nh÷ng c¸i ®ã nh­ thÕ nµo ®Ó chØ râ cho "khóm nóm tr­íc bÊt kú mét tªn c¶nh s¸t nh·i con nµo". mäi ng­êi ®Òu thÊy t¹i sao c¸ch nh×n cña «ng vµ c¸ch nh×n cña Chóng ta còng ®· nãi râ r»ng sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ph¸i d©n tuý l¹i kh¸c nhau vµ kh¸c nhau chÝnh lµ ë chç nµo, hµng ho¸ ®· t¹o ra c¸i "ý thøc vÒ chñ nghÜa c¸ nh©n" nh­ thÕ h·y ®em nh÷ng c¸i ®ã ®èi chiÕu víi thùc tÕ, tøc lµ c¸i mµ ng­êi nµo. TËp hîp tÊt c¶ nh÷ng nÐt ®Æc tr­ng Êy cña sù tiÕn bé cña m¸c-xÝt Nga lÊy lµm tiªu chuÈn; h·y v¹ch râ nh÷ng m©u thuÉn ®Êt n­íc, tÊt nhiªn ng­êi ta ph¶i ®i tíi kÕt luËn (còng nh­ giai cÊp mµ tÊt c¶ nh÷ng tiÕn bé ®ã vµ v¨n ho¸ ®ã che lÊp ®i . ng­êi d©n tuý vµo thêi kú nh÷ng n¨m 70 ®· tõng kÕt luËn) r»ng tiÕn bé vµ v¨n ho¸ ®ã lµ hoµn toµn cã tÝnh chÊt t­ s¶n. ________________________________________________________ N­íc Nga ngµy nay h¬n n­íc Nga tr­íc c¶i c¸ch rÊt nhiÒu; _ nh­ng v× tÊt c¶ sù c¶i thiÖn ®ã ®Òu hoµn toµn do vµ chØ do giai * Bµn vÒ cuéc tranh luËn víi ph¸i d©n tuý, t¸c gi¶ nãi: Contra principia negantem disputari non potest1). C¸i ®ã lµ tuú ë cÊp t­ s¶n, do nh÷ng tay sai vµ nh÷ng nhµ t­ t­ëng cña chóng c¸ch diÔn ®¹t nh÷ng principia Êy nh­ thÕ nµo: diÔn ®¹t thµnh nh÷ng nguyªn lý chung vµ nh÷ng lêi chØ dÉn chung, hoÆc diÔn tiÕn hµnh, cho nªn nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt ®· kh«ng ®­îc h­ëng ®¹t thµnh mét sù hiÓu biÕt kh¸c vÒ tõng s ù kiÖn trong lÞch sö vµ trong thùc tÕ n­íc Nga. sù c¶i thiÖn ®ã. §èi víi nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt, nh÷ng sù c¶i thiÖn ®ã ch¼ng qua chØ lµ mét sù thay ®æi h×nh thøc cña s¶n phÈm 1) ― Kh«ng thÓ tranh luËn ®­îc víi nh÷ng kÎ phñ nhËn nh÷ng nguyªn lý.
  20. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 6 56 6 57 V . I. L ª - n i n N éi dung kinh tÕ cña chñ nghÜ a d©n tóy thÆng d­, chØ lµ nh÷ng biÖn ph¸p hoµn thiÖn h¬n ®Ó t¸ch giíi tr­íc t¸c n­íc ta, vÒ c¸c con ®­êng ph¸t triÓn vµ vÒ vËn ng­êi s¶n xuÊt ra khái t­ liÖu s¶n xuÊt. V× thÕ c¸c ngµi d©n tuý mÖnh cña tæ quèc, ― víi sù nhËn ®Þnh chÝnh x¸c vÒ mét qu¸ ®· tá ra "khinh suÊt" vµ thiÕu trÝ nhí mét c¸ch kh«ng thÓ tr×nh thùc tÕ trong ®ã giai cÊp nµy hay giai cÊp kh¸c lµ ®éng lùc t­ëng t­îng ®­îc, khi hä ph¶n ®èi chñ nghÜa t­ b¶n Nga vµ thóc ®Èy. Thø chñ nghÜa kh¸ch quan chËt hÑp Êy, thø chñ nghÜa tÝnh chÊt t­ s¶n, mµ l¹i ®i nhê cËy vµo chÝnh ngay nh÷ng kÎ M¸c kh«ng triÖt ®Ó Êy, chÝnh lµ khuyÕt ®iÓm chñ yÕu trong ®¹i diÖn vµ nh÷ng kÎ truyÒn ®¹t nh÷ng c¸i ®ã. Ng­êi ta chØ cã cuèn s¸ch cña «ng Xt¬-ru-vª, cho nªn ph¶i bµn tíi khuyÕt ®iÓm thÓ nãi vÒ hä nh­ thÕ nµy: "thÕ ra hä ch¼ng nhËn ra ®­îc ®ã mét c¸ch ®Æc biÖt tØ mØ ®Ó v¹ch ra r»ng khuyÕt ®iÓm ®ã ng­êi cña hä". chÝnh kh«ng ph¶i do chñ nghÜa M¸c mµ ra, mµ lµ do vËn dông Ng­êi d©n tuý ngµy nay ch¾c h¼n kh«ng thÓ nµo ®ång ý kh«ng ®Çy ®ñ chñ nghÜa M¸c; kh«ng ph¶i v× t¸c gi¶ ®· t×m cho ®­îc víi mét nhËn ®Þnh nh­ vËy vÒ n­íc Nga vµ vÒ "x· héi" lý luËn cña m×nh nh÷ng tiªu chuÈn kh¸c ngoµi tiªu chuÈn thùc sau c¶i c¸ch. Vµ muèn b¸c bá nhËn ®Þnh ®ã, tÊt lµ hä ph¶i phñ tÕ; kh«ng ph¶i v× t¸c gi¶ ®· rót ra ®­îc tõ häc thuyÕt ®ã nh÷ng nhËn tÝnh chÊt t­ s¶n cña n­íc Nga sau c¶i c¸ch, phñ nhËn kÕt luËn thùc tiÔn kh¸c (t«i nh¾c l¹i, kh«ng thÓ nµo cã ®­îc vµ chÝnh c¸i mµ v× nã, bËc tiÒn bèi xa x«i cña hä, tøc lµ nh÷ng kh«ng thÓ nµo h×nh dung ®­îc nh÷ng kÕt luËn nh­ thÕ, trõ phi ng­êi d©n tuý vµo thêi kú nh÷ng n¨m 70, tr­íc kia ®· tõng ng­êi ta bãp mÐo nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n cña häc thuyÕt M¸c ®øng lªn vµ "®i vµo nh©n d©n" ®Ó t×m ë nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt ®i), mµ lµ v× t¸c gi¶ ®· chØ bµn ®Õn ®éc mét mÆt vµ lµ mÆt chung trùc tiÕp, c¸i "®¶m b¶o cho t­¬ng lai". DÜ nhiªn, cã thÓ lµ ng­êi nhÊt cña lý luËn ®ã th«i, mµ kh«ng vËn dông lý luËn ®ã mét d©n tuý ngµy nay kh«ng nh÷ng sÏ d¸m phñ nhËn ®iÒu ®ã, mµ c¸ch triÖt ®Ó, ®Õn n¬i ®Õn chèn. Hai lµ, ng­êi ta kh«ng thÓ kh«ng ®ång ý víi ý kiÕn cña t¸c gi¶ tr×nh bµy trong bµi tùa cña cã lÏ cßn sÏ chøng minh r»ng vÒ ph­¬ng diÖn nµy th× ®· thÊy cã «ng ta nãi r»ng tr­íc khi phª ph¸n chñ nghÜa d©n tuý trªn mét sù c¶i thiÖn; nh­ng nh­ vËy th× hä chØ lµm cho nh÷ng nh÷ng vÊn ®Ò côc bé th× cÇn ph¶i "ph¬i bµy chÝnh nh÷ng gèc rÔ ng­êi ch­a nhËn râ ®iÓm ®ã thÊy r»ng qu¶ thËt ng­êi d©n tuý ngµy nay chØ lµ mét anh t­ s¶n nhá b×nh th­êng nhÊt. cña nh÷ng ý kiÕn bÊt ®ång" (VII) b»ng mét "cuéc luËn chiÕn cã tÝnh nguyªn t¾c". Nh­ng chÝnh lµ ®Ó ®¹t tíi môc ®Ých ®ã th× cÇn Nh­ b¹n ®äc thÊy ®Êy, b©y giê t«i chØ viÖc ph¸t triÓn cho ph¶i lµm cho hÇu hÕt nh÷ng luËn ®iÓm cña t¸c gi¶ cã mét ý thËt ®Õn n¬i ®Õn chèn nh÷ng luËn ®iÓm cña «ng Xt¬-ru-vª, chØ nghÜa cô thÓ h¬n, cÇn ph¶i quy nh÷ng ý kiÕn qu¸ chung chung viÖc thay ®æi c¸ch diÔn ®¹t nh÷ng luËn ®iÓm ®ã ― "còng vÉn cña «ng ta vµo nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ cña lÞch sö vµ cña thùc tÕ nh÷ng ch÷ ®ã, nh­ng c¸ch nãi th× kh¸c". Thö hái, cã cÇn ph¶i n­íc Nga. §èi víi tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò nµy, nh÷ng ng­êi m¸c- lµm thÕ kh«ng? Cã bâ c«ng ph¶i bµn tØ mØ nh­ vËy vÒ nh÷ng xÝt Nga cßn ph¶i lµm mét c«ng t¸c to lín lµ "kiÓm tra l¹i c¸c sù ®iÓm bæ sung vµ nh÷ng kÕt luËn ®ã kh«ng? B¶n th©n nh÷ng kiÖn" theo quan ®iÓm duy vËt chñ nghÜa, bãc trÇn c¸c m©u ®iÓm bæ sung vµ kÕt luËn ®ã h¸ l¹i kh«ng râ rµng råi sao? thuÉn giai cÊp trong ho¹t ®éng cña "x· héi" vµ cña "nhµ n­íc", T«i nghÜ r»ng kÓ ra th× còng bâ c«ng v× hai lý do. Mét lµ nh÷ng m©u thuÉn ®· bÞ nh÷ng lý luËn cña "giíi trÝ thøc" che lÊp chñ nghÜa kh¸ch quan chËt hÑp cña t¸c gi¶ thËt lµ cùc kú ®i, ― vµ sau hÕt, x¸c ®Þnh râ mèi liªn hÖ gi÷a tÊt c¶ nh÷ng h×nh nguy hiÓm v× nã ®i tíi chç quªn mÊt ranh giíi gi÷a nh÷ng c©u nghÞ luËn cò rÝch theo lèi häc gi¶, ®· ¨n rÊt s©u trong thøc rÊt kh¸c nhau cña sù chiÕm h÷u s¶n phÈm thÆng d­ trong
nguon tai.lieu . vn
Chính trị học Báo chí - Truyền thông Xã hội học Giáo dục học Tâm lý học Lịch sử - Văn hoá Triết học Ngôn ngữ học Thư viện thông tin Văn học nước ngoài Ngư nghiệp Hành chính - Pháp luật Địa lý - Địa danh Văn học Việt nam Lịch sử Đảng CNXH - KH Tư Tưởng HCM Ngụ ngôn - Cổ tích Ca dao - Tục ngữ Hoá học Sinh học Y khoa - Dược Kinh tế học