1. Trang Chủ
  2. Triết học
  3. [Triết Học] Triết Học Lenin - Học Thuyết Marx tập 1 phần 11

[Triết Học] Triết Học Lenin - Học Thuyết Marx tập 1 phần 11

Tham khảo tài liệu '[triết học] triết học lenin - học thuyết marx tập 1 phần 11', khoa học xã hội, chính trị - triết học phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 8 25 8 26 B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi Struve, P. Zur Beurteilung der kapitalistische Entwicklung Rußlands. ― Z ur Wohnungsfrage . Zweite Hälfte 1872 - Januar 1873. ― 406 - 407. In: Sozialpolitisch

Thể loại Tài liệu miễn phí Triết học

Số trang 29

Ngày tạo 8/29/2018 8:26:47 PM +00:00

Loại tệp PDF

Kích thước

Tên tệp

Tải [Triết Học] Triết Học Lenin - Học Thuyết Mar... (.pdf)

Xem mẫu

  1. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 8 25 8 26 B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi Struve, P. Zur Beurteilung der kapitalistische Entwicklung Rußlands. ― Z ur Wohnungsfrage . Zweite Hälfte 1872 - Januar 1873. ― 406 - 407. In: "Sozialpolitische Centralblatt", Berlin, 1893, N 1, 2. Oktober, S. 1 Goethe, J. - W. Zahme Xenien. ― 331. - 3. ― 345, 346, 347, 394, 395, 399 - 401, 413, 414 - 418, 517, 596. Hourwich, I. A. The ec«nmics of the russian village. New York, 1892. VI, 182 p. ― 283, 322 - 323. Kautsky, K. Karl Marx's Ökonomische Lehren. ― 154 - 155. Marx, K. Der achtzehnte Brumaire des Louis Bonaparte. 3-te Aufl. Hamburg, Meßiner, 1885. VI, 108 S. ― 542, 549 - 551, 558, 588 - 589. ― Der Bürgekrieg in Frankreich. Adresse des Generalrats der Inter- nationalen Arbeiter ― Assoziation an alle Mitglieder in Europa und den Vereinigten Staaten. Neuer Abdruck. Leipzig, Genossenschaft- buchdruckerei, 1876. 56 S. ― 549 - 550. *― D as Kapital. Kritik der politischen Ökonomie. Bd. I. Buch I: Der Produktionsprozeß des Kapitals. 2-te Aufl. Hamburg, Meßiner, 1872. 830 S. ― 114 - 115, 205 - 208, 547, 611 - 612, 622. *― D as Kapital. Kritik der politischen Ökonomie. Bd. II. Buch II: Der Produktionsprozeß des Kapitals. Hrsg. von F. Engels. Hamburg, Meßiner, 1885. XXVII, 526 S. ― 100 - 101, 122, 574 - 575. *― Das Kapital. Kritik der politischen Ökonomie. Bd. III. Buch III: Der Produktionsprozeß des Kapitals. Hrsg. von F. Engels. Hamburg, Meßiner, 1894. IV, 422 S. ― 646. ― Vorwort zur 2-te Auflage [ der Arbeit: "Der achtzehnte Brumaire des Louis Bonaparte"], 23. Juni 1869. ― 558 - 559. Mayer, S. Die soziale Frage in Wien. Studie eines Arbeitgebers. Wien, Becksche Universitätsbuchhandlung, 1871. XIV, 32 S. ― 193 - 194. Proudhon, P.-J. Revolution sociale, demontrÐe par le coup d'Ðtat. ― 558. Rousseau, J.-J. Du Contract social; ou, Principes du droit politique. ― 161 - 162 Simmel, G. Über soziale Differezierung. Soziologische und psychologische Untersuchungen. Leipzig, Duncker & Humblot, 1890. VII, 147 S. ― 345, 346, 347, 394, 395, 399 - 401, 413, 414 - 418, 517, 596.
  2. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 8 27 8 28 B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi ¡ng-ghen (Engels), Phri-®rÝch (1820 - 1895) ― mét trong nh÷ng ng­êi B¶n chØ dÉn tªn ng­êi s¸ng lËp ra chñ nghÜa céng s¶n khoa häc, l·nh tô vµ ng­êi thÇy cña giai cÊp v« s¶n quèc tÕ, b¹n vµ chiÕn h÷u cña C. M¸c (vÒ tiÓu sö cña «ng, xem bµi cña V. I. Lª-nin "Phri-®rÝch ¡ng-ghen", Toµn tËp, A¡ tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 2, tr. 1 - 14). ― 123, 171 - 178, 187, ¸c-xª-ni-Ðp, C. I. (1789 - 1865) ― nhµ ®Þa lý, nhµ sö häc vµ nhµ thèng kª, tõ 192 - 193, 196 - 198, 203 - 210, 216 - 218, 221, 406, 530, 546 - 551, 586. 1819 lµ gi¸o s­ Tr­êng ®¹i häc tæng hîp Pª-tÐc-bua, tõ 1836 lµ viÖn sÜ B ViÖn hµn l©m khoa häc Pª-tÐc-bua. Trong nh÷ng n¨m 1835 - 1853, «ng ®· l·nh ®¹o c«ng t¸c thèng kª ë n­íc Nga; d­íi sù l·nh ®¹o cña «ng, Ba-ra-nèp, N. M. (1836 - 1901) ― tØnh tr­ëng tØnh Ni-gi¬-ni Nèp-g«-rèt c¸c uû ban thèng kª cÊp tØnh ®· ®­îc thµnh lËp. ¤ng lµ mét trong tõ 1882 ®Õn 1897; trë thµnh mét kÎ ®éc ®o¸n khÐt tiÕng trong nh÷ng ng­êi s¸ng lËp ra Héi ®Þa lý Nga (1845). ¸c-xª-ni-Ðp lµ t¸c gi¶ nh÷ng n¨m ®ãi kÐm 1891 - 1892. Do bÞ V. G. C«-r«-len-c« v¹ch mÆt nªn tªn cña Ba-ra-nèp ®· trë thµnh danh tõ chung ®Ó chØ c¸c quan cña nhiÒu t¸c phÈm trong lÜnh vùc thèng kª, ®Þa lý vµ lÞch sö. Trong th¸i thó ®Þa ph­¬ng. ― 332. c¸c t¸c phÈm cña m×nh "Ph¸c ho¹ vÒ thèng kª cña nhµ n­íc Nga" Bi-xm¸c (Bismarck), èt-t« £-®u-a Lª-«-p«n (1815 - 1898) ― nhµ ho¹t (1818 - 1819) vµ "L­îc kh¶o thèng kª vÒ n­íc Nga" (1848), lÇn ®Çu tiªn ®éng quèc gia vµ nhµ ngo¹i giao cña Phæ vµ §øc; thñ t­íng ®Çu «ng ®· t×m c¸ch luËn chøng khoa häc vÒ viÖc ph©n vïng n­íc Nga. tiªn cña §Õ quèc §øc, ®­îc mÖnh danh lµ "thñ t­íng s¾t thÐp". T¸c phÈm "Kh¸i qu¸t ®Þa lý phæ th«ng" c«ng bè 1818 ®· ®­îc t¸i b¶n N¨m 1862 lµ thñ t­íng kiªm bé tr­ëng Bé ngo¹i giao Phæ. Môc 20 lÇn vµ nã lµ mét trong nh÷ng s¸ch gi¸o khoa ®Þa lý phæ cËp nhÊt ®Ých c¬ b¶n cña Bi-xm¸c lµ dïng "m¸u vµ s¾t thÐp" ®Ó thèng nhÊt trong suèt 30 n¨m. Nh÷ng t¸c phÈm cña ¸c-xª-ni-Ðp rÊt phong phó vÒ c¸c quèc gia §øc nhá, riªng lÎ, vµ thµnh lËp mét ®Õ quèc §øc tµi liÖu thùc tÕ, nh÷ng t¸c phÈm Êy ®· ®ãng vai trß quan träng trong thèng nhÊt d­íi quyÒn l·nh ®¹o cña n­íc Phæ gioong-ke. Th¸ng viÖc h×nh thµnh bé m«n ®Þa lý kinh tÕ ë n­íc Nga. ― 603. Giªng 1871, Bi-xm¸c gi÷ chøc thñ t­íng cña §Õ quèc §øc. Tõ 1871 An-ne-xki, N. Ph. (1843 - 1912) ― nhµ chÝnh luËn vµ nhµ thèng kª kinh ®Õn 1890, y ®· ®iÒu khiÓn toµn bé chÝnh s¸ch ®èi néi vµ ®èi ngo¹i tÕ, nhµ ho¹t ®éng cã tªn tuæi cña phong trµo d©n tuý - tù do chñ cña n­íc §øc nh»m phôc vô cho lîi Ých cña bän ®Þa chñ - gioong- nghÜa. Trong thêi gian chØ ®¹o c«ng t¸c thèng kª cña Héi ®ång ®Þa ke, ®ång thêi cè søc ®¶m b¶o mét sù liªn minh gi÷a tÇng líp gioong-ke víi giai cÊp ®¹i t­ s¶n. ph­¬ng tØnh Ca-dan vµ tØnh Ni-gi¬-ni vµ Nèp-g«-rèt trong nh÷ng §¹o luËt ®Æc biÖt do y ban hµnh n¨m 1878 nh»m chèng l¹i n¨m 80 - 90 thÕ kû XIX, «ng ®· gi÷ mét vai trß quan träng trong nh÷ng ng­êi x· héi chñ nghÜa, ®· kh«ng bãp chÕt ®­îc phong trµo viÖc tæ chøc c«ng t¸c thèng kª cña c¸c héi ®ång ®Þa ph­¬ng ë Nga. c«ng nh©n, do ®ã Bi-xm¸c ®µnh ®­a ra mét ch­¬ng tr×nh mÞ d©n vÒ D­íi sù chØ ®¹o vµ biªn tËp cña «ng, nhiÒu c«ng tr×nh thèng kª viÖc th¶o ra mét bé luËt x· héi, thi hµnh c¸c ®¹o luËt vÒ chÕ ®é b¶o ®· ®­îc xuÊt b¶n. ¤ng ®· céng t¸c víi c¸c t¹p chÝ "Sù nghiÖp", hiÓm b¾t buéc ®èi víi mét sè lo¹i c«ng nh©n. Song c¸i ©m m­u lµm "Ký sù n­íc nhµ"; tham gia vµo ban biªn tËp cña t¹p chÝ d©n tuý - tan r· phong trµo c«ng nh©n b»ng nh÷ng sù bè thÝ th¶m h¹i Êy ®· tù do chñ nghÜa "cña c¶i n­íc Nga". Trong kho¶ng thêi gian 1904 - bÞ thÊt b¹i. Th¸ng Ba 1890 y ®· tõ chøc. ― 326 - 327. 1905, «ng lµ mét trong nh÷ng ng­êi l·nh ®¹o "Héi liªn hiÖp gi¶i Bl«-x¬ (Blos), Vin-hem (1849 - 1927) ― nhµ sö häc vµ nhµ chÝnh luËn phãng" cña ph¸i t­ s¶n - tù do chñ nghÜa. N¨m 1906, «ng lµ mét tiÓu t­ s¶n §øc, ®¹i biÓu c¸nh h÷u cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc. trong nh÷ng ng­êi tæ chøc vµ l·nh ®¹o ®¶ng cña "nh÷ng ng­êi x· Trong nh÷ng n¨m 1872 - 1874, lµ mét trong nh÷ng biªn tËp viªn héi chñ nghÜa nh©n d©n", ®¶ng nµy lµ mét ®¶ng tiÓu t­ s¶n gÇn gòi cña b¸o "Der Volksstaat" ("Nhµ n­íc nh©n d©n") cña ®¶ng d©n chñ - víi ph¸i d©n chñ - lËp hiÕn, vµ gåm nh÷ng ng­êi ®· t¸ch khái c¸nh x· héi. Trong nh÷ng n¨m 1877 - 1878 vµ tõ 1890, lµ thµnh viªn cña h÷u cña ®¶ng x· héi chñ nghÜa - c¸ch m¹ng. Trong nh÷ng n¨m ®oµn nghÞ sÜ d©n chñ - x· héi trong quèc héi §øc. M¸c vµ ¡ng- cuèi ®êi, «ng ®· tõ bá ho¹t ®éng chÝnh trÞ. ― 257, 314. ghen ®· nghiªm kh¾c phª ph¸n chÝnh s¸ch c¬ héi chñ nghÜa cña
  3. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 8 29 8 30 B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi Bl«-x¬. Bl«-x¬ viÕt nh÷ng t¸c phÈm næi tiÕng vÒ lÞch sö cuéc c¸ch ®· kÞch liÖt phª ph¸n c¸c quan ®iÓm cña Ca-blu-cèp. N¨m 1917, Ca- m¹ng Ph¸p 1789 vµ vÒ lÞch sö cuéc c¸ch m¹ng §øc 1848. blu-cèp tham gia Ban ruéng ®Êt trung ­¬ng thuéc ChÝnh phñ l©m Trong nh÷ng n¨m 1918 - 1920, Bl«-x¬ lµ thñ t­íng chÝnh phñ xø thêi. Sau C¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M­êi vÜ ®¹i, «ng lµm VuyÕc-tem-bÐc; chÝnh phñ nµy ®­îc mÖnh danh lµ ®Ém m¸u v× viÖc ë Côc thèng kª trung ­¬ng, lµm c«ng t¸c gi¶ng d¹y vµ viÕt ®µn ¸p nh÷ng ng­êi céng s¶n. VÒ sau Bl«-x¬ ®· rêi khái vò ®µi s¸ch. Nh÷ng t¸c phÈm chÝnh cña «ng lµ: "VÊn ®Ò c«ng nh©n trong chÝnh trÞ. ― 170, 193. n«ng nghiÖp" (1884), "Nh÷ng bµi gi¶ng vÒ kinh tÕ n«ng nghiÖp" Brai-t¬ (Bright), Gi«n (1811 - 1889) ― nhµ ho¹t ®éng t­ s¶n Anh, chñ (1897), "VÒ nh÷ng ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ n«ng d©n ë x­ëng, mét trong nh÷ng l·nh tô cña phong trµo mËu dÞch tù do vµ Nga" (1899), "ChÝnh trÞ kinh tÕ häc" (1918) v. v.. ― 306 - 307, 447. lµ ng­êi s¸ng lËp ra "Héi ®Êu tranh chèng c¸c ®¹o luËt vÒ lóa m×" Ca-rª-Ðp, N. I. (1850 - 1931) ― nhµ sö häc vµ nhµ chÝnh luËn t­ s¶n - tù (tøc lµ chèng viÖc ®¸nh thuÕ cao lóa m× nhËp khÈu). Brai-t¬ ®· c«ng do chñ nghÜa; mét trong nh÷ng ®¹i biÓu cña tr­êng ph¸i chñ quan kÝch mét c¸ch mÞ d©n bän quý téc vµ tá ra lµ ng­êi b¶o vÖ lîi Ých trong x· héi häc, mét nhµ chiÕt trung duy t©m. Tõ 1879, lµ gi¸o s­ cña quÇn chóng nh©n d©n, ®ång thêi l¹i ñng hé sù liªn minh gi÷a Tr­êng ®¹i häc tæng hîp V¸c-sa-va, sau ®ã lµ gi¸o s­ Tr­êng ®¹i giai cÊp t­ s¶n vµ giai cÊp quý téc, chèng l¹i viÖc ban hµnh ®¹o luËt häc tæng hîp Pª-tÐc-bua. Tõ 1905, lµ ®¶ng viªn ®¶ng d©n chñ - lËp rót ng¾n ngµy lao ®éng vµ chèng nh÷ng yªu s¸ch kh¸c cña c«ng hiÕn. Tõ nh÷ng n¨m 90 thÕ kû XIX, «ng ta ®Êu tranh gay g¾t chèng nh©n. Tõ cuèi nh÷ng n¨m 60 thÕ kû XIX, Brai-t¬ lµ mét trong l¹i chñ nghÜa M¸c. ¤ng lµ t¸c gi¶ cña rÊt nhiÒu t¸c phÈm, trong ®ã nh÷ng thñ lÜnh cña ®¶ng tù do chñ nghÜa, ®· gi÷ nhiÒu chøc bé cã gi¸ trÞ nhÊt lµ c¸c t¸c phÈm viÕt vÒ lÞch sö giai cÊp n«ng d©n Ph¸p: tr­ëng trong c¸c néi c¸c cña ph¸i tù do. ― 622. "N«ng d©n vµ vÊn ®Ò n«ng d©n ë n­íc Ph¸p trong 25 n¨m cuèi thÕ Bu-rª-nin, V. P. (1841 - 1926) ― nhµ chÝnh luËn kiªm nhµ v¨n ph¶n kû XVIII" (1879) ― t¸c phÈm nµy ®­îc M¸c ®¸nh gi¸ tèt; "Kh¸i luËn ®éng. Tõ 1876, y tham gia vµo bé biªn tËp b¸o "Thêi míi", cÇm ®Çu lÞch sö n«ng d©n Ph¸p" (1881). ¤ng còng ®· viÕt mét sè t¸c phÈm vÒ nhãm v¨n sÜ viÕt thuª thuéc ph¸i "Thêi míi". V. I. Lª-nin th­êng lÞch sö Ba-lan. TËp gi¸o tr×nh "LÞch sö T©y ¢u thêi cËn ®¹i" (7 tËp) dïng tªn cña Bu-rª-nin ®Ó chØ nh÷ng ph­¬ng ph¸p luËn chiÕn (1892 - 1917) cña «ng rÊt næi tiÕng. N¨m 1910, «ng ®­îc bÇu lµm viÖn kh«ng trung thùc. ― 185, 189, 224, 229, 344. sÜ th«ng tÊn cña ViÖn hµn l©m khoa häc Pª-tÐc-bua, n¨m 1929 lµ viÖn C sÜ danh dù cña ViÖn hµn l©m khoa häc Liªn-x«. ― 167. Ca-r­-sÐp, N. A. ( 1855 - 1905) ― nhµ kinh tÕ häc vµ nhµ thèng kª, nhµ C.T. ― xem Lª-nin, V. I. ho¹t ®éng cña héi ®ång ®Þa ph­¬ng. Tõ 1891, lµ gi¸o s­ Tr­êng Ca-blu-cèp, N. A. (1849 - 1919) ― nhµ kinh tÕ häc vµ nhµ thèng kª, ®¹i häc tæng hîp I-u-ri-Ðp (T¸c-tu), vÒ sau lµ gi¸o s­ Tr­êng ®¹i gi¸o s­ Tr­êng ®¹i häc tæng hîp M¸t-xc¬-va. Tõ 1885 ®Õn 1907, häc n«ng nghiÖp M¸t-xc¬-va. ¤ng lµ t¸c gi¶ cña nhiÒu t¸c phÈm l·nh ®¹o phßng thèng kª cña Héi ®ång ®Þa ph­¬ng tØnh M¸t-xc¬- kinh tÕ, thèng kª vµ cña nhiÒu bµi t¹p chÝ. LuËn ¸n tiÕn sÜ cña va. D­íi sù l·nh ®¹o cña «ng, ng­êi ta ®· so¹n ra nh÷ng "TËp tµi «ng, xuÊt b¶n n¨m 1892, nhan ®Ò "T×nh h×nh n«ng d©n thuª ruéng liÖu thèng kª vÒ tØnh M¸t-xc¬-va" (1877 - 1879). ¤ng ®· céng t¸c ®Êt kh«ng ph¶i phÇn ruéng ®­îc chia" lµ tËp II cña t¸c phÈm víi mét sè b¸o vµ t¹p chÝ. Trong c¸c t¸c phÈm vÒ kinh tÕ vµ thèng "KÕt qu¶ nghiªn cøu kinh tÕ vÒ n­íc Nga, c¨n cø vµo nh÷ng sè kª cña m×nh, «ng ®· nªu lªn t­ t­ëng vÒ sù "æn ®Þnh" cña nÒn liÖu thèng kª cña c¸c héi ®ång ®Þa ph­¬ng". ¤ng ®· céng t¸c víi kinh tÕ tiÓu n«ng, ®· b¶o vÖ c«ng x· n«ng th«n, coi ®ã lµ mét h×nh b¸o "Tin tøc n­íc Nga" vµ c¸c t¹p chÝ "Héi ®ång ®Þa ph­¬ng", "Cña thøc tuång nh­ cã kh¶ n¨ng lµm cho giai cÊp n«ng d©n khái bÞ c¶i n­íc Nga" v. v.. C¸c t¸c phÈm cña Ca-r­-sÐp chñ yÕu bµn vÒ c¸c ph©n ho¸. ¤ng chèng l¹i chñ nghÜa M¸c c¶ vÒ vÊn ®Ò vai trß vµ ý vÊn ®Ò kinh tÕ trong n«ng d©n ë Nga. Trong c¸c t¸c phÈm ®ã ®· nghÜa cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp, tuyªn truyÒn cho t­ t­ëng hßa tËp hîp rÊt nhiÒu tµi liÖu thèng kª. Ca-r­-sÐp t¸n thµnh quan ®iÓm b×nh giai cÊp. Trong mét lo¹t t¸c phÈm cña m×nh, ®Æc biÖt lµ trong cña ph¸i d©n tuý - tù do chñ nghÜa, «ng ñng hé chÕ ®é chiÕm h÷u t¸c phÈm "Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t­ b¶n ë Nga", V. I. Lª-nin ruéng ®Êt cña c«ng x·, nh÷ng ¸c-ten theo nghÒ nghiÖp vµ c¸c hîp
  4. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 8 31 8 32 B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi t ¸c x· kh¸c. Trong nhiÒu t¸c phÈm vµ bµi ph¸t biÓu cña m×nh, V. I. Ngay tr­íc lóc næ ra cuéc chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt Cau- Lª-nin ®· nghiªm kh¾c phª ph¸n vµ bãc trÇn thùc chÊt t­ s¶n cña xky ®· trë thµnh mét phÇn tö thuéc ph¸i gi÷a, mµ sau khi chiÕn nh÷ng quan ®iÓm d©n tuý cña Ca-r­-sÐp. ― 4, 17, 19, 23, 298, 318 - tranh bïng næ, Cau-xky lµ phÇn tö x· héi - s«-vanh. Cau-xky lµ t¸c 319, 320 - 321, 614. gi¶ cña thuyÕt chñ nghÜa siªu ®Õ quèc, thùc chÊt ph¶n ®éng cña Cau-xky (Kautsky), C¸c-l¬ (1854 - 1938) ― mét trong nh÷ng nhµ lý thuyÕt nµy ®· ®­îc Lª-nin bãc trÇn trong c¸c t¸c phÈm "Sù ph¸ s¶n luËn vµ l·nh tô cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc vµ cña Quèc tÕ II, cña Quèc tÕ II" (1915), "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña ban ®Çu lµ ng­êi m¸c-xÝt, sau ph¶n béi l¹i chñ nghÜa M¸c, nhµ t­ chñ nghÜa t­ b¶n" (1916) vµ nh÷ng t¸c phÈm kh¸c. Sau C¸ch m¹ng t­ëng cña ph¸i gi÷a; lµ ng­êi lËp ra chñ nghÜa Cau-xky, mét trong th¸ng M­êi, Cau-xky c«ng khai chèng l¹i cuéc c¸ch m¹ng v« s¶n nh÷ng trµo l­u c¬ héi chñ nghÜa trong phong trµo c«ng nh©n. Tõ vµ nÒn chuyªn chÝnh v« s¶n, chèng l¹i ChÝnh quyÒn x«-viÕt. 1874, Cau-xky b¾t ®Çu tham gia phong trµo x· héi chñ nghÜa. Håi Trong c¸c t¸c phÈm cña m×nh: "Nhµ n­íc vµ c¸ch m¹ng" (1917), ®ã, quan ®iÓm cña Cau-xky lµ mét sù hçn hîp gi÷a chñ nghÜa L¸t- "C¸ch m¹ng v« s¶n vµ tªn ph¶n béi Cau-xky" (1918) vµ mét sè t¸c xan, chñ nghÜa Man-tuýt míi vµ chñ nghÜa v« chÝnh phñ. N¨m phÈm kh¸c, V. I. Lª-nin ®· kÞch liÖt phª ph¸n c¸c häc thuyÕt cña 1881, Cau-xky lµm quen víi C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen vµ do ¶nh chñ nghÜa Cau-xky. V¹ch râ mèi nguy c¬ do chñ nghÜa Cau-xky h­ëng cña hai «ng nªn Cau-xky theo chñ nghÜa M¸c, song ngay mang l¹i, V. I. Lª-nin ®· viÕt: "Giai cÊp c«ng nh©n kh«ng thÓ lµm trong thêi kú Êy, Cau-xky ®· tá ra dao ®éng vµ ng¶ nghiªng vÒ trßn vai trß c¸ch m¹ng thÕ giíi cña m×nh, nÕu kh«ng tiÕn hµnh ®Êu phÝa chñ nghÜa c¬ héi, v× vËy C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen nhiÒu lÇn tranh th¼ng tay chèng sù ph¶n béi ®ã, lËp tr­êng thiÕu b¶n lÜnh, phª ph¸n gay g¾t Cau-xky. Trong nh÷ng n¨m 80 - 90 thÕ kû XIX, th¸i ®é bî ®ì ®èi víi chñ nghÜa c¬ héi vµ sù tÇm th­êng ho¸ chñ Cau-xky ®· viÕt mét sè t¸c phÈm lý luËn vµ lÞch sö vÒ c¸c vÊn ®Ò riªng lÎ trong häc thuyÕt m¸c-xÝt: "Häc thuyÕt kinh tÕ cña C¸c nghÜa M¸c mét c¸ch ch­a tõng thÊy trªn lÜnh vùc lý luËn" (Toµn M¸c", "VÊn ®Ò ruéng ®Êt", v. v., nh÷ng t¸c phÈm nµy ®· lµm cho tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 26, tr. 324; tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt «ng ta rÊt cã tiÕng. Lª-nin viÕt: "Qua nhiÒu t¸c phÈm cña Cau-xky, b¶n Sù thËt, Hµ-néi, in lÇn thø nhÊt, 1963, t. 21, tr. 362). ― 155, 187, chóng ta biÕt r»ng «ng ta ®· biÕt tá ra lµ mét nhµ sö häc m¸c-xÝt, 193, 333, 410. r»ng nh÷ng t¸c phÈm nh­ vËy cña «ng ta m·i m·i sÏ lµ tµi s¶n cña C«-r«-len-c«, X. A. ― nhµ kinh tÕ häc vµ nhµ thèng kª, lµm viÖc trong Bé giai cÊp v« s¶n, mÆc dï vÒ sau «ng ta ®· trë thµnh mét tªn ph¶n tµi s¶n quèc gia, vÒ sau ®¶m nhiÖm nh÷ng nhiÖm vô ®Æc biÖt bªn béi" (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 37, tr. 278; tiÕng c¹nh viªn thanh tra quèc gia. Tõ 1889 ®Õn 1892, theo sù uû nhiÖm ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, in lÇn thø nhÊt, 1963, t. 28, tr. cña Bé tµi s¶n quèc gia, «ng viÕt quyÓn "Lao ®éng lµm thuª tù do 342). Vµo nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XX, trong thêi kú phong trµo c¸ch trong c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n vµ sù di chuyÓn c«ng nh©n, nh©n m¹ng ph¸t triÓn réng r·i, Cau-xky ®· chèng l¹i cuéc ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n vµ c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa. Trong viÖc ®iÓm qua t×nh h×nh n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp cña phÇn n­íc cuèn s¸ch máng "Con ®­êng giµnh chÝnh quyÒn" (1909), Cau-xky Nga thuéc ch©u ¢u vÒ mÆt thèng kª - kinh tÕ" (1892), ®· ®­îc Bé thõa nhËn r»ng thêi ®¹i c¸ch m¹ng ®· ®Õn, nh­ng ngay c¶ trong n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp n«ng th«n xuÊt b¶n. ― 403 - 405. cuèn s¸ch Êy, ― cuèn s¸ch chuyªn ph©n tÝch vÊn ®Ò "c¸ch m¹ng C«-xÝch, A . I. (sinh n¨m 1833) ― t Ønh tr­ëng tØnh Xa-ra-tèp trong chÝnh trÞ" ― Cau-xky còng ®· hoµn toµn kh«ng ®Ò cËp g× ®Õn vÊn nh÷ng n¨m 1877 - 1891. ― 332. ®Ò nhµ n­íc. "TÊt c¶ nh÷ng sù l¶ng tr¸nh vÊn ®Ò, tÊt c¶ nh÷ng sù Cri-ven-c«, X. N. (1847 - 1906) ― nhµ chÝnh luËn, ®¹i biÓu cña ph¸i im lÆng vµ nh÷ng sù lËp lê Êy ®· ®­a ®Õn kÕt qu¶ lµ hoµn toµn d©n tuý - tù do chñ nghÜa, t¸c gi¶ c¸c t¸c phÈm: "Bµn vÒ nh÷ng nhµ nh¶y sang chñ nghÜa c¬ héi" (V. I. Lª-nin, Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt trÝ thøc ®¬n ®éc" (1893), "Nh÷ng bøc th­ viÕt trong lóc ®i ®­êng" b¶n lÇn thø 5, t. 33, tr. 453; tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, (1894), "Bµn vÒ nh÷ng nhu cÇu cña nÒn c«ng nghiÖp nh©n d©n" in lÇn thø nhÊt, 1963, t. 25, tr. 555). (1894) v. v.; lµ céng t¸c viªn cña t¹p chÝ "Ký sù n­íc nhµ", mét
  5. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 8 33 8 34 B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi t rong nh÷ng biªn tËp viªn cña t¹p chÝ d©n tuý - tù do chñ nghÜa phÈm chÝnh cña Dim-men lµ: "Sù ph©n ho¸ x· héi" (1890), "Nh÷ng "Cña c¶i n­íc Nga", sau lµ biªn tËp viªn b¸o "Ng­êi con cña Tæ vÊn ®Ò vÒ triÕt häc lÞch sö" (1892), "X· héi häc" (1908) v. v.. ― 540. quèc", mét tê b¸o theo xu h­íng t­ s¶n - tù do chñ nghÜa. Trong D«m-b¸c-t¬ (Sombart), VÐc-ne (1863 - 1941) ― nhµ kinh tÕ häc t­ s¶n c¸c t¸c phÈm cña m×nh, Cri-ven-c« ®· tuyªn truyÒn sù tho¶ hiÖp tÇm th­êng ng­êi §øc, mét trong nh÷ng nhµ t­ t­ëng chñ yÕu cña víi chÕ ®é Nga hoµng, xo¸ nhßa sù ®èi kh¸ng giai cÊp vµ sù bãc lét chñ nghÜa ®Õ quèc §øc. Lµ gi¸o s­ Tr­êng ®¹i häc tæng hîp Bre- nh©n d©n lao ®éng, phñ nhËn con ®­êng ph¸t triÓn t­ b¶n chñ xlau, sau ®ã chuyÓn sang Tr­êng ®¹i häc tæng hîp BÐc-lanh. Lóc nghÜa ë Nga. Nh÷ng quan ®iÓm cña Cri-ven-c« ®· bÞ V. I. Lª-nin b¾t ®Çu ho¹t ®éng, D«m-b¸c-t¬ lµ mét nhµ t­ t­ëng tiªu biÓu cña phª ph¸n nghiªm kh¾c vµ vÒ sau còng bÞ G. V. Plª-kha-nèp phª "chñ nghÜa x· héi - tù do, chñ nghÜa ®­îc phñ qua mét líp s¬n ph¸n trong t¸c phÈm cña «ng nhan ®Ò "Bµn vÒ sù ph¸t triÓn cña m¸c-xÝt" (V. I. Lª-nin, Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 21, quan ®iÓm nhÊt nguyªn vÒ lÞch sö" (1895). ― 153, 248, 253 - 356, 394, tr. 301). VÒ sau trë thµnh kÎ thï c«ng khai cña chñ nghÜa M¸c, miªu 404, 407, 453, 495. t¶ chñ nghÜa t­ b¶n nh­ lµ mét hÖ thèng kinh tÕ c©n ®èi, m­u toan b¸c bá häc thuyÕt vÒ gi¸ trÞ lao ®éng cña M¸c, phñ nhËn häc thuyÕt D ®Êu tranh giai cÊp, phñ nhËn sù tÝch tô t­ b¶n vµ häc thuyÕt vÒ sù Di-be, N. I. (1844 - 1888) ― nhµ kinh tÕ häc, nhµ chÝnh luËn Nga, gi¸o bÇn cïng. Trong nh÷ng n¨m cuèi ®êi, y ng¶ theo lËp tr­êng cña s­ khoa kinh tÕ chÝnh trÞ vµ khoa thèng kª cña Tr­êng ®¹i häc tæng chñ nghÜa ph¸t-xÝt vµ ca tông chÕ ®é HÝt-le. Nh÷ng t¸c phÈm chÝnh hîp Ki-Ðp, trong nh÷ng n¨m 80 thÕ kû XIX, ®· céng t¸c víi mét sè cña D«m-b¸c-t¬ lµ: "Chñ nghÜa x· héi vµ phong trµo x· héi trong t¹p chÝ cña ph¸i cÊp tiÕn vµ ph¸i tù do. N¨m 1881, trong thêi gian thÕ kû XIX" (1896), "Chñ nghÜa t­ b¶n hiÖn ®¹i" (1902). ― 551 - 552. sèng ë Lu©n-®«n, víi môc ®Ých nghiªn cøu khoa häc, «ng ®· lµm § quen víi C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Di-be lµ mét trong nh÷ng ng­êi ®Çu tiªn ë Nga ®· truyÒn b¸ vµ tuyªn truyÒn nh÷ng t¸c phÈm kinh §a-ni-en-x«n, N. Ph. (N.― «n, Nic.― «n, Ni-c«-lai― «n, ― «n) (1844 - tÕ cña C. M¸c; «ng kh«ng chØ cè g¾ng tr×nh bµy nh÷ng t­ t­ëng cña 1918) ― nhµ v¨n kiªm nhµ kinh tÕ häc Nga, mét trong nh÷ng nhµ bé "T­ b¶n", mµ cßn b¶o vÖ häc thuyÕt kinh tÕ cña C. M¸c trong t­ t­ëng cña ph¸i d©n tuý - tù do chñ nghÜa trong nh÷ng n¨m 80 - cuéc ®Êu tranh chèng l¹i "c¸c nhµ phª ph¸n" M¸c. 90 thÕ kû XIX; trong ho¹t ®éng chÝnh trÞ, «ng ®· ph¶n ¸nh qu¸ Song Di-be ®· hiÓu chñ nghÜa M¸c mét c¸ch phiÕn diÖn; ®iÒu xa tr×nh chuyÓn biÕn cña ph¸i d©n tuý tõ chç ho¹t ®éng c¸ch m¹ng l¹ ®èi víi «ng lµ mÆt phª ph¸n vµ c¸ch m¹ng trong häc thuyÕt cña chèng l¹i chÕ ®é Nga hoµng ®Õn chç tho¶ hiÖp víi chÕ ®é ®ã. M¸c. N¨m 1871, «ng viÕt xong luËn v¨n "Lý luËn cña §. Ri-c¸c-®« Trong nh÷ng n¨m 60 - 70 thÕ kû XIX, §a-ni-en-x«n cã quan hÖ víi vÒ gi¸ trÞ vµ t­ b¶n, víi nh÷ng sù bæ sung vµ gi¶i thÝch sau nµy", c¸c nhãm thanh niªn trÝ thøc b×nh d©n c¸ch m¹ng. §Çu n¨m 1870, luËn v¨n Êy ®· ®­îc C. M¸c khen ngîi trong lêi b¹t viÕt cho lÇn «ng bÞ b¾t. §a-ni-en-x«n ®· hoµn thµnh b¶n dÞch ®Çu tiªn bé "T­ xuÊt b¶n thø hai cña tËp I bé "T­ b¶n". Sau khi ®· ®­îc biªn so¹n b¶n" cña C. M¸c ra tiÕng Nga, ng­êi b¾t ®Çu b¶n dÞch nµy lµ G. A. l¹i vµ bæ sung, n¨m 1885 t¸c phÈm nµy cña Di-be ®· ®­îc t¸i b¶n L«-pa-tin. Trong khi dÞch bé "T­ b¶n", «ng cã trao ®æi th­ víi C. víi nhan ®Ò: "§a-vÝt Ri-c¸c-®« vµ C¸c M¸c víi nh÷ng c«ng tr×nh M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, trong nh÷ng bøc th­ ®ã «ng cã ®Ò cËp ®Õn nghiªn cøu cña hai «ng trong lÜnh vùc kinh tÕ - x· héi". C¸c t¸c c¶ nh÷ng vÊn ®Ò ph¸t triÓn kinh tÕ cña n­íc Nga. Song «ng ®· phÈm: "Lý luËn kinh tÕ cña M¸c" (in trªn t¹p chÝ "TrÝ thøc" vµ "Lêi kh«ng hiÓu ®­îc thùc chÊt cña chñ nghÜa M¸c, vµ vÒ sau §a-ni- nãi", trong nh÷ng n¨m 1876 - 1878), "Kh¸i luËn vÒ nÒn kinh tÕ en-x«n ®· chèng l¹i chñ nghÜa M¸c. N¨m 1893, «ng cho xuÊt nguyªn thuû" (1883), v. v., cña «ng còng rÊt næi tiÕng. ― 270. b¶n quyÓn "L­îc kh¶o vÒ kinh tÕ x· héi ë n­íc ta sau c¶i c¸ch", Dim-men (Simmel), Gioãc-gi¬ (1858 - 1918) ― nhµ triÕt häc vµ x· héi quyÓn nµy cïng víi nh÷ng t¸c phÈm cña V. P. V«-r«n-txèp, lµ sù häc §øc, thuéc ph¸i duy t©m, m«n ®å cña Can-t¬. Gi¸o s­ c¸c luËn chøng kinh tÕ chñ yÕu cña ph¸i d©n tuý - tù do chñ nghÜa. Tr­êng ®¹i häc tæng hîp BÐc-lanh vµ Xt¬-ra-xbua. Nh÷ng t¸c
  6. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 8 35 8 36 B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi cña d©n chóng" (1893) cña §ª-men-chi-Ðp cã mét ý nghÜa lín lao vÒ Trong hµng lo¹t t¸c phÈm cña m×nh, V. I. Lª-nin ®· kÞch liÖt phª mÆt chÝnh trÞ - x· héi. Trong t¸c phÈm nµy, «ng ®· b¸c bá nh÷ng lêi ph¸n §a-ni-en-x«n vµ hoµn toµn bãc trÇn thùc chÊt c¸c quan ®iÓm kh¼ng ®Þnh gi¶ dèi cña ph¸i d©n tuý cho r»ng giai cÊp c«ng nh©n ph¶n ®éng cña «ng. ― 115 - 116, 118, 126, 142 - 144, 265, 298, c«ng x­ëng kh«ng tån t¹i ë n­íc Nga, vµ chøng minh r»ng ®¹i c«ng 345,348, 394 - 398, 400 - 401, 403, 405, 408, 413 - 418, 447, 517, 554, nghiÖp c¬ khÝ ë n­íc Nga vµ c¶ ë c¸c n­íc t­ b¶n ph­¬ng T©y tÊt 589 - 590, 596, 610 - 613, 615, 618 - 619, 620 - 627, 632, 634 - 635, 639, yÕu ph¶i t¸ch ng­êi c«ng nh©n ra khái ®ång ruéng. ¤ng còng ®· 643 - 645, 647, 658. chøng minh sù bãc lét thËm tÖ cña bän t­ b¶n ®èi víi c«ng nh©n, t¸c §¸c-uyn (Darwin), S¸c-l¬ - R«-bít (1809 - 1882) ― nhµ b¸c häc Anh vÜ ®¹i, h¹i cña nh÷ng ®iÒu kiÖn lao ®éng cùc khæ ®èi víi søc khoÎ cña c«ng ng­êi s¸ng lËp ra sinh vËt häc duy vËt vµ häc thuyÕt tiÕn ho¸ vÒ nguån nh©n vµ gia ®×nh hä d­íi chÕ ®é t­ b¶n chñ nghÜa. ― 260 - 261. gèc c¸c loµi. C¨n cø vµo nh÷ng tµi liÖu phong phó cña khoa häc tù §uy-rinh (Dühring), ¥-giª-ni (1833 - 1921) ― nhµ triÕt häc vµ nhµ kinh nhiªn, lÇn ®Çu tiªn, §¸c-uyn ®· ®Æt c¬ së cho lý luËn vÒ sù ph¸t triÓn tÕ häc ng­êi §øc. Quan ®iÓm triÕt häc cña §uy-rinh lµ mét sù hçn cña giíi sinh vËt, «ng ®· chøng minh r»ng sù ph¸t triÓn cña thÕ giíi hîp cã tÝnh chÊt chiÕt trung gi÷a chñ nghÜa thùc chøng, chñ nghÜa h÷u c¬ diÔn ra theo con ®­êng tõ nh÷ng h×nh thøc Ýt phøc t¹p ®Õn duy vËt siªu h×nh vµ chñ nghÜa duy t©m. Quan ®iÓm kh«ng t­ëng nh÷ng h×nh thøc phøc t¹p h¬n; r»ng sù xuÊt hiÖn cña nh÷ng h×nh thøc ph¶n ®éng cña «ng ta vÒ nÒn kinh tÕ "céng ®ång" ®· lý t­ëng ho¸ míi, còng nh­ sù mÊt ®i cña nh÷ng h×nh thøc cò, ®Òu lµ kÕt qu¶ cña sù c¸c h×nh thøc nöa n«ng n« cña nÒn kinh tÕ Phæ. Nh÷ng quan ®iÓm ph¸t triÓn lÞch sö - tù nhiªn. T­ t­ëng chñ ®¹o cña lý luËn §¸c-uyn lµ cã h¹i vµ lÉn lén cña §uy-rinh vÒ c¸c vÊn ®Ò triÕt häc, chÝnh trÞ häc thuyÕt vÒ nguån gèc c¸c loµi qua con ®­êng ®µo th¶i tù nhiªn vµ kinh tÕ häc vµ vÒ chñ nghÜa x· héi ®· ®­îc mét sè ng­êi trong ®µo th¶i nh©n t¹o, do «ng nªu ra. §¸c-uyn ®· kh¼ng ®Þnh r»ng ®Æc §¶ng d©n chñ - x· héi §øc ñng hé, ®ã lµ mèi nguy lín ®èi víi mét ®iÓm cña nh÷ng c¬ thÓ sèng lµ tÝnh biÕn dÞ, tÝnh di truyÒn vµ nh÷ng ®¶ng ch­a ®­îc cñng cè. Do ®ã trong t¸c phÈm "Chèng §uy-rinh. biÕn ®æi cã lîi cho ®éng vËt hay thùc vËt trong cuéc ®Êu tranh sinh tån ¤ng ¥-giª-ni §uy-rinh ®¶o lén khoa häc" (1877 - 1878), ¡ng-ghen cña chóng, nh÷ng biÕn ®æi nµy ®­îc cñng cè, tÝch tô, ®­îc di truyÒn ®· chèng l¹i §uy-rinh vµ phª ph¸n nh÷ng quan ®iÓm cña «ng ta. l¹i cho thÕ hÖ sau vµ quyÕt ®Þnh sù xuÊt hiÖn c¸c loµi ®éng vËt vµ thùc Trong t¸c phÈm "Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª vËt míi. ¤ng ®· tr×nh bµy nh÷ng nguyªn t¾c vµ luËn chøng c¬ b¶n cña ph¸n" (1909) vµ trong mét sè t¸c phÈm kh¸c cña m×nh, Lª-nin ®· häc thuyÕt ®ã trong quyÓn "Nguån gèc c¸c loµi" (1859). ý nghÜa cña nhiÒu lÇn phª ph¸n quan ®iÓm chiÕt trung cña §uy-rinh. häc thuyÕt §¸c-uyn vµ t¸c phÈm cña «ng ®· ®­îc M¸c ®¸nh gi¸ cao; Ng­êi viÕt: trong t¸c phÈm nµy, "lÇn ®Çu tiªn §¸c-uyn kh«ng nh÷ng Nh÷ng t¸c phÈm chñ yÕu cña §uy-rinh lµ: "Gi¸o tr×nh triÕt häc" ®· gi¸ng mét ®ßn chÝ m¹ng vµo "môc ®Ých luËn" trong khoa häc tù (1875), "LÞch sö cã tÝnh chÊt phª ph¸n cña nÒn kinh tÕ d©n téc vµ cña nhiªn mµ cßn lµm s¸ng tá, b»ng thùc nghiÖm, néi dung hîp lý cña chñ nghÜa x· héi" (1871), "Gi¸o tr×nh kinh tÕ d©n téc vµ kinh tÕ x· khoa häc ®ã" (C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Nh÷ng bøc th­ chän läc, tiÕng héi" (1873). ― 175, 196, 198, 199, 203 - 207, 209 - 210, 217 - 218, 224. Nga, 1953, tr. 121). ― 154, 165, 174. E §ª-men-chi-Ðp, £. M. (1850 - 1918) ― b¸c sÜ vµ nhµ thèng kª, nhµ ho¹t Ðc-m«-lèp, A. X. (1846 - 1917) ― bé tr­ëng Bé n«ng nghiÖp vµ tµi s¶n ®éng x· héi tiÕn bé, mét trong nh÷ng nhµ b¸c häc ®Çu tiªn cña quèc gia tõ 1894 ®Õn 1905, sau ®ã lµ uû viªn Héi ®ång quèc gia, lµ n­íc Nga ®· nghiªn cøu vÊn ®Ò thèng kª lao ®éng vµ thèng kª y ng­êi ®¹i diÖn cho lîi Ých cña bän ®Þa chñ - chñ n«. §· viÕt mét sè tÕ. Theo sù uû th¸c cña Héi ®ång ®Þa ph­¬ng tØnh M¸t-xc¬-va, t¸c phÈm vÒ c¸c vÊn ®Ò n«ng nghiÖp. N¨m 1892, cho xuÊt b¶n «ng ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra t×nh h×nh vÖ sinh cña mét lo¹t c«ng quyÓn "MÊt mïa vµ tai n¹n cña nh©n d©n", trong ®ã y ®· m­u toan x­ëng vµ nhµ m¸y ë tØnh M¸t-xc¬-va trong nh÷ng n¨m 1879 - bµo ch÷a cho chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp cña chÝnh phñ. ― 350, 370. 1885, ®· m« t¶ chi tiÕt nh÷ng ®iÒu kiÖn lao ®éng cùc khæ cña c«ng En-ghen-h¸c, A. N. (1832 - 1893) ― nhµ chÝnh luËn, nhµ d©n tuý, næi tiÕng nh©n, t×nh tr¹ng Êy ®· ®­îc ph¸t hiÖn do kÕt qu¶ cña cuéc ®iÒu tra do ho¹t ®éng trong lÜnh vùc canh n«ng vµ x· héi cña «ng vµ nhê ®ã. T¸c phÈm "C«ng x­ëng ®· ®em l¹i g× cho d©n chóng vµ lÊy g×
  7. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 8 37 8 38 B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi mét nhµ t­ t­ëng lçi l¹c, ®· tiÕn s¸t ®Õn chñ nghÜa duy vËt biÖn cuéc thÝ nghiÖm cña «ng trong viÖc tæ chøc ph­¬ng ph¸p kinh doanh chøng vµ ®· dõng l¹i tr­íc chñ nghÜa duy vËt lÞch sö. Th¸ng Giªng hîp lý trong ®iÒn trang cña m×nh ë lµng Ba-ti-sª-v«, thuéc tØnh Xm«- 1847, v× bÞ chÝnh phñ Nga hoµng truy n· nªn «ng ®· ra n­íc ngoµi. len-xc¬. Trong t¸c phÈm "Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t­ b¶n ë Nga" Lóc ®Çu, «ng sèng ë Pa-ri, Ni-x¬, ®Õn n¨m 1852 th× sang Lu©n-®«n, (ch­¬ng III, p VI), V. I. Lª-nin ®· nhËn ®Þnh vÒ ®iÒn trang cña En- ë ®ã «ng thµnh lËp mét nhµ in Nga vµ xuÊt b¶n nh÷ng b¸o chÝ tù ghen-h¸c; qua vÝ dô vÒ ®iÒn trang Êy, Lª-nin ®· v¹ch râ toµn bé tÝnh do cña Nga ë n­íc ngoµi. Sau khi in mét sè truyÒn ®¬n c¸ch m¹ng, chÊt kh«ng t­ëng cña nh÷ng lý luËn d©n tuý. En-ghen-h¸c lµ t¸c gi¶ nh÷ng tËp s¸ch nhá vµ bµi b¸o, n¨m 1855, «ng xuÊt b¶n tËp san v¨n cña nh÷ng bøc th­ "Tõ chèn th«n quª" (xuÊt b¶n thµnh s¸ch riªng nghÖ: "Sao b¾c cùc"; tõ n¨m 1857, «ng cïng víi N. P. ¤-ga-rÐp xuÊt n¨m 1882) trong t¹p chÝ "Ký sù n­íc nhµ" vµ lµ t¸c gi¶ cña nhiÒu t¸c b¶n tËp san "C¸i chu«ng". Do kh«ng hiÓu ®­îc thùc chÊt d©n chñ - phÈm viÕt vÒ c¸c vÊn ®Ò n«ng nghiÖp; «ng cßn lµ chñ bót cña "T¹p t­ s¶n cña phong trµo n¨m 1848 vµ cña chñ nghÜa x· héi tr­íc M¸c, chÝ hãa häc" ®Çu tiªn cña n­íc Nga (1859 - 1860). ― 357. nªn GhÐc-txen còng kh«ng thÓ hiÓu ®­îc b¶n chÊt t­ s¶n cña cuéc c¸ch m¹ng Nga, «ng tá ra dao ®éng gi÷a chñ nghÜa d©n chñ vµ chñ G nghÜa tù do. Trong nh÷ng n¨m 60, GhÐc-txen kiªn quyÕt rêi bá chñ Gan-va-ni (Galvani), Lu-i-gi (1737 - 1798) ― nhµ gi¶i phÉu vµ sinh lý häc nghÜa tù do vµ ®øng h¼n vÒ phÝa lùc l­îng d©n chñ c¸ch m¹ng, ng­êi ý, mét trong nh÷ng ng­êi s¸ng lËp ra häc thuyÕt vÒ ®iÖn, "«ng ®· h­íng vÒ Quèc tÕ céng s¶n, vÒ Quèc tÕ do M¸c l·nh ®¹o" kh¼ng ®Þnh r»ng trong c¬ thÓ sinh vËt cã dßng ®iÖn. Nh÷ng thÝ (V. I. Lª-nin, Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 21, tr. 257). nghiÖm cña Gan-va-ni ®· gãp phÇn vµo viÖc ph¸t hiÖn ra dßng ®iÖn Trong bøc th­ göi cho ¤-ga-rÐp, «ng ®· hoan nghªnh viÖc dÞch Gan-va-ni trong vËt lý, ph¸t hiÖn nµy cã t¸c dông lín ®èi víi sù ph¸t nh÷ng t¸c phÈm cña M¸c ra tiÕng Nga. triÓn cña khoa häc tù nhiªn vµ kü thuËt. Nh÷ng thÝ nghiÖm Êy ®· më V. I. Lª-nin ®· ®¸nh gi¸ vai trß cña GhÐc-txen trong lÞch sö cña ®Çu cho m«n ®iÖn sinh lý häc. T¸c phÈm chÝnh cña Gan-va-ni lµ phong trµo gi¶i phãng ë Nga, qua bµi "Kû niÖm GhÐc-txen" (1912). "LuËn v¨n vÒ dßng ®iÖn trong sù vËn ®éng cña c¬" (1791). ― 195. ― 333, 336 - 337, 345. GhÐc-txen, A . I. (1812 - 1870) ― nhµ d©n chñ - c¸ch m¹ng vÜ ®¹i Nga, Giu-cèp-xki, I-u. G. (1822 - 1907) ― nhµ kinh tÕ häc vµ nhµ chÝnh luËn t­ s¶n. §· viÕt bµi cho t¹p chÝ "Ng­êi ®­¬ng thêi", "TruyÒn tin nhµ triÕt häc duy vËt, nhµ chÝnh luËn vµ nhµ v¨n, ng­êi s¸ng lËp ra ch©u ¢u", lµ mét trong nh÷ng biªn tËp viªn cña t¹p chÝ "Vò trô". chñ nghÜa x· héi "Nga". GhÐc-txen tham gia phong trµo gi¶i phãng Trong c¸c t¸c phÈm cña m×nh, «ng ®· cè søc kÕt hîp mét c¸ch chiÕt víi t­ c¸ch lµ mét nhµ c¸ch m¹ng quý téc, mét ng­êi tiÕp tôc trung c¸c häc thuyÕt kinh tÕ kh¸c nhau. Vèn lµ kÎ thï cña m«n truyÒn thèng cña nh÷ng "ng­êi th¸ng Ch¹p". Thêi kú 1829 - 1833, kinh tÕ chÝnh trÞ m¸c-xÝt, nªn n¨m 1877, Giu-cèp-xki ®· ®¨ng trªn trong lóc cßn häc Tr­êng ®¹i häc tæng hîp M¸t-xc¬-va, «ng lµ t¹p chÝ "TruyÒn tin ch©u ¢u", sè 9, bµi "C¸c M¸c vµ bé "T­ b¶n" cña ng­êi ®øng ®Çu nhãm nh÷ng thanh niªn tiªn tiÕn, cã chÝ h­íng «ng", trong ®ã cã nh÷ng lêi h»n häc c«ng kÝch chñ nghÜa M¸c. Bµi c¸ch m¹ng, nh÷ng thanh niªn nµy ®· nghiªn cøu nh÷ng häc thuyÕt b¸o ®· g©y nªn mét cuéc tranh luËn s«i næi ë n­íc Nga chung vÒ chÝnh trÞ vµ lý luËn cña c¸c nhµ t­ t­ëng c¸ch m¹ng thÕ kû XVIII quanh bé "T­ b¶n". N. Mi-khai-lèp-xki ®· ph¸t biÓu qua bµi "C¸c vµ cña c¸c nhµ x· héi chñ nghÜa kh«ng t­ëng. N¨m 1834, «ng bÞ M¸c tr­íc sù ph¸n xÐt cña «ng I-u. Giu-cèp-xki" ®¨ng trªn t¹p chÝ b¾t cïng víi c¸c thµnh viªn kh¸c, vµ n¨m 1835 bÞ ®µy ë PÐc-m¬, "Ký sù n­íc nhµ", sè 10, th¸ng M­êi 1877. Bµi b¸o nµy lµ lý do ®Ó sau ë Vi-¸t-ca, ë Vla-®i-mia vµ ë Nèp-g«-rèt. N¨m 1842, sau khi C. M¸c göi bøc th­ næi tiÕng cho bé biªn tËp t¹p chÝ "Ký sù n­íc ®i ®µy vÒ, «ng sèng ë M¸t-xc¬-va. C¸c t¸c phÈm triÕt häc: "Th¸i nhµ" (C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Nh÷ng bøc th­ chän läc, tiÕng Nga, ®é hêi hît trong khoa häc" (1842 - 1843) vµ "Nh÷ng bøc th­ bµn 1953, tr. 313 - 316). V. I. Lª-nin gäi Giu-cèp-xki lµ nhµ kinh tÕ häc vÒ viÖc nghiªn cøu giíi tù nhiªn" (1844 - 1846) do «ng viÕt vµo "t­ s¶n tÇm th­êng". ― 156, 205, 211. thêi gian nµy ®· ®ãng mét vai trß quan träng trong viÖc ph¸t triÓn Gl¸t-xt«n (Gladstone), Uy-li-am - I-o¸c (1809 - 1898) ― nhµ ho¹t ®éng triÕt häc duy vËt ë n­íc Nga. V. I. Lª-nin ®¸nh gi¸ GhÐc-txen lµ chÝnh trÞ vµ nhµ ho¹t ®éng quèc gia cña Anh, thñ lÜnh ph¸i tù do.
  8. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 8 39 8 40 B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi Gri-g«-ri-Ðp, V. N. (1852 - 1925) ― nhµ thèng kª, nhµ kinh tÕ häc vµ nhµ Tõ 1859, Gl¸t-xt«n lµ bé tr­ëng tµi chÝnh trong néi c¸c cña ph¸i tù do chñ nghÜa cña Pan-mÐc-xt¬n; vÒ sau ®· tham gia tÊt c¶ c¸c chÝnh ho¹t ®éng x· héi thuéc ph¸i d©n tuý. Do tham gia ho¹t ®éng c¸ch phñ cña ph¸i tù do chñ nghÜa; tõ 1868, l·nh ®¹o néi c¸c tù do chñ m¹ng nªn ®· bÞ ®i ®µy mÊy lÇn. Tõ 1886 ®Õn 1917, lµm viÖc ë phßng nghÜa trong nhiÒu n¨m. Lµ mét nhµ chÝnh trÞ khÐo lÐo, mét diÔn gi¶ thèng kª thuéc Toµ thÞ chÝnh thµnh phè M¸t-xc¬-va. T¸c phÈm ®Çu cã tµi, y ®· dïng tÊt c¶ mäi thñ ®o¹n mÞ d©n vÒ chÝnh trÞ vµ nh÷ng tiªn cña «ng, ― viÕt trong khi bÞ ®i ®µy ë Ni-gi¬-ni Nèp-g«-rèt, ― lµ cuéc c¶i c¸ch nöa vêi, cã tÝnh chÊt bÒ ngoµi, ®Ó l«i kÐo c¸c tÇng líp "NghÒ thñ c«ng lµm dao vµ lµm kho¸ ë khu Pa-vl«-v«" (1881). Dùa tiÓu t­ s¶n vµ tÇng líp trªn cña giai cÊp c«ng nh©n vÒ phÝa m×nh. Y trªn c¬ së nh÷ng tµi liÖu ®· thu thËp ®­îc ë c¸c ®Þa ph­¬ng, n¨m ®· thi hµnh chÝnh s¸ch x©m chiÕm thuéc ®Þa. Theo C. M¸c, chÝnh 1885, Gri-g«-ri-Ðp ®· viÕt t¸c phÈm lín nhÊt cña m×nh lµ: "Nh÷ng phñ Gl¸t-xt«n ®· dïng chÝnh s¸ch b¹o lùc vµ t¨ng c­êng b¶o hé cuéc di c­ cña n«ng d©n tØnh Ri-a-dan". N¨m 1897, «ng tham gia biªn ®èi víi Ai-r¬-lan, ®· ®µn ¸p d· man phong trµo gi¶i phãng d©n téc. so¹n v¨n tËp cña ph¸i d©n tuý tù do chñ nghÜa: "¶nh h­ëng cña mïa N¨m 1894, Gl¸t-xt«n tõ chøc vµ th«i ho¹t ®éng chÝnh trÞ tÝch cùc. mµng vµ gi¸ c¶ lóa m× ®èi víi mét sè mÆt cña nÒn kinh tÕ quèc d©n §Æc ®iÓm cña nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ Gl¸t-xt«n ― mµ Lª-nin gäi lµ "vÞ Nga". T¸c phÈm "Môc lôc vÊn ®Ò cña c¸c tµi liÖu trong c¸c t¸c phÈm anh hïng cña bän t­ s¶n tù do chñ nghÜa vµ bän tiÓu t­ s¶n thiÓn cËn" thèng kª cña c¸c héi ®ång ®Þa ph­¬ng tõ 1860 ®Õn 1917" (gåm 2 (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 24, tr. 366; tiÕng ViÖt, Nhµ thiªn, 1926 - 1927) cña Gri-g«-ri-Ðp cã mét ý nghÜa to lín ®èi víi viÖc xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, in lÇn thø nhÊt, 1963, t. 20, tr. 167) ― lµ cùc kú nghiªn cøu lÞch sö ngµnh thèng kª. V. I. Lª-nin ®· sö dông mét sè tµi v« nguyªn t¾c, gi¶ nh©n gi¶ nghÜa vµ lõa dèi. C. M¸c ®· dïng h×nh liÖu trong c¸c t¸c phÈm cña Gri-g«-ri-Ðp khi viÕt cuèn "Sù ph¸t triÓn dung tõ "vÜ ®¹i" (®Æt trong ngoÆc kÐp) cho Gl¸t-xt«n, ®· gäi h¾n lµ "kÎ cña chñ nghÜa t­ b¶n ë Nga", ®ång thêi phª ph¸n Gri-g«-ri-Ðp ®· lý gi¶ nh©n gi¶ nghÜa vµ quû biÖn cè tËt" (C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn t­ëng ho¸ nÒn s¶n xuÊt nhá. ― 283, 314. tËp, tiÕng Nga, t. XXVII, 1935, tr. 129). ― 326 - 327. Guèc-vÝch, I. A. (1860 - 1924) ― nhµ kinh tÕ häc. N¨m 1880, bÞ b¾t trong vô G«-l«-va-tsÐp, A. A. (1819 - 1903) ― nhµ ho¹t ®éng x· héi vµ nhµ chÝnh nhµ in d©n tuý, vµ n¨m 1881, bÞ ®µy ®i Xi-bi-ri. Trong thêi gian bÞ ®µy, luËn thuéc ph¸i tù do; mét trong nh÷ng nhµ ho¹t ®éng cña ñ y ban «ng ®· tiÕn hµnh lÇn ®Çu tiªn cuéc ®iÒu tra t¹i chç vÒ sù di c­ cña n«ng gi¶i phãng n«ng d©n tØnh Tve; ®· tham gia th¶o dù luËt xo¸ bá chÕ d©n, kÕt qu¶ cña viÖc ®iÒu tra nµy ®· ®­îc «ng tæng hîp trong t¸c ®é n«ng n«, mét phÇn lín cña dù luËt nµy ®· ®­îc dïng lµm c¬ së phÈm "Nh÷ng cuéc di c­ cña n«ng d©n ®Õn Xi-bi-ri" (1888). Sau khi ®i cho b¶n "Quy chÕ" ngµy 19 th¸ng Hai 1861. Tõ 1858, víi t­ c¸ch lµ ®µy vÒ, «ng tiÕn hµnh tuyªn truyÒn c¸ch m¹ng trong c«ng nh©n vµ trë mét nhµ chÝnh luËn, «ng ®· ph¸t biÓu vÒ vÊn ®Ò n«ng d©n vµ c¸c thµnh mét trong nh÷ng ng­êi tæ chøc ra nhãm c«ng nh©n Do-th¸i ®Çu vÊn ®Ò kh¸c trªn c¸c tê "TruyÒn tin n­íc Nga", "TruyÒn tin ch©u tiªn t¹i Min-xc¬. N¨m 1889, l­u vong sang Mü, «ng tÝch cùc tham gia ¢u", "T­ t­ëng Nga", "Tin tøc Xanh Pª-tÐc-bua", "Tin tøc M¸t-xc¬- phong trµo c«ng ®oµn vµ phong trµo d©n chñ - x· héi ë Mü. Trong va" vµ c¸c b¸o vµ t¹p chÝ kh¸c. ― 590. nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XX, ®· trë thµnh phÇn tö xÐt l¹i. C¸c t¸c phÈm cña Guèc-vÝch ― "Nh÷ng cuéc di c­ cña n«ng d©n ®Õn Xi-bi-ri", ®Æc G«-l«-vin, C. Ph. (1843 - 1913) ― nhµ v¨n (biÖt hiÖu lµ C. Oãc-lèp-xki), biÖt lµ t¸c phÈm "T×nh h×nh kinh tÕ cña n«ng th«n n­íc Nga" (1892, nhµ phª b×nh vµ nhµ chÝnh luËn ph¶n ®éng. §· ph¸t biÓu trªn c¸c xuÊt b¶n b»ng tiÕng Nga n¨m 1896) ― ®· ®­îc V. I. Lª-nin vµ G. V. b¸o: "TruyÒn tin n­íc Nga", "B×nh luËn n­íc Nga", "TruyÒn tin Plª-kha-nèp ®¸nh gi¸ cao. ― 282, 322 - 323. ch©u ¢u" v. v.. Qua bµi "Hai kÎ ®èi lËp míi cña c«ng x·", ®¨ng trªn b¸o "TruyÒn tin n­íc Nga", sè 12, 1894, G«-l«-vin ®· ph©n tÝch t¸c H phÈm "Nghiªn cøu kinh tÕ" cña A. Xc¬-voãc-txèp vµ t¸c phÈm Hª-ghen (Hegel), Gioãc-gi¬ - Vin-hem - Phri-®rÝch (1770 - 1831) ― nhµ "Nh÷ng ý kiÕn phª ph¸n vÒ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña n­íc Nga" cña triÕt häc duy t©m kh¸ch quan lín nhÊt cña §øc. TriÕt häc cña Hª- P. Xt¬-ru-vª. Trong bµi b¸o ®ã, G«-l«-vin tuyªn bè cã thÓ "cïng ®i" ghen lµ sù kÕt thóc vµ lµ ®Ønh cao cña chñ nghÜa duy t©m ë §øc cuèi víi nh÷ng ng­êi m¸c-xÝt, tøc lµ "nh÷ng ng­êi m¸c-xÝt hîp ph¸p". VÒ sau, y lµ mét phÇn tö ph¶n ®éng cùc ®oan, kÎ t¸n thµnh chÕ ®é n«ng thÕ kû XVIII - ®Çu thÕ kû XIX. C«ng lao cã tÝnh chÊt lÞch sö cña Hª- n« vµ kÎ b¶o vÖ lîi Ých cña chÕ ®é ®¹i ®Þa chñ vµ chÕ ®é qu©n chñ. ― 666. ghen lµ ë chç «ng ®· x©y dùng mét c¸ch s©u s¾c vµ toµn diÖn phÐp
  9. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 8 41 8 42 B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi quyÓn: "TrÝch håi ký vµ th­ tÝn cña viªn thanh tra c«ng x­ëng kho¸ biÖn chøng duy t©m, phÐp biÖn chøng nµy lµ mét trong nh÷ng thø nhÊt" (1907). ― 666. nguån gèc lý luËn cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng. Theo Hª- ghen th× toµn bé thÕ giíi tù nhiªn, thÕ giíi lÞch sö vµ thÕ giíi tinh I-lin, Vl. ― xem Lª-nin, V. I. thÇn ®Òu kh«ng ngõng vËn ®éng, thay ®æi, biÕn ho¸ vµ ph¸t triÓn; I-u-gia-cèp, X. N. (1849 - 1910) ― mét trong nh÷ng nhµ t­ t­ëng cña song thÕ giíi kh¸ch quan vµ thùc t¹i, th× «ng coi ®ã lµ s¶n phÈm ph¸i d©n tuý - tù do chñ nghÜa, nhµ x· héi häc vµ nhµ chÝnh luËn. cña tinh thÇn tuyÖt ®èi vµ ý niÖm tuyÖt ®èi. Lª-nin ®· gäi ý niÖm §· céng t¸c víi c¸c t¹p chÝ "Ký sù n­íc nhµ", "TruyÒn tin ch©u ¢u", tuyÖt ®èi lµ sù bÞa ®Æt cã tÝnh chÊt thÇn häc cña nhµ duy t©m Hª- v. v.. ¤ng lµ mét trong sè nh÷ng ng­êi l·nh ®¹o t¹p chÝ "Cña c¶i ghen. §iÒu ®Æc tr­ng ®èi víi triÕt häc Hª-ghen lµ sù m©u thuÉn s©u n­íc Nga". §· ®Êu tranh gay g¾t chèng chñ nghÜa M¸c. Trong t¸c s¾c gi÷a ph­¬ng ph¸p biÖn chøng vµ hÖ thèng b¶o thñ vµ siªu phÈm "Nh÷ng "ng­êi b¹n d©n" lµ thÕ nµo vµ hä ®Êu tranh chèng h×nh; vÒ thùc chÊt hÖ thèng Êy ®ßi hái mét sù ngõng ph¸t triÓn. VÒ nh÷ng ng­êi d©n chñ - x· héi ra sao?" (xem tËp nµy, tr. 449 - 427), quan ®iÓm chÝnh trÞ - x· héi th× Hª-ghen lµ mét phÇn tö ph¶n ®éng. ®Æc biÖt lµ trong thiªn II (®Õn nay ch­a t×m thÊy), còng nh­ trong C. M¸c, Ph. ¡ng-ghen, V. I. Lª-nin ®· c¶i biÕn mét c¸ch cã phª c¸c bµi b¸o: "N«ng trang - trung häc vµ tr­êng trung häc c¶i t¹o", "Nh÷ng ®iÒu ch©u ngäc trong kÕ ho¹ch kh«ng t­ëng cña ph¸i d©n ph¸n phÐp biÖn chøng cña Hª-ghen vµ s¸ng t¹o ra phÐp biÖn chøng tuý" (Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 2, tr. 61 - 69, 471 - 504), V. I. Lª- duy vËt ph¶n ¸nh nh÷ng quy luËt chung nhÊt cña sù ph¸t triÓn cña nin ®· phª ph¸n kÞch liÖt nh÷ng quan ®iÓm kinh tÕ - chÝnh trÞ cña I- thÕ giíi kh¸ch quan vµ cña t­ duy con ng­êi. u-gia-cèp. ― 58, 59, 153, 228, 248, 253 - 254, 258, 272, 287, 297, 299, Nh÷ng t¸c phÈm chÝnh cña Hª-ghen lµ: "HiÖn t­îng häc tinh 307, 308, 316, 326, 329, 357, 370, 452, 476, 499, 525 - 529, 554, 559, thÇn" (1806), "Khoa häc l«-gÝch" (1812 - 1816), "B¸ch khoa toµn th­ 617, 667, 671. c¸c bé m«n triÕt häc" (1817), "TriÕt häc ph¸p quyÒn" (1821). C¸c t¸c I-xa-Ðp, A. A. (1851 - 1924) ― nhµ kinh tÕ häc vµ nhµ thèng kª t­ s¶n. phÈm xuÊt b¶n sau khi chÕt lµ "Nh÷ng bµi gi¶ng vÒ mü häc, hay lµ Trong khi lµm viÖc ë Héi ®ång ®Þa ph­¬ng tØnh M¸t-xc¬-va, «ng ®· triÕt häc nghÖ thuËt" (1836 - 1838) vµ "Nh÷ng bµi gi¶ng vÒ lÞch sö nghiªn cøu ngµnh thñ c«ng nghiÖp tØnh M¸t-xc¬-va. Gi¶ng vÒ triÕt häc" (1833 - 1836). ― 159 - 160, 195 - 205, 209 - 211, 219 - 220, chÝnh trÞ kinh tÕ häc ë mét sè tr­êng cao ®¼ng. Cã céng t¸c víi mét 435, 462, 515. sè t¹p chÝ; lµ t¸c gi¶ cña tËp gi¸o tr×nh chÝnh trÞ kinh tÕ häc, cña I nhiÒu t¸c phÈm vµ nh÷ng cuèn s¸ch nhá viÕt vÒ chÝnh trÞ kinh tÕ häc vµ x· héi häc ®· ®­îc l­u hµnh réng r·i vµo thêi kú tr­íc 1917. I-a-c«-vlÐp, A. V. (1835 - 1888) ― t ¸c gi¶ cña mét sè t¸c phÈm vÒ c¸c ¤ng ®· gi¶i thÝch häc thuyÕt kinh tÕ cña C. M¸c theo tinh thÇn chñ vÊn ®Ò tÝn dông ruéng ®Êt quy m« nhá, vÒ c¸c ¸c-ten, v. v.. Trong nghÜa c¶i l­¬ng t­ s¶n, chñ tr­¬ng lËp c«ng x· n«ng th«n, c¸c ¸c- t¸c phÈm cña m×nh "Nh÷ng ý kiÕn phª ph¸n vÒ sù ph¸t triÓn kinh ten thñ c«ng nghiÖp vµ c¸c hîp t¸c x·, coi ®ã lµ nh÷ng h×nh thøc tÕ cña n­íc Nga", Xt¬-ru-vª cã trÝch dÉn nhiÒu ®o¹n trong bµi b¸o d­êng nh­ ®em l¹i cho nÒn kinh tÕ nhá nh÷ng ­u viÖt cña nÒn cña I-a-c«-vlÐp: "HiÖp héi vµ ¸c-ten", in n¨m 1872 trong v¨n tËp kinh tÕ lín vµ lµm dÔ dµng b­íc qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. "TuÇn lÔ". ― 523, 595. Nh÷ng t¸c phÈm cña «ng ta: "C¸c nghÒ thñ c«ng ë tØnh M¸t-xc¬-va" I-an-giun, I. I. (1846 - 1914) ― nhµ kinh tÕ häc vµ nhµ thèng kª t­ s¶n. (1876 - 1877), "Nguyªn lý chÝnh trÞ kinh tÕ häc" (1894), "HiÖn t¹i vµ Gi¸o s­ khoa luËt tµi chÝnh cña Tr­êng ®¹i häc tæng hîp M¸t- t­¬ng lai cña nÒn kinh tÕ x· héi ë Nga" (1896), v. v.. ― 266 - 267. xc¬-va. Tõ 1882, lµ thanh tra c«ng x­ëng kho¸ thø nhÊt ë khu K M¸t-xc¬-va, t¸c gi¶ cña nhiÒu bµi chÝnh luËn còng nh­ cña c¸c t¸c phÈm viÕt vÒ luËt c«ng x­ëng vµ ®êi sèng c«ng x­ëng. VÒ c«ng Kha-ri-d«-mª-nèp, X . A. (1854 - 1917) ― nhµ thèng kª næi tiÕng cña héi t¸c cña m×nh víi t­ c¸ch lµ thanh tra c«ng x­ëng, «ng ®· viÕt ®ång ®Þa ph­¬ng vµ lµ nhµ kinh tÕ häc næi tiÕng ng­êi Nga. Trong nh÷ng n¨m 70 thÕ kû XIX, lµ thµnh viªn cña tæ chøc d©n tuý "Ruéng ®Êt vµ tù do", sau khi tæ chøc nµy ph©n liÖt, «ng tham
  10. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 8 43 8 44 B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi gia tæ chøc "Chia ®Òu ruéng ®Êt"; n¨m 1880, «ng rêi bá phong trµo phong trµo c¸ch m¹ng vµ lÞch sö v¨n ho¸ ("Nh÷ng ng­êi d©n c¸ch m¹ng vµ b¾t ®Çu nghiªn cøu m«n thèng kª. Kha-ri-d«-mª-nèp tóy - tuyªn truyÒn viªn cña nh÷ng n¨m 1873 - 1878", "Kh¸i luËn vÒ lÞch ®· nghiªn cøu c¸c nghÒ thñ c«ng ë tØnh Vla-®i-mia, tiÕn hµnh c«ng sö cña Quèc tÕ" v. v.). La-vrèp lµ ng­êi ®Ò x­íng ra thuyÕt "anh t¸c ®iÒu tra theo tõng hé cña tØnh Ta-vrÝch, l·nh ®¹o c«ng t¸c ®iÒu hïng" vµ "®¸m ®«ng", mét thuyÕt d©n tuý ph¶n ®éng phñ nhËn tra thèng kª cña héi ®ång ®Þa ph­¬ng cña c¸c tØnh Xa-ra-tèp, Tu-la, nh÷ng quy luËt kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn cña x· héi vµ cho Tve vµ ®· viÕt nhiÒu bµi vÒ nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ trªn c¸c t¹p chÝ r»ng sù tiÕn bé cña loµi ng­êi lµ kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña "nh÷ng c¸ "T­ t­ëng Nga" vµ "TruyÒn tin ph¸p luËt". nh©n biÕt suy nghÜ mét c¸ch cã phª ph¸n". Trong c¸c t¸c phÈm viÕt vµo nh÷ng n¨m 90 thÕ kû XIX, V. I. Lª- La-vrèp lµ héi viªn cña héi "Ruéng ®Êt vµ tù do", sau lµ ®¶ng nin th­êng sö dông nh÷ng sè liÖu cña Kha-ri-d«-mª-nèp. ― 255. viªn ®¶ng "D©n ý". Tõ 1870, trong khi sèng l­u vong ë n­íc ngoµi, «ng ®· xuÊt b¶n t¹p chÝ "TiÕn lªn" (Duy-rÝch ― Lu©n-®«n, 1873 - L 1876), lµm chñ bót tê "TruyÒn tin D©n ý" (1883 - 1886), tham gia biªn tËp c¸c v¨n tËp cña ph¸i D©n ý: "Nh÷ng tµi liÖu vÒ lÞch sö cña Lan-ghª (Lange), Phri-®rÝch - An-be ( 1828 - 1875) ― nhµ triÕt häc t­ s¶n phong trµo c¸ch m¹ng - x· héi ë Nga" (1893 - 1896); lµ thµnh viªn §øc vµ ng­êi theo ph¸i Can-t¬ míi, gi¸o s­ Tr­êng ®¹i häc tæng cña Quèc tÕ I, La-vrèp ®· lµm quen vµ trao ®æi th­ tõ víi M¸c vµ hîp Duy-rÝch vµ M¸c-bua. Mét trong nh÷ng ng­êi ®Ò x­íng ra ¡ng-ghen. ― 519, 551. phong trµo ph¶n ®éng cña c¸c gi¸o s­ t­ s¶n: "Trë l¹i víi Can-t¬". Lan-ghª lµ kÎ thï cña chñ nghÜa duy vËt; «ng cho r»ng chñ nghÜa Lª-nin, V. I. (U-li-a-nèp, V. I., Vl. I-lin, C. T., C. Tu-lin, V. U-li-a-nèp, duy vËt ®­îc chÊp nhËn lµ mét ph­¬ng ph¸p ®Ó nghiªn cøu tù Vla-®i-mia U-li-a-nèp, Vla-®i-mia I-lin U-li-a-nèp, Vla-®i-mia I-lÝch nhiªn, nh­ng trong triÕt häc, nã lµ mét häc thuyÕt kh«ng hoµn bÞ U-li-a-nèp) (1870 - 1924) ― tµi liÖu vÒ tiÓu sö. ― 5, 248, 249, 253, 429, vµ tÊt nhiªn sÏ dÉn ®Õn chñ nghÜa duy t©m. Lan-ghª m­u toan kh¾c 444, 445, 466, 503. phôc thuyÕt nhÞ nguyªn luËn cña triÕt häc Can-t¬, b»ng c¸ch biÕn LiÕp-nÕch (Liebknecht), Vin-hem (1826 - 1900) ― nhµ ho¹t ®éng næi "vËt tù nã" thµnh kh¸i niÖm chñ quan. ¤ng ®· ®øng trªn lËp tr­êng tiÕng cña phong trµo c«ng nh©n §øc vµ phong trµo c«ng nh©n quèc cña chñ nghÜa §¸c-uyn - x· héi mµ ¸p dông nh÷ng quy luËt sinh tÕ, mét trong nh÷ng ng­êi s¸ng lËp vµ lµ l·nh tô cña ®¶ng d©n chñ - vËt häc vµo x· héi loµi ng­êi, Lan-ghª lµ ng­êi t¸n thµnh quy luËt x· héi §øc, cha ®Î cña C¸c-l¬ LiÕp-nÕch. ¤ng ®· tÝch cùc tham gia Man-tuýt vÒ t×nh tr¹ng nh©n khÈu thõa. ¤ng lµ t¸c gi¶ c¸c t¸c vµo cuéc c¸ch m¹ng 1848 - 1849 ë §øc, sau khi c¸ch m¹ng thÊt b¹i, phÈm: "VÊn ®Ò c«ng nh©n. ý nghÜa cña nã trong hiÖn t¹i vµ t­¬ng «ng sèng l­u vong ë n­íc ngoµi, lóc ®Çu sèng ë Thuþ-sÜ, sau ë lai" (1865), "LÞch sö cña chñ nghÜa duy vËt vµ sù phª ph¸n ý nghÜa Lu©n-®«n, t¹i ®ã «ng ®· gÇn gòi víi M¸c vµ ¡ng-ghen. Do ¶nh cña nã trong hiÖn t¹i" (1865) v. v.. Trong nhiÒu t¸c phÈm cña m×nh, h­ëng cña M¸c vµ ¡ng-ghen, LiÕp-nÕch ®· trë thµnh mét ng­êi x· ®Æc biÖt lµ trong quyÓn "Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh héi chñ nghÜa; sau khi trë vÒ §øc, vµo n¨m 1862 vµ sau khi Quèc tÕ nghiÖm phª ph¸n", V. I. Lª-nin ®· coi Lan-ghª lµ mét kÎ cã nh÷ng I ®­îc thµnh lËp th× «ng lµ mét trong nh÷ng ng­êi tÝch cùc nhÊt quan ®iÓm m¬ hå lÉn lén vµ lµ kÎ ®· xuyªn t¹c chñ nghÜa duy vËt. trong viÖc truyÒn b¸ nh÷ng t­ t­ëng c¸ch m¹ng cña tæ chøc nµy Nh÷ng quan ®iÓm triÕt häc vµ x· héi häc ph¶n khoa häc cña Lan- vµ lµ ng­êi thµnh lËp c¸c ph©n bé cña Quèc tÕ ë §øc. N¨m 1875, ghª ®­îc c¸c triÕt gia t­ s¶n hiÖn ®¹i lîi dông. ― 596 - 603, 612. sau khi §¶ng d©n chñ - x· héi §øc hîp nhÊt vµ cho ®Õn cuèi ®êi, LiÕp-nÕch lu«n gi÷ chøc uû viªn Ban chÊp hµnh trung ­¬ng §¶ng La-vrèp, P. L. (MiÕc-tèp) (1823 - 1900) ― nhµ t­ t­ëng cã tªn tuæi cña vµ lµ tæng biªn tËp cña c¬ quan ng«n luËn trung ­¬ng lµ b¸o ph¸i d©n tuý, ®¹i biÓu cña tr­êng ph¸i chñ quan trong x· héi häc; "Vorwärts" ("TiÕn lªn"). Tõ 1867 ®Õn 1870, «ng lµ nghÞ sÜ Quèc héi lµ t¸c gi¶ quyÓn "Nh÷ng bøc th­ lÞch sö" (1868 - 1869) ― t ¸c phÈm miÒn B¾c §øc; tõ 1874, nhiÒu lÇn ®­îc bÇu vµo Quèc héi §øc; nµy cã ¶nh h­ëng lín ®èi víi giíi trÝ thøc d©n tuý Nga ― vµ ®· khÐo biÕt lîi dông diÔn ®µn Quèc héi ®Ó v¹ch trÇn chÝnh s¸ch nhiÒu t¸c phÈm kh¸c viÕt vÒ lÞch sö cña t­ t­ëng x· héi, cña ®èi ngo¹i vµ ®èi néi ph¶n ®éng cña bän gioong-ke Phæ. V× ho¹t ®éng c¸ch m¹ng nªn nhiÒu lÇn «ng bÞ xö tï. ¤ng ®· tÝch cùc tham
  11. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 8 45 8 46 B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi gia vµo viÖc tæ chøc Quèc tÕ II. M¸c vµ ¡ng-ghen ®¸nh gi¸ rÊt vÒ quy luËt nh©n khÈu" (1798), Man-tuýt ®· cè g¾ng chøng cao LiÕp-nÕch, coi «ng lµ mét trong nh÷ng chç dùa chñ yÕu cña minh r»ng nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng nghÌo nµn cña ng­êi lao m×nh ë §øc, ®· chØ ®¹o nh÷ng ho¹t ®éng cña «ng, nh­ng ®ång ®éng kh«ng ph¶i lµ do nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ d­íi chÕ ®é t­ b¶n, thêi còng kÞch liÖt phª ph¸n chÝnh s¸ch tho¶ hiÖp cña «ng ®èi víi mµ lµ do thiªn nhiªn, do sù thiÕu thèn tuyÖt ®èi vÒ nh÷ng t­ liÖu nh÷ng phÇn tö c¬ héi chñ nghÜa. ― 382. sinh ho¹t trªn tr¸i ®Êt g©y nªn. Theo "häc thuyÕt" - s¬ ®å cña Man- tuýt th× viÖc s¶n xuÊt ra t­ liÖu sinh ho¹t tuång nh­ chØ t¨ng theo Li-xt¬ (List), Phri-®rÝch (1789 - 1846) ― nhµ kinh tÕ häc tÇm th­êng vµ cÊp sè céng, trong khi ®ã d©n sè l¹i t¨ng theo cÊp sè nh©n. ViÖn cí nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ t­ s¶n ng­êi §øc; chñ x­ëng. Tõ 1817, lµ ®ã, Man-tuýt ®· biÖn hé cho chiÕn tranh vµ c¸c n¹n dÞch, coi ®ã lµ gi¸o s­ Tr­êng ®¹i häc tæng hîp ë Tuy-bin-ghen; tõ 1819, lµ ng­êi ph­¬ng tiÖn ®Ó gi¶m bít d©n sè; Man-tuýt kªu gäi nh©n d©n lao ®øng ®Çu Héi th­¬ng m¹i §øc. Quan ®iÓm cña Li-xt¬ ®· ph¶n ¸nh ®éng kh«ng nªn kÕt h«n. M¸c viÕt: "Khi ®­a ra nh÷ng kÕt luËn vÒ tÝnh chÊt ph¶n ®éng cña giai cÊp t­ s¶n §øc cã khuynh h­íng tho¶ c¸c vÊn ®Ò khoa häc, Man-tuýt ®· rôt rÌ "liÕc nh×n" giai cÊp thèng hiÖp víi bän gioong-ke. N¨m 1841, «ng cho xuÊt b¶n t¸c phÈm cña trÞ nãi chung, vµ "liÕc nh×n" nh÷ng phÇn tö ph¶n ®éng trong c¸c m×nh "HÖ thèng kinh tÕ chÝnh trÞ d©n téc", nh»m phª ph¸n häc giai cÊp thèng trÞ ®ã nãi riªng; mµ nh­ thÕ cã nghÜa lµ: Man-tuýt thuyÕt cña c¸c nhµ kinh tÕ häc t­ s¶n cæ ®iÓn. Cho r»ng c¬ së ph¸t xuyªn t¹c khoa häc v× lîi Ých cña c¸c giai cÊp ®ã" (C. M¸c, "C¸c häc triÓn kinh tÕ cña mét d©n téc lµ c«ng tr­êng thñ c«ng, Li-xt¬ ®· ®ßi thuyÕt vÒ gi¸ trÞ thÆng d­", tiÕng Nga, phÇn II, 1957, tr. 113; tiÕng thiÕt lËp mét chÕ ®é thuÕ quan ®èi víi nÒn c«ng nghiÖp t­ b¶n chñ ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, in lÇn thø 1, 1969, quyÓn IV cña nghÜa trÎ tuæi cña n­íc §øc, sao cho nã ®­îc b¶o vÖ tr­íc sù c¹nh bé "T­ b¶n", phÇn thø hai, tr. 162). ë n­íc Nga, Xt¬-ru-vª, Bun-ga- tranh cña n­íc ngoµi. Theo ý kiÕn cña Li-xt¬, viÖc thiÕt lËp chÕ ®é cèp, v. v. ®· ®i theo quan ®iÓm cña Man-tuýt. Giai cÊp t­ s¶n ®Õ thuÕ quan ph¶i ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn c«ng tr­êng thñ c«ng, dÉn quèc hiÖn ®¹i ®ang lµm sèng l¹i c¸c häc thuyÕt cña Man-tuýt, dïng ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña d©n téc vµ gãp phÇn t¨ng c­êng sù nh÷ng thuyÕt ®ã lµm vò khÝ ®Êu tranh chèng l¹i nh©n d©n lao ®éng hïng m¹nh cña quèc gia. Giai cÊp t­ s¶n c«ng nghiÖp trÎ tuæi §øc vµ biÖn hé cho chÝnh s¸ch ®Õ quèc chñ nghÜa. ― 590 - 591, 605, 617. ®· t×m thÊy ë Li-xt¬ ng­êi h¨ng h¸i b¶o vÖ lîi Ých cña m×nh. ― 572. May-¬ (Mayer), DÝch-mun-®¬ ― t¸c gi¶ cuèn s¸ch "VÊn ®Ò x· héi ë M Viªn" (1871), chñ xÝ nghiÖp. ― 192. Men-®ª-lª-Ðp, §.I. (1834 - 1907) ― nhµ b¸c häc vÜ ®¹i Nga; ®· ph¸t hiÖn M¸c (Marx), C¸c (1818 - 1883) ― ng­êi s¸ng lËp ra chñ nghÜa céng s¶n ra quy luËt tuÇn hoµn cña c¸c nguyªn tè ho¸ häc, quy luËt nµy lµ c¬ khoa häc, nhµ t­ t­ëng thiªn tµi, vÜ nh©n cña m«n khoa häc c¸ch së khoa häc tù nhiªn cña häc thuyÕt hiÖn ®¹i vÒ c¸c chÊt. Trªn c¬ së m¹ng, l·nh tô vµ ng­êi thÇy cña giai cÊp v« s¶n quèc tÕ (xem bµi quy luËt tuÇn hoµn, «ng ®· tiªn ®o¸n sù tån t¹i vµ ®Æc tÝnh cña mét cña V. I. Lª-nin: "C¸c M¸c (s¬ l­îc tiÓu sö kÌm theo sù tr×nh bµy sè nguyªn tè ho¸ häc ®­îc t×m ra sau nµy. Trong t¸c phÈm kinh chñ nghÜa M¸c)", Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 26. tr. ®iÓn cña m×nh: "Nguyªn lý ho¸ häc" (1869 - 1871), lÇn ®Çu tiªn «ng 43 - 93; tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, in lÇn thø 1, 1963, ®· tr×nh bµy mét c¸ch cã hÖ thèng m«n ho¸ v« c¬ theo quan ®iÓm t. 21, tr. 39 - 94). ― 90 - 96, 99 - 101, 114 - 115, 122 - 123, 154 - 159, 164 quy luËt tuÇn hoµn. Men-®ª-lª-Ðp næi tiÕng do ®· cã nh÷ng c«ng - 167, 170 - 176, 178, 180, 184, 187 - 189, 192, 196 - 205, 209 - 211, 215 tr×nh nghiªn cøu quan träng vÒ c¸c lÜnh vùc hÕt søc kh¸c nhau cña - 217, 221 - 229, 236 - 238, 259 - 260, 270, 296, 336 - 337, 375 - 376, 394 khoa häc vµ kü thuËt. Lµ mét nhµ ho¹t ®éng x· héi tiªn tiÕn lóc bÊy - 397, 406 - 410, 414 - 415, 419 - 422, 495, 529 - 530, 537, 538 - 539, 542 giê, Men-®ª-lª-Ðp ®· nhiÖt t×nh ®Êu tranh cho viÖc truyÒn b¸ - 543, 546 - 550, 558, 563 - 564, 574 - 578, 581 - 582, 596 - 598, 601 - réng r·i tri thøc, cho sù ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt vµ cho sù ®éc 602, 611 - 612, 616, 622, 644, 654 - 656, 658 - 661. lËp vÒ kinh tÕ cña n­íc Nga. N¨m 1876, «ng ®­îc bÇu lµm viÖn Man-tuýt (Malthus), T«-m¸t - R«-bít ( 1766 - 1834) ― nhµ kinh tÕ häc t­ sÜ th«ng tÊn cña ViÖn hµn l©m khoa häc Pª-tÐc-bua, song n¨m s¶n ph¶n ®éng Anh, mét trong nh÷ng ng­êi s¸ng lËp ra mét thuyÕt 1880, do ¸p lùc cña c¸c giíi cÇm quyÒn ph¶n ®éng nªn «ng kh«ng thï ghÐt nh©n lo¹i, thuyÕt vÒ nh©n khÈu. Trong t¸c phÈm "Thö bµn ®­îc bÇu vµo ViÖn hµn l©m khoa häc, vµ ®Õn n¨m 1890, «ng
  12. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 8 47 8 48 B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi buéc ph¶i rêi khái Tr­êng ®¹i häc tæng hîp Pª-tÐc-bua, n¬i «ng ® éng vµ thay thÕ nã b»ng thuyÕt tÇm th­êng vÒ chi phÝ s¶n ®· ®¶m nhiÖm chøc gi¸o s­ tõ 1865. Men-®ª-lª-Ðp ®· ®Ó l¹i mét di xuÊt. Min-l¬ ®· cè g¾ng gi¶i thÝch lîi nhuËn cña c¸c nhµ t­ b¶n b»ng mét thø thuyÕt gi¶ khoa häc lµ thuyÕt tiÕt dôc, tuång nh­ s¶n tr­íc t¸c gåm h¬n 400 t¸c phÈm ®· ®­îc xuÊt b¶n. Nh÷ng t¸c phÈm cña «ng ®­îc toµn thÕ giíi c«ng nhËn. Men-®ª-lª-Ðp lµ viÖn c¸c nhµ t­ b¶n qu¶ thËt ®· cã sù tiÕt dôc vÒ ph­¬ng diÖn tiªu dïng. sÜ danh dù cña nhiÒu viÖn hµn l©m vµ thµnh viªn c¸c héi cña n­íc Min-l¬ lµ ng­êi ñng hé häc thuyÕt nh©n khÈu cña Man-tuýt. N. G. ngoµi. ― 457. TsÐc-n­-sÐp-xki ®· phª ph¸n c¸c quan ®iÓm kinh tÕ cña Min-l¬ trong phÇn chó gi¶i cña m×nh cho b¶n dÞch cuèn s¸ch cña Min-l¬: "Nguyªn Mi-khai-lèp-xki, N. C. (P«-xt«-r«-ni) (1842 - 1904) ― nhµ lý luËn næi lý chÝnh trÞ kinh tÕ häc" (1860 - 1861) vµ trong t¸c phÈm "Kh¸i luËn vÒ tiÕng nhÊt cña ph¸i d©n tuý - tù do chñ nghÜa; nhµ chÝnh luËn, nhµ phª b×nh v¨n häc vµ nhµ triÕt häc thùc chøng chñ nghÜa, mét ®¹i chÝnh trÞ kinh tÕ häc (theo Min-l¬)" (1861). ― 622. biÓu cña tr­êng ph¸i chñ quan trong x· héi häc. Mi-khai-lèp-xki Moãc-gan (Morgan), Li-uýt Hen-ri (1818 - 1881) ― nhµ b¸c häc lçi l¹c b¾t ®Çu ho¹t ®éng v¨n häc tõ 1860; trong nh÷ng n¨m 70 thÕ kû ng­êi Mü, nhµ d©n téc häc, nhµ kh¶o cæ häc vµ sö häc. Dùa trªn rÊt XIX, «ng ®· biªn so¹n vµ biªn tËp c¸c xuÊt b¶n phÈm cña ph¸i d©n nhiÒu tµi liÖu nh©n chñng d©n téc häc mµ «ng ®· thu thËp ®­îc tuý. Mi-khai-lèp-xki lµ mét trong nh÷ng ng­êi l·nh ®¹o t¹p chÝ trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu chÕ ®é x· héi vµ c¸ch sinh ho¹t cña "Ký sù n­íc nhµ", cã céng t¸c víi b¸o "Tin tøc n­íc Nga" vµ t¹p chÝ nh÷ng ng­êi In-®i-an ë Mü, «ng ®· x©y dùng nªn häc thuyÕt vÒ sù "TruyÒn tin ph­¬ng B¾c", "T­ t­ëng Nga"; tõ 1892, «ng lµ chñ biªn ph¸t triÓn cña bé téc ― h×nh thøc chñ yÕu cña chÕ ®é c«ng x· t¹p chÝ "Cña c¶i n­íc Nga", dïng t¹p chÝ nµy ®Ó tiÕn hµnh ®Êu nguyªn thuû. Häc thuyÕt cña Moãc-gan ®· gi¸ng mét ®ßn vµo lý tranh gay g¾t víi nh÷ng ng­êi m¸c-xÝt. luËn vÒ chÕ ®é gia tr­ëng, lý luËn nµy ®· thèng trÞ trong nhiÒu thÕ V. I. Lª-nin ®· phª ph¸n nh÷ng quan ®iÓm cña Mi-khai-lèp-xki qua kû, ®· kh¼ng ®Þnh r»ng gia ®×nh gia tr­ëng tån t¹i vÜnh viÔn, r»ng t¸c phÈm "Nh÷ng "ng­êi b¹n d©n" lµ thÕ nµo vµ hä ®Êu tranh nã lµ mÇm mèng vµ lµ c¬ së chñ yÕu cña x· héi. XÐt vÒ ý nghÜa cña chèng nh÷ng ng­êi d©n chñ - x· héi ra sao?" (1894) vµ qua nhiÒu nã ®èi víi khoa häc, ph¸t kiÕn ®ã cña Moãc-gan ®· ®­îc ¡ng-ghen t¸c phÈm kh¸c. ― 153 - 159, 165 - 222, 236 - 248, 253 - 255, 301, 325, xÕp ngang hµng víi nh÷ng ph¸t kiÕn nh­ thuyÕt cña §¸c-uyn vÒ 329, 334, 336 - 343, 398, 409, 420, 422, 458, 462, 476, 491, 519 - 523, 525, 530 - 531, 535 - 536, 538, 540 - 542, 544, 547, 551, 586, 595. nguån gèc c¸c loµi, hay thuyÕt vÒ gi¸ trÞ thÆng d­ cña M¸c. Moãc- gan còng ®· thö ph©n chia thêi kú cña lÞch sö x· héi tr­íc khi cã giai MiÕc-tèp ―xem La-vrèp, P. L. cÊp. M¸c vµ ¡ng-ghen ®· ®¸nh gi¸ cao nh÷ng t¸c phÈm cña Moãc- Min-l¬ (Mill), Gi«n-Xtiu-¸c (1806 - 1873) ― nhµ triÕt häc t­ s¶n Anh, gan. M¸c ®· ghi l¹i rÊt tØ mØ néi dung t¸c phÈm cña Moãc-gan "X· nhµ l«-gÝch häc vµ nhµ kinh tÕ häc, mét trong nh÷ng ®¹i biÓu næi héi cæ ®¹i" (1877), cßn ¡ng-ghen, khi viÕt quyÓn "Nguån gèc cña gia tiÕng cña chñ nghÜa thùc chøng. Trong nh÷ng n¨m 1865 - 1868, lµ ®×nh, cña chÕ ®é t­ h÷u vµ cña nhµ n­íc", ®· sö dông nh÷ng tµi liÖu nghÞ sÜ cña H¹ nghÞ viÖn Anh. C¸c t¸c phÈm triÕt häc chñ yÕu cña thùc tÕ mµ Moãc-gan thu thËp ®­îc. ― 174, 178, 222 - 223. Min-l¬ lµ: "HÖ l«-gÝch tam ®o¹n luËn vµ quy n¹p" (1843) vµ "B×nh luËn triÕt häc cña ngµi Uy-li-am Ha-min-t¬n" (1865). T¸c phÈm N kinh tÕ chñ yÕu lµ: "Nguyªn lý chÝnh trÞ kinh tÕ häc" (1848). Min- l¬ lµ mét trong nh÷ng ®¹i biÓu cña chÝnh trÞ kinh tÕ häc t­ s¶n; N. ―«n, Nic. ―«n, Ni-c«-lai ―«n ― xem § a-ni-en-x«n, N. Ph. theo nhËn xÐt cña M¸c, hä lµ nh÷ng ng­êi "®· cè g¾ng kÕt hîp Na-p«-lª-«ng I, (B«-na-p¸c-t¬) (1769 - 1821) ― nhµ chØ huy qu©n sù kiÖt kinh tÕ chÝnh trÞ cña t­ b¶n víi nh÷ng yªu s¸ch cña giai cÊp v« xuÊt ng­êi Ph¸p; 1799 - 1804 lµ tæng tµi ®Çu tiªn cña n­íc Céng hoµ s¶n, lµ nh÷ng yªu s¸ch mµ tõ nay trë ®i ng­êi ta ph¶i chó ý Ph¸p, trong nh÷ng n¨m 1804 - 1814 vµ 1815 lµ hoµng ®Õ Ph¸p. ― 202. ®Õn" ("T­ b¶n", tiÕng Nga, t. 1, 1955, tr. 13; tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, in lÇn thø 1, 1960, q. I, t. 1, tr. 21). Min-l¬ ®· O thôt lïi mét b­íc so víi §. Ri-c¸c-®«, ®· tõ bá thuyÕt gi¸ trÞ lao
  13. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 8 49 8 50 B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi Oãc-lèp, V. I. (1848 - 1885) ― nhµ thèng kª, mét trong nh÷ng ng­êi ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, in lÇn thø 1, 1963, t. 20, tr. 416). C¸c t¸c phÈm triÕt häc cña Plª-kha-nèp ®· ®­îc V. I. Lª-nin coi lµ s¸ng lËp ra ngµnh thèng kª cña héi ®ång ®Þa ph­¬ng ë n­íc Nga. nh÷ng t¸c phÈm ­u tó trong kho tµng v¨n häc m¸c-xÝt quèc tÕ. Song ¤ng lµ ng­êi l·nh ®¹o phßng thèng kª cña Héi ®ång ®Þa ph­¬ng Plª-kha-nèp ®· m¾c ph¶i nh÷ng sai lÇm nghiªm träng: «ng ®¸nh tØnh M¸t-xc¬-va. ¤ng còng ®· chØ ®¹o c«ng t¸c thèng kª cña c¸c tØnh gi¸ ch­a ®óng møc vai trß c¸ch m¹ng cña n«ng d©n, coi giai cÊp t­ Tam-bèp, Cuèc-xc¬, ¤-ri«n, V«-r«-ne-gi¬ vµ Xa-ma-ra. "Nh÷ng tËp s¶n tù do chñ nghÜa lµ ®ång minh cña giai cÊp c«ng nh©n; trªn lêi tµi liÖu thèng kª vÒ tØnh M¸t-xc¬-va" chñ yÕu lµ t¸c phÈm cña Oãc- nãi th× thõa nhËn t­ t­ëng b¸ quyÒn l·nh ®¹o cña giai cÊp v« s¶n, lèp. C. M¸c, V. I. Lª-nin vµ G. V. Plª-kha-nèp ®· sö dông nh÷ng sè nh­ng trong viÖc lµm th× chèng l¹i thùc chÊt cña t­ t­ëng ®ã. liÖu trong c¸c t¸c phÈm cña Oãc-lèp. ― 305 - 307. Sau §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga 1903, ― «n ― xem §a-ni-en-x«n, N. Ph. Plª-kha-nèp ®· ®øng trªn lËp tr­êng tho¶ hiÖp víi bän c¬ héi chñ nghÜa vµ sau ®ã th× ng¶ theo ph¸i men-sª-vÝch. Trong thêi kú c¸ch P m¹ng Nga lÇn thø nhÊt 1905 - 1907, Plª-kha-nèp cã nh÷ng bÊt ®ång P. X. ― xem Xt¬-ru-vª, P. B. lín víi ph¸i b«n-sª-vÝch vÒ nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n thuéc s¸ch l­îc. VÒ sau, ®«i khi «ng rêi bá ph¸i men-sª-vÝch vµ tá ra ng¶ nghiªng Phao-xÐt (Fawcett), Hen-ri (1833 - 1884) ― nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ, nhµ gi÷a chñ nghÜa men-sª-vÝch vµ chñ nghÜa b«n-sª-vÝch; trong nh÷ng kinh tÕ häc ng­êi Anh, ng­êi ñng hé Man-tuýt. Tõ 1863, «ng lµ n¨m 1908 - 1912, khi ph¸i men-sª-vÝch t×m c¸ch thñ tiªu c¸c tæ chøc gi¸o s­ chÝnh trÞ kinh tÕ häc ë Kem-brÝt-gi¬. N¨m 1865, ®­îc bÇu bÝ mËt cña ®¶ng, Plª-kha-nèp ®· chèng l¹i ph¸i thñ tiªu vµ cÇm vµo Quèc héi, t¹i ®©y «ng ®· gia nhËp ®¶ng Uyck (§¶ng tù do). Tõ ®Çu "nhãm men-sª-vÝch ñng hé ®¶ng". Trong thêi kú chiÕn tranh 1880, tham gia néi c¸c Gl¸t-xt«n. C¸c t¸c phÈm cña Phao-xÐt gåm thÕ giíi lÇn thø nhÊt (1914 - 1918), «ng ®· ®øng trªn lËp tr­êng chñ cã: "T×nh h×nh kinh tÕ cña c«ng nh©n Anh" (1865), "T×nh tr¹ng bÇn nghÜa x· héi - s«-vanh. Sau c¸ch m¹ng d©n chñ t­ s¶n th¸ng Hai cïng: nguyªn nh©n cña nã vµ c¸ch xo¸ bá" (1871) v. v.. ― 622. 1917, Plª-kha-nèp trë vÒ Nga vµ gi÷ lËp tr­êng ñng hé ChÝnh phñ Plª-kha-nèp, G. V. (1856 - 1918) ― ng­êi ®Çu tiªn truyÒn b¸ chñ nghÜa l©m thêi; «ng cã th¸i ®é tiªu cùc ®èi víi C¸ch m¹ng x· héi chñ M¸c vµo n­íc Nga, mét chiÕn sÜ ®Êu tranh kh«ng khoan nh­îng nghÜa th¸ng M­êi vÜ ®¹i. cho thÕ giíi quan duy vËt, lµ nhµ ho¹t ®éng xuÊt s¾c cña phong C¸c t¸c phÈm lý luËn quan träng nhÊt cña Plª-kha-nèp gåm cã: trµo c«ng nh©n Nga vµ quèc tÕ. N¨m 1875, khi cßn lµ sinh viªn, Plª- "Chñ nghÜa x· héi vµ ®Êu tranh chÝnh trÞ" (1883), "Nh÷ng sù bÊt kha-nèp ®· quan hÖ víi ph¸i d©n tuý, víi c«ng nh©n Pª-tÐc-bua vµ ®ång gi÷a chóng ta" (1885), "Bµn vÒ sù ph¸t triÓn cña quan ®iÓm ®· tham gia c¸c ho¹t ®éng c¸ch m¹ng. N¨m 1877, gia nhËp tæ chøc nhÊt nguyªn vÒ lÞch sö" (1895), "Kh¸i luËn vÒ lÞch sö cña chñ nghÜa d©n tuý "Ruéng ®Êt vµ tù do"; n¨m 1879, sau khi tæ chøc nµy bÞ duy vËt" (1896), "Sù luËn chøng chñ nghÜa d©n tuý trong c¸c t¸c ph©n liÖt, «ng ®øng ®Çu tæ chøc míi cña nh÷ng ng­êi d©n tuý: phÈm cña «ng V«-r«n-txèp (V. V.)" (1896), "Bµn vÒ quan niÖm duy "Chia ®Òu ruéng ®Êt". N¨m 1880, sau khi l­u vong ra n­íc ngoµi, vËt vÒ lÞch sö" (1897), "Bµn vÒ vai trß cña c¸ nh©n trong lÞch sö" Plª-kha-nèp ®· ®o¹n tuyÖt víi ph¸i d©n tuý vµ n¨m 1883, t¹i Gi¬- (1898) v. v.. ― 221, 238 - 239, 274, 347, 358, 371. ne-v¬, «ng ®· thµnh lËp tæ chøc m¸c-xÝt Nga ®Çu tiªn ― nhãm "Gi¶i P«-bª-®«-nèp-txÐp, C. P. (1827 - 1907) ― nhµ ho¹t ®éng quèc gia ph¶n phãng lao ®éng". Plª-kha-nèp ®· viÕt nhiÒu t¸c phÈm vÒ triÕt häc, ®éng cña n­íc Nga Nga hoµng, phô tr¸ch gi¸m s¸t xi-nèt, trªn vÒ lÞch sö cña c¸c häc thuyÕt chÝnh trÞ - x· héi, vÒ c¸c vÊn ®Ò lý luËn thùc tÕ lµ ng­êi ®øng ®Çu chÝnh phñ vµ lµ ng­êi cæ vò chñ yÕu cho nghÖ thuËt vµ v¨n häc, nh÷ng t¸c phÈm Êy lµ mét cèng hiÕn quý chÝnh s¸ch n«ng n« ph¶n ®éng cùc ®oan d­íi thêi A-lÕch-xan-®r¬ b¸u vµo kho tµng cña chñ nghÜa x· héi khoa häc. V. I. Lª-nin viÕt: III, lµ kÎ tiÕp tôc ®ãng mét vai trß lín c¶ d­íi triÒu ®¹i Ni-c«-lai II. "Trong 20 n¨m, tõ 1883 ®Õn 1903, «ng ®· viÕt nhiÒu t¸c phÈm xuÊt Suèt ®êi, P«-bª-®«-nèt-txÐp ®· ngoan cè ®Êu tranh chèng l¹i phong s¾c ®Æc biÖt chèng l¹i ph¸i c¬ héi chñ nghÜa, ph¸i Ma-kh¬, ph¸i d©n trµo c¸ch m¹ng. ¤ng lµ ng­êi kiªn quyÕt chèng l¹i nh÷ng cuéc c¶i tuý" (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 25, tr. 222; tiÕng c¸ch t­ s¶n trong nh÷ng n¨m 60 thÕ kû XIX, ng­êi ñng hé chÕ ®é
  14. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 8 51 8 52 B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi chuyªn chÕ v« h¹n; kÎ thï cña khoa häc vµ gi¸o dôc. Th¸ng M­êi liÖu s¶n xuÊt. N¨m 1846, Pru-®«ng cho xuÊt b¶n quyÓn "HÖ thèng 1905, trong thêi kú cao trµo c¸ch m¹ng d©n chñ - t­ s¶n, P«-bª-®«- nh÷ng m©u thuÉn kinh tÕ, hay lµ triÕt häc cña sù khèn cïng", trong nèt-txÐp buéc ph¶i tõ chøc vµ tõ bá ho¹t ®éng chÝnh trÞ. ― 346. ®ã «ng ta ®· tr×nh bµy nh÷ng quan ®iÓm kinh tÕ - triÕt häc tiÓu t­ s¶n cña m×nh. Trong cuèn "Sù khèn cïng cña triÕt häc", M¸c ®· P«-xt«-r«-ni ― bÝ danh cña N. C. Mi-khai-lèp-xki. Xem Mi-khai-lèp-xki kÞch liÖt phª ph¸n quyÓn s¸ch ®ã cña Pru-®«ng vµ chØ râ tÝnh v« N. C. c¨n cø cña nã vÒ mÆt khoa häc. Trong thêi kú c¸ch m¹ng 1848, sau P«-xt¬-ni-cèp, V. £. (1844 - 1908) ― nhµ kinh tÕ häc vµ nhµ thèng kª, khi ®­îc bÇu vµo Quèc héi lËp hiÕn, Pru-®«ng ®· lªn ¸n nh÷ng lµm viÖc trong Bé n«ng nghiÖp vµ tµi s¶n quèc gia t¹i bé phËn qu¶n hµnh ®éng c¸ch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n, Pru-®«ng ca ngîi lý c¸c ruéng ®Êt cña nhµ n­íc; lµ héi viªn Héi kinh tÕ tù do. ¤ng lµ cuéc chÝnh biÕn ngµy 2 th¸ng Ch¹p 1851 cña B«-na-p¸c-t¬, sau cuéc t¸c gi¶ quyÓn "Kinh tÕ n«ng d©n ë miÒn nam n­íc Nga" (1891), «ng chÝnh biÕn ®ã th× §Õ chÕ thø hai ®· ®­îc thiÕt lËp ë Ph¸p. ― 167. ®· tËp hîp vµ chØnh lý c¸c sè liÖu thèng kª cña héi ®ång ®Þa 547, 558. ph­¬ng c¸c tØnh £-ca-tª-ri-n«-xl¸p, Ta-vrÝch, KhÐc-x«n. Trong c¸c t¸c phÈm cña m×nh: "Nh÷ng biÕn ®æi míi vÒ kinh tÕ trong ®êi sèng R n«ng d©n", "Bµn vÒ c¸i gäi lµ vÊn ®Ò thÞ tr­êng" (xem trong tËp nµy tr. 1 - 148), "Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t­ b¶n ë Nga", V. I. Lª-nin Ra-xp«-pin, V . ― nhµ thèng kª, t¸c gi¶ bµi "NÒn kinh tÕ t­ h÷u ë n­íc ®· ph©n tÝch cuèn s¸ch nµy cña P«-xt¬-ni-cèp. NhËn ®Þnh vÒ t¸c Nga (Theo c¸c tµi liÖu thèng kª cña c¸c héi ®ång ®Þa ph­¬ng)", phÈm nµy cña P«-xt¬-ni-cèp, V. I. Lª-nin ®· viÕt: "T¸c phÈm nµy ®¨ng trªn tê "TruyÒn tin ph¸p luËt", sè 11, 12, n¨m 1887. ― 648. ph¶i ®­îc ®Æt lªn hµng ®Çu trong sè c¸c s¸ch nghiªn cøu sù ph©n Rèt-gi¬ (Rogers) Giªm-x¬ - Et-vin - T«-r«n (1823 - 1890) ― nhµ kinh tÕ ho¸ cña n«ng d©n" (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t.3, tr. 61; häc vµ sö häc t­ s¶n Anh. Tõ 1859, lµ gi¸o s­ chÝnh trÞ kinh tÕ häc tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, in lÇn thø 1, 1962, t. 3, tr. vµ khoa thèng kª cña Tr­êng ®¹i häc tæng hîp Lu©n-®«n; tõ 1862, 70). §ång thêi, V. I. Lª-nin còng ®· nhÊn m¹nh r»ng P«-xt¬-ni-cèp d¹y ë èc-xpho. Trong nh÷ng n¨m 1880 - 1886, lµ nghÞ sÜ thuéc tuy coi träng ý nghÜa cña c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ, nh­ng ®· tr×nh bµy ®¶ng tù do, ®· triÖt ®Ó chèng chÝnh s¸ch b¶o hé thuÕ quan vµ ñng chóng mét c¸ch ®øt ®o¹n vµ kh«ng triÖt ®Ó; trong viÖc gi¶i thÝch hé chÝnh s¸ch mËu dÞch tù do. Trong t¸c phÈm chñ yÕu cña m×nh c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ, P«-xt¬-ni-cèp ®· cã nhiÒu m©u thuÉn vµ sai "LÞch sö cña n«ng nghiÖp vµ cña gi¸ c¶ ë Anh" (1866), «ng ®· thu lÇm vÒ ph­¬ng ph¸p luËn. ― 1 - 84, 133 - 134, 626, 635, 674- 685. thËp vµ chØnh lý rÊt nhiÒu tµi liÖu thèng kª. Trong tËp 1 bé "T­ b¶n", C. M¸c ®· sö dông nh÷ng tµi liÖu cña «ng. ― 622. Pru-®«ng (Proudhon), Pi-e - Gi«-dÐp (1809 - 1865) ― nhµ chÝnh luËn, nhµ kinh tÕ häc, nhµ x· héi häc ng­êi Ph¸p, nhµ t­ t­ëng cña giai Ru-ghª (Ruge), ¸c-n«n (1802 - 1880) ― nhµ chÝnh luËn ng­êi §øc, cÊp tiÓu t­ s¶n, mét trong nh÷ng ng­êi s¸ng lËp ra chñ nghÜa v« ng­êi thuéc ph¸i Hª-ghen trÎ; mét phÇn tö cÊp tiÕn t­ s¶n. N¨m chÝnh phñ. N¨m 1840, «ng cho xuÊt b¶n quyÓn "ThÕ nµo lµ së 1844, ë Pa-ri cïng víi M¸c xuÊt b¶n t¹p chÝ "Deutsch-Französische h÷u?". Pru-®«ng m¬ t­ëng duy tr× vÜnh viÔn chÕ ®é tiÓu t­ h÷u vµ Jahrbücher"("Niªn gi¸m Ph¸p - §øc"). Song kh«ng ®­îc bao l©u, ®øng trªn lËp tr­êng tiÓu t­ s¶n ®Ó phª ph¸n chÕ ®é ®¹i së h÷u t­ M¸c ®· ®o¹n tuyÖt víi Ru-ghª. N¨m 1848, Ru-ghª lµ nghÞ sÜ trong b¶n chñ nghÜa, ®Ò nghÞ thµnh lËp mét "ng©n hµng nh©n d©n" ®Æc Quèc héi Phr¨ng-pho, thuéc c¸nh t¶; trong nh÷ng n¨m 50 thÕ kû XIX, lµ mét thñ lÜnh cña nhãm tiÓu t­ s¶n §øc l­u vong ë Anh; sau biÖt ph¸t "tÝn dông kh«ng lÊy l·i" nh»m gióp cho c«ng nh©n mua n¨m 1866, lµ phÇn tö d©n téc - tù do chñ nghÜa, lµ ng­êi ñng hé Bi- s¾m ®­îc nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt riªng vµ trë thµnh thî thñ c«ng. xm¸c, ®· ph¸t biÓu trªn b¸o chÝ lµ chñ tr­¬ng thèng nhÊt n­íc §øc T­ t­ëng kh«ng t­ëng cña Pru-®«ng vÒ nh÷ng "ng©n hµng trao do Phæ ®øng ®Çu. ― 193. ®æi" ®Æc biÖt còng mang tÝnh chÊt ph¶n ®éng nh­ thÕ; nh÷ng ng©n hµng nµy t­ëng nh­ ®¶m b¶o cho nh÷ng ng­êi lao ®éng tiªu thô Rót-x« (Rousseau), Gi¨ng - Gi¾c-c¬ (1712 - 1778) ― nhµ khai s¸ng kiÖt s¶n phÈm cña m×nh mét c¸ch "c«ng b»ng" vµ ®ång thêi kh«ng xuÊt ng­êi Ph¸p, ®· ph¶n ¸nh hÖ t­ t­ëng tiÓu t­ s¶n trong c¸c t¸c ®ông ch¹m g× ®Õn chÕ ®é së h÷u t­ b¶n chñ nghÜa vÒ c«ng cô vµ t­ phÈm cña m×nh; «ng ®· ®ãng vai trß quan träng trong viÖc chuÈn
  15. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 8 53 8 54 B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi bÞ t­ t­ëng cho cuéc c¸ch m¹ng t­ s¶n Ph¸p thÕ kû XVIII; lµ mét nghiªm kh¾c phª ph¸n «ng ta lµ mét phÇn tö d©n tuý.― 273 - 281, 286, 590 - 591. trong nh÷ng ng­êi s¸ng lËp ra nÒn v¨n häc d©n chñ t­ s¶n Ph¸p; «ng cã ¶nh h­ëng lín ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn s­ ph¹m t­ Sª-®rin ― xem Xan-t­-cèp - Sª-®rin, M. £. s¶n. Rót-x« ®· ®Æt ra mét c¸ch gay g¾t vÊn ®Ò bÊt b×nh ®¼ng trong T x· héi. Cho r»ng chÕ ®é t­ h÷u lµ nguån gèc sù ¸p bøc x· héi ®èi víi quÇn chóng nh©n d©n, nh­ng ®ång thêi, «ng l¹i kh«ng chñ T¬-ri-r«-gèp, V. G. ― nhµ thèng kª; trî lý cña chñ tÞch Uû ban thèng kª tr­¬ng xãa bá hoµn toµn chÕ ®é t­ h÷u, mµ l¹i ®Ò ra häc thuyÕt tØnh Xa-ra-tèp. T¸c gi¶ quyÓn "C«ng x· n«ng th«n vµ thuÕ m¸" kh«ng t­ëng, b×nh qu©n chñ nghÜa, lµ thuyÕt ph©n phèi ®Òu cña c¶i (1882). ― 66. riªng. Quan ®iÓm triÕt häc cña Rót-x« lµ kh«ng triÖt ®Ó. ¤ng coi TsÐc-n­-sÐp-xki, N. G. (1828 - 1889) ― nhµ d©n chñ c¸ch m¹ng vÜ ®¹i tinh thÇn vµ vËt chÊt lµ nguån gèc cña mäi hiÖn t­îng tù nhiªn, v¶ ng­êi Nga, nhµ b¸c häc, nhµ v¨n, nhµ phª b×nh v¨n häc; lµ mét bËc l¹i «ng cho r»ng vËt chÊt lµ yÕu tè thô ®éng, cßn th­îng ®Õ míi lµ tiÒn bèi lçi l¹c cña phong trµo d©n chñ - x· héi Nga. TsÐc-n­-sÐp- yÕu tè tÝch cùc. Xu h­íng chñ yÕu trong triÕt häc cña Rót-x« lµ chñ xki lµ ng­êi cæ vò vÒ t­ t­ëng vµ lµ l·nh tô cña phong trµo d©n chñ nghÜa duy t©m, song trong nhiÒu tr­êng hîp, «ng ®· ®­a ra nh÷ng - c¸ch m¹ng trong nh÷ng n¨m 60 thÕ kû XIX ë Nga. Lµ mét nhµ x· luËn ®iÓm duy vËt. Häc thuyÕt Rót-x« vÒ nguån gèc vµ sù ph¸t héi chñ nghÜa kh«ng t­ëng, nªn «ng cho r»ng cã thÓ qu¸ ®é lªn chñ triÓn cña t×nh tr¹ng bÊt b×nh ®¼ng x· héi, ®· dù ®o¸n vÒ vai trß nghÜa x· héi th«ng qua c«ng x· n«ng th«n, nh­ng ®ång thêi, víi t­ quyÕt ®Þnh cña kinh tÕ ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi. c¸ch lµ mét nhµ d©n chñ c¸ch m¹ng, "«ng ®· biÕt t¸c ®éng vµo toµn Trong t¸c phÈm "Chèng §uy-rinh", Ph. ¡ng-ghen ®· gäi Rót-x« lµ bé nh÷ng sù kiÖn chÝnh trÞ lóc bÊy giê theo tinh thÇn c¸ch m¹ng vµ mét nhµ biÖn chøng. truyÒn b¸ ― v­ît qua mäi trë ng¹i cña mµng l­íi kiÓm duyÖt ― t­ Nh÷ng t¸c phÈm chñ yÕu cña Rót-x« lµ: "Ph¶i ch¨ng viÖc phôc t­ëng vÒ c¸ch m¹ng n«ng d©n, vÒ cuéc ®Êu tranh cña quÇn chóng håi khoa häc vµ nghÖ thuËt ®· gióp cho viÖc hoµn thiÖn ®¹o ®øc?" nh»m lËt ®æ tÊt c¶ c¸c chÝnh quyÒn cò" (V. I. Lª-nin, Toµn tËp, tiÕng (1750), "Bµn vÒ nguån gèc vµ nguyªn nh©n cña sù bÊt b×nh ®¼ng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 20, tr. 175). TsÐc-n­-sÐp-xki ®· c«ng gi÷a ng­êi víi ng­êi" (1755), "Giuy-li-a, hay lµ £-l«-i-d¬ míi" phÉn bãc trÇn tÝnh chÊt n«ng n« cña cuéc "c¶i c¸ch n«ng d©n" n¨m (1761), "VÒ khÕ ­íc x· héi, hay lµ Nguyªn lý vÒ quyÒn chÝnh trÞ" 1861, «ng ®· kªu gäi n«ng d©n ®øng lªn khëi nghÜa. N¨m 1862, «ng (1762), "£-mi-l¬, hay lµ bµn vÒ gi¸o dôc" (1762) vµ nhiÒu t¸c phÈm bÞ chÝnh phñ Nga hoµng b¾t giam gÇn 2 n¨m ë thµnh Pª-t¬-r«-p¸p- kh¸c. ― 210. lèp-xc¬, sau ®ã bÞ kÕt ¸n 7 n¨m khæ sai vµ bÞ ®Çy biÖt xø ë Xi-bi-ri. S M·i ®Õn khi tuæi giµ, TsÐc-n­-sÐp-xki míi ®­îc tr¶ l¹i tù do. Cho ®Õn tËn cuèi ®êi, «ng vÉn lu«n lu«n lµ mét chiÕn sÜ h¨ng h¸i chèng SÐc-bi-na, Ph. A. (1849 - 1936) ― nhµ thèng kª cña héi ®ång ®Þa l¹i sù bÊt c«ng x· héi, chèng l¹i nh÷ng biÓu hiÖn cña ¸ch ¸p bøc vÒ ph­¬ng, nhµ d©n tuý; lµ ng­êi s¸ng lËp ra m«n thèng kª ng©n s¸ch chÝnh trÞ vµ kinh tÕ. ë Nga. Thêi gian 1884 - 1903, «ng ®· phô tr¸ch phßng thèng kª cña TsÐc-n­-sÐp-xki lµ ng­êi cã c«ng lín trong viÖc ph¸t triÓn m«n Héi ®ång ®Þa ph­¬ng V«-r«-ne-gi¬. N¨m 1907, lµ nghÞ sÜ §u-ma triÕt häc duy vËt ë Nga. Quan ®iÓm triÕt häc cña «ng lµ ®Ønh cao nhµ n­íc II, thuéc ®¶ng x· héi chñ nghÜa nh©n d©n. ¤ng lµ viÖn sÜ cña toµn bé triÕt häc duy vËt tr­íc M¸c. Chñ nghÜa duy vËt cña th«ng tÊn cña ViÖn hµn l©m khoa häc Nga. Sau C¸ch m¹ng x· héi TsÐc-n­-sÐp-xki mang tÝnh chÊt c¸ch m¹ng vµ tÝnh chÊt hµnh ®éng. chñ nghÜa th¸ng M­êi vÜ ®¹i, ®· l­u vong ë n­íc ngoµi. §· so¹n TsÐc-n­-sÐp-xki ®· phª ph¸n gay g¾t c¸c häc thuyÕt duy t©m vµ ®· vµ xuÊt b¶n, ― do tù chñ biªn, ― gÇn 100 t¸c phÈm thèng kª, trong cè g¾ng söa l¹i phÐp biÖn chøng cña Hª-ghen theo tinh thÇn chñ sè ®ã cã: "NÒn kinh tÕ n«ng d©n ë huyÖn ¤-xt¬-r«-gèt-xc¬" (1887), nghÜa duy vËt. Trong c¸c lÜnh vùc chÝnh trÞ kinh tÕ häc, mü häc, phª "Héi ®ång ®Þa ph­¬ng ë V«-r«-ne-gi¬. 1865 - 1889. Tæng qu¸t vÒ b×nh nghÖ thuËt vµ sö häc. TsÐc-n­-sÐp-xki ®· nªu ra ®­îc nh÷ng lÞch sö - thèng kª" (1891), "C¸c b¶ng chi thu cña n«ng d©n" (1900). kiÓu mÉu vÒ ph­¬ng ph¸p biÖn chøng trong viÖc nghiªn cøu thùc V. I. Lª-nin trong khi sö dông c¸c t¸c phÈm cña SÐc-bi-na ®· t¹i. C. M¸c ®· nghiªn cøu c¸c t¸c phÈm cña TsÐc-n­-sÐp-xki, vµ ®· ®¸nh gi¸ nh÷ng t¸c phÈm nµy rÊt cao vµ gäi «ng lµ nhµ b¸c häc
  16. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 8 55 8 56 B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi Nga vÜ ®¹i. Lª-nin viÕt vÒ TsÐc-n­-sÐp-xki nh­ sau: "TsÐc-n­-sÐp- n «ng th«n" (1877 - 1880), "N«ng d©n vµ lao ®éng cña n«ng d©n" xki lµ mét nhµ v¨n Nga thËt sù vÜ ®¹i duy nhÊt, tõ nh÷ng n¨m 50 (1880), "QuyÒn lùc cña ruéng ®Êt" (1882) v. v., víi mét nghÖ thÕ kû XIX cho ®Õn n¨m 1888, «ng vÉn ®øng v÷ng trªn lËp tr­êng thuËt tµi t×nh, nhµ v¨n ®· m« t¶ mét c¸ch hiÖn thùc c¶nh ngé bÞ chñ nghÜa duy vËt hoµn chØnh trong triÕt häc... Nh­ng do t×nh ¸p bøc vµ t×nh tr¹ng v« quyÒn cña d©n nghÌo thµnh thÞ vµ n«ng tr¹ng l¹c hËu cña ®êi sèng ë n­íc Nga, TsÐc-n­-sÐp-xki ®· kh«ng d©n. Tr¸i víi quan ®iÓm d©n tuý cña m×nh, «ng ®· tr×nh bµy v­¬n lªn ®­îc, hay nãi ®óng h¬n, ®· kh«ng thÓ v­¬n lªn ®Õn chñ mét c¸ch ch©n thËt sù ph¸t triÓn cña nh÷ng quan hÖ t­ b¶n nghÜa duy vËt biÖn chøng cña M¸c vµ ¡ng-ghen" (Toµn tËp, tiÕng chñ nghÜa, sù tiªu vong c¸c c¬ së cña ®êi sèng gia tr­ëng ë Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 18, tr. 384; tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù n«ng th«n vµ sù sôp ®æ cña c«ng x·. V. I. Lª-nin ®· ®¸nh gi¸ thËt, Hµ-néi, in lÇn thø 1, 1963, t. 14, tr. 507). cao U-xpen-xki, coi «ng lµ mét "trong nh÷ng nhµ v¨n ­u tó ®· TsÐc-n­-sÐp-xki ®· viÕt hµng lo¹t t¸c phÈm xuÊt s¾c vÒ c¸c lÜnh miªu t¶ ®êi sèng n«ng d©n", vµ trong c¸c t¸c phÈm cña m×nh, Lª- vùc triÕt häc, chÝnh trÞ kinh tÕ häc, lÞch sö, lu©n lý häc vµ mü häc. nin th­êng viÖn dÉn c¸c t¸c phÈm cña U-xpen-xki. ― 322 - 323, 437 Nh÷ng t¸c phÈm phª b×nh v¨n häc cña «ng cã ¶nh h­ëng lín ®èi - 439, 448, 491. víi sù ph¸t triÓn cña nÒn v¨n häc vµ nghÖ thuËt Nga. T¸c phÈm V "Lµm g×?" (1863) cña TsÐc-n­-sÐp-xki ®· cã t¸c dông gi¸o dôc ®èi víi nhiÒu thÕ hÖ c¸ch m¹ng ë Nga vµ ë n­íc ngoµi. ― 333, 336, 344 V. V. ― xem V «-r«n-txèp, V. P. - 345, 357 - 360. Va-xin-tsi-cèp, A. I. (1818 - 1881) ― ®¹i ®Þa chñ, nhµ ho¹t ®éng quý téc Tsi-tsª-rin, B. N. (1828 - 2904) ― nhµ luËt häc nghiªn cøu vÒ nhµ n­íc, cña héi ®ång ®Þa ph­¬ng, nhµ kinh tÕ häc vµ nhµ chÝnh luËn. Tõ nhµ sö häc vµ triÕt gia, nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña phong trµo tù 1872, lµ chñ tÞch Uû ban Pª-tÐc-bua c¸c héi tÝn dông vµ tiÕt kiÖm - do chñ nghÜa. Tõ 1861 ®Õn 1868 lµ gi¸o s­ Tr­êng ®¹i häc tæng hîp cho vay, ñy ban nµy ®­îc thµnh lËp theo s¸ng kiÕn cña «ng. ¤ng M¸t-xc¬-va. Vµo thêi gian 1882 - 1883, «ng lµ thÞ tr­ëng M¸t-xc¬- ®· xuÊt b¶n nhiÒu t¸c phÈm vÒ vÊn ®Ò ruéng ®Êt, vÊn ®Ò tù qu¶n va. VÒ quan ®iÓm chÝnh trÞ, lµ ng­êi ñng hé chÕ ®é qu©n chñ lËp ®Þa ph­¬ng vµ vÊn ®Ò tÝn dông. Trong c¸c t¸c phÈm cña «ng: "Së hiÕn. Trong triÕt häc, lµ nhµ duy t©m vµ siªu h×nh kh«ng lay h÷u ruéng ®Êt vµ n«ng nghiÖp ë Nga vµ ë c¸c n­íc kh¸c thuéc chuyÓn ®­îc. C¸c t¸c phÈm chÝnh cña «ng lµ: "ChÕ ®é së h÷u vµ ch©u ¢u" (1876), "Sinh ho¹t n«ng th«n vµ kinh tÕ n«ng nghiÖp ë nhµ n­íc" (1882 - 1883), "LÞch sö c¸c häc thuyÕt chÝnh trÞ" (1869 - Nga" (1881) v. v., «ng chñ tr­¬ng duy tr× chÕ ®é c«ng x· ë Nga, coi 1902), "TriÕt häc ph¸p quyÒn" (1900) v. v.. ― 457, 627. ®ã lµ ph­¬ng tiÖn ®Ó xãa bá ®Êu tranh giai cÊp. Khi nhËn xÐt vÒ Va- Tu-lin, C. ― xem Lª-nin, V. I. xin-tsi-cèp, V. I. Lª-nin ®· viÕt: "Víi nh÷ng biÖn ph¸p thùc tiÔn cña TvÐc-xc«i, P. A. ― ®Þa chñ Nga, l­u vong sang Mü n¨m 1881. §· céng m×nh, Va-xin-tsi-cèp, còng nh­ tÊt c¶ nh÷ng ng­êi d©n tuý, chØ ®¹i t¸c víi t¹p chÝ "TruyÒn tin ch©u ¢u". ― 115 - 116. biÓu cho lîi Ých cña giai cÊp tiÓu t­ s¶n mµ th«i" (xem tËp nµy, tr. 590). ― 298, 469, 589 - 590. U VÐc-n¸t-xki I. V. (1821 - 1884) ― nhµ kinh tÕ häc t­ s¶n, gi¸o s­ khoa U-li-a-nèp, V. I. ― xem Lª-nin, V. I. kinh tÕ chÝnh trÞ cña c¸c tr­êng ®¹i häc tæng hîp Ki-Ðp vµ M¸t-xc¬- U -xpen-xki, G. I. (1843 - 1902) ― nhµ v¨n vµ nhµ chÝnh luËn lçi l¹c va. Chñ bót c¸c t¹p chÝ "ChØ dÉn kinh tÕ" (1857 - 1861) vµ "Nhµ kinh ng­êi Nga, nhµ d©n chñ c¸ch m¹ng. N¨m 1862, lÇn ®Çu tiªn in tÕ häc" (1858 - 1865), «ng ®· phª ph¸n chÕ ®é n«ng n«, ®· b¶o vÖ truyÖn ng¾n "Bµi ca hoµ b×nh" trªn b¸o, n¨m 1865, lµ céng t¸c chÕ ®é t­ s¶n vµ nh÷ng nguyªn t¾c cña chñ nghÜa tù do kinh tÕ. viªn cña t¹p chÝ "Ng­êi ®­¬ng thêi", sau khi t¹p chÝ nµy bÞ Trong t¹p chÝ "Ng­êi ®­¬ng thêi", N. G. TsÐc-n­-sÐp-xki ®· dµnh ®ãng cöa, lµ céng t¸c viªn th­êng xuyªn cña t¹p chÝ "Ký sù nhiÒu trang ®Ó luËn chiÕn víi VÐc-n¸t-xki. Cuéc luËn chiÕn nµy n­íc nhµ". Trong c¸c t¸c phÈm cña m×nh: "TËp tôc cña Phè Ra- ph¶n ¸nh b­íc ®Çu cña cuéc ®Êu tranh gi÷a hÖ t­ t­ëng tù do chñ xtª-ri-a-ª-v«" (1866), "Ph¸ s¶n" (1869 - 1871), "TrÝch nhËt ký nghÜa t­ s¶n vµ hÖ t­ t­ëng x· héi chñ nghÜa ë Nga. ― 457.
  17. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 8 57 8 58 B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi B¶n c hØ dÉn tªn ng­êi VÐc-ne, C. A. (1850 - 1902) ― nhµ thèng kª cña héi ®ång ®Þa ph­¬ng t xèp ®· tuyªn truyÒn chñ tr­¬ng tho¶ hiÖp víi chÝnh phñ Nga thuéc khuynh h­íng d©n tóy. Trong nh÷ng n¨m 1880 - 1889, lµm hoµng vµ kiªn quyÕt chèng l¹i chñ nghÜa M¸c. G. V. Plª-kha-nèp ®· viÖc ë phßng thèng kª cña c¸c Héi ®ång ®Þa ph­¬ng tØnh M¸t-xc¬-va phª ph¸n c¸c quan ®iÓm cña V«-r«n-txèp trong t¸c phÈm "Sù luËn vµ Ta-vrÝch. Tõ n¨m 1895, lµ gi¸o s­ khoa kinh tÕ n«ng nghiÖp cña chøng chñ nghÜa d©n tóy trong c¸c t¸c phÈm cña «ng V«-r«n-txèp Tr­êng ®¹i häc n«ng nghiÖp M¸t-xc¬-va. Nh÷ng t¸c phÈm chÝnh cña (V. V.)" (1896). Trong nh÷ng bµi ph¸t biÓu vµ trong c¸c t¸c phÈm VÐc-ne lµ: "NÒn kinh tÕ n«ng d©n ë huyÖn Mª-li-t«-p«n" (1887), cña m×nh viÕt vµo nh÷ng n¨m 90, V. I. Lª-nin ®· triÖt ®Ó v¹ch trÇn "L­îc ghi vÒ tØnh Ta-vrÝch" (1889), "Nh÷ng nghÒ thñ c«ng ë huyÖn c¸c quan ®iÓm ph¶n ®éng cña V«-r«n-txèp. ― 4, 123, 126, 145, 189, B«-g«-rèt-xc¬ thuéc tØnh M¸t-xc¬-va" (1890) vµ nh÷ng t¸c phÈm 305, 319, 323, 334, 341, 370, 396 - 397, 446 - 447, 453, 469, 502, 514, kh¸c. ― 18, 23. 554 - 555, 566, 589, 614, 618, 654 - 656, 658 - 660, 661, 669 - 670. Vª-rª-ten-ni-c«-va, A. A. (1833 - 1897) ― chÞ cña bµ th©n sinh cña Lª- X nin lµ M. A. U-li-a-n«-va. ― 692, 693. Xan-t­-cèp - Sª-®rin, M. £. (1826 - 1889) ― nhµ v¨n trµo phóng vÜ ®¹i VÝt-te, X. I-u. (1849 - 1915) ― lµ nhµ ho¹t ®éng quèc gia cña Nga cuèi ng­êi Nga, nhµ d©n chñ c¸ch m¹ng. Trong c¸c t¸c phÈm cña m×nh, thÕ kû XIX ®Çu thÕ kû XX, ®¹i biÓu cho lîi Ých cña "chñ nghÜa ®Õ b»ng c¸ch ch©m biÕm, «ng ®· kÞch liÖt phª ph¸n chÕ ®é n«ng n« - quèc phong kiÕn - qu©n phiÖt" ë n­íc Nga Nga hoµng, ñng hé mét chuyªn chÕ ë Nga, ®· t¹o ®­îc hµng lo¹t nh÷ng ®iÓn h×nh vÒ bän c¸ch kiªn quyÕt chÕ ®é chuyªn chÕ, chñ tr­¬ng duy tr× chÕ ®é qu©n ®Þa chñ b¹o ng­îc, bän ®¹i biÓu quan liªu cña Nga hoµng, bän tù chñ b»ng nh÷ng nh­îng bé nhá vµ b»ng nh÷ng lêi høa hÑn víi do chñ nghÜa nhót nh¸t, vµ lÇn ®Çu tiªn trong v¨n häc, «ng ®· nªu giai cÊp t­ s¶n tù do chñ nghÜa, b»ng nh÷ng hµnh ®éng ®µn ¸p d· lªn ®­îc nh÷ng ®iÓn h×nh vÒ bän t­ s¶n tham tµn. V× c¸c t¸c phÈm man ®èi víi nh©n d©n, lµ mét trong nh÷ng kÎ tæ chøc ®µn ¸p cuéc ®Çu cña m×nh: "M©u thuÉn" (1847) vµ "Mét vô r¾c rèi" (1848) nªn c¸ch m¹ng 1905 - 1907. Lµ bé tr­ëng Bé giao th«ng (th¸ng Hai - th¸ng T­ 1848 «ng bÞ ®i ®µy ë Vi-¸t-ca, ®· sèng ë ®ã h¬n 7 n¨m. th¸ng T¸m 1892), bé tr­ëng Bé tµi chÝnh (1892 - 1903) vµ lµ chñ §Çu n¨m 1856, Xan-t­-cèp trë vÒ Pª-tÐc-bua, ra quyÓn "Tuú bót tÞch Héi ®ång bé tr­ëng (cuèi th¸ng N¨m 1905 - th¸ng T­ 1906), tØnh lÎ" víi biÖt hiÖu lµ "N. Sª-®rin"; vÒ sau, trong nh÷ng n¨m 60 - VÝt-te ®· ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p trong lÜnh vùc tµi chÝnh, 80 thÕ kû XIX, «ng ®· s¸ng t¸c nhiÒu t¸c phÈm lín: "LÞch sö cña trong chÝnh s¸ch thuÕ quan, trong viÖc x©y dùng ®­êng s¾t, mét thµnh phè" (1869 - 1870), "Nh÷ng bµi diÔn v¨n víi giäng chÝnh trong viÖc x©y dùng luËt c«ng x­ëng, v. v. nh»m phôc vô lîi Ých thøc" (1872 - 1876). "C¸c ngµi dßng hä G«-lèp-lÐp" (1875 - 1880) v. cña bän ®¹i t­ s¶n, b»ng nh÷ng biÖn ph¸p ®ã VÝt-te ®· xóc tiÕn v.. Lª-nin gäi h×nh t­îng I-u-®u-sca ― mét nh©n vËt chÝnh trong viÖc ph¸t triÓn chñ nghÜa t­ b¶n Nga vµ t¨ng c­êng sù phô cuèn tiÓu thuyÕt "C¸c ngµi dßng hä G«-lèp-lÐp" ― lµ bÊt hñ, vµ thuéc cña nã vµo c¸c c­êng quèc ®Õ quèc V. I. Lª-nin ®· gäi y lµ còng nh­ nhiÒu h×nh t­îng ®iÓn h×nh kh¸c trong c¸c t¸c phÈm cña "bé tr­ëng mèi l¸i". ― 3 50. Xan-t­-cèp, h×nh t­îng ®ã th­êng ®­îc Lª-nin sö dông trong c¸c V«-r«n-txèp, V. P. (V. V.) (1847 - 1918) ― nhµ kinh tÕ häc vµ nhµ chÝnh t¸c phÈm cña m×nh ®Ó v¹ch trÇn c¸c nhãm x· héi vµ c¸c chÝnh ®¶ng luËn Nga, mét trong nh÷ng nhµ t­ t­ëng thuéc ph¸i d©n tóy tù do thï ®Þch víi nh©n d©n. C. M¸c ®· ®¸nh gi¸ cao c¸c t¸c phÈm cña chñ nghÜa trong nh÷ng n¨m 80 - 90 thÕ kû XIX, t¸c gi¶ c¸c t¸c Xan-t­-cèp. Vµo nh÷ng n¨m 1863 - 1864, Xan-t­-cèp trë thµnh nhµ phÈm: "VËn mÖnh cña chñ nghÜa t­ b¶n ë Nga" (1882), "L­îc kh¶o chÝnh luËn chñ yÕu cña t¹p chÝ d©n chñ - c¸ch m¹ng "Ng­êi ®­¬ng c«ng nghiÖp thñ c«ng ë Nga" (1886), "C¸c trµo l­u tiÕn bé trong thêi"; tõ n¨m 1868, «ng tham gia ban biªn tËp t¹p chÝ "Ký sù n­íc kinh tÕ n«ng d©n" (1892), "Nh÷ng ph­¬ng h­íng cña chóng ta" nhµ". Sau khi Nª-cra-xèp mÊt, n¨m 1878 «ng lµ chñ bót t¹p chÝ nµy (1893), "Kh¸i luËn vÒ kinh tÕ lý thuyÕt" (1895) vµ mét sè t¸c phÈm vµ lµ l·nh tô thùc sù, vÒ mÆt tinh thÇn, cña nh÷ng ng­êi trÝ thøc kh¸c, trong ®ã «ng ta kh¼ng ®Þnh r»ng ë n­íc Nga kh«ng cã ®iÒu d©n chñ, tiÕp tôc nh÷ng truyÒn thèng vÜ ®¹i cña phong trµo d©n kiÖn ®Ó ph¸t triÓn chñ nghÜa t­ b¶n, «ng ta b¶o vÖ nh÷ng ng­êi chñ c¸ch m¹ng trong nh÷ng n¨m 60 thÕ kû XIX. ― 329, 560. tiÓu s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ lý t­ëng ho¸ c«ng x· n«ng th«n. V«-r«n-
  18. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 8 59 8 60 B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi Xc¬-voãc-txèp, A. I. (1848 - 1914) ― nhµ kinh tÕ häc t­ s¶n, nhµ n«ng häc, häc, M¸c ®ång thêi còng ®· chØ ra tÝnh chÊt h¹n chÕ t­ s¶n, tÝnh chÊt gi¸o s­ Tr­êng ®¹i häc n«ng l©m N«-v«-a-lÕc-xan-®r¬, t¸c gi¶ cña m©u thuÉn vµ tÝnh chÊt sai lÇm cña nh÷ng quan ®iÓm cña «ng. XmÝt mét sè t¸c phÈm chÝnh trÞ kinh tÕ häc vµ kinh tÕ n«ng nghiÖp. Trong ®· lÉn lén viÖc ®Þnh nghÜa ®óng ®¾n ― ®Þnh nghÜa r»ng gi¸ trÞ cña c¸c t¸c phÈm cña m×nh, V. I. Lª-nin ®· nhiÒu lÇn phª ph¸n nh÷ng hµng ho¸ ®o b»ng thêi gian lao ®éng kÕt tinh trong hµng ho¸ ― quan ®iÓm t­ s¶n cña Xc¬-voãc-txèp. Nh÷ng t¸c phÈm chñ yÕu cña víi gi¸ trÞ cña chÝnh b¶n th©n lao ®éng. V× cho r»ng d­íi chÕ ®é Xc¬-voãc-txèp lµ: "¶nh h­ëng cña ph­¬ng tiÖn vËn t¶i b»ng h¬i t­ b¶n, gi¸ trÞ chØ ®­îc h×nh thµnh tõ nh÷ng kho¶n thu nhËp tøc n­íc ®èi víi n«ng nghiÖp" (1890), "Nghiªn cøu kinh tÕ" (1894), lµ tiÒn l­¬ng, lîi nhuËn vµ ®Þa t«, nªn «ng ®· sai lÇm kh«ng nãi ®Õn "Nguyªn lý chÝnh trÞ kinh tÕ häc" (1898) v. v... ― 244, 627 - 632, 668. gi¸ trÞ cña t­ b¶n bÊt biÕn bÞ tiªu hao trong s¶n xuÊt hµng ho¸. Nh÷ng luËn ®iÓm sai lÇm cña XmÝt ®· ®­îc c¸c nhµ kinh tÕ häc t­ Xª-ni-o (Senior), N ¸t-xau - Uy-li-am (1790 - 1864) ― nhµ kinh tÕ s¶n tÇm th­êng lîi dông ®Ó b¶o vÖ, vÒ mÆt t­ t­ëng, cho chñ nghÜa häc tÇm th­êng ng­êi Anh, ®· b¶o vÖ lîi Ých cña bän chñ x­ëng; t­ b¶n. Trong khi nhËn ®Þnh XmÝt lµ mét nhµ t­ t­ëng vÜ ®¹i vµ ®· tÝch cùc tham gia vµo viÖc cæ ®éng cña bän nµy nh»m chèng cña giai cÊp t­ s¶n tiªn tiÕn, V. I. Lª-nin, trong mét sè t¸c phÈm cña l¹i viÖc rót ng¾n ngµy lao ®éng ë Anh (trong nh÷ng n¨m 30 thÕ kû m×nh, ®· phª ph¸n mét sè luËn ®iÓm trong häc thuyÕt cña XmÝt. ― 660. XIX). Bµi v¨n ch©m biÕm cña «ng: "Nh÷ng bøc th­ nãi vÒ t¸c dông cña luËt c«ng x­ëng ®èi víi c«ng nghiÖp b«ng v¶i sîi" (1837) ®· bÞ XmÝt (Smith), G«n-®¬-uyn (1823 - 1910) ― nhµ sö häc ng­êi Anh, nhµ C. M¸c kÞch liÖt phª ph¸n trong tËp I bé "T­ b¶n". ― 100. chÝnh luËn vµ kinh tÕ häc; gi¸o s­ m«n lÞch sö cËn ®¹i Tr­êng ®¹i häc tæng hîp èc-xpho; tõ 1868, d¹y m«n lÞch sö n­íc Anh ë Xl«-nim-xki, L. D. (1850 - 1918) ― nhµ chÝnh luËn, céng t¸c viªn Tr­êng ®¹i häc tæng hîp I-ta-c¬ (bang Niu-oãc). N¨m 1871, sang th­êng xuyªn cña t¹p chÝ "TruyÒn tin ch©u ¢u". Trong nh÷ng c­ tró t¹i Ca-na-®a. T¸c gi¶ cña nhiÒu t¸c phÈm viÕt vÒ c¸c vÊn ®Ò n¨m 90 thÕ kû XIX, ®· tham gia cuéc luËn chiÕn chèng nh÷ng cã liªn quan ®Õn Ai-r¬-lan, Ca-na-®a vµ Hîp chñng quèc. ― 622. ng­êi m¸c-xÝt, ®· ph¸t biÓu theo quan ®iÓm cña giai cÊp t­ s¶n tù do chñ nghÜa. C¸c bµi b¸o cña Xl«-nim-xki vÒ vÊn ®Ò nµy ®· ®­îc Xpen-x¬ (Spencer), HÐc-be (1820 - 1903) ― nhµ triÕt häc, nhµ t©m lý häc tËp hîp trong quyÓn "Häc thuyÕt kinh tÕ cña C¸c M¸c" (1898) v. vµ x· héi häc ng­êi Anh, ®¹i biÓu cã tiÕng cña chñ nghÜa thùc v.. ― 69, 414 - 415. chøng, lµ mét trong nh÷ng ng­êi s¸ng lËp ra c¸i gäi lµ thuyÕt h÷u XmÝt (Smith), A.®am (1723 - 1790) ― nhµ kinh tÕ häc ng­êi Anh, ®¹i c¬ vÒ x· héi. Xpen-x¬ ®· cè søc biÖn hé cho sù bÊt b×nh ®¼ng x· biÓu lín nhÊt cña chÝnh trÞ kinh tÕ häc t­ s¶n cæ ®iÓn. Trong t¸c héi, ®· vÝ x· héi loµi ng­êi nh­ mét c¬ thÓ sinh vËt vµ ¸p dông häc phÈm cña m×nh nhan ®Ò lµ "Nghiªn cøu vÒ b¶n chÊt vµ vÒ nguyªn thuyÕt ®Êu tranh sinh tån trong sinh vËt häc vµo lÞch sö loµi ng­êi. nh©n sù giµu cã cña c¸c d©n téc" (1776), lÇn ®Çu tiªn «ng ®· tuyªn bè C¸c quan ®iÓm triÕt häc vµ x· héi häc ph¶n ®éng cña Xpen-x¬ ®· r»ng nguån gèc cña gi¸ trÞ lµ mäi h×nh thøc lao ®éng, dï cho lao lµm cho Xpen-x¬ trë thµnh mét trong nh÷ng nhµ t­ t­ëng næi tiÕng ®éng ®ã ®­îc hao phÝ trong bÊt kú ngµnh s¶n xuÊt nµo ®i n÷a. XuÊt nhÊt cña giai cÊp t­ s¶n Anh. Trong t¸c phÈm "Chñ nghÜa duy vËt ph¸t tõ nguyªn lý ®ã, «ng ®· rót ra mét kÕt luËn rÊt quan träng cho vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n", V. I. Lª-nin ®· phª ph¸n r»ng, tiÒn c«ng cña c«ng nh©n lµ mét phÇn s¶n phÈm cña anh ta vµ nh÷ng quan ®iÓm cña Xpen-x¬ vµ v¹ch râ mèi liªn hÖ vÒ mÆt t­ ®­îc x¸c ®Þnh b»ng gi¸ trÞ c¸c t­ liÖu sinh sèng cña anh ta; r»ng t­ëng cña nh÷ng quan ®iÓm cña Xpen-x¬ víi nh÷ng quan ®iÓm nguån gèc thu nhËp cña bän t­ b¶n vµ cña bän ®Þa chñ còng lµ lao duy t©m cña ng­êi d©n tóy N. C. Mi-khai-lèp-xki. T¸c phÈm chÝnh ®éng cña c«ng nh©n. XmÝt lÇn ®Çu tiªn v¹ch ra r»ng x· héi t­ b¶n cña Xpen-x¬ lµ: "HÖ thèng triÕt häc tæng hîp" (1862 - 1896). ― 158. chñ nghÜa gåm cã ba giai cÊp: giai cÊp c«ng nh©n, giai cÊp t­ b¶n vµ Xt¬-ru-vª, P. B. (P. X.) (1870 - 1944) ― nhµ kinh tÕ häc vµ nhµ chÝnh giai cÊp ®Þa chñ. Song lóc ®ã bÞ h¹n chÕ bëi thÕ giíi quan t­ s¶n nªn luËn t­ s¶n Nga, trong nh÷ng n¨m 90 thÕ kû XIX lµ ®¹i biÓu næi «ng ®· phñ nhËn sù tån t¹i cña ®Êu tranh giai cÊp trong x· héi ®ã. tiÕng nhÊt cña "chñ nghÜa M¸c hîp ph¸p", céng t¸c viªn vµ biªn tËp Khi nãi ®Õn c«ng lao cña XmÝt trong viÖc ph¸t triÓn chÝnh trÞ kinh tÕ viªn c¸c t¹p chÝ: "Lêi nãi míi" (1897), "B­íc ®Çu" (1899) vµ "§êi
  19. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 8 61 B ¶n c hØ dÉn tªn ng­êi sèng" (1900). V. I. Lª-nin ®· gäi Xt¬-ru-vª lµ "kÎ ph¶n béi bËc thÇy". (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 16, tr. 467). Ngay trong t¸c phÈm ®Çu cña m×nh nhan ®Ò: "Nh÷ng ý kiÕn phª ph¸n vÒ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña n­íc Nga" (1894), Xt¬-ru-vª, trong khi phª ph¸n ph¸i d©n tuý, l¹i "bæ sung" vµ "phª ph¸n" häc thuyÕt kinh tÕ vµ triÕt häc cña C. M¸c, ®ång t×nh víi c¸c ®¹i biÓu cña chÝnh trÞ kinh tÕ häc t­ s¶n tÇm th­êng vµ tuyªn truyÒn chñ nghÜa Man-tuýt. Nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XX, Xt¬-ru-vª hoµn toµn ®o¹n tuyÖt víi chñ nghÜa M¸c vµ ®¶ng d©n chñ - x· héi, ®i theo ph¸i tù do chñ nghÜa; y lµ mét trong nh÷ng nhµ lý luËn vµ nhµ tæ chøc ra "Héi liªn hiÖp gi¶i phãng" (1904 - 1905) thuéc ph¸i tù do - t­ s¶n, lµ tæng biªn tËp c¬ quan ng«n luËn bÊt hîp ph¸p cña Héi liªn hiÖp lµ b¸o "Gi¶i phãng" (1902 - 1905). N¨m 1905, khi ®¶ng d©n chñ - lËp hiÕn míi thµnh lËp, y lµ ñy viªn Ban chÊp hµnh trung ­¬ng cña ®¶ng nµy. Sau khi c¸ch m¹ng 1905 - 1907 thÊt b¹i, Xt¬-ru-vª lµ thñ lÜnh c¸nh h÷u cña ph¸i tù do chñ nghÜa; tõ khi næ ra chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt 1914 - 1918, y lµ mét nhµ t­ t­ëng cã ®Çu ãc x©m l­îc cña chñ nghÜa ®Õ quèc Nga. Sau C¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M­êi vÜ ®¹i, Xt¬-ru-vª lµ kÎ thï ra mÆt cña ChÝnh quyÒn x«-viÕt, ®· tham gia chÝnh phñ ph¶n c¸ch m¹ng Vran-ghen vµ sau ®ã lµ phÇn tö b¹ch vÖ l­u vong. ― 345 - 348, 394, 396, 400, 413, 417 - 429, 433 - 435, 443, 453, 458, 462, 491, 495, 503, 514, 516 - 672.
  20. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 8 03 8 04 T h©n thÕ vµ sù nghiÖp cña V. I. Lªnin 6 (18) th¸ng S¸u. trung häc Xim-biÕc-xc¬. 8 (20) th¸ng N¨m. A.I. U-li-a-nèp vµ nh÷ng ng­êi kh¸c bÞ xö tö v× téi m­u s¸t A-lÕch-xan-®r¬ III. 10 (22) th¸ng S¸u. Lª-nin tèt nghiÖp Tr­êng trung häc Xim- biÕc-xc¬ vµ ®­îc th­ëng huy ch­¬ng vµng. Gi÷a th¸ng S¸u. Lª-nin quyÕt ®Þnh vµo häc khoa luËt Tr­êng ®¹i häc tæng hîp Ca-dan. T h©n thÕ vµ sù nghiÖp Cuèi th¸ng S¸u. Gia ®×nh U-li-a-nèp chuyÓn vÒ Ca-dan. 29 th¸ng B¶y Lª-nin lµm ®¬n göi gi¸m ®èc Tr­êng ®¹i cña (10 th¸ng T¸m). häc tæng hîp Can-dan xin nhËn vµo n¨m V. I. Lª-nin thø nhÊt cña khoa luËt. (1870 - 1894) 13 (25) th¸ng T¸m. Lª-nin vµo häc Tr­êng ®¹i häc tæng hîp Ca-dan. Th¸ng ChÝn - th¸ng ë Ca-dan, Lª-nin tham gia tiÓu tæ sinh viªn 1870 M­êi mét. c¸ch m¹ng vµ héi ®ång h­¬ng Xa-ma-ra - 10 (22) th¸ng T­. Vla-®i-mia I-lÝch U-li-a-nèp (Lª-nin) sinh ë Xim-biÕc-xc¬ Xim-biÕc-xc¬ (ngµy nay lµ U-li-a-nèp-xc¬). 6 (18) th¸ng M­êi. Lª-nin lµm ®¬n göi viªn thanh tra Tr­êng ®¹i häc tæng hîp Ca-dan xin theo häc dù 1879 thÝnh trong nöa ®Çu niªn häc 1887 - 1888. Ngoµi nh÷ng m«n häc chuyªn m«n: lÞch sö 16 (28) th¸ng T¸m. Lª-nin vµo häc líp mét Tr­êng trung häc ph¸p luËt Nga, lÞch sö ph¸p luËt La-m·, Xim-biÕc-xc¬. ph¸p luËt b¸ch khoa, trong ®¬n cßn ghi xin häc: thÇn häc vµ tiÕng Anh. 1886 4 (16) th¸ng Ch¹p. Lª-nin tham gia cuéc mÝt-tinh cña sinh viªn 12 (24) th¸ng Giªng. ¤ng cô th©n sinh ra Lª-nin, I-li-a Ni-c«-la- Tr­êng ®¹i häc tæng hîp Ca-dan. ª-vÝch U-li-a-nèp, t¹ thÕ. §ªm mång 4 r¹ng Lª-nin bÞ b¾t v× ®· tham gia phong trµo mång 5 (®ªm 16 r¹ng ph¶n ®èi cña sinh viªn. 1887 17) th¸ng Ch¹p. 5 (17) th¸ng Ch¹p. Lª-nin lµm ®¬n göi gi¸m ®èc Tr­êng ®¹i 1 (13) th¸ng Ba. Anh c¶ cña Lª-nin, A-lÕch-xan-®r¬ I-lÝch U- häc tæng hîp Ca-dan xin rót tªn ra khái li-a-nèp, bÞ b¾t v× ®· tham gia vµo vô m­u danh s¸ch sinh viªn v× cho r»ng kh«ng thÓ s¸t A-lÕch-xan-®r¬ III. tiÕp tôc theo häc trong nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh 18 (30) th¸ng T­. Lª-nin lµm ®¬n göi hiÖu tr­ëng Tr­êng ho¹t hiÖn t¹i cña Tr­êng ®¹i häc tæng hîp. trung häc Xim-biÕc-xc¬ xin dù kú thi tèt Lª-nin bÞ ®uæi ra khái tr­êng ®¹i häc tæng hîp. nghiÖp tr­êng trung häc. 7 (19) th¸ng Ch¹p. Lª-nin bÞ trôc xuÊt khái Ca-dan vµ ®­a vÒ 5 (17) th¸ng N¨m - Lª- nin dù kú thi tèt nghiÖp t¹i Tr­êng ë lµng C«-cu-ski-n« tØnh Ca-dan, d­íi sù
nguon tai.lieu . vn
Chính trị học Báo chí - Truyền thông Xã hội học Giáo dục học Tâm lý học Lịch sử - Văn hoá Triết học Ngôn ngữ học Thư viện thông tin Văn học nước ngoài Ngư nghiệp Hành chính - Pháp luật Địa lý - Địa danh Văn học Việt nam Lịch sử Đảng CNXH - KH Tư Tưởng HCM Ngụ ngôn - Cổ tích Ca dao - Tục ngữ Hoá học Sinh học Y khoa - Dược Kinh tế học