1. Trang Chủ
  2. Triết học
  3. [Triết Học] Triết Học Lenin - Học Thuyết Marx tập 1 phần 3

[Triết Học] Triết Học Lenin - Học Thuyết Marx tập 1 phần 3

Tham khảo tài liệu '[triết học] triết học lenin - học thuyết marx tập 1 phần 3', khoa học xã hội, chính trị - triết học phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. V . I. L ª - n i n B µn vÒ c¸i gäi lµ vÊn ®Ò thÞ tr­êng 1 33 1 34 tÝch l­¬ng thùc ― cung cÊp lóa m× cho gia ®×nh ng­êi lµm c ho c¶ 3 huyÖn]. NÕu ta tÝnh ®Õn mét ®iÒu lµ n¨ng suÊt lao ruéng vµ c«ng nh©n lµm cho hä; 3)

Thể loại Tài liệu miễn phí Triết học

Số trang 42

Ngày tạo 8/29/2018 8:26:47 PM +00:00

Loại tệp PDF

Kích thước

Tên tệp

Tải [Triết Học] Triết Học Lenin - Học Thuyết Mar... (.pdf)

Xem mẫu

  1. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. V . I. L ª - n i n B µn vÒ c¸i gäi lµ vÊn ®Ò thÞ tr­êng 1 33 1 34 tÝch l­¬ng thùc ― cung cÊp lóa m× cho gia ®×nh ng­êi lµm c ho c¶ 3 huyÖn]. NÕu ta tÝnh ®Õn mét ®iÒu lµ n¨ng suÊt lao ruéng vµ c«ng nh©n lµm cho hä; 3) diÖn tÝch trång cá ― cung ®éng (nghÜa lµ møc thu ho¹ch) cña nh÷ng n«ng d©n Êy v« cÊp thøc ¨n cho sóc vËt cµy kÐo; vµ cuèi cïng 4) diÖn tÝch cïng cao h¬n n¨ng suÊt lao ®éng cña nh÷ng ng­êi v« s¶n th­¬ng phÈm hay diÖn tÝch thÞ tr­êng ― cung cÊp nh÷ng s¶n thuéc c¸c hé lo¹i d­íi, lµ nh÷ng ng­êi chØ biÕt cµy bõa mét c¸ch s¬ sµi, th× kh«ng thÓ kh«ng ®i ®Õn kÕt luËn lµ: giai cÊp t­ phÈm trë thµnh hµng ho¸ vµ b¸n trªn thÞ tr­êng. Râ rµng lµ chØ cã lo¹i diÖn tÝch cuèi cïng nµy míi ®em l¹i thu nhËp b»ng tiÒn, s¶n n«ng th«n lµ ®éng lùc chñ yÕu cña viÖc s¶n xuÊt lóa m×. cßn c¸c lo¹i kh¸c th× ®em l¹i thu nhËp b»ng hiÖn vËt, tøc lµ VËy th× sù ph©n ho¸ ®ã cña n«ng d©n thµnh t­ s¶n vµ v« nh÷ng s¶n phÈm ®em tiªu dïng ngay trong n«ng hé. s¶n [nh÷ng ng­êi d©n tuý kh«ng nh×n thÊy g× kh¸c trong qu¸ tr×nh Êy, ngoµi "sù bÇn cïng ho¸ quÇn chóng"] cã ¶nh h­ëng Sau khi tÝnh quy m« cña tõng lo¹i diÖn tÝch ®ã trong c¸c g× ®èi víi dung l­îng cña "thÞ tr­êng", tøc lµ ®èi víi khèi lo¹i n«ng d©n gieo trång, P«-xt¬-ni-cèp lªn biÓu ®å nh­ sau: [xem biÓu ®å tr. 135 ― BT.]. l­îng lóa m× biÕn thµnh hµng ho¸? Râ rµng lµ sè l­îng lóa m× hµng ho¸ ®ã ph¶i t¨ng lªn kh¸ nhiÒu, v× sè l­îng lóa m× Nh÷ng sè liÖu trªn cho chóng ta thÊy r»ng doanh nghiÖp cña n«ng d©n lo¹i trªn v­ît xa nhu cÇu cña hä, vµ do ®ã cµng lín, th× tÝnh chÊt hµng ho¸ cña nã cµng t¨ng vµ phÇn lóa m× ®­îc ®­a ra thÞ tr­êng; mÆt kh¸c, nh÷ng ng­êi thuéc c¸c hé s¶n xuÊt ra ®Ó b¸n cµng lín [tÝnh theo tõng lo¹i n«ng hé, lµ 12 -36 - lo¹i d­íi ph¶i mua thªm mét sè lóa m× b»ng sè tiÒn mµ hä 52 - 61%]. Nh÷ng hé gieo trång chñ yÕu, tøc lµ nh÷ng n«ng hé kiÕm thªm ®­îc. thuéc hai nhãm lo¹i trªn (hä chiÕm h¬n 1/2 tæng diÖn tÝch gieo trång) b¸n ra h¬n mét nöa tæng sè n«ng s¶n phÈm cña hä [52% Muèn dÉn ra nh÷ng sè liÖu chÝnh x¸c vÒ vÊn ®Ò nµy, th× vµ 61%]. chóng ta sÏ kh«ng cßn cã thÓ c¨n cø vµo c¸c tËp thèng kª cña NÕu n«ng d©n kh«ng ph©n ho¸ thµnh t­ s¶n vµ v« s¶n, nãi c¸c Héi ®ång ®Þa ph­¬ng n÷a, mµ ph¶i viÖn ®Õn t¸c phÈm cña mét c¸ch kh¸c, nÕu diÖn tÝch gieo trång ®­îc ph©n chia "®ång V. £. P«-xt¬-ni-cèp "Kinh tÕ n«ng d©n ë miÒn Nam n­íc Nga". ®Òu" cho tÊt c¶ "n«ng d©n", th× tÊt c¶ n«ng d©n ®Òu thuéc lo¹i P«-xt¬-ni-cèp c¨n cø vµo sè liÖu thèng kª cña c¸c héi ®ång ®Þa trung b×nh (lo¹i gieo trång tõ 10 ®Õn 25 ®ª-xi-a-tin), vµ chØ cã 36% ph­¬ng mµ miªu t¶ kinh tÕ n«ng d©n cña 3 huyÖn trªn ®Êt liÒn tæng sè lóa m×, tøc lµ s¶n phÈm cña 518 136 ®ª-xi-a-tin gieo thuéc tØnh Ta-vrÝch (c¸c huyÖn BÐc-®i-an-xc¬, Mª-li-t«-p«n vµ trång (36% cña 1 439 267 ®ª-xi-a-tin = 518 136 ®ª-xi-a-tin) sÏ ®­îc §ni-Ðp-r¬), vµ ph©n tÝch nÒn kinh tÕ ®ã theo tõng lo¹i n«ng d©n b¸n ra thÞ tr­êng. Nh­ng, nh­ biÓu ®å trªn ®©y nªu râ, th× chÝnh ra [tÝnh theo diÖn tÝch gieo trång th× cã 6 lo¹i n«ng d©n: 1) lo¹i l¹i lµ 42% toµn bé lóa m×, tøc lµ s¶n phÈm cña 608 869 ®ª-xi-a-tin, kh«ng gieo trång; 2) lo¹i gieo trång kh«ng qu¸ 5 ®ª-xi-a-tin; 3) ®· ®­îc b¸n ra thÞ tr­êng. Nh­ vËy lµ "sù bÇn cïng ho¸ quÇn lo¹i gieo trång tõ 5 ®Õn 10 ®ª-xi-a-tin; 4) lo¹i gieo trång tõ 10 chóng", sù suy sôp hoµn toµn vÒ kinh tÕ cña 40% n«ng d©n (thuéc ®Õn 25 ®ª-xi-a-tin; 5) lo¹i gieo trång tõ 25 ®Õn 50 ®ª-xi-a-tin vµ lo¹i nghÌo, tøc lµ nh÷ng ng­êi gieo trång d­íi 10 ®ª-xi-a-tin), sù 6) lo¹i gieo trång trªn 50 ®ª-xi-a-tin]. Ph©n tÝch quan hÖ gi÷a c¸c h×nh thµnh giai cÊp v« s¶n n«ng th«n, ― tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®­a lo¹i n«ng d©n víi thÞ tr­êng, t¸c gi¶ chia diÖn tÝch gieo trång ®Õn kÕt qu¶ lµ s¶n phÈm cña 9 v ¹ n ®ª-xi-a-tin * gieo trång ®· cña mçi n«ng hé ra thµnh 4 phÇn sau ®©y: 1) diÖn tÝch kinh ®­îc nÐm ra thÞ tr­êng. doanh ― ®ã lµ P«-xt¬-ni-cèp gäi c¸i phÇn diÖn tÝch gieo trång * 90 733 ®ª-xi-a-tin = 6,3% toµn bé diÖn tÝch gieo trång. ®Ó cung cÊp h¹t gièng cÇn thiÕt cho viÖc gieo trång; 2) diÖn
  2. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. V . I. L ª - n i n 1 36 T«i hoµn toµn kh«ng cã ý nãi r»ng sù më réng "thÞ tr­êng", do t×nh tr¹ng ph©n ho¸ cña n«ng d©n, chØ h¹n chÕ trong lÜnh vùc ®ã. Hoµn toµn kh«ng ph¶i nh­ vËy. VÝ dô, chóng ta ®· thÊy n«ng d©n mua n«ng cô c¶i tiÕn, tøc lµ ®em tiÒn ®Ó dµnh ®­îc cña m×nh dïng vµo viÖc "s¶n xuÊt t­ liÖu s¶n xuÊt". Chóng ta ®· thÊy ngoµi lóa m× ra, mét thø hµng ho¸ kh¸c ― søc lao ®éng cña con ng­êi ― còng ®· xuÊt hiÖn trªn thÞ tr­êng. Së dÜ t«i kh«ng nh¾c ®Õn tÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã, lµ v× t«i ®· ®­a vÝ dô Êy ra víi mét môc ®Ých h¹n chÕ, cèt ®Ó: chøng minh r»ng ë n­íc Nga chóng ta, sù bÇn cïng ho¸ quÇn chóng thùc sù ®­a ®Õn chç lµm cho kinh tÕ hµng ho¸ vµ t­ b¶n chñ nghÜa ®­îc t¨ng c­êng. T«i ®· dông ý chän mét thø s¶n phÈm nh­ lóa m×, v× ë ®©u vµ bao giê còng vËy, lóa m× lµ thø s¶n phÈm ®­îc l«i cuèn vµo l­u th«ng hµng ho¸ muén h¬n vµ chËm h¬n c¸c thø s¶n phÈm kh¸c. Cho nªn ®Þa ph­¬ng ®­îc chän còng lµ ®Þa ph­¬ng thuÇn tuý n«ng nghiÖp. Vµ ®©y lµ mét vÝ dô kh¸c, nãi vÒ mét vïng thuÇn tuý c«ng nghiÖp, tøc lµ tØnh M¸t-xc¬-va. Kinh tÕ n«ng d©n ®· ®­îc c¸c nh©n viªn thèng kª cña c¸c héi ®ång ®Þa ph­¬ng t¶ râ trong tËp VI vµ tËp VII cña "TËp tµi liÖu thèng kª vÒ tØnh M¸t-xc¬-va" gåm cã mét lo¹t bµi nghiªn cøu xuÊt s¾c nãi vÒ c¸c ngµnh thñ c«ng nghiÖp. T«i chØ dÉn ra mét ®o¹n trong bµi nghiªn cøu vÒ "NghÒ ren"*, gi¶i thÝch râ b»ng c¸ch nµo vµ v× sao c¸c nghÒ thñ c«ng cña n«ng d©n, sau khi chÕ ®é n«ng n« bÞ xo¸ bá, ®· ph¸t triÓn ®Æc biÖt nhanh chãng. NghÒ ren ra ®êi tõ nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kû nµy ë hai lµng l©n cËn thuéc tæng V«-r«-n«-v« (huyÖn P«-®«n-xki). "Vµo nh÷ng n¨m 1840 - 1850, nghÒ ren b¾t ®Çu lan dÇn ra * "TËp tµi liÖu thèng kª vÒ tØnh M¸t-xc¬-va". PhÇn thèng kª kinh tÕ, T. VI, th. II. C¸c nghÒ thñ c«ng ë tØnh M¸t-xc¬-va, th. II, M¸t-xc¬-va, 1880.
  3. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. B µn vÒ c¸i gäi lµ vÊn ®Ò thÞ tr­êng 1 37 c¸c lµng kh¸c ë l©n cËn, song còng vÉn ch­a lan ®­îc kh¾p c¶ mét vïng réng lín. Tr¸i l¹i, tõ nh÷ng n¨m 60, ®Æc biÖt lµ trong 3 - 4 n¨m gÇn ®©y, nghÒ ren ph¸t triÓn mau chãng ra kh¾p c¶ miÒn". Trong 32 lµng hiÖn nay lµm nghÒ ren th× nghÒ ren ra ®êi: ë 2 lµng vµo n¨m 1820 "4" " " 1840 " 5 " nh÷ng n¨m 1860 - 1870 "7" " " 1870 - 1875 " 14 " " " 1876 - 1879 T¸c gi¶ nãi r»ng: "NÕu ®em ph©n tÝch nh÷ng nguyªn nh©n ®Î ra hiÖn t­îng ®ã, tøc lµ hiÖn t­îng ph¸t triÓn cùc kú nhanh chãng cña nghÒ thñ c«ng vµo chÝnh mÊy n¨m gÇn ®©y th× chóng ta sÏ thÊy r»ng: mét mÆt, trong thêi gian ®ã, ®iÒu kiÖn sinh sèng cña n«ng d©n trë nªn xÊu ®i rÊt nhiÒu, vµ mÆt kh¸c, nhu cÇu cña d©n c­ ― bé phËn d©n c­ h­ëng ®­îc nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh sèng dÔ chÞu h¬n ― t¨ng lªn râ rµng". §Ó chøng thùc, t¸c gi¶ m­în trong thèng kª cña Héi ®ång ®Þa ph­¬ng M¸t-xc¬-va, nh÷ng sè liÖu mµ t«i chÐp l¹i ra ®©y thµnh biÓu ®å*: [xem biÓu ®å tr. 138 ― BT.]. T¸c gi¶ nãi tiÕp: "Nh÷ng con sè ®ã nãi lªn mét c¸ch hïng hån r»ng tæng sè ngùa, bß s÷a vµ gia sóc nhá trong tæng ®ã ®· t¨ng lªn, nh÷ng sè cña c¶i t¨ng lªn ®ã l¹i chØ thuéc vÒ mét sè ng­êi th«i, tøc lµ thuéc vÒ nh÷ng n«ng hé cã 2 hay 3 ngùa trë lªn... ... Do ®ã, chóng ta thÊy r»ng sè n«ng d©n kh«ng cã bß s÷a lÉn ngùa t¨ng thªm, th× ®ång thêi sè n«ng d©n th«i kh«ng lµm ruéng còng t¨ng lªn: kh«ng cã gia sóc, kh«ng cã ®ñ ph©n * T«i bá bít nh÷ng sè liÖu vÒ t×nh h×nh ph©n bè bß s÷a (v× kÕt luËn còng vËy th«i) vµ ®· thªm nh÷ng con sè tÝnh c¸c tû lÖ phÇn tr¨m.
  4. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. V . I. L ª - n i n B µn vÒ c¸i gäi lµ vÊn ®Ò thÞ tr­êng 1 39 1 40 bãn; ruéng ®Êt c»n cçi ®i, kh«ng bâ c«ng gieo trång n÷a; ®Ó 4 - 5 ng­êi. DÜ nhiªn lµ ®Ó canh t¸c sè ruéng ®ã, hä kh«ng cÇn nu«i sèng m×nh vµ nu«i sèng gia ®×nh, ®Ó khái chÕt ®ãi, b©y giê ®Õn tÊt c¶ søc lao ®éng cña mäi ng­êi trong gia ®×nh. Nh­ vËy mµ chØ mét ng­êi ®µn «ng lµm nghÒ phô th× kh«ng ®ñ, ― tr­íc lµ cã 2 hay 3 ng­êi con trai th­êng xuyªn lµm nghÒ phô ë bªn kia anh ta còng ®· tõng lµm trong nh÷ng lóc c«ng viÖc ®ång ngoµi hay mét nghÒ thñ c«ng nµo ®ã t¹i ®Þa ph­¬ng vµ chØ ®Õn ¸ng rçi r·i, ― cho nªn c¸c ng­êi kh¸c trong gia ®×nh còng ph¶i khi c¾t cá, míi t¹m thêi bá nghÒ thñ c«ng ®Ó gióp ®ì gia ®×nh ®i t×m nh÷ng kho¶n kiÕm thªm... trong c«ng viÖc ®ång ¸ng. TiÒn lµm ra cña mäi ng­êi trong gia ®×nh ®Òu ®Ó lµm cña chung; tÊt c¶ c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c ®Òu thuËn ... Nh÷ng con sè chóng t«i nªu ra trong c¸c biÓu ®å, cßn cho lîi c¶, nªn sè tiÒn ®ã v­ît, mét c¸ch ®¸ng kÓ, sè chi tiªu cÇn chóng ta thÊy mét hiÖn t­îng kh¸c lµ: trong c¸c th«n x· Êy, sè thiÕt ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu cña gia ®×nh. Hä ®Ó dµnh ®­îc tiÒn, ng­êi cã 2 hay 3 ngùa hoÆc bß s÷a, còng t¨ng lªn. Nh­ vËy lµ do ®ã gia ®×nh cã thÓ lµm mét nghÒ phô trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®êi sèng vËt chÊt cña nh÷ng n«ng d©n ®ã cã t¨ng lªn, nh­ng tèt h¬n: mua ®­îc nguyªn liÖu tõ gèc b»ng tiÒn mÆt, b¸n ®­îc ®ång thêi chóng t«i l¹i nãi r»ng "tÊt c¶ ®µn bµ, trÎ em cña mét hµng ho¸ lµm ra khi hµng cao gi¸ mµ kh«ng cÇn ®Õn tÊt c¶ c¸c lµng nµo ®ã, kh«ng trõ mét ai, ®Òu lµm nghÒ phô". Gi¶i thÝch lo¹i "mèi l¸i" trung gian, c¸c «ng vµ c¸c bµ th­¬ng gia, v.v.. hiÖn t­îng ®ã nh­ thÕ nµo? ... Muèn thÕ, chóng ta ph¶i xÐt xem Khi ®ã, hä cã kh¶ n¨ng thuª mét c«ng nh©n, råi mét c«ng ®êi sèng trong c¸c lµng Êy nh­ thÕ nµo, ph¶i t×m hiÓu t­êng tËn nh©n n÷a, hoÆc ph©n phèi c«ng viÖc ë nhµ cho nh÷ng n«ng h¬n t×nh h×nh sinh sèng cña c¸c gia ®×nh ë c¸c lµng ®ã, vµ khi d©n nghÌo nµo mµ hiÖn nay ®· kh«ng thÓ hoµn toµn ®éc lËp ®ã cã lÏ chóng ta míi hiÓu ®­îc do ®©u mµ cã c¸i xu h­íng lµm bÊt cø mét nghÒ g× ®­îc n÷a. Nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã vµ m¹nh mÏ muèn s¶n xuÊt hµng ®Ó b¸n? nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c t­¬ng tù nh­ vËy ®· gióp cho c¸i gia ë ®©y, cè nhiªn chóng ta sÏ kh«ng nghiªn cøu tØ mØ xem ®×nh khoÎ m¹nh, mµ chóng t«i võa t¶ ë trªn, cã thÓ thu ®­îc trong nh÷ng t×nh h×nh thuËn lîi nh­ thÕ nµo mµ tõ hµng ngò lîi nhuËn kh«ng ph¶i chØ nhê lao ®éng cña chÝnh gia ®×nh n«ng d©n l¹i dÇn dÇn t¸ch ra nh÷ng c¸ nh©n, nh÷ng gia ®×nh m×nh. DÜ nhiªn, ë ®©y chóng t«i kh«ng nãi ®Õn nh÷ng tr­êng m¹nh h¬n; nh÷ng ®iÒu kiÖn g× t¹o nªn sù sung tóc cña hä vµ hîp c¸c gia ®×nh Êy ®· s¶n sinh ra nh÷ng phÇn tö th­êng nh÷ng ®iÒu kiÖn x· héi g× lµm cho sù sung tóc ®ã, mét khi ®· ®­îc gäi lµ cu-l¾c hay phó hµo, mµ chóng t«i chØ xem xÐt cã, th× t¨ng lªn nhanh chãng, ®Õn nçi ë trong mét lµng, bé phËn nh÷ng hiÖn t­îng th«ng th­êng nhÊt trong néi bé d©n c­ d©n c­ nµy kh¸c víi bé phËn d©n c­ kia mét c¸ch râ rÖt. ChØ cÇn n«ng d©n th«i. C¸c biÓu ®å trong tËp II "TËp thèng kª" vµ theo dâi qu¸ tr×nh ®ã b»ng c¸ch v¹ch ra mét trong nh÷ng hiÖn trong thiªn I tËp VI ®· chØ râ r»ng trong ®a sè tr­êng hîp nhê t­îng b×nh th­êng nhÊt trong n«ng th«n còng ®ñ. ThÝ dô, mét t×nh c¶nh cña mét bé phËn n«ng d©n nµy ngµy cµng xÊu ®i mµ ng­êi n«ng d©n nµo ®ã ®­îc næi tiÕng, trong sè nh÷ng ng­êi sù sung tóc cña mét bé phËn n«ng d©n kh¸c, cña mét bé phËn cïng lµng, lµ ng­êi khoÎ m¹nh, cã søc vãc, sèng tiÕt dôc, vµ cÇn nhá trong n«ng d©n hoÆc cña mét sè thµnh viªn riªng nµo ®ã cï; ng­êi ®ã cã mét gia ®×nh ®«ng con, nhÊt lµ nhiÒu con trai; trong n«ng d©n, l¹i ngµy cµng t¨ng thªm. nh÷ng ng­êi con trai nµy cã th©n thÓ còng kh«ng kÐm c­êng tr¸ng, vµ còng cã t­ chÊt tèt nh­ thÕ; hä sèng chung víi nhau, ViÖc lµm mét nghÒ phô ngµy cµng trë nªn phæ biÕn, th× kh«ng chia cña c¶i riªng ra, hä cã phÇn ruéng ®­îc chia ®ñ cho nh÷ng sù tiÕp xóc víi thÕ giíi bªn ngoµi, víi thµnh thÞ
  5. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. V . I. L ª - n i n B µn vÒ c¸i gäi lµ vÊn ®Ò thÞ tr­êng 1 41 1 42 (trong tr­êng hîp nµy lµ víi M¸t-xc¬-va) còng do ®ã mµ trë s¬-mi v¶i ®á vµ muèn may cho m×nh mét c¸i "sóp-ca" (¸o dµi n÷ kh«ng tay) lÞch sù h¬n. Vµ, chÝnh v× thÕ mµ c¸i tôc tù dÖt lÊy nªn th­êng xuyªn h¬n; mét sè lèi sèng M¸t-xc¬-va dÇn dÇn ®ñ c¸c lo¹i v¶i lanh vµ kh¨n trïm ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò may mÆc th©m nhËp vµo lµng m¹c vµ lóc ®Çu th× biÓu hiÖn chÝnh lµ cña n«ng d©n, dÇn dÇn bÞ bá ®i hay bÞ h¹n chÕ rÊt nhiÒu. ChÝnh trong nh÷ng gia ®×nh kh¸ gi¶ h¬n ®ã. Ng­êi ta mua Êm xa-m«-va1) mua b¸t ®Üa, cèc, t¸ch b»ng thuû tinh vµ b»ng sø, quÇn ¸o còng thay ®æi, mét phÇn v× v¶i dÖt ë c«ng x­ëng thay thÕ v¶i dÖt ë gia ®×nh... ¨n mÆc "s¹ch sÏ" h¬n. NÕu c¸ch ¨n mÆc s¹ch sÏ ®ã cña mu- ... §iÒu ®ã gi¶i thÝch t¹i sao phÇn lín d©n c­ l¹i thÊy cÇn gÝch lóc ®Çu biÓu hiÖn ë chç kh«ng ®i giµy cá mµ ®i giµy èng ph¶i cã s¶n xuÊt hµng ho¸ ®Ó b¸n ra vµ thËm chÝ cßn thu hót c¶ b»ng da, th× viÖc phô n÷ ®i giµy kh«ng cæ vµ giµy cæ thÊp cã trÎ em tham gia viÖc s¶n xuÊt ®ã". thÓ nãi lµ ®· lµm hoµn h¶o thªm c¸ch ¨n vËn t­¬m tÊt h¬n; §o¹n t­êng thuËt chÊt ph¸c ®ã cña mét ng­êi quan s¸t ch¨m tr­íc hÕt, phô n÷ thÝch nh÷ng thø v¶i hoa vµ kh¨n trïm mµu chó ®· nªu râ qu¸ tr×nh ph©n c«ng x· héi ®ang diÔn ra trong s¾c sÆc sì, nh÷ng kh¨n quµng b»ng len cã thªu vµ nh÷ng ®å quÇn chóng n«ng d©n n­íc ta nh­ thÕ nµo; qu¸ tr×nh ®ã dÉn tíi trang søc kh¸c... chç lµm t¨ng s¶n xuÊt hµng ho¸ [vµ do ®ã còng më réng thÞ ... Trong gia ®×nh n«ng d©n, "tõ xöa tõ x­a" th­êng tr­êng] nh­ thÕ nµo, vµ nªu râ r»ng nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ ®ã, tù th­êng lµ vî may ¸o quÇn cho chång, cho m×nh vµ cho con nã ― nghÜa lµ th«ng qua chÝnh nh÷ng quan hÖ mµ nã t¹o ra gi÷a c¸i... Khi tù hä cßn trång ®­îc lanh th× hä mÊt Ýt tiÒn mua v¶i ng­êi s¶n xuÊt vµ thÞ tr­êng ― lµm cho viÖc mua vµ b¸n søc lao vµ mua c¸c thø cÇn thiÕt kh¸c ®Ó may quÇn ¸o; sè tiÒn ®ã cã ®éng cña con ng­êi trë thµnh mét "hiÖn t­îng th«ng th­êng ®­îc lµ nhê b¸n gµ, b¸n trøng, b¸n nÊm, b¸n c¸c thø hoa qu¶, nhÊt". b¸n chç cßn l¹i cña mét cuén chØ hay mét m¶nh v¶i thõa. TÊt VIII c¶ nh÷ng c¸i kh¸c ®Òu lµm ra ë nhµ. ChÝnh t×nh h×nh ®ã, nghÜa lµ viÖc nh÷ng n÷ n«ng d©n s¶n xuÊt ë gia ®×nh tÊt c¶ nh÷ng §Ó kÕt luËn, cã lÏ kh«ng ph¶i lµ thõa nÕu ®em ph©n tÝch c¸i mµ ng­êi ta ®ßi hái hä ph¶i lµm ra, vµ viÖc hä dµnh tÊt c¶ nh÷ng lËp luËn cña mét trong nh÷ng ®¹i biÓu míi nhÊt vµ næi thêi giê r¶nh viÖc ®ång ¸ng vµo c«ng viÖc ®ã, lµ nguyªn nh©n bËt nhÊt cña c¸c "quan ®iÓm thÞnh hµnh", nh»m minh ho¹ thªm vÊn ®Ò ®ang tranh luËn, mét vÊn ®Ò h×nh nh­ còng ®· chøa v× sao trong tr­êng hîp nµy nghÒ ren ë c¸c lµng thuéc tæng chÊt qu¸ nhiÒu kh¸i niÖm trõu t­îng, s¬ ®å vµ c«ng thøc råi. V«-r«-n«-v« l¹i ph¸t triÓn cùc kú chËm ch¹p. NghÒ ren chñ T«i muèn nãi ®Õn «ng Ni-c«-lai  «n*. yÕu lµ viÖc lµm cña c¸c c« g¸i cña nh÷ng gia ®×nh kh¸ gi¶ h¬n hay ®«ng ng­êi h¬n, v× nh÷ng gia ®×nh ®ã kh«ng cÇn tÊt c¶ §iÒu "trë ng¹i" lín nhÊt cho sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa phô n÷ trong nhµ ®Òu ph¶i kÐo sîi lanh, hay dÖt v¶i. Nh­ng t­ b¶n ë Nga, theo ý «ng ta, lµ sù "thu hÑp" thÞ tr­êng nh÷ng v¶i hoa, v¶i tróc b©u rÎ tiÒn ®· b¾t ®Çu dÇn dÇn lÊn ¸t trong n­íc, sù "gi¶m bít" søc mua cña n«ng d©n. ¤ng ta v¶i lanh. Thªm vµo ®ã cßn cã nh÷ng nh©n tè kh¸c n÷a: khi th× lanh thu ho¹ch kÐm, khi th× vî muèn may cho chång mét chiÕc * DÜ nhiªn, ë ®©y kh«ng thÓ ®em ph©n tÝch toµn bé t¸c phÈm cña «ng ta, ― v× nh­ thÕ ph¶i viÕt mét cuèn s¸ch riªng, ― mµ chØ ph©n tÝch mét 1) Xa-m«-va lµ Êm nÊu n­íc chÌ mµ phÇn bªn d­íi lµ lß ®un liÒn víi Êm. trong nh÷ng lý lÏ mµ «ng ta thÝch dïng.
  6. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. V . I. L ª - n i n B µn vÒ c¸i gäi lµ vÊn ®Ò thÞ tr­êng 1 43 1 44 nãi: thñ c«ng nghiÖp trë thµnh c«ng nghiÖp t­ b¶n chñ nghÜa, ®· lµ mét khèi thuÇn nhÊt vµ néi bé thèng nhÊt ®èi víi mäi hiÖn chÌn lÊn viÖc s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm t¹i gia ®×nh; n«ng d©n ph¶i t­îng trong ®êi sèng, c¶ giai cÊp ®ã ®Òu ph¶n øng nhÊt trÝ nh­ ®i mua quÇn ¸o cho m×nh. Muèn cã sè tiÒn cÇn thiÕt ®ã, ng­êi mét ng­êi. n«ng d©n ph¶i ra søc khai khÈn ruéng ®Êt, vµ v× sè ruéng ®Êt Trong thùc tÕ, kh«ng cã chót g× gièng nh­ vËy. NÒn s¶n xuÊt ®­îc chia kh«ng ®ñ nªn ph¶i më réng viÖc khai khÈn ®ã v­ît ra hµng ho¸ kh«ng thÓ ra ®êi ë n­íc Nga nÕu kh«ng cã nh÷ng ®¬n ngoµi khu«n khæ sù kinh doanh hîp lý; hä lµm cho gi¸ thuª vÞ s¶n xuÊt biÖt lËp (nh÷ng n«ng hé). Vµ mäi ng­êi ®Òu biÕt r»ng ruéng ®Êt cao vät lªn mét c¸ch qu¸ qu¾t vµ cuèi cïng bÞ ph¸ s¶n. n«ng d©n n­íc ta trªn thùc tÕ th× ai nÊy ®Òu tù m×nh kinh doanh Chñ nghÜa t­ b¶n ®· tù ®µo må ch«n m×nh; nã ®· ®­a "kinh tÕ riªng rÏ ®éc lËp ®èi víi ng­êi kh¸c; hä ph¶i chÞu lÊy nh÷ng sù nh©n d©n" ®Õn cuéc khñng ho¶ng ghª gím håi n¨m 1891 vµ... bÊt tr¾c khi s¶n xuÊt ra nh÷ng s¶n phÈm thuéc së h÷u riªng cña chñ nghÜa t­ b¶n ®· ®øng dõng l¹i, v× kh«ng cßn c¬ së, nªn hä; tõng c¸ nh©n quan hÖ víi "thÞ tr­êng" mét c¸ch ®¬n ®éc. kh«ng cã søc "®i xa h¬n n÷a trªn con ®­êng ®ã". NhËn thÊy r»ng B©y giê chóng ta xem t×nh h×nh trong "giai cÊp n«ng d©n" "c h ó n g t a ®· xa rêi chÕ ®é nh©n d©n ®· ®­îc hµng bao thÕ kû nh­ thÕ nµo. thõa nhËn", cho nªn hiÖn nay n­íc Nga ®ang ®îi... lÖnh cña nhµ "N«ng d©n cÇn tiÒn, nªn më réng diÖn tÝch gieo trång cña cÇm quyÒn vÒ viÖc "®em nÒn s¶n xuÊt lín ghÐp vµo chÕ ®é c«ng m×nh ra qu¸ møc vµ bÞ ph¸ s¶n". x· n«ng th«n". Nh­ng chØ cã nh÷ng n«ng d©n kh¸ gi¶, cã ®ñ h¹t gièng ®Ó TÝnh chÊt phi lý cña c¸i lý luËn "mu«n ®êi míi mÎ" ®ã (míi gieo, ®ñ sóc vËt cµy kÐo vµ n«ng cô, míi cã thÓ më réng diÖn mÎ ®èi víi nh÷ng ng­êi d©n tuý Nga) lµ ë chç nµo? tÝch gieo trång. Nh÷ng n«ng d©n nµy (ai còng biÕt r»ng hä lµ Ph¶i ch¨ng ë chç t¸c gi¶ cña thø lý luËn ®ã kh«ng hiÓu ý thiÓu sè) thùc sù më réng diÖn tÝch gieo trång cña hä vµ më nghÜa cña viÖc "s¶n xuÊt t­ liÖu s¶n xuÊt ®Ó chÕ t¹o t­ liÖu s¶n réng c¬ së kinh doanh cña hä ®Õn møc lµ nÕu kh«ng cã sù gióp xuÊt"? Cè nhiªn kh«ng ph¶i. ¤ng Nic. ―«n biÕt rÊt râ quy luËt søc cña nh÷ng ng­êi lµm c«ng th× kh«ng thÓ lµm xuÓ. Cßn ®ã, vµ thËm chÝ «ng cßn nh¾c r»ng quy luËt ®ã ®· biÓu hiÖn c¶ ë phÇn lín n«ng d©n th× hoµn toµn kh«ng thÓ dïng c¸ch më n­íc ta (tr. 186, 203 - 204). Tuy nhiªn, «ng ta cã tµi lµ tù m×nh l¹i réng c¬ së kinh doanh ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu cña hä vÒ tiÒn, v× m©u thuÉn víi m×nh, nªn ®«i khi (xem tr. 123) «ng ta quªn mÊt hä kh«ng cã sù dù tr÷ nµo còng nh­ kh«ng cã ®ñ t­ liÖu s¶n quy luËt ®ã ®i; nh­ng râ rµng lµ dï cã söa ch÷a nh÷ng c©u nãi xuÊt. Muèn cã tiÒn, ng­êi n«ng d©n Êy ph¶i ®i t×m "nh÷ng m©u thuÉn nhau nh­ vËy, th× còng kh«ng söa ch÷a ®­îc chót kho¶n kiÕm thªm", tøc lµ hä mang ra thÞ tr­êng kh«ng ph¶i lµ nµo ý kiÕn c¬ b¶n (nãi trªn ®©y) cña t¸c gi¶. s¶n phÈm cña m×nh n÷a mµ lµ søc lao ®éng cña m×nh. ViÖc ®i t×m nh÷ng kho¶n kiÕm thªm ®ã, cè nhiªn lµm cho viÖc kinh Lý luËn cña «ng ta phi lý ë chç lµ «ng ta kh«ng biÕt gi¶i doanh n«ng nghiÖp cña hä thªm lôn b¹i, vµ cuèi cïng, ng­êi thÝch chñ nghÜa t­ b¶n n­íc ta vµ «ng ta x©y dùng nh÷ng lËp n«ng d©n ®ã ph¶i ®em phÇn ruéng ®­îc chia cña m×nh cho mét luËn cña m×nh vÒ chñ nghÜa t­ b¶n trªn nh÷ng ®iÒu t­ëng n«ng hé kh¸ gi¶ nµo ®ã cïng ë trong c«ng x· thuª; n«ng hé kh¸ t­îng hoµn toµn. gi¶ nµy më réng kinh doanh cña m×nh, vµ cè nhiªn, kh«ng ph¶i tù ¤ng Nic. ―«n coi "giai cÊp n«ng d©n", ®· bÞ ph¸ s¶n v× m×nh tiªu dïng s¶n phÈm cña phÇn ®Êt thuª Êy, mµ lµ mang s¶n nh÷ng s¶n phÈm cña nhµ m¸y chÌn lÊn s¶n phÈm gia ®×nh,
  7. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. V . I. L ª - n i n B µn vÒ c¸i gäi lµ vÊn ®Ò thÞ tr­êng 1 45 1 46 phÈm ®ã ra thÞ tr­êng. KÕt qu¶ lµ "nh©n d©n bÞ bÇn cïng ho¸", tr­íc mét qu¸ tr×nh h÷u c¬ sinh ®éng, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t­ b¶n ph¸t triÓn vµ thÞ tr­êng më réng. Nh­ng nÒn kinh tÕ hµng ho¸ vµ qu¸ tr×nh lín lªn cña chñ nghÜa t­ b¶n. kh«ng ph¶i chØ cã thÕ. Ng­êi n«ng d©n kh¸ gi¶ nµy, hoµn toµn HiÖn t­îng "phi n«ng d©n ho¸" ë n«ng th«n cho chóng ta thÊy bÞ thu hót vµo c«ng viÖc kinh doanh n«ng nghiÖp cña m×nh ®· râ khëi ®iÓm cña qu¸ tr×nh ®ã, sù ra ®êi cña nã, c¸c giai ®o¹n ®­îc më réng, nªn kh«ng thÓ tù m×nh s¶n xuÊt lÊy ch¼ng h¹n ®Çu cña nã; chñ nghÜa ®¹i t­ b¶n ë thµnh thÞ cho chóng ta thÊy giµy dÐp nh­ tr­íc kia ®­îc n÷a: mua giµy, ®èi víi anh ta lµ cã ®iÓm kÕt thóc cña qu¸ tr×nh ®ã, nh÷ng xu h­íng cña nã. H·y lîi h¬n. Cßn ng­êi n«ng d©n bÞ nghÌo ®i, còng ph¶i mua giµy: thö t¸ch rêi nh÷ng hiÖn t­îng ®ã ra, thö xem xÐt c¸c hiÖn anh ta kh«ng thÓ tù s¶n xuÊt lÊy giµy ®­îc, v× mét lý do ®¬n t­îng ®ã mét c¸ch riªng biÖt vµ kh«ng liªn quan g× víi nhau, gi¶n lµ anh ta kh«ng cßn doanh nghiÖp riªng cña m×nh n÷a. Do th× ng­êi ta sÏ kh«ng thÓ nµo lµm cho lËp luËn cña m×nh cã ®Çu ®ã, ®Î ra nhu cÇu vÒ giµy vµ kh¶ n¨ng cung cÊp vÒ lóa m× thõa cã cuèi ®­îc, sÏ kh«ng thÓ gi¶i thÝch ®­îc mét hiÖn t­îng nµo do mu-gÝch kh¸ gi¶ s¶n xuÊt ra, vµ viÖc kinh doanh tiÕn bé c¶, kh«ng thÓ gi¶i thÝch ®­îc sù bÇn cïng ho¸ nh©n d©n còng kh«ng ngõng cña mu-gÝch kh¸ gi¶ Êy lµm cho «ng V.V. rÊt c¶m nh­ sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t­ b¶n. ®éng. Nh÷ng thî thñ c«ng l¸ng giÒng, s¶n xuÊt giµy, còng ë Nh­ng th­êng th­êng th× nh÷ng ng­êi cã nh÷ng lËp luËn vµo mét hoµn c¶nh gièng nh­ nh÷ng ng­êi cµy ruéng võa nãi kh«ng ®Çu kh«ng ®u«i nh­ thÕ, kh«ng thÓ gi¶i thÝch næi qu¸ trªn, lµ: c¬ së kinh doanh n«ng nghiÖp suy ®åi cña nh÷ng thî tr×nh ®ã, nªn nöa chõng hay c¾t ngang c«ng viÖc nghiªn cøu thñ c«ng ®ã cung cÊp ®­îc rÊt Ýt lóa m×, nªn muèn mua lóa m× cña m×nh b»ng mét c©u tuyªn bè r»ng trong hai hiÖn t­îng ®ã, th× nh÷ng thî thñ c«ng ®ã ph¶i më réng s¶n xuÊt cña m×nh. ― mµ hä ®Òu kh«ng hiÓu, ― cã mét hiÖn t­îng [vµ cè nhiªn, C¶ ë ®©y n÷a, dÜ nhiªn còng chØ cã ng­êi thñ c«ng nµo ®ã chÝnh lµ c¸i hiÖn t­îng tr¸i ng­îc víi "t×nh c¶m ®¹o ®øc cao cña mét c¸ nh©n cã ãc phª ph¸n"] lµ "phi lý", lµ "ngÉu nhiªn", lµ cã tiÒn ®Ó dµnh, tøc lµ mét ng­êi thuéc nhãm thiÓu sè míi "l¬ löng trªn kh«ng". më réng s¶n xuÊt ®­îc; anh ta cã kh¶ n¨ng thuª c«ng nh©n hay ph©n phèi c«ng viÖc lµm ë nhµ cho nh÷ng n«ng d©n HiÓn nhiªn, trong thùc tÕ th× chØ cã nh÷ng lËp luËn cña nghÌo. Cßn ®a sè thî thñ c«ng th× kh«ng thÓ m¬ t­ëng ®Õn chÝnh hä míi "l¬ löng trªn kh«ng". viÖc më réng c¬ së cña hä: hä sÏ mõng nÕu ®­îc ng­êi bao mua ®· trë nªn kh¸ gi¶ "cho" hä "viÖc lµm", tøc lµ nÕu hä cã thÓ t×m ®­îc ng­êi mua thø hµng ho¸ duy nhÊt cña hä lµ søc lao ®éng. KÕt qu¶ l¹i vÉn lµ nh©n d©n bÞ bÇn cïng ho¸, chñ nghÜa t­ b¶n ph¸t triÓn, thÞ tr­êng më réng; sù ph©n c«ng x· héi l¹i ®­îc mét ®µ thóc ®Èy míi lµm cho ph¸t triÓn thªm, s©u s¾c thªm. Sù vËn ®éng ®ã ®Õn ®©u th× chÊm døt? Kh«ng ai cã thÓ tr¶ lêi ®­îc, còng nh­ kh«ng ai cã thÓ biÕt ®­îc sù vËn ®éng ®ã b¾t ®Çu tõ ®©u. V¶ l¹i, ®iÒu ®ã kh«ng quan träng. §iÒu quan träng lµ chóng ta ®øng
  8. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. B µn vÒ c¸ii gäi lµ vÊn ®Ò thÞ tr­êng 1 47 1 48 Trang cuèi b¶n th¶o cuèn s¸ch V.I. Lª-nin: "Bµn vÒ c¸i gäi lµ vÊn ®Ò thÞ tr­êng". ― N ¨m 1893 ¶nh thu nhá
  9. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. Bµn vÒ c¸ii gäi lµ vÊn ®Ò thÞ tr­êng 1 49 1 50 N h÷ng "ng­êi b¹n d©n" lµ thÕ nµo vµ hä ®Êu tranh chèng nh÷ng ng­êi d©n chñ - x· héi ra sao? ( Tr¶ lêi nh÷ng bµi b¸o ®¨ng trªn t¹p chÝ "cña c¶i n­íc Nga" chèng l¹i nh÷ng ng­êi m¸c-xÝt)26 ViÕt vµo mïa xu©n vµ mïa hÌ 1894 Theo ®óng b¶n in th¹ch In th¹ch lÇn ®Çu n¨m 1894 n¨m 1894
  10. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. V . I. L ª - n i n 1 52 [151 Thiªn I
  11. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. V . I. L ª - n i n 1 53 1 54 b¸o m¸c-xÝt nãi vÒ häc thuyÕt ®ã, «ng Mi-khai-lèp-xki b¾t ®Çu phª ph¸n b»ng mét ®o¹n v¨n nh­ sau: "Tr­íc hÕt, ― «ng ta nãi, ― dÜ nhiªn, mét vÊn ®Ò ®­îc ®Æt ra lµ: M¸c ®· tr×nh bµy quan ®iÓm duy vËt lÞch sö cña m×nh trong t¸c phÈm nµo nhØ? Trong bé "T­ b¶n", M¸c ®· cho chóng ta mét kiÓu mÉu vÒ sù kÕt hîp søc m¹nh l«-gÝch víi häc thøc uyªn b¸c, víi mét sù nghiªn cøu rÊt tØ mØ toµn bé s¸ch b¸o kinh tÕ còng nh­ nh÷ng sù kiÖn h÷u quan. M¸c ®· lôc ra ®­îc nh÷ng nhµ lý luËn vÒ khoa häc kinh tÕ, ®· bÞ l·ng quªn ®i tõ l©u T¹p chÝ "Cña c¶i n­íc Nga" 27 ®· më mét chiÕn dÞch råi hoÆc hiÖn nay kh«ng ai biÕt ®Õn, vµ «ng ®· kh«ng bá qua chèng nh÷ng ng­êi d©n chñ - x· héi. Ngay trong sè 10, n¨m nh÷ng chi tiÕt hÕt søc nhá trong nh÷ng b¸o c¸o cña c¸c viªn ngo¸i, «ng N. Mi-khai-lèp-xki, mét trong nh÷ng ng­êi ®øng thanh tra c«ng x­ëng, hay trong nh÷ng lêi chøng cña c¸c ®Çu t¹p chÝ ®ã, ®· tuyªn bè lµ mét cuéc "luËn chiÕn" s¾p chuyªn gia tr­íc c¸c tiÓu ban chuyªn m«n; nãi tãm l¹i, M¸c ®· ®­îc tiÕn hµnh ®Ó chèng l¹i "nh÷ng ng­êi mµ ng­êi ta vÉn moi ra ®­îc mét khèi l­îng rÊt lín nh÷ng tµi liÖu cô thÓ, mét th­êng gäi lµ m¸c-xÝt hay d©n chñ - x· héi ë n­íc chóng phÇn ®Ó luËn chøng, mét phÇn ®Ó minh ho¹ cho nh÷ng lý luËn ta" 28. TiÕp ®ã, xuÊt hiÖn bµi cña «ng X. Cri-ven-c«: "Bµn vÒ kinh tÕ cña m×nh. NÕu nh­ M¸c ®· s¸ng t¹o ra mét quan ®iÓm nh÷ng nhµ trÝ thøc ®¬n ®éc" (sè 12) vµ mét bµi kh¸c cña «ng "hoµn toµn míi" vÒ qu¸ tr×nh lÞch sö, nÕu nh­ M¸c ®· ®øng trªn N. Mi-khai-lèp-xki: "V¨n häc vµ ®êi sèng" ("Cña c¶i n­íc mét quan ®iÓm míi mµ gi¶i thÝch toµn bé qu¸ khø cña nh©n Nga", sè 1 vµ 2, 1894). Cßn nh÷ng quan ®iÓm cña chÝnh ngay lo¹i vµ ®· tæng kÕt tÊt c¶ nh÷ng lý luËn triÕt häc - lÞch sö ®· cã t¹p chÝ ®ã ®èi víi t×nh h×nh kinh tÕ cña n­íc ta th× «ng X.I.u- tõ tr­íc ®Õn nay, th× ®­¬ng nhiªn lµ M¸c còng lµm viÖc ®ã víi gia-cèp ®· tr×nh bµy ®Çy ®ñ h¬n c¶ trong mét bµi nhan ®Ò lµ: mét th¸i ®é cÈn thËn nh­ thÕ: «ng ®· thùc sù xem xÐt l¹i vµ "Nh÷ng vÊn ®Ò ph¸t triÓn kinh tÕ cña n­íc Nga" (sè 11 vµ ph©n tÝch mét c¸ch cã phª ph¸n tÊt c¶ nh÷ng lý thuyÕt trø danh 12). Trªn tê t¹p chÝ cña hä, c¸c ngµi ®ã, nãi chung, ®Òu tù vÒ qu¸ tr×nh lÞch sö, vµ «ng ®· ®i s©u nghiªn cøu rÊt nhiÒu sù x­ng lµ ®¹i biÓu cho nh÷ng t­ t­ëng vµ s¸ch l­îc cña nh÷ng kiÖn trong lÞch sö toµn thÕ giíi. ViÖc so s¸nh M¸c víi §¸c-uyn, "ng­êi b¹n d©n" ch©n chÝnh, nh­ng thËt ra l¹i lµ nh÷ng kÎ tö nh­ ng­êi ta vÉn rÊt th­êng lµm trong s¸ch b¸o m¸c-xÝt, l¹i thï cña nh÷ng ng­êi d©n chñ-x· héi. VËy chóng ta h·y xem cµng x¸c nhËn ý kiÕn ®ã. Toµn bé t¸c phÈm cña §¸c-uyn lµ g×? xÐt kü nh÷ng "ng­êi b¹n d©n" Êy, viÖc hä phª ph¸n chñ Lµ mét sè t­ t­ëng cã tÝnh chÊt kh¸i qu¸t, g¾n liÒn hÕt søc nghÜa M¸c, nh÷ng t­ t­ëng vµ s¸ch l­îc cña hä. chÆt chÏ víi nhau vµ tæng kÕt cña mét ®èng nh÷ng tµi liÖu cô thÓ ¤ng N. Mi-khai-lèp-xki chó ý nhÊt ®Õn nh÷ng nguyªn to nh­ nói M«ng Bl¨ng. VËy ®©u lµ t¸c phÈm t­¬ng øng cña t¾c lý luËn cña chñ nghÜa M¸c, cho nªn «ng ®Æc biÖt chó M¸c? T¸c phÈm ®ã kh«ng cã. Vµ kh«ng nh÷ng M¸c kh«ng cã träng ph©n tÝch quan ®iÓm duy vËt lÞch sö. Sau khi ®· tr×nh mét t¸c phÈm nh­ thÕ, mµ trong toµn bé s¸ch b¸o m¸c-xÝt, tuy rÊt bµy, vÒ ®¹i thÓ, néi dung cña c¸i khèi rÊt lín nh÷ng s¸ch nhiÒu vµ rÊt phæ biÕn, còng kh«ng cã mét t¸c phÈm nh­ thÕ".
  12. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. N h÷ng "ng­êi b¹n d©n" lµ t hÕ nµo V . I. L ª - n i n 1 66 1 65 cña ®Þa h¹t trªn ®ã M¸c thÓ hiÖn søc m¹nh l«-gÝch cña m×nh, TÊt c¶ ®o¹n v¨n ®ã thËt lµ hÕt søc tiªu biÓu ë chç nã chøng «ng Mi-khai-lèp-xki nhÊn m¹nh vµo "nh÷ng chi tiÕt hÕt søc tá r»ng ng­êi ta ®· Ýt hiÓu bé "T­ b¶n" vµ M¸c ®Õn møc nµo. BÞ nhá", vµo "sù nghiªn cøu rÊt tØ mØ", vµo "nh÷ng nhµ lý luËn søc thuyÕt phôc m¹nh mÏ cña sù tr×nh bµy cña M¸c ®Ì bÑp, hä kh«ng ai biÕt ®Õn", v.v.. Thµnh thö tùa hå nh­ trong nh÷ng b¸i phôc M¸c, ca tông M¸c nh­ng ®ång thêi l¹i hoµn toµn ph­¬ng thøc s¸ng t¹o ra nh÷ng lý luËn ®ã, M¸c ch¼ng mang l¹i kh«ng n¾m ®­îc néi dung c¬ b¶n cña häc thuyÕt cña M¸c; vµ mét c¸i g× míi vÒ c¨n b¶n vµ ®¸ng cho ng­êi ta ®Ó ý ®Õn c¶; tùa coi nh­ kh«ng x¶y ra chuyÖn g× c¶, hä tiÕp tôc h¸t l¹i nh÷ng hå nh­ M¸c vÉn gi÷ nguyªn vÑn nh÷ng giíi h¹n cña khoa häc ®iÖp khóc cò cña "khoa x· héi häc chñ quan". Nh©n ®©y kh«ng kinh tÕ cña nh÷ng nhµ kinh tÕ häc tr­íc kia, mµ ch¼ng më réng thÓ kh«ng nh¾c l¹i ®o¹n v¨n rÊt ®óng mµ Cau-xky ®· chän lµm nh÷ng giíi h¹n ®ã ra, ch¼ng mang l¹i mét quan niÖm "hoµn ®Ò tõ cho cuèn s¸ch «ng viÕt vÒ häc thuyÕt kinh tÕ cña M¸c: toµn míi" nµo cho b¶n th©n khoa häc ®ã c¶. Nh­ng tÊt c¶ Wer wird nicht einen Klopstock loben? nh÷ng ai ®· ®äc bé "T­ b¶n" ®Òu biÕt r»ng nãi nh­ thÕ lµ hoµn Doch wird ihn jeder lesen? Nein. toµn kh«ng ®óng. Nh©n ®©y kh«ng thÓ kh«ng nh¾c l¹i ®iÒu mµ Wir wollen weniger erhoben «ng Mi-khai-lèp-xki ®· viÕt vÒ M¸c, c¸ch ®©y 16 n¨m, trong Und fleissiger gelesen sein!1) cuéc luËn chiÕn cña «ng ta víi mét t¸c gi¶ t­ s¶n tÇm th­êng, «ng I-u. Giu-cèp-xki 29. Thêi gian lóc ®ã cã kh¸c ch¨ng, t×nh c¶m cã §óng thÕ! ¤ng Mi-khai-lèp-xki nªn bít ca tông M¸c, mµ ®äc M¸c mét c¸ch chuyªn cÇn h¬n, hay tèt h¬n lµ nªn nghiÒn míi mÎ h¬n ch¨ng, nh­ng dï sao th× c¶ giäng v¨n lÉn néi dung ngÉm mét c¸ch nghiªm chØnh h¬n vÒ c¸i mµ «ng ®äc. bµi cña «ng Mi-khai-lèp-xki khi ®ã còng hoµn toµn kh¸c h¼n. ¤ng Mi-khai-lèp-xki nãi: "Trong bé "T­ b¶n", M¸c ®· cho ― ""Môc ®Ých cuèi cïng cña t¸c phÈm nµy lµ v¹ch ra quy chóng ta mét kiÓu mÉu vÒ sù kÕt hîp søc m¹nh l«-gÝch víi häc luËt ph¸t triÓn (nguyªn v¨n lµ: Das ökonomische Bewegun- thøc uyªn b¸c". Mét nhµ m¸c-xÝt ®· nhËn xÐt lµ b»ng c©u nãi gsgesetz ― quy luËt kinh tÕ cña sù vËn ®éng) cña x· héi hiÖn ®ã, «ng Mi-khai-lèp-xki ®· ®­a ra cho chóng ta mét kiÓu ®¹i", ― C¸c M¸c ®· nãi vÒ bé "T­ b¶n" cña m×nh nh­ thÕ vµ ®· mÉu vÒ sù kÕt hîp c©u nãi bãng bÈy víi mét néi dung tu©n theo c­¬ng lÜnh ®ã mét c¸ch nghiªm ngÆt", ― n¨m 1877, «ng rçng tuÕch. Vµ nhËn xÐt nh­ vËy lµ hoµn toµn ®óng. ThËt Mi-khai-lèp-xki ®· nãi nh­ thÕ. Chóng ta h·y xem xÐt kü h¬n c¸i vËy, søc m¹nh l«-gÝch ®ã cña M¸c ®· biÓu hiÖn ra ë chç c­¬ng lÜnh ®­îc tu©n theo mét c¸ch nghiªm ngÆt ®ã, nh­ b¶n nµo? KÕt qu¶ cña nã lµ nh÷ng g×? Khi ®äc ®o¹n v¨n ®· dÉn th©n nhµ phª ph¸n ®· c«ng nhËn. C­¬ng lÜnh ®ã lµ nh»m "v¹ch trªn kia cña «ng Mi-khai-lèp-xki, ng­êi ta cã thÓ t­ëng ra quy luËt kinh tÕ cña sù ph¸t triÓn cña x· héi hiÖn ®¹i". r»ng tÊt c¶ søc m¹nh ®ã ®Òu tËp trung vµo nh÷ng "lý luËn ChÝnh ngay c¸ch nãi ®ã còng ®Æt ra cho chóng ta mét kinh tÕ", hiÓu theo nghÜa hÑp nhÊt, ― c hØ cã thÕ th«i. Vµ sè vÊn ®Ò cÇn ph¶i lµm s¸ng tá. Trong khi tÊt c¶ nh÷ng muèn lµm næi bËt h¬n n÷a nh÷ng giíi h¹n chËt hÑp nhµ kinh tÕ häc tr­íc M¸c nãi vÒ x· héi nãi chung th× t¹i sao M¸c l¹i nãi vÒ x· héi "hiÖn ®¹i (modern)"? M¸c dïng 1) ― A i mµ l¹i kh«ng ca tông Clèp-stèc? Nh­ng hái mçi ng­êi cã ch÷ "hiÖn ®¹i" theo nghÜa nµo, c¨n cø vµo nh÷ng ®Æc ®iÓm ®äc Clèp-stèc kh«ng? Kh«ng. Chóng t«i muèn ng­êi ta h·y bít t¸n nµo mµ M¸c t¸ch riªng x· héi hiÖn ®¹i ®ã ra? Vµ sau d­¬ng mµ ®äc chóng t«i chuyªn cÇn h¬n! (LÐt-xinh).
  13. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. N h÷ng "ng­êi b¹n d©n" lµ t hÕ nµo V . I. L ª - n i n 1 68 1 67 n÷a, quy luËt kinh tÕ cña sù vËn ®éng cña x· héi cã nghÜa lµ p h©n tÝch quy luËt ph¸t triÓn cña riªng h×nh th¸i ®ã th«i, chø g×? Chóng ta th­êng ®­îc nghe c¸c nhµ kinh tÕ häc nãi ― vµ kh«ng ph¶i cña mét h×nh th¸i nµo kh¸c n÷a. §ã lµ ®iÓm thø ®©y còng lµ mét trong nh÷ng t­ t­ëng ­a chuéng cña c¸c nhµ nhÊt. §iÓm thø hai, chóng ta h·y chó ý nh÷ng ph­¬ng ph¸p mµ chÝnh luËn vµ kinh tÕ häc thuéc c¸i giíi trong ®ã cã nhãm "Cña M¸c dïng ®Ó ®Ò ra nh÷ng kÕt luËn cña «ng: nh÷ng ph­¬ng c¶i n­íc Nga" ― r»ng chØ cã sù s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ míi bÞ c¸c quy ph¸p Êy, nh­ «ng Mi-khai-lèp-xki võa cho chóng ta biÕt, lµ luËt kinh tÕ chi phèi, cßn sù ph©n phèi th× nh­ ng­êi ta nãi, l¹i "nghiªn cøu tØ mØ nh÷ng sù kiÖn h÷u quan". phô thuéc vµo chÝnh trÞ, vµo ®iÒu sau ®©y: ¶nh h­ëng cña chÝnh B©y giê, chóng ta h·y chuyÓn sang ph©n tÝch t­ t­ëng c¬ quyÒn, cña giíi trÝ thøc ®èi víi x· héi sÏ lµ nh­ thÕ nµo v.v.. ThÕ b¶n ®ã cña bé "T­ b¶n", t­ t­ëng mµ nhµ triÕt häc chñ quan cña th× theo nh÷ng ý nghÜa nµo, M¸c nãi ®Õn quy luËt kinh tÕ cña sù chóng ta ®· rÊt khÐo t×m c¸ch tr¸nh kh«ng nãi ®Õn. Kh¸i niÖm vËn ®éng cña x· héi, mµ ngoµi ra «ng cßn gäi lµ Natur-gesetz ― h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi ®óng ra lµ g×? vµ lµm sao mµ sù ph¸t quy luËt cña tù nhiªn? Lµm sao hiÓu ®­îc ®iÒu ®ã, khi mµ nhiÒu triÓn cña h×nh th¸i ®ã cã thÓ vµ ph¶i ®­îc coi lµ mét qu¸ tr×nh nhµ x· héi häc ë n­íc ta ®· viÕt ®en ngßm hµng ®èng giÊy ®Ó lÞch sö - tù nhiªn? ― ®ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò hiÖn ®ang ®­îc ®Æt ra nãi r»ng lÜnh vùc nh÷ng hiÖn t­îng x· héi kh«ng gièng víi lÜnh cho chóng ta. T«i ®· chØ ra r»ng theo quan ®iÓm cña nh÷ng nhµ vùc nh÷ng hiÖn t­îng cña lÞch sö - tù nhiªn, vµ do ®ã, ®Ó ph©n kinh tÕ häc vµ nhµ x· héi häc cò (kh«ng cò ®èi víi n­íc Nga) tÝch nh÷ng hiÖn t­îng x· héi, ph¶i dïng "ph­¬ng ph¸p chñ quan th× kh¸i niÖm h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi lµ hoµn toµn thõa: hä nãi vÒ x· héi häc", mét ph­¬ng ph¸p hoµn toµn riªng biÖt? ®Õn x· héi nãi chung, hä tranh luËn víi ph¸i Xpen-x¬ xem x· TÊt c¶ nh÷ng th¾c m¾c ®ã ®Òu ph¸t sinh mét c¸ch tù nhiªn héi nãi chung ®ã lµ c¸i g×, môc ®Ých vµ thùc chÊt cña x· héi nãi vµ tÊt nhiªn, vµ râ rµng lµ chØ nh÷ng kÎ hoµn toµn ngu dèt míi chung ®ã lµ g×, v.v.. Trong nh÷ng nghÞ luËn cña hä, nh÷ng nhµ cã thÓ bá qua nh÷ng th¾c m¾c ®ã, khi nãi ®Õn bé "T­ b¶n". §Ó x· héi häc chñ quan ®ã dùa vµo nh÷ng luËn cø ®¹i lo¹i nh­ lµm s¸ng tá nh÷ng vÊn ®Ò ®ã, tr­íc hÕt chóng ta h·y trÝch thªm sau: môc ®Ých cña x· héi lµ m­u lîi Ých cho tÊt c¶ mäi thµnh mét ®o¹n kh¸c còng trong bµi tùa ®ã cña bé "T­ b¶n", ®o¹n nµy viªn cña x· héi; do ®ã, chÝnh nghÜa ®ßi hái ph¶i cã mét tæ chøc c¸ch ®ã cã vµi ba dßng th«i. nh­ thÕ nµo ®ã, vµ mét chÕ ®é nµo mµ kh«ng phï hîp víi tæ M¸c nãi: "Quan ®iÓm cña t«i lµ ë chç t«i coi sù ph¸t triÓn cña chøc lý t­ëng ®ã ("Khoa x· héi häc ph¶i b¾t ®Çu tõ mét kh«ng h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö - tù nhiªn" 3 0. t­ëng nµo ®ã" ― nh÷ng lêi nãi Êy cña mét trong nh÷ng t¸c gi¶ cña ph­¬ng ph¸p chñ quan, tøc lµ «ng Mi-khai-lèp-xki, nãi lªn ChØ cÇn ®èi chiÕu hai ®o¹n trªn ®©y cña lêi tùa còng ®ñ mét c¸ch tuyÖt diÖu c¸i thùc chÊt cña ph­¬ng ph¸p cña hä) ®Òu ®Ó thÊy r»ng chÝnh ®ã lµ t­ t­ëng c¬ b¶n cña bé "T­ b¶n", t­ t­ëng ®· ®­îc ph¸t triÓn, nh­ chóng ta võa ®äc, mét lµ kh«ng b×nh th­êng vµ ph¶i ®em thñ tiªu ®i. Ch¼ng h¹n, «ng c¸ch rÊt qu¸n triÖt vµ víi mét søc m¹nh l«-gÝch hiÕm cã. Mi-khai-lèp-xki lËp luËn r»ng: "NhiÖm vô c¨n b¶n cña x· héi VÒ tÊt c¶ ®iÓm nµy, tr­íc hÕt chóng ta h·y chØ ra hai ®iÒu: häc lµ lµm s¸ng tá nh÷ng ®iÒu kiÖn x· héi trong ®ã nhu cÇu nµy M¸c chØ nãi ®Õn ®éc mét "h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi" th«i, hay nhu cÇu kh¸c cña b¶n tÝnh con ng­êi ®­îc tho¶ m·n". C¸c b¹n h×nh th¸i t­ b¶n chñ nghÜa, nghÜa lµ «ng nãi r»ng «ng chØ thÊy ®Êy, nhµ x· héi häc ®ã chØ quan t©m ®Õn mét x· héi tho¶
  14. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. N h÷ng "ng­êi b¹n d©n" lµ t hÕ nµo V . I. L ª - n i n 1 70 1 69 m·n b¶n tÝnh con ng­êi th«i, chø hoµn toµn kh«ng hÒ quan t©m nh÷ng quan hÖ ph¸p lý, còng nh­ nh÷ng h×nh thøc chÝnh trÞ; ®Õn nh÷ng h×nh th¸i x· héi nµo kh¸c mµ l¹i lµ h×nh th¸i cã thÓ xuÊt ph¸t tõ c¸i gäi lµ sù ph¸t triÓn chung cña tinh thÇn con dùa trªn mét hiÖn t­îng kh«ng phï hîp víi "b¶n tÝnh con ng­êi th× l¹i cµng Ýt cã thÓ rót ra vµ gi¶i thÝch ®­îc nh÷ng quan ng­êi", nh­ hiÖn t­îng thiÓu sè n« dÞch ®a sè. C¸c b¹n còng hÖ vµ h×nh thøc ®ã. C¨n nguyªn cña nh÷ng quan hÖ ph¸p lý vµ cßn thÊy r»ng theo quan ®iÓm cña nhµ x· héi häc ®ã th× kh«ng cña nh÷ng h×nh thøc chÝnh trÞ lµ ë nh÷ng quan hÖ sinh ho¹t vËt sao cã thÓ nãi ®Õn viÖc coi sù ph¸t triÓn cña x· héi lµ mét qu¸ chÊt mµ toµn bé ®· ®­îc Hª-ghen, nãi theo ng­êi Anh vµ tr×nh lÞch sö - tù nhiªn ®­îc. (Còng chÝnh «ng Mi-khai-lèp-xki ng­êi Ph¸p håi thÕ kû XVIII, gäi lµ "x· héi d©n sù". Mµ muèn Êy lËp luËn nh­ sau: "Sau khi ®· thõa nhËn mét c¸i g× ®ã lµ nªn gi¶i phÉu x· héi d©n sù th× l¹i ph¶i nhê ®Õn khoa kinh tÕ chÝnh cã hay kh«ng nªn cã th× nhµ x· héi häc ph¶i t×m ra nh÷ng ®iÒu trÞ. Nh÷ng kÕt luËn mµ viÖc nghiªn cøu khoa kinh tÕ chÝnh trÞ kiÖn ®Ó thùc hiÖn c¸i nªn cã hay ®Ó thñ tiªu c¸i kh«ng nªn cã" ― ®· dÉn t«i ®Õn, cã thÓ nãi gän l¹i nh­ sau. Trong s¶n xuÊt vËt "nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn nh÷ng lý t­ëng nµy hay lý chÊt, con ng­êi ë trong nh÷ng mèi quan hÖ nhÊt ®Þnh víi nhau, nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt. Nh÷ng quan hÖ nµy bao giê còng phï t­ëng kh¸c".) H¬n n÷a, thËm chÝ còng kh«ng sao cã thÓ nãi ®Õn sù ph¸t triÓn, mµ chØ cã thÓ nãi ®Õn nh÷ng thiªn h­íng t¸ch rêi hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña n¨ng suÊt mµ nh÷ng lùc l­îng "c¸i nªn cã", nãi ®Õn nh÷ng "tËt xÊu" ®· tõng xuÊt hiÖn trong kinh tÕ cña c¸c quan hÖ Êy cã ®­îc trong thêi kú ®ã. Toµn bé lÞch sö, do chç... do chç ng­êi ta thiÕu th«ng minh, kh«ng hiÓu nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt ®ã t¹o thµnh c¬ cÊu kinh tÕ cña x· héi, râ nh÷ng yªu cÇu cña b¶n tÝnh con ng­êi vµ kh«ng biÕt t×m ra tøc lµ c¸i c¬ së hiÖn thùc trªn ®ã x©y dùng lªn mét kiÕn tróc nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn nh÷ng chÕ ®é hîp lý ®ã. Râ rµng th­îng tÇng chÝnh trÞ vµ ph¸p lý vµ phï hîp víi c¬ së ®ã lµ lµ t­ t­ëng c¬ b¶n cña M¸c vÒ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö - tù nh÷ng h×nh thøc ý thøc x· héi nhÊt ®Þnh. Nh­ vËy, ph­¬ng nhiªn cña nh÷ng h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi ®· ph¸ huû tËn gèc thøc s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh c¸c qu¸ tr×nh cña ®êi sèng x· héi, c¸i ®¹o lý trÎ con muèn tù mÖnh danh lµ x· héi häc ®ã. VËy chÝnh trÞ vµ thuÇn tuý tinh thÇn. Sù tån t¹i cña qu¸ tr×nh Êy M¸c ®· x©y dùng t­ t­ëng c¬ b¶n ®ã b»ng c¸ch nµo? B»ng c¸ch kh«ng nh÷ng kh«ng phô thuéc vµo ý thøc cña con ng­êi, mµ lµ trong c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau cña ®êi sèng x· héi, «ng ®· lµm tr¸i l¹i chÝnh b¶n th©n ý thøc cña con ng­êi l¹i phô thuéc vµo næi bËt riªng lÜnh vùc kinh tÕ, b»ng c¸ch lµ trong tÊt c¶ mäi nh÷ng qu¸ tr×nh Êy. Nh­ng khi n¨ng suÊt cña lùc l­îng quan hÖ x· héi «ng ®· lµm næi bËt riªng nh÷ng quan hÖ s¶n s¶n xuÊt ph¸t triÓn ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh th× nh÷ng xuÊt, coi ®ã lµ nh÷ng quan hÖ c¬ b¶n, ban ®Çu vµ quyÕt ®Þnh tÊt lùc l­îng ®ã xung ®ét víi nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt gi÷a ng­êi ta víi nhau. Do ®ã chóng b¾t ®Çu m©u thuÉn víi c¶ mäi quan hÖ kh¸c. ChÝnh M¸c ®· m« t¶ qu¸ tr×nh lËp luËn chÝnh sù biÓu hiÖn ph¸p lý cña c¸c quan hÖ s¶n xuÊt, tøc lµ cña m×nh vÒ vÊn ®Ò ®ã nh­ sau: víi chÕ ®é së h÷u. Lóc Êy c¸c quan hÖ s¶n xuÊt kh«ng cßn "C«ng viÖc ®Çu tiªn mµ t«i tiÕn hµnh ®Ó gi¶i quyÕt phï hîp víi n¨ng suÊt n÷a vµ b¾t ®Çu k×m h·m n¨ng suÊt. nh÷ng mèi nghi ngê ®· ¸m ¶nh t«i, lµ ph©n tÝch mét c¸ch cã Do ®ã, xuÊt hiÖn mét thêi kú c¸ch m¹ng x· héi. C¬ së kinh phª ph¸n triÕt häc ph¸p quyÒn cña Hª-ghen31 . C«ng viÖc ®ã tÕ biÕn ®æi th× toµn bé c¸i kiÕn tróc th­îng tÇng ®å sé x©y dÉn t«i ®Õn kÕt luËn lµ: chØ xuÊt ph¸t tõ nh÷ng c¨n cø ph¸p lý dùng trªn ®ã còng thay ®æi mét c¸ch Ýt nhiÒu chËm ch¹p vµ chÝnh trÞ th× kh«ng thÓ nµo rót ra vµ gi¶i thÝch ®­îc
  15. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. N h÷ng "ng­êi b¹n d©n" lµ t hÕ nµo V . I. L ª - n i n 1 72 1 71 hiÖn ®Çy ®ñ trong t­ t­ëng vÒ Contrat social33 (t­ t­ëng mµ dÊu hay nhanh chãng. Khi nghiªn cøu nh÷ng sù biÕn ®æi ®ã, bao giê còng cÇn ph¶i ph©n biÖt mét c¸ch chÆt chÏ sù biÕn ®æi vËt chÊt vÕt cña nã in rÊt râ trong tÊt c¶ mäi hÖ thèng cña chñ nghÜa x· cña c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt ― sù biÕn ®æi nµy ph¶i ®­îc x¸c nhËn héi kh«ng t­ëng), hoµn toµn m©u thuÉn víi tÊt c¶ mäi sù quan mét c¸ch chÝnh x¸c theo kiÓu cña khoa häc tù nhiªn ― víi sù biÕn s¸t lÞch sö. Tr­íc kia còng nh­ hiÖn nay, ch­a bao giê nh÷ng ®æi cña nh÷ng h×nh thøc ph¸p luËt, chÝnh trÞ, t«n gi¸o, nghÖ thµnh viªn trong x· héi l¹i h×nh dung ®­îc toµn bé nh÷ng quan thuËt vµ triÕt häc, tãm l¹i lµ cña nh÷ng h×nh thøc t­ t­ëng mµ hÖ x· héi trong ®ã hä ®ang sèng lµ mét c¸i g× x¸c ®Þnh, hoµn th«ng qua ®ã t­ t­ëng vÒ sù xung ®ét th©m nhËp vµo ý thøc cña chØnh, qu¸n triÖt mét nguyªn t¾c nµo ®ã; tr¸i l¹i, quÇn chóng tù con ng­êi vµ trong ®ã diÔn ra mét cuéc ®Êu tranh ngÊm ngÇm ®Ó thÝch øng mét c¸ch kh«ng cã ý thøc víi nh÷ng quan hÖ ®ã vµ gi¶i quyÕt sù xung ®ét ®ã. Chóng ta kh«ng thÓ nhËn xÐt mét c¸ hoµn toµn kh«ng quan niÖm ®­îc r»ng nh÷ng quan hÖ ®ã lµ nh©n c¨n cø theo ý kiÕn cña ng­êi ®ã vÒ b¶n th©n; chóng ta còng nh÷ng quan hÖ x· héi lÞch sö ®Æc thï, ®Õn nçi lµ nh÷ng quan hÖ kh«ng thÓ xÐt mét thêi ®¹i c¸ch m¹ng c¨n cø theo ý thøc cña trao ®æi trong ®ã con ng­êi ®· sèng trong hµng bao thÕ kû ch¼ng chÝnh b¶n th©n thêi ®¹i ®ã ®­îc. Tr¸i l¹i, ph¶i gi¶i thÝch ý thøc h¹n, th× m·i ®Õn thêi gian rÊt gÇn ®©y, hä míi gi¶i thÝch ®­îc. ®ã b»ng nh÷ng m©u thuÉn cña ®êi sèng vËt chÊt, b»ng sù xung Chñ nghÜa duy vËt ®· thñ tiªu m©u thuÉn ®ã b»ng c¸ch tiÕp tôc ®ét gi÷a nh÷ng ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn cña n¨ng ph©n tÝch s©u h¬n n÷a, cho ®Õn tËn nguån gèc cña chÝnh ngay suÊt... VÒ ®¹i thÓ, cã thÓ coi nh÷ng ph­¬ng thøc s¶n xuÊt ¸ ch©u, nh÷ng t­ t­ëng x· héi ®ã cña con ng­êi; chØ cã kÕt luËn cña chñ cæ ®¹i, phong kiÕn vµ t­ s¶n hiÖn ®¹i lµ nh÷ng thêi ®¹i ngµy cµng nghÜa duy vËt cho r»ng tiÕn tr×nh cña nh÷ng t­ t­ëng lµ phô thuéc tiÕn lªn trong lÞch sö c¸c h×nh th¸i kinh tÕ cña x· héi" 32. vµo tiÕn tr×nh cña sù vËt, lµ kÕt luËn duy nhÊt cã thÓ t­¬ng dung Trong x· héi häc, t­ t­ëng ®ã vÒ chñ nghÜa duy vËt, tù b¶n ®­îc víi t©m lý häc khoa häc. H¬n n÷a, ®øng vÒ mét ph­¬ng diÖn th©n nã, còng ®· lµ mét t­ t­ëng thiªn tµi råi. §­¬ng nhiªn, lóc kh¸c mµ nãi th× gi¶ thuyÕt ®ã lÇn ®Çu tiªn ®· n©ng x· héi häc lªn ®ã, t­ t­ëng Êy chØ míi cßn lµ mét gi¶ thuyÕt, nh­ng lµ mét gi¶ ngang hµng mét khoa häc. Cho ®Õn nay, trong c¸i m¹ng l­íi phøc thuyÕt lÇn ®Çu tiªn ®· t¹o ra kh¶ n¨ng cã ®­îc mét th¸i ®é hÕt t¹p nh÷ng hiÖn t­îng x· héi, c¸c nhµ x· héi häc lóng tóng kh«ng søc khoa häc ®èi víi nh÷ng vÊn ®Ò lÞch sö vµ x· héi. Cho ®Õn ph©n biÖt ®­îc nh÷ng hiÖn t­îng nµo lµ quan träng vµ nh÷ng lóc nµy, v× kh«ng biÕt h¹ m×nh xuèng ®Ó hiÓu ®­îc nh÷ng quan hiÖn t­îng nµo lµ kh«ng quan träng (®ã lµ c¨n nguyªn cña chñ hÖ hÕt søc gi¶n ®¬n vµ ban ®Çu nh­ nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt, nghÜa chñ quan trong x· héi häc), vµ hä kh«ng thÓ t×m ®­îc mét nªn c¸c nhµ x· héi häc ®· b¾t tay th¼ng vµo viÖc ph©n tÝch vµ tiªu chuÈn kh¸ch quan cho sù ph©n biÖt ®ã. Chñ nghÜa duy vËt ®· nghiªn cøu nh÷ng h×nh thøc chÝnh trÞ vµ ph¸p lý, ®· ®ông ®Çu cung cÊp mét tiªu chuÈn hoµn toµn kh¸ch quan b»ng c¸ch t¸ch ph¶i c¸i sù thËt lµ nh÷ng h×nh thøc ®ã n¶y sinh ra tõ nh÷ng t­ riªng nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt, víi t­ c¸ch lµ c¬ cÊu cña x· héi, vµ t­ëng nµy hay nh÷ng t­ t­ëng kh¸c cña nh©n lo¹i, trong mét b»ng c¸ch cho chóng ta cã kh¶ n¨ng øng dông vµo nh÷ng quan hÖ thêi kú nhÊt ®Þnh, ― vµ hä ®· kh«ng tiÕn xa h¬n n÷a; thµnh ra Êy c¸i tiªu chuÈn khoa häc chung vÒ tÝnh lÆp l¹i, tiªu chuÈn mµ tùa hå nh­ nh÷ng quan hÖ x· héi lµ do con ng­êi t¹o ra ph¸i chñ quan chñ nghÜa cho lµ kh«ng thÓ ®em øng dông vµo x· mét c¸ch cã ý thøc. Nh­ng kÕt luËn ®ã, kÕt luËn ®· ®­îc biÓu héi häc ®­îc. Chõng nµo mµ hä vÉn chØ dõng l¹i ë nh÷ng
  16. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. N h÷ng "ng­êi b¹n d©n" lµ t hÕ nµo V . I. L ª - n i n 1 74 1 73 cã nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt ®Ó gi¶i thÝch c¬ cÊu vµ sù ph¸t triÓn cña quan hÖ x· héi t­ t­ëng (nghÜa lµ nh÷ng quan hÖ mµ tr­íc khi mét h×nh th¸i x· héi nhÊt ®Þnh, song ë mäi n¬i vµ mäi lóc, «ng h×nh thµnh ph¶i th«ng qua ý thøc* con ng­êi) th× hä kh«ng thÓ ®Òu ph©n tÝch nh÷ng kiÕn tróc th­îng tÇng t­¬ng øng víi nhËn thÊy ®­îc tÝnh lÆp l¹i vµ tÝnh hîp quy luËt trong nh÷ng nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt Êy, vµ ®· thªm thÞt, thªm da cho c¸i hiÖn t­îng x· héi ë c¸c n­íc kh¸c nhau, vµ khoa häc cña hä s­ên ®ã. Bé "T­ b¶n", së dÜ ®­îc hoan nghªnh nhiÖt liÖt, chÝnh nhiÒu l¾m còng chØ lµ sù m« t¶ nh÷ng hiÖn t­îng ®ã, sù thu lµ v× cuèn s¸ch ®ã cña "nhµ kinh tÕ häc §øc" ®· v¹ch ra cho ®éc nhÆt nh÷ng tµi liÖu ch­a chÕ biÕn. Sù ph©n tÝch nh÷ng quan hÖ gi¶ thÊy r»ng toµn bé h×nh th¸i x· héi t­ b¶n chñ nghÜa lµ mét x· héi vËt chÊt (tøc lµ nh÷ng quan hÖ h×nh thµnh mµ kh«ng c¸i g× sinh ®éng ― víi nh÷ng khÝa c¹nh cña ®êi sèng hµng th«ng qua ý thøc con ng­êi: trong khi trao ®æi s¶n phÈm, gi÷a ngµy, víi nh÷ng biÓu hiÖn x· héi cô thÓ cña sù ®èi kh¸ng giai ng­êi ta víi nhau ph¸t sinh ra nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt mµ thËm cÊp vèn cã cña nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt, víi kiÕn tróc th­îng chÝ ng­êi ta kh«ng biÕt ®ã lµ nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt x· héi), ― tÇng chÝnh trÞ t­ s¶n ®ang b¶o vÖ sù thèng trÞ cña giai cÊp t­ viÖc ph©n tÝch nh÷ng quan hÖ x· héi vËt chÊt khiÕn chóng ta cã b¶n, víi nh÷ng ý niÖm t­ s¶n vÒ tù do, b×nh ®¼ng, v. v. , víi thÓ nhËn thÊy ngay ®­îc tÝnh lÆp l¹i vµ tÝnh hîp quy luËt, vµ cã nh÷ng quan hÖ gia ®×nh t­ s¶n. B©y giê th× ta dÔ thÊy r»ng so thÓ ®em nh÷ng chÕ ®é cña c¸c n­íc kh¸c nhau kh¸i qu¸t l¹i s¸nh M¸c víi §¸c-uyn lµ hoµn toµn ®óng: bé "T­ b¶n" kh«ng thµnh mét kh¸i niÖm c¬ b¶n duy nhÊt lµ: h×nh th¸i x· héi. ChØ cã ph¶i lµ c¸i g× kh¸c mµ chÝnh lµ "mét sè t­ t­ëng cã tÝnh chÊt sù kh¸i qu¸t ®ã míi cho phÐp chuyÓn tõ viÖc m« t¶ (vµ tõ viÖc kh¸i qu¸t, g¾n liÒn hÕt søc chÆt chÏ víi nhau vµ tæng kÕt c¶ mét ®¸nh gi¸ theo quan ®iÓm lý t­ëng) nh÷ng hiÖn t­îng x· héi sang ®èng nh÷ng tµi liÖu cô thÓ to nh­ nói M«ng Bl¨ng". Vµ cã ai viÖc ph©n tÝch hiÖn t­îng ®ã mét c¸ch hÕt søc khoa häc ®Ó v¹ch ®äc bé "T­ b¶n" mµ kh«ng biÕt nhËn ra nh÷ng t­ t­ëng kh¸i ra, ch¼ng h¹n, chç ph©n biÖt gi÷a mét n­íc t­ b¶n chñ nghÜa nµy qu¸t ®ã th× nh­ vËy kh«ng ph¶i lµ lçi t¹i M¸c, v× ngay trong lêi víi mét n­íc t­ b¶n chñ nghÜa kh¸c, vµ ®Ó nghiªn cøu chç gièng tùa, nh­ chóng ta ®· thÊy, M¸c còng ®· l­u ý chóng ta ®Õn nh÷ng t­ t­ëng Êy råi. H¬n n÷a, mét sù so s¸nh nh­ thÕ kh«ng nhau gi÷a tÊt c¶ c¸c n­íc t­ b¶n chñ nghÜa ®ã. nh÷ng chØ ®óng vÒ mÆt ngoµi (mÆt nµy kh«ng hiÓu t¹i sao l¹i Sau cïng, thø ba lµ, cßn mét lý do kh¸c khiÕn gi¶ thuyÕt ®ã lµm cho «ng Mi-khai-lèp-xki ®Æc biÖt chó ý ®Õn) mµ ®óng c¶ vÒ lÇn ®Çu tiªn ®· t¹o ra kh¶ n¨ng cã mét khoa x· héi häc khoa häc, mÆt trong n÷a. NÕu §¸c-uyn ®· ®¸nh ®æ h¼n ®­îc quan ®ã lµ: chØ cã ®em quy nh÷ng quan hÖ x· héi vµo nh÷ng quan hÖ s¶n niÖm cho r»ng nh÷ng loµi ®éng vËt vµ thùc vËt lµ kh«ng cã xuÊt, vµ ®em quy nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt vµo tr×nh ®é cña nh÷ng liªn hÖ g× víi nhau c¶, lµ ngÉu nhiªn mµ cã, lµ do "Th­îng ®Õ lùc l­îng s¶n xuÊt th× ng­êi ta míi cã ®­îc mét c¬ së v÷ng ch¾c ®Ó t¹o ra" vµ lµ bÊt biÕn, vµ «ng lµ ng­êi ®Çu tiªn ®· lµm cho quan niÖm sù ph¸t triÓn cña nh÷ng h×nh th¸i x· héi lµ mét qu¸ tr×nh sinh vËt häc cã mét c¬ së hoµn toµn khoa häc b»ng c¸ch x¸c lÞch sö - tù nhiªn. Vµ dÜ nhiªn lµ kh«ng cã mét quan ®iÓm nh­ thÕ ®Þnh tÝnh biÕn dÞ vµ tÝnh kÕ thõa cña c¸c loµi, ― th× M¸c th× kh«ng thÓ cã mét khoa häc x· héi ®­îc. (Nh÷ng nhµ chñ còng thÕ, M¸c ®· ®¸nh ®æ h¼n ®­îc quan niÖm cho r»ng x· héi lµ mét tæ hîp cã tÝnh chÊt m¸y mãc gåm nh÷ng c¸ nh©n, * §­¬ng nhiªn, vÉn lµ nãi vÒ sù nhËn thøc nh÷ng quan hÖ x· héi , chø mét tæ hîp mµ nhµ cÇm quyÒn (hay lµ x· héi vµ chÝnh phñ kh«ng ph¶i nh÷ng quan hÖ nµo kh¸c. th× còng vËy) cã thÓ tuú ý biÕn ®æi theo ®ñ mäi kiÓu, mét
  17. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. N h÷ng "ng­êi b¹n d©n" lµ t hÕ nµo V . I. L ª - n i n 1 76 1 75 tæ hîp sinh ra vµ biÕn ho¸ mét c¸ch ngÉu nhiªn; vµ M¸c còng lµ r Ô cña nh÷ng lý luËn ®ã lµ ë nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt ng­êi ®Çu tiªn ®· lµm cho x· héi häc cã mét c¬ së khoa häc, nµo ®ã. b»ng c¸ch x¸c ®Þnh kh¸i niÖm coi h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi lµ ¤ng ta ®· ®äc cuèn "Sù khèn cïng cña triÕt häc" mµ kh«ng mét toµn bé nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh, b»ng c¸ch x¸c nhËn thÊy r»ng trong ®ã x· héi häc cña Pru-®«ng ®· ®­îc ph©n ®Þnh r»ng sù ph¸t triÓn cña nh÷ng h×nh th¸i ®ã lµ mét qu¸ tr×nh tÝch theo quan ®iÓm duy vËt chñ nghÜa; r»ng trong ®ã nh÷ng lÞch sö - tù nhiªn. nguyªn lý cña chñ nghÜa duy vËt ®· ®­îc lÊy lµm c¨n cø ®Ó phª HiÖn nay ― tõ khi bé "T­ b¶n" ra ®êi ― quan niÖm duy vËt ph¸n c¸ch gi¶i quyÕt do Pru-®«ng ®Ò ra cho c¸c vÊn ®Ò lÞch sö; lÞch sö kh«ng cßn lµ mét gi¶ thuyÕt n÷a, mµ lµ mét nguyªn lý r»ng nh÷ng lêi chØ dÉn cña b¶n th©n t¸c gi¶ vÒ nh÷ng nguån tµi ®· ®­îc chøng minh mét c¸ch khoa häc; vµ chõng nµo chóng ta liÖu cÇn ph¶i khai th¸c ®Ó t×m ra c¸ch gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ch­a t×m ra ®­îc mét c¸ch nµo kh¸c ®Ó gi¶i thÝch mét c¸ch khoa Êy, còng ®Òu nh»m vµo nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt. häc sù vËn hµnh vµ sù ph¸t triÓn cña mét h×nh th¸i x· héi nµo ¤ng ta ®· ®äc bé "T­ b¶n" mµ kh«ng thÊy r»ng «ng ta cã ®ã ― cña chÝnh mét h×nh th¸i x· héi, chø kh«ng ph¶i cña sinh tr­íc m¾t mét kiÓu mÉu vÒ sù ph©n tÝch khoa häc, theo ph­¬ng ho¹t cña mét n­íc hay mét d©n téc, hoÆc thËm chÝ cña mét giai ph¸p duy vËt, mét h×nh th¸i x· héi ― vµ l¹i lµ mét h×nh th¸i x· cÊp n÷a, v. v., ― mét c¸ch nµo kh¸c cã thÓ y hÖt nh­ chñ nghÜa héi phøc t¹p nhÊt ― mét kiÓu mÉu ®· ®­îc mäi ng­êi c«ng duy vËt, s¾p xÕp l¹i ®­îc nh÷ng "sù kiÖn h÷u quan" cho cã trËt nhËn vµ kh«ng ai v­ît næi. ThÕ lµ «ng ta v¾t ãc suy nghÜ vÒ vÊn tù, cã thÓ minh häa ®­îc mét c¸ch sinh ®éng mét h×nh th¸i ®Ò th©m thuý nµy: "M¸c ®· tr×nh bµy quan niÖm duy vËt lÞch sö nhÊt ®Þnh mµ l¹i gi¶i thÝch h×nh th¸i ®ã mét c¸ch hÕt søc khoa häc, ― th× chõng ®ã quan niÖm duy vËt lÞch sö vÉn cø lµ ®ång cña m×nh trong t¸c phÈm nµo nhØ?" nghÜa víi khoa häc x· héi. Chñ nghÜa duy vËt kh«ng ph¶i "chñ Phµm ai ®· ®äc M¸c ®Òu sÏ tr¶ lêi «ng ta b»ng mét c©u hái l¹i yÕu lµ mét quan niÖm khoa häc vÒ lÞch sö", nh­ «ng Mi-khai- nh­ sau: trong t¸c phÈm nµo, M¸c ®· kh«ng tr×nh bµy quan niÖm lèp-xki vÉn t­ëng, mµ lµ mét quan niÖm khoa häc duy nhÊt vÒ duy vËt lÞch sö cña m×nh? Nh­ng cã lÏ «ng Mi-khai-lèp-xki chØ biÕt lÞch sö. ®Õn nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu duy vËt chñ nghÜa cña M¸c, khi Vµ b©y giê th× c¸c b¹n cã thÓ t­ëng t­îng xem cã chuyÖn nµo mµ nh÷ng c«ng tr×nh nµy ®­îc s¾p xÕp theo ®óng sè thø tù nµo ®¸ng buån c­êi h¬n chuyÖn nµy: cã nh÷ng kÎ cã c¸i tµi lµ thÝch ®¸ng trong mét t¸c phÈm lÞch sö nguþ biÖn nµo ®ã cña mét ®äc xong Bé "T­ b¶n", ®· kh«ng t×m thÊy trong ®ã chñ nghÜa chµng Ca-rª-Ðp, d­íi c¸i môc: "Chñ nghÜa duy vËt kinh tÕ". duy vËt ®©u c¶! Chñ nghÜa duy vËt ë chç nµo nhØ? ― «ng Mi- Nh­ng ®iÒu tøc c­êi nhÊt lµ «ng Mi-khai-lèp-xki buéc téi khai-lèp-xki hái nh­ vËy víi mét th¸i ®é b¨n kho¨n thµnh thùc. M¸c lµ ®· kh«ng "xem xÐt l¹i" (sic!1)) tÊt c¶ nh÷ng lý thuyÕt ¤ng ta ®· ®äc "Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n" mµ kh«ng trø danh vÒ qu¸ tr×nh lÞch sö".ThËt lµ buån c­êi hÕt chç thÊy r»ng trong ®ã, nh÷ng chÕ ®é hiÖn t¹i ― chÕ ®é ph¸p nãi. VËy néi dung cña 9/10 nh÷ng lý thuyÕt ®ã lµ g×? Lµ lý, chÝnh trÞ, gia ®×nh, t«n gi¸o, triÕt häc ― ®Òu ®­îc gi¶i nh÷ng nghÞ luËn thuÇn tuý tiªn nghiÖm, gi¸o ®iÒu, trõu thÝch theo quan ®iÓm duy vËt chñ nghÜa; r»ng trong ®ã, ngay c¶ viÖc phª ph¸n nh÷ng lý luËn x· héi chñ nghÜa vµ céng s¶n chñ nghÜa còng nh»m t×m ra vµ ®· t×m ra r»ng nh÷ng gèc 1) ― nguyªn v¨n nh­ thÕ!
  18. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. N h÷ng "ng­êi b¹n d©n" lµ t hÕ nµo V . I. L ª - n i n 1 78 1 77 t­îng nh­: x· héi lµ g×? tiÕn bé lµ g×? v. v.. (T«i dông t©m lÊy biÕt gi¶i thÝch mét c¸ch chÝnh x¸c lÊy mét hiÖn t­îng t©m lý nh÷ng vÝ dô hîp t©m hîp tÝnh «ng Mi-khai-lèp-xki.) Nh­ng do nµo c¶, dï lµ mét hiÖn t­îng t©m lý ®¬n gi¶n nhÊt ®i n÷a), chÝnh ngay sù tån t¹i cña chóng, nh÷ng lý thuyÕt ®ã ®· lµ v« l¹i muèn buéc téi mét nhµ t©m lý häc khoa häc lµ kh«ng xem dông råi, v« dông do nh÷ng ph­¬ng ph¸p c¬ b¶n cña chóng, xÐt l¹i tÊt c¶ nh÷ng lý luËn trø danh vÒ linh hån. ¤ng ta, nhµ do c¸i tÝnh chÊt siªu h×nh hoµn toµn vµ dµy ®Æc cña chóng. V× t©m lý häc khoa häc ®ã, ®· b¸c bá nh÷ng lý luËn triÕt häc vÒ b¾t ®Çu b»ng viÖc hái xem x· héi lµ g× vµ tiÕn bé lµ g× th× nh­ linh hån vµ ®· trùc tiÕp b¾t tay th¼ng vµo nghiªn cøu b¶n thÓ thÕ lµ b¾t ®Çu tõ ®»ng ®u«i. NÕu «ng ch­a nghiªn cøu mét h×nh vËt chÊt cña nh÷ng hiÖn t­îng t©m lý ― nh÷ng qu¸ tr×nh th¸i x· héi nãi riªng nµo c¶, nÕu thËm chÝ «ng còng kh«ng biÕt thÇn kinh ― vµ do ®ã, ch¼ng h¹n, ®· ph©n tÝch vµ gi¶i thÝch x¸c ®Þnh kh¸i niÖm ®ã, còng kh«ng biÕt nghiªn cøu mét c¸ch ®­îc mét hay nh÷ng qu¸ tr×nh t©m lý nµo ®ã. ThÕ lµ nhµ t©m nghiªm chØnh nh÷ng sù kiÖn thùc tÕ, ph©n tÝch mét c¸ch kh¸ch lý häc siªu h×nh cña chóng ta ®äc vµ khen ngîi t¸c phÈm ®ã, ― quan nh÷ng quan hÖ x· héi, dï ®ã lµ nh÷ng quan hÖ nµo ®i n÷a nh÷ng qu¸ tr×nh ®­îc m« t¶ vµ nh÷ng sù kiÖn ®­îc nghiªn th× «ng lÊy ë ®©u ra c¸i kh¸i niÖm x· héi vµ kh¸i niÖm tiÕn bé cøu kh¸ ®Êy, ― nh­ng «ng ta vÉn ch­a lÊy lµm hµi lßng. H·y nãi chung? §ã lµ dÊu hiÖu râ rµng nhÊt cña siªu h×nh häc, xuÊt khoan, «ng ta kªu lªn nh­ vËy khi nghe thÊy mäi ng­êi ph¸t ®iÓm cña mäi khoa häc: chõng nµo ng­êi ta ch­a cã kh¶ chung quanh nãi ®Õn c¸i quan niÖm hoµn toµn míi cña nhµ n¨ng b¾t tay vµo nghiªn cøu nh÷ng sù kiÖn thùc tÕ th× ng­êi ta b¸c häc ®ã vÒ khoa t©m lý häc, vÒ ph­¬ng ph¸p ®Æc biÖt cña bao giê còng t¹o ra a priori1) nh÷ng lý thuyÕt chung lu«n lu«n khoa t©m lý häc khoa häc; h·y khoan, ― nhµ triÕt häc næi nãng lªn, ― t«i xin hái r»ng ph­¬ng ph¸p Êy ®­îc tr×nh bµy kh«ng mang l¹i kÕt qu¶ nµo c¶. Nhµ ho¸ häc siªu h×nh ch­a biÕt trong tr­íc t¸c nµo nhØ? H¸ ch¼ng ph¶i lµ trong tr­íc t¸c ph©n tÝch mét c¸ch cô thÓ nh÷ng qu¸ tr×nh ho¸ häc th× t¹o nµy, "chØ cã toµn lµ nh÷ng sù kiÖn" ®ã sao? Trong ®ã kh«ng ra mét lý luËn vÒ c¸i gäi lµ ¸i lùc ho¸ häc. Nhµ sinh vËt häc thÊy cã mét tý g× gäi lµ sù xem xÐt l¹i "tÊt c¶ nh÷ng lý luËn siªu h×nh th× bµn vÒ ®êi sèng vµ søc sèng. Nhµ t©m lý häc triÕt häc trø danh vÒ linh hån c¶". §ã lµ mét tr­íc t¸c hoµn siªu h×nh th× bµn vÒ linh hån. ë ® ©y, ngay ph­¬ng ph¸p toµn kh«ng t­¬ng øng! còng ®· v« lý råi. Ng­êi ta kh«ng thÓ nµo bµn vÒ linh hån mµ kh«ng gi¶i thÝch riªng nh÷ng qu¸ tr×nh t©m lý: ë ®©y, sù Bé "T­ b¶n" còng thÕ, cè nhiªn nã kh«ng ph¶i lµ mét tr­íc tiÕn bé chÝnh ph¶i lµ ë chç vøt bá nh÷ng lý luËn chung vµ t¸c thÝch hîp víi nhµ x· héi häc siªu h×nh lµ ng­êi kh«ng nhËn nh÷ng nghÞ luËn triÕt häc gi¶i thÝch linh hån lµ g×, vµ ph¶i thÊy sù v« dông cña nh÷ng nghÞ luËn tiªn nghiÖm nh»m gi¶i lµ ë chç biÕt ®Æt viÖc nghiªn cøu nh÷ng sù kiÖn ®Æc tr­ng thÝch x· héi lµ g×, vµ kh«ng hiÓu r»ng ®¸ng lÏ ph¶i nghiªn cøu cho nh÷ng qu¸ tr×nh t©m lý kh¸c, trªn mét c¬ së khoa häc. vµ gi¶i thÝch th× nh÷ng ph­¬ng ph¸p nh­ thÕ ®· chØ lµm c¸i viÖc Bëi vËy lêi buéc téi cña «ng Mi-khai-lèp-xki ch¼ng kh¸c g× lµ ®em luån vµo trong c¸i kh¸i niÖm x· héi, hoÆc lµ nh÷ng t­ viÖc nhµ t©m lý häc siªu h×nh suèt ®êi chuyªn viÕt nh÷ng t­ëng t­ s¶n cña mét th­¬ng nh©n Anh, hoÆc lµ nh÷ng lý t­ëng "t¸c phÈm nghiªn cøu" vÊn ®Ò linh hån lµ g×? (nh­ng kh«ng x· héi chñ nghÜa tiÓu thÞ d©n cña mét ng­êi thuéc ph¸i d©n chñ Nga, ― chØ cã thÕ th«i. Bëi vËy tÊt c¶ nh÷ng lý luËn lÞch sö  triÕt häc ®ã võa xuÊt hiÖn lµ ®· tan vì nh­ bong bãng xµ phßng; 1) ― mét c¸ch tiªn nghiÖm
  19. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. N h÷ng "ng­êi b¹n d©n" lµ t hÕ nµo V . I. L ª - n i n 1 80 1 79 nhiÒu l¾m th× nh÷ng lý luËn ®ã còng chØ lµ mét biÓu hiÖn cña sai sù thËt! Lý luËn ®ã chØ cã tham väng gi¶i thÝch chØ riªng tæ nh÷ng t­ t­ëng x· héi vµ cña nh÷ng quan hÖ x· héi ®­¬ng chøc x· héi t­ b¶n chñ nghÜa th«i, chø kh«ng gi¶i thÝch mét tæ thêi mµ th«i, chø kh«ng thÓ lµm cho ng­êi ta hiÓu thªm chøc nµo kh¸c c¶. NÕu viÖc dïng chñ nghÜa duy vËt ®Ó ph©n ®­îc mét tÝ nµo vÒ nh÷ng quan hÖ x· héi, dï ®ã lµ nh÷ng tÝch vµ gi¶i thÝch chØ riªng mét h×nh th¸i x· héi, ®· ®em ®Õn quan hÖ c¸ biÖt nh­ng rÊt hiÖn thùc (chø kh«ng ph¶i lµ nh÷ng kÕt qu¶ rùc rì ®Õn nh­ thÕ th× hoµn toµn tù nhiªn lµ chñ nh÷ng quan hÖ "phï hîp víi b¶n tÝnh con ng­êi"). B­íc tiÕn nghÜa duy vËt lÞch sö kh«ng cßn lµ mét gi¶ thuyÕt n÷a, mµ ®· vÜ ®¹i mµ M¸c ®· thùc hiÖn ®­îc trong lÜnh vùc ®ã, chÝnh lµ trë thµnh mét lý luËn ®· ®­îc kiÓm nghiÖm mét c¸ch khoa häc; ë chç «ng ®· vøt bá tÊt c¶ nh÷ng nghÞ luËn ®ã vÒ x· héi vµ hoµn toµn tù nhiªn lµ còng cÇn thiÕt ph¶i ®em ph­¬ng ph¸p ®ã vÒ tiÕn bé nãi chung, mµ ®· ph©n tÝch mét c¸ch khoa häc mét ¸p dông c¶ vµo nh÷ng h×nh th¸i x· héi kh¸c, dï cho nh÷ng x· héi vµ mét sù tiÕn bé nhÊt ®Þnh, tøc lµ: x· héi t­ b¶n chñ h×nh th¸i nµy ch­a ®­îc kinh qua mét sù nghiªn cøu cô thÓ ®Æc nghÜa vµ sù tiÕn bé t­ b¶n chñ nghÜa. ThÕ mµ «ng Mi-khai- biÖt nµo vµ mét sù ph©n tÝch tØ mØ nµo, ― còng y nh­ t­ t­ëng lèp-xki l¹i buéc téi M¸c lµ ®· b¾t ®Çu tõ ®Çu chø kh«ng ph¶i vÒ thuyÕt biÕn chñng, lµ thuyÕt ®· ®­îc mét sè kh¸ ®Çy ®ñ tõ ®»ng ®u«i, b¾t ®Çu b»ng viÖc ph©n tÝch nh÷ng sù kiÖn chø nh÷ng sù kiÖn chøng thùc, ®· ®­îc ¸p dông vµo toµn bé lÜnh kh«ng ph¶i b»ng nh÷ng kÕt luËn cuèi cïng, b¾t ®Çu b»ng vùc sinh vËt häc, tuy r»ng vÉn ch­a cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc chÝnh viÖc nghiªn cøu nh÷ng quan hÖ x· héi c¸ biÖt nhÊt ®Þnh x¸c sù biÕn ho¸ cña mét sè loµi ®éng vËt vµ thùc vËt. Vµ nÕu trong lÞch sö chø kh«ng ph¶i b»ng nh÷ng lý luËn chung thuyÕt biÕn chñng ®· kh«ng hÒ cã tham väng gi¶i thÝch "toµn chung vÒ b¶n chÊt cña nh÷ng quan hÖ x· héi Êy nãi chung! bé" lÞch sö h×nh thµnh cña c¸c loµi mµ chØ lµ ®Æt nh÷ng Vµ «ng ta hái: "vËy ®©u lµ t¸c phÈm t­¬ng øng?" ¤i, nhµ x· ph­¬ng ph¸p gi¶i thÝch Êy trªn mét c¬ së khoa häc th«i th× héi häc chñ quan rÊt mùc th«ng minh!! chñ nghÜa duy vËt lÞch sö còng thÕ, nã kh«ng bao giê cã tham väng gi¶i thÝch tÊt c¶, mµ chØ cã ý muèn v¹ch ra mét ph­¬ng NÕu nhµ triÕt häc chñ quan cña chóng ta chØ tá ra lóng ph¸p ― theo lêi cña M¸c ("T­ b¶n") ― "duy nhÊt khoa häc" ®Ó tóng kh«ng biÕt chñ nghÜa duy vËt ®· ®­îc chøng minh gi¶i thÝch lÞch sö 34. Qua ®ã, cã thÓ thÊy r»ng «ng Mi-khai-lèp- trong tr­íc t¸c nµo th× nh­ thÕ chØ tai h¹i cã mét nöa th«i. xki ®· dïng nh÷ng ph­¬ng ph¸p luËn chiÕn thËt lµ khÐo lÐo, Nh­ng «ng ta ― mÆc dï «ng ta ch¼ng t×m ë ®©u thÊy mét sù nghiªm tóc, nh· nhÆn biÕt bao, khi mµ tr­íc hÕt «ng xuyªn t¹c chøng minh nµo, hoÆc thËm chÝ còng kh«ng t×m thÊy mét sù M¸c b»ng c¸ch g¸n cho chñ nghÜa duy vËt lÞch sö lµ cã c¸i tr×nh bµy nµo vÒ quan niÖm duy vËt lÞch sö (hay cã lÏ chÝnh lµ tham väng v« lý muèn "gi¶i thÝch tÊt c¶", lµ ®· t×m ra "c¸i ch×a v× «ng ta kh«ng t×m thÊy) ― l¹i cø g¸n cho häc thuyÕt ®ã nh÷ng kho¸ cho tÊt c¶ c¸c æ kho¸ lÞch sö" (tham väng mµ dÜ nhiªn lµ tham väng mµ nã ch­a bao giê cã. TrÝch dÉn mét ®o¹n v¨n cña M¸c ®· b¸c bá ngay vµ b¸c bá b»ng mét giäng chua cay Bl«-x¬ nãi r»ng M¸c ®· ®Ò x­íng ra mét quan ®iÓm hoµn toµn trong "th­"35 cña «ng nãi vÒ nh÷ng bµi b¸o cña Mi-khai-lèp- míi vÒ lÞch sö, «ng ta tuyªn bè kh«ng chót ng­îng ngïng r»ng xki); råi sau ®ã Mi-khai-lèp-xki l¹i chÕ giÔu nh÷ng tham lý luËn ®ã tù cho lµ "®· gi¶i thÝch ®­îc cho nh©n lo¹i hiÓu väng mµ chÝnh «ng ta ®· bÞa ra, vµ cuèi cïng, khi dÉn ra mét qu¸ khø cña m×nh", ®· gi¶i thÝch ®­îc "toµn bé (sic!!?) qu¸ khø c¸ch chÝnh x¸c nh÷ng ý kiÕn cña ¡ng-ghen, ― chÝnh x¸c lµ v× cña nh©n lo¹i", v.v.. Nh­ng tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã lµ hoµn toµn
  20. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. N h÷ng "ng­êi b¹n d©n" lµ t hÕ nµo V . I. L ª - n i n 1 82 1 81 lÇn nµy «ng ta ®­a ra mét ®o¹n trÝch dÉn chø kh«ng ph¶i mét ThËt lµ lêi phª ph¸n thó vÞ! ¡ng-ghen nãi r»ng nh÷ng nhËn thøc cña m×nh vµ cña M¸c vÒ "lÞch sö" kinh tÕ h·y cßn thiÕu sãt, c©u l­îc thuËt, ― nãi r»ng khoa kinh tÕ chÝnh trÞ, theo quan vµ v× thÕ mµ hai «ng kh«ng xuÊt b¶n tr­íc t¸c triÕt häc - lÞch sö niÖm cña nh÷ng ng­êi duy vËt chñ nghÜa, th× "cßn ph¶i ®­îc "chung chung" ®ã cña m×nh. ¤ng Mi-khai-lèp-xki l¹i gi¶i thÝch s¸ng t¹o ra", r»ng "tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu mµ chóng t«i ®· thu nhËn chÖch ®i lµ nh÷ng nhËn thøc cña M¸c vµ ¡ng-ghen h·y cßn ®­îc cña khoa ®ã ®Òu chØ giíi h¹n" ë lÞch sö cña x· héi t­ b¶n chñ nghÜa mµ th«i36 , ― «ng ta kÕt luËn r»ng "nh÷ng ch÷ ®ã ®· ch­a ®ñ ®Ó lµm "mét viÖc nh­ thÕ", tøc lµ ch­a ®ñ ®Ó ®Ò ra "nh÷ng ®iÓm c¬ b¶n cña chñ nghÜa x· héi khoa häc", nghÜa lµ lµm cho ph¹m vi ho¹t ®éng cña chñ nghÜa duy vËt kinh tÕ hÕt ch­a ®ñ ®Ó tiÕn hµnh phª ph¸n mét c¸ch khoa häc chÕ ®é t­ søc bÞ thu hÑp l¹i"! Ph¶i lµ nh÷ng kÎ cùc kú ng©y th¬ hay cùc kú s¶n nh­ trong "Tuyªn ng«n". Gi÷a hai ®iÒu, tÊt ph¶i lµ mét: tù phô míi tr«ng mong r»ng nh÷ng m¸nh khoÐ nh­ thÕ cã thÓ hoÆc lµ «ng Mi-khai-lèp-xki kh«ng hiÓu ®­îc sù kh¸c nhau lät qua ®­îc m¾t ng­êi ta! Tr­íc hÕt xuyªn t¹c M¸c, sau ®ã nãi gi÷a ý ®Þnh muèn kh¸i qu¸t toµn bé triÕt häc vÒ lÞch sö víi ý huyªn thuyªn vÒ nh÷ng ®iÒu tù m×nh bÞa ®Æt ra, råi th× dÉn ®Þnh muèn gi¶i thÝch mét c¸ch khoa häc chÕ ®é t­ s¶n; hoÆc lµ chøng mét c¸ch chÝnh x¸c mét sè ý kiÕn, ― ®Ó råi b©y giê tr©ng «ng ta cho r»ng M¸c vµ ¡ng-ghen kh«ng cã ®ñ nhËn thøc ®Ó tr¸o tuyªn bè r»ng nh÷ng t­ t­ëng ®ã thu hÑp ph¹m vi ho¹t phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ. Vµ nÕu lµ tr­êng hîp sau th× ®éng cña chñ nghÜa duy vËt kinh tÕ! «ng ta qu¶ lµ rÊt ¸c v× kh«ng cho chóng ta biÕt lý do cña sù C¸i trß ®ã cña «ng Mi-khai-lèp-xki thuéc lo¹i nµo vµ phÈm thiÕu sãt ®ã, còng nh­ kh«ng cho biÕt nh÷ng ®iÒu söa ®æi vµ bæ chÊt cña nã ra sao, ®iÒu ®ã cã thÓ thÊy râ qua vÝ dô sau ®©y: sung cña «ng ta. ViÖc M¸c vµ ¡ng-ghen quyÕt ®Þnh kh«ng xuÊt "M¸c ch­a hÒ chøng minh nh÷ng c¸i ®ã ë chç nµo c¶" ― nghÜa b¶n tr­íc t¸c triÕt häc  lÞch sö vµ tËp trung toµn lùc vµo viÖc lµ ch­a chøng minh nh÷ng c¬ së lý luËn cña chñ nghÜa duy ph©n tÝch mét c¸ch khoa häc chØ riªng mét tæ chøc x· héi th«i, vËt kinh tÕ, ― « ng Mi-khai-lèp-xki tuyªn bè nh­ vËy. "Qu¶ viÖc ®ã chØ nãi lªn th¸i ®é ch©n thùc rÊt cao cña hai «ng trong thËt lµ M¸c ®· dù ®Þnh cïng ¡ng-ghen viÕt mét tr­íc t¸c lÞch vÊn ®Ò khoa häc. ViÖc «ng Mi-khai-lèp-xki quyÕt ®Þnh chÕ giÔu sö - triÕt häc vµ triÕt häc  lÞch sö, vµ thËm chÝ còng ®· viÕt c¸i ®iÒu mµ chÝnh «ng nãi thªm th¾t vµo cho r»ng M¸c vµ ¡ng- xong råi (1845 - 1846), nh­ng cuèn ®ã ch­a hÒ ®­îc xuÊt b¶n. ghen ®· tr×nh bµy quan ®iÓm cña hai «ng vµ ®ång thêi còng ®· ¡ng-ghen nãi: "PhÇn thø nhÊt cña tr­íc t¸c ®ã37 lµ mét b¶n tù nhËn r»ng nhËn thøc cña hai «ng ch­a ®ñ ®Ó x©y dùng tr×nh bµy vÒ quan niÖm duy vËt lÞch sö, sù tr×nh bµy ®ã chØ nh÷ng quan ®iÓm ®ã, ― viÖc ®ã lµ thuéc nh÷ng thñ ®o¹n luËn chøng tá r»ng nh÷ng nhËn thøc cña chóng t«i vÒ lÞch sö kinh chiÕn chøng tá r»ng «ng ta kh«ng th«ng minh vµ còng kh«ng tÕ håi Êy vÉn cßn thiÕu sãt ®Õn møc nµo". Nh­ vËy ― «ng Mi- biÕt lÞch sù lµ g×. khai-lèp-xki kÕt luËn ― nh÷ng ®iÓm c¬ b¶n cña "chñ nghÜa x· Mét vÝ dô kh¸c, «ng Mi-khai-lèp-xki nãi: "¡ng-ghen héi khoa häc" vµ cña lý luËn vÒ chñ nghÜa duy vËt kinh tÕ ®· alter ego1) cña M¸c, ®· lµm nhiÒu h¬n ®Ó luËn chøng cho ®­îc ph¸t hiÖn ra, råi ®­îc tr×nh bµy trong "Tuyªn ng«n" chñ nghÜa duy vËt kinh tÕ, víi t­ c¸ch lµ mét lý luËn vÒ trong thêi kú mµ, theo chÝnh ngay sù thó nhËn cña mét trong hai t¸c gi¶, nh÷ng nhËn thøc cña hä h·y cßn ch­a ®ñ ®Ó lµm mét viÖc nh­ thÕ". 1)  c ¸i t«i thø hai, ng­êi b¹n t©m phóc
nguon tai.lieu . vn
Chính trị học Báo chí - Truyền thông Xã hội học Giáo dục học Tâm lý học Lịch sử - Văn hoá Triết học Ngôn ngữ học Thư viện thông tin Văn học nước ngoài Ngư nghiệp Hành chính - Pháp luật Địa lý - Địa danh Văn học Việt nam Lịch sử Đảng CNXH - KH Tư Tưởng HCM Ngụ ngôn - Cổ tích Ca dao - Tục ngữ Hoá học Sinh học Y khoa - Dược Kinh tế học