1. Trang Chủ
  2. Triết học
  3. [Triết Học] Học Thuyết Chủ Nghĩa Karl Marx - Marx Engels tập 21 phần 9

[Triết Học] Học Thuyết Chủ Nghĩa Karl Marx - Marx Engels tập 21 phần 9

Tham khảo tài liệu '[triết học] học thuyết chủ nghĩa karl marx - marx engels tập 21 phần 9', khoa học xã hội, chính trị - triết học phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 890 Lêi nhµ xuÊt b¶n 451 891 4 39. ý nãi ®Õn vßng ®Çu cuéc bÇu cö nghÞ viÖn Ph¸p ngµy 22 th¸ng ChÝn 1889, lóc tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1995, t.18, tr.797-806). nµy nh÷ng ng

Thể loại Tài liệu miễn phí Triết học

Số trang 56

Ngày tạo 8/29/2018 8:26:42 PM +00:00

Loại tệp PDF

Kích thước

Tên tệp

Tải [Triết Học] Học Thuyết Chủ Nghĩa Karl Marx -... (.pdf)

Xem mẫu

  1. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 890 Lêi nhµ xuÊt b¶n 451 891 4 39. ý nãi ®Õn vßng ®Çu cuéc bÇu cö nghÞ viÖn Ph¸p ngµy 22 th¸ng ChÝn 1889, lóc tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1995, t.18, tr.797-806). nµy nh÷ng ng­êi céng hoµ ®­îc tÊt c¶ 215 ghÕ, cßn c¸c nhãm theo chÕ ®é qu© n Tuy nhiªn, do bËn chång chÊt nhiÒu c«ng viÖc kh¸c, ¡ng-ghen kh«ng thÓ thùc chñ (nhãm theo chñ nghÜa chÝnh thèng, nhãm theo chñ nghÜa B«-na-p¸c-t¬ vµ hiÖn ý ®Þnh cña m×nh vÒ lÇn xuÊt b¶n míi cã chØnh lý cuèn s¸ch “ChiÕn tranh n«ng nhãm theo Bu-lan-gi¬) ®­îc 140 ghÕ. – 563. d©n ë §øc”, mÆc dÇu sau nµy, trong nh÷ng n¨m 90, «ng ®· trë l¹i ý ®Þnh trªn. §Çu ®Ò t¸c phÈm lµ do ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c – Lª-nin ®Æt. – 572. 440. X em chó thÝch 436. – 565. 444. “Bµi ca vÒ vua Lu-i ” - ¸ng th¬ cña mét nhµ th¬ Trung cæ v« danh, viÕt vµo cuèi 441. § o¹n nµy do ¡ng-ghen viÕt, cã lÏ nh©n khi «ng biªn so¹n t¸c phÈm “Nguån gèc cña thÕ kû IX b»ng thæ ng÷ Phr¨ng-c¬. Bµi th¬ lµ lêi ca tông vua xø T©y Phr¨ng-c¬, gia ®×nh, cña chÕ ®é t­ h÷u vµ cña nhµ n­íc”. Theo néi dung, ®o¹n nµy g¾n víi Lu-i III, ca ngîi chiÕn th¾ng cña nhµ vua diÖt qu©n Noãc-m¨ng n¨m 881. – 577. ch­¬ng IX cuèn s¸ch, phÇn nãi vÒ sù b¶o tån nh÷ng tµn d­ cña chÕ ®é thÞ téc trong nh÷ng tËp hîp quý téc, th­îng l­u vµ n«ng d©n thêi trung cæ (xem tËp nµy, tr.251- 445. ý nãi ®Õn nh÷ng bµi v¨n cßn gi÷ l¹i ®­îc b»ng tiÕng th­îng §øc cæ vµ tiÕng r«- 252). Tuy nhiªn, do thiÕu nh÷ng dÉn liÖu kh¸c nµo ®ã, ngµy th¸ng cña ®o¹n b¶n man (Ph¸p cæ) – cña lêi tuyªn thÖ trung thµnh gi÷a vua Lu-i §øc xø §«ng th¶o nµy vÉn chØ lµ dù ®o¸n. §o¹n v¨n ®­îc viÕt trªn mét tê riªng. §Çu ®Ò lµ cña Phr¨ng-c¬ vµ vua S¸c-l¬ Hãi xø T©y Phr¨ng-c¬ cïng nh÷ng ch­ hÇu cña mçi ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c – Lª-nin. – 571. vua ë Xt¬-ra-xbua n¨m 842. – 578. 442. T hµnh bang l µ thµnh phè – quèc gia, mét trong nh÷ng h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ 446. Nh÷ng ng­êi Xla-v¬ ë khu vùc P«-l¸p – nhãm lín c¸c bé l¹c miÒn T©y Xla-v¬, sèng x· héi vµ chÝnh trÞ cña x· héi n« lÖ, h×nh thµnh víi nh÷ng nÐt ®iÓn h×nh nhÊt ë trªn l·nh thæ Trung ¢u vµ s«ng La-b¬ (En-b¬) ®Õn s«ng ¤-®e. Nh÷ng ng­êi Xla-v¬ ë Hy L¹p cæ ®¹i vµo nh÷ng thÕ kû XIII – VI tr­íc c«ng nguyªn. Mçi thµnh bang lµ khu vùc P«-l¸p - ®· ®Èy lui nh÷ng vô x©m nhËp th­êng xuyªn cña c¸c bé l¹c §øc – mét c«ng x· gåm b¶n th©n thµnh phè víi l·nh thæ kh«ng lín l¾m kÒ bªn. ChØ tõ thÕ kû X ph¶i chÞu nhiÒu cuéc tÊn c«ng th­êng xuyªn cña bän phong kiÕn §øc; do nh÷ng ng­êi d©n gèc ë ®ã cã ruéng ®Êt vµ cã n« lÖ míi lµ c«ng d©n ®ñ quyÒn h¹ n nh÷ng cuéc chiÕn tranh x©m l­îc ®Ém m¸u, chóng ®· chiÕm ®­îc ®Êt ®ai cña hä vµo cña thµnh bang. – 571. thÕ kû XII, mÆc dÇu nh÷ng ng­êi Xla-v¬ l­u vùc s«ng La-b¬ ®· kh¸ng chiÕn kiªn tr×; d©n Xla-v¬ phÇn th× bÞ giÕt, phÇn bÞ bän x©m l­îc §øc b¾t lµm n« lÖ vµ bÞ §øc ho¸ 443. T ¸c phÈm viÕt dë dang nµy cã lÏ do ¡ng-ghen viÕt vµo nh÷ng th¸ng cuèi n¨ m b»ng b¹o lùc. – 578. 1884 nh©n khi chuÈn bÞ xuÊt b¶n l¹i cuèn “ChiÕn tranh n«ng d©n ë §øc” mµ «ng dù ®Þnh. Nh­ ®· thÊy râ qua c¸c bøc th­ cña ¡ng-ghen, ®Æc biÖt lµ th­ cña «ng 447. § ©y muèn nãi ®Õn quèc gia Trung Phr¨ng-c¬, thµnh lËp ë vïng ®Êt ®ai gi÷a göi Ph. A.Doãc-g¬ ®Ò ngµy 31 th¸ng Ch¹p 1884, «ng ®Þnh söa l¹i tËn gèc cuèn Sen-®a, Ranh, Ma-a-x¬ vµ X«-na, ®­îc hoµng ®Õ L«-ta I chia cho con lµ L«-ta II s¸ch, chó ý tr× nh bµy cuéc chiÕn tranh n«ng d©n n¨m 1525 nh­ “hßn ®¸ t¶ ng vµo gi÷a thÕ kû IX vµ gäi lµ Lo-ren-n¬ theo tªn con; sau khi L«-ta II chÕt, n¨ m cña toµn bé lÞch sö n­íc §øc”, vµ do ®ã ®· viÕt thªm vµo ®Çu vµ cuèi cuèn 870 Lo-ren-n¬ ®­îc chia (®¹i thÓ theo ranh giíi ng«n ng÷) gi÷a anh em cña vua s¸ch nh÷ng bæ sung ®¸ng kÓ vÒ lÞch sö. XÐt theo néi dung b¶n th¶o, tµi liÖu - «ng hoµng Lu-i §øc xø §«ng Phr¨ng-c¬ vµ «ng hoµng T©y Phr¨ng-c¬ S¸c-l¬ nµy cã lÏ ®­îc dïng lµm mét phÇn lêi më ®Çu hoÆc ch­¬ng ®Çu cho lÇn xuÊ t Hãi. – 578. b¶n míi cuèn s¸ch. B¶n ph¸c th¶o c«ng bè ë phÇn sau (xem tËp nµy, tr. 586- 448. ý nãi ®Õn th¾ng lîi cña ng­êi Anh trong cuéc chiÕn tranh mét tr¨m n¨m gi÷a n­íc 588) rÊt gÇn vÒ néi dung víi b¶n th¶o nµy, d­íi ®Çu ®Ò cña ¡ng-ghen lµ “VÒ Anh vµ n­íc Ph¸p (1337 – 1453). Cuéc chiÕn tranh næ ra do tham väng x©m l­îc “cuéc chiÕn tranh n«ng d©n””, rÊt cã thÓ liªn quan víi ý ®Þnh trªn. Nghiªn cøu bæ cña giíi quý téc phong kiÕn c¶ hai n­íc, ®Æc biÖt lµ do cuéc tranh giµnh gi÷a n­íc sung cuèn s¸ch nµy, ¡ng-ghen cßn sö dông s¬ th¶o tr­íc ®©y cña m×nh vÒ lÞch sö n­íc Ph¸p vµ n­íc Anh ®Ó chiÕm nh÷ng thµnh phè c«ng th­¬ng nghiÖp cña Phlan-®r¬ §øc, ®Æc biÖt lµ b¶n th¶o “Bót ký vÒ n­íc §øc” (xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn lµ n¬i tiªu thô chÝnh hµng len cña Anh, vµ còng bëi tham väng cña hoµng ®Õ Anh
  2. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 892 Lêi nhµ xuÊt b¶n 452 893 ®ßi gi÷ ngai vµng Ph¸p. Trong qu¸ tr×nh cuéc chiÕn tranh, qu©n Anh ®· nhiÒu lÇn 453. Lîi dông sù chia c¾t vÒ chÝnh trÞ cña I-ta-li-a vµ sù bÊt hoµ gi÷a c¸c quèc gia I- chiÕm ®­îc nh÷ng ®Þa h¹t ®¸ng kÓ cña n­íc Ph¸p, nh­ng rèt cuéc ®· bÞ ®uæi ra ta-li-a n¨m 1494, vua Ph¸p S¸c-l¬ VIII ®· trµn vµo l·nh thæ I-ta-li-a vµ chiÕm khái ®Êt Ph¸p; trong tay ng­êi Anh chØ cßn l¹i cã c¶ng Ca-l¬. – 583. v­¬ng quèc Na-pl¬. Tuy nhiªn, ngay n¨m sau, qu©n Ph¸p bÞ khèi liªn hîp c¸c quèc gia I-ta-li-a ®¸nh ®uæi víi sù ñng hé cña hoµng ®Õ §øc M¾c-xi-mi-li-an I 449. ¡ ng-ghen cã ý nãi ®Õn viÖc hoµng ®Õ §øc An-brÕch I thuéc triÒu ®¹i H¸p-xbuèc vµ vua T©y Ban Nha PhÐc-®i-n¨ng II. Cuéc hµnh binh cña S¸c-l¬ VIII ®· më ¸o tõ chèi c«ng nhËn c¸c quyÒn tù do ®· ®­îc vua tr­íc lµ A-®«n-ph¬ Na-xa u ®Çu c¸i gäi lµ nh÷ng cuéc chiÕn tranh ë I-ta-li-a (1494 – 1559), trong qu¸ tr×nh x¸c nhËn cho nh÷ng tæng cña Thuþ SÜ lµ h¹t nh©n cña Liªn bang Thuþ SÜ, vµ vÒ ®ã, I-ta-li-a ®· ph¶i chÞu nhiÒu cuéc x©m l­îc cña Ph¸p, T©y Ban Nha vµ §øc tham väng cña nhµ vua gi÷ nh÷ng tæng nµy d­íi quyÒn cña c¸c c«ng t­íc ¸o. ë vµ trë thµnh vò ®µi cña cuéc ®Êu tranh l©u dµi gi÷a nh÷ng n­íc nµy nh»m ®« t hÕ kû XI V – XV, trong qu¸ tr×nh tiÕp tôc ®Êu tranh cho nÒn ®éc lËp cña m×nh, hé b¸n ®¶o A-pen-nin. - 585. c¸c tæng trªn ®· ®¸nh tan qu©n ®éi cña phong kiÕn ¸o vµ giµnh cho m×nh ®Þa vÞ mét quèc gia ®· tho¸t khái sù thèng trÞ cña ¸o vµ chØ phô thuéc vÒ mÆt h×nh 454. Nãi ®Õn c uéc C¶i c¸ch t«n gi¸o ë P h¸p, ¡ng-ghen cã ý nãi phong trµo cña nh÷ng thøc vµo ®Õ chÕ §øc. – 583. tÝn ®å T©n gi¸o triÓn khai trong thÕ kû XVI d­íi nh÷ng khÈu hiÖu t«n gi¸o cña gi¸o lý Can-vanh, nh­ng vÒ thùc chÊt l¹i xa l¹ víi néi dung t­ s¶n cña thuyÕt 450. T ¹i Crª-xi (miÒn §«ng – B¾c n­íc Ph¸p) ngµy 26 th¸ng T¸m 1346 ®· diÔn ra ®ã. Phong trµo nµy cã nhiÒu tÇng líp x· héi, trong ®ã cã n«ng d©n vµ thî thñ mét trong nh÷ng trËn ®¸nh lín nhÊt cña cuéc ChiÕn tranh mét tr¨m n¨m; qu© n c«ng tham gia; bÞ bän quý téc phong kiÕn lîi dông, hä kh«ng hµi lßng víi chÝnh ®éi Anh, mµ h¹t nh©n lµ bé binh ®­îc tuyÓn mé trong n«ng d©n tù do, ®· ®¸nh s¸ch tËp quyÒn cña nhµ n­íc qu©n chñ chuyªn chÕ ®ang h×nh thµnh vµ cã tha m b¹i qu©n Ph¸p, mµ lùc l­îng chñ yÕu lµ kþ binh v« kû luËt. väng kh«i phôc nh÷ng quyÒn “tù do” cña thêi trung cæ. Do c¸i gäi lµ nh÷ng cuéc VÒ trËn Oa-tÐc-l« - xem c hó thÝch 286. – 584. chiÕn tranh cña gi¸o ph¸i Can-vanh kÐo dµi, - víi thêi gian t¹m ngõng, - tõ n¨m 1562 ®Õn n¨m 1694, nh÷ng chóa phong kiÕn vµ giai cÊp t­ s¶n – ho¶ng sî 451. S ù thèng nhÊt c¸c v­¬ng quèc A-ra-g«ng vµ Ca-xti-li-a diÔn ra n¨m 1479. – 584. tr­íc quy m« cña phong trµo nh©n d©n mang tÝnh chÊt chèng phong kiÕn - ®· 452. C«ng quèc Buèc-gun-®i – t hµnh lËp vµo thÕ kû IX ë miÒn §«ng n­íc Ph¸p, n» m hîp nhÊt xung quanh l·nh tô cò cña gi¸o ph¸i Can-vanh lµ H¨ng-ri Na-va, ë vïng th­îng l­u s«ng Xen vµ s«ng Loa vµ sau nµy s¸p nhËp nh÷ng ®Þa h¹t to ng­êi ®¹i diÖn cña v­¬ng triÒu míi Buèc-b«ng, sau khi chÊp nhËn ®¹o Thiªn lín (Phr¨ng-s¬ - C«ng-tª, mét bé phËn cña miÒn B¾c n­íc Ph¸p, Hµ Lan); vµo chóa ®· lªn lµm vua víi biÖt hiÖu H¨ng-ri IV. – 585. thÕ kû XIV – XV trë thµnh mét quèc gia phong kiÕn ®éc lËp ®¹t tíi sù c­êng 455. ý nãi ®Õn cuéc chiÕn tranh (1455 – 1485) gi÷a nh÷ng ®¹i diÖn cña hai dßng hä phong thÞnh nhÊt vµo nöa sau thÕ kû XV d­íi thêi c«ng t­íc C¸c-l¬ Dòng c¶m. C«ng kiÕn n­íc Anh tranh giµnh ng«i b¸u: I-oãc víi biÓu t­îng hoa hång tr¾ng, vµ Lan- quèc Buèc-gun-®i cã tham väng më réng l·nh ®Þa cña m×nh, lµ trë ng¹i cho viÖc kª-xt¬ hoa hång ®á. Xung quanh I-oãc tËp hîp mét bé phËn nh÷ng chóa phong kiÕn thµnh lËp chÕ ®é qu©n chñ tËp quyÒn Ph¸p; giíi quý téc phong kiÕn Buèc-gun-®i lín ë miÒn Nam ph¸t triÓn h¬n vÒ kinh tÕ, ®¼ng cÊp hiÖp sÜ vµ c¸c thÞ d©n; hä Lan- liªn minh víi c¸c chóa phong kiÕn Ph¸p chèng l¹i chÝnh s¸c h tËp quyÒn cña vua kª-xt¬ ®­îc giíi quý téc phong kiÕn c¸c tØnh miÒn B¾c ñng hé. ChiÕn tranh ®· dÉn Ph¸p Lu-i XI vµ tiÕn hµnh cuéc chiÕn tranh x©m l­îc Thôy SÜ vµ Lo-ren-n¬. Lu- ®Õn chç nh÷ng dßng hä phong kiÕn cæ bÞ tiªu diÖt gÇn hÕt vµ ®· ®­a v­¬ng triÒu míi i XI tæ chøc ®­îc khèi liªn hîp gåm ng­êi Thôy SÜ vµ ng­êi Lo-ren-n¬ chèng Tu-®o lªn n¾m quyÒn hµnh, thiÕt lËp ë n­íc Anh chÕ ®é qu©n chñ chuyªn chÕ. – 585. Buèc-gun-®i. Trong cuéc chiÕn tranh chèng khèi liªn hîp (1474 – 1477), qu©n ®éi cña C¸c-l¬ Dòng c¶m bÞ ®¸nh tan vµ chÝnh c«ng t­íc bÞ giÕt chÕt trong trËn N¨ng- 456. M ­u toan ®Çu tiªn thèng nhÊt Ba Lan vµ LÝt-va ®­îc thùc hiÖn vµo n¨m 1385, xi (1477). C¸c l·nh ®Þa cña C¸c-l¬ Dòng c¶m ®­îc ph©n chia gi÷a Lu-i XI vµ con khi gi÷a hai quèc gia ký kÕt liªn minh CrÐp-xc¬ víi môc ®Ých chñ yÕu lµ phßng cña hoµng ®Õ §øc M¸c-xi-mi-li-an H¸p-xbuèc. – 585. thñ chung chèng sù x©m l­îc ngµy mét t¨ng tõ phÝa dßng T¬-t«ng. §Õn gi÷a thÕ
  3. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 894 Lêi nhµ xuÊt b¶n 453 895 k û XV, liªn minh ®· mÊy phen tan r· råi l¹i ®­îc phôc håi. DÇn dÇn tõ liªn viÖc nµy vµo th¸ng Ba 1888 vµ kh«ng trë l¹i viÖc ®ã n÷a. Sau khi ¡ng-ghen mÊt, minh phßng thñ, liªn minh chuyÓn thµnh liªn minh cña c¸c chóa phong kiÕn Ba trong tµi liÖu l­u tr÷ cña «ng ng­êi ta ®· ph¸t hiÖn trong mét chiÕc phong b× ®Æc biÖt Lan vµ LÝt-va chèng nh©n d©n U-crai-i-na vµ Bi-ª-l«-rót-xi. Liªn minh Liu- cã nhan ®Ò “Lý luËn vÒ b¹o lùc” ba ch­¬ng nªu ë trªn trÝch trong “Chèng §uy-rinh”, blin ®­îc ký kÕt n¨m 1569: Ba Lan vµ LÝt-va thµnh lËp mét quèc gia lÊy tªn lµ b¶n nh¸p ch­¬ng thø t­ ®ang viÕt dë cña cuèn s¸ch dù ®Þnh vµ b¶n ph¸c th¶o lêi tùa Céng hßa Ba Lan; LÝt-va vÉn gi÷ quyÒn tù trÞ. – 585. cho nã, dµn bµi ch­¬ng bèn nãi chung vµ dµn bµi phÇn kÕt thóc cña cuèn s¸ch, phÇn nµy còng ch­a ®­îc viÕt, còng nh­ nh÷ng ®o¹n trÝch ghi theo thø tù thêi gian vÒ lÞch 457. N h÷ng ph¸c th¶o nµy ¡ng-ghen viÕt víi ý ®Þnh chØnh lý cuèn “ChiÕn tranh n«ng sö n­íc §øc nh÷ng n¨m 70 vµ 80 cña thÕ kû XIX, trong ®ã cã phÇn trÝch ë s¸ch d©n ë §øc” (xem chó thÝc h 443) vµ cã lÏ lµ ®o¹n vµ dµn bµi s¬ l­îc lêi nãi ®Ç u C.Bulle. “Geschichte der neuesten Zeit, 1815 – 1885”. 2. Aufl, Bd. I – IV, Berlin, 1888 (hoÆc phÇn më ®Çu) cho lÇn xuÊt b¶n míi cuèn s¸ch nµy. B¶n ph¸c th¶o viÕt (C.Bu-l¬. “LÞch sö hiÖn ®¹i. 1815 – 1885”. XuÊt b¶n lÇn thø hai, t.I – IV, BÐc-lin, trªn mét tê riªng. – 586. 1888). 458. T hêi khuyÕt ng«i – t hêi kú tranh giµnh v­¬ng miÖn gi÷a c¸c thÕ tö, tiÕp sau viÖc B¶n th¶o ch­¬ng ®ang viÕt dë, b¶n nh¸p lêi tùa vµ mét sè tµi liÖu chuÈn chÊm døt triÒu ®¹i H«-hen-stau-phen vµo n¨m 1254, kÐo dµi ®Õn n¨m 1273; bÞ ®­îc BÐc-stanh c«ng bè lÇn ®Çu trªn t¹p chÝ “Neue Zeit” c¸c sè 22 – 26, 1895 – thêi kú nµy cã nh÷ng vô lo¹n l¹c liªn miªn vµ ph©n tranh gi÷a c¸c «ng chóa, c¸c 1896 d­íi ®Çu ®Ò “B¹o lùc vµ kinh tÕ khi thµnh lËp ®Õ chÕ §øc míi”. C«ng viÖc hiÖp sÜ vµ c¸c thµnh phè; n¨m 1273 mét trong c¸c chóa lµ Ru-®«n-ph¬ H¸p- chuÈn bÞ cña BÐc-stanh ®Ó in b¶n th¶o lµ mét trong nh÷ng vÝ dô vÒ th¸i ®é khiÕm xbuèc ®­îc chän lªn ng«i ®Õ chÕ §øc (gäi lµ ®Õ chÕ La M· thÇn th¸nh). – 587. nh· cña nh÷ng ®¶ng viªn d©n chñ – x· héi c¸nh h÷u ®èi víi di c¶o cña ¡ng-ghen: 459. T ¸c phÈm nµy lµ mét phÇn cña cuèn s¸ch máng “Vai trß cña b¹o lùc trong lÞch kh«ng cã th× giê ®Ó sao chÐp b¶n th¶o, BÐc-stanh tù tay chia c¾t nã ra thµnh c¸c sö” mµ ¡ng-ghen dù ®Þnh viÕt, nh­ng kh«ng hoµn thµnh. Tho¹t ®Çu, vµo cuèi phÇn, ®Æt thªm cho mçi phÇn mét tiÓu ®Ò môc do m×nh nghÜ ra, ®¸nh sè c¸c chó n¨m 1886, ¡ng-ghen ®Þnh chØnh lý ®Ó xuÊt b¶n riªng ba ch­¬ng cña phÇn thø thÝch, chªm nh÷ng ®o¹n cña chÝnh m×nh vµo bµi viÕt cña ¡ng-ghen. Cã kh¶ n¨ng lµ hai “Chèng §uy-rinh”, thèng nhÊt cïng mét ®Çu ®Ò “Lý luËn vÒ b¹o lùc” nh» m do th¸i ®é thiÕu thËn träng mét c¸ch kh«ng thÓ tha thø ®­îc cña BÐc-stanh, mét sè phª ph¸n lý thuyÕt nµy ë §uy-rinh, ®ång thêi tr×nh bµy - ®èi lËp víi lý thuyÕt ®ã trang cña b¶n th¶o (xem tËp nµy, tr. 641-651) ®· bÞ mÊt. N¨m 1896, b¶n th¶o dÞch – nh÷ng quan ®iÓm duy vËt vÒ mèi quan hÖ gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ; ¡ng-ghen ra tiÕng Ph¸p ®­îc ®¨ng trªn t¹p chÝ “Devenir Social” (“Sinh thµnh x· héi”) sè 6 cã ý ®Þnh bæ sung vµo nh÷ng ch­¬ng nµy, còng b»ng c¸ch so¹n l¹i, thªm hai – 9 cïng víi ba ch­¬ng kÓ trªn cña cuèn “Chèng §uy-rinh”. N¨m 1899, t¸c phÈm ch­¬ng n÷a lÊy tõ phÇn thø nhÊt còng cña t¸c phÈm ®ã ®Ò cËp ®Õn ®¹o ®øc vµ cña ¨ng-ghen ra m¾t ë R«-ma b»ng tiÕng I-ta-li-a thµnh Ên phÈm riªng, ®ã lµ b¶n ph¸p quyÒn, - “Ch©n lý vÜnh cöu” vµ “B×nh ®¼ng” ( xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, in l¹i ®Çy ®ñ t¸c phÈm ®ã ®¨ng trªn tê “Neue Zeit” b»ng tiÕng §øc. T¸c phÈm nµy Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1994, t.20). ¡ng- b»ng tiÕng Nga ®­îc ®¨ng kh«ng trän vÑn n¨m 1898 ë Pª-tÐc-bua trªn t¹p chÝ “B×nh ghen dù ®Þnh ®Æt tªn cho cuèn s¸ch nµy lµ “VÒ ph¸p quyÒn vµ b¹o lùc trong lÞch sö luËn khoa häc” sè 5. Ên phÈm riªng b»ng tiÕng Nga ®Çu tiªn víi khèi l­îng y nh­ toµn thÕ giíi”. VÒ sau ¡ng-ghen thay ®æi kÕ ho¹ch cña m×nh, quyÕt ®Þnh chØ xuÊt vËy ra m¾t ë Ki-Ðp n¨m 1905. Trong Ên phÈm xuÊt b¶n ë M¸t-xc¬-va n¨m 1923, b¶n cuèn s¸ch gåm ba ch­¬ng ®Çu ®­îc nh¾c ®Õn víi mét ch­¬ng míi, ch­¬ng thø t­ d­íi ®Çu ®Ò “B¹o lùc vµ kinh tÕ trong sù h×nh thµnh ®Õ chÕ §øc”, ngoµi b¶n th¶o bæ sung cho nã, ®Ó cô thÓ ho¸ nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n ®· nªu trong ®ã qua lÞch sö ch­¬ng thø t­ ra cßn in lÇn ®Çu phÇn trªn b»ng tiÕng Nga nh÷ng tµi liÖu chuÈn bÞ n­íc §øc tõ n¨m 1848 ®Õn n¨m 1888, ®­îc ph©n tÝch trªn gãc ®é phª ph¸n “toµn bé cho cuèn s¸ch, ®¨ng trªn tê “Neue Zeit”. chÝnh s¸ch cña Bi-xm¸c”. Cuèn s¸ch ®­îc dù ®Þnh mang tiªu ®Ò “Vai trß cña b¹o lùc Trong lÇn xuÊt b¶n thø nhÊt Toµn tËp C.M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen (tiÕng trong lÞch sö”. ¡ng-ghen b¾t ®Çu viÕt ch­¬ng ®ã kho¶ng cuèi n¨m 1887 vµ tiÕp tôc Nga, t.XVI, ph.I, 1937), lÇn ®Çu tiªn t¸c phÈm cña ¡ng-ghen ®­îc in kh«ng ph¶i trong nh÷ng th¸ng ®Çu n¨m 1888. Tuy vËy, do bËn nhiÒu c«ng viÖc kh¸c, «ng ngõng
  4. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 896 Lêi nhµ xuÊt b¶n 454 897 t heo b¶n ®¨ng trªn t¹p chÝ “Neue Zeit”, mµ theo chÝnh b¶n th¶o, h¬n n÷a mäi - ®ång tiÒn b»ng b¹c, l­u hµnh ë Han- §ång ta-le h ai phÇn ba míi chç BÐc-stanh thªm th¾t (chia thµnh phÇn, tiÓu ®Ò v.v.) ®Òu bÞ lo¹i trõ khái b¶ n n«-v¬, MÕc h-clen-buèc vµ mét sè quèc gia miÒn B¾c n­íc §øc kh¸c, gÇn b»ng v¨n. §Çu ®Ò còng ®­îc nªu theo ý ®Þnh cña ¡ng-ghen. Tµi liÖu chuÈn bÞ vµ 2,34 m¸c. nh÷ng ®o¹n trÝch dïng cho cuèn s¸ch lÇn ®Çu ®­îc c«ng bè ®Çy ®ñ b»ng tiÕng §ång m¸c Ng©n hµng ( Mark Banko) - ®ång tiÒn do Ng©n hµng H¨m- Nga trong “Tµi liÖu l­u tr÷ cña M ¸c vµ ¡ng-ghen”, t.X, 1846. buèc ph¸t hµnh, dïng ®Ó thanh to¸n trong th­¬ng m¹i b¸n bu«n vµ mét thêi gian Trong lÇn xuÊt b¶n nµy, bªn c¹nh b¶n th¶o ch­¬ng bèn cuèn “Vai trß ®­îc dïng lµm ®¬n vÞ tÝnh to¸n quèc tÕ. §ång m¸c l­u th«ng ( Mark Conrant) - cña b¹o lùc trong lÞch sö” cßn c«ng bè b¶n th¶o lêi tùa cuèn s¸ch, dµn bµi toµ n ®ång tiÒn th«ng dông; tõ thÕ kû XVII lµ nh÷ng ®ång tiÒn b»ng b¹c gi¸ trÞ tõ 0,5 ch­¬ng bèn vµ dµn bµi phÇn cuèi ch­¬ng ®ã, hÐ më néi dung ch­¬ng cßn bá dë m¸c trë xuèng ®èi lËp víi tiÒn vµng, tiÒn lÎ vµ tiÒn giÊy. cña t¸c phÈm. – 589. HÖ thèng tiÒn ®óc hai m­¬i gun-®en ( Zwanzig – Guldenfuβ ) – hÖ 460. V Ò cuéc ®µm ph¸n ë V ¸c-sa-va n¨m 1850 vµ vÒ kÕt côc cuéc tranh giµnh quyÒn thèng trong ®ã tõ mét m¸c träng l­îng b»ng b¹c nguyªn chÊt ®óc ®­îc 20 gun- b¸ chñ ë §øc thêi bÊy giê gi÷a Phæ vµ ¸o – xem chó thÝch 394. ®en hoÆc 13 1/3 ta-le; ®­îc ®­a vµo l­u th«ng ë ¸ o n¨m 1748 vµ Ýt l©u sau ®­îc chÊp nhËn ë Ba-vi-e, tuyÓn hÇu quèc D¾c-den vµ ë mét lo¹t quèc gia miÒn T©y VÒ Q uèc héi hiÖp bang – xem chó thÝch 232. – 592. vµ Nam §øc; ë ¸ o, hÖ thèng nµy tån t¹i ®Õn n¨m 1857. 461. “ N¨m ®iªn rå ” (“das tolle Jahr”) – mét sè nhµ v¨n vµ nhµ sö häc ph¶n ®éng gäi ( Vierundzwanzig HÖ thèng tiÒn ®óc hai m­¬i bèn gun-®en n¨m 1848 nh­ vËy. Thµnh ng÷ nµy lÊy ë nhµ v¨n Lót-vÝch BÕch-stai-n¬, n¨ m Guldenfuβ )-hÖ thèng trong ®ã tõ mét m¸c träng l­îng b»ng b¹c nguyªn chÊt 1833 «ng xuÊt b¶n cuèn tiÓu thuyÕt lÊy nhan ®Ò nh­ thÕ t¶ lµn sãng c«ng phÉn ë ®óc ®­îc 24 gun-®en; ®­îc thõa nhËn n¨m 1776 ë Ba-vi-e, Ba-®en, VuyÕc-tem- Ðc-phuèc n¨m 1509. – 593. bÐc vµ nh÷ng quèc gia kh¸c ë Nam §øc. – 594. 462. L uËt vÒ quyÒn cña d©n c­ së t¹i ( Heimatgesetzgeb ung) quy ®Þnh quyÒn cña 464. LÔ héi V¸c-t¬-buèc ®­îc tæ chøc ngµy 18 th¸ng M­êi 1817 nh©n kû niÖm 300 n¨m c«ng d© n quèc gia ®­îc ®Þnh c­ ë mét ®Þa ph­¬ng nhÊt ®Þnh, vµ quyÒ n C¶i c¸ch t«n gi¸o vµ 4 n¨m trËn ®¸nh ë Lai-pxÝch n¨m 1813. Khëi x­íng ngµy héi lµ nh÷ng gia ®×nh nghÌo ®­îc h­ëng trî cÊp vËt chÊt cña th«n x· mµ hä lµ thµnh c¸c buèc-sen-s¸p – c¸c tæ chøc sinh viªn §øc, xuÊt hiÖn do ¶nh h­ëng cña cuéc chiÕn viªn. – 593. tranh gi¶i phãng chèng Na-p«-lª-«ng vµ ñng hé viÖc thèng nhÊt n­íc §øc. Ngµy héi 463. § ång ta-le Phæ n Æng b»ng 1/14 ®ång m¸c träng l­îng b»ng b¹c nguyªn chÊt; ®· biÕn thµnh cuéc biÓu d­¬ng cña giíi sinh viªn cã th¸i ®é ®èi lËp víi chÕ ®é MÐt-tÐc- ®­îc ®­a vµo l­u hµnh ë Phæ n¨m 1750 vµ nöa ®Çu thÕ kû XIX (®Õn tr­íc n¨ m nÝch ph¶n ®éng vµ ñng hé viÖc thèng nhÊt n­íc §øc. – 595. 1857), ®­îc c¸c quèc gia miÒn B¾c n­íc §øc vµ ë mét sè quèc gia kh¸c chÊ p 465. LÔ héi H¨m-b¾c – c uéc biÓu t×nh chÝnh trÞ ngµy 27 th¸ng N¨m 1832 gÇn l©u ®µi nhËn; viÖc chia ®ång ta-le Phæ thµnh ®ång xu din-bÐc, ®ång si-linh vµ pphen- H¨m-b¾c ë Pphan-x¬ miÒn Ba-vi-e do nh÷ng ®¹i biÓu cña giai cÊp t­ s¶n tù do nÝch ë mçi quèc gia §øc mét kh¸c. vµ cÊp tiÕn §øc tæ chøc. Nh÷ng ng­êi tham gia lÔ héi kªu gäi thèng nhÊt mäi § ång ta-le vµng - ® ¬n vÞ tiÒn tÖ cña thµnh phè tù do Brª-men, vÉn ng­êi §øc chèng l¹i vua chóa §øc ®Ó ®Êu tranh cho nh÷ng quyÒn tù do t­ s¶n duy tr× tiªu chuÈn vµng (®Õn n¨m 1872) kh¸c víi tÊt c¶ mäi hÖ thèng tiÒn tÖ vµ c¶i c¸ch hiÕn ph¸p. – 596. kh¸c cña n­íc §øc; gÇn b»ng 3,32 m¸c. 466. § ©y lµ muèn nãi ®Õn §Õ chÕ La M· thÇn th¸nh thêi trung cæ, thµnh lËp n¨ m 962; d­íi triÒu ®¹i H«-hen-stau-phen (1138 – 1254) n­íc §øc vµ mét lo¹t n­íc
  5. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 898 Lêi nhµ xuÊt b¶n 455 899 T rung ¢u kh¸c, mét phÇn n­íc I-ta-li-a vµ mét sè l·nh ®Þa ë §«ng ¢u mµ c¸c 471. ý nãi ®Õn viÖc quèc héi ®Õ chÕ Rª-ghen-xbuèc, c ¬ quan cao nhÊt cña §Õ chÕ La chóa phong kiÕn §øc chiÕm cña nh÷ng ng­êi Xla-v¬, lµ bé phËn cÊu thµnh cña M· thÇn th¸nh, gåm c¸c ®¹i biÓu cña nh÷ng quèc gia §øc th¶o luËn vµ th«ng §Õ chÕ, vèn lµ khèi kh«ng v÷ng ch¾c tËp hîp nh÷ng hÇu quèc phong kiÕn vµ qua nghÞ quyÕt do Ph¸p vµ Nga Ðp buéc vÒ viÖc dµn xÕp c¸c vÊn ®Ò l·nh thæ ë thµnh phè tù do. – 596. n­íc §øc thuéc vïng Ranh (xem chó thÝch 238). – 597. 467. ë ® ©y, ¡ng-ghen pháng l¹i mét c¸ch hµi h­íc mét trong nh÷ng ®iÖp khóc bµi 472. ¡ng-ghen cã ý nãi ®Õn viÖc ký kÕt hiÖp ­íc bÝ mËt t¹i Pa-ri ngµy 3 th¸ng Ba (19 th¬ næi tiÕng cña Ðc-n¬-xt¬ M «-rÝt-x¬ ¸c-n¬-t¬ “Tæ quèc cña ng­êi §øc”, viÕt th¸ng Hai) 1859 gi÷a n­íc Nga vµ n­íc Ph¸p nh»m chèng l¹i ¸o. Theo hiÖp ­íc n¨m 1813 vµ kªu gäi ng­êi §øc thèng nhÊt tÊt c¶ c¸c n­íc, ë “nh÷ng n¬i mµ nµy, n­íc Nga cam kÕt gi÷ lËp tr­êng trung lËp cã thiÖn c¶m víi n­íc Ph¸p tiÕng §øc vang lªn”. §iÖp khóc nµy cña ¸c-n¬-t¬ cã c©u: “Mong sao tæ quèc ngµ y trong tr­êng hîp x¶y ra chiÕn tranh gi÷a mét bªn lµ Ph¸p vµ X¸c-®i-ni víi mét cµng réng më thªm”. – 597. bªn lµ ¸o. Cßn n­íc Ph¸p th× høa sÏ nªu vÊn ®Ò söa ®æi nh÷ng ®iÒu kho¶n cña hoµ ­íc Pa-ri n¨m 1856, hßa ­íc ®· kÕt thóc cuéc chiÕn tranh ë Cr­m; nh÷ng 468. VÒ cuéc ChiÕn tranh ba m­¬i n¨m vµ Hoµ ­íc Ve-xt¬-pha-li, xem chó thÝch 278. ®iÒu kho¶n nãi trªn ®· h¹n chÕ chñ quyÒn cña Nga t¹i H¾c H¶i. Nh­ng vÒ sau, Hßa ­íc Tª-sen – hiÖp ­íc hßa b×nh gi÷a mét bªn lµ n­íc ¸ o vµ mét bªn lµ do Na-p«-lª-«ng III l¶ng tr¸nh viÖc thùc hiÖn nh÷ng lêi høa cña m×nh vµ do bÊt n­íc Phæ víi D¾c-den, ký ë Tª-sen ngµy 24 th¸ng N¨m 1779 vµ kÕt thóc cuéc ®ång vÒ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c n÷a, quan hÖ gi÷a hai n­íc trë nªn l¹nh nh¹t. – chiÕn tranh giµnh quyÒn kÕ thõa ng«i vua Ba-vi-e (1778 – 1779). Theo hßa ­íc 600. nµy, Phæ vµ ¸o ®­îc mét sè bé phËn l·nh thæ cña Ba-vi-e, cßn D¾c-den ®­îc ®Òn 473. Ngµy 10 th¸ng T­ 1848, Lu-i B«-na-p¸c-t¬ ®ang ë n­íc Anh ®· tham gia ph¸ tiÒn. N­íc Nga ®øng lµm trung gian trong viÖc ký kÕt hßa ­íc, ®ång thêi cïng ho¹i cuéc biÓu t×nh cña nh÷ng ng­êi tham gia phong trµo HiÕn ch­¬ng, ®øng víi n­íc Ph¸p lµ bªn b¶o ®¶m cho hßa ­íc. – 597. trong hµng ngò nh÷ng ®éi c¶nh s¸t ®Æc biÖt. – 600. 469. ViÖc vua Phæ Phri-®rÝch II chiÕm ®­îc Xi-lª-di lµ nhê cuéc chiÕn tranh giµnh 474. “Nguyªn t¾c c¸c d©n téc ” do giíi cÇm quyÒn §Õ chÕ II ®Ò ra vµ sö dông réng r·i ®Ó quyÒn kÕ thõa ng«i vua ¸o (1740 – 1748); cuéc chiÕn tranh nµy næ ra do tha m che ®Ëy vÒ mÆt t­ t­ëng nh÷ng kÕ ho¹ch x©m l­îc vµ nh÷ng cuéc phiªu l­u vÒ chÝnh väng cña mét lo¹t quèc gia phong kiÕn ch©u ¢u, tr­íc hÕt lµ cña Phæ ®èi víi trÞ ®èi ngo¹i. Tù giíi thiÖu trong vai trß gi¶ hiÖu lµ “ng­êi b¶o vÖ c¸c d©n téc”, Na-p«- nh÷ng l·nh ®Þa cña dßng hä H¸p-xbuèc ¸o, mµ sau khi hoµng ®Õ C¸c VI chÕt ®Ó lª-«ng III lîi dông lîi Ých d©n téc cña nh÷ng d©n téc bÞ ¸p bøc ®Ó cñng cè quyÒn l¹i cho con g¸i vua lµ Ma-ri Tª-rª-da do kh«ng cã con trai trùc tiÕp nèi dâi. Vµo b¸ chñ cña n­íc Ph¸p vµ më réng biªn giíi cña nã. Hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ thõa th¸ng Ch¹p 1740, vua Phæ Phri-®rÝch II tÊn c«ng Xi-lª-di thuéc ¸o. N­íc Ph¸p vµ nhËn quyÒn tù quyÕt cña c¸c d©n téc, “nguyªn t¾c c¸c d©n téc” h­íng vµo viÖc g©y Ba-vi-e gi÷ lËp tr­êng trung lËp cã thiÖn c¶m víi Phæ, nh­ng sau mét sè thÊt b¹i hËn thï d©n téc, biÕn phong trµo d©n téc, ®Æc biÖt lµ phong trµo cña c¸c d©n téc nhá, cña qu©n ¸o ®· c«ng khai liªn kÕt víi Phæ. N­íc Anh – kÎ k×nh ®Þch vÒ bu«n b¸n víi thµnh vò khÝ cña chÝnh s¸ch ph¶n c¸ch m¹ng cña c¸c quèc gia lín k×nh ®Þch víi n­íc Ph¸p - ®· ñng hé ¸o; X¸c-®i-ni, Hµ Lan vµ n­íc Nga ñng hé ng­êi ¸o vÒ qu©n nhau. VÒ viÖc v¹ch trÇn “nguyªn t¾c c¸c d©n téc” cña chñ nghÜa B«-na-p¸c-t¬, xin sù vµ ngo¹i giao. Trong cuéc chiÕn tranh nµy, Phri-®rÝch II ®· hai lÇn ph¶n béi xem bµi v¨n ®¶ kÝch cña C.M¸c “Ngµi Ph«-gt¬” (C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, nh÷ng ®ång minh cña m×nh, ký hoµ ­íc riªng rÏ víi ¸o (vµo n¨m 1742 vµ n¨m 1745); tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1994, t.14, tr.627-696) vµ t¸c n¨m 1742 phÇn lín Xi-lª-di, vµ sau khi chiÕn tranh kÕt thóc, toµn bé Xi-lª-di ®­îc phÈm cña ¡ng-ghen “Giai cÊp c«ng nh©n cã liªn quan g× víi Ba Lan?” (C.M¸c vµ chuyÓn sang cho Phæ. – 597. Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1994, 470. X em chó thÝch 238. – 597. t.16, tr.211-224). – 601.
  6. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 900 Lêi nhµ xuÊt b¶n 456 901 ¸o nh­ vËy. Theo c¸ch gi¶i thÝch chÝnh thøc cña giíi cÇm quyÒn, chÝnh s¸ch nµy 4 75. § ©y muèn nãi ®Õn biªn giíi n­íc Ph¸p do Hoµ ­íc Luy-nª-vin ký kÕt gi÷a Ph¸p lµ kh«ng tham gia víi bÊt cø mét bªn tham chiÕn nµo, nh­ng còng kh«ng tuyªn vµ ¸o ngµy 9 th¸ng Hai 1801, sau thÊt b¹i cña qu©n ®éi cña khèi liªn minh thø bè trung lËp. – 603. hai chèng Ph¸p, quy ®Þnh. Hoµ ­íc cñng cè viÖc më réng biªn giíi n­íc Ph¸p ®­îc thùc hiÖn nhê nh÷ng cuéc chiÕn tranh víi khèi liªn minh thø nhÊt vµ thø 479. “CrÐdit Mobilier ”, tªn gäi ®Çy ®ñ lµ “SociÐtÐ GÐnÐrale du CrÐdit Mobilier”, - mét hai, ®Æc biÖt lµ viÖc s¸p nhËp vïng t¶ ng¹n s«ng Ranh, n­íc BØ vµ Lóc-x¨m- ng©n hµng cæ phÇn lín cña Ph¸p, thµnh lËp n¨m 1852. Nguån thu chñ yÕu cña buèc, vµ ®ång thêi phª chuÈn sù thèng trÞ thùc tÕ cña n­íc Ph¸p ®èi víi c¸c n­íc ng©n hµng lµ ®Çu c¬ chøng kho¸n cña nh÷ng c«ng ty cæ phÇn do nã thµnh lËp. “CrÐdit Mobilier” liªn hÖ chÆt chÏ víi giíi chÝnh phñ cña ®Õ chÕ thø hai. N¨ m céng hßa ®­îc thµnh lËp trong nh÷ng n¨m 1795 – 1798 bÞ lÖ thuéc vµo n­íc 1867, C«ng ty bÞ vì nî vµ n¨m 1871 bÞ gi¶i thÓ. M¸c ®· v¹ch râ thùc chÊt cña Ph¸p: céng hßa Ba-ta-v¬, Céng hßa Hen-vª-xi, Céng hßa Li-gu-ri vµ Céng hßa “CrÐdit Mobilier” trong mét lo¹t bµi b¸o ®¨ng trªn tê “New York Daily Tribune” Xi-dan-panh. – 601. (xem C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc 476. C uéc chiÕn tranh cña Ph¸p vµ X¸c-®i-ni (Pi-ª-m«ng) chèng n­íc ¸ o do Na-p«- gia, Hµ Néi, 1993, t.12, tr.31-52, 257-266, 368-372). – 604. lª-«ng III ph¸t ®éng víi tham väng dïng chiªu bµi “gi¶i phãng” n­íc I-ta-li-a 480. Liªn bang vïng Ranh – k hèi c¸c quèc gia Nam vµ T©y §øc ®­îc thµnh lËp d­íi (trong b¶n tuyªn ng«n vÒ chiÕn tranh, Na-p«-lª-«ng III høa hÑn mét c¸ch mÞ chÕ ®é b¶o hé cña Na-p«-lª-«ng I vµo th¸ng B¶y 1806. Na-p«-lª-«ng t¹o ®­îc d©n lµ sÏ “gi¶i phãng I-ta-li-a tíi tËn biÓn A-®ri-a-tÝch”) ®Ó chiÕm ®o¹t l·nh dinh luü qu©n sù chÝnh trÞ nµy ë §øc do ®· ®¸nh b¹i ¸o n¨m 1805. Tham gia thæ vµ cñng cè chÕ ®é B«-na-p¸c-t¬ ë n­íc Ph¸p b»ng nh÷ng cuéc phiªu l­u ë n­íc Liªn bang tho¹t tiªn cã 16 quèc gia (Ba-vi-e, VuyÕc-tem-bÐc, Ba-®en v.v.) vµ ngoµi. Giai cÊp ®¹i t­ s¶n vµ quý téc tù do I-ta-li-a hy väng th«ng qua chiÕn sau ®ã thªm 5 quèc gia n÷a (D¾c-den, Ve-xt¬-pha-li v.v.) thùc tÕ ®· trë thµnh tranh thùc hiÖn thèng nhÊt n­íc I-ta-li-a d­íi chÝnh quyÒn cña triÒu ®¹i Xa- ch­ hÇu cña Ph¸p. N¨m 1813 Liªn bang bÞ tan vì do thÊt b¹i cña qu©n ®éi Na- voa ®· cai trÞ ë Pi-ª-m«ng. Cuéc chiÕn tranh b¾t ®Çu ngµy 20 th¸ng T­ 1859. Sau p«-lª-«ng. – 604. trËn ®¸nh cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ë Xon-phª-ri-n« (24 th¸ng S¸u 1859), - trong 481. S au khi n­íc Ph¸p cña Na-p«-lª-«ng ®¸nh tan n­íc ¸o vµo th¸ng b ¶y 1805 trËn nµy qu©n ¸o bÞ thÊt b¹i vµ rót lui vÒ s«ng Min-si-«, - Na-p«-lª-«ng III, ho¶ng sî tr­íc quy m« cña phong trµo gi¶i phãng d©n téc ë I-ta-li-a vµ kh«ng muèn gãp vµ sau khi thµnh lËp Liªn bang vïng Ranh cña nh÷ng quèc gia §øc tuyªn bè phÇn thµnh lËp mét quèc gia I-ta-li-a ®éc lËp thèng nhÊt, ngµy 11 th¸ng B¶y ®· ®o¹n tuyÖt víi ®Õ chÕ §øc, ngµy 6 th¸ng T¸m 1806, Phran-tx¬ II ngay tr­íc ®ã ký hßa ­íc s¬ bé víi ¸o ë thµnh phè Vi-la-phran-ca mét c¸ch riªng rÏ, X¸c-®i-ni ®· nhËn t­íc vÞ hoµng ®Õ ¸o víi tªn hiÖu Phran-tx¬ I, tõ chèi v­¬ng miÖn ®Õ chÕ kh«ng hay biÕt. Theo hoµ ­íc nµy, V¬-ni-d¬ vÉn thuéc ¸o, L«m-b¾c-®i chuyÓn cho §øc, vµ do ®ã, c¸i gäi lµ §Õ chÕ La M· thÇn th¸nh cña d©n téc §øc, tøc ®Õ chÕ Ph¸p, sau nµy Ph¸p l¹i chuyÓn nã cho Pi-ª-m«ng ®Ó ®æi lÊy Xoa-voa vµ Ni-x¬. §øc, ®· chÊm døt sù tån t¹i cña nã. – 606. Nh÷ng ®iÒu kiÖn cña hoµ ­íc Vi-la-phran-ca nãi chung ®· ®­îc dïng lµm c¬ së 482. ý nãi ®Õn nh÷ng ph¸o ®µi cña Liªn bang §øc ®Æt chñ yÕu ë gÇn biªn giíi n­íc Ph¸p; cho hßa ­íc cuèi cïng ký ë Xuy-rÝch ngµy 10 th¸ng M­êi mét 1859. – 602. qu©n ®ån tró cña nh÷ng ph¸o ®µi nµy lÊy ë lùc l­îng vò trang cña nh÷ng quèc gia 477. H ßa ­íc Ba-l¬ n¨m 1795 ® ­îc Phæ ký kÕt riªng rÏ ngµy 5 th¸ng T­ víi n­íc lín h¬n cña Liªn bang, chñ yÕu lÊy ë qu©n ®éi ¸o vµ Phæ. – 606. Céng hoµ Ph¸p; nh­ vËy Phæ ®· ph¶n béi c¸c ®ång minh cña m×nh trong khèi 483. ý nãi ®Õn chÝnh phñ ph¶n ®éng cña «ng hoµng Sv¸c-txen-bÐc, thµnh lËp th¸ng liªn minh thø nhÊt chèng Ph¸p. – 603. M­êi mét 1848 sau thÊt b¹i cña c¸ch m¹ng d©n chñ t­ s¶n khëi ®Çu b»ng cuéc 478. N ¨m 1859, bé tr­ëng ngo¹i giao Phæ Ph«n Slai-ni-x¬ ®· nhËn xÐt chÝnh s¸ch khëi nghÜa nh©n d©n ngµy 13 th¸ng Ba 1848 ë Viªn. – 609. ®èi ngo¹i cña Phæ trong thêi kú cuéc chiÕn tranh cña Ph¸p vµ Pi-ª-m«ng chèng
  7. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 902 Lêi nhµ xuÊt b¶n 457 903 4 84. T h¸ng T¸m 1863, theo s¸ng kiÕn cña hoµng ®Õ ¸o Phran-tx¬ I-«-xÝp, ë Phran- ®ång thêi ë I-ª-na vµ Au-Ðc-stÕt, qu©n ®éi Phæ bÞ tiªu diÖt, nhµ n­íc Phæ hoµn phuèc bªn s«ng Mai-n¬ ®· cã cuéc héi nghÞ c¸c vua chóa §øc ®Ó th¶o luËn ®Ò ¸n toµn bÞ ®Ëp tan. – 610. c¶i tæ Liªn bang §øc, ng¨n chÆn quyÒn b¸ chñ thùc tÕ cña ¸o. Vua Phæ Vin-hem I 489. X em chó thÝch 420. – 611. tõ chèi tham dù héi nghÞ; mét sè n­íc thø yÕu còng kh«ng hoµn toµn ñng hé ¸o, v× 490. Lan-ve – b é phËn hîp thµnh cña lùc l­îng lôc qu©n Phæ. Lan-ve xuÊt hiÖn ë Phæ thÕ héi nghÞ kh«ng ®em l¹i kÕt qu¶ nµo. – 609. n¨m 1813 nh­ d©n qu©n trong cuéc ®Êu tranh chèng qu©n ®éi Na-p«-lª-«ng, 485. T hµnh ng÷ “ chÝnh s¸ch thùc tÕ ” dïng ®Ó nãi lªn chÝnh s¸ch cña Bi-xm¸c mµ gåm nh÷ng ng­êi lín tuæi lµm nghÜa vô qu©n sù, ®· m·n h¹n trong qu©n ®éi nh÷ng ng­êi ®­¬ng thêi coi lµ dùa trªn sù tÝnh to¸n. – 609. th­êng trùc vµ qu©n hËu bÞ. Trong thêi b×nh chØ tiÕn hµnh mét sè cuéc tËp huÊn 486. § ©y muèn nãi ®Õn cuéc nãi chuyÖn cña Phri-®rÝch II víi ®Æc sø Ph¸p ë BÐc-lin cña c¸c ®¬n vÞ lan-ve. Trong thêi gian chiÕn tranh, lan-ve thuéc ®ît gäi nhËp B«-v« tr­íc khi b¾t ®Çu c uéc chiÕn tranh giµnh quyÒn thõa kÕ ng«i vua ¸o (vÒ ngò thø nhÊt (nh÷ng ng­êi lµm nghÜa vô qu©n sù tuæi tõ 26 ®Õn 32) ®­îc dïng cuéc chiÕn tranh nµy, xem chó thÝch 469). – 610. ®Ó bæ sung cho qu©n ®éi t¸c chiÕn; lan-ve thuéc ®ît gäi nhËp ngò thø hai (nh÷ng ng­êi lµm nghÜa vô qu©n sù tuæi tõ 32 ®Õn 39) ®­îc dïng vµo viÖc phôc vô ®ån 487. N gµy 5 th¸ ng T¸m 1796 Phæ vµ Céng hßa Ph¸ p ®· ký hiÖp ­íc bÝ mËt t¹i tr¹i. – 613. BÐc-lin. Theo hiÖp ­íc nµ y, ®Ó ®­îc båi th­êng vÒ ®Êt ®ai nh­ ®· høa, vua Phæ ®ång ý ®Ó Ph¸p gi÷ nh÷ng ®Þa phË n mµ qu©n ®éi n­íc nµy ®· chiÕ m 491. “§Êu tranh v¨n hãa” – tªn gäi ®­îc phæ biÕn réng r·i do ph¸i tù do chñ nghÜa t­ s¶n ®­îc bªn t¶ ng¹ n s«ng Ra nh, l·nh thæ tr­íc ®© y chñ yÕu thuéc vÒ nh÷ng ®Æt cho hÖ thèng biÖn ph¸p cña Bi-xm¸c trong nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû XIX, tiÕn hÇ u q uèc t«n gi¸o trong ®Õ chÕ §øc. Khi c¸i gäi lµ héi nghÞ ®¹ i biÓu ®Õ chÕ hµnh d­íi chiªu bµi ®Êu tranh cho v¨n ho¸ kh«ng t«n gi¸o vµ nh»m chèng l¹i gi¸o (xem chó thÝch 238) ho¹t ®éng theo s¾c lÖnh cña Na -p«-lª-«ng dµn xÕp vÊ n héi Thiªn chóa gi¸o vµ ®¶ng chung dung ñng hé c¸c khuynh h­íng ph©n liÖt vµ ®Ò l·nh thæ, n¨ m 1803, n­íc Phæ nhË n ®­îc d­íi danh nghÜa båi th­êng chèng Phæ cña ®Þa chñ, giai cÊp t­ s¶n vµ mét bé phËn giai cÊp n«ng d©n ë nh÷ng Chñ gi¸o k hu M uyn-xt¬ ®· thÕ tôc hãa vµ mét sè l·nh ®Þa kh¸c ë T©y §øc. – vïng Thiªn chóa gi¸o n­íc Phæ vµ c¸c quèc gia T©y Nam §øc. LÊy cí chèng ®¹o 610. Thiªn chóa, chÝnh phñ Bi-xm¸c cßn t¨ng c­êng ¸p bøc d©n téc ®èi víi nh÷ng ®Êt ®ai Ba Lan bÞ Phæ ®« hé. ChÝnh s¸ch ®ã cña Bi-xm¸c còng nh»m môc ®Ých l«i kÐo c«ng 488. P hæ tõ chèi tham gia khèi liªn minh thø ba c¸c quèc gia ch©u ¢u (Anh, ¸o, Nga, nh©n khái cuéc ®Êu tranh giai cÊp b»ng c¸ch nhen lªn lßng say mª t«n gi¸o. Vµo ®Çu Thôy §iÓn, V­¬ng quèc Na-pl¬) chèng n­íc Ph¸p cña Na-p«-lª-«ng thµnh lË p nh÷ng n¨m 80, trong ®iÒu kiÖn phong trµo c«ng nh©n ph¸t triÓn, Bi-xm¸c ®· b·i bá n¨m 1805 vµ tuyªn bè ®øng trung lËp; th¸ng M­êi mét 1805, Phæ ký hiÖp ­íc phÇn lín nh÷ng biÖn ph¸p Êy nh»m tËp hîp c¸c lùc l­îng ph¶n ®éng. – 613. víi Nga ë Pèt-x®am, høa chèng Na-p«-lª-«ng nÕu toan tÝnh cña Phæ lµm trung gian hoµ gi¶i gi÷a Ph¸p vµ khèi liªn minh thø ba bÞ kh­íc tõ. Tuy vËy, ngµy 15 492. ¡ng-ghen gäi mét c¸ch mØa mai nh­ vËy nh÷ng ng­êi theo chñ nghÜa tù do chñ th¸ng Ch¹p 1805, Phæ ký hiÖp ­íc víi Ph¸p, theo ®ã Phæ nhËn tuyÓn hÇu quèc tr­¬ng biÕn n­íc §øc thµnh nhµ n­íc liªn bang, gièng nh­ Thôy SÜ – chia Han-n«-v¬, ®¸nh ®æi lÊy nh÷ng nh­îng bé vÒ ®Êt ®ai kh«ng lín l¾m ë miÒn thµnh nh÷ng bang tù trÞ . – 613. Ranh vµ nh÷ng n¬i kh¸c. Sau khi Na-p«-lª-«ng thiÕt lËp quyÒn b¸ chñ ë T©y vµ 493. Bµi ca vÒ thÞ tr­ëng SÐc – d©n ca trµo phóng, chÕ nh¹o vua Phæ Phri-®rÝch Vin- Nam §øc do th¾ng khèi liªn minh thø ba, th¸ng ChÝn 1806, Phæ vÉn buéc ph¶i hem IV, nh©n viÖc cùu thÞ tr­ëng thµnh phè Stoãc-cèp H.SÐc m­u s¸t vua ngµy tham chiÕn cïng víi khèi liªn minh thø t­ (Anh, Nga, Phæ, Thôy §iÓn) chèng 26 th¸ng B¶y 1844 nh­ng kh«ng thµnh. n­íc Ph¸p cña Na-p«-lª-«ng; ngµy 14 th¸ng M ­êi 1806, trong hai trËn diÔn ra
  8. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 904 Lêi nhµ xuÊt b¶n 458 905 quyÒn; ®­êng lèi nµy ®­îc b¸o chÝ t­ s¶n ®Æt cho mét c¸i tªn kh¸ kªu lµ “kû Bµi ca vÒ n÷ nam t­íc Ph« §r«-xt¬ Phi-sª-rinh - d©n ca trµo phóng nh» m nguyªn míi ”; thËt ra chÝnh s¸ch cña Vin-hem còng chØ nh»m cñng cè vÞ trÝ cña chèng giíi tu hµnh Thiªn chóa gi¸o; bµi h¸t nh¹o b¸ng nh÷ng thñ ®o¹n cña chÕ ®é qu©n chñ vµ giíi quý téc ®Þa chñ Phæ. “Kû nguyªn míi” thùc tÕ ®· chuÈn nh÷ng kÎ tæ chøc ra c¸i gäi lµ “phÐp mÇu ch÷a bÖnh” h×nh nh­ diÔn ra vµo bÞ cho chÕ ®é ®éc tµi cña Bi-xm¸c, kÎ lªn n¾m chÝnh quyÒn vµo th¸ng ChÝn 1862. nh÷ng n¨m 40 ë T¬-ria. – 614. – 615. 494. ®©y muèn nãi ®Õn cuéc ®¶o chÝnh ë Phæ vµo th¸ng M­êi mét – th¸ng Ch¹p 1848 496. T h¸ng Hai 1860, ®a sè t­ s¶n ë h¹ nghÞ viÖn (viÖn ®¹i biÓu) cña nghÞ viÖn vµ vÒ thêi kú ph¶n ®éng tiÕp theo sau ®ã. Ngµy 1 th¸ng M­êi mét 1848, néi c¸c bang Phæ kh«ng chuÈn y ®Ò ¸n c¶i tæ qu©n ®éi do bé tr­ëng chiÕn tranh Ph«n Bran-®en-buèc - Man-toi-phen lªn n¾m quyÒn; ngµy 9 th¸ng M­êi mét 1848, R«-«n ®Ö tr×nh. Tuy nhiªn, Ýt l©u sau, chÝnh phñ ®­îc nghÞ viÖn phª chuÈn phiªn häp cña Quèc héi Phæ theo lÖnh cña nhµ vua chuyÓn tõ BÐc-lin tíi thµnh kinh phÝ ®Ó “duy tr× tÝnh s½n sµng chiÕn ®Êu cña qu©n ®éi”, nh­ vËy cã nghÜa phè nhá hÎo l¸nh Bran-®en-buèc; ®a sè nghÞ sÜ Quèc héi vÉn tiÕp tôc häp ë BÐc- lµ vÒ thùc tÕ b¾t ®Çu thùc hiÖn sù c¶i tæ ®· dù tÝnh. Cßn vµo th¸ng Ba 1862, lin bÞ qu©n ®éi c ña t­íng Vran-ghen gi¶i t¸n ngµy 15 th¸ng M ­êi mét 1848; khi ®a sè theo chñ nghÜa tù do cña nghÞ viÖn tõ c hèi phª chuÈn kinh phÝ qu©n cuéc ®¶o c hÝnh kÕt thóc b»ng viÖc gi¶i thÓ quèc héi ngµy 5 th¸ng Ch¹p 184 8 sù vµ yªu cÇu néi c¸c c hÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc nghÞ viÖn bang, chÝnh phñ gi¶i vµ c«ng bè c¸i gäi lµ hiÕn ph¸p ban ph¸t, thùc hµnh chÕ ®é hai viÖn vµ thõa t¸n nghÞ viÖn bang vµ Ên ®Þnh cuéc bÇu cö míi. Cuèi th¸ng ChÝn 1862, néi c¸c nhËn quyÒn cña nhµ vua kh«ng chØ b¸c bá quyÕ ®Þnh cña nghÞ viÖn, mµ cßn cña Bi-xm¸c ®­îc thµnh lËp, th¸ng M­êi cïng n¨m ®ã, néi c¸c nµy l¹i gi¶i t¸n söa ®æi mét sè ®iÒu cña chÝnh hiÕn ph¸p Êy. Tuy nhiªn trong hiÕn ph¸p nµ y nghÞ viÖn bang vµ b¾t ®Çu tiÕn hµnh c¶i c¸ch qu©n sù, chi phÝ tiÒn c ña cho cßn gi÷ l¹i mét sè thµnh qu¶ d©n chñ, ®Æc biÖt lµ quyÒn phæ th«ng ®Çu phiÕu. viÖc ®ã kh«ng cÇn nghÞ viÖn bang chuÈn y. C¸i gäi lµ sù xung ®ét vÒ hiÕn ph¸p Th¸ng T­ 1849, Phri-®rÝch Vin-hem gi¶i t¸n nghÞ viÖn ®­îc bÇu ra trªn c¬ së ®ã gi÷a chÝnh phñ Phæ vµ ®a sè t­ s¶n theo chñ nghÜa tù do cña nghÞ viÖn hiÕn ph¸p ban ph¸t, vµ ngµy 30 th¸ng N¨m 1849 ban hµnh luËt bÇu cö míi, bang c hØ ®­îc gi¶i quyÕt vµo n¨m 1866, lóc giai cÊp t­ s¶n Phæ ®Çu hµng Bi- thiÕt lËp chÕ ®é bÇu cö ba cÊp c¨n cø vµo ®iÒu ki Ön vÒ tµi s¶n cao vµ quyÒn ®¹i xm¸c sau khi Phæ th¾ng ¸o. – 616. diÖn chªnh lÖch c¸c tÇng líp d©n chóng. Dùa vµo ®a sè nÞnh bî trong nghÞ viÖn míi, nhµ vua ®· th«ng qua ®­îc hiÕn ph¸p cßn ph¶n ®éng h¬n, b¾t ®Çu cã hiÖu 497. VÒ cuéc chiÕn tranh cña Phæ chèng §an M¹ch vµo nh÷ng n¨m 1848 – 1850 vµ lùc ngµy 31 th¸ng Giªng 1850. ë P hæ vÉn duy tr× th­îng nghÞ viÖn, gåm phÇ n c uéc ®éng viªn n¨m 1850, xem chó thÝch 394. – 616. lín lµ ®¹i biÓu quý téc phong kiÕn (“ViÖn cña c¸c ®¹i quan”). HiÕn ph¸p trao cho 498. T heo nghÞ ®Þnh th­ Lu©n §«n vÒ tÝnh toµn vÑn cña chÕ ®é qu©n chñ §an M ¹ch chÝnh phñ quyÒn lËp nh÷ng toµ ¸n ®Æc biÖt ®Ó xö nh÷ng vô ph¶n quèc. Th¸ng ký ngµy 8 th¸ng N¨m 1852 gi÷a Nga, ¸o, Anh, Ph¸p, Phæ vµ Thôy §iÓn cïng Ch¹p 1850 néi c¸c Man-toi-phen lªn thay thÕ néi c¸c Bran-®en-buèc – Man-toi- ®¹i diÖn cña §an M¹ch, c«ng quèc H«n-stai-n¬ vÉn ë trong Liªn bang §øc vµ phen, trong thêi kú néi c¸c nµy cÇm quyÒn, tíi th¸ng M­êi mét 1858 ë Phæ tiÕp tôc ®ång thêi lµ thµnh viªn cña §an M¹ch, c«ng quèc Slª-d¬-vÝch n»m trong v­¬ng chÕ ®é chÝnh trÞ ph¶n ®éng cùc ®oan. – 615. quèc §an M¹ch, gi÷ ®­îc mét sè quyÒn ®Æc biÖt, tuy nhiªn, nh÷ng quyÒn nµy 495. N h©n vua Phæ Phri-®rÝch Vin-hem IV bÞ bÖnh t©m thÇn kh«ng thÓ ch÷a khái, kh«ng ®­îc c¸c giai cÊp thèng trÞ §an M¹ch tu©n theo. Nh÷ng giai cÊp nµy vÉn hoµng th©n Vin-hem, em nhµ vua, tho¹t tiªn (n¨m 1857) ®­îc cö lµm phã tiÕp tôc ©m m­u b¾t c¶ hai c«ng quèc phô thuéc hoµn toµn vµo m×nh; n¨m 1855 v­¬ng, vµ tõ th¸ng M­êi 1858 lµm nhiÕp chÝnh. Thêi kú phô chÝnh kÐo dµi cho ®· c«ng bè mét hiÕn ph¸p duy nhÊt cho tÊt c¶ c¸c miÒn cña V­¬ng quèc §an tíi khi Phri-®rÝch Vin-hem IV mÊt vµo th¸ng Giªng 1861, khi nhiÕp chÝnh lªn M¹ch, ¸p dông cho c¶ hai c«ng quèc nµy; chØ do ¸p lùc cña quèc héi liªn bang ng«i vua lÊy hiÖu lµ Vin-hem I. N¨m 1858, hoµng th©n – nhiÕp chÝnh cho néi c¸c §øc, chÝnh phñ §an M¹ch n¨m 1858 míi ®ång ý ®Æt H«n-stai-n¬ ra ngoµi ph¹ m Man-toi-phen tõ chøc vµ vêi nh÷ng ng­êi theo chñ nghÜa tù do «n hoµ ra cÇm vi ¶nh h­ëng cña hiÕn ph¸p, nh­ng víi ®iÒu kiÖn lµ c«ng quèc nµy tham gia c¸c
  9. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 906 Lêi nhµ xuÊt b¶n 459 907 k inh phÝ nhµ n­íc; cßn Slª-d¬-vÝch th× vÉn hoµn toµn n»m trong v­¬ng quèc 503. S au khi vua §an M¹ch Phrª-®ª-rÝch VII mÊt, ngµy 16 th¸ng Giªng 1864, ¸ o vµ §an M¹ch. Ngµy 13 th¸ng M­êi mét 1863, nghÞ viÖn §an M¹ch th«ng qua hiÕn Phæ göi tèi hËu th­ cho §an M ¹ch ®ßi huû bá hiÕn ph¸p n¨m 1863, tuyªn bè s¸p ph¸p míi, tuyªn bè s¸p nhËp hoµn toµn Slª-d¬-vÝch vµo §an M¹ch. – 617. nhËp hoµn toµn Slª-d¬-vÝch vµo §an M¹ch. §an M¹ch b¸c bá tèi hËu th­, ¸ o vµ Phæ liÒn b¾t ®Çu c¸c ho¹t ®éng qu©n sù, vµ ®Õn th¸ng B¶y 1864 qu©n ®éi §an 499. Liªn minh d©n téc ® ­îc thµnh lËp ngµy 15 – 16 th¸ng ChÝn 1859 t¹i ®¹i héi M¹ch bÞ ®¸nh tan. Ph¸p vµ Nga gi÷ th¸i ®é trung lËp h÷u nghÞ víi ¸o vµ Phæ nh÷ng ng­êi theo chñ nghÜa tù do t­ s¶n §øc cña c¸c quèc gia §øc ë Phran- trong suèt cuéc chiÕn tranh. Theo hoµ ­íc ký ë Viªn ngµy 30 th¸ng M­êi 1864, phuèc bªn s«ng Mai-n¬. Nh÷ng ng­êi tæ chøc ra Liªn minh d©n téc, ®¹i biÓu cho l·nh thæ cña c¸c c«ng quèc, kÓ c¶ nh÷ng bé phËn cña nã mµ trong ®ã d©n c­ lîi Ých cña giai cÊp t­ s¶n §øc, ®Æt ra môc ®Ých thèng nhÊt toµn n­íc §øc, trõ kh«ng ph¶i ng­êi §øc chiÕm ®a sè, ®­îc tuyªn bè lµ l·nh ®Þa chung cña ¸o vµ ¸o, do Phæ ®øng ®Çu. Sau chiÕn tranh ¸o – Phæ vµ sau khi tæ chøc ra Liªn bang Phæ, nh÷ng sau chiÕn tranh ¸o- Phæ n¨m 1866 th× s¸p nhËp hoµn toµn vµo Phæ. B¾c §øc, ngµy 11 th¸ng M­êi mét 1867, Liªn minh tuyªn bè tù gi¶i t¸n. – 617. – 622. 500. ¸ m chØ cuèn s¸ch cña Lu-i B«-na-p¸c-t¬ “Nh÷ng t­ t­ëng cña Na-p«-lª-«ng”, 504. N ghÞ ®Þnh th­ V¸c-sa-va ngµy 5 th¸ng S¸u (24 th¸ng N¨m) 1851 do ®¹i diÖn cña xuÊt b¶n ë Pa-ri n¨m 1839 (NapolÐon Louis Bonaparte. “Des idÐes Nga vµ §an M¹ch ký, vµ c¶ n ghÞ ®Þnh th­ Lu©n §«n n gµy 8 th¸ng N¨m 1852 napolÐoniennes”. Paris, 1839). – 618. (xem chó thÝch 498) ®· quy ®Þnh nguyªn t¾c kh«ng chia c¾t cña c¸c l·nh ®Þa 501. N gµy 8 th¸ ng Hai 1863, trong thêi gia n cuéc khëi nghÜa gi¶i phãng d© n téc ë thuéc chñ quyÒn §an M¹ch, kÓ c¶ hai c«ng quèc Slª-d¬-vÝch - H«n-stai-n¬. – Ba Lan, theo s¸ng ki Õn cña Bi-xm¸c, bé tr­ëng ngo¹i giao n­íc Nga Goãc- 624. tra-cèp vµ ®¹i diÖn chÝnh phñ Phæ, t­íng An-va n-xlª-ben, ®· ký ë Pª-tÐc- 505. Cuéc viÔn chinh sang Mª-hi-c« - c uéc can thiÖp vò trang cña Ph¸p tiÕn hµnh bua mét hiÖp ®Þnh ®Ò ra viÖc qu©n ®éi hai n­íc cïng hµnh ®éng chèng qu© n khëi nghÜa, vµ c¶ viÖc cho phÐp qu©n ®éi ®­îc quyÒn v­ît qua biªn giíi quèc gia. míi ®Çu cïng víi Anh vµ T©y Ban Nha vµo nh÷ng n¨m 1862-1867; theo ®uæi môc Ngay tr­íc lóc ký hiÖp ®Þnh, qu©n ®éi Phæ ®· v©y chÆt biªn giíi kh«ng cho qu© n ®Ých ®µn ¸p c¸ch m¹ng Mª-hi-c« vµ biÕn Mª-hi-c« thµnh thuéc ®Þa cña c¸c n­íc khëi nghÜa v­ît sang l·nh thæ n­íc Phæ. MÆc dÇu hiÖp ®Þnh kh«ng ®­îc phª ch©u ¢u. Anh vµ Ph¸p còng cã tham väng sau khi chiÕm ®­îc Mª-hi-c« sÏ sö dông chuÈn, viÖc ký kÕt nã còng ®· gióp chÝnh phñ Nga hoµng dÔ dµng dÑp tan cuéc l·nh thæ nµy lµm c¨n cø ®Çu cÇu ®Ó can thiÖp vµo Néi chiÕn ë Hîp chóng quèc ñng khëi nghÜa ë Ba Lan. – 622. hé miÒn Nam chiÕm h÷u n« lÖ. MÆc dÇu qu©n ®éi Ph¸p ®· chiÕm ®­îc Mª-hi-c«, thñ ®« cña Mª-hi-c«, vµ tuyªn bè thµnh lËp “®Õ chÕ” ®øng ®Çu lµ bé h¹ cña Na-p«- 502. ¡ ng-ghen cã nãi ®Õn vai trß ph¶n c¸ch m¹ng cña ¸o trong vÊn ®Ò Slª-d¬-vÝch – lª-«ng III - ®¹i c«ng t­íc ¸o M¾c-xi-mi-li-an, - nh­ng do cuéc ®Êu tranh gi¶i H«n-stai-n¬ trong thêi gian chiÕn tranh gi¶i phãng d©n téc cña Slª-d¬-vÝch – phãng anh dòng cña nh©n d©n Mª-hi-c«, bän can thiÖp Ph¸p ®· bÞ thÊt b¹i vµ H«n-stai-n¬ chèng §an M¹ch nh÷ng n¨m 1848-1850, khi Phæ vµ mét sè quèc buéc ph¶i rót qu©n khái Mª-hi-c« n¨m 1867. Cuéc viÔn chinh can thiÖp vµo Mª- gia kh¸c cña Liªn bang §øc ®øng vÒ phÝa c¸c c«ng quèc (xem chó thÝch 394). ¸ o hi-c« ®· ngèn cña n­íc Ph¸p nh÷ng mãn chi khæng lå vµ lµm cho §Õ chÕ thø hai bÞ vµ c¸c c­êng quèc ch©u ¢u kh¸c ñng hé chÕ ®é qu©n chñ §an M¹ch; d­íi ¸p lùc tæn thÊt nghiªm träng. – 624. cña nh÷ng c­êng quèc ®ã, th¸ng B¶y 1850 Phæ ký hßa ­íc víi §an M¹ch, sau ®ã qu©n ®éi cña Slª-d¬-vÝch – H«n-stai-n¬ bÞ ®¸nh tan. Theo s¸ng kiÕn cña ¸o, 506. T hµnh ng÷ “cuéc chiÕn tranh t­¬i vui ” (“ein frischer fr Ö hlicher Krieg”) do nhµ sö mïa ®«ng n¨m 1850-1851, qu©n ®éi ¸o vµ Phæ ®­îc ®iÒu ®Õn H«n-stai-n¬ ®Ó häc vµ nhµ chÝnh luËn ph¶n ®éng H.Lª-« sö dông lÇn ®Çu tiªn th¸ng S¸u 1853 ®Èy nhanh viÖc gi¶i gi¸p qu©n ®éi Slª-d¬-vÝch - H«n-stai-n¬. – 622. trªn tê “Volksblatt für Stadt und Land” (“B¸o nh©n d©n dµnh cho thµnh thÞ vµ
  10. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 908 Lêi nhµ xuÊt b¶n 460 909 n «ng th«n”) sè 61 vµ trong nh÷ng n¨m sau còng ®­îc ¸p dông theo tinh thÇ n 511. H ßa ­íc ®­îc ký ë Pra-ha ngµy 23 th¸ng T¸m 1866 sau khi chiÕn tranh ¸o – qu©n phiÖt vµ s«-vanh. – 626. Phæ kÕt thóc. 507. § ©y muèn nãi ®Õn viÖc Bi-xm¸c chuÈn bÞ vÒ ngo¹i giao cho cuéc chiÕn tranh VÒ viÖc Phæ th«n tÝnh ba v­¬ng quèc vµ mét thµnh phè tù do, xem chó thÝch ¸ o – Phæ n¨m 1866. Vµo ®Çu th¸ng Ba 1866, do ®µm ph¸ n víi Na-p«-lª-«ng 233. – 627. III, sø thÇn Phæ ë Pa-ri Ph«n §¬ G«n-x¬ ®· ®­îc hoµng ®Õ Ph¸p tuyªn bè sÏ 512. T h¸ng ChÝn 1866, nghÞ viÖn Phæ víi 230 phiÕu thuËn, 75 phiÕu chèng ®· th«ng gi÷ trung lËp cã thiÖn c¶m ®èi víi Phæ khi x¶y ra chiÕn tranh gi÷a Phæ víi ¸o, qua dù luËt do Bi-xm¸c ®Ö tr×nh vÒ viÖc chÝnh phñ kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vµ ñng hé yªu s¸ch cña n­íc nµy gi÷ vai trß l·nh ®¹o trong khèi c¸c quèc gia vÒ viÖc chi tiªu tiÒn kh«ng ®­îc phª chuÈn b»ng thñ tôc ph¸p luËt trong thêi kú B¾c §øc víi ®iÒu kiÖn ®Òn bï cho Ph¸p nh÷ng kho¶n nhÊt ®Þnh. §ång thêi Bi- xung ®ét hiÕn ph¸p (xem chó thÝch 496) – tøc lµ c¸i gäi lµ luËt miÔn tr¸ch xm¸c tiÕn hµnh ®µm ph¸n ë BÐc -lin víi viªn t­íng I-ta-li-a G«-v«-ne vÒ viÖc nhiÖm. Do ®ã, cuéc xung ®ét chÊm døt b»ng sù ®Çu hµng hoµn toµn cña ph¸i t­ I-ta-li-a vµ Phæ phèi hîp hµnh ®éng trong cuéc chiÕn tranh c hèng ¸ o. Trong s¶n ®èi lËp. – 630. buæi héi ®µm víi t­íng G«-v«-ne, Bi-xm¸c tÝnh to¸n r»ng Na-p«-lª-«ng III sÏ 513. § ©y muèn nãi ®Õn trËn chiÕn ®Êu quyÕt ®Þnh trong cuéc chiÕn tranh ¸ o – Phæ biÕt néi dung cuéc nãi chuyÖn, nªn ®· bµy tá sÏ kh«ng ph¶n ®èi viÖc chuyÓn x¶y ra ngµy 3 th¸ng B¶y 1866 ë SÐc, gÇn thµnh phè Khuª-nÝch-grÐt-x¬ (nay lµ cho Ph¸p phÇn l·nh thæ §øc gi÷a s«ng Ra nh vµ s«ng M«-®en nÕu Ph¸p kh«ng Gra-®Ðt-x¬ - Cra-l«-v¬), gÇn lµng Xa-®«-va. TrËn Xa-®«-va kÕt thóc b»ng sù c¶n trë viÖc thµnh lËp liªn minh Phæ – I-ta-li-a chèng ¸o. Cuéc ®µm ph¸n víi ®¹i b¹i cña qu©n ¸ o. – 630. G«-v«-ne kÕt thóc ngµy 8 th¸ng T­ 1866 b»ng viÖc ký kÕt hiÖp ­íc bÝ mËt gi÷a Phæ vµ I-ta-li-a vÒ liªn minh phßng thñ vµ tÊn c«ng. HiÖp ­íc trï tÝnh 514. “The Manchester Guardian” (“Ng­êi b¶o vÖ Man-se-xt¬”) – tê b¸o t­ s¶n Anh, c¬ chuyÓn V¬-ni-d¬ cho I -ta-li-a nÕu th¾ng ¸o. – 626. quan cña nh÷ng ng­êi chñ tr­¬ng bu«n b¸n tù do, sau nµy lµ c¬ quan cña 508. T rong cuéc chiÕn tranh ¸o – Phæ n¨m 1866, D¾c-den, Han-n«-v¬, Ba-vi-e, Ba- ®¶ng tù do; thµnh lËp ë Man-se-xt¬ n¨m 1821. – 632. ®en, VuyÕc-tem-bÐc, hÇu quèc HÐt-xen, HÐt xen - §¸c-m¬-st¸t vµ nh÷ng thµnh 515. N ghÞ viÖn thuÕ quan – c ¬ quan l·nh ®¹o cña Liªn minh thuÕ quan, ®­îc c¶i tæ viªn kh¸c cña Liªn bang §øc ®øng vÒ phÝa ¸o; ®øng vÒ phÝa Phæ cã Mª-clen- sau cuéc chiÕn tranh n¨m 1866 vµ sau khi Phæ vµ c¸c quèc gia Nam §øc ký kÕt buèc, ¤n-®en-buèc vµ nh÷ng quèc gia B¾c §øc kh¸c vµ c¶ ba thµnh phè tù do. – hiÖp ­íc ngµy 8 th¸ng B¶y 1867 cã quy ®Þnh viÖc thµnh lËp c¬ quan nµy. NghÞ 627. viÖn gåm thµnh viªn quèc héi cña Liªn bang B¾c §øc vµ nh÷ng nghÞ sÜ ®­îc bÇu 509. M ïa xu©n n¨m 1866, ¸o khiÕu n¹i Quèc héi hiÖp bang vÒ viÖc Phæ vi ph¹m hiÖp ®Þnh ®Æc biÖt cña nh÷ng quèc gia Nam §øc – Ba-vi-e, Ba-®en, VuyÕc-tem-bÐc vµ cïng nhau qu¶n lý hai c«ng quèc Slª-d¬-vÝch vµ H«n-stai-n¬; Bi-xm¸c kh«ng chÞu HÐt-xen. Nã chØ ph¶i lo c¸c vÊn ®Ò th­¬ng nghiÖp vµ chÝnh s¸ch thuÕ quan; xu tu©n theo quyÕt ®Þnh cña Quèc héi tuyªn chiÕn víi Phæ theo ®Ò nghÞ cña ¸o. Trong qu¸ h­íng c ña Bi-xm¸c muèn më réng dÇn thÈm quyÒn cña nã, lÊn sang nh÷ng vÊn tr×nh chiÕn tranh, do nh÷ng th¾ng lîi cña qu©n Phæ, Quèc héi hiÖp bang buéc ph¶i rêi ®Ò kh¸c, vÊn ®Ò chÝnh trÞ, ®· vÊp ph¶i sù chèng ®èi kiªn tr× cña c¸c ®¹i biÓu khái Phran-phuèc ®Õn Au-xbuèc, ë ®©y, ngµy 24 th¸ng T¸m 1866 quèc héi tuyªn bè Nam §øc. – 632. chÊm døt ho¹t ®éng cña m×nh. – 627. 516. Biªn giíi gi÷a Liªn bang B¾c §øc vµ c¸c quèc gia Nam §øc lÊy s«ng Mai-n¬ lµm 510. T uyªn c¸o “ Göi c­ d©n v­¬ng quèc B«-hªm quang vinh ” ®¨ng trªn tê “Kö niglich mèc. – 632. Preu βischer Staat s-Anzeiger” (Ng­êi truyÒn tin quèc gia cña nhµ vua Phæ) sè 164, ngµy 11 th¸ng B¶y 1866. – 627.
  11. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 910 Lêi nhµ xuÊt b¶n 461 911 5 17. C¸c hoµng ®Õ thuéc v­¬ng triÒu Lóc-x¨m-buèc t ho¹t tiªn chØ chiÕm h÷u th¸i Êp céng hoµ. Tuy nhiªn, trong chÝnh phñ l©m thêi míi thµnh lËp, bªn c¹nh nh÷ng nhá Lóc-x¨m-buèc, hä gi÷ ng«i vua §Õ chÕ La M · thÇn th¸nh (®Õ chÕ §øc) ng­êi céng hoµ «n hßa cã c¶ nh÷ng phÇn tö theo chÕ ®é qu©n chñ. ChÝnh phñ nµy, kh«ng liªn tôc tõ n¨m 1308 ®Õn n¨m 1437; ®ång thêi triÒu ®¹i nµy còng chiÕm do bé tr­ëng qu©n sù thµnh phè Pa-ri T¬-r«-suy (ng­êi thùc tÕ cæ vò nã lµ tªn v­¬ng miÖn SÐc (1310-1437) vµ H ung-ga-ri (1387-1437). – 633. ph¶n ®éng Chi-e, thñ lÜnh ph¸i qu©n chñ Oãc-lª-¨ng, lóc ®Çu kh«ng gi÷ mét chøc vô chÝnh thøc nµo trong chÝnh phñ) ®øng ®Çu – ph¶n ¸nh t©m tr¹ng ®Çu hµng cña 518. T heo hßa ­íc ký kÕt t¹i Viªn ngµy 3 th¸ng M­êi 1866 víi ¸o, V¬-ni-d¬ ®­îc tr¶ l¹i giíi t­ s¶n - ®Þa chñ Ph¸p vµ nçi ho¶ng sî cña chóng tr­íc quÇn chóng nh©n d©n, cho I-ta-li-a, n­íc tham chiÕn ®øng vÒ phÝa Phæ trong cuéc chiÕn tranh ¸o – Phæ, - ®· b­íc vµo con ®­êng ph¶n l¹i tæ quèc vµ th«ng ®ång ph¶n tr¾c víi kÎ thï bªn nh­ng do sù ph¶n kh¸ng cña Phæ, yªu s¸ch cña I-ta-li-a ®ßi chuyÓn cho n­íc ®ã ngoµi. – 638. Nam Ti-r«n vµ T¬-ri-e-xt¬ thuéc ¸o kh«ng ®­îc tháa m·n. – 634. 524. “Quy chÕ d©n qu©n ” – luËt ®­îc th«ng qua ë Phæ ngµy 21 th¸ng T­ 1813, ®Ò ra 519. “ Kh¸i niÖm ®Þa lý ” c ña MÐt-tÐc-nÝch – c ¸ch nãi cña thñ t­íng ¸ o MÐt-tÐc-nÝch viÖc thµnh lËp nh÷ng ®éi t×nh nguyÖn (“nh÷ng lÝnh bé binh tù do”) kh«ng cã vËn dông cho n­íc I-ta-li-a (“I-ta-li-a lµ mét kh¸i niÖm ®Þa lý”) dïng trong c«ng qu©n phôc vµ ho¹t ®éng b»ng ph­¬ng ph¸p chiÕn tranh du kÝch ë hËu ph­¬ng v¨n ho¶ tèc göi sø thÇn ë Pa-ri, b¸ t­íc ¸p-p«-ni, ngµy 6 th¸ng T¸m 1847 vµ vµ bªn s­ên qu©n ®éi cña Na-p«-lª-«ng. §èi t­îng kªu gäi ghi tªn vµo c¸c ®éi sau nµy «ng còng dïng cho n­íc §øc. – 634. d©n qu©n lµ tÊt c¶ ®µn «ng cã kh¶ n¨ng chiÕn ®Êu kh«ng ë trong hµng ngò qu©n 520. H éi nghÞ Lu©n §«n c ¸c ®¹i diÖn ngo¹i giao cña ¸o, Nga, Phæ, Ph¸p, I-ta-li-a, ®éi. Hµ Lan vµ Lóc-x¨m-buèc vÒ vÊn ®Ò Lóc-x¨m-buèc do bé tr­ëng ngo¹i giao Anh VÒ nh÷ng vô qu©n ®éi Phæ tµn s¸t d· man nh÷ng lÝnh kh«ng chÝnh quy Ph¸p, xem lµm chñ to¹ tõ ngµy 7 ®Õn ngµy 11 th¸ng N¨m 1867, theo hiÖp ­íc ký ngµy 11 l¹i bµi cña ¡ng-ghen “Bót ký vÒ chiÕn tranh” (C.M¸c vµ Ph.¡ng - ghen, Toµn tËp, tiÕng th¸ng N¨m, c«ng quèc Lóc-x¨m-buèc (t­íc hiÖu c«ng t­íc vÉn lu«n lu«n dµnh ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1994, t.17, cho vua Hµ Lan nh­ tr­íc) ®­îc coi lµ mét quèc gia trung lËp, c¸c n­íc ký hiÖ p ­íc ®¶ m b¶ o nÒn tr ung lË p c ña n­íc nµ y; n­íc Phæ ph¶ i r ót ngay ®éi tr.222-228, 271-277). – 639. qu©n ®ån tró khái ph¸o ®µi Lóc-x¨m-buèc, cßn Na-p«-lª-«ng III ph¶i tõ bá yªu 525. ¡ng-ghen cã ý nãi ®Õn trËn E-ri-cua (gÇn Ben-pho) ngµy 15 – 17 th¸ng Giªng s¸ch s¸p nhËp Lóc-x¨m-buèc vµo Ph¸p. – 635. 1871 gi÷a qu©n ®éi §øc vµ qu©n ®oµn miÒn §«ng cña Ph¸p do Buèc-ba-ki chØ 521. X em chó thÝch 389. – 637. huy, tiÕn vµo vïng nam V«-he-d¬ víi môc ®Ých tõ ®©y gi¸ng mét ®ßn vµo s­ên ®­êng giao th«ng chñ yÕu cña qu©n ®éi §øc ®ang bao v©y Pa-ri. Nh÷ng trËn tÊn 522. T rong nh÷ng trËn Spi-khÐc-n¬ (Lo-ren-x¬) vµ VuyÕc-th¬ (An-da-x¬) qu©n ®éi c«ng cña qu©n ®oµn miÒn §«ng bÞ qu©n §øc ®¸nh lui vµ qu©n Ph¸p buéc ph¶i Phæ ngµy 6 th¸ng T¸m 1870 ®· ®¸nh b¹i mét sè qu©n ®oµn Ph¸p; th¾ng lîi cña b¾t ®Çu cuéc rót lui, råi bÞ dån ®Õn biªn giíi Thôy SÜ vµ bÞ cÇm gi÷ trªn l·nh thæ c¸c trËn ®ã ë giai ®o¹n cña cuéc chiÕn tranh Ph¸p – Phæ nh÷ng n¨m 1870- 1871 Thôy SÜ. Khi hä ®ang rót lui th× ®¹i diÖn chÝnh phñ Phßng thñ quèc gia Pha-vr¬ ®· cho phÐp bé chØ huy Phæ më réng nh÷ng cuéc tÊn c«ng, trong qu¸ tr×nh chiÕn ngµy 28 th¸ng Giªng 1871 ®· ký víi Bi-xm¸c hiÖp ®Þnh ®×nh chiÕn vµ ®Çu hµng ®Êu, qu©n ®éi Ph¸p bÞ chia nhá, råi bÞ bao v©y vµ tiªu diÖt tõng bé phËn. cña Pa-ri. – 640. VÒ trËn X ª-®¨ng xem chó thÝch 282. – 638. 526. ý nãi ®Õn t×nh tiÕt sau ®©y trong sè c¸c sù kiÖn th¸ng Ba 1848 ë Phæ: sau cuéc 523. N gµy 4 th¸ng ChÝn 1 870, ë Pa-ri, sau khi nhËn ®­îc th«ng b¸o vÒ viÖc qu©n ®éi khëi nghÜa th¾ng lîi cña nh©n d©n ngµy 18 th¸ng Ba ë BÐc-lin, qu©n khëi nghÜa Ph¸p bÞ ®¸nh tan ë Xª-®¨ng ®· næ ra cuéc ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña quÇn chóng buéc vua Phæ Phri-®rÝch – Vin-hem IV s¸ng 19 th¸ng Ba ph¶i ra bao l¬n cung nh©n d©n, dÉn ®Õn chç chÕ ®é §Õ chÕ thø hai sôp ®æ vµ tuyªn bè thµnh lËp nÒn
  12. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 912 Lêi nhµ xuÊt b¶n 462 913 ®iÖn vµ ®Ó ®Çu trÇn tr­íc thi hµi c¸c chiÕn sÜ ®· hy sinh trªn c¸c chiÕn lòy. – lóc Êy, nay nhËn T«-xca-na bï l¹i), sau khi Xta-ni-xl¸p Lª-sin-xki chÕt, c«ng 641. quèc nµy sÏ ®­îc trao l¹i cho Ph¸p. Nh÷ng ®iÒu kho¶n cña hoµ ­íc s¬ bé ®­îc ghi nhËn hoµn toµn trong HiÖp ­íc Viªn n¨m 1738. – 643. 527. S au khi ký vµo ngµy 28 th¸ng Giªng 1 871 hiÖp ®Þnh vÒ ®×nh chiÕn vµ ®Çu hµng cña Pa-ri, chiÕn sù gi÷a Ph¸p vµ Phæ kh«ng t¸i diÔn n÷a. Giíi cÇm quyÒn ®Çu 532. ý nãi ®Õn vÞ trÝ ®­îc cñng cè m¹nh nhÊt, do nh÷ng ph¸o ®µi B¾c I-ta-li-a: Vª-r«-na, hµng cña Ph¸p ®øng ®Çu lµ Chi-e ®· véi ký hoµ ­íc s¬ bé ngµy 26 th¸ng Hai 1871 Lª-nhi-a-g«, Man-tu-i-a vµ Pe-xki-e-ra t¹o nªn. VÒ vai trß cña nh÷ng ph¸o ®µi ë víi c¸c ®iÒu kiÖn do Bi-xm¸c buéc ph¶i theo. Hoµ ­íc cuèi cïng ®­îc ký ngµy 10 thÕ bèn ch©n nµy nh­ thµnh tr× cña nÒn thèng trÞ ¸o ë B¾c I-ta-li-a, xem trong th¸ng N¨m 1871 ë Phran-phuèc x¸c nhËn viÖc §øc th«n tÝnh An-da-x¬ vµ §«ng nh÷ng t¸c phÈm cña ¡ng-ghen “¸o n¾m I-ta-li-a nh­ thÕ nµo?” vµ “P« vµ Ranh” Lo-ren-n¬. Theo hoµ ­íc Phran-phuèc, Ph¸p ph¶i tr¶ båi th­êng chiÕn tranh 5 (C.M¸c vµ Ph.¡ng - ghen, Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia, triÖu phr¨ng víi ®iÒu kiÖn tÖ h¬n vµ thêi h¹n qu©n ®éi §øc chiÕm ®ãng l·nh thæ Hµ Néi, 1993, t.13, tr.265-273, 319-325). – 647. Ph¸p kÐo dµi ra, ®ã lµ c¸i gi¸ ph¶i tr¶ cho sù gióp ®ì cña Bi-xm¸c ®èi víi chÝnh 533. ý nãi ®Õn “Lêi kªu gäi thø hai cña Tæng héi ®ång Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc phñ VÐc-xay ®Ó ®µn ¸p C«ng x·. – 642. tÕ vÒ cuéc chiÕn tranh Ph¸p – Phæ” (xem C.M¸c vµ Ph.¡ng - ghen, Toµn tËp, 528. T heo Hßa ­íc Ve-xt¬-pha-li kÕt thóc cuéc ChiÕn tranh ba m­¬i n¨m toµn ch© u tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1994, t.17, tr. 362-374). – ¢u (1618-1648), Xt¬-ra-xbua vÉn ë trong ®Õ chÕ §øc, mÆc dÇu An-da-x¬ ®· trë 647. thµnh bé phËn hîp thµnh cña n­íc Ph¸p. Theo lÖnh cña Lu-i XIV, ngµy 30 534. Trong diÔn v¨n ngµy 6 th¸ng Hai 1888 t¹i Quèc héi, ph¸t biÓu khi th¶o luËn dù luËt th¸ng ChÝn 1681, thµnh phè thuéc An-da-x¬ bÞ qu©n Ph¸p chiÕm. §¶ng Thiªn vÒ c¶i tæ lùc l­îng vò trang §øc, Bi-xm¸c kh¨ng kh¨ng ®ßi cÇn ph¶i t¨ng c­êng søc chóa gi¸o Xt¬-ra-xbua ®øng ®Çu lµ gi¸o chñ PhuyÕc-xten-bÐc ®· hoan nghªnh m¹nh qu©n sù cña §Õ chÕ §øc vµ thùc tÕ thõa nhËn kh¶ n¨ng xuÊt hiÖn liªn minh viÖc s¸p nhËp vµo n­íc Ph¸p vµ gãp phÇn gióp cho ng­êi Ph¸p kh«ng bÞ chèng chèng §øc cña Ph¸p vµ n­íc Nga Nga hoµng, ra søc ca ngîi chÝnh s¸ch cña A-lÕch- tr¶ l¹i. – 642. xan-®r¬ III ®èi víi §øc, ®èi lËp chÝnh s¸ch ®ã víi chiÕn dÞch chèng §øc ®ang ®­îc 529. C¸c d o Lu-i XIV thµnh lËp n¨m 1679-1680 cã nhiÖm vô chøng tiÕn hµnh lóc bÊy giê trªn b¸o chÝ Nga. – 647. viÖn liªn kÕt minh vµ biÖn b¹ch vÒ mÆt ph¸p lý vµ vÒ mÆt lÞch sö nh÷ng yªu s¸ch cña n­íc 535. M ïa ®«ng n¨m 1886-1887, lîi dông t×nh h×nh c¨ng th¼ng trong quan hÖ víi Ph¸p ®èi víi nh÷ng bé phËn nµy hay bé phËn kh¸c cña nh÷ng quèc gia l©n bang Ph¸p vµ d­ luËn b¸o chÝ rïm beng vÒ “nguy c¬ chiÕn tranh”, Bi-xm¸c ®ßi quèc sau ®ã ®· bÞ qu©n ®éi Ph¸p chiÕm. – 643. héi th«ng qua dù luËt vÒ t¨ng qu©n ®éi lªn mét c¸ch ®¸ng kÓ vµ chuÈn y ng©n 530. X em chó thÝch 477. – 643. s¸ch qu©n sù cho b¶y n¨m tíi. §a sè nghÞ sÜ tõ chèi th«ng qua ng©n s¸ch b¶y n¨m do Bi-xm¸c yªu cÇu, mµ h¹n chÕ trong ba n¨m, vµ quèc héi bÞ gi¶i t¸n. 531. ý n ãi ®Õn hßa ­íc s¬ bé ký ngµy 3 th¸ng M­êi 1735 ë Viªn gi÷a ¸ o vµ Ph¸p vµ Trong cuéc bá phiÕu ngµy 21 th¸ng Hai 1887, nh÷ng ®¶ng ñng hé Bi-xm¸c kÕt thóc c¸i gäi lµ cuéc chiÕn tranh giµnh quyÒn kÕ thõa ng«i vua Ba Lan (1733- (®¶ng b¶o thñ, “®¶ng b¶o thñ tù do” vµ ®¶ng tù do d©n téc) liªn kÕt víi nhau 1735), trong ®ã Nga vµ ¸o ñng hé th¸i tö D¾c-den (vua Ba Lan Au-gu-xt¬ III tõ trªn c¬ së ®ã thµnh c¸i gäi lµ “c¸c-ten ”. Quèc héi míi chuÈn y ng©n s¸ch do Bi- n¨m 1734) lªn ng«i vua Ba Lan, cßn Ph¸p th× ñng hé bè vî vua Lu-i XV Xta-ni- xm¸c yªu cÇu. – 650. xl¸p Lª-sin-xki. Theo nh÷ng ®iÒu kho¶n cña hßa ­íc, Lu-i XV tõ bá yªu s¸c h ®ßi ng«i vua Ba Lan cho bè vî m×nh vµ cã mét lo¹t nh­îng bé kh¸c n÷a ®èi víi 536. ¡ng-ghen cã ý nãi ®Õn viÖc tuyªn bè vua Phæ Vin-hem I lµ hoµng ®Õ n­íc §øc dßng hä H¸p-xbuèc ¸o ®Ó ®æi lÊy viÖc chuyÓn giao cho Xta-ni-xl¸p Lª-sin-xki vµo ngµy 18 th¸ng Giªng 1871 ë §iÖn VÐc-xay. – 651. c«ng quèc Lo-ren-x¬ (Phran-tx¬ Xtª-phan L«-ta-rin-xki vÉn chiÕm h÷u cho tíi
  13. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 914 Lêi nhµ xuÊt b¶n 463 915 khuynh h­íng thµnh mét ®¶ng duy nhÊt, gäi lµ §¶ng c«ng nh©n x· héi chñ 5 37. ý n ãi ®Õn cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ b¾t ®Çu ë n­íc §øc vµo th¸ng N¨m 1873. nghÜa §øc cho ®Õn n¨m 1890. Nhê ®ã mµ kh¾c phôc ®­îc sù chia rÏ trong Tr­íc khñng ho¶ng, c«ng nghiÖp ph¸t triÓn m¹nh mÏ nh­ vò b·o kÐo theo ho¹t hµng ngò giai cÊp c«ng nh©n §øc. Song, c­¬ng lÜnh cña ®¶ng thèng nhÊt do ®éng s¸ng lËp r¸o riÕt vµ ho¹t ®éng ®Çu c¬ quy m« lín. – 654. §¹i héi G«-ta th«ng qua chøa ®ùng nh÷ng sai lÇm nghiªm träng vµ nh÷ng 538. Ph¸i tiÕn bé – nh÷ng ®¹i biÓu cña ®¶ng tiÕn bé t­ s¶n Phæ thµnh lËp vµo th¸ng nh­îng bé ®èi víi thuyÕt L¸t-xan, mµ M¸c vµ ¡ng-ghen ®· phª ph¸n gay g¾t. S¸u 1861. §¶ng tiÕn bé ®ßi hîp nhÊt n­íc §øc do Phæ ®øng ®Çu, triÖu tËp nghÞ Sù tho¶ hiÖp vÒ t­ t­ëng ë G«-ta ®· gãp phÇn t¨ng c ­êng h¬n n÷a c¸c phÇn tö viÖn toµn §øc, tæ chøc néi c¸c m¹nh theo chñ nghÜa tù do, chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc c¬ héi chñ nghÜa trong trµo l­u d©n chñ – x· héi §øc. – 655. viÖn d©n biÓu. N¨m 1866, tõ ®¶ng tiÕn bé t¸ch ra c¸nh h÷u ®Çu hµng Bi-xm¸c vµ 540. §¶ng b¶o thñ lµ ®¶ng cña giai cÊp ®Þa chñ Phæ, ph¸i qu©n phiÖt, giíi chãp bu quan tæ chøc ®¶ng tù do – d©n téc. Kh¸c víi hä, c¶ sau khi hoµn thµnh thèng nhÊt n­íc liªu vµ tÇng líp trªn cña giíi tu hµnh theo gi¸o ph¸i Lu-the. B¾t nguån tõ ph¸i qu©n §øc n¨m 1871, nh÷ng ®¶ng viªn ®¶ng tiÕn bé vÉn tiÕp tôc tuyªn bè m×nh lµ ®¶ng chñ cùc h÷u t¹i Quèc héi Phæ n¨m 1848. ChÝnh s¸ch cña ®¶ng b¶o thñ nh»m duy tr× ®èi lËp, tuy nhiªn, sù ®èi lËp ®ã vÉn mang tÝnh chÊt thuÇn tuý tuyªn bè mµ th«i. nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é phong kiÕn vµ chÕ ®é chÝnh trÞ ph¶n ®éng trong n­íc Do sî giai cÊp c«ng nh©n vµ c¨m thï phong trµo x· héi chñ nghÜa, ®¶ng tiÕn bé mang nÆng tinh thÇn chñ nghÜa s«-vanh vµ chñ nghÜa qu©n phiÖt hiÕu chiÕn. Sau cam chÞu sù thèng trÞ cña giai cÊp ®Þa chñ Phæ trong hoµn c¶nh n­íc §øc nöa khi thµnh lËp Liªn minh B¾c §øc vµ nh÷ng n¨m ®Çu sau khi lËp nªn ®Õ chÕ §øc, hä chuyªn chÕ. Sù dao ®éng trong chÝnh trÞ cña ®¶ng tiÕn bé ph¶n ¸nh sù thiÕu kiªn lµ phe ®èi lËp víi chÝnh phñ Bi-xm¸c tõ phÝa h÷u, lo ng¹i r»ng chÝnh s¸ch cña «ng ta ®Þnh cña giíi t­ s¶n th­¬ng nghiÖp, nh÷ng nhµ c«ng nghiÖp nhá, mét sè thî thñ c«ng mµ hä dùa vµo. N¨m 1884, nh÷ng ®¶ng viªn ®¶ng tiÕn bé hîp nhÊt víi c¸nh sÏ dÉn ®Õn chç “hßa tan” Phæ vµo §øc. Tuy vËy, ngay vµo n¨m 1866, tõ ®¶ng b¶o thñ t¶ ®· t¸ch khái ®¶ng tù do – d©n téc thµnh §¶ng tù do t­ t­ëng §øc. – 655. ®· t¸ch ra c¸i gäi lµ ®¶ng cña “nh÷ng ng­êi b¶o thñ tù do” (hoÆc “®¶ng ®Õ chÕ”) biÓu hiÖn lîi Ých cña ®¹i ®iÒn chñ vµ mét bé phËn c¸c trïm t­ b¶n c«ng nghiÖp vµ ®øng 539. ý nãi ®Õn Tæng ®ång minh c«ng nh©n §øc (ph¸i L¸t-xan) thµnh lËp n¨m 1863 trªn lËp tr­êng ñng hé Bi-xm¸c v« ®iÒu kiÖn. – 656. vµ §¶ng c«ng nh©n d©n chñ – x· héi §øc (®¶ng Ai-den-n¸c) mµ ®¹i héi thµnh 541. X em chó thÝch 231. – 656. lËp häp ë Ai-den-n¸c n¨m 1869. Tæng ®ång minh c«ng nh©n §øc lµ tæ chøc chÝnh trÞ cña giai cÊp c«ng nh©n toµn n­íc §øc, nh­ng chÞu ¶nh h­ëng cña 542. HiÖp ­íc víi c¸c quèc gia Nam §øc ( Ba-®en, HÐt-xen, Ba-vi-e, VuyÕc-tem-bÐc) c¸c quan ®iÓm c¬ héi chñ nghÜa cña L¸t-xan vµ nh÷ng ng­êi theo «ng ta, t×m vÒ viÖc nh÷ng n­íc nµy gia nhËp Liªn bang B¾c §øc ®­îc ký vµo th¸ng M­êi c¸ch l¸i phong trµo c«ng nh©n vµo con ®­êng c¶i l­¬ng, chèng l¹i ®Êu tranh mét 1870. C¸c hiÖp ­íc ®Ò ra viÖc söa ®æi mét sè ®iÓm trong hiÕn ph¸p cña Liªn b·i c«ng vµ chèng viÖc tæ chøc c¸c c«ng ®oµn, ñng hé chÝnh s¸ch thèng nhÊt bang B¾c §øc theo h­íng trao quyÒn ®éc lËp nhiÒu h¬n mét chót cho nh÷ng n­íc §øc tõ trªn xuèng do Bi-xm¸c thi hµnh vµ m­u toan tho¶ thuËn víi h¾n. quèc gia n»m trong Liªn bang. §¶ng c«ng nh©n d©n chñ – x· héi §øc ®­îc thµnh lËp víi sù ñng hé cña M¸c vµ ¡ng-ghen vµ do Bª-ben vµ LÝ p-nÕch ®øng ®Çu; ®¶ng gia nhËp Quèc tÕ I. HiÕn ph¸p ®Õ chÕ §øc th«ng qua ngµy 16 th¸ng T­ 1871 ghi nhËn nh÷ng ®Æc MÆc dï c­¬ng lÜnh cã mét lo¹t ®iÓm sai lÇm, nh­ng nh×n chung ®¶ng ®øng quyÒn ban cho mét sè quèc gia Nam §øc trªn c¬ së nh÷ng hiÖp ­íc nãi trªn. §Æc trªn nÒn t¶ng c hñ nghÜa M¸c, tiÕn hµnh ®­êng lèi v« s¶n – c¸ch m¹ng trong biÖt, Ba-vi-e vµ VuyÕc-tem-bÐc vÉn duy tr× thuÕ riªng ®¸nh vµo r­îu vµ bia, vÊn ®Ò thèng nhÊt n­íc §øc vµ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c, v¹c h trÇn chñ nghÜa c¶i nh÷ng quyÒn riªng vÒ qu¶n lý b­u ®iÖn; Ba-vi-e ngoµi ra cßn gi÷ ®­îc quyÒn ®éc l­¬ng vµ chñ nghÜa d©n téc cña c¸c l·nh tô thuéc ph¸i L¸t-xan. Do ¶nh h­ëng lËp nµo ®ã vÒ qu¶n lý qu©n ®éi cña m×nh vµ qu¶n lý ®­êng s¾t. – 659. cña nguyÖn väng thèng nhÊt cña c«ng nh©n §øc vµ thÊt väng cña c¸c thµnh viªn trong tæ chøc cña ph¸i L¸t -xan vÒ nh÷ng gi¸o ®iÒu vµ s¸ch l­îc cña nh÷ng l·nh tô cña m×nh, n¨m 1875, t¹i §¹i héi G«-ta ®· thèng nhÊt hai
  14. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 916 Lêi nhµ xuÊt b¶n 464 917 5 43. T heo hiÕn ph¸p cña Liªn bang B¾c §øc, Héi ®ång liªn bang gåm nh÷ng ®¹i biÓu c­êng ¶nh h­ëng cña chñ nghÜa gi¸o hoµng chÝ t«n trong nöa thø hai thÕ kû XI X do chÝnh phñ tÊt c¶ c¸c n­íc tham gia Liªn bang c¸c quèc gia §øc cö ra; chøc thÓ hiÖn trong viÖc thµnh lËp ®¶ng Thiªn chóa gi¸o ë mét sè n­íc ch©u ¢u, trong n¨ng cña Héi ®ång chØ lµ th«ng qua c¸c ®¹o l uËt. – 659. viÖc Héi nghÞ t«n gi¸o Va-ti-c¨ng n¨m 1870 chÊp nhËn gi¸o ®iÒu r»ng gi¸o hoµng “kh«ng bao giê sai lÇm” v.v.. – 669. 544. X em chó thÝch 494. – 661. 549. Q u©n ®éi cña V­¬ng quèc I-ta-li-a ngµy 20 th¸ng ChÝn 1870 tiÕn vµo La M · 545. T ßa ¸n båi thÈm – t oµ ¸n s¬ cÊp t¹i ®Õ chÕ §øc, thiÕt lËp ë mét lo¹t quèc gia §øc cho tíi lóc ®ã ®Æt d­íi quyÒn cña gi¸o hoµng. Trªn c¬ së cuéc tr­ng cÇu d©n ý sau cuéc c¸ch m¹ng n¨m 1848, cßn ë toµn n­íc §øc th× tõ n¨m 1871 vµ lóc ®ã tiÕn hµnh ngµy 2 th¸ng M ­êi ë khu vùc gi¸o hoµng, vµo lóc ®a sè ¸p ®¶o d©n gåm mét thÈm ph¸n hoµng gia vµ hai båi thÈm, kh¸c víi toµ héi thÈm, hä kh«ng chóng t¸n thµnh s¸p nhËp vµo n­íc I-ta-li-a, chÝnh phñ I-ta-li-a tuyªn b è chØ x¸c ®Þnh téi lçi cña bÞ c¸o, mµ cßn cïng víi thÈm ph¸n quy ®Þnh biÖn ph¸p khu vùc nµy lµ bé phËn cÊu thµnh cña V­¬ng quèc I-ta-li-a. Nh­ vËy, sù trõng trÞ; ®Ó hoµn thµnh chøc n¨ng cña båi thÈm ®ßi hái ®iÒu kiÖn tuæi t¸c nhÊt thèng nhÊt ®Êt n­íc vÒ chÝnh trÞ ®· hoµn thµnh. QuyÒn lùc thÕ tôc cña gi¸ o ®Þnh, ®iÒu kiÖn sèng cè ®Þnh vµ c¶ hoµn c¶nh tµi s¶n d­ dËt; toµ ¸n båi thÈm thô hoµng bÞ b·i bá. “LuËt vÒ b¶o l·nh” th«ng qua n¨m 1871 chØ ®Ó l¹i chñ quyÒn lý nh÷ng téi t­¬ng ®èi nhÑ. – 665. quèc gia cho gi¸o hoµng trong giíi h¹n Toµ th¸nh Va-ti-c¨ng vµ La-tª-ran 546. ý nãi ®Õn viÖc c¶i c¸ch hµnh chÝnh n¨m 1872 ë Phæ, ®· b·i bá chÝnh quyÒn th¸i cïng dinh thù ë ngo¹i «. §Ó tr¶ ®òa, gi¸o hoµng r ót phÐp th«ng c«ng cña Êp cha truyÒn con nèi cña ®Þa chñ ë n«ng th«n vµ thùc hµnh mét sè yÕu tè tù nh÷ng ng­êi khëi x­íng viÖc chiÕm La M·, tõ chèi thõa nhËn “LuËt vÒ b¶ o qu¶n t¹i c¸c ®Þa ph­¬ng: bÇu tr­ëng x·, nh÷ng héi ®ång huyÖn trùc thuéc huyÖn l·nh” vµ tuyªn bè m×nh lµ “tï nh©n Va-ti-c¨ng”. Cuéc xung ®ét kÐo dµi nhiÒu tr­ëng ®­îc bÇu ra theo hÖ thèng ®¼ng cÊp v.v.. Cuéc c¶i c¸ch cã môc ®Ých cñng n¨m gi÷a gi¸o hoµng vµ chÝnh phñ I-ta-li-a, m·i ®Õn n¨m 1929 míi chÝnh cè bé m¸y nhµ n­íc vµ t¨ng c­êng tËp trung v× lîi Ých cña giai cÊp ®Þa chñ nãi chung. thøc ®­îc gi¶i quyÕt. – 669. §ång thêi, giíi ®Þa chñ – quý téc thùc tÕ vÉn duy tr× chÝnh quyÒn ë ®Þa ph­¬ng b»ng 550. ý nãi ®Õn nh÷ng nhãm nhá nghÞ sÜ ng­êi Ba Lan vµ An-da-x¬ ®¹i biÓu trong c¸ch b¶n th©n hä hay tay sai cña hä chiÕm ®a sè nh÷ng chøc vô ®­îc bÇu hay chøc quèc héi, vµ ®¶ng ph©n lËp, h×nh thµnh sau n¨m 1866 ë Han-n«-v¬, gåm nh÷ng vô bæ nhiÖm. – 666. kÎ chñ tr­¬ng kh«i phôc chÕ ®é qu©n chñ H an-n«-v¬ ®éc lËp ®øng ®Çu lµ triÒu 547. § ©y muèn nãi ®Õn c¶i c¸ch qu¶n lý ®Þa ph­¬ng ë n­íc Anh, mµ ®Ò ¸n do chÝnh ®¹i Ven-ph¬ vÉn gi÷ ngai vµng ë ®Êy tr­íc khi Han-n«-v¬ s¸p nhËp vµo Phæ phñ X«n-xbª-ri (1886-1892) ®­a ra vµo th¸ng Ba 1888 vµ ®­îc nghÞ viÖn th«ng n¨m 1866. – 670. qua vµo th¸ng T¸m n¨m ®ã. Theo cuéc c¶i c¸ch nµy, chøc n¨ng cña tØnh tr­ëng 551. X em C.M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ chuyÓn cho nh÷ng héi ®ång ®­îc bÇu cña c¸c tØnh, phô tr¸ch viÖc thu thuÕ, quèc gia, Hµ Néi, 1994, t.20, tr.224-259. – 671. qu¶n lý ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng v.v.. TÊt c¶ nh÷ng ng­êi ®­îc quyÒn bÇu cö vµo nghÞ viÖn, vµ c¶ nh÷ng phô n÷ trªn 30 tuæi, ®Òu ®­îc bÇu héi ®ång tØnh. TiÕn 552. § ©y muèn nãi ®Õn cuèn s¸ch: Ph.¡ng-ghen. “Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa x· héi hµnh cuéc c¶i c¸ch d©n chñ – t­ s¶n nµy, chÝnh phñ b¶o thñ mong muèn cñng cè khoa häc”. Gi¬-ne-v¬, 1884, do nhãm “Gi¶i phãng lao ®éng” xuÊt b¶n lµm tËp vÞ trÝ cña m×nh vµ lµm cho c¸c tÇng líp d©n chóng khái chó ý ®Õn viÖc t¨ng c¸c thø hai cña “Tñ s¸ch chñ nghÜa x· héi hiÖn ®¹i”. – 671. kho¶n chi cho qu©n ®éi, h¹m ®éi vµ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i x©m l­îc. – 667. 553. ý nãi ®Õn vô Bi-xm¸c trong nh÷ng n¨m 1876-1877 truy tè mét sè nhµ b¸o vµ 548. Chñ nghÜa gi¸o hoµng chÝ t«n – k huynh h­íng cùc kú ph¶n ®éng trong Thiªn chóa nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ thuéc ph¸i b¶o thñ - ®· v¹ch trÇn h¾n cã liªn quan tíi gi¸o, chèng l¹i quyÒn ®éc lËp cña c¸c gi¸o héi d©n téc vµ b¶o vÖ quyÒn cña gi¸o nh÷ng m¸nh khoÐ gian lËn chøng kho¸n vµ c¬n sèt x©y dùng xÝ nghiÖp – vÒ téi hoµng La M· can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña bÊt kú quèc gia nµo. ViÖc t¨ng nhôc m¹ h¾n trªn b¸o chÝ. §iÒu ®ã ph¶n ¸nh nh÷ng xÝch mÝch gay g¾t lóc ®ã
  15. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 918 Lêi nhµ xuÊt b¶n 465 919 gi÷a chÝnh phñ Bi-xm¸c vµ nhãm b¶o thñ phª ph¸n chÝnh s¸ch cña h¾n tõ phÝa Êy, trong ®ã, nh­ nh÷ng ®iÒu ghi chÐp t¶n m¹n cßn gi÷ ®­îc chøng tá, ngoµi c¸nh h÷u. ®o¹n ®· c«ng bè, «ng cßn muèn tr× nh bµy ®êi sèng x· héi – chÝnh trÞ cña ®Êt n­íc. Song «ng ®· kh«ng thùc hiÖn ®­îc ý ®Þnh ®ã. §o¹n v¨n c«ng bè viÕt trªn §¹o luËt chèng nh÷ng ng­êi x· héi chñ nghÜa - xem chó thÝch 235. – 673. mÉu in s½n cña tµu thuû chØ lµ phÇn ®Çu cña t¸c phÈm ®Þnh viÕt. – 677. 554. N ãi “ hµnh tr×nh ®Õn Ca-nèt-xa ”, ¨ng-ghen ¸m chØ mét c¸ch hµi h­íc nh÷ng 557. §o¹n v¨n ®­îc c«ng bè trÝch tõ bøc th­ cña nhµ c¸ch m¹ng – d©n tuý Nga G.A.L«- nh­îng bé kh¸ xa cña Bi-xm¸c ®èi víi giíi gi¸o quyÒn vµ gi¸o hoµng Li-Ðp XIII pa-tin göi uû viªn Ban chÊp hµnh “ý d©n” M.N.¤-sa-ni-na tr×nh bµy néi dung cuéc trong nh÷ng n¨m 1878-1887; nh÷ng nh­îng bé ®ã kh¸c nµo thõa nhËn “cuéc nãi chuyÖn gi÷a «ng vµ ¡ng-ghen, dÜ nhiªn lµ theo c¸ch diÔn gi¶i cña chÝnh t¸c gi¶ ®Êu tranh v¨n ho¸” lµ v« hiÖu qu¶ vµ xo¸ bá hoµn toµn nã. Khi cuéc xung ®ét víi bøc th­ th× cã dÊu vÕt nh÷ng quan ®iÓm d©n tuý cña «ng. Tuy nhiªn, nhiÒu ý kiÕn gi¸o héi Thiªn chóa gi¸o næ ra, vµo th¸ng N¨m 1872, Bi-xm¸c ®· tuyªn bè tr­íc cña ¡ng-ghen ®­îc viÕt ra víi Ên t­îng míi mÎ cña cuéc nãi chuyÖn Êy, L«-pa-tin quèc héi: “Chóng ta sÏ kh«ng ®Õn Ca-nèt-xa”, do vµo cuèi nh÷ng n¨m 70 cÇn nh¾c l¹i cã lÏ t­¬ng ®èi chÝnh x¸c. Cuéc gÆp gì víi ¡ng-ghen, t¶ trong bøc th­, diÔn ®Õn sù ñng hé cña §¶ng trung t©m Thiªn chóa gi¸o (chç dùa tr­íc kia cña h¾ n ra ngµy 19 th¸ng ChÝn 1883, c¸ch mét vµi th¸ng sau khi L«-pa-tin trèn khái V«-l«- lµ ®¶ng tù do – d©n téc ®· mÊt ¶nh h­ëng cña nã), vµ ®Ó nÞnh bî gi¸o hoµng, gèt, n¬i bÞ ®µy, ra n­íc ngoµi. §o¹n trÝch lÇn ®Çu ®­îc ®¨ng theo s¸ng kiÕn cña P.L.La-vrèp vµ ®­îc ¡ng-ghen t¸n thµnh trong cuèn: “Nh÷ng nguyªn lý cña chñ h¾n ®· huû bá hÇu hÕt c¸c luËt chèng Thiªn chóa gi¸o ban hµnh trong thêi gian nghÜa x· héi lý luËn vµ viÖc ¸p dông vµo n­íc Nga”, xuÊt b¶n ë Gi¬-ne-v¬ n¨m 1893. xung ®ét vµ buéc ph¶i cho vÒ v­ên nh÷ng ng­êi chñ yÕu thi hµnh chÝnh s¸ch – 683. chèng ®¹o Thiªn chóa. 558. ý nãi ®Õn bøc th­ cña Ban chÊp hµnh “ý d©n” göi A-lÕch-xan-®r¬ III ngµy 10 Thµnh ng÷ “hµnh tr×nh ®Õn Ca-nèt-xa” b¾t nguån tõ cuéc hµnh h­¬ng nhôc th¸ng Ba 1881 (sau sù kiÖn ngµy 1 th¸ng Ba 1881 Nga hoµng A-lÕch-xan-®r¬ II bÞ nh· ®Õn l©u ®µi Ca-not-xa (B¾c I-ta-li-a) cña hoµng ®Õ §øc H¨ng-ri IV n¨ m ng­êi cña ph¸i ý d©n giÕt). Trong th­, ban chÊp hµnh høa chÊm døt mäi ho¹t 1077 víi môc ®Ých cÇu xin gi¸o hoµng Gri-g«-ri VI tha téi rót phÐp th«ng c«ng ®éng khñng bè cña m×nh víi ®iÒu kiÖn Nga hoµng tuyªn bè tæng ©n x¸ tï chÝnh trÞ cho m×nh. – 675. vµ ®ång ý tiÕn hµnh tæng tuyÓn cö c¸c c¬ quan ®¹i diÖn nh©n d©n trªn c¬ së quyÒn 555. LuËt b¶y n¨m (tõ tiÕng la-tinh septem – nghÜa lµ: b¶y) - ®¹o luËt phª chuÈn ng©n phæ th«ng ®Çu phiÕu, ®ång thêi b¶o ®¶m hoµn toµn tù do b¸o chÝ, tù do ng«n luËn, s¸ch qu©n sù trong b¶y n¨m tíi vµ Ên ®Þnh tæng sè qu©n t¨ng lªn trong thêi h¹n ®ã tù do héi häp vµ c¸c ch­¬ng tr×nh bÇu cö. Ban chÊp hµnh tuyªn bè tiÕp lµ sÏ phôc cña qu©n ®éi th­êng trùc thêi b×nh, lªn tíi 401 ngµn ng­êi, ®­îc Bi-xm¸c thi hµnh tïng nghÞ quyÕt cña Quèc héi t­¬ng lai. – 685. th«ng qua quèc héi n¨m 1874 trong bèi c¶nh h¾n thæi phång d­ luËn rïm beng vÒ 559. ý nãi ®Õn lêi ph¸t biÓu hµi h­íc cña M¸c nh©n nh÷ng sai lÇm cã tÝnh chÊt bÌ ph¸i “nguy c¬ chiÕn tranh” do Ph¸p ®e do¹. – 676. vµ gi¸o ®iÒu mµ nh÷ng ng­êi m¸c-xÝt Ph¸p ph¹m ph¶i trong cuéc ®Êu tranh chèng 556. § o¹n v¨n nµy ®­îc ¡ng-ghen viÕt vµo nöa cuèi th¸ng ChÝn 1888 trªn tµu thuû trµo l­u c¬ héi chñ nghÜa cña ph¸i Kh¶ n¨ng. Sau nµy nh¾c l¹i lêi ph¸t biÓu Êy, “Xi-ti-íp Niu Oãc” «ng ®¸p trë vÒ sau chuyÕn ®i Mü vµ Ca-na-®a. ¡ng-ghen trong th­ göi La-ph¸c-g¬ ngµy 27 th¸ng M­êi 1890, ¡ng-ghen v¹ch râ r»ng lóc ®ã cïng víi £-lª-«-no-ra M¸c £-v¬-linh, Ðt-uèt £-v¬-linh vµ b¹n cña m×nh lµ C¸c M¸c nãi vÒ nh÷ng sai lÇm Êy: “Trong tr­êng hîp nh­ vËy, t«i chØ biÕt r»ng b¶n Soãc-lem-m¬ th¨m ch©u Mü h¬n mét th¸ng (tõ ngµy 17 th¸ng T¸m ®Õn 19 th©n t«i kh«ng ph¶i lµ ng­êi m¸c-xÝt”. – 686. th¸ng ChÝn), trong thêi gian ®ã ®· hoµn thµnh hµnh tr×nh tõ Niu Oãc ®Õn B«- 560. Bøc th­ cña ¡ng-ghen viÕt ngµy 14 th¸ng M­êi mét 1885 ®­îc lÊy lµm c¬ së cho xt¬n vµ nh÷ng thµnh phè l©n cËn, sau ®ã ®Õn th¸c n­íc Ni-a-ga vµ hå « n-ta-ri- bµi “ Cuéc khëi nghÜa th¸ng N¨m 1849 ”. Bøc th­ nµy «ng viÕt theo yªu cÇu cña « råi ghÐ sang Ca-na-®a, ¡ng-ghen cã ý ®Þnh viÕt ký sù däc ®­êng vÒ chuyÕn ®i
  16. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 920 Lêi nhµ xuÊt b¶n 466 921 563. D ­íi ®Çu ®Ò ®ã trªn tê “Globe”, ngµy 7 th¸ng Ba 1831 ®· ®¨ng mét trong nh÷ng P.La-ph¸c-g¬ nh©n dÞp P.La-ph¸c-g¬ biªn so¹n tiÓu sö cña ¡ng-ghen cho lo¹t tiÓu bµi cña B.P. ¡ng-ph¨ng-tanh ®· in trªn b¸o “Globe” tõ ngµy 28 th¸ng M­êi mét sö nh÷ng ®¹i biÓu xuÊt s¾c cña chñ nghÜa x· héi quèc tÕ ®¨ng trªn b¸o: 1830 ®Õn ngµy 18 th¸ng S¸u 1831 vµ sau ®ã xuÊt b¶n t¹i Pa-ri n¨m 1831 thµnh “Socialiste”. Bµi b¸o ®­îc ®¨ng trªn sè b¸o ra ngµy 21 th¸ng M­êi mét 1885 kh«ng s¸ch riªng víi ®Çu ®Ò chung “Ð conomie politique et politique” (“Kinh tÕ chÝnh trÞ cã ch÷ ký, lµm phÇn hai tiÓu sö cña ¡ng-ghen. – 687. vµ chÝnh trÞ”). 561. B µi “ Ch ñ nghÜa x· héi ph¸p l ý ” ®­îc ¡ng-ghen dù ®Þnh viÕt vµ o th¸ n g “ Le Globe ” (“§Þa cÇu”) – b¸o hµng ngµy xuÊt b¶n ë Pa-ri vµo nh÷ng n¨ m M ­êi 188 6 nh©n dÞp c uèn s¸c h c ña nhµ x· héi häc vµ nhµ luËt häc t­ s¶ n 1824-1832; tõ ngµy 18 th¸ng Giªng 1831 trë thµnh c¬ quan cña tr­êng ph¸i ¸ o A. M en-g¬ “QuyÒn thu nhË p lao ®éng ®Çy ®ñ d­íi ¸ nh s¸ng lÞch sö” r a Xanh-Xi-m«ng. – 704. m¾t, trong ®ã m­u toa n c høng mi nh lý luË n ki nh t Õ cña M ¸c “k h«ng ph¶i lµ c hÝ nh gèc” vµ cho lµ M ¸c ®· vay m ­în nh÷ng k Õt luË n c ña m×nh ë c¸c 564. § ©y muèn nãi ®Õn cuèn s¸ch cña P.Gi.Pru-®«ng “SystÌme des contradictions nhµ x· héi chñ nghÜ a k h«ng t­ëng Anh thuéc tr­êng ph¸i Ri-c¸c-®« (T«m- Ðconomiques, ou Philosophie de la misÌre”.T.I-II, Paris, 1846 (“HÖ thèng c¸c x¬n vµ nh÷ng ng­êi k h¸c). Cho r» ng k h«ng thÓ bá qua nh÷n g luË n ®iÓ m m©u thuÉn kinh tÕ, hoÆc triÕt häc vÒ sù khèn cïng”. C¸c tËp I-II, Pa-ri, 1846). – vu k hèng ®ã vµ sù xuyªn t¹c cña Men-g¬ ®èi víi thùc c hÊt häc thuyÕt M ¸c, 705. ¡ng- ghen q uyÕt ®Þ nh ®Ë p l¹i h¾ n trªn b ¸o c hÝ. Tuy nhiªn, cho r» ng viÖc 565. C.M¸c. “Sù khèn cïng cña triÕt häc. Tr¶ lêi cuèn “TriÕt häc vÒ sù khèn cïng” cña «ng m×nh ®Ýc h th© n ph¸t biÓu chèng M en-g¬ cã thÓ chõng mùc nµ o ®ã bÞ lîi Pru-®«ng” (xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt dông ®Ó q u¶ ng c¸o c ho ta y b ót h¹ ng b Ðt nµy ngay c¶ trong khoa häc t­ s¶n, b¶n ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1995, t.4, tr.97-363). ¡ng - ghen thÊy nªn ®Ëp l¹i Men-g¬ d­íi d¹ n g b µi cña ban biªn tËp b¸o “Neue Zeit” hoÆc d­íi d¹ng ®iÓm s¸ch, c«ng bè víi danh nghÜa cña C.Cau-xki, chñ bót Th¸ng Giªng 1849, Pru-®«ng thö lËp ra c¬ quan “Ng©n hµng nh©n d©n” trªn b¸o nµy. V× vËy, ¡ng-ghen mêi Cau-xki tham gia bµi chèng Men-g¬. B¶n th©n «ng c¬ së nh÷ng nguyªn t¾c kh«ng t­ëng vÒ tÝn dông “kh«ng lÊy l·i”. Ng©n hµng lóc ®Çu cã ý ®Þnh viÕt phÇn chÝnh cña bµi v¨n, nh­ng bÖnh tËt ®· c¾t qu·ng c«ng nµy, - Pru-®«ng cã ý ®Þnh dïng nã ®Ó thùc hiÖn cuéc c¶i c¸ch x· héi cña m×nh viÖc mµ «ng b¾t ®Çu, vµ Cau-xki ®· hoµn thµnh bµi viÕt theo h­íng dÉn cña ¡ng- mét c¸ch hoµ b×nh, b»ng c¸ch xo¸ bá l·i suÊt cho vay vµ ¸p dông viÖc trao ®æi ghen. Bµi viÕt ®­îc ®¨ng trªn t¹p chÝ “Neue Zeit” sè 2, n¨m 1887 kh«ng ký tªn, vµ kh«ng cÇn tiÒn trªn c¬ së ng­êi s¶n xuÊt nhËn ®­îc vËt ngang gi¸ hoµn toµn víi vÒ sau, trong b¶ng tra cøu cña b¸o nµy, in n¨m 1905 ghi râ ¡ng-ghen vµ Cau-xki thu nhËp lao ®éng cña m×nh, - ®· bÞ ph¸ s¶n sau khi thµnh lËp ®­îc hai th¸ng. lµ nh÷ng t¸c gi¶ cña bµi ®ã. N¨m 1904, bµi viÕt dÞch ra tiÕng Ph¸p ®­îc in trªn – 705. t¹p chÝ “Mouvement socialiste” (“Phong trµo x· héi chñ nghÜa”) sè 132, coi lµ bµi 566. Xem W.Thompson. “An Inquiry into the Principles of the Distribution of Wealth Most cña ¡ng-ghen. Trong lÇn xuÊt b¶n ®Çu Toµn tËp C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen chØ c«ng Conducive to Human Happiness”. A New Edition by William Pare. London, 1850 bè phÇn ®Çu cña bµi viÕt, t¸ch mét c¸ch g­îng Ðp khái b¶n v¨n chñ yÕu cña nã. V× (U.T«m-x¬n. “Nghiªn cøu nh÷ng nguyªn t¾c ph©n phèi cña c¶i cã t¸c dông h¬n c¶ ®èi kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®­îc ®Ých x¸c phÇn nµo do ¡ng-ghen viÕt vµ phÇn nµo do Cau- víi h¹nh phóc con ng­êi”. T¸i b¶n do Uy-li-am Pª-r¬ chÞu tr¸ch nhiÖm. Lu©n §«n, xki (b¶n th¶o cña bµi viÕt kh«ng cßn), nªn trong lÇn xuÊt b¶n nµy, bµi ®­îc ®¨ng 1850); cuèn s¸ch nµy xuÊt b¶n lÇn ®Çu vµo n¨m 1824. – 708. toµn v¨n trong phÇn “Phô lôc”. – 690. 567. X em D.Ricardo. “On the Principles of Political Economy, and Taxation”. London, 562. T rÝch dÉn t¸c phÈm cña C.M¸c “§Êu tranh giai cÊp ë Ph¸p 1848-1850” (xem 1817, p.90-115.- 714. C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1993, t.7, tr.58-60). – 702.
  17. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 922 Lêi nhµ xuÊt b¶n 467 923 nh÷ng chØnh lý cña m×nh, «ng ®¸nh gi¸ kh¸ cao b¶n c­¬ng lÜnh, coi ®ã lµ “tuyªn 5 68. § ©y muèn nãi ®Õn chiÕn dÞch thï ®Þch, do nhµ kinh tÕ häc t­ s¶n §øc Bren-ta-n« ng«n cã tÝnh chÊt b¶n n¨ng nh÷ng nguyªn t¾c cña giai cÊp c«ng nh©n”, ®ång thêi tiÕn hµnh chèng l¹i M¸c vµo nh÷ng n¨m 70 thÕ kû XIX, buéc téi M¸c cè ý xuyªn «ng mong muèn n©ng cao tr×nh ®é lý luËn cña v¨n kiÖn ph¶n ¸nh ý ®Þnh cña t¹c ®o¹n trÝch dÉn bµi ph¸t biÓu cña Gl¸t-xt«n ngµy 16 th¸ng T­ 1863. C©u cña nh÷ng c«ng nh©n tiªn tiÕn n­íc Anh thµnh lËp mét ®¶ng c«ng nh©n ®éc lËp ë Anh. Gl¸t-xt«n ®­îc ®¨ng ngµy 17 th¸ng T­ 1863 trong hÇu hÕt c¸c bµi t­êng thuËt Nh÷ng chØnh lý cña ¡ng-ghen thuéc phÇn më ®Çu c­¬ng lÜnh, vµ ®­îc ghi trªn tê cña b¸o chÝ Lu©n §«n vÒ phiªn häp nghÞ viÖn nµy (“Times”, “Morning Star”, viÕt néi dung c­¬ng lÜnh. “Daily Telegraph” vµ nh÷ng b¸o kh¸c) bÞ bá sãt trong b¶n c«ng bè b¸n chÝnh thøc nh÷ng cuéc tranh c·i ë nghÞ tr­êng cña Han-xa-®¬, b¶n v¨n nµy ®· ®­îc Liªn ®oµn x· héi chñ nghÜa B¾c Anh - t æ chøc c«ng nh©n, thµnh lËp ë Noãc- chÝnh c¸c diÔn gi¶ söa l¹i. §iÒu ®ã t¹o c¬ héi cho Bren-ta-n« buéc téi M¸c thiÕu tam-bÐc-len (B¾c Anh) ngµy 30 th¸ng T­ 1887, trong thêi gian cuéc b·i c«ng lín l­¬ng t©m khoa häc. M¸c ®· ®Ëp l¹i sù vu khèng ®ã trong nh÷ng bøc th­ göi cña thî má kÐo dµi tõ cuèi th¸ng Hai ®Õn 24 th¸ng S¸u 1887. Nh÷ng ng­êi khëi ban biªn tËp b¸o “Volksstaat” ngµy 23 th¸ng N¨m vµ 28 th¸ng B¶y 1872 (xem x­íng viÖc thµnh lËp tæ chøc nµy lµ nh÷ng c«ng nh©n – thµnh viªn Liªn ®oµn x· C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia, héi chñ nghÜa Gi.L.Ma-g«n, T.Bin-ninh, A.C.§«-nan vµ nh÷ng ng­êi kh¸c. Suèt Hµ Néi, 1995, t.18, tr.119-124, 145-156). Sau khi M¸c mÊt, vµo th¸ng M­êi mét n¨m 1887, Liªn ®oµn triÓn khai ho¹t ®éng tÝch cùc trong c«ng nh©n Noãc-tam- 1883, nhµ kinh tÕ häc t­ s¶n Anh Tay-lo ®· nh¾c l¹i còng lêi buéc téi ®ã. £-lª-«- bÐc-len, chñ yÕu lµ thî má, nh­ng ®· kh«ng cñng cè ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ ®Çu no-ra M¸c trong hai bøc th­ th¸ng Hai vµ th¸ng Ba 1884 göi t¹p chÝ “To-day” tiªn cña m×nh vµ Ýt l©u sau th× chÊm døt sù tån t¹i cña m×nh. – 721. vµ sau ®ã ¡ng-ghen vµo th¸ng S¸u 1890 trong lêi tùa lÇn xuÊt b¶n thø t­ b»ng 572. Bµi pháng vÊn nµy do ¡ng-ghen tr¶ lêi ®¹i biÓu b¸o “New Yorker Volkszeitung” tiÕng §øc bé “T­ b¶n” (xem C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ ngµy 19 th¸ng ChÝn 1888 sau khi kÕt thóc chuyÕn ®i Hîp chóng quèc Mü. xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1993, t.23, tr.51-58) vµ vµo n¨m 1891 trong Kh«ng muèn gÆp mét sè ®¹i biÓu c¸c tæ chøc x· héi chñ nghÜa §øc ë ch©u Mü cuèn s¸ch “Bren-ta-n« contra M¸c, vÒ c¸i gäi lµ sù xuyªn t¹c ®o¹n trÝch dÉn. LÞch mµ «ng kh«ng ­a, ¡ng-ghen giÊu tªn trong chuyÕn ®i cña m×nh vµ cè g¾ng sö vÊn ®Ò vµ tµi liÖu” (xem C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, tiÕng Nga, Nhµ xuÊt tr¸nh bÊt kú cuéc tiÕp xóc nµo víi c¸c ®¹i biÓu b¸o chÝ. Tuy nhiªn, chñ bót b¸o b¶n s¸ch chÝnh trÞ M¸t-xc¬-va, 1962, t.22) ®· v¹ch trÇn luËn ®iÖu nãi vÒ viÖc “New Yorker Volkszeitung” I-«-na-x¬, biÕt ¡ng-ghen cã mÆt ë Niu Oãc, ®· cö xuyªn t¹c ®o¹n trÝch dÉn. – 715. ®¹i diÖn cña m×nh, nguyªn lµ nhµ ho¹t ®éng quèc tÕ I.T.Cu-n« ®Õn gÆp «ng, do 569. § iÒu thiÕu chÝnh x¸c nµy cßn ®Ó sãt trong b¶n v¨n cuèn s¸ch cña M¸c ®· ®­îc ®ã cã cuéc pháng vÊn nµy; bµi pháng vÊn ®­îc ®¨ng trªn b¸o ®ã mµ kh«ng bµn ¡ng-ghen söa l¹i trong lÇn xuÊt b¶n thø hai b»ng tiÕng §øc t¸c phÈm “Sù khèn tr­íc víi ¡ng-ghen. Sau ®ã, ngµy 13 th¸ng M­êi, bµi pháng vÊn ®­îc ®¨ng l¹i cïng cña triÕt häc”, xuÊt b¶n n¨m 1892. Trong ®ã còng cã ®Ýnh chÝnh l¹i ®o¹ n trªn tê “Sozialdemokrat”, cã lÏ kh«ng vÊp ph¶i sù ph¶n ®èi cña ¡ng-ghen. – trÝch mµ ¡ng-ghen ®· dÉn ra trong lêi tùa lÇn xuÊt b¶n thø nhÊt b»ng tiÕng 724. §øc (xem tËp nµy, tr.269-270) vµ c¶ n¨m xuÊt b¶n cuèn s¸c h cña T«m-x¬n còng 573. ý nµy ®· ®­îc nªu trong “Lêi tùa viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø hai b»ng tiÕng Nga ®­îc söa l¹i cho ®óng. – 715. “Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n”” (xem C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, tiÕng 570. X em A.Menger. “Das Recht auf den vollen Arbeitsertrag”. Stuttgart, 1886, S.III. Nga, Nhµ xuÊt b¶n s¸ch chÝnh trÞ, M¸t-xc¬-va, 1961, t.19, tr.304-305). – 725. – 717. 574. B¶n ®Çu tiªn cña bµi v¨n c«ng kÝch nµy do BÐc-stanh viÕt theo s¸ng kiÕn cña 571. N h÷ng chØnh lý cña ¡ng-ghen trong b¶n v¨n c­¬ng lÜnh cña Liªn ®oµn x· héi chñ ¡ng-ghen ®Ó ®¸p l¹i bµi cña ban biªn tËp b¸o “Justice” ®¨ng trªn b¸o nµy ngµy nghÜa B¾c Anh do «ng viÕt theo yªu cÇu cña ®¶ng viªn ®¶ng x· héi c«ng nh©n Anh 16 th¸ng Ba 1889 “Nh÷ng ®¶ng viªn d©n chñ – x· héi §øc “chÝnh thøc” vµ §¹i Gi.L.Ma-g«n. Trong th­ göi Ma-g«n ngµy 22 th¸ng S¸u, mµ «ng göi kÌm theo
  18. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 924 Lêi nhµ xuÊt b¶n 468 925 579. X em chó thÝch 250. – 728. h éi quèc tÕ ë Pa-ri”. Bµi v¨n c«ng kÝch ®­îc ¡ng-ghen hiÖu ®Ýnh vµ in thµnh s¸ch lÎ b»ng tiÕng Anh ë Lu©n §«n, vµ dÞch ra tiÕng §øc ®¨ng trªn tê 580. “Recht voor Allen ” (“QuyÒn cho mäi ng­êi”) – b¸o x· héi chñ nghÜa Hµ Lan, do “Sozialdemokrat”, ký tªn BÐc-stanh víi t­ c¸ch lµ chñ bót cña tê b¸o nµy. Bµi Ph. Niu-ven-h©y thµnh lËp n¨m 1879. – 729. v¨n c«ng kÝch ®· ®ãng vai trß lín trong viÖc v¹ch trÇn m¸nh khoÐ cña ph¸i Kh¶ 581. ñy ban nghÞ viÖn – c ¬ quan chÊp hµnh, xuÊt hiÖn cuèi nh÷ng n¨m 60 d­íi tªn n¨ng Ph¸p ©m m­u nhê sù ñng hé cña nh÷ng l·nh tô c¬ héi chñ nghÜa cña Liªn gäi §¹i héi c«ng liªn toµn quèc cña liªn hiÖp c¸c c«ng ®oµn n­íc Anh; tõ n¨ m ®oµn d©n chñ – x· héi Anh n¾m lÊy viÖc triÖu tËp §¹i héi c«ng nh©n x· héi chñ 1871 ®­îc bÇu hµng n¨m t¹i ®¹i héi c¸c c«ng liªn vµ gi÷a hai ®¹i héi ®­îc coi lµ nghÜa quèc tÕ ë Pa-ri n¨m 1889 vµ quyÒn l·nh ®¹o ®¹i héi nµy. trung t©m l·nh ®¹o cña c¸c c«ng liªn. ñy ban nghÞ viÖn lo giíi thiÖu ng­êi cña c¸c c«ng liªn ra øng cö vµo nghÞ viÖn, ñng hé nh÷ng dù luËt ®­a ra v× lîi Ých cña “ Justice ” (“C«ng lý”) – b¸o hµng tuÇn, xuÊt b¶n ë Lu©n §«n tõ th¸ng Giªng c¸c c«ng liªn, chuÈn bÞ c¸c ®¹i héi th­êng kú. ChiÕm ®a sè trong ñy ban lµ 1884, c¬ quan cña Liªn ®oµn d©n chñ – x· héi; b¸o xuÊt b¶n d­íi tªn ®ã trong nh÷ng phÇn tö c¶i l­¬ng thi hµnh chÝnh s¸ch theo tinh thÇn chñ nghÜa c«ng liªn nh÷ng n¨m 1884-1925. – 726. cò, b¶o thñ vµ dùa vµo c«ng nh©n quý téc. N¨m 1921 ñy ban nghÞ viÖn ®æi tªn 575. ý nãi ®Õn viÖc ViÖn h×nh sù cña toµ ¸n ®Õ chÕ phª chuÈn b¶n ¸n do tßa ¸n D¾c- thµnh Tæng héi ®ång ®¹i héi c¸c c«ng liªn n­íc Anh. – 731. den ë Phrai-bÐc ngµy 4 th¸ng T¸m 1886 kÕt ¸n nhãm c¸c nhµ l·nh ®¹o ®¶ng d©n 582. Liªn ®oµn d©n chñ - x· héi - t æ chøc x· héi chñ nghÜa Anh, thµnh lËp vµo th¸ng chñ – x· héi §øc (Bª-ben, Au-e, Phr«-me vµ nh÷ng ng­êi kh¸c), hä bÞ buéc téi cã T¸m 1884, tËp hîp nh÷ng phÇn tö x· héi chñ nghÜa ®ñ lo¹i, chñ yÕu lµ trÝ thøc. ch©n trong “héi bÝ mËt” dùa trªn nh÷ng quan hÖ cña hä víi b¸o “Sozialdemokrat” QuyÒn l·nh ®¹o liªn ®oµn mét thêi gian dµi n»m trong tay nh÷ng ng­êi c¶i mang phô ®Ò: “C¬ quan trung ­¬ng cña ®¶ng d©n chñ– x· héi §øc”. C¸c bÞ c¸o bÞ l­¬ng ®øng ®Çu lµ Hai-n¬-man, thi hµnh chÝnh s¸ch c¬ héi vµ bÌ ph¸i. §èi lËp kÕt ¸n tï víi nh÷ng thêi h¹n kh¸c nhau. Khi tuyªn ¸n, toµ ¸n ®· dùa vµo ®¹o luËt víi ®­êng lèi cña Hai-n¬-man, nhãm nh÷ng ng­êi m¸c-xÝt c¸ch m¹ng (E.M¸c £- ®Æc biÖt chèng nh÷ng ng­êi x· héi chñ nghÜa (xem chó thÝch 235). Sau khi toµ ¸n v¬-linh, E.£-v¬-linh, T. Man vµ mét sè kh¸c) ®Êu tranh cho viÖc ®Æt quan hÖ ®Õ chÕ y ¸n, ®¶ng ®oµn d©n chñ – x· héi ë quèc héi thÊy r»ng tê “Sozialdemokrat” chÆt chÏ víi phong trµo c«ng nh©n réng lín. Sau sù ph©n liÖt x¶y ra vµo mïa kh«ng nªn mang tÝnh chÊt chÝnh thøc mét c¬ quan cña ®¶ng, vµ tõ ngµy 5 th¸ng thu n¨m 1884 vµ viÖc nh÷ng ®¹i biÓu c¸nh t¶ thµnh lËp mét tæ chøc ®éc lËp - M­êi mét 1886, tê b¸o xuÊt b¶n víi phô ®Ò “C¬ quan cña nh÷ng ®¶ng viªn d©n chñ §ång minh x· héi chñ nghÜa - ¶nh h­ëng cña nh÷ng ng­êi c¬ héi trong liªn – x· héi nãi tiÕng §øc”. QuyÕt ®Þnh nµy ®­îc ¡ng-ghen t¸n thµnh. – 726. ®oµn t¨ng lªn. Tuy vËy, do ¶nh h­ëng cña nh÷ng t­ t­ëng c¸ch m¹ng cña quÇn chóng, trong néi bé liªn ®oµn tiÕp tôc diÔn ra qu¸ tr×nh h×nh thµnh nh÷ng phÇn 576. “ Londoner Freie Presse ” (“B¸o chÝ tù do Lu©n §«n”) – tuÇn b¸o x· héi chñ nghÜa tö c¸ch m¹ng kh«ng hµi lßng víi ban l·nh ®¹o c¬ héi chñ nghÜa. do nh÷ng kiÒu d©n §øc Ên hµnh, xuÊt b¶n ë Lu©n §«n tõ n¨m 1886 mang tªn “Londoner Arbeiter Zeitung” (“B¸o c«ng nh©n Lu©n §«n”), cßn tõ th¸ng M­êi Liªn ®oµn x· héi chñ nghÜa l µ tæ chøc x· héi c hñ nghÜa Anh, do nhãm nh÷ng 1887 ®Õn th¸ng S¸u 1890 th× lÊy tªn nh­ trªn. – 727. ng­êi x· héi chñ nghÜa ra khái Liªn ®oµn d©n chñ – x· héi – do bÊt b×nh víi ®­êng lèi c¬ héi cña ban l·nh ®¹o tæ chøc ®ã – thµnh lËp vµo th¸ng Ch¹p 1884; 577. X em chó thÝch 376. – 727. trong sè nh÷ng ng­êi tæ chøc §ång minh cã £-lª-«-no-ra M¸c £-v¬-linh, Ð t-uèt 578. “ Workmen s Advocate ” (“Ng­êi b¶o vÖ c«ng nh©n”) – b¸o hµng tuÇn, c¬ qua n £-v¬-linh, Ðc-n¬-xt¬ Ben-pho, B¾c-x¬, Uy-li-am, Mo-ri-x¬ vµ mét sè kh¸c. cña §¶ng c«ng nh©n x· héi chñ nghÜa B¾c Mü, thµnh lËp ë Niu Oãc vµo n¨ m Trong nh÷ng n¨m ®Çu tån t¹i cña §ång minh, nh÷ng nhµ ho¹t ®éng cña tæ chøc 1885; xuÊt b¶n d­íi tªn gäi trªn ®Õn th¸ng T­ 1891. – 727. nµy tÝch cùc tham gia phong trµo c«ng nh©n. Nh­ng vÒ sau, nh÷ng phÇn tö v«
  19. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 926 Lêi nhµ xuÊt b¶n 469 927 lÇn xuÊt b¶n nµy, lêi kªu gäi ®­îc in theo b¶n dÞch tiÕng §øc cña ¡ng-ghen. – c hÝnh phñ th¾ng thÕ trong §ång minh, nªn nhiÒu nhµ s¸ng lËp §ång minh, 745. trong ®ã cã £.M ¸c £-v¬-linh vµ E.£-v¬-linh ®· ra khái §ång minh vµ ®Õn n¨ m 1889 §ång minh bÞ tan r·. – 731. 589. B¶n ®Çu tiªn cña bµi v¨n c«ng kÝch nµy do BÐc-stanh viÕt theo s¸ng kiÕn cña ¡ng- ghen nh©n chiÕn dÞch do ban l·nh ®¹o c¬ héi chñ nghÜa cña Liªn ®oµn d©n chñ x· héi 583. T rong b¸o c¸o ®­îc nh¾c tíi cña ñ y ban nghÞ viÖn vÒ kÕt qu¶ §¹i héi c«ng nh© n chñ nghÜa tiÕp tôc tiÕn hµnh nh»m ñng hé ®¹i héi mµ ph¸i Kh¶ n¨ng triÖu tËp ë Pa- quèc tÕ Lu©n §«n n¨m 1888 cã ®Æt vÊn ®Ò nghi ngê tÝnh hîp lý cña nghÞ quyÕt ri vµ nh»m c¶n trë kÕt qu¶ cña §¹i héi c«ng nh©n x· héi chñ nghÜa quèc tÕ do nh÷ng mµ ®¹i héi ®· th«ng qua vÒ viÖc triÖu tËp §¹i héi c«ng nh©n quèc tÕ míi ë Pa-ri ng­êi m¸c-xÝt chuÈn bÞ. Bµi v¨n c«ng kÝch ®­îc ¡ng-ghen hiÖu ®Ýnh vµ in thµnh n¨m 1889. – 732. s¸ch lÎ b»ng tiÕng Anh; trong cuèn nµy cã in ë phÇn phô lôc “Th«ng b¸o cña ban tæ 584. N h÷ng kÎ c¬ héi - xem chó thÝch 268. – 738. chøc vÒ viÖc triÖu tËp §¹i héi c«ng nh©n x· héi chñ nghÜa quèc tÕ” (xem tËp nµy, tr. 775-778). §o¹n trÝch bµi v¨n ®¶ kÝch cña b¶n dÞch ra tiÕng §øc ®­îc ®¨ng trªn tê 585. “ Parti Ouvrier ” (“§¶ng c«ng nh©n”) – b¸o Ph¸p, c¬ quan cña ph¸i Kh¶ n¨ng, “Sozialdemokrat” ngµy 15 th¸ng S¸u 1889; hai ®o¹n trÝch b»ng tiÕng Anh còng ®­îc thµnh lËp ë Pa-ri vµo th¸ng Ba 1888. – 739. ®¨ng l¹i trªn tê “Labour Elector” cïng ngµy. – 749. 586. B øc th­ nµy theo s¸ng kiÕn cña ¡ng-ghen ®­îc S. B«n-ni-ª göi ®Õn toµ so¹n tê 590. ProlÐtariat - b¸o Ph¸p ra hµng tuÇn, c¬ quan chÝnh thøc cña Liªn ®oµn nh÷ng b¸o Anh “Labour Elector”. B«-ni-ª lµ ®¶ng viªn ®¶ng x· héi Ph¸p lóc ®ã ®ang ë ng­êi lao ®éng theo chñ nghÜa x· héi Ph¸p thuéc ph¸i Kh¶ n¨ng; xuÊt b¶n ë Pa-ri Lu©n §«n vµ tham gia tÝch cùc vµo viÖc chuÈn bÞ triÖu tËp §¹i héi c«ng nh©n x· tõ ngµy 5 th¸ng T­ 1884 ®Õn ngµy 25 th¸ng M­êi 1890. – 764. héi chñ nghÜa quèc tÕ. Bøc th­ cã môc ®Ých v¹ch trÇn cho c«ng nh©n Anh thÊ y 591. ý nãi ®Õn nghÞ quyÕt cña ®¹i héi §¶ng c«ng nh©n BØ häp th¸ng T­ 1889 cö ®¹i nh÷ng ©m m­u cña ph¸i Kh¶ n¨ng trong viÖc chuÈn bÞ ®¹i héi. Lêi v¨n bøc th­ biÓu võa ®Õn §¹i héi c«ng nh©n x· héi chñ nghÜa quèc tÕ do nh÷ng ng­êi m¸c-xÝt do ¡ng-ghen so¹n th¶o, ®iÒu nµy thÊy râ qua bøc th­ cña ¡ng-ghen göi La- triÖu tËp, võa ®Õn dù ®¹i héi do ph¸i Kh¶ n¨ng triÖu tËp. – 765. ph¸c-g¬ ngµy 7 th¸ng N¨m 1889, nh­ng c«ng bè lµ th­ cña B«-ni-ª. – 742. 587. N hãm cÊp tiÕn - x em chó thÝch 271. – 742. 592. T h­ th«ng b¸o nµy do P.La-ph¸c-g¬ viÕt víi sù tham gia cña nh÷ng ®¶ng viªn ®¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p vµ do «ng chuyÓn ®Õn ¡ng-ghen ngµy 14 th¸ng 588. L êi kªu gäi nµy ®­îc viÕt víi sù tham gia tÝch cùc cña La-ph¸c-g¬ víi môc ®Ých N¨m 1889, ¡ng-ghen cã söa ®æi ®«i chç trong v¨n b¶n. Th­ th«ng b¸o ®­îc in th«ng b¸o cho c¸c tæ chøc c«ng nh©n vµ x· héi chñ nghÜa tÊt c¶ c¸c n­íc vÒ vµo th¸ng S¸u 1889 thµnh nh÷ng tê rêi b»ng tiÕng Ph¸p ë Pa-ri vµ b»ng tiÕng nh÷ng nghÞ quyÕt cña héi nghÞ c¸c ®¶ng viªn ®¶ng x· héi chñ nghÜa nhiÒu n­íc Anh ë Lu©n §«n, ®ång thêi ®¨ng b»ng tiÕng §øc trªn tê “Sozialdemokrat” ngµy ë La Hay (th¸ng Hai 1889) cã liªn quan tíi §¹i héi c«ng nh©n x· héi chñ nghÜa 1 th¸ng S¸u vµ trªn tê “Berliner Volksblatt” ngµy 2 th¸ng S¸u. Bøc th­ còng quèc tÕ s¾p tíi vµ mêi c¸c tæ chøc ®ã tíi dù ®¹i héi. B¶n v¨n lêi kªu gäi ®­îc ®­îc ®¨ng b»ng tiÕng Anh trªn b¸o “Commonweal” ngµy 8 th¸ng S¸u vµ ®¨ng P.La-ph¸c-g¬ göi tíi ¡ng-ghen ngµy 6 th¸ng N¨m 1889, «ng ®· hoµn toµn t¸n lµm phô lôc cuèn “§¹i héi c«ng nh©n x· héi chñ nghÜa quèc tÕ n¨m 1889. II. Tr¶ thµnh b¶n v¨n ®ã, dÞch ra tiÕng §øc vµ gãp phÇn c«ng bè b¶n ®ã b»ng tiÕng Anh lêi tuyªn ng«n cña Liªn ®oµn x· héi chñ nghÜa” (xem tËp nµy, tr. 749-774) xuÊt vµ tiÕng §øc. B¶n dÞch cña ¡ng-ghen ra tiÕng §øc lêi kªu gäi ®­îc in vµo n¨m b¶n vµo ®Çu th¸ng S¸u. Trong nh÷ng lÇn c«ng bè ®Çu tiªn cña th­ th«ng b¸o 1889 trªn tê “Sozialdemokrat” ngµy 11 th¸ng N¨m vµ b¶n dÞch cña LÝp-nÕch cßn thiÕu mét sè ch÷ ký cña nh÷ng ®¶ng viªn ®¶ng x· héi chñ nghÜa nh÷ng n­íc ®­îc ®¨ng trªn tê “Berliner Volksblatt” (“B¸o nh©n d©n BÐc-lin”) ngµy 10 th¸ng kh¸c nhau; sè ch÷ ký t¨ng lªn theo qu¸ tr×nh nhËn thªm nh÷ng lêi tuyªn bè N¨m, cßn b¶n dÞch ra tiÕng Anh ®­îc in thµnh tê riªng vµ trªn c¸c b¸o “Labour tham gia th­ th«ng b¸o. Trong tËp nµy, th­ th«ng b¸o ®­îc c«ng bè theo b¶n in Elector” ngµy 18 th¸ng N¨m vµ tê “Commonweal” ngµy 25 th¸ng N¨m. Trong
  20. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 928 Lêi nhµ xuÊt b¶n 470 929 c hÝnh thøc b»ng tiÕng Ph¸p nh÷ng tµi liÖu vµ nghÞ quyÕt cña §¹i héi Pa-ri, xuÊt chän mét sè t¸c phÈm cña M¸c ®Ó t¸i b¶n, xÕp lo¹i th­ tõ b¶n ngay sau khi ®¹i héi kÕt thóc. – 775. giao dÞch cña M¸c. D o ho¹t ®éng kÐo dµi cña nh÷ng phÇn tö c¬ héi trong hµng 10 th¸ng N¨m ngò nh÷ng ng­êi d©n chñ – x· héi §øc, trong th­ göi cho A.Bª-ben, mét trong nh÷ng nhµ l·nh ®¹o phong trµo d©n chñ – x· héi §øc, ¡ng-ghen nhÊn m¹nh cÇn ph¶i ®Êu tranh kiªn quyÕt chèng bän c¬ héi vµ nhÊt ®Þnh ph¶i c¾t ®øt quan hÖ víi chóng, ®ång thêi «ng nhËn xÐt r»ng, v× lý do s¸ch l­îc kh«ng nªn xóc tiÕn sù ph©n liÖt ®ã, chõng nµo ®¹o luËt ®Æc biÖt chèng nh÷ng ng­êi x· héi chñ nghÜa cßn cã hiÖu lùc. S au khi ph¸t hiÖn trong tËp di c¶o cña M¸c bµi th¬ cña thi Cuèi th¸ng N¨m sÜ v« s¶n §øc Ghª-oãc VÐc-th¬ “Bµi ca ng­êi thî b¹n”, ¡ng- ghen ®· viÕt mét bµi cã tÝnh chÊt tiÓu sö vÒ VÐc-th¬. Bµi th¬ vµ bµi b¸o lÊy ®Çu ®Ò chung ““Bµi ca ng­êi thî b¹n” cña G.VÐc-th¬” ®­îc c«ng bè trªn tê “Der Sozialdemokrat” (“Ng­êi d©n chñ – x· héi”), c¬ quan trung ­¬ng cña ®¶ng d©n chñ – x· héi §øc, ngµy 7 th¸ng S¸u. ¡ng-ghen so¸t l¹i b¶n in lÇn thø ba b»ng tiÕng §øc tËp I Th¸ng S¸u - gi÷a th¸ng th©n thÕ vµ sù nghiÖp b é “T­ b¶n” mµ M¸c ch­a hoµn thµnh. M ­êi cña Ph.¨ng-ghen § Ó ®Èy nhanh viÖc xuÊt b¶n tËp I bé “T­ b¶n” b»ng tiÕng N öa ®Çu th¸ng S¸u (Th¸ng N¨m 1883 – th¸ng Ch¹p 1889) Anh, ¡ng-ghen th­¬ng l­îng víi Nhµ xuÊt b¶n P.Ki-gan vµ C«ng ty; «ng ®Ò cö b¹n cña m×nh, luËt s­ ng­êi Anh X.Mu- 1883 r¬ ®· tõng lµ thµnh viªn Quèc tÕ I lµm dÞch gi¶. ¡ ng-ghen coi viÖc hoµn thµnh c¸c c«ng tr×nh lý luËn mµ T h¸ng N¨m - th¸ng D o mét bé phËn nhÊt ®Þnh nh÷ng ®¶ng viªn §¶ng d©n 12 th¸ng S¸u - 27 th¸ng M ¸c cßn bá dë vµ viÖc c«ng bè di s¶n v¨n häc cña Ng­êi cã ý Ch¹p c hñ – x· héi §øc tiÕp tôc chÞu ¶nh h­ëng cña gi¸o ®iÒu cña T¸m nghÜa lín lao ®èi víi phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ, nªn «ng L¸t-xan vÒ tÝnh chÊt ph¶n ®éng cña tÊt c¶ mäi giai cÊp, trõ tiÕp tôc nghiªn cøu di c¶o cña M¸c, ®Æc biÖt lµ nh÷ng b¶ n giai cÊp v« s¶n, trong mét lo¹t th­ göi nh÷ng nhµ ho¹t ®éng th¶o bé “T­ b¶n”, m« t¶ mét sè phÇn cña b¶n th¶o ®ã, lùa l·nh ®¹o cña ®¶ng, ¡ng-ghen ®· gi¶i thÝch râ vÊn ®Ò c¸c b¹n
nguon tai.lieu . vn
Chính trị học Báo chí - Truyền thông Xã hội học Giáo dục học Tâm lý học Lịch sử - Văn hoá Triết học Ngôn ngữ học Thư viện thông tin Văn học nước ngoài Ngư nghiệp Hành chính - Pháp luật Địa lý - Địa danh Văn học Việt nam Lịch sử Đảng CNXH - KH Tư Tưởng HCM Ngụ ngôn - Cổ tích Ca dao - Tục ngữ Hoá học Sinh học Y khoa - Dược Kinh tế học