Xem mẫu

  1. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 2296 M¸c göi lót-vÝch Cu-gh en-man, 26 th¸ng Ba 1870 M ¸c göi D. M©y-¬ vµ A. Ph«-gt¬, 9 th¸ng t­ 1870 2297 göi Cu-ghen-man , 1928 vµ tiÕng Ph¸p Cßn ngµy mai lµ chñ nhËt, nh­ vËy, mét tÝn ®å Thiªn chóa gi¸o tèt nh­ t«i ®­îc phÐp dõng c«ng viÖc vµ th«ng b¸o cho anh biÕt nh÷ng tin tøc tØ mØ h¬n, ®Æc biÖt vÒ t×nh h×nh Nga ®· cã sù ph¸t triÓn ®¸ng quan t©m. Gien-ni, nh©n vËt Gi. Uy-li-am næi tiÕng cña chóng t«i, cã trong tay Ên phÈm kh¸ tèt lµ c¸c t¸c phÈm cña cha G¬-t¬ 565. Tuy nhiªn, Gien-ni míi ®©y ®· ®­îc mêi ®Õn gÆp bµ Vi-¨ng-ti, vî cña mét th­¬ng gia I-ta-li-a giÇu cã. Cã rÊt nhiÒu ng­êi cã mÆt ë ®ã, trong sè ®ã cã mét sè ng­êi Anh. Gien-ni ®· ®äc SÕch-xpia vµ thu ®­îc thµnh c«ng lín. Xin anh h·y chuyÓn gióp lêi chµo cña t«i ®Õn N÷ b¸ t­íc1 vµ lêi c¶m ¬n vÒ nh÷ng dßng th­ dÞu dµng mµ bµ ®· rÊt cã nh· ý göi cho t«i. Bµ Êy hoµn toµn kh«ng m¶y may cã c¬ së ®Ó lÊy lµm tiÕc lµ bµ Êy ®· lùa chän tiÕng La-tinh thay v× tiÕng Ph¸p 566. §iÒu ®ã ch¼ng nh÷ng lµ b»ng chøng vÒ mét thÞ hiÕu cæ ®iÓn vµ ph¸t triÓn cao, mµ cßn c¾t nghÜa t¹i sao bµ Êy kh«ng bao giê bÞ r¬i vµo ngâ côt2 . T«i còng göi nh÷ng lê i cÇu chóc tèt ® Ñp nhÊt ®Õn Phren-x¬-khen. Mo-r¬ C«ng bè lÇn ®Çu b»ng tiÕng Nga trong In theo b¶n viÕt tay cuèn s¸ch: N h÷ng bøc th­ cña M¸c Nguyªn v¨n lµ tiÕng §øc -------------------------------------- ------------------------------------ --------------------------------------------------------------------------- -------------------------------------- --------------------------------- ------------------------------------------------------------------------ 1 GhÐc-tru-®a, vî cña Cu-ghen-man. 2 Trong nguyªn b¶n: ªtre au bout de son latin nguyªn v¨n cã nghÜa lµ c¹n kiÖt nh÷ng hiÓu biÕt vÒ tiÕng la-tinh , nghÜa bãng lµ r¬i vµo ngâ côt , hoang mang .
  2. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 1604 1605 ¨ ng-ghen göi m¸c, 22 th¸ng hai 1882 ¨ng-ghen göi m¸c, 22 th ¸ng hai 1882 L u©n §«n, 9 th¸ng T­ 1870 72 M¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man ë Han-n«-v¬ Lu©n §«n, 28 th¸ng Ba 1870 Cu-ghen-man th©n mÕn! V× c¸i nhät ë bªn h«ng tr¸i cña t«i kh«ng cho phÐp t«i ngåi l©u, cho nªn ®Ó khái ph¶i chÐp l¹i hai lÇn, t«i göi cho anh l¸ th­ dµnh cho Ban chÊp hµnh Brao-svai-g¬, cho Br¾c-c¬ vµ c¸c ®ång chÝ. Tèt nhÊt lµ nÕu sau khi ®äc xong tù anh chuyÓn l¸ th­ Êy vµ nh¾c l¹i mét lÇn n÷a r»ng ®©y lµ th«ng b¸o mËt vµ kh«ng ®­îc ®em c«ng bè 1 . C«ng bè lÇn ®Çu trªn t¹p chÝ Die Neue In theo b¶n in trong t¹p Zeit , B d. 2, sè 15, 1901-1902 chÝ Nguyªn v¨n lµ tiÕng §øc 73 M¸c göi di-g¬-phrÝt m©y-¬ Vµ au-gu-xt¬ ph«-gt¬567 ë Niu oãc -------------------------------------- ------------------------------------ --------------------------------------------------------------------------- -------------------------------------- --------------------------------- ------------------------------------------------------------------------ 1 M¸c göi kÌm theo bøc th­ nµy b¶n Th«ng b¸o mËt do «ng so¹n.
  3. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 2300 M¸c göi D. M©y-¬ vµ A. Ph«-gt¬, 9 th¸ng t­ 1870 M ¸c göi D. M©y-¬ vµ A. Ph«-gt¬, 9 th¸ng t­ 1870 2301 vÒ c¸c bµi viÕt cña «ng Êy trªn tê “Arbeiter – Union”. Õch-ca-ri-ót M©y-¬ th©n mÕn vµ Ph«-gt¬ th©n mÕn! qu¸ ng¶ theo xu h­íng muèn coi c­¬ng vÞ tæng th­ ký nh­ lµ T«i göi cho c¸c anh nh÷ng tÊm ¶nh cña t«i chôp ®ñ c¸c kiÓu, ph­¬ng c¸ch kiÕm ra nguån tiÒn b¹c, vµ lèi hµnh ®éng nµy trong mét tÊm ¶nh Êy t«i chôp ¶nh cïng c« con g¸i tr­ëng cña th­êng hay lµm cho nh÷ng ng­êi §øc chóng ta bÞ mÊt uy tÝn m×nh lµ Gien-ni. TÊt c¶ c¸c tÊm ¶nh Êy ®­îc chôp l¹i tõ c¸c tÊm d­íi con m¾t cña ng­êi Ph¸p vµ ng­êi Anh. Ch¼ng h¹n, c¸c anh ¶nh ®· chôp sím h¬n theo yªu cÇu cña Cu-ghen-man. T«i kh«ng h·y xem mÈu th­ cña Le-xn¬ göi cho t«i, ®­îc göi kÌm ë ®©y. V× ph¶i lµ ng­êi chñ x­íng sù xa xØ nµy. lý do nµy mµ t«i sÏ kh«ng th«ng b¸o cho Õch-ca-ri-ót c¶ vÒ Tr­íc hÕt, ®Ó biÖn minh cho sù im lÆng l©u cña t«i, c¸c anh nh÷ng l¸ th­ cña M©y-¬ 569. Sè lµ, trong ®ã cã mét tõ ng÷ kh«ng sÏ thÊy – qua mÈu th­ göi kÌm ®©y cña Õch-ca-ri-ót – r»ng thÓ chèng ®ì næi ®èi víi Õch-ca-ri-ót – vÒ viÖc Doãc-g¬ cã “tiÒn”. Tæng Héi ®ång ®· th«ng qua viÖc biÓu quyÕt sù bµy tá lêi chia VÒ hai l¸ th­ chÝnh thøc cña Doãc-g¬ th× nh÷ng l¸ th­ Êy buån vÒ t×nh h×nh søc khoÎ cña t«i 568 (nh­ c¸c anh thÊy ®Êy, t«i ®­îc viÕt ra nh©n danh Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc (Liªn ®ang luyÖn c¸ch nãi lãng tiÕng §øc kiÓu pen-xin-va-ni). ThËt ®oµn lao ®éng sè 5) vµ ®­îc ký tªn: “th­ ký th«ng tÊn”. vËy, do bÖnh th­êng xuyªn t¸i ph¸t cho nªn tõ ®Çu th¸ng Ch¹p Trong mét l¸ th­ Êy cã lêi ®Ò nghÞ göi c¸c b¶n b¸o c¸o cña chØ cã hai lÇn t«i ®· cã thÓ tham dù c¸c phiªn häp cña Tæng Héi Tæng Héi ®ång vµ cã nh÷ng lêi lÏ ®­îc mäi ng­êi thõa nhËn lµ ®ång, v× thÕ mµ khi th¶o luËn tÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò quan träng h¬n huyªn thuyªn. ®Æt ra cho Tæng Héi ®ång, TiÓu ban ®· häp ë nhµ t«i . Trong t×nh Trong mét th­ kh¸c kh«ng cã g× quan träng c¶ ngoµi lêi h×nh nh­ vËy mçi phót thËt sù nhµn rçi cña t«i (mµ t«i vÉn th«ng b¸o r»ng Liªn ®oµn nµy ®· gia nhËp Quèc tÕ. ch­a hoµn toµn b×nh phôc) ®Òu ®­îc sö dông vµo c«ng viÖc, do H«m nay t«i sÏ viÕt vµi dßng cho ngµi Doãc-g¬ vµ t«i sÏ göi vËy t«i ®· ph¶i h¹n chÕ viÖc trao ®æi th­ tõ b»ng c¸ch chØ viÕt cho «ng Êy 15 b¶n b¸o c¸o gÇn ®©y1 , theo ®Ò nghÞ cña «ng Êy. nh÷ng l¸ th­ cÇn thiÕt nhÊt. Cã mét «ng tªn lµ R «-bíc Uy-li-am Hi-um (Astoria, Long T r­íc hÕt, vÒ vÊn ®Ò Doãc-g¬. ¤ng Êy ®· göi hai l¸ th­ cho Island, New York) c¸ch ®©y Ýt l©u ®· göi cho chóng t«i mét l¸ Õch-ca-ri-ót víi t­ c¸ch lµ tæng th­ ký. Õch-ca-ri-ót ®· th«ng th­ nãi cÆn kÏ vÒ b¶n nghÞ quyÕt cña Tæng Héi ®ång vÒ cuéc b¸o cho Tæng Héi ®ång vÒ nh÷ng l¸ th­ Êy. Song, Tæng Héi ®ång ©n x¸ ®èi víi ng­êi Ai-r¬-len 2 ; ®©y lµ tµi liÖu xuÊt s¾c trong ®· giao cho Õch-ca-ri-ót trao nh÷ng l¸ th­ Êy cho t«i ®Ó so¹n sè tÊt c¶ nh÷ng g× mµ cho ®Õn nay chóng t«i ®· nhËn ®­îc th¶o th­ tr¶ lêi, v× t«i lµ th­ ký phô tr¸ch c¸c chi héi §øc ë Mü. -------------------------------------- ------------------ ------------------ --------------------------------------------------------------------------- T«i ®· chñ ý tr× ho·n, v× t«i cã biÕt vÒ chuyÕn ®i cña M©y-¬ ®Õn -------------------------------------- ------------------ --------------- ------------------------------------------------------------------------ T©y – Ên, nh­ng l¹i kh«ng t×m ra ®Þa chØ nhµ riªng cña Ph«-gt¬. 1 B ¸o c¸o vÒ ®¹i héi hµng n¨m lÇn thø t­ cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ Nh÷ng l¸ th­ riªng t­ cña Doãc-g¬ göi cho Õch-ca-ri-ót th× häp ë Ba-l¬ . t«i kh«ng ®­îc biÕt vÒ chóng. Ch¾c h¼n nh÷ng th­ Êy chØ cã liªn 2 C. M¸c. Dù th¶o nghÞ quyÕt cña Tæng Héi ®ång vÒ chÝnh s¸ch cña chÝnh quan ®Õn vÊn ®Ò tiÒn b¹c – nh÷ng kho¶n tiÒn tr¶ cho Õch-ca-ri-ót phñ Anh ®èi víi c¸c tï nh©n Ai-r¬-len (Xem tËp nµy, tr. 517-518).
  4. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 1608 1609 ¨ ng-ghen göi m¸c, 22 th¸ng hai 1882 ¨ng-ghen göi m¸c, 22 th ¸ng hai 1882 cña ng­êi Anh vµ ng­êi Mü. Theo ®Ò nghÞ cña «ng ta ®­îc bæ
  5. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 2304 M¸c göi D. M©y-¬ vµ A. Ph«-gt¬, 9 th¸ng t­ 1870 M ¸c göi D. M©y-¬ vµ A. Ph«-gt¬, 9 th¸ng t­ 1870 2305 Ngµy kia (11 th¸ng T­) t«i sÏ göi cho c¸c anh nh÷ng v¨n nhiÖm lµm th«ng tÝn viªn chuyªn vÒ c¸c thµnh phÇn Anh – Mü vµ kiÖn cña Quèc tÕ mµ t«i cã trong tay. (H«m nay th× ®· qu¸ muén «ng ta ®· ®ång ý ®¶m nhiÖm c¸c tr¸ch nhiÖm ®ã. V× vËy t«i ®Ò nghÞ ®Ó cã thÓ göi nh÷ng v¨n kiÖn Êy ra b­u ®iÖn.) T«i còng sÏ göi c¸c anh lµm quen víi ng­êi nµy, vµ nh»m môc ®Ých nµy t«i göi vµi thªm mét sè b¶n b¸o c¸o “Ba-l¬” n÷a. dßng cho «ng Êy. Qua ®o¹n trÝch tõ b¸o “Marseillaise” – göi kÌm theo ë ®©y – Trong sè c¸c t­ liÖu göi ®Õn, c¸c anh còng sÏ t×m thÊy mét sè sè ra ngµy 2 th¸ng T­, c¸c anh sÏ thÊy r»ng Ph. C¸c-l¬ vµ b¶n cña v¨n b¶n mµ c¸c anh ®· biÕt, ®ã lµ nghÞ quyÕt cña Tæng Ph. I-u-bi-x¬ – ®©y lµ nh÷ng nh©n vËt mµ ë ®©y chóng t«i kh«ng Héi ®ång, th«ng qua n gµy 30 th¸ng M­êi mét, vÒ cuéc ©n x¸ biÕt – ®· göi ®Õn Pa-ri mét bøc th­ nh©n danh c«ng nh©n §øc. ng­êi Ai-r¬-len , do t«i so¹n th¶o, còng nh­ tËp s¸ch máng xuÊt T«i muèn biÕt xem nh÷ng nh©n vËt Êy liÖu cã thuéc vµo sè ng­êi b¶n ë Ai-r¬-len nãi vÒ sù ®èi xö víi c¸c thµnh viªn phong trµo cña chóng ta hay kh«ng? ë ® ©y – trong Tæng Héi ®ång – ng­êi phª-ni-¨ng bÞ kÕt ¸n. ta thÊy ®¸ng nghi ngê mét ®iÒu lµ trong bøc th­ nµy kh«ng hÒ Sau n÷a, t«i cã ý ®Þnh ®­a ra mét sè dù th¶o nghÞ quyÕt n÷a cã mét ch÷ nµo ®Ò cËp ®Õn Quèc tÕ, h¬n thÕ n÷a, bøc th­ Êy ®­îc vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i biÕn h×nh thøc hîp nhÊt hiÖn nay38 (nghÜa viÕt nh­ thÓ lµ Héi liªn hiÖp nãi chung kh«ng tån t¹i. lµ sù n« dÞch xø Ai-r¬-len) thµnh mét liªn minh tù do vµ b×nh T­íng Cluy-de-r¬ ë Niu Oãc cã ®Ò nghÞ ®­îc phôc vô Tæng quyÒn víi n­íc Anh. VÒ nh÷ng nghÞ quyÕt nh»m c«ng bè c«ng Héi ®ång trong c­¬ng vÞ th«ng tÝn viªn Ph¸p. Kh«ng biÕt, liÖu khai th× sù tiÕn triÓn xa h¬n n÷a cña vÊn ®Ò nµy t¹m thêi bÞ «ng Êy cã ®­îc chÊp nhËn kh«ng, ®iÒu ®ã th× t«i kh«ng râ, ®×nh l¹i do sù v¾ng mÆt bÊt ®¾c dÜ cña t«i t¹i Tæng Héi ®ång. nh­ng t«i thÊy h×nh nh­ t«i cã ®­îc nghe thÊy vÒ viÖc ®ã. §©y lµ Kh«ng mét uû viªn nµo kh¸c trong Tæng Héi ®ång cã sù am hiÓu mét anh chµng nhÑ d¹, hêi hît, hay quÊy rÇy, cã tÝnh kho¸c l¸c. cÇn thiÕt vÒ vÊn ®Ò Ai-r¬-len vµ uy tÝn ®Çy ®ñ ®èi víi c¸c uû Ch¼ng h¹n, trong mét l¸ th­ – trong sè nh÷ng l¸ th­ gÇn ®©y viªn ng­êi Anh t rong Tæng Héi ®ång, ®Ó cã thÓ thay t«i trong cña m×nh göi ®Õn b¸o “Marseillaise” – «ng ta ®· tù giíi thiÖu lµ vÊn ®Ò nµy. ng­êi ®¹i diÖn ®­îc c«ng nhËn cña giíi c«ng nh©n Niu Oãc! Tuy Tuy nhiªn, thêi gian tr«i qua kh«ng uæng phÝ, v× vËy t«i ®Ò vËy, ®èi víi chóng ta con ng­êi nµy cã mét ý nghÜa nµo ®ã, chÝnh nghÞ c¸c anh ®Æc biÖt chó ý ®Õn ®iÒu d­íi ®©y. lµ nhê quan hÖ cña «ng ta víi tê “Marseillaise”. Trong tr­êng Sau nhiÒu n¨m nghiªn cøu vÊn ®Ò Ai-r¬-len t«i ®· ®i ®Õn kÕt hîp c¸c anh muèn lµm quen víi “nh©n vËt” nµy, chÝ Ýt nh»m t×m luËn r»ng ®ßn quyÕt ®Þnh gi¸ng vµo c¸c giai cÊp thèng trÞ ë Anh hiÓu kü vÒ «ng ta, th× t«i göi ®Õn cho c¸c anh giÊy uû nhiÖm mµ (mµ ®©y lµ ®iÒu cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi phong trµo c«ng nãi chung cã thÓ sÏ h÷u dông cho c¸c anh. nh©n toµn thÕ giíi) chØ cã thÓ ®­îc thùc hiÖn ë Ai-r¬-len, chø Sè tiÒn mµ M©y-¬ göi cho XtÕp-ni, th× ®· ®­îc chuyÓn cho kh«ng ph¶i ë n­íc Anh. Tæng Héi ®ång. XtÕp-ni lµ mét ng­êi Anh tuyÖt diÖu, nh­ng lµ mét ng­êi Anh rÊt th«ng th¸i rëm. ¤ng ta göi cho t«i l¸ th­ cña M©y-¬ cïng víi sè tiÒn ®­îc göi kÌm trong ®ã, cho nªn t«i l¹i ph¶i chuyÓn tÊt c¶ nh÷ng thø ®ã cho Tæng Héi ®ång.
  6. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 1612 1613 ¨ ng-ghen göi m¸c, 22 th¸ng hai 1882 ¨ng-ghen göi m¸c, 22 th ¸ng hai 1882 Ngµy 1 th¸ng Giªng 18701 Tæng Héi ®ång ®· ph¸t ra b¶n -------------------------------------- ------------------------------------ --------------------------------------------------------------------------- -------------------------------------- --------------------------------- ------------------------------------------------------------------------ 1 Trong b¶n viÕt tay viÕt nhÇm lµ: ngµy 1 th¸ng Ch¹p 1869 .
  7. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 2308 M¸c göi D. M©y-¬ vµ A. Ph«-gt¬, 9 th¸ng t­ 1870 M ¸c göi D. M©y-¬ vµ A. Ph«-gt¬, 9 th¸ng t­ 1870 2309 th«ng tri1 mËt, do t«i so¹n th¶o b»ng tiÕng Ph¸p (®Ó nh»m t¸c ë A i-r¬-len lµ mét chiÕn dÞch v« cïng dÔ dµng h¬n lµ ë chÝnh ®éng trë l¹i ®èi víi n­íc Anh th× chÝnh c¸c tê b¸o Ph¸p, chø kh«ng ph¶i c¸c tê b¸o §øc, míi cã ý nghÜa quan träng), ®Ò cËp ®Õn mèi liªn hÖ gi÷a cuéc ®Êu tranh d©n téc ë Ai-r¬-len víi sù nghiÖp gi¶i phãng cña giai cÊp c«ng nh©n, nh­ vËy lµ ®Ò cËp ®Õn lËp tr­êng mµ Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ ph¶i cã ®èi víi vÊn ®Ò Ai-r¬-len. ë ® ©y t«i th«ng b¸o tãm t¾t nh÷ng ®iÓm chñ yÕu. Ai-r¬-len lµ thµnh luü cña giai cÊp ®Þa chñ quý téc Anh. ViÖc bãc lét ®Êt n­íc nµy kh«ng chØ lµ nguån cña c¶i vËt chÊt chñ yÕu cña nã. Sù bãc lét t¹o ra søc m¹nh tinh thÇn hÕt søc to lín cña nã. Giai cÊp ®Þa chñ quý téc Anh trªn thùc tÕ ®· thÓ hiÖn sù thèng trÞ cña n­íc Anh ®èi víi xø Ai-r¬-len. V× vËy Ai-r¬-len lµ ph­¬ng tiÖn quan träng bËc nhÊt mµ giai cÊp quý téc Anh dïng ®Ó duy tr× sù thèng trÞ cña m×nh ë ngay chÝnh n­íc Anh. MÆt kh¸c, nÕu qu©n ®éi Anh vµ c¶nh s¸t Anh sÏ rêi khái Ai-r¬-len vµo ngµy mai th× ë Ai-r¬-len sÏ lËp tøc më ®Çu cuéc c¸ch m¹ng n«ng nghiÖp. Nh­ng sù sôp ®æ cña giai cÊp quý téc Anh ë Ai-r¬- len l¹i chÕ ®Þnh vµ dÉn ®Õn hËu qu¶ tÊt yÕu lµ sù sôp ®æ cña giai cÊp quý téc Êy ë n­íc Anh. Nh­ vËy sÏ t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho c¸ch m¹ng v« s¶n ë n­íc Anh. V× cho ®Õn nay ë Ai-r¬-len vÊn ®Ò ruéng ®Êt lµ h×nh thøc ®Æc biÖt cña vÊn ®Ò x· héi, v× nã lµ vÊn ®Ò sinh tån, vÊn ®Ò tån vong ® èi víi ®¹i ®a sè nh©n d©n Ai-r¬-len, vµ ®ång thêi vÊn ®Ò Êy kh«ng t¸ch khái vÊn ®Ò d©n téc , cho nªn viÖc thñ tiªu giai cÊp ®Þa chñ quý téc Anh -------------------------------------- ------------------------------------ --------------------------------------------------------------------------- -------------------------------------- --------------------------------- ------------------------------------------------------------------------ 1 C. M¸c. Tæng Héi ®ång göi Héi ®ång liªn ®oµn vïng Thuþ SÜ thuéc hÖ ng«n ng÷ la-tinh .
  8. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 1616 1617 ¨ ng-ghen göi m¸c, 22 th¸ng hai 1882 ¨ng-ghen göi m¸c, 22 th ¸ng hai 1882 m×nh n­íc Anh, Êy lµ ch­a kÓ ®Õn tÝnh c¸ch h¨ng h¸i h¬n vµ c¸ch m¹ng h¬n cña ng­êi Ai-r¬-len so víi ng­êi Anh. Cßn vÒ giai cÊp t­ s¶n Anh th× tr­íc hÕt, cïng víi giai cÊp quý téc Anh, nã quan t©m ®Õn viÖc biÕn Ai-r¬-len thµnh mét b·i ch¨n cõu hoµn toµn ®Ó cung cÊp cho thÞ tr­êng Anh thÞt vµ len víi gi¸ cµng rÎ cµng tèt. Giai cÊp t­ s¶n Anh, cïng víi giai cÊp quý téc Anh, còng cßn quan t©m ®Õn viÖc ®­a d©n sè Ai-r¬-len, b»ng con ®­êng xua ®uæi c¸c t¸ ®iÒn vµ c­ìng bøc di c­, xuèng cßn mét sè l­îng kh«ng ®¸ng kÓ ®Ó t¹o kh¶ n¨ng cho t­ b¶n Anh (t­ b¶n thuª ®Êt) cã thÓ ho¹t ®éng “mét c¸ch ®¸ng tin cËy” ë xø së nµy. Cïng víi quý téc Anh, nã còng quan t©m ®Õn viÖc “t¶o thanh” c¸c n«ng tr¹i Ai-r¬-len, nh­ nã ®· tõng quan t©m ®Õn “sù t¶o thanh” c¸c vïng n«ng nghiÖp ë Anh vµ Xcèt-len. Ngoµi ra, cßn ph¶i tÝnh ®Õn 6 000 - 10 000 pao xtÐc-linh thu nhËp cña c¸c ®Þa chñ vÉn kh«ng sèng trong c¸c trang Êp cña m×nh, còng nh­ c¸c kho¶n thu kh¸c tõ xø Ai-r¬-len mµ giê ®©y h»ng n¨m vÉn tu«n ch¶y vÒ Lu©n §«n. Nh­ng giai cÊp t­ s¶n Anh cßn cã nh÷ng quyÒn lîi quan träng h¬n nhiÒu trong nÒn kinh tÕ ®­¬ng thêi cña Ai-r¬-len. Nhê sù tÝch tô ngµy cµng t¨ng c¸c l« ®Êt ®­îc cho thuª, nªn Ai- r¬-len th­êng xuyªn cung cÊp sè c­ d©n d«i thõa cña m×nh cho thÞ tr­êng lao ®éng Anh vµ nh­ vËy h¹ gi¶m møc tiÒn c«ng, lµm xÊu ®i ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña giai cÊp c«ng nh©n Anh. Vµ sau hÕt, lµ ®iÒu quan träng nhÊt! HiÖn nay t¹i c¸c trung t©m c«ng nghiÖp vµ th­¬ng m¹i cña n­íc Anh cã mét giai cÊp c«ng nh©n p h©n chia thµnh hai phe ®èi ®Þch: giai cÊp v« s¶n Anh vµ giai cÊp v« s¶n Ai-r¬-len. Ng­êi c«ng nh©n Anh b×nh th­êng l¹i c¨m ghÐt ng­êi c«ng nh©n Ai-r¬-len nh­ kÎ c¹nh tranh, lµm cho møc sèng cña c«ng nh©n Anh bÞ h¹ thÊp. §èi víi ng­êi c«ng nh©n Ai-r¬-len, ng­êi c«ng nh©n Anh c¶m thÊy
  9. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 2312 M¸c göi D. M©y-¬ vµ A. Ph«-gt¬, 9 th¸ng t­ 1870 M ¸c göi D. M©y-¬ vµ A. Ph«-gt¬, 9 th¸ng t­ 1870 2313 lµ ng­êi ®¹i diÖn cña d©n téc ®i thèng trÞ vµ chÝnh v× vËy mµ quèc cho ®Õn nay vÉn ngù trÞ trªn thÞ tr­êng thÕ giíi – t¹m thêi anh ta trë thµnh c«ng cô trong tay bän quý téc vµ bän t­ b¶n lµ n­íc quan träng nhÊt ®èi víi c¸ch m¹ng c«ng nh©n vµ h¬n n­íc m×nh chèng l¹i Ai-r¬-len, qua ®ã mµ cñng cè sù thèng trÞ n÷a l¹i lµ n­íc duy nhÊt trong ®ã c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt cña cña bän quý téc vµ t­ b¶n ® èi víi chÝnh b¶n th©n m×nh . C«ng cuéc c¸ch m¹ng Êy ®· ®¹t ®Õn tr×nh ®é chÝn muåi nhÊt ®Þnh nµo nh©n Anh mang nh÷ng ®Þnh kiÕn t«n gi¸o, x· héi vµ d©n téc ®èi ®ã. Do ®ã, môc tiªu quan träng nhÊt cña Liªn hiÖp c«ng nh©n víi c«ng nh©n Ai-r¬-len. C«ng nh©n Anh cã th¸i ®é ®èi víi c«ng quèc tÕ lµ ®Èy nhanh cuéc c¸ch m¹ng x· héi ë n­íc Anh. Mµ nh©n Ai-r¬-len còng gÇn gièng nh­ d©n nghÌo da tr¾ng ®èi xö ph­¬ng s¸ch duy nhÊt ®Ó lµm viÖc nµy lµ lµm cho Ai-r¬-len trë víi ng­êi da ®en ë c¸c bang tr­íc kia ¸p dông chÕ ®é n« lÖ ë thµnh n­íc ®éc lËp. V× vËy, Quèc tÕ ph¶i ®Æt ra cho m×nh nhiÖm Liªn bang Mü. Cßn c«ng nh©n Ai-r¬-len còng h¨ng h¸i ®¸p l¹i vô lµ ®Ò lªn hµng ®Çu, ë kh¾p mäi n¬i, cuéc xung ®ét gi÷a n­íc c«ng nh©n Anh theo c¸ch ®ã. Cïng mét lóc c«ng nh©n Ai-r¬-len Anh vµ Ai-r¬-len, vµ ë kh¾p mäi n¬i ph¶i c«ng khai ®ãn nhËn coi c«ng nh©n Anh võa lµ kÎ tßng ph¹m, võa lµ c«ng cô mï phÝa Ai-r¬-len. NhiÖm vô ®Æc thï cña Héi ®ång trung ­¬ng ë qu¸ng cña sù thèng trÞ cña Anh t¹i Ai-r¬-len. Sù ®èi kh¸ng ®ã l¹i cßn ®­îc dung d­ìng mét c¸ch nh©n t¹o Lu©n §«n lµ thøc tØnh giai cÊp c«ng nh©n Anh, lµm cho nã nhËn vµ ®­îc thæi bïng lªn bëi b¸o chÝ, bëi c¸c thuyÕt gi¸o cña nhµ thøc râ r»ng ®èi víi giai cÊp c«ng nh©n Anh sù nghiÖp gi¶i thê, bëi c¸c t¹p chÝ hµi h­íc – nãi tãm l¹i, bëi mäi ph­¬ng tiÖn phãng d©n téc cña Ai-r¬-len kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò trõu t­îng vÒ mµ c¸c giai cÊp thèng trÞ cã ®­îc. ChÝnh sù ®èi kh¸ng nµy lµ bÝ sù c«ng b»ng vµ t×nh nh©n ¸i, mµ lµ ®iÒu kiÖn tr­íc tiªn cho sù mËt cña t×nh tr¹ng bÊt lùc cña giai cÊp c«ng nh©n Anh bÊt kÓ nghiÖp gi¶i phãng x· héi cña chÝnh m×nh. tr×nh ®é tæ chøc cña nã. Sù ®èi kh¸ng Êy còng lµ bÝ quyÕt cña §ã lµ nh÷ng ®iÓm ®¹i thÓ chñ yÕu trong b¶n th«ng tri ®ã, viÖc giai cÊp t­ b¶n duy tr× ®­îc sù hïng m¹nh cña m×nh. Giai ®ång thêi nã còng gi¶i thÝch nh÷ng néi dung cña b¶n nghÞ quyÕt cÊp nµy hoµn toµn nhËn thøc ®­îc ®iÒu ®ã. cña Héi ®ång trung ­¬ng vÒ cuéc ©n x¸ cho ng­êi Ai-r¬-len. Nh­ng tai ho¹ kh«ng dõng l¹i ë ®ã. Nã lan sang bªn kia ®¹i Ch¼ng bao l©u sau ®ã t«i göi cho b¸o “Internationale” 1 ( c¬ d­¬ng. Sù ®èi kh¸ng gi÷a ng­êi Anh vµ ng­êi Ai-r¬-len lµ c¬ së quan ng«n luËn cña Héi ®ång trung ­¬ng ë BØ cña chóng ta2 Èn giÊu cña sù xung ®ét gi÷a Hoa Kú vµ n­íc Anh. Sù ®èi kh¸ng ë B ruy-xen) mét bµi viÕt gay g¾t, kh«ng ký tªn, nãi vÒ sù ®èi Êy khiÕn cho kh«ng thÓ cã sù hîp t¸c nµo nghiªm chØnh vµ ch©n xö cña ng­êi Anh ®èi víi c¸c ®¶ng viªn phª-ni-¨ng v.v., chèng thµnh gi÷a c¸c giai cÊp c«ng nh©n hai n­íc nµy. Sù ®èi kh¸ng l¹i Gl¸t-xt«n v.v.. Trong bµi viÕt nµy t«i cßn quy téi cho ph¸i Êy t¹o ®iÒu kiÖn cho chÝnh phñ hai n­íc nµy cã thÓ lu«n lu«n, céng hoµ Ph¸p (“Marseillaise” ®· ®¨ng mét bµi nh¶m nhÝ ngu mçi khi hä muèn, lµm cho xung ®ét x· héi mÊt ®i tÝnh chÊt gay g¾t cña nã b»ng c¸ch xói giôc hai n­íc chèng l¹i nhau vµ trong -------------------------------------- ------------------ ------------------ --------------------------------------------------------------------------- tr­êng hîp cÇn thiÕt th× b»ng con ®­êng lµm næ ra cuéc chiÕn -------------------------------------- ------------------ --------------- ------------------------------------------------------------------------ tranh gi÷a hai n­íc Êy. 1 C. M¸c. “ChÝnh phñ Anh vµ c¸c ®¶ng viªn phª-ni-¨ng bÞ cÇm tï”. N­íc Anh – víi t­ c¸ch lµ chÝnh quèc cña t­ b¶n, lµ c­êng 2 – Héi ®ång liªn ®oµn BØ.
  10. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 2314 M¸c göi D. M©y-¬ vµ A. Ph«-gt¬, 9 th¸ng t­ 1870 M ¸c göi p« n la-ph¸c-g¬, 18 th¸ng t­ 1870 2315 xuÈn vÒ Ai-r¬-len, do mét kÎ ®ª tiÖn ë ®©y lµ Ta-lan-®i-ª 1 viÕt) c«ng nh©n Anh vµ Mü nµo ®ång ý víi viÖc ®ã) – ®ã lµ nhiÖm lµ hä, v× tinh thÇn vÞ kû d©n téc cña m×nh, ®· kiÒm chÕ tÊt c¶ sù giËn d÷ cña m×nh dµnh cho §Õ chÕ. ViÖc nµy ®· cã t¸c dông. Con g¸i t«i lµ Gien-ni, ký tªn lµ “Gi. Uy-li-am-x¬” (trong th­ riªng göi ban biªn tËp con g¸i cña t«i ®· tù x­ng danh lµ Gi©y-n¬ Uy-li-am-x¬), ®· ®¨ng trªn b¸o “Marseillaise” mét lo¹t bµi viÕt, vµ ngoµi ra cßn cho c«ng bè c¶ l¸ th­ cña ¤’ §«-n«-van-Rèt-xa2 . §iÒu nµy ®· g©y nªn mét vô Çm Ü lín. Sau nhiÒu n¨m tõ chèi mét c¸ch tr¾ng trîn, nh­ng v× vô nµy mµ Gl¸t-xt«n cuèi cïng ®· buéc ph¶i ®ång ý tiÕn hµnh cuéc ®iÒu tra cña nghÞ viÖn vÒ hµnh ®éng ®èi xö víi c¸c tï nh©n lµ thµnh viªn phong trµo Phª-ni-¨ng. HiÖn nay Gien-ni lµ th«ng tÝn viªn th­êng trùc cña b¸o “Marseillaise” vÒ vÊn ®Ò Ai-r¬-len. ( DÜ nhiªn, ®iÒu nµy chØ chóng ta biÕt mµ th«i ). ChÝnh phñ Anh vµ b¸o chÝ Anh tøc giËn ®Õn cùc ®iÓm, v× giê ®©y nh­ vËy lµ vÊn ®Ò Ai-r¬-len ®ang lµ trung t©m cña sù chó ý ë Ph¸p vµ th«ng qua Pa-ri hiÖn nay ng­êi ta ®ang theo dâi nh÷ng tªn v« l¹i Êy trªn toµn lôc ®Þa vµ v¹ch mÆt hä. Ph¸t sóng Êy cßn giÕt chÕt c¶ con thá kh¸c n÷a. Qua ®ã mµ chóng ta ®· buéc c¸c nhµ l·nh ®¹o Ai-r¬-len, c¸c nhµ b¸o vµ nh÷ng ng­êi kh¸c cã mÆt ë §u-blin, ®Æt quan hÖ víi chóng ta, ®ã lµ ®iÒu mµ cho tíi nay T æng Héi ®ång ® · kh«ng lµm ®­îc! HiÖn nay ë Mü c¸c anh cã ®­îc mét tr­êng ho¹t ®éng réng r·i ®Ó ho¹t ®éng còng theo tinh thÇn ®ã. S ù thèng nhÊt gi÷a c«ng nh©n §øc víi c«ng nh©n Ai-r¬-len (dÜ nhiªn, c¶ víi nh÷ng -------------------------------------- ------------------------------------ --------------------------------------------------------------------------- -------------------------------------- --------------------------------- ------------------------------------------------------------------------ 1 Xem tËp nµy, tr. 609. 2 C¸c bµi b¸o cña Gien-ni M¸c vÒ vÊn ®Ò Ai-r¬-len.
  11. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 1622 1623 ¨ ng-ghen göi m¸c, 22 th¸ng hai 1882 ¨ng-ghen göi m¸c, 22 th ¸ng hai 1882 vô quan träng bËc nhÊt mµ giê ®©y c¸c anh cã thÓ thùc hiÖn ®­îc. kh«ng lËp chi héi míi mµ «ng ta dù ®Þnh lËp ra, kh«ng ®­îc ®Æt CÇn lµm viÖc nµy nh©n danh Quèc tÕ. CÇn ph¶i gi¶i thÝch râ ý nghÜa x· héi cña vÊn ®Ò Ai-r¬-len. LÇn sau t«i sÏ viÕt riªng vÒ t×nh h×nh phong trµo c«ng nh©n Anh. Göi c¸c anh lêi chµo vµ t×nh anh em! C¸c M¸c C«ng bè toµn v¨n lÇn ®Çu b»ng tiÕng In theo b¶n viÕt tay Nga trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Nguyªn v¨n lµ tiÕng §øc Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXVI, 1935 74 m¸c göi p«n la-ph¸c-g¬ ë Pa-ri [Lu©n §«n], 18 th¸ng T­ 1870 P «n-L«-r¨ng th©n mÕn!1 T «i göi giÊy uû quyÒn cho ngµi A. VÐc-l¬570. Yªu cÇu «ng Êy -------------------------------------- ------------------------------------ --------------------------------------------------------------------------- -------------------------------------- --------------------------------- ------------------------------------------------------------------------ 1 – bót danh cña P. La-ph¸c-g¬.
  12. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 2318 M¸c göi p«n la-ph¸c-g¬, 18 th¸ng t­ 1870 M ¸c göi p« n la-ph¸c-g¬, 18 th¸ng t­ 1870 2319 vô ©m m­u”1 . V× vËy t«i ®· tá ra hÕt søc vui mõng thÊy P«n- mét “tªn gäi ” nµo cã tÝnh chÊt bÌ ph¸i , kh«ng ph¶i lµ “céng s¶n L«-r¨ng ®· ®¸nh gi¸ cuèn s¸ch Êy hÕt søc cao573. chñ nghÜa”, còng kh«ng mang bÊt kú tÝnh chÊt nµo kh¸c. Trong Cßn b©y giê t«i buéc ph¶i ph¸t biÓu vµi lêi khiÕn P«n-L«-r¨ng Héi liªn hiÖp quèc tÕ cÇn tr¸nh nh÷ng “nh·n hiÖu ” cã tÝnh chÊt cã ®«i phÇn bùc béi, nh­ng biÕt lµm sao ®­îc, ®µnh ph¶i nãi ra bÌ ph¸i. Nh÷ng kh¸t väng vµ mong muèn cña giai cÊp c«ng th«i. nh©n b¾t nguån tõ nh÷ng ®iÒu kiÖn thùc tÕ cña nã. ChÝnh v× vËy Bè cña anh cã viÕt mét bøc th­ ®Õn Han-n«-v¬ cho t«i mµ t«i mµ nh÷ng ®iÒu kiÖn Êy ®Òu ®Æc tr­ng cho toµn giai cÊp, mÆc dï ch­a viÕt th­ tr¶ lêi, v× t«i kh«ng biÕt nãi g×. trong ý thøc cña c«ng nh©n phong trµo ®­îc ph¶n ¸nh d­íi T«i cã ®­îc mét nhËn thøc v÷ng ch¾c r»ng P«n ®· tõ bá mäi nh÷ng h×nh thøc hÕt søc ®a d¹ng, Ýt nhiÒu mang tÝnh chÊt viÔn ý ®Þnh trau dåi ®Õn cïng hoÆc tiÕp tôc nh÷ng c«ng viÖc häc tËp t­ëng Ýt nhiÒu phï hîp víi nh÷ng ®iÒu kiÖn thùc tÕ Êy. ChÝnh ngµnh y cña m×nh. Khi t«i cã mÆt ë Pa-ri, th× t«i cã viÕt cho bè nh÷ng ng­êi hiÓu râ nhÊt ý nghÜa bªn trong cña cuéc ®Êu tranh cña anh Êy mét l¸ th­ chÝnh lµ víi néi dung ng­îc l¹i, vµ khi giai cÊp ®ang diÔn ra tr­íc m¾t chóng ta, – tøc lµ nh÷ng ng­êi lµm viÖc nµy t«i ®· dùa vµo nh÷ng lêi høa cña b¶n th©n P«n2 . céng s¶n, – l¹i cµng Ýt cã kh¶ n¨ng r¬i vµo mét sai lÇm nh­ viÖc Nh­ vËy lµ t«i ®· r¬i vµo t×nh tr¹ng hoµn toµn bÞ hiÓu nhÇm t¸n thµnh vµ khuyÕn khÝch chñ nghÜa bÌ ph¸i. tr­íc ngµi La-ph¸c-g¬ bè. T«i kh«ng thÓ tiÕp tôc ë trong vÞ thÕ SÏ thËt lµ tèt nÕu nh­ ngµi VÐc-l¬ liªn l¹c víi ng­êi b¹n cña hÕt søc khã xö Êy. T«i kh«ng thÊy cã kh¶ n¨ng nµo kh¸c ®Ó kh¾c chóng ta Giuy-l¬ Gi«-an-na-r¬ theo ®Þa chØ: 126, rue d’Aboukir. phôc t×nh tr¹ng ®ã h¬n lµ viÕt th­ nãi víi ngµi La-ph¸c-g¬ bè C«ng viÖc cÇn lµm cµng nhanh cµng tèt vµ cã thÓ do r»ng t«i cã hÕt søc Ýt ¶nh h­ëng ®èi víi ng­êi con trai yªu quý P«-L«-r¨ng ®¶m nhiÖm, ®ã lµ c«ng bè trªn tê “Libre pensÐe” nång nhiÖt cña «ng Êy, ch¼ng kh¸c g× b¶n th©n «ng Êy. NÕu anh b¶n dÞch ®óng lµ chÝnh x¸c §iÒu lÖ cña Quèc tÕ. B¶n dÞch ra t×m ra ®­îc lèi tho¸t cøu nguy nµo kh¸c cho t«i, mét con ®­êng tiÕng Ph¸p hiÖn cã, do ñy ban Pa-ri ®Çu tiªn cña chóng ta, T«- nµo kh¸c ®Ó lµm dÞu bÇu kh«ng khÝ th× mong anh h·y th«ng b¸o lanh vµ b¹n bÌ «ng ta, c«ng bè th× ®Çy dÉy nh÷ng chç sai cã cho t«i biÕt. chñ t©m. Hä ®· bá ®i tÊt c¶ nh÷ng g× mµ hä kh«ng thÝch. Trong Theo ý kiÕn c¸ nh©n t«i – song, t«i tuyÖt nhiªn kh«ng ®ßi tr­êng hîp nÕu cã b¶n dÞch ®óng th× còng nªn göi b¶n ®ã cho hái vµ kh«ng hy väng r»ng ng­êi ta sÏ l¾ng nghe ý kiÕn nµy t«i t r­íc khi c«ng bè571 vµ thùc hiÖn nã – th× P«n-L«-r¨ng cum figlio3 cÇn ®Õn th¨m cha S ù ®¸nh gi¸ cao cña VÐc-l¬ vÒ Buy-sn¬ ®· g©y nªn mét sù -------------------------------------- ------------------ ------------------ --------------------------------------------------------------------------- ng¹c nhiªn m¹nh mÏ ë §øc572. ë trong n­íc chóng t«i ng­êi ta -------------------------------------- ------------------ --------------- ------------------------------------------------------------------------ xem «ng Êy chØ lµ mét kÎ tÇm th­êng ho¸ , vµ ®iÒu ®ã lµ hoµn 1 A. Ran-c¬. “LÞch sö mét vô ©m m­u”. toµn ®óng. 2 Xem tËp nµy, tr. 848. Anh biÕt t«i thÝch nh­ thÕ nµo cuèn s¸ch “C©u chuyÖn vÒ mét 3 – cïng víi con trai.
  13. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 2320 M¸c göi p«n la-ph¸c-g¬, 19 th¸ng t­ 1870 M ¸c göi p« n la-ph¸c-g¬, 19 th¸ng t­ 1870 2321 mÑ m×nh ë Boãc-®« vµ t×m c¸ch thuyÕt phôc hä, sö dông mäi Tæng Héi ®ång (h¾n ®· c«ng khai ®¶ kÝch Héi ®ång trªn tê ph­¬ng c¸ch cã thÓ dïng ®­îc trong cuéc gÆp gì trùc tiÕp. Göi ch­ vÞ lêi chµo ch©n thµnh…1 . C«ng bè lÇn ®Çu trong v¨n tËp “Annali” , In theo b¶n viÕt tay an. 1, Milano, 1958 Nguyªn v¨n lµ tiÕng Anh C«ng bè b»ng tiÕng Nga lÇn ®Çu 75 m¸c göi p«n La-ph¸c-g¬ ë Pa-ri L u©n §«n, 19 th¸ng T­ 1870 P «n-L«-r¨ng th©n mÕn! Vµo thø ba tuÇn tíi t«i sÏ ®Ò nghÞ §uy-p«ng ®Ò cö anh lµm øng cö viªn574. §ång thêi t«i còng l­u ý anh vÒ sù hiÖn diÖn trong uû ban c¸c anh 2 mét kÎ tay sai cña Ba-cu-nin, R«-bin ë Gi¬-ne-v¬ kÎ nµy ®· lµm mäi viÖc trong kh¶ n¨ng cña h¾n ®Ó lµm mÊt uy tÝn -------------------------------------- ------------------------------------ --------------------------------------------------------------------------- -------------------------------------- --------------------------------- ------------------------------------------------------------------------ 1 Ch÷ ký ®· bÞ r¸ch rêi mÊt. 2 – Héi ®ång liªn chi héi Pa-ri.
  14. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 1628 1629 ¨ ng-ghen göi m¸c, 22 th¸ng hai 1882 ¨ng-ghen göi m¸c, 22 th ¸ng hai 1882 “ÐgalitД) 392 vµ chuÈn bÞ sù ®éc tµi chuyªn chÝnh cña Ba-cu-nin B­íc hµnh ®éng ®Çu tiªn cña «ng ta lµ tæ chøc vô ©m m­u. ¤ng trong Héi liªn hiÖp quèc tÕ. Ng­êi ta ®· ®Æc biÖt ph¸i h¾n ®Õn ta Pa-ri ®Ó hµnh ®éng t¹i ®ã còng theo tinh thÇn ®ã. Do vËy, cÇn theo dâi chÆt anh chµng nµy, nh­ng sao cho h¾n kh«ng nghi ngê ®iÒu ®ã 575. §Ó th«ng b¸o cho anh biÕt t×nh h×nh, t«i ph¶i tiÕn hµnh viÖc ®iÓm qua nh÷ng m­u m« cña Ba-cu-nin. Ba-cu-nin ®· tõng lµ thµnh viªn cña Quèc tÕ chØ vÎn vÑn gÇn mét n¨m r­ìi. §ã lµ mét tÝn ®å míi. T¹i §¹i héi BÐc-n¬1 (th¸ng ChÝn 1868) cña L iªn minh hoµ b×nh vµ tù do576 («ng ta ®· tõng lµ mét trong sè c¸c uû viªn ban chÊp hµnh cña tæ chøc t­ s¶n quèc tÕ nµy, ®­îc lËp ra ®Ó ®èi chäi l¹i Quèc tÕ v« s¶n) Ba-cu-nin ®· ®ãng mét vai trong sè nh÷ng vai ¶o thuËt ­a thÝch cña m×nh; «ng ta ®Ò xuÊt mét lo¹t dù th¶o nghÞ quyÕt mµ tù b¶n th©n chóng thËt phi lý, nh­ng ®­îc nh»m vµo viÖc g©y sî h·i cho bän t­ s¶n ngu ngèc th«ng qua c¸i chñ nghÜa cÊp tiÕn kho¸c l¸c cña m×nh577. V× nguyªn nh©n Êy, sau khi bÞ ®a sè bá phiÕu b¸c bá, «ng ta ®· Çm Ü rót ra khái Liªn minh vµ trÞnh träng loan b¸o vÒ sù kiÖn vÜ ®¹i nµy trªn c¸c tê b¸o ch©u ¢u. ¤ng ta còng gÇn nh­ lµ mét ng­êi chuyªn nghÒ qu¶ng c¸o nh­ VÝch-to Huy-g« mµ theo lêi cña Hai-n¬, «ng ta kh«ng ®¬n gi¶n lµ kÎ vÞ kû mµ lµ mét ng­êi theo Huy-g«2 . Håi ®ã Ba-cu-nin ®· gia nhËp Héi cña chóng ta – gia nhËp vµo ph©n héi vïng ng«n ng÷ R«-manh cña Héi ë Gi¬-ne-v¬. -------------------------------------- ------------------------------------ --------------------------------------------------------------------------- -------------------------------------- --------------------------------- ------------------------------------------------------------------------ 1 ë ®©y vµ ë phÇn d­íi ®©y trong b¶n viÕt tay cña M¸c ®· viÕt nhÇm lµ: “t¹i §¹i héi L«-dan”. 2 H. Hai-n¬. “Luy-tª-xi-a”, phÇn I.
  15. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 2324 M¸c göi p«n la-ph¸c-g¬, 19 th¸ng t­ 1870 M ¸c göi p« n la-ph¸c-g¬, 19 th¸ng t­ 1870 2325 ®· lËp ra Liªn minh d©n chñ x· héi chñ nghÜa . C­¬ng lÜnh cña b·i bá ®­îc chÕ ®é n« lÖ b»ng søc m¹nh cña vò khÝ. ThËt HiÖp héi nµy225 ch¼ng qua chØ lµ nh÷ng dù th¶o nghÞ quyÕt mµ Ba-cu-nin ®· ®­a ra t¹i §¹i héi BÐc-n¬ cña Liªn minh hoµ b×nh. Tæ chøc Êy ®­îc x©y dùng nªn nh­ mét bÌ ph¸i víi trung t©m chÝnh ë Gi¬-ne-v¬ vµ lµ mét tæ chøc quèc tÕ víi nh÷ng ®¹i héi chung cña chÝnh m×nh, tæ chøc Êy ph¶i tån t¹i nh­ mét tæ chøc quèc tÕ ®éc lËp vµ ®ång thêi vÉn lµ mét bé phËn kh«ng t¸ch rêi cña Quèc tÕ chóng ta. Tãm l¹i, HiÖp héi cña chóng ta ph¶i dÇn dÇn th«ng qua héi kÝn kiÓu bu«n lËu nµy – biÕn thµnh c«ng cô cña mét ng­êi Nga lµ Ba-cu-nin. C¸i cí ®Ó lËp ra tæ chøc míi Êy tuång nh­ lµ môc tiªu ®Æc biÖt – “tiÕn hµnh tuyªn truyÒn lý luËn”. ThËt lµ mét ®iÒu kh¸c nùc c­êi, nÕu nh­ xÐt ®Õn viÖc Ba-cu-nin vµ nh÷ng ng­êi ñng hé «ng tá ra cùc kú dèt n¸t vÒ lý luËn. Nh­ng “lý luËn” l¹i lµ c­¬ng lÜnh cña Ba-cu-nin. Thùc tÕ b¶n c­¬ng lÜnh Êy gåm 3 ®iÓm: 1) Yªu s¸ch thø nhÊt cña c¸ch m¹ng x· héi – x o¸ bá quyÒn thõa kÕ, mét luËn ®iÓm nh¶m nhÝ cò rÝch theo tinh thÇn Xanh Xi-m«ng578, mµ kÎ bÞp bîm vµ d èt n¸t Ba-cu-nin ®· trë thµnh ng­êi chÞu tr¸ch nhiÖm Ên hµnh luËn ®iÓm Êy. §iÒu hoµn toµn hiÓn nhiªn lµ nÕu cã ®­îc kh¶ n¨ng trong mét ngµy thùc hiÖn ®­îc cuéc c¸ch m¹ng x· héi nhê kÕt qu¶ cña mét cuéc bÇy tá ý nguyÖn toµn d©n [par dÐcret plÐbiscitaire], th× ngay lËp tøc cã thÓ xo¸ bá chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt vµ t­ b¶n, nh­ vËy còng sÏ kh«ng cßn bÊt kú sù cÇn thiÕt nµo vÒ quyÒn thõa kÕ. MÆt kh¸c, nÕu kh¶ n¨ng Êy kh«ng xuÊt hiÖn (vµ dÜ nhiªn lµ ®iÒu phi lý nÕu gi¶ ®Þnh mét kh¶ n¨ng nh­ vËy), th× viÖc tuyªn bè xo¸ bá quyÒn thõa kÕ sÏ lµ mét hµnh ®éng kh«ng nghiªm tóc, mµ chØ lµ lêi ®e do¹ ngu xuÈn cã t¸c dông ®oµn kÕt toµn thÓ giai cÊp n«ng d©n vµ toµn thÓ giai cÊp tiÓu t­ s¶n chung quanh thÕ lùc ph¶n ®éng. VÝ dô, xin h·y h×nh dung lµ ng­êi Mü ®· kh«ng thÓ
  16. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 1632 1633 ¨ ng-ghen göi m¸c, 22 th¸ng hai 1882 ¨ng-ghen göi m¸c, 22 th ¸ng hai 1882 sÏ lµ mét hµnh ®éng ngu xuÈn biÕt bao nÕu tuyªn bè xo¸ bá quyÒn thõa kÕ n« lÖ! Toµn bé thø lý luËn Êy dùa trªn c¸i quan ®iÓm duy t©m lçi thêi cho r»ng tuång nh­ thÓ nÒn ph¸p chÕ hiÖn hµnh lµ c¬ së h¹ tÇng cña chÕ ®é kinh tÕ cña chóng ta, thay v× ph¶i thÊy r»ng chÕ ®é kinh tÕ cña chóng ta lµ c¬ së h¹ tÇng vµ céi nguån cña nÒn ph¸p chÕ cña chóng ta! VÒ Ba-cu-nin th× «ng ta chØ muèn nhµo nÆn ra c¸i c­¬ng lÜnh do b¶n th©n chÕ t¹o ra. ChØ cã vËy th«i. §©y lµ b¶n c­¬ng lÜnh thuÇn tuý cã tÝnh chÊt ngÉu nhiªn. 2) “Cµo b»ng c¸c giai cÊp k h¸c nhau”. Mét mÆt, chÊp nhËn sù duy tr× c¸c giai cÊp hiÖn h÷u, nh­ng mÆt kh¸c, l¹i thõa nhËn sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c ®¹i diÖn cña nh÷ng giai cÊp Êy – quan ®iÓm kú quÆc hÕt søc phi lý Êy lËp tøc cho thÊy sù ngu dèt v« sØ vµ sù hêi hît cña anh chµng Êy, mét kÎ coi m×nh cã “sø m¹ng ®Æc biÖt” lµ khai s¸ng cho chóng ta vÒ “lý luËn”. 3) Giai cÊp c«ng nh©n kh«ng ®­îc lµm chÝnh trÞ. NhiÖm vô cña nã chØ lµ tù tæ chøc thµnh c¸c héi c«ng liªn. §Õn mét ngµy nµo ®ã, nhê Quèc tÕ, hä sÏ gi÷ ®­îc vÞ trÝ cña tÊt c¶ c¸c quèc gia hiÖn h÷u. Anh thÊy ®Êy, h¾n ®· biÕn häc thuyÕt cña t«i thµnh mét thø lý lÏ hµi h­íc nh¶m nhÝ ®Õn nh­êng nµo! V× môc ®Ých cuèi cïng cña chóng ta lµ c¶i t¹o c¸c quèc gia hiÖn h÷u thµnh mét liªn hiÖp, cho nªn, theo «ng ta, chóng ta ph¶i cho phÐp chÝnh phñ c¸c n­íc, tøc lµ nh÷ng c«ng liªn ®å sé Êy cña c¸c giai cÊp thèng trÞ, ®­îc lµm tÊt c¶ nh÷ng g× mµ hä muèn, bëi v× nÕu chóng ta sÏ cã quan hÖ víi hä th× ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ chóng ta thõa nhËn hä. Th× ra lµ nh­ thÕ ®ã! Nh÷ng ng­êi x· héi chñ nghÜa thuéc tr­êng ph¸i cò còng nãi y hÖt nh­ thÕ: c¸c anh ®õng nªn quan t©m ®Õn c¸c vÊn ®Ò tiÒn c«ng, v× c¸c anh muèn tiªu diÖt lao ®éng lµm thuª, cßn ®Êu tranh chèng c¸c nhµ t­ b¶n ®Ó ®ßi t¨ng tiÒn l­¬ng th× cã nghÜa lµ thõa nhËn chÕ ®é lao ®éng lµm thuª! KÎ ngu dèt Êy thËm chÝ ®· kh«ng hiÓu r»ng b¶n th©n mäi phong
  17. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 2328 M¸c göi p«n la-ph¸c-g¬, 19 th¸ng t­ 1870 M ¸c göi p« n la-ph¸c-g¬, 19 th¸ng t­ 1870 2329 trµo giai cÊp ®ang kh«ng tr¸nh khái vµ lu«n lu«n ®· tõng lµ phong liÖt vµ chóng t«i sÏ chÞu hoµn toµn tr¸ch nhiÖm vÒ t×nh h×nh trµo chÝnh trÞ. diÔn biÕn kh«ng tèt ®Ñp Êy! §ã lµ tÊt c¶ g¸nh hµnh lý lý luËn cña nhµ tiªn tri Ba-cu-nin, Chóng t«i ®· tr¶ lêi r»ng Tæng Héi ®ång kh«ng ph¶i lµ vÞ nhµ tiªn tri ch¼ng mang kinh th¸nh. gi¸o hoµng La M·, r»ng chóng t«i ®Ó cho mçi chi héi ®­îc phÐp ¤ng ta ®· bÝ mËt tiÕp tôc ho¹t ®éng ©m m­u cña m×nh. ¤ng tu©n theo nh÷ng quan ®iÓm lý luËn cña riªng m×nh ®èi víi phong trµo thËt sù, tuy nhiªn, chóng t«i xuÊt ph¸t tõ gi¶ ®Þnh ta cã mét vµi ng­êi ®i theo ë T©y Ban Nha vµ I-ta-li-a, còng r»ng trong nh÷ng quan ®iÓm Êy kh«ng ®­a ra nh÷ng luËn ®iÓm nh­ mét sè kÎ khê kh¹o theo «ng ta ë Pa-ri vµ Gi¬-ne-v¬. ¤ng nµo trùc tiÕp m©u thuÉn víi §iÒu lÖ cña chóng ta. Chóng t«i ®· b¹n giµ BÕch-c¬ ®· tá ra ngèc nghÕch ®Õn møc ®· cho phÐp Ba-cu- tÕ nhÞ gîi ý lµ chóng t«i coi lý luËn cña hä lµ gi¶ t¹o. Chóng t«i nin ®­a m×nh lªn hµng ®Çu, ë møc ®é nµo ®ã. Giê ®©y «ng Êy ©n ®ßi hái ph¶i thay nh÷ng tõ ng÷ “sù cµo b»ng c¸c giai cÊp” b»ng hËn vÒ sai lÇm cña m×nh. nh÷ng tõ ng÷ “thñ tiªu c¸c giai cÊp”, vµ hä ®· lµm theo ®ßi hái Tæng Héi ®ång ®­îc th«ng b¸o vµ còng bÞ ng­êi ta ®ßi hái ®ã 255. Chóng t«i ®· yªu cÇu hä cung cÊp cho chóng t«i c¸c sè liÖu ph¶i phª chuÈn ®iÒu lÖ cña Liªn minh, chØ sau khi Ba-cu-nin coi vÒ sè l­îng c¸c thµnh viªn cña Liªn minh, nh­ng ®iÒu nµy ®· kÕ ho¹ch cña m×nh nh­ lµ fait accompli1 . Song, «ng ta ®· lÇm. kh«ng ®­îc thùc hiÖn. (Anh còng sÏ nhËn ®­îc c¶ v¨n b¶n thø Trong mét v¨n b¶n ®­îc so¹n th¶o cÆn kÏ Tæng Héi ®ång ®· hai nµy)1 . tuyªn bè Liªn minh lµ c«ng cô ph¸ ho¹i tæ chøc vµ ®· kh­íc tõ Nh­ vËy lµ, t rªn danh nghÜa th× Liªn minh ®· bÞ gi¶i t¸n. mäi sù liªn hÖ víi Liªn minh. (T«i sÏ göi cho c¸c anh v¨n b¶n Trªn thùc tÕ tæ chøc nµy ®· tiÕp tôc tån t¹i nh­ lµ imperium in 2 nµy) . imperio2 . Nh÷ng chi héi cña nã kh«ng duy tr× quan hÖ g× víi MÊy th¸ng sau uû ban l·nh ®¹o cña Liªn minh ®· göi cho Tæng Héi ®ång, mµ chØ thùc hiÖn nh÷ng ©m m­u chèng l¹i Tæng Héi ®ång mét bøc th­ víi néi dung nh­ sau: c¸c vÞ ®¹i phu Tæng Héi ®ång. Liªn minh ®· tu©n theo chØ thÞ chuyªn chÝnh ®ång ý gi¶i t¸n tæ chøc cña m×nh vµ ®em nã hoµ nhËp vµo Quèc cña Ba-cu-nin, lµ kÎ ®· lµm mäi viÖc ®Ó gi¸ng mét ®ßn quyÕt tÕ, nh­ng mÆt kh¸c, chóng t«i ph¶i tr¶ lêi døt kho¸t: “®ång ý ” ®Þnh t¹i §¹i héi Ba-l¬. Mét mÆt, «ng ta ®· buéc uû ban Gi¬-ne-v¬3 hay “kh«ng”, chóng t«i cã thõa nhËn nh÷ng nguyªn lý cña hä ® Æt vÊn ®Ò quyÒn thõa kÕ. Chóng t«i ®· chÊp nhËn lêi th¸ch hay kh«ng. NÕu kh«ng ®ång ý th× hä, vÒ phÝa m×nh, sÏ c«ng khai ph©n -------------------------------------- ------------------ ------------------ --------------------------------------------------------------------------- -------------------------------------- ------------------------------------ --------------------------------------------------------------------------- -------------------------------------- ------------------ --------------- ------------------------------------------------------------------------ -------------------------------------- --------------------------------- ------------------------------------------------------------------------ 1 C. M¸c. “Tæng Héi ®ång Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ göi Ban th­êng vô 1 – chuyÖn ®· råi. trung ­¬ng Liªn minh d©n chñ x· héi chñ nghÜa”. 2 C. M¸c. “Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ vµ Liªn minh d©n chñ x· héi chñ 2 – nhµ n­íc bªn trong nhµ n­íc. nghÜa”. 3 – Héi ®ång liªn ®oµn vïng Thuþ SÜ thuéc hÖ ng«n ng÷ la-tinh”.
  18. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 1636 1637 ¨ ng-ghen göi m¸c, 22 th¸ng hai 1882 ¨ng-ghen göi m¸c, 22 th ¸ng hai 1882 thøc579. MÆt kh¸c, ë ®©u «ng ta còng bÇy ra c¸c m­u m« ®Ó lµm
  19. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 2332 M¸c göi p«n la-ph¸c-g¬, 19 th¸ng t­ 1870 M ¸c göi p« n la-ph¸c-g¬, 19 th¸ng t­ 1870 2333 chèng l¹i kÎ chuyªn chÕ ng­êi Nga cña tæ chøc nµy. mÊt uy tÝn chóng t«i vµ ®¹t cho ®­îc viÖc chuyÓn Tæng Héi ®ång tõ Lu©n §«n sang Gi¬-ne-v¬. T¹i ®¹i héi, kÎ bÞp bîm Êy ®· ®ãng vai “®¹i biÓu cña Na-pl¬ vµ Li-«ng” (t¹i thµnh phè Li-«ng tay sai cña «ng ta lµ An-be Ri-s¸c, mét ng­êi mµ xÐt vÒ nh÷ng ph­¬ng diÖn kh¸c lµ mét thanh niªn hÕt søc tÝch cùc vµ cã nh÷ng ý ®Þnh tèt ®Ñp nhÊt). Tay nµy lÊy ë ®©u ra tiÒn cho tÊt c¶ nh÷ng ho¹t ®éng bÝ mËt cña m×nh, cho nh÷ng chuyÕn ®i, cho viÖc ph¸i ®i c¸c n¬i nh÷ng kÎ tay ch©n cña m×nh v.v. – ®iÒu ®ã cßn lµ bÝ mËt. Vèn lµ mét kÎ nghÌo rít, ch¼ng kh¸c g× con chuét trong nhµ thê, anh ta trong ®êi m×nh ch­a bao giê kiÕm næi mét xu nµo b»ng søc lao ®éng cña m×nh. T¹i ®¹i héi tÊt c¶ mäi tÝnh to¸n cña Ba-cu-nin ®Òu ®· ph¸ s¶n. Sau ®¹i héi «ng ta ®· tiÕn hµnh viÖc c«ng khai ®¶ kÝch chóng t«i trªn b¶n tin cña m×nh – “ProgrÌs” (L¬-Lèc-l¬), do Giªm-x¬ Ghi-«m, mét gi¸o viªn d¹y ë tr­êng häc t¹i Thuþ SÜ vµ lµ tay sai cña «ng ta, xuÊt b¶n, còng nh­ trªn tê “Ð galitД (Gi¬-ne-v¬) 392 . §· cã lóc chóng t«i ®Ó mÆc cho c¸c sù kiÖn diÔn ra theo chiÒu h­íng cña chóng, sau ®ã ®· göi mét th«ng tri ®Õn Héi ®ång liªn ®oµn ë Gi¬-ne-v¬ 1 . (B¶n sao v¨n b¶n nµy cã trong tay Va-r¬-lin. ) Nh­ng ngay c¶ tr­íc khi nhËn ®­îc th«ng tri cña chóng t«i, Héi ®ång liªn bang ë Gi¬-ne-v¬ – x­a nay nã ch­a khi nµo cã t×nh c¶m th©n h÷u víi Ba-cu-nin còng nh­ víi L iªn minh – ® · ®o¹n tuyÖt víi «ng ta råi. R«-bin vµ ®ång bän ®· bÞ ®uæi khái ban biªn tËp tê “Ð galitД. Héi ®ång liªn ®oµn vïng ng«n ng÷ R«-manh cña Thuþ SÜ ®· thùc hiÖn cuéc ®¶o chÝnh chèng l¹i nh÷ng ©m m­u cña Liªn minh ®· -------------------------------------- ------------------------------------ --------------------------------------------------------------------------- -------------------------------------- --------------------------------- ------------------------------------------------------------------------ 1 C. M¸c. “Tæng Héi ®ång göi Héi ®ång liªn ®oµn vïng Thuþ SÜ thuéc hÖ ng«n ng÷ la-tinh”.
  20. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 1640 1641 ¨ ng-ghen göi m¸c, 22 th¸ng hai 1882 ¨ng-ghen göi m¸c, 22 th ¸ng hai 1882 T rong khi ®ã Ba-cu-nin ®· rêi khái Gi¬-ne-v¬ ®Õn c­ tró t¹i TÐt-xin. §êi sèng vËt chÊt cña «ng ta ®· thay ®æi. GhÐc-sen ®ét ngét qua ®êi, Ba-cu-nin, míi c¸ch ®ã ch­a l©u cßn ®iªn cuång ®¶ kÝch GhÐc-sen (ch¾c v× tói tiÒn cña GhÐc-sen ®· khÐp l¹i ®èi víi Ba-cu-nin) th× nay bçng nhiªn «ng ta l¹i nång nhiÖt b¶o vÖ GhÐc-sen trªn b¸o chÝ Ph¸p vµ trªn tÊt c¶ c¸c b¸o chÝ kh¸c449. T¹i sao vËy? Bëi v× GhÐc-sen (tuy r»ng b¶n th©n «ng Êy vèn ®· tõng lµ nhµ triÖu phó) h»ng n¨m ®· nhËn ®­îc mét sè tiÒn kh¸ lín cña “nh÷ng ng­êi d©n chñ theo chñ nghÜa ®¹i Xla-v¬” ë Nga450 d µnh cho tê b¸o cña m×nh “Cloche” vµ cho “ho¹t ®éng tuyªn truyÒn cña Nga”. BÊt chÊp niÒm thï ghÐt ®iªn cuång ®èi víi “b¶n n¨ng thõa kÕ”, nh­ng Ba-cu-nin vÉn muèn thõa kÕ ®Þa vÞ cña GhÐc-sen vµ nh÷ng kho¶n tµi trî mµ «ng Êy nhËn ®­îc. Nh÷ng lêi ca ngîi cña «ng ta dµnh cho ng­êi qu¸ cè ®· ®¹t ®­îc môc ®Ých. ¤ng ta ®· chuyÓn tê “Cloche”, tiÒn b¹c vµ v.v. sang cho m×nh. MÆt kh¸c, t¹i Gi¬-ne-v¬ ®· h×nh thµnh mét céng ®ång nh÷ng ng­êi Nga l­u vong416, hä ph¶n ®èi Ba-cu-nin bëi v× hä biÕt râ nh÷ng tham väng quyÒn lùc cña con ng­êi rÊt tÇm th­êng nµy (tuy còng lµ mét kÎ ©m m­u cã h¹ng), vµ cßn v× hä ®· biÕt râ nh÷ng gi¸o ®iÒu mµ Ba-cu-nin thuyÕt gi¶ng trong c¸c t¸c phÈm “Nga” cña «ng ta, nh÷ng gi¸o ®iÒu nµy trùc tiÕp ®èi lËp víi c¸c nguyªn lý cña Quèc tÕ. Ba-cu-nin vµ bÇy con chiªn cña «ng ta ®· lîi dông ®¹i héi míi diÔn ra gÇn ®©y cña vïng ng«n ng÷ R«-manh cña Thuþ SÜ häp ë La-s«-®¬ Ph«ng (ngµy 5 th¸ng T­ n¨m nay) ®Ó g©y ra cuéc ph©n liÖt c«ng khai457. HËu qu¶ lµ ®¹i héi chia ra thµnh hai: mét mÆt, ®¹i héi cña ph¸i Ba-cu-nin tuyªn bè tuyÖt ®èi kh«ng lµm chÝnh trÞ, hä ®¹i diÖn cho gÇn 600 ng­êi; mÆt kh¸c, ®¹i héi cña Héi ®ång liªn ®oµn Gi¬-ne-v¬, ®¹i diÖn cho 2000 ng­êi. U-tin
nguon tai.lieu . vn