1. Trang Chủ
  2. Triết học
  3. [Triết Học] Học Thuyết Chủ Nghĩa Karl Marx - Marx Engels tập 14 phần 11

[Triết Học] Học Thuyết Chủ Nghĩa Karl Marx - Marx Engels tập 14 phần 11

Như một nhà khoa học và người theo chủ nghĩa duy vật, Marx không hiểu các tầng lớp chỉ như chủ quan (nói cách khác, các nhóm người có ý thức phân biệt mình với người khác). Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 1570 ngµi ph«-gt¬. - VIII. «ng ph«-gt¬ ®a-®a vµ nh÷ng nghiªn cøu... 1571 c.m¸c Han-n«-v¬, ¤n-®en-buèc, H«n-stai-n¬ vµ c¸c quèc gia §øc anh em tiÕp gi¸p kh¸c gi÷a ChÝnh phñ Phæ vµ ChÝnh phñ cña hoµng ®Õ Ph¸p ®· cã hiÖp nghÞ; r»ng

Thể loại Tài liệu miễn phí Triết học

Số trang 49

Ngày tạo 8/29/2018 8:26:46 PM +00:00

Loại tệp PDF

Kích thước

Tên tệp

Tải [Triết Học] Học Thuyết Chủ Nghĩa Karl Marx -... (.pdf)

Xem mẫu

  1. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 1570 ngµi ph«-gt¬. - VIII. «ng ph«-gt¬ ®a-®a vµ nh÷ng nghiªn cøu... 1571 c.m¸c Han-n«-v¬, ¤n-®en-buèc, H«n-stai-n¬ vµ c¸c quèc gia §øc anh em tiÕp gi¸p kh¸c gi÷a ChÝnh phñ Phæ vµ ChÝnh phñ cña hoµng ®Õ Ph¸p ®· cã hiÖp nghÞ; r»ng Phæ sÏ trë thµnh miÕng måi mµ" huèng hå "mçi khi cã thêi c¬ thuËn lîi" "Phæ tham kh«ng tuèt kiÕm ®Ó b¶o vÖ c¸c tØnh kh«ng ph¶i §øc cña ¸o" (dÜ nhiªn, kÓ c¶ B«-hªm vµ lam lao vµo" (l.c., tr. 14, 15). M«-ra-vi); "r»ng Phæ sÏ ®ång ý tÊt c¶ nh÷ng biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó b¶o vÖ l·nh thæ cña Nh­ Ph«-gt¬ tiÕt lé, Phæ ®· bÞ m¾c vµo miÕng måi mµ Lu-i HiÖp bang" (trõ c¸c tØnh "kh«ng ph¶i §øc"), "nh­ng trªn tÊt c¶ ph­¬ng diÖn kh¸c sÏ B«-na-p¸c-t¬ ®em ra bÉy lÇn nµy. Mét mÆt, trong sù "nhÊt trÝ" bÝ ng¨n ngõa bÊt cø sù tham gia nµo cña HiÖp bang hoÆc thµnh viªn riªng lÎ cña nã ®øng mËt víi Lu-i B«-na-p¸c-t¬, Phæ "sÏ nhËn ®­îc" vµ ph¶i "nhËn vÒ phÝa ¸o, ®Ó råi trong thêi gian ®µm ph¸n hßa b×nh sau nµy, sÏ ®­îc vïng b×nh nguyªn B¾c §øc nh­ mãn quµ th­ëng cho nh÷ng cè g¾ng ®ã" ("Nghiªn cøu", xuÊt b¶n ®­îc bê biÓn BiÓn B¾c vµ biÓn Ban-tÝch lµm thiÖt h¹i ®Õn nh÷ng lÇn thø nhÊt, tr. 18, 19). ng­êi anh em §øc cña m×nh" (l.c., tr.14). MÆt kh¸c, Phæ sÏ ®­îc Qua viÖc khua chu«ng gâ mâ ngay tr­íc khi cuéc chiÕn tranh "biªn giíi tù nhiªn chØ khi nµo tuyÕn ph©n thñy do c¸c d·y nói R ót vµ PhÝch- víi ¸o thùc sù b¾t ®Çu vÒ ®iÒu bÝ mËt mµ Tuyn-l¬-ri tiÕt lé víi tan t¹o thµnh, sÏ kÐo dµi theo s«ng Mai-n¬ Tr¾ng vµ xu«i theo s «ng Mai-n¬ ®i xa m×nh r»ng Phæ hµnh ®éng trong "sù nhÊt trÝ bÝ mËt" víi "kÎ thï n÷a ®Õn tËn Ma-in-x¬" (l.c., tr.93). bªn ngoµi cña §øc" lµ kÎ sÏ cho nã ®­îc h­ëng "b×nh nguyªn B¾c Biªn giíi tù nhiªn l¹i ë gi÷a n­íc §øc! Mµ l¹i ®­îc h×nh thµnh §øc nh­ mãn quµ th­ëng", - ®­¬ng nhiªn Ph«-gt¬ ®· cã c«ng lao bëi tuyÕn ph©n thñy ch¹y theo s«ng! Mét sù ph¸t hiÖn nh­ vËy trong lín ®èi víi Phæ trong viÖc ®¹t ®­îc nh÷ng môc tiªu gi¶ cña nã. lÜnh vùc ®Þa vËt lý – mét con kªnh lé ra bªn ngoµi còng ph¶i ®­îc ¤ng ta ®· g©y ra sù hoµi nghi cña c¸c chÝnh phñ §øc kh¸c ®èi víi tÝnh vµo lo¹i ph¸t hiÖn ®ã (xem "T¸c phÈm chÝnh") - ®· lµm cho "con ý ®å trung lËp cña Phæ khi chiÕn tranh b¾t ®Çu, còng nh­ ®èi víi ng­êi trßn trÜnh" gièng hÖt víi A. Ph«n Hum-b«n. Tuyªn truyÒn nh­ sù chuÈn bÞ chiÕn tranh cña Phæ vµ tham väng n¾m quyÒn chØ vËy vÒ sù tÝn nhiÖm cña HiÖp bang §øc ®èi víi b¸ quyÒn cña Phæ, huy tèi cao cña nã trong tiÕn tr×nh sau nµy cña chiÕn tranh. Ph«-gt¬ kh«ng tháa m·n ë "sù c¹nh tranh cò cña Phæ vµ ¸o ®Ó giµnh l·nh thæ §øc v.v." mµ cßn ph¸t hiÖn sù c¹nh tranh cña hä "Dï con ®­êng mµ §øc ph¶i lùa chän trong cuéc khñng ho¶ng nµy ra sao" "th­êng x¶y ra nh»m giµnh l·nh thæ ngoµi ch©u ¢u" (l.c., tr.20). Ph«-gt¬ nãi, - "th× cã mét ®iÒu kh«ng thÓ nghi ngê g× n÷a, ®ã lµ: ®­îc coi lµ mét L·nh thæ ngoµi ch©u ¢u ®ã hiÓn nhiªn lµ ë trªn cung tr¨ng. chØnh thÓ, §øc ph¶i kiªn quyÕt ®i theo con ®­êng x¸c ®Þnh, trong khi hiÖn cã mét Trªn thùc tÕ, Ph«-gt¬ chØ gi¶n ®¬n tr×nh bµy, b»ng ng«n ng÷ Quèc héi HiÖp bang xÊu sè v.v." (l.c., tr.96). ViÖc gieo r¾c quan ®iÓm cho r»ng Phæ kÒ vai s¸t c¸nh ®i víi cña m×nh, b¶n ®å "Ch©u ¢u n¨m 1860 do ChÝnh phñ Ph¸p xuÊt "kÎ thï bªn ngoµi" vµ con ®­êng ®ã dÉn tíi viÖc th«n tÝnh vïng b¶n n¨m 1858. Trªn b¶n ®å ®ã Han-n«-v¬, MÕch-clen-bua, b×nh nguyªn B¾c §øc, - râ rµng lµ ph¶i kh«i phôc l¹i sù thèng Brao-sv©y-g¬, H«n-stai-n¬, hÇu quèc HÐt-xen cïng víi c¸c con nhÊt cßn thiÕu cña Quèc héi HiÖp bang. §Æc biÖt ®iÒu lµm cho s«ng Van-®Õch, An-gan-t¬, LÝp-pª v.v. ®Òu bÞ s¸p nhËp vµo Phæ, D¾c-den l­u ý lµ Phæ ®· tõng "lµm nã mÊt mét sè tØnh tèt nhÊt" trong khi "l' Empereur des Français conserve ses (!) limites (l.c., tr.93). "ViÖc mua vÞnh I-a-®¬" bÞ v¹ch trÇn" (l.c., tr. 15). actuelles", hoµng ®Õ cña ng­êi Ph¸p duy tr× ®­êng biªn giíi tr­íc kia cña m×nh (!). "N­íc Phæ ®Õn tËn Mai-n¬" ®ång thêi lµ khÈu hiÖu "Trong khi H«n-stai-n¬ ph¶i lµ c¸i gi¸ ph¶i tr¶ cho sù hîp t¸c cña Phæ" (trong cña ho¹t ®éng ngo¹i giao cña Nga (xem, ch¼ng h¹n, b¶n b¸o c¸o n¨m cuéc chiÕn tranh Thæ NhÜ Kú) "th× ®ét nhiªn vô ®¸nh c¾p tai tiÕng b¶n b¸o c¸o mËt 1837, ®· ®­îc nh¾c tíi). §èi lËp víi B¾c §øc cña Phæ lµ Nam §øc lµm cho cuéc ®µm ph¸n cã b­íc ngoÆt kh¸c h¼n" (l.c., tr.15). "MÕch-clen-bua,
  2. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 1572 1573 c.m¸c ngµi ph«-gt¬. - VIII. «ng ph«-gt¬ ®a-®a vµ nh÷ng nghiªn cøu... cña ¸o, ®­îc ng¨n c¸ch víi B¾c §øc cña Phæ, bëi biªn giíi tù kh«ng – sÏ lËp tøc tiÕn qu©n chèng l¹i Phæ, th× Phæ, nh­ b¶n th©n nhiªn, bëi truyÒn thèng, bëi tÝn ng­ìng t«n gi¸o, ph­¬ng ng÷ vµ «ng Ph«-gt¬ nãi, sÏ vÊp ph¶i sù kh¸ng cù cña "Ba-vi-e… lµ xø bëi nh÷ng sù kh¸c nhau vÒ bé téc; sù chia c¾t §øc thµnh hai phÇn hoµn toµn chÞu ¶nh h­ëng cña ¸o" ("Nghiªn cøu", xuÊt b¶n lÇn sÏ ®­îc hoµn thµnh b»ng sù ®¬n gi¶n hãa nh÷ng m©u thuÉn tån thø nhÊt, tr. 90), cña D¾c-den, mµ tr­íc hÕt nã bÞ uy hiÕp vµ nã t¹i trong néi bé nã vµ, do ®ã, sÏ tuyªn bè cuéc ChiÕn tranh ba kh«ng cã lý do g× buéc b¶n th©n m×nh ph¶i "®ång t×nh víi ¸o" (l.c., m­¬i n¨m kÐo dµi liªn miªn515. tr.93) cña "VuyÕc-tem-bÐc, HÐt-xen-§¸c-m¬-st¸t vµ Han-n«-v¬" (l.c., tr. 94), nãi tãm l¹i, cña "chÝn phÇn m­êi" (l.c., tr.16) "c¸c Tãm l¹i, theo lÇn xuÊt b¶n thø nhÊt cña "Nghiªn cøu", Phæ chÝnh phñ ë §øc". Vµ nh÷ng chÝnh phñ nµy, nh­ Ph«-gt¬ chøng ph¶i ®­îc "phÇn th­ëng" ®ã vÒ nh÷ng "sù cè g¾ng" gi÷ l­ìi kiÕm minh thªm, dÜ nhiªn kh«ng ë vµo t×nh tr¹ng kh«ng ®­îc chi viÖn HiÖp bang §øc trong vá trong thêi gian cã chiÕn tranh. Trong trong cuéc "néi chiÕn" v­¬ng triÒu nh­ thÕ, huèng hå cuéc néi "Nghiªn cøu" cña Ph«-gt¬, còng nh­ trªn b¶n ®å "ch©u ¢u n¨m chiÕn nµy do Phæ ph¸t ®éng vµo lóc §øc bÞ "hai kÎ thï bªn ngoµi 1860" cña Ph¸p hoµn toµn kh«ng ph¶i Lu-i B«-na-p¸c-t¬ mµ lµ lín nhÊt" uy hiÕp. Phæ yªu s¸ch ®ßi më réng l·nh thæ cña m×nh vµ ®­êng biªn giíi tù nhiªn cña m×nh b»ng cuéc chiÕn tranh cña Ph¸p chèng ¸o. "Cung ®×nh" (ë Ba-®en) Ph«-gt¬ nãi "sÏ ®i theo Phæ, nh­ng nh©n d©n - ®iÒu nµy kh«ng thÓ nghi ngê chót nµo - ®­¬ng nhiªn kh«ng t¸n thµnh sù ®ång t×nh Nh­ng chØ trong Lêi b¹t viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø hai t¸c ®ã cña v­¬ng triÒu cÇm quyÒn. Còng nh­ Th­îng Sva-ben, Br©y-xgau do sù ®ång phÈm "Nghiªn cøu" cña m×nh, xuÊt b¶n vµo thêi kú chiÕn tranh t×nh vÒ tÝn ng­ìng, do håi øc cò vÒ Th­îng ¸o mµ nã ®· cã thêi lÖ thuéc vµo, vÉn bÞ ¸o – Ph¸p, Ph«-gt¬ míi chØ râ sø mÖnh ch©n chÝnh cña Phæ. N­íc cét vµo hoµng ®Õ vµ ®Õ quèc, mµ lµ bÞ cét chÆt h¬n ng­êi ta t­ëng rÊt nhiÒu sau sù nµy ph¶i ph¸t ®éng "néi chiÕn" (xem lÇn xuÊt b¶n thø hai, tr. xa c¸ch l©u dµi nh­ vËy" (l.c., tr. 93, 94). "Trõ MÕch-clen-bua" vµ "cã lÏ" tuyÓn ®Õ 152) ®Ó thiÕt lËp chÝnh quyÒn trung ­¬ng thèng nhÊt" (l.c., hÇu quèc HÐt-xen, "ë B¾c §øc ®ang bao trïm kh«ng khÝ kh«ng tÝn nhiÖm thuyÕt tr.153), ®Ó th©u tãm §øc vµo V­¬ng quèc Phæ. Trong khi Nga tiÕn hßa tan, vµ sù nh­îng bé ®èi víi Phæ ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch cùc kú miÔn c­ìng. tõ ph­¬ng §«ng, cßn ¸o bÞ Lu-i B«-na-p¸c-t¬ gi÷ ch©n ë I-ta-li-a, ¸c c¶m b¶n n¨ng, thËm chÝ sù thï ghÐt cña Nam §øc ®èi víi Phæ . t×nh c¶m ®ã còng kh«ng thÓ bÞ tÊt c¶ nh÷ng tiÕng kªu la om sßm cña ph¸i b¶o hoµng ®Ì bÑp Phæ ph¶i ph¸t ®éng cuéc "néi chiÕn" v­¬ng triÒu ë §øc, th× Ph«- hoÆc bãp chÕt ®­îc. Nã sèng trong nh©n d©n, vµ kh«ng mét chÝnh phñ nµo, ngay c¶ gt¬ b¶o ®¶m víi hoµng th©n nhiÕp chÝnh1*, r»ng ChÝnh phñ Ba-®en, l¹i cã thÓ chèng l¹i nã l©u dµi. Nh­ vËy lµ Phæ kh«ng ®­îc sù " Cuéc chiÕn tranh hiÖn ®· bïng ch¸y" ë I-ta-li-a "sÏ chiÕm Ýt ra lµ n¨m ®ång t×nh thùc sù ë ®©u c¶, trong nh©n d©n §øc còng nh­ trong c¸c chÝnh phñ thuéc 1859", "trong khi viÖc thèng nhÊt n­íc §øc, nÕu ng­êi ta tiÕn hµnh nhanh HiÖp bang §øc" (l.c., tr.21). chãng vµ kiªn quyÕt, th× ®ßi hái sè tuÇn lÔ Ýt h¬n so víi sè th¸ng mµ chiÕn dÞch P h«-gt¬ nãi nh­ vËy. ChÝnh v× vËy mµ, còng theo ý kiÕn cña I-ta-li-a ®ßi hái" (l.c., tr. 155). «ng Ph«-gt¬ Êy, cuéc "néi chiÕn" v­¬ng triÒu do Phæ ph¸t ®éng, Cuéc néi chiÕn ë §øc sÏ chØ kÐo dµi mÊy tuÇn! Ch­a nãi ®Õn trong sù "nhÊt trÝ bÝ mËt" víi "hai kÎ thï bªn ngoµi lín nhÊt cña viÖc qu©n ®éi ¸o – bÊt kÓ lµ chiÕn tranh ë I-ta-li-a cã kÐo dµi hay §øc", sÏ chØ kÐo dµi "mÊy tuÇn". Nh­ng ®©y ch­a ph¶i lµ tÊt c¶. _____________________________________________________________ N ­íc Phæ cò kÒ vai s¸t c¸nh ®i víi chÝnh phñ, cßn Ranh vµ V e-xt¬-pha-li kÒ vai 1* - Vin-hem.
  3. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 1574 ngµi ph«-gt¬. - VIII. «ng ph«-gt¬ ®a-®a vµ nh÷ng nghiªn cøu... 1575 c.m¸c s¸t c¸nh ®i víi ¸ o theo Thiªn chóa gi¸o. NÕu phong trµo nh©n d©n ë ®ã kh«ng buéc Thæ NhÜ Kú, mÆt kh¸c, b¶n th©n «ng ta dïng lùc l­îng vò trang ®­îc chÝnh phñ chuyÓn sang phÝa ¸o th× hËu qu¶ trùc tiÕp sÏ lµ sù ®µo s©u thªm c¸c x©y dùng ë biªn giíi Ph¸p n­íc I-ta-li-a ®éc lËp vµ thèng nhÊt, vµ hå ng¨n c¸ch hai bé phËn cña v­¬ng quèc" (l.c., tr. 20). tÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã lµ pour le roi de Prusse1*, tÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã V× vËy, theo Ph«-gt¬, nÕu nh­, ngay c¶ sù trung lËp gi¶n ®¬n chØ lµ ®Ó cho Phæ cã kh¶ n¨ng dïng néi chiÕn khuÊt phôc §øc, cßn cña Phæ ®èi víi ¸o l¹i ®µo s©u hè ng¨n c¸ch gi÷a vïng Ranh, Ve- "c¸c tØnh vïng Ranh vÜnh viÔn kh«ng bÞ sù uy hiÕp" cña Ph¸p (l.c., xt¬-pha-li vµ Phæ cò th× còng theo lêi «ng Ph«-gt¬ Êy, cuéc "néi tr.121). chiÕn" mµ Phæ ph¸t ®éng nh»m lo¹i ¸o khái §øc, ®­¬ng nhiªn sÏ "Nh­ng ng­êi ta nãi r»ng l·nh thæ HiÖp bang bÞ kÎ thï thÕ tËp uy hiÕp, r»ng hoµn toµn t¸ch vïng Ranh vµ Ve-xt¬-pha-li ra khái Phæ. Nh­ng môc ®Ých ®óng thùc cña nã lµ s«ng Ranh. Th× h·y ®Ó ng­êi ta b¶o vÖ vïng Ranh, nh÷ng tÝn ®å cña gi¸o héi La M· ®ã cã liªn quan g× ®Õn §øc?" (l.c., h·y ®Ó ng­êi ta b¶o vÖ l·nh thæ cña HiÖp bang" (l.c., tr.105). tr. 119) hoÆc, nãi ®óng ra, nh­ «ng ta nghÜ, §øc liªn quan g× ®Õn H·y ®Ó ng­êi ta b¶o vÖ l·nh thæ cña HiÖp bang, nh­êng B«- nh÷ng tÝn ®å cña gi¸o héi La M· ®ã? Vïng Ranh, Ve-xt¬-pha-li lµ hªm vµ M«-ra-vi cho Nga, hay ®Ó ng­êi ta b¶o vÖ vïng Ranh, nh÷ng vïng ®Êt theo thuyÕt gi¸o hoµng tèi cao, theo "Thiªn chóa ph¸t ®éng "néi chiÕn" ë §øc, còng lµ nh»m môc ®Ých t¸ch vïng gi¸o La M·" kh«ng ph¶i lµ nh÷ng vïng ®Êt "§øc ®Ých thùc". Do Ranh vµ Ve-xt¬-pha-li ra khái Phæ. ®ã, kh«ng kh¸c g× B«-hªm vµ M«-ra-vi, chóng bÞ lo¹i khái HiÖp "Nh­ng ng­êi ta nãi r»ng Lu-i Na-p«-lª-«ng muèn b»ng c¸ch nµo ®ã tháa bang. Cuéc "néi chiÕn" v­¬ng triÒu mµ P h«-gt¬ khuyªn Phæ nªn m·n kh¸t väng x©m l­îc cña Na-p«-lª-«ng! Chóng ta kh«ng tin ®iÒu ®ã, khi mµ tiÕn hµnh ph¶i ®Èy nhanh qu¸ tr×nh lo¹i trõ ®ã. Qu¶ thùc, trong tr­íc mÆt chóng ta cã tÊm g­¬ng chiÕn dÞch Cr­m!" (l.c.,tr. 129). b¶n ®å "Ch©u ¢u n¨m 1860, do ChÝnh phñ Ph¸p in n¨m 1858 vµ Ngoµi viÖc kh«ng tin tham väng x©m l­îc cña Na-p«-lª-«ng vµ ®­îc dïng lµm kim chØ nam cho Ph«-gt¬ trong "Nghiªn cøu" cña tin ë chiÕn dÞch Cr­m, Ph«-gt¬ in petto2* cßn cã mét luËn cø kh¸c. «ng ta, ChÝnh phñ P h¸p ® · s¸p nhËp Ai CËp vµo ¸o, cßn c¸c tØnh Ng­êi ¸o vµ ng­êi Ph¸p ë I-ta-li-a, gièng nh­ nh÷ng con mÌo ë vïng Ranh víi tÝnh c¸ch ®Êt ®ai cña "d©n téc Thiªn chóa gi¸o" th× Kin-ken-ni, sÏ c¾n xÐ nhau cho ®Õn khi hä chØ cßn l¹i nh÷ng c¸i s¸p nhËp vµo BØ, - ®ã lµ c«ng thøc cã tÝnh chÊt ch©m biÕm ®Ó s¸p ®u«i. nhËp BØ cïng víi c¸c tØnh vïng Ranh vµo Ph¸p. Cßn viÖc Ph«-gt¬ "§ã sÏ lµ mét cuéc chiÕn tranh cùc kú ®Ém m¸u, ngoan c­êng, thËm chÝ cã thÓ ®i xa h¬n c¶ b¶n ®å cña ChÝnh phñ Ph¸p, tÆng lu«n c¶ vïng Ve- kÕt thóc b»ng sù bÊt ph©n th¾ng b¹i" (l.c., tr. 127, 128). "ChØ cã dèc hÕt søc lùc, xt¬-pha-li theo Thiªn chóa gi¸o th× ®­îc lý gi¶i b»ng "quan hÖ Ph¸p cïng víi Pi-ª-m«ng míi cã thÓ th¾ng, nh­ng ph¶i mÊt hµng chôc n¨m nã míi khoa häc" cña nhiÕp chÝnh ®Õ quèc ch¹y trèn ®èi víi Pl«ng-Pl«ng, håi søc sau nh÷ng cè g¾ng kiÖt søc Êy" (l.c., tr. 129). con trai cña cùu quèc v­¬ng vïng Ve-xt¬-pha-li1*. ViÔn c¶nh kÐo dµi ®ã cña cuéc chiÕn tranh I-ta-li-a lµ ®ßn ®¸nh Tãm t¾t l¹i: mét mÆt, Lu-i B«-na-p¸c-t¬ cho phÐp Nga thß tay _____________________________________________________________ xuyªn qua P«-d¬-nan vµo B«-hªm vµ xuyªn qua Hung-ga-ri vµo 1* Ch¬i ch÷: "pour le roi de Prusse" lµ thµnh ng÷, theo nghÜa ®en cã nghÜa lµ "V× quèc v­¬ng Phæ"; th«ng th­êng ®­îc dÞch lµ: "kh«ng c«ng", "chØ _____________________________________________________________ ®Ó ®Ñp lßng". 1* - Giª-r«m B«-na-p¸c-t¬. 2* - trong th©m t©m
  4. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 1576 1577 c.m¸c ngµi ph«-gt¬. - VIII. «ng ph«-gt¬ ®a-®a vµ nh÷ng nghiªn cøu... "chØ tu©n theo mét t­ t­ëng duy nhÊt, tøc lµ duy tr× cho m×nh quyÒn lùc Êy" vµo kÎ thï cña n­íc nµy. Nh­ng ph­¬ng ph¸p mµ Ph«-gt¬ dïng (®èi víi n­íc Ph¸p) (l.c., tr. 29). ®Ó kÐo dµi sù chèng cù cña ¸o ®èi víi lùc l­îng vò trang Ph¸p ë ¤ng ta biÕt r»ng "Cuéc chiÕn tranh I-ta-li-a kh«ng lµm cho I-ta-li-a vµ ®Ó lµm tª liÖt lùc l­îng x©m l­îc cña Ph¸p, qu¶ thùc con ng­êi Êy ®­îc lßng d©n chóng ë Ph¸p", trong khi ®ã viÖc kh¸ ®éc ®¸o. Mét mÆt, ng­êi Ph¸p ®­îc carte blanche1* ë I-ta-li-a; chiÕm c¸c tØnh vïng Ranh sÏ lµm cho con ng­êi Êy vµ v­¬ng triÒu mÆt kh¸c "Nga hoµng tèt bông" ®­îc phÐp dïng nh÷ng cuéc c¬ cña con ng­êi Êy "®­îc lßng d©n". ¤ng ta nãi: ®éng qu©n ë Ga-li-xi-a, Hung-ga-ri, M«-ra-vi vµ B«-hªm, dïng nh÷ng ©m m­u c¸ch m¹ng trong n­íc ¸o vµ nh÷ng cuéc thÞ uy "C¸c tØnh vïng Ranh trªn thùc tÕ lµ ­íc m¬ tha thiÕt cña bän s«-vanh Ph¸p, vµ nÕu nghiªn cøu s©u h¬n cã lÏ sÏ thÊy r»ng, chØ mét thiÓu sè nhá qu©n sù ë biªn giíi ¸o ®Ó quèc d©n kh«ng «m Êp nguyÖn väng Êy" (l.c., tr. 121). "giam ch©n mét bé phËn lín lùc l­îng qu©n sù cña ¸o ë nh÷ng khu vùc cña MÆt kh¸c, "nh÷ng ng­êi nh×n xa thÊy réng ë Ph¸p", do ®ã, dÜ v­¬ng quèc bÞ qu©n ®éi Nga tÊn c«ng hoÆc nh÷ng ©m m­u cña Nga cã thÓ thùc hiÖn nhiªn cã c¶ "con ng­êi cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh, th«ng minh nh­ ®­îc" r¾n" cña Ph«-gt¬, ®Òu biÕt r»ng, (l.c., tr. 11). Vµ sau hÕt, do cuéc "néi chiÕn" v­¬ng triÒu mµ Phæ ®ång "Chõng nµo ë §øc cßn 34 chÝnh phñ kh¸c nhau th× chõng Êy cßn hy väng thùc thêi ph¸t ®éng ë §øc, ¸o sÏ buéc ph¶i rót chñ lùc cña m×nh khái hiÖn ®iÒu ®ã" (tøc viÖc Ph¸p chiÕm biªn giíi tù nhiªn ë s«ng Ranh). "ChØ cÇn xuÊt hiÖn n­íc §øc ®Ých thùc víi nh÷ng lîi Ých nhÊt trÝ vµ tæ chøc v÷ng ch¾c lµ biªn giíi I-ta-li-a ®Ó b¶o vÖ l·nh ®Þa §øc cña m×nh. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, s«ng Ranh ®­îc vÜnh viÔn an toµn" (l.c., tr. 121). Phran-tx¬ - I-«-xÝp vµ Lu-i B«-na-p¸c-t¬ ®­¬ng nhiªn kh«ng ký ChÝnh v× vËy mµ Lu-i B«-na-p¸c-t¬, ®· tõng ®Ò nghÞ ë Vi-la- hßa ­íc Cam-p«-ph«c-mi-«516, mµ… "c¶ hai ®Òu ®æ m¸u ë I-ta-li-a". phr¨ng-ca víi hoµng ®Õ ¸o lµ ®æi L«m-b¸c-®i lÊy sù b¶o ®¶m ®èi ¸o sÏ kh«ng nh­îng bé "Nga hoµng tèt bông" ë ph­¬ng §«ng víi c¸c tØnh vïng Ranh (xem tuyªn bè cña Kinh-lÕch t¹i H¹ nghÞ vµ sÏ kh«ng chÊp nhËn XÐc-bi vµ B«-xni-a nh­ kho¶n båi th­êng viÖn ngµy 12 th¸ng B¶y 1860), sÏ phÉn né b¸c bá ®Ò nghÞ cña ¸o ®· ®­îc ®Ò nghÞ tõ l©u, kh«ng b¶o ®¶m c¸c tØnh vïng Ranh cho lµ trao cho Ph¸p c¸c tØnh vïng Ranh ®Ó ®æi lÊy sù gióp ®ì cña Ph¸p vµ sÏ kh«ng tÊn c«ng Phæ trong sù liªn minh víi Nga vµ Ph¸p chèng l¹i Phæ. Ph¸p. QuyÕt kh«ng lµm nh­ vËy! Nã sÏ ngoan c­êng "®æ m¸u ë Nh÷ng nguyªn t¾c cña Ph«-gt¬, do §an-tiu xuÊt b¶n, kh«ng I-ta-li-a". Nh­ng dï sao th× "con ng­êi cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh" nh÷ng trµn trÒ niÒm phÊn khëi ®èi víi sù thèng nhÊt cña n­íc cña Ph«-gt¬ sÏ b¸c bá, víi th¸i ®é bÊt b×nh ®Çy ®¹o ®øc, kho¶n §øc d­íi sù l·nh ®¹o cña Phæ1), - nh÷ng t¸c phÈm ®ã víi giäng th­ëng nh­ thÕ ë vïng Ranh. Ph«-gt¬ biÕt r»ng _____________________________________________________________ "chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña ®Õ quèc hiÖn thêi chØ tu©n theo mét nguyªn t¾c, 1) "La Prusse est l'espoir de l'Allemagne… l'esprit allemand a son centre nguyªn t¾c tù b¶o tån" (l.c., tr. 31). µ Berlin… l'esprit allemand cherche l'unitÐ de son corps, la vÐritÐ de la ¤ng ta biÕt r»ng Lu-i B«-na-p¸c-t¬ ConfÐdÐration. C'est par cet entraînement que s'ÐlÌve la Prusse… D'oï vient-il que, lorsque l'Italie reclame l'intÐgritÐ, l'unitÐ nationale, ce que _____________________________________________________________ l'Allemagne dÐsire, celle-ci favorise l'Autriche, nÐgation vivante de toute 1* - tù do hµnh ®éng (nghÜa ®en: "giÊy khèng chØ"). nationalitÐ?.. C'est que la Prusse n'est pas encore la tªte; c'est que la tªte
  5. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 1578 ngµi ph«-gt¬. - VIII. «ng ph«-gt¬ ®a-®a vµ nh÷ng nghiªn cøu... 1579 c.m¸c ®iÖu kiÓu c¸ch ®¹o m¹o ®· b¸c bá mäi sù ¸m chØ biÓu hiÖn bÊt cø ViÖc Ph¸p tõ bá Xa-voa vµ Ni-x¬ lµ b»ng chøng cña viÖc nã tõ tham väng nµo ®èi víi c¸c tØnh vïng Ranh: bá s«ng Ranh! Ph«-gt¬ kh«ng dÞch ®iÓm ®ã ra tiÕng §øc. Tr­íc khi x¶y ra chiÕn tranh, nÕu Lu-i B«-na-p¸c-t¬ kh«ng "S«ng Ranh! S«ng Ranh lµ g×? Biªn giíi. Nh­ng c¸c biªn giíi ch¼ng bao l©u nhö ®­îc Phæ vµ thóc ®Èy Phæ ®i tíi ®ång ý, th× ®iÒu cã ý nghÜa n÷a quyÕt ®Þnh ®èi víi «ng ta lµ lµm cho HiÖp bang §øc Ýt ra còng tin r»ng sÏ thµnh nh÷ng sai lÇm vÒ niªn ®¹i" (tr.36, "Sù trung thµnh ®èi víi c¸c hiÖp ­íc v.v.", «ng ta nhö ®­îc Phæ. Trong "Nghiªn cøu", xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, Pa-ri, 1859)1). Ph«-gt¬ ra søc truyÒn b¸ niÒm tin Êy. Trong thêi kú chiÕn tranh, Ai sÏ bµn vÒ biªn giíi s«ng Ranh vµ nãi chung vÒ biªn giíi ®iÒu quan träng h¬n n÷a ®èi víi Lu-i B«-na-p¸c-t¬ lµ xói giôc trong c¸i v­¬ng quèc ngµn n¨m mµ Ba-®anh-ghª ph¶i x©y dùng Phæ cã nh÷ng biÖn ph¸p chøng minh thùc sù hoÆc gi¶ dèi víi ¸o theo nguyªn t¾c d©n téc? r»ng cã mét sù tháa thuËn nh­ thÕ. Do ®ã, trong "Nghiªn cøu" xuÊt b¶n lÇn thø hai vµ xuÊt hiÖn trong thêi gian chiÕn tranh, "Ch¼ng lÏ Ph¸p ®Æt ®iÒu kiÖn lµ nã ph¶i ®­îc ®Òn bï vÒ nh÷ng hy sinh mµ nã s½n sµng chÞu ®ùng v× môc ®Ých chÝnh nghÜa, x¸c lËp ¶nh h­ëng ®óng ®¾n vµ v× lîi trong Lêi b¹t riªng P h«-gt¬ ® · kªu gäi Phæ chinh phôc §øc vµ Ých cña thÕ c©n b»ng ë ch©u ¢u? Ch¼ng lÏ nã ®ßi hái vïng t¶ ng¹n s«ng Ranh? g©y ra cuéc "néi chiÕn" v­¬ng triÒu; ®ång thêi trong néi dung Ch¼ng lµ nã cã, dï lµ tÝ chót, tham väng ®èi víi Xa-voa vµ c«ng quèc Ni-x¬?" nguyªn b¶n cña cuèn s¸ch, «ng ta chøng minh r»ng chiÕn tranh ("Thùc chÊt cña vÊn ®Ò v.v. "Pa-ri, 1859, tr. 13)2). sÏ "®Ém m¸u, ngoan c­êng, thËm chÝ cã thÓ kÕt thóc b»ng sù bÊt ph©n th¾ng b¹i" vµ sÏ tr¶ gi¸ chÝ Ýt b»ng vïng Ranh vµ Ve-xt¬- est l'Autriche qui, pesant avec ces forces hÐtÐrogÌnes sur l'Allemagne pha-li; cßn trong Lêi b¹t cïng cho cuèn s¸ch ®ã «ng ta l¹i trÞnh politique, l'entraî ne µ des contradictions avec l'Allemagne vÐritable" (p.34, träng tuyªn bè r»ng chiÕn tranh chØ kÐo dµi "mÊy tuÇn". Nh­ng "La Foi des TraitÐs etc.") – [Phæ niÒm hy väng cña §øc… Trung t©m cña tinh thÇn §øc lµ ë BÐc-lin… tinh thÇn §øc t×m kiÕm sù thèng nhÊt cña c¬ trªn thùc tÕ, tiÕng nãi cña Ph«-gt¬ kh«ng ph¶i lµ tiÕng nãi thÓ nã, t×m kiÕm thÓ cña nµng tiªn c¸. Do ®ã, Lu-i B«-na-p¸c-t¬ ®­îc bottle-holder1* chÕ HiÖp bang ch©n chÝnh. ChÝnh nhê sù cæ vò cña ý h­íng ®ã mµ Phæ ®· ®øng Pan-míc-xt¬n ñng hé trong trß bÞp bîm cña m×nh, buéc ph¶i ®­a lªn… ra t¹i Vi-la-phr¨ng-ca cho Phran-tx¬ - I-«-xÝp nh÷ng ®Ò nghÞ T¹i sao khi I-ta-li-a ®­a ra yªu s¸ch toµn vÑn vµ thèng nhÊt d©n téc - ®iÒu mµ §øc khao kh¸t ®¹t tíi -, §øc l¹i ®øng vÒ phÝa ¸ o, hiÖn th©n cña Phæ do chÝnh «ng ta bÞa ra; nh÷ng tham väng khiªm tèn cña cña sù phñ nhËn mäi tÝnh d©n téc?... §ã lµ v× Phæ cßn ch­a ®­îc ®øng Phæ muèn l·nh ®¹o §øc vÒ mÆt qu©n sù lµ c¸i cí ®Ó ¸o ký hßa ®Çu, ®ã lµ v× ®øng ®Çu lµ ¸ o, n­íc ®ang dïng mäi lùc l­îng cña m×nh ®Ì ­íc1), mét hßa ­íc mµ Lu-i-B«-na-p¸c-t¬ ph¶i biÖn b¹ch tr­íc lªn n­íc §øc chÝnh trÞ vµ kÐo nã vµo t×nh tr¹ng m©u thuÉn víi n­íc §øc ®Ých thùc" (tr. 34, " Sù trung thµnh ®èi víi c¸c hiÖp ­íc v.v. ")]. 1) "Le Rhin!... Qu'est ce que le Rhin? Une frontiÌre. LesfrontierÌs seront 13," ("La vraie Question, etc"). bient«t des anachronismes" (l.c., tr.36). 1) MÊy ngµy sau khi ký Hßa ­íc Vi-la-phr¨ng-ca, trªn tê "Prager 2) La France stipule-t-elle des dÐdommagements pour les sacrifices Zeitung" cã ®¨ng lêi tuyªn bè chÝnh thøc sau ®©y: "Sù ph¶n kh¸ng ®ã" (sù qu'elle est prªte µ faîre dans un but d'equitÐ, de juste influence, et dans ph¶n kh¸ng cña Phæ muèn n¾m quyÒn chØ huy tèi cao qu©n ®éi HiÖp bang l'intÐrªt de l'Ðquilibre europÐen? Demande-t-elle la rive gauche du Rhin? d­íi sù gi¸m s¸t cña HiÖp bang) "chøng minh râ rµng r»ng P hæ ra søc muèn ElÌve-t-eele mªme des prÐtentions sur la Savoie et sur le comtÐ de Nice?" (p.
  6. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 1580 1581 c.m¸c ngµi ph«-gt¬. - VIII. «ng ph«-gt¬ ®a-®a vµ nh÷ng nghiªn cøu... ®Òn bï viÖc nh­êng "b×nh nguyªn miÒn B¾c" cho Phæ2). n­íc Ph¸p r»ng chiÕn tranh I-ta-li-a ®e däa trë thµnh cuéc chiÕn tranh réng kh¾p vµ cã thÓ Sau hÕt, £ £-chiªn, P Ðc-xi-nhi chÝnh thøc tuyªn bè r»ng ngay c¶ "nh»m môc ®Ých duy tr× thÕ c©n b»ng ë ch©u ¢u", bÊt cø sù tËp "®­a tíi sù thèng nhÊt n­íc §øc, nhê ®ã, sÏ hoµn thµnh ®­îc sù nghiÖp mµ trung thªm n÷a nµo cña §øc ®Òu kh«ng tr¸nh khái dÉn ®Õn sù ng¨n c¶n thùc hiÖn nã lµ môc ®Ých th­êng xuyªn cña chÝnh s¸ch cña Ph¸p tõ thêi tiÕn qu©n cña Ph¸p vÒ vïng Ranh1). Ch­a bao giê - tr­íc còng Phr¨ng-xoa I"1). Sau khi Ph¸p nhê cuéc chiÕn tranh I-ta-li-a chiÕm ®­îc Xa-voa nh­ sau cuéc chiÕn tranh I-ta-li-a – anh hÒ nãi tiÕng bông ë vµ Ni-x¬ vµ cïng víi chóng lµ mét trËn ®Þa mµ khi x¶y ra chiÕn _____________________________________________________________ tranh ë vïng Ranh sÏ cã ý nghÜa quan träng h¬n c¶ mét ®¹o qu©n, 2) Chuyªn san cña Pl«ng-Pl«ng "Opinion nationale" ®· nãi trong bµi b¸o th× "sù thèng nhÊt cña n­íc §øc d­íi sù l·nh ®¹o cña Phæ" vµ "viÖc ®¨ng ngµy 5 th¸ng B¶y 1860: "Thêi kú dùa vµo søc m¹nh ®Ó ®­a ra nh÷ng nh­îng phÇn t¶ ng¹n s«ng Ranh cho Ph¸p" ®· thµnh nh÷ng ®¹i yªu s¸ch ®· qua råi. §èi víi viÖc ®ã, hoµng ®Õ qu¸ ­ tÕ nhÞ, qu¸ ­ nhËy c¶m víi d­ luËn… Nh­ng ph¶i ch¨ng Phæ ®· thÒ kh«ng bao giê nghÜ tíi sù thèng l­îng ®¶o nghÞch trong thuyÕt x¸c suÊt cña vÞ anh hïng ngµy 2 nhÊt cña §øc. L iÖu nã cã thÓ cam ®oan r»ng sÏ kh«ng bao giê tham lam th¸ng Ch¹p. B¶n ®å "Ch©u ¢u n¨m 1860", xuÊt b¶n n¨m 1858, nhßm ngã Han-n«-v¬, D¾c-den, Brao-svai-g¬, HÐt-xen, ¤n-®en-buèc vµ ®­îc gi¶i thÝch b»ng b¶n ®å "L'Europe pacifiÐe" ("ch©u ¢u ®· ®­îc MÕch-clen-bua kh«ng? H«m nay c¸c vÞ vua chóa «m Êp nhau, vµ dÜ nhiªn lµ víi lßng ch©n thµnh. Nh­ng ai biÕt ®­îc mÊy n¨m sau nh©n d©n sÏ ®ßi hái ë b×nh ®Þnh"?), xuÊt b¶n n¨m 1860, trong ®ã ¸o kh«ng nhËn ®­îc Ai hä g×? Vµ nÕu nh­ do ¸p lùc cña d­ luËn mµ §øc thèng nhÊt l¹i th× liÖu cã CËp, cßn c¸c tØnh s«ng Ranh vµ BØ ®· ®­îc s¸p nhËp vµo Ph¸p ®Ó c«ng b»ng hay kh«ng, cã hîp lý kh«ng nÕu kh«ng cho phÐp P h¸p më réng ®Êt ®ai cña m×nh lµm thiÖt h¹i ®Õn c¸c n­íc l¸ng giÒng?... NÕu ng­êi §øc c¶m thÊy cÇn thay ®æi c¬ cÊu chÝnh trÞ cò cña m×nh vµ thay thÕ HiÖp bang bÊt lùc b»ng mét chÝnh phñ tËp trung m¹nh th× chóng ta kh«ng thÓ kh«ng thõa giµnh quyÒn b¸ chñ ë §øc vµ, do ®ã, muèn lo¹i trõ ¸o ra khái §øc. V × L«m- nhËn Ph¸p cã quyÒn ®ßi ë §øc sù ®Òn bï vµ nh÷ng sù b¶o ®¶m. b¸c-®i béi tÝn cã gi¸ trÞ thÊp v« cïng so víi viÖc duy tr× ®Þa vÞ cña chóng ta ë 1) PÕch-xnÝp hoµng ®Õ ®· v­ît tréi b¶n th©n m×nh trong cuèn s¸ch "ChÝnh s¸ch cña Anh", do §an-tiu xuÊt b¶n, Pa-ri, 1860517. Theo t­ t­ëng §øc, nªn chóng ta tõ bá nã ®Ó ký kÕt hßa ­íc, hßa ­íc nµy, do th¸i ®é cña cña t¸c gi¶, ®Æc biÖt cÇn c­íp mÊy triÖu ng­êi §øc vµ ng­êi BØ ®Ó c¶i thiÖn Phæ, lµ nhu cÇu cÊp b¸ch ®èi víi chóng ta". bé mÆt ®¹o ®øc cña Ph¸p mµ nh÷ng thµnh phÇn miÒn Nam cña nã cÇn cã sù pha trén h¬n n÷a víi tÝnh v÷ng vµng cña ng­êi miÒn B¾c. Sau khi bµn luËn 1* - kÎ gióp viÖc trong trËn ®Êu quyÒn Anh; trî thñ, kÎ ñng hé r»ng Ph¸p, v× nh÷ng lý do chÝnh trÞ vµ qu©n sù cÇn ®Õn nh÷ng biªn giíi mµ 1) Tê "Galignani's Messenger" ë Pa-ri lµ tê b¸o chØ ®¨ng x· luËn trong b¶n th©n t¹o hãa ban cho nã, t ¸c gi¶ ®· nãi: "Sù th«n tÝnh ®ã" (th«n tÝnh c¸c nh÷ng tr­êng hîp ®Æc biÖt vµ khi ®­îc sù ñy nhiÖm chÝnh thøc ®Æc biÖt, ®· viÕt trong sè ra ngµy 22 th¸ng B¶y 1859: "To give another province to the tØnh vïng Ranh vµ BØ) "lµ cÇn thiÕt cßn v× mét lý do kh¸c. N­íc Ph¸p yªu King of piedmond, it coult not only have been necessary to support a war thÝch vµ ®ßi hái mét sù tù do hîp lý (une sage libertÐ), cßn thµnh phÇn miÒn against two - thirds of Europe, but German unity would have been realised, Nam chiÕm vÞ trÝ quan träng trong c¸c thiÕt chÕ x· héi cña nã. Thµnh phÇn and work thus accomplished, which ever since the time of Francis I. it has nµy cã nh÷ng phÈm chÊt tuyÖt diÖu… Nh­ng nã thiÕu tÝnh kiªn tr× vµ tÝnh been the object of French policy to prevent" ["§Ó trao cho vua Pi-ª-m«ng mét kiªn quyÕt. Nã cÇn ®Õn sù kiªn ®Þnh nhÉn n¹i, quyÕt t©m b×nh tÜnh vµ kh«ng tØnh n÷a, kh«ng nh÷ng cÇn ph¶i chÞu ®ùng mét cuéc chiÕn tranh chèng l¹i lay chuyÓn cña nh÷ng ng­êi anh em miÒn B¾c cña chóng ta. Do ®ã, nh÷ng 2/3 ch©u ¢u, mµ ®iÒu ®ã còng sÏ dÉn ®Õn sù thèng nhÊt n­íc §øc, vµ nhê ®ã biªn giíi mµ th­îng ®Õ ®· ban cho chóng ta lµ cÇn thiÕt cho nÒn tù do cña sÏ hoµn thµnh ®­îc sù nghiÖp mµ viÖc ng¨n c¶n thùc hiÖn nã lµ môc ®Ých th­êng xuyªn cña chÝnh s¸ch cña Ph¸p tõ thêi Phr¨ng-xoa I"]. chóng ta, còng nh­ cÇn thiÕt cho nÒn ®éc lËp cña chóng ta".
  7. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 1582 ngµi ph«-gt¬. - VIII. «ng ph«-gt¬ ®a-®a vµ nh÷ng nghiªn cøu... 1583 c.m¸c Tuyn-l¬-ri nãi mét c¸ch v« liªm sØ h¬n lµ b»ng cöa miÖng cña vÞ ¤-bÐc-st¬-r¸t", ph¶i "thùc sù phôc vô" Thôy SÜ. NÕu nh­ vµo nhiÕp chÝnh ®Õ quèc ch¹y trèn. th¸ng Ba 1859 Ph«-gt¬ buéc téi chÝnh ®¶ng chèng B«-na-p¸c-t¬ ë Thôy SÜ lµ vong ¬n béi nghÜa, th× mét ®Çy tí kh¸c cña hoµng ®Õ, «ng Ph«n Tu-v¬-nen vµo th¸ng S¸u 1860 ®· lªn ¸n toµn bé Thôy Ph«-gt¬, "Ng­êi Thôy SÜ míi, c«ng d©n bang BÐc-n¬ vµ lµ ñy SÜ lµ vong ¬n béi nghÜa. Trong "Times" sè ra ngµy 30 th¸ng S¸u viªn ®¹i biÓu cho Gi¬-ne-v¬ trong ViÖn liªn bang"518 (l.c., Lêi tùa), 1860, chóng ta ®äc thÊy: ®· më ®Çu phÇn Thôy SÜ trong "Nghiªn cøu" cña m×nh b»ng lêi MÊy ngµy tr­íc ®©y t¹i Bé ngo¹i giao ë Pa-ri ®· cã cuéc gÆp mÆt gi÷a tiÕn sÜ KÐc- më ®Çu (l.c., tr. 37-39) trong ®ã «ng ta ®Ò nghÞ Thôy SÜ bµy tá sù n« vµ «ng Ph«n Tu-v¬-nen, hu©n t­íc Cau-li còng cã mÆt. Tu-v¬-nen tuyªn bè víi vÞ ®¹i h©n hoan cña m×nh ®èi víi viÖc Lu-i B«-na-p¸c-t¬ thay thÕ Lu-i – diÖn ®¸ng kÝnh cña Thôy SÜ r»ng sù do dù vµ sù ph¶n kh¸ng cña chÝnh phñ liªn bang Phi-lÝp. Tuy nhiªn, Lu-i B«-na-p¸c-t¬ yªu cÇu Héi ®ång liªn bang mang tÝnh chÊt l¨ng nhôc, v× xem ra nguyªn nh©n cña chóng lµ sù kh«ng tÝn nhiÖm ®èi thi hµnh "nh÷ng biÖn ph¸p chèng b¸o chÝ", nh­ng "vÒ mÆt nµy, víi chÝnh phñ cña §øc hoµng ®Õ. Hµnh vi ®ã lµ sù béi ¬n th« bØ, nÕu xÐt ®Õn nh÷ng sù tÊt c¶ c¸c ®¹i biÓu cña dßng hä Na-p«-lª-«ng xem ra ®Òu cã líp gióp ®ì (services) mµ hoµng ®Õ Na-p«-lª-«ng dµnh cho (rendered) liªn bang trong nhiÒu tr­êng hîp, ®Æc biÖt lµ trong cuéc xung ®ét N¬-sa-ten. Dï sao ®i n÷a, mét khi Thôy SÜ da nh¹y c¶m (l.c., tr. 36). BÖnh ngoµi da chØ lµ bÖnh ngoµi da, ®· tá ra mï qu¸ng ®Õn nçi kh«ng tÝn nhiÖm ©n nh©n cña m×nh, th× b¶n th©n nã sÏ ph¶i nh­ng nã b¸m lÊy dßng hä Êy ®Õn nçi kh«ng nh÷ng chØ di truyÒn g¸nh lÊy hËu qu¶". theo huyÕt thèng dßng hä mµ cßn – Lu-i B«-na-p¸c-t¬ lµ teste1* – CÇn biÕt r»ng ngay tõ th¸ng Ba 1859, Ph«-gt¬ ®· ®Þnh c¾t c¸i di truyÒn theo mét tªn tuæi cña dßng hä. §­¬ng nhiªn, gai ë m¾t cña chÝnh ®¶ng chèng B«-na-p¸c-t¬ mï qu¸ng ë Thôy viÖc truy n· nh÷ng ng­êi v« téi ë Gi¬-ne-v¬ mµ Héi ®ång liªn bang tiÕn hµnh SÜ. Mét mÆt, «ng ta chØ râ "nh÷ng sù gióp ®ì thùc tÕ cña hoµng theo lÖnh cña hoµng ®Õ chèng l¹i nh÷ng ng­êi ®¸ng th­¬ng mµ toµn bé téi lçi lµ ë ®Õ". MÆt kh¸c, "nh÷ng ®iÒu khã chÞu mµ hoµng ®Õ g©y ra l¹i hoµn chç hä lµ ng­êi I-ta-li-a, viÖc lËp c¸c l·nh sø qu¸n, viÖc ¸p chÕ b¸o chÝ, mäi thø biÖn toµn lu mê" tr­íc nh÷ng ®iÒu khã chÞu mµ vua Lu-i-Phi-lÝp g©y ph¸p c¶nh s¸t v« nghÜa, vµ sau hÕt lµ nh÷ng cuéc ®µm ph¸n vÒ viÖc nh­êng thung ra (l.c., tr. 39). VÝ dô: n¨m 1858 Héi ®ång liªn bang "theo lÖnh cña lòng §¸p-p¬ ®Òu ®· gãp phÇn, trªn møc ®é rÊt lín, vµo viÖc lµm cho ë Thôy SÜ hoµng ®Õ ®· trôc xuÊt nh÷ng con ng­êi ®¸ng th­¬ng mµ toµn bé ng­êi ta quªn mÊt nh÷ng sù phôc vô mµ hoµng ®Õ thùc tÕ ®· tiÕn hµnh trong cuéc téi lçi cña hä lµ ë chç hä lµ ng­êi I-ta-li-a" (tr. 37); n¨m 1838, bÊt xung ®ét N¬-sa-ten, mµ l¹i lµ nh÷ng sù phôc vô ®èi víi c¸i chÝnh ®¶ng hiÖn nay chÊp sù ®e däa cña Lu-i-Phi-lÝp, Héi ®ång liªn bang ®· tõ chèi chèng l¹i hoµng ®Õ mét c¸ch m·nh liÖt nhÊt" (l.c., tr. 37, 38). trôc xuÊt Lu-i B«-na-p¸c-t¬ mµ toµn bé téi lçi cña «ng ta chØ lµ Hoµng ®Õ réng l­îng, chÝnh ®¶ng vong ¬n! Sù can thiÖp cña chuÈn bÞ ©m m­u chèng vua Lu-i-Phi-lÝp t¹i Thôy SÜ. N¨m 1846 hoµng ®Õ vµo cuéc xung ®ét N¬-sa-ten519 kh«ng m¶y may lµ tiÒn Thôy SÜ bÊt chÊp sù "®e däa dïng vò lùc" cña Lu-i-Phi-lÝp, ®· lÖ ®Ó ph¸ ho¹i c¸c hiÖp ­íc n¨m 1815, - ®Ó lµm nhôc Phæ vµ thiÕt quyÕt ®Þnh g©y chiÕn víi D«n-®Ðc-bun: ®èi víi vÞ vua yªu chuéng lËp sù b¶o hé ®èi víi Thôy SÜ. Lu-i B«-na-p¸c-t¬, víi t­ c¸ch hßa b×nh th× ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ nh÷ng sù ®e däa cña «ng ta "ng­êi Thôy SÜ míi, c«ng d©n bang Tuèc-gau vµ ®¹i óy ph¸o binh kh«ng ®¸ng sî; n¨m 1858, khi Lu-i B«-na-p¸c-t¬ x©m ph¹m _____________________________________________________________ thung lòng §¸p-p¬, Thôy SÜ chØ lµm ®iÖu lµm bé chót ®Ønh th«i520. 1* – b»ng chøng vÒ ®iÒu ®ã
  8. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 1584 1585 c.m¸c ngµi ph«-gt¬. - VIII. «ng ph«-gt¬ ®a-®a vµ nh÷ng nghiªn cøu... Xim-pl«ng, còng nh­ ®Ìo BÐc-na Lín. §ång thêi «ng ta ph¸t hiÖn "Lu-i-Phi-lÝp" chÝnh Ph«-gt¬ nãi "®ang sèng lay l¾t ë ch©u ¢u: tÊt c¶ mäi ra con ®­êng bé kh«ng tån t¹i "ch¹y qua M«ng-xª-ni, ch¹y qua ng­êi, thËm chÝ c¸c quèc v­¬ng chÝnh thèng nhá, ®Òu coi th­êng «ng ta, v× «ng ta kh«ng d¸m thi hµnh chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i m¹nh mÏ" (l.c., tr. 31). Nh­ng "chÝnh Phª-nª-xt¬-ren-l¬ theo thung lòng Xtu-r¬" (l.c., tr. 80). Nãi ®óng s¸ch cña hoµng ®Õ ®èi víi Thôy SÜ, kh«ng nghi ngê g× n÷a, lµ chÝnh s¸ch cña mét ra, nã lµ thung lòng s«ng §«-ra. Do ®ã, Thôy SÜ kh«ng bÞ sù ®e n­íc l¸ng giÒng m¹nh biÕt râ r»ng rót côc, nã cã thÓ ®¹t ®­îc tÊt c¶ nh÷ng g× mµ nã däa tõ phÝa Ph¸p . muèn" (l.c., tr. 37). "Kh«ng thÓ yªn trÝ tr«ng mong nh­ vËy sù t«n träng nÒn trung lËp cña Thôy ThÕ lµ - Ph«-gt¬ kÕt luËn r»ng l«-gÝch cña Gr¨ng-guy-l« - "xÐt SÜ tõ phÝa ¸o, vµ nh÷ng sù kiÖn ®ñ lo¹i thËm chÝ cßn chøng minh r»ng ¸o ®Þnh ph¸ theo quan ®iÓm thuÇn tóy Thôy SÜ, chØ cã thÓ c¶m nhËn niÒm vui ho¹i nÒn trung lËp ®ã, nÕu cã thêi c¬ thuËn tiÖn" (l.c., tr. 85). "§iÒu ®¸ng chó ý vÒ s­íng lín lao" (tr. 39) vÒ sù chuyÓn biÕn ®· ®em l¹i cho Thôy SÜ, mÆt ®ã lµ sù tËp trung mét qu©n ®oµn ë Brª-ghen-x¬ vµ Phen-®¬-kiÕc-s¬" (l.c., tr. thay v× "Lu-i-Phi-lÝp mµ näi ng­êi ®Òu coi th­êng", "mét n­íc 86). l¸ng giÒng hïng m¹nh biÕt râ r»ng ®èi víi Thôy SÜ nã cã thÓ tù ë ® ©y sîi chØ ®á xuyªn suèt "Nghiªn cøu", ®· lé ra vµ dÉn cho phÐp m×nh lµm tÊt c¶ nh÷ng g× nã muèn". th¼ng tõ Gi¬-ne-v¬ ®Õn Pa-ri. TiÕp theo lêi gi¸o ®Çu chuÈn bÞ cho t©m tr¹ng cÇn cã Êy, lµ S¸ch xanh vÒ sù kiÖn I-ta-li-a, th¸ng Giªng – th¸ng N¨m b¶n dÞch ra tiÕng §øc c«ng hµm cña Héi ®ång liªn bang ngµy 14 1859, do néi c¸c §íc-bi c«ng bè, còng cßn cho biÕt r»ng nh÷ng tin th¸ng Ba 1859, vµ ®iÒu l¹ lïng lµ Ph«-gt¬ t¸n d­¬ng c«ng hµm ®ån vÒ "sù tËp trung cña mét qu©n ®oµn ¸o ë Brª-ghen-x¬ vµ ®ã, tuy r»ng Héi ®ång liªn bang ®· dÉn ra trong c«ng hµm ®ã Phen-®¬-kiÕc-s¬" lµ do tay sai cña B«-na-p¸c-t¬ ë Thôy SÜ cè t×nh HiÖp ­íc n¨m 1815521 vµ tuy r»ng cung «ng Ph«-gt¬ Êy cho r»ng truyÒn b¸, nh÷ng tin ®ån Êy thiÕu mäi c¬ së thùc tÕ (v¨n kiÖn sè viÖc viÖn dÉn ®ã lµ "®¹o ®øc gi¶", "C¸c ngµi h·y cót ®i víi c¸i ®¹o 174 cña S¸ch xanh ®· dÉn th­ cña ®¹i óy Ha-rÝt tõ BÐc-n¬ göi ®øc gi¶ cña m×nh!" (l.c., tr. 112)1). cho hu©n t­íc Man-m¬-xbª-ri, ®Ò ngµy 24 th¸ng Ba 1859). Trong P h«-gt¬ tiÕp ®ã nghiªn cøu xem "sù x©m ph¹m ®Çu tiªn ®èi víi tr­êng hîp nµy Hum-b«n-Ph«-gt¬ còng ph¸t hiÖn ra r»ng mét nÒn trung lËp cña Thôy SÜ sÏ ®Õn tõ phÝa nµo?" (l.c., tr. 84), vµ khi ta cã mÆt ë Brª-ghen-x¬ vµ Phen-®¬-kiÕc-s¬, th× ta ®· «ng ta ®­a ra nh÷ng b»ng chøng kh«ng cÇn thiÕt r»ng qu©n ®éi "ë gi¸p liÒn thung lòng s«ng Ranh, ch¹y vµo thung lòng nµy cã ba con ®­êng Ph¸p lÇn nµy kh«ng cÇn chinh phôc Pi-ª-m«ng, sÏ kh«ng ®i qua lín qua nói An-p¬ víi nh÷ng con ®­êng xe ngùa ch¹y ®­îc lµ Vi-a-ma-la, Sp¬-luy- _____________________________________________________________ ghen vµ BÐc-n¸c-®in; con ®­êng BÐc-n¸c-®in dÉn ®Õn TÐt-xin, cßn hai con ®­êng 1) Trªn thùc tÕ, kh«ng ph¶i "c¸c hiÖp ­íc", mµ lµ lîi Ých kiÒm chÕ lÉn kia dÉn ®Õn hå C«-m«" (l.c., tr. 86). T hùc ra Vi-a-man tr­íc hÕt ch¹y qua Sp¬-luy-ken, thø hai nhau cña c¸c c­êng quèc tiÕp gi¸p víi Thôy SÜ, ®· duy tr× nÒn trung lËp cña n­íc nµy, "Ng­êi Thôy SÜ hiÓu râ" - ®¹i óy Ha-rÝt, ®¹i biÖn cña Anh ë BÐc- ch¹y qua BÐc-n¸c-®in, vµ thø ba kh«ng ch¹y qua ®©u n÷a. n¬, viÕt cho hu©n t­íc Gi«n Rít-xen sau cuéc héi ®µm víi tæng thèng Liªn Sau tÊt c¶ nh÷ng lêi ba hoa ®ã theo tinh thÇn P«-l«-ni-ót, bang Phr©y £-r«-dª, - "r»ng… nh÷ng sù kiÖn gÇn ®©y ®· thay ®æi mét c¸ch nh÷ng lêi ba hoa ph¶i chuyÓn sù hoµi nghi cña Thôy SÜ tõ biªn quan träng søc nÆng so s¸nh cña c¸c c­êng quèc tiÕp gi¸p víi Thôy SÜ, v× sau giíi phÝa T©y sang biªn giíi phÝa §«ng, "con ng­êi trßn trÜnh" rót cuéc xung ®ét N¬-sa-ten, Phæ gi÷ th¸i ®é bµng quan. ¸o bÞ tª liÖt, cßn Ph¸p côc ®· ®Õn gÇn ®­îc nhiÖm vô ®óng thùc cña m×nh. th× m¹nh h¬n rÊt nhiÒu so víi tr­íc kia".
  9. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 1586 ngµi ph«-gt¬. - VIII. «ng ph«-gt¬ ®a-®a vµ nh÷ng nghiªn cøu... 1587 c.m¸c mµ cßn b»ng lêi tuyªn bè cña hu©n t­íc Man-m¬-xbª-ri – bÊy "Thôy SÜ" - Ph«-gt¬ nãi - "hoµn toµn cã quyÒn kiªn quyÕt tõ chèi nghÜa vô cho giê lµ bé tr­ëng ngo¹i giao Anh – t¹i phiªn häp cña Th­îng phÐp sö dông tuyÕn ®­êng s¾t Êy" (tõ Quy-l«-d¬ ®Õn Ðc-x¬ vµ S¨m-be-ri) "cho c¸c nghÞ viÖn ngµy 23 th¸ng T­ 1860. chuyÕn xe qu©n sù, trõ phi sö dông khu vùc trung lËp chØ khi nµo cÇn thiÕt ®Ó b¶o vÖ l·nh thæ cña m×nh (l.c., tr. 89). "Khi qu©n ®éi Ph¸p" Man-m¬-xbª-ri nãi "söa so¹n" (h¬n mét th¸ng sau Vµ «ng ta lµm cho Héi ®ång liªn bang tin r»ng "toµn thÓ Thôy khi cã bøc c«ng hµm cña Héi ®ång liªn bang ngµy 14 th¸ng Ba) "®i qua Xa-von ®Ó SÜ, mu«n ng­êi nh­ mét, sÏ ñng hé chÝnh s¸ch Êy, ®· ®­îc nªu lªn tiÕn vµo X¸c-®i-ni, th× ChÝnh phñ Thôy SÜ trung thµnh víi nÒn trung lËp, nÒn t¶ng trong c«ng hµm cña Héi ®ång c«ng bè ngµy 14 th¸ng Ba". cña nÒn ®éc lËp cña Thôy SÜ, tr­íc hÕt ®· ph¶n ®èi r»ng nh÷ng ®éi qu©n Êy kh«ng cã quyÒn ®i qua khu trung lËp"1). Ph«-gt¬ c«ng bè "Nghiªn cøu" cña m×nh vµo cuèi th¸ng Ba. L u-i B«-na-p¸c-t¬ vµ chÝnh ®¶ng Thôy SÜ cã quan hÖ g¾n bã Nh­ng m·i ngµy 24 th¸ng T­ Lu-i B«-na-p¸c-t¬ míi lîi dông tuyÕn ®­êng s¾t nãi trªn cho c¸c tuyÕn xe qu©n sù, cßn viÖc tuyªn víi «ng ta ®· dïng luËn cø g× ®Ó lµm tiªu tan sù hoµi nghi cña chiÕn th× «ng ta tiÕn hµnh muén h¬n. Do ®ã, thÊy r»ng Ph«-gt¬ Héi ®ång liªn bang? Ph«-gt¬ ngay tõ cuèi th¸ng Ba 1859 ®· biÕt cÆn kÏ kÕ ho¹ch t¸c chiÕn cña B«-na-p¸c-t¬, hiÓu chÝnh x¸c biÕt r»ng c¸c ®oµn tµu qu©n sù cña Ph¸p sÏ ph¸ ho¹i sù trung "sù x©m ph¹m ®Çu tiªn ®èi víi nÒn trung lËp cña Thôy SÜ x¶y ®Õn lËp cña vïng trung lËp vµo cuèi th¸ng T­ 1859, lÏ ®­¬ng nhiªn tõ phÝa nµo". ¤ng ta ®­îc chØ thÞ râ rµng lµ thuyÕt phôc Thôy SÜ «ng ta ngay tõ cuèi th¸ng Ba ®· dù ®o¸n tr­íc c©u nãi mµ Lu-i chÞu ®ùng sù x©m ph¹m ®Çu tiªn ®èi víi nÒn trung lËp mµ hËu B«-na-p¸c-t¬ sÏ nãi vµo cuèi th¸ng T­ ®Ó che ®Ëy hµnh vi b¹o lùc qu¶ l«-gÝch lµ ®Õ quèc cña cuéc ®¶o chÝnh th¸ng Ch¹p th«n tÝnh cña m×nh. ¤ng ta tá ra nghi ngê r»ng sù thÓ lµ "®o¹n ®Çu cña vïng Xa-voa trung lËp. §Ó lÊy lßng Héi ®ång liªn bang, «ng ta tuyÕn ®­êng s¾t tõ Quy-l«-d¬ ®Õn Ðc-x¬ vµ S¨m-be-ri" n»m g¸n cho c«ng hµm ngµy 14 th¸ng Ba ý nghÜa mµ nã ph¶i cã theo "trong ph¹m vi khu vùc trung lËp" (l.c., tr. 89) vµ chøng minh quan ®iÓm cña B«-na-p¸c-t¬. Héi ®ång liªn bang nãi trong c«ng r»ng "viÖc ®Æt ra khu trung lËp tuyÖt nhiªn kh«ng nh»m môc hµm cña m×nh r»ng Thôy SÜ sÏ thùc hiÖn "nh­ nhau vµ trung ®Ých lµm gi¸n ®o¹n quan hÖ gi÷a Ph¸p vµ S¨m-be-ri, do ®ã, vÒ thùc ®èi víi tÊt c¶ mäi ng­êi" "sø m¹ng" trung lËp cña m×nh, ph­¬ng diÖn ®¹o lý, tuyÕn ®­êng s¾t nãi trªn ®i vßng khu trung b¾t nguån tõ c¸c hiÖp ­íc. Thø ®Õn, «ng ta dÉn ra mét trong lËp 1). nh÷ng ®iÒu kho¶n cña hiÖp ­íc mµ c¨n cø vµo ®ã "kh«ng mét _____________________________________________________________ qu©n ®éi nµo cña bÊt cø c­êng quèc nµo kh¸c ®­îc l­u l¹i" (ë khu Xa-voa trung lËp), "hoÆc ®i qua khu vùc nµy". Héi ®ång 1) "When the French troops were about to march through Savoy into kh«ng nãi mét lêi nµo vÒ viÖc ng­êi Ph¸p ®­îc phÐp sö dông Sardinia the Swiss Government, true to the neutrality upon which depends ®­êng s¾t ch¹y qua khu trung lËp. Mét c¸ch cã ®iÒu kiÖn, trong its in – dependence, at first objected that these troops had no right to pass t­ c¸ch lµ "biÖn ph¸p ®Ó gi÷ g×n vµ b¶o vÖ l·nh thæ cña m×nh", through the neutralised territory". nã míi dµnh cho Liªn bang quyÒn "®­a qu©n ®éi chiÕm lÜnh 1) ViÖc tuyÕn ®­êng s¾t nµy n»m trong khu trung lËp ®· ®­îc thõa khu vùc trung lËp". ë ® ©y viÖc Ph«-gt¬ theo lÖnh trªn ®· cè ý nhËn râ rµng trong c«ng hµm mµ tæng thèng Liªn bang Stem-phli vµ thñ xuyªn t¹c néi dung bøc c«ng hµm cña Héi ®ång ®­îc chøng t­íng Si-s¬ göi ngµy 18 th¸ng M­êi mét 1859 cho ®¹i óy Ha-rÝt. C«ng hµm minh kh«ng nh÷ng b»ng nguyªn v¨n néi dung cña c«ng hµm, cã nãi: "Il pourrait ªtre aussi question d'un autre point qui concerne la
  10. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 1588 1589 c.m¸c ngµi ph«-gt¬. - VIII. «ng ph«-gt¬ ®a-®a vµ nh÷ng nghiªn cøu... MÆt kh¸c, chóng ta h·y nghe hu©n t­íc Man-m¬-xbª-ri: "§iÒu ®Ëp vµo m¾t ng­êi ta" lµ c¶ mét ch­¬ng cña "Nghiªn cøu" cña Ph«-gt¬ nãi vÒ Thôy SÜ, nã cã nhiÖm vô ®Æc biÖt lµ biÖn V Ò sau, v× lý do trªn, nghÜa lµ cho r»ng tuyÕn ®­êng s¾t ®ang ®­îc xem xÐt ®i b¹ch tr­íc cho sù ph¸ ho¹i ®Çu tiªn cña "con ng­êi cã tÝnh chÊt vßng qua phÇn trung lËp cña Xa-voa, ChÝnh phñ Thôy SÜ tõ bá ý kiÕn ph¶n ®èi cña quyÕt ®Þnh" cña «ng ta ®èi víi khu trung lËp cña Thôy SÜ. §ã lµ m×nh vµ cho phÐp qu©n ®éi Ph¸p ®i qua khu Êy. T«i cho r»ng hµnh ®éng nh­ vËy, chÝnh phñ ®ã hoµn toµn ®· ph¹m sai lÇm (I think that they were wrong in doing b­íc ®Çu ®Ó ®i tíi s¸p nhËp Xa-voa, cßn sau ®ã lµ khu nãi tiÕng so). Chóng t«i cho r»ng viÖc tu©n thñ sù trung lËp cña khu nµy lµ cùc kú quan Ph¸p cña Thôy SÜ. Sè phËn cña Thôy SÜ tïy thuéc vµo chç nã träng ®øng trªn gãc ®é lîi Ých cña ch©u ¢u nªn ngµy 28 th¸ng T­ 1859 chóng t«i ph¶n ®èi b­íc ®Çu ®ã vµ b¶o vÖ quyÒn lîi cña nã víi mét nghÞ lùc ®· göi cho triÒu ®×nh Ph¸p b¶n ph¶n kh¸ng viÖc qu©n ®éi Ph¸p ®i qua khu Êy ®Ó nh­ thÕ nµo, sö dông c¸c quyÒn Êy vµo giê phót quyÕt ®Þnh vµ tiÕn vµo X¸c-®i-ni". biÕn vÊn ®Ò vÒ c¸c quyÒn Êy thµnh vÊn ®Ò toµn ch©u ¢u – vµ tÊt Sù ph¶n kh¸ng ®ã ®· trë thµnh c¸i cí cho Pan-míc-xt¬n buéc c¶ c¸i ®ã xÈy ra vµo lóc mµ sù ®ång t×nh cña ChÝnh phñ Anh ®· téi Man-m¬-xbª-ri lµ c¶m t×nh víi "¸o", v× «ng ta ®· "l¨ng m¹ mét ®­îc b¶o ®¶m, cßn Lu-i B«-na-p¸c-t¬ võa ph¸t ®éng cuéc chiÕn c¸ch hoµn toµn kh«ng cÇn thiÕt ChÝnh phñ Ph¸p" (had uselessly tranh côc bé cña m×nh, nªn kh«ng d¸m khiªu khÝch Thôy SÜ. §· offended the French Government), hoµn toµn gièng nh­ Ph«-gt¬ chÝnh thøc can thiÖp vµo sù kiÖn Êy, ChÝnh phñ Anh kh«ng trong "T¸c phÈm chÝnh" (tr. 183) ®· buéc téi b¸o "Volk" r»ng, tê thÓ rót lui ®­îc n÷a2). Do ®ã mµ cã sù cè g¾ng kh¸c th­êng cña b¸o nµy: "ng­êi Thôy SÜ míi, c«ng d©n bang BÐc-n¬ vµ ®¹i biÓu cña Gi¬- "ra søc b»ng mäi c¸ch" - ®­¬ng nhiªn lµ ®Ó lÊy lßng ¸o - "g©y khã kh¨n cho ne-v¬ trong ViÖn liªn bang", ®Ó lÊp liÕm vÊn ®Ò, cßn viÖc cho phÐp Thôy SÜ ChØ cÇn ®äc nh÷ng bµi ®¨ng trªn b¸o "Volk vÒ sù trung lËp vµ vÒ viÖc qu©n ®éi Ph¸p ®i qua khu trung lËp ®­îc tr×nh bµy nh­ mét thø ng­êi Ph¸p ®i qua Xa-voa lµ ®ñ ®Ó ng­êi ta thÊy ®­îc nh÷ng khuynh h­íng Êy mµ quyÒn mµ Thôy SÜ ph¶i sö dông, coi ®ã nh­ mét cuéc diÔu vâ tê "Allgemeine Zeitung" hoµn toµn t¸n thµnh"1). d­¬ng oai dòng c¶m chèng ¸o. CÇn biÕt r»ng «ng ta ®· cøu Thôy neutralitÐ de la Savoie… nous voulons parler du chemin de fer cña thø chÝnh s¸ch mµ ngay tõ n¨m 1848 ®· ra søc l«i cuèn Thôy SÜ vµo cuéc derniÌrement construit de Culoz µ ChambÐry, µ l'Ðgerd duquel on peut se ®Êu tranh cña ch©u ¢u" (xem "Bund", sè 71, BÐc-n¬, ngµy 12 th¸ng Ba demander s'il devait continuer µ faire partie du territoire neutralisÐ" [" Cã 1860). Nh­ chóng ta thÊy, nh÷ng c©u ®ã ®· ®­îc chuÈn bÞ tr­íc d­íi ngßi thÓ nÈy sinh vÊn ®Ò vÒ mét ®iÓm kh¸c liªn quan ®Õn sù trung lËp cña Xa- bót cña c¸c phÇn tö B«-na-p¸c-t¬. voa… Chóng t«i muèn nãi ®Õn con ®­êng s¾t võa ®­îc x©y dùng ch¹y tõ 2) Had those provinces [(Chablais and Faucigny) been occupied by the Quy-l«-d¬ ®Õn S¨m-be-ri, mµ vÒ con ®­êng ®ã ng­êi ta cã thÓ ®Æt c©u hái Federal troops… there can be little doubt they would have remained in xem nã sÏ cßn tiÕp tôc lµ mét bé phËn cña khu trung lËp hay kh«ng"]. them up to this moment (p.20, L. Oliphant, "Universal Suffrage and 1) Ph«-gt¬ ®Æc biÖt c«ng kÝch b¸o "Volk" vÒ viÖc nã ra søc "l«i kÐo liªn NapolÐon III". London, 1860) [NÕu nh­ qu©n ®éi Liªn bang chiÕm nh÷ng bang vµo cuéc xung ®ét víi c¸c c­êng quèc l¸ng giÒng hïng m¹nh". Khi viÖc tØnh Êy (S¸p-l¬ vµ Ph«-xi-ni… th× kh«ng nghi ngê g× n÷a, hä cßn ®ãng ë ®ã th«n tÝnh Xa-voa ®· ®­îc thùc hiÖn thùc sù th× tê b¸o nhá cña ph¸i B«-na- cho ®Õn b©y giê (L.¤-li-phan-t¬ "QuyÒn phæ th«ng ®Çu phiÕu vµ Na-p«-lª-«ng p¸c-t¬ "Eidgenössische Zeitung" lªn ¸n b¸o "Bund", c¬ quan ng«n luËn chÝnh III". Lu©n §«n, 1860, tr. 20)]. thøc, r»ng "c¸ch nh×n cña b¸o nµy ®èi víi Xa-voa vµ Ph¸p lµ d­ ©m yÕu ít
  11. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 1590 ngµi ph«-gt¬. - VIII. «ng ph«-gt¬ ®a-®a vµ nh÷ng nghiªn cøu... 1591 c.m¸c SÜ khái bµn tay cña Ca-ti-li-na - SÐc-van! cña Xa-voa, ngay vµo th¸ng M­êi 1858, mét th¸ng r­ìi sau vô ©m L¾p l¹i vµ t¨ng c­êng sù ph¶n kh¸ng nªu lªn trong nguyªn t¾c m­u Pl«m-bi-Ðc, tæng thèng Liªn bang Thôy SÜ ®· th«ng b¸o cho cña m×nh, - tøc nh÷ng tËp s¸ch nhá cña §an-tiu, - phñ nhËn mäi néi c¸c Anh trong mét bøc c«ng hµm ®Æc biÖt khÈn r»ng: sù nhßm ngã biªn giíi s«ng Ranh, Ph«-gt¬ lÈn tr¸nh mäi sù ¸m chØ "«ng cã c¨n cø ®Ó cho r»ng gi÷a Lu-i B«-na-p¸c-t¬ vµ Ca-vua ®· ký mét hiÖp trong cïng nh÷ng tËp s¸ch Êy vÒ viÖc tõ bá Xa-voa vµ Ni-x¬. ThËm ®Þnh cã ®iÒu kiÖn vÒ viÖc nh­êng Xa-voa"1). chÝ c¶ nh÷ng tªn gäi Xa-voa vµ Ni-x¬ còng kh«ng thÊy trong Vµo ®Çu th¸ng S¸u 1859, tæng thèng Liªn bang l¹i th«ng b¸o "Nghiªn cøu" cña «ng ta. Nh­ng ngay tõ th¸ng Hai 1859, c¸c ®¹i cho ®¹i biÖn cña Anh ë BÐc-n¬ sù lo ng¹i cña m×nh vÒ cuéc th«n biÓu cña Xa-voa ë Tu-rin ®· ph¶n ®èi cuéc chiÕn tranh I-ta-li-a, v× tÝnh Xa-voa vµ Ni-x¬ s¾p xÈy ra2). Kh«ng mét tin tøc nµo vÒ sù viÖc ®Õ quèc cña cuéc ®¶o chÝnh th¸ng Ch¹p th«n tÝnh Xa-voa lµ c¸i ph¶n kh¸ng cña c¸c ®¹i biÓu Xa-voa, vÒ sù v¹ch trÇn cña M¸t-di- gi¸ ph¶i tr¶ cho viÖc ký kÕt liªn minh víi Ph¸p. Sù ph¶n kh¸ng ®ã ni, còng nh­ vÒ sù lo ng¹i cña ChÝnh phñ Liªn bang Thôy SÜ kÐo kh«ng ®Õn tai Ph«-gt¬. Còng nh­ nh÷ng ®iÒu kiÖn cña b¶n hiÖp dµi tõ th¸ng Ch¹p 1858 ®Õn th¸ng S¸u 1859, ®­îc lät ®Õn tai Ph«- ­íc ký th¸ng T¸m 1858 ë Pl«m-bi-Ðc gi÷a Lu-i B«-na-p¸c-t¬ vµ Ca-vua (®¨ng trªn mét trong nh÷ng sè ®Çu tiªn cña "Volk") mµ tÊt gt¬, con ng­êi mµ nghÒ nghiÖp lµ lµm ®Êng cøu tinh cña ng­êi c¶ nh÷ng ng­êi l­u vong kh¸c ®Òu biÕt râ, ®· kh«ng ®Õn tai «ng ta. Thôy Trong sè "Pensiero ed Azione" (ngµy 2-16 th¸ng N¨m 1859) nãi SÜ. Nh­ chóng ta thÊy sau nµy, ngay tõ th¸ng Ba 1860, khi bÝ trªn, M¸t-di-ni ® · tiªn ®o¸n nguyªn v¨n nh­ sau: mËt vÒ vô Pl«m-bi-Ðc ®· lan truyÒn trªn tÊt c¶ c¸c ®­êng phè ch©u ¢u, kh«ng hiÓu t¹i sao nã ®· kh«ng ®Õn tai «ng Ph«-gt¬. §Ò "NÕu nh­ ¸o, sau khi thua ngay tõ ®Çu cuéc chiÕn tranh, ®­a ra nh÷ng ®iÒu tõ: "Sù nÝn lÆng lµ phÈm chÊt tèt ®Ñp cña n« lÖ"1* t« ®iÓm cho kiÖn gièng nh­ nh÷ng ®iÒu kiÖn ¸o ®· ®Ò nghÞ vµo giê phót nµo ®ã n¨m 1848 víi "Nghiªn cøu", cã lÏ do nã lÆng thinh ®èi víi sù th«n tÝnh ®ang ®e ChÝnh phñ Anh, tøc lµ gi¶i táa L«m-b¸c-®i, nh­ng gi÷ l¹i V¬-ni-d¬ cho m×nh - th× bÊy giê hßa ­íc sÏ ®­îc chÊp nhËn. §ång thêi chØ cã thÓ thùc hiÖn nh÷ng ®iÒu kiÖn _____________________________________________________________ sau: më réng V­¬ng quèc X¸c-®i-ni vµ nh­êng Xa-voa vµ Ni-x¬ cho Ph¸p"1). M¸t-di-ni c«ng bè lêi tiªn ®o¸n cña m×nh vµo gi÷a th¸ng N¨m 1) Trong lêi ph¸t biÓu nãi trªn kia, hu©n t­íc Man-m¬-xbª-ri nãi: 1859, Ph«-gt¬ xuÊt b¶n lÇn thø hai t¸c phÈm "Nghiªn cøu" cña "There is a despatch now in the Foreign Office, dated as long back as m×nh vµo gi÷a th¸ng S¸u 1859, nh­ng kh«ng nãi lÊy mét lêi nµo October 1858... from the President of the Swiss Republic, stating that he had vÒ Xa-voa vµ Ni-x¬. Ngay tr­íc M¸t-di-ni vµ tr­íc c¸c ®¹i biÓu reason to believe that some conditional agreement had been come to between the Emperor of the French and Count Cavour with respect to Savoy" ["HiÖn _____________________________________________________________ nay ë Bé ngo¹i giao cã mét c«ng hµm khÈn ®Ò th¸ng M­êi 1858... cña tæng thèng n­íc Céng hoµ Thuþ SÜ, trong ®ã cã nãi r»ng tæng thèng cã c¨n cø ®Ó 1) "Ma dove l'Austria, disfatta in sulle prime, affacciasse proposte cho r»ng gi÷a hoµng ®Õ Ph¸p vµ b¸ t­íc Ca-vua ®· ký mét hiÖp ­íc cã ®iÒu equali, a quelle ch'essa affaciß per breve tempo nel 1848 al Governo Inglese, kiÖn vÒ Xa-voa"]. abbandono della Lombardia a patto di serbare il Veneto, la pace… sareble 2) Xem v¨n kiÖn sè 1 tËp S¸ch xanh thø nhÊt "VÒ sù th«n tÝnh ®­îc trï accetato: le sole codizioni dell' ingramdimento della Moarchia çarda e della ®Þnh ®èi víi Xa-voa v.v.". cessione della Savoia e di Nizza alla Francia riceverebbero esecuzi one".
  12. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 1592 1593 c.m¸c ngµi ph«-gt¬. - VIII. «ng ph«-gt¬ ®a-®a vµ nh÷ng nghiªn cøu... däa. Tuy nhiªn, trong t¸c phÈm ®ã cã mét sù ¸m chØ: T r­íc ®ã kh«ng l©u ë Pa-ri ®· xuÊt b¶n cuèn s¸ch nhá "Na-p«- lª-«ng III”, chø kh«ng ph¶i "Na-p«-lª-«ng III vµ I-ta-li-a" hoÆc "Nh­ng gi¶ ®Þnh" - Ph«-gt¬ nãi - "r»ng sÏ x¶y ra ®iÒu kh«ng thÓ tin ®­îc vµ "Na-p«-lª-«ng III vµ vÊn ®Ò Ru-ma-ni", hoÆc "Na-p«-lª-«ng III vµ th¾ng lîi sÏ ph¶i tr¶ gi¸ b»ng nh÷ng ®Êt ®ai I-ta-li-a ë ph­¬ng Nam hoÆc ph­¬ng Phæ", mµ chØ gi¶n ®¬n lµ "Na-p«-lª-«ng III", Na-p«-lª-«ng I ®¬n B¾c Sù thùc, xÐt theo quan ®iÓm §øc "thuÇn tóy, chËt hÑp Cã thÓ thµnh thùc thuÇn. §ã lµ cuèn s¸ch Na-p«-lª-«ng III t¸n d­¬ng qu¸ ®¸ng Na- mong r»ng con sãi Ph¸p ví ®­îc miÕng x­¬ng I-ta-li-a" (l.c., tr. 129, 130). p«-lª-«ng III b»ng lêi v¨n bãng bÈy. Cuèn s¸ch nhá nµy ®­îc mét Khu B¾c I-ta-li-a ®­¬ng nhiªn lµ Ni-x¬ vµ Xa-voa. Sau khi ng­êi Thôy SÜ míi Êy, c«ng d©n bang BÐc-n¬ vµ ®¹i biÓu cña ng­êi A-rËp tªn lµ §a-§a d Þch ra tiÕng mÑ ®Î. Trong Lêi b¹t viÕt Gi¬-ne-v¬ t¹i ViÖn liªn bang, kªu gäi Thôy SÜ "xÐt theo quan cho cuèn s¸ch nhá nµy, §a-§a qu¸ mª say kh«ng cßn kiÒm chÕ ®iÓm thuÇn tóy Thôy SÜ " (l.c., tr. 39), "h·y c¶m thÊy vui s­íng ®­îc nhiÖt t×nh cña m×nh n÷a vµ ®· tu«n trµn trÒ c¶ mét dßng v« vµn" vÒ ng­êi l¸ng giÒng Lu-i B«-na-p¸c-t¬, th× vÞ nhiÕp th¸c nh÷ng vÇn th¬ nãng báng. Nh­ng trong Lêi tùa §a-§a cßn chÝnh ®Õ quèc ch¹y trèn ®ét nhiªn n¶y ra ý nghÜ cho r»ng "sù ®ñ tØnh t¸o ®Ó thõa nhËn r»ng t¸c phÈm cña «ng ta ®­îc c«ng bè thùc th× xÐt theo quan ®iÓm thuÇn tóy chËt hÑp cña §øc, «ng theo lÖnh cña nhµ cÇm quyÒn ®Þa ph­¬ng An-giª-ri vµ dïng ®Ó ta "cã thÓ thµnh thùc hy väng" con sãi Ph¸p "ví ®­îc miÕng ph©n ph¸t trong c¸c bé l¹c A-rËp b¶n ®Þa ë bªn kia biªn giíi An- x­¬ng" tøc lµ Ni-x¬ vµ Xa-voa, do ®ã ví ®­îc c¶ khu nãi tiÕng giª-ri, ®Ó cho "lý t­ëng thèng nhÊt vµ lý t­ëng d©n téc, d­íi sù Ph¸p cña Thôy SÜ1) . l·nh ®¹o cña mét thñ lÜnh chung, bao trïm trÝ t­ëng t­îng cña hä". Thñ lÜnh chung Êy, ng­êi sÏ ph¶i x©y dùng "sù thèng nhÊt _____________________________________________________________ cña d©n téc A-rËp" - nh­ §a-§a tiÕt lé - kh«ng ph¶i ai kh¸c mµ lµ 1) NguyÖn väng cña Ph«-gt¬: "xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm thuÇn tóy chËt "mÆt trêi tõ thiÖn, vinh quang cña bÇu trêi - hoµng ®Õ Na-p«-lª- hÑp cña §øc th× viÖc nhÐt "miÕng x­¬ng" I-ta-li-a vµo häng "con sãi Ph¸p" «ng III". Ph«-gt¬, tuy kh«ng s¸ng t¸c b»ng th¬1*, xong «ng ta ®Ó sãi kh«ng tiªu hãa ®­îc, kh«ng nghi ngê g× n÷a, - viÖc ®ã sÏ ®­îc tiÕn hµnh víi quy m« lín h¬n. Trong t¹p chÝ b¸n chÝnh thøc "Revue chÝnh lµ «ng §a-§a cña §øc. contemporaine"' sè ra ngµy 15 th¸ng M­êi 1860 - xin nªu thªm r»ng nã chuyªn b¶o hé cho Ph«-gt¬ - ®· ®¨ng mét b¶n tin tõ Tu-rin ph¸t ®i ngµy 8 chóng ta vµ tham gia liªn minh míi nµo ®ã. ChØ cã b»ng c¸ch ®Ì ®Çu gèi lªn th¸ng M­êi trong ®ã cã nãi r»ng Giª-n¬ vµ X¸c-®i-ni lµ c¸i gi¸ hîp ph¸p ngùc cho cuéc chiÕn tranh míi (cña Ph¸p) v× sù thèng nhÊt cña I-ta-li-a. T«i bæ sung r»ng viÖc chiÕm ®­îc Giª-n¬ lµ c«ng cô cÇn thiÕt cho ¶nh h­ëng cña I-ta-li-a, chóng ta míi cã thÓ b¶o ®¶m cho m×nh sù trung thµnh cña nã. ¸o, chóng ta trªn b¸n ®¶o vµ quan tßa tèt trong viÖc nµy; biÕt rÊt râ ®iÒu ®ã. Søc Ðp cña chóng ta sÏ Ýt th« lµ thñ ®o¹n duy nhÊt cã hiÖu lùc ®Ó ng¨n c¶n c­êng quèc h¶i qu©n - mµ b¹o h¬n, nh­ng v÷ng ch¾c h¬n søc Ðp cña ¸o -, ®Êy lµ sù kh¸c nhau duy chóng ta nhÊt". ®· gióp søc thµnh lËp - kh«ng ®Ó nã mét ngµy kia sÏ tuét ra khái liªn minh cña 1* Ch¬i ch÷: "ungereimt schreiben" cã nghÜa lµ "viÕt kh«ng cã vÇn", tøc 1* Pháng theo c©u nãi trong "Ghi chÐp ®i ®­êng" cña Hai-n¬ (phÇn thø lµ kh«ng ph¶i b»ng th¬, nh­ng còng cã nghÜa lµ "viÕt nh÷ng ®iÒu tÇm bËy", t­, I-ta-li-a, III. Thµnh phè Lóc-ca). "nh÷ng ®iÒu nh¶m nhÝ".
  13. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 1594 ngµi ph«-gt¬. - VIII. «ng ph«-gt¬ ®a-®a vµ nh÷ng nghiªn cøu... 1595 c.m¸c Gäi sù thuËt l¹i cña m×nh b»ng tiÕng §øc nh÷ng bµi b¸o cña Ch¼ng h¹n, ®Ó chøng minh sù ®ång t×nh cña B«-na-p¸c-t¬ ®èi "Moniteur" do ®Êng mÆt trêi tõ thiÖn vµ niÒm vinh quang cña bÇu víi §øc, A-bu, chØ râ r»ng ®Õ quèc cña cuéc ®¶o chÝnh th¸ng trêi táa ra, c¸c cuèn s¸ch nhá cña §an-tiu vµ c¸c b¶n ®å ch©u ¢u vÏ l¹i lµ "Nghiªn cøu", «ng §a-§a Ph«-gt¬ ® · nãi ý nhÞ thµnh c«ng h¬n bao giê hÕt trong suèt cuéc ®êi vui s­íng cña m×nh. §iÒu ®ã thËm chÝ cßn hay h¬n c¶ sù nhiÕp chÝnh ®Õ quèc, c¸c buæi yÕn tiÖc ®Õ quèc vµ c¸c hé chiÕu ®Õ quèc ngo¹i quèc do b¶n th©n «ng ta ph¸t minh. VÞ thÞ d©n §øc "cã häc thøc" cho r»ng "Nghiªn cøu" lµ t¸c phÈm bona fide 1* v× trong ®ã cã nãi ®Õn cuéc ®Êu tranh cña ¸o chèng Anh v× Ai CËp, ¸o vµ Phæ c·i nhau v× ®Êt ®ai n goµi ch©u ¢u , Na-p«-lª-«ng I ®· buéc Ng©n hµng Anh ph¶i c©n chø kh«ng ®Õm vµng cña nã, ng­êi Hy L¹p vµ ng­êi Pha-n¸c lµ nh÷ng chñng téc kh¸c nhau, tõ M«ng-xª- ni cã con ®­êng bé ch¹y qua Phª-nª-xt¬-ren-l¬ theo thung lòng s«ng Xtu-ra, v.v. - viÖc ®ã chØ chøng tá r»ng trong thêi kú ph¶n ®éng m­êi n¨m, c¸i sä tù do chñ nghÜa cña vÞ thÞ d©n Êy ®· chÞu ¸p lùc cao nh­ thÕ nµo. Nh­ng, ®iÒu l¹ lïng lµ chÝnh c¸i vÞ ng­êi §øc tù do chñ nghÜa cã líp da dµy mì Êy, c¸i vÞ ®· hoan nghªnh b¶n dÞch tiÕng §øc bÞ bãp mÐo mét c¸ch th« bØ cña Ph«-gt¬ ®èi víi c¸c cuèn s¸ch nhá nguyªn t¸c cña nh÷ng kÎ ñng hé cuéc ®¶o chÝnh th¸ng Ch¹p, ® · ph¸t ®iªn lªn, n¶y ra khái chiÕc ghÕ bµnh yªn æn cña m×nh, khi Ðt-m«ng A-bu, trong cuèn s¸ch nhá cña m×nh "N­íc Phæ n¨m 1860" (ban ®Çu gäi lµ "Na-p«-lª-«ng III vµ Phæ") ®· dÞch l¹i ra tiÕng Ph¸p, víi sù thËn träng s¸ng suèt, c¸i mí tµi liÖu do §a-§a biªn so¹n. TiÖn ®©y, xin chØ ra r»ng con qu¹ ba hoa ®ã cña chñ nghÜa B«-na-p¸c-t¬ kh«ng mÊt ®i sù x¶o tr¸. _____________________________________________________________ 1* - trung thùc
  14. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 1596 1597 C.M¸c ngµi ph«-gt¬.- IX. c¬ quan ®¹i diÖn Ch¹p ®· coi cïng mét giuéc «ng §a-§a Ph«-gt¬ vµ Hum-b«n, còng nh­ coi La-xa-ri-li-« - Ha-clen-®e-r¬ vµ G¬-t¬ lµ cïng mét giuéc. Dï sao sù kÕt hîp Ph«-gt¬ - Ha-clen-®e-r¬ ® ã biÓu hiÖn r»ng ®èi víi ®èi t­îng nghiªn cøu cña m×nh, A-bu ®· cã sù nghiªn cøu s©u IX s¾c h¬n lµ ng­êi ta cã thÓ thÊy trong tËp "Nghiªn cøu" cña «ng §a-§a ng­êi §øc. C¬ quan ®¹i diÖn "So muosens alle strîten. in vîl angestlîchen zîten wart gescheiden doch her dan der Vogt da von B ërne1*. ("Klage")1) _____________________________________________________________ 1) Tr¸i l¹i, trong "I-ven", H¸t-man râ rµng lµ ¸m chØ sù bÊt ®ång cña m×nh víi nh÷ng ng­êi cã ®Çu tãc thñ cùu ë BÐc-n¬, ®· buéc gi¸m quan gi¸o khu nãi nh­ sau: "von Bªrn mac wol heizen ich, wand ich dâ nîht ze schaffen h©n". [" Cho dï gäi t«i lµ ng­êi BÐc-n¬, T«i vÉn kh«ng dÝnh d¸ng g× ®Õn BÐc-n¬"] 522 Song chí nªn lÉn lén H¸t-man nµy víi «ng b¹n cña Ph«-gt¬ còng cã tªn nh­ thÕ vµ lµ mét nh©n vËt ®a c¶m mÒm yÕu ë nghÞ viÖn. 1* "Trong giê phót hiÓm nghÌo nµy TÊt c¶ ®Òu tiÕn hµnh ®Êu tranh Vµ ®©y, nh¶y vµo cuéc ®Êu tranh … cã gi¸m quan gi¸o khu BÐc-n¬". ("TiÕng khãc")
  15. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 1598 1599 c.m¸c ngµi ph«-gt¬.- IX. c¬ quan ®¹i diÖn Trong mét b¶n "C­¬ng lÜnh" – mµ «ng §a-®a Ph«-gt¬ ®Ò tõ mét bµi ®¨ng trong c¸c "tê b¸o vµ t¹p chÝ", mµ cßn cho c¶ "nh÷ng tËp c¸ch rÊt cã ý nhÞ lµ ngµy 1 th¸ng T­, tøc ngµy 1 th¸ng T­ 1859 - s¸ch nhá" (l.c.). Râ rµng lµ ®­îc ®Æt vµo ®Þa vÞ Êy, c¬ quan ®¹i diÖn «ng ta ®Ò nghÞ c¸c nhµ d©n chñ ®ñ mµu s¾c h·y céng t¸c víi tê ®ßi hái nh÷ng "quü" kh¸ lín. b¸o s¾p xuÊt b¶n ë Gi¬-ne-v¬ vµ tuyªn truyÒn c¸c quan ®iÓm "er sante nach allen den hêrren th©n Nga vµ theo chñ nghÜa B«-na-p¸c-t¬ cña t¸c phÈm "Nghiªn die in diusken rîchen wâren; cøu" cña «ng ta. Tuy "C­¬ng lÜnh" ®­¬ng nhiªn ®­îc so¹n ra víi er clagete in allen sîn n«t; sù thËn träng thÝch ®¸ng, song qua b×a bäc b»ng giÊy b×a trong suèt vÉn lé ra ý ®Þnh ma quû. Nh­ng chóng ta kh«ng bµn vÒ viÖc unde b«t in ouch sîn golt r«t". ®ã. (Kaiserchronik)1* ë cuèi "C­¬ng lÜnh", Ph«-gt¬ yªu cÇu ng­êi nhËn th­ cña Nh»m môc ®Ých g× mµ ®ßi nh÷ng ng­êi Êy ph¶i "g©y ¶nh m×nh giíi thiÖu "nh÷ng ng­êi ®ång t©m nhÊt trÝ s½n sµng céng t¸c h­ëng" ®èi víi c¸c tê b¸o, t¹p chÝ vµ tËp s¸ch nhá, ph¶i "göi" theo tinh thÇn nh­ thÕ víi nh÷ng tê b¸o vµ t¹p chÝ mµ hä cã thÓ nh÷ng thø Êy cho Ph«-gt¬ vµ sÏ ®­îc Ph«-gt¬ tr¶ thï lao "hËu tham gia ®­îc". T¹i buæi lÔ chÝnh ë L«-dan, Ph«-gt¬ tuyªn bè hÜ"? "VÊn ®Ò ®­îc nãi ®Õn lµ v× I-ta-li-a", chØ cã thÕ; ®Ó tr¸nh r»ng «ng ta ®· ph¸c th¶o "C­¬ng lÜnh" nh»m mêi nguy hiÓm cho s«ng Ranh, ngµi Ph«-gt¬ "cho r»ng ®iÒu cã lîi lµ lµm cho Lu-i B«-na-p¸c-t¬ bÞ kiÖt m¸u ë I-ta-li-a" (l.c., tr. 34, "nh÷ng ai muèn tu©n theo c­¬ng lÜnh Êy h·y céng t¸c víi sè nhuËn bót thÝch ®¸ng víi c¸c c¬ quan b¸o chÝ mµ hä n¾m ®­îc" (tr.17, "Buæi lÔ chÝnh v.v."). "C­¬ng lÜnh"). Kh«ng, "vÊn ®Ò kh«ng ph¶i lµ nãi vÒ I-ta-li-a" (Th­ Sau hÕt, trong mét bøc th­ göi tiÕn sÜ L¬-ninh, chóng ta ®äc göi tiÕn sÜ Lai-ninh, l.c., tr. 36). "VÊn ®Ò nãi ®Õn lµ vÒ Hung-ga- thÊy: ri" (Th­ göi «ng G. ë H.,l.c). Kh«ng, vÊn ®Ò nãi ®Õn kh«ng ph¶i vÒ Hung-ga-ri "vÊn ®Ò nãi ®Õn lµ nh÷ng sù viÖc mµ t«i kh«ng thÓ "B¹n cã thÓ cho r»ng t«i cã liªn hÖ víi nh÷ng ng­êi cã thÓ tõ Phran-phuèc g©y th«ng b¸o ®­îc" (l.c., V¨n kiÖn, tr. 36). ¶nh h­ëng theo tinh thÇn ®ã ®èi víi c¸c tê b¸o vµ t¹p chÝ hay kh«ng? T«i s½n sµng Còng nh­ tÊt c¶ nh÷ng sù viÖc ®· nãi, nguån gèc cña nh÷ng thï lao réng r·i cho hä vÒ nh÷ng bµi b¸o mµ b¶n dËp thö sÏ ®­îc göi cho t«i" "quü" dåi dµo, còng ®Çy rÉy m©u thuÉn. §ã lµ "n¬i hÎo l¸nh cña ("T¸c phÈm chÝnh". V¨n kiÖn, tr. 36). "Nh÷ng ng­êi ®ång t©m nhÊt trÝ ", ®­îc nh¾c tíi trong "C­¬ng khu nãi tiÕng Ph¸p ë Thuþ SÜ" ("T¸c phÈm chÝnh", tr. 210). lÜnh" t¹i Buæi lÔ chÝnh ë L«-dan ®· trë thµnh "nh÷ng ng­êi Êy", Kh«ng, "®ã lµ nh÷ng phô n÷ Hung-ga-ri ®Õn tõ ph­¬ng T©y" (th­ cßn "nh÷ng ng­êi Êy" th× trong th­ göi tiÕn sÜ L¬-ninh l¹i biÕn göi C¸c-l¬ Blin-®¬, phô tr­¬ng cña "Allgemeine Zeitung", sè 44, thµnh "nh÷ng ng­êi", nh÷ng con ng­êi sans phrase1*. Ph«-gt¬, _____________________________________________________________ tæng chñ nhiÖm tµi vô vµ tæng thanh tra b¸o chÝ §øc, "®­îc trao 1* - "Ngµi ph¸i sø gi¶ tíi nh÷ng quü" (l.c., tr.36) ®Ó chi nhuËn bót kh«ng nh÷ng cho nh÷ng TÊt c¶ c¸c c«ng t­íc trªn ®Êt §øc, KÓ víi hä nçi cùc khæ cña m×nh _____________________________________________________________ Vµ còng cÊp vµng cho hä". (Sö biªn niªn ®Õ quèc)523 1* - ®¬n gi¶n
  16. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 1600 1601 c.m¸c ngµi ph«-gt¬.- IX. c¬ quan ®¹i diÖn cña tê "Constitutionel"525, hoÆc R«-sª §a-§a An-be- ®Òu ®· "bÞ ngµy 13 th¸ng Hai 1860). Tr¸i l¹i, ®ã lµ masculini2* ë "trong khu mua chuéc", hay sao? Ch¼ng lÏ ®· cã tr­êng hîp mét viÖc lµm vùc cai qu¶n cña c¶nh s¸t §øc, ®Æc biÖt lµ c¶nh s¸t ¸o" (tr. 17, hoÆc mét lêi ph¸t biÓu ®­îc tr¶ thï lao l¹i m©u thuÉn víi niÒm "Buæi lÔ chÝnh"). Quy m« cña quü cña «ng ta còng biÕn ¶o v« cïng, tin cña c¸c ngµi ®ã sao? HoÆc, vÝ dô, ch¼ng lÏ Ph«-gt¬ ®· mua kh«ng kÐm g× môc ®Ých vµ nguån gèc cña chóng. §ã lµ "mÊy chuéc ng­êi ®¹i diÖn – cña mét tê b¸o Thuþ SÜ nµo ®ã tr­íc ®©y phr¨ng" ("T¸c phÈm chÝnh", tr. 210). §Êy lµ "nh÷ng quü nhá" thï ®Þch víi «ng ta, nÕu nh­ «ng ta cÊp kh«ng cho ng­êi ®¹i diÖn (tr. 17, "Buæi lÔ chÝnh v.v."). §Êy lµ nh÷ng quü ®ñ ®Ó tr¶ nhuËn Êy mÊy tr¨m b¶n "Nghiªn cøu" cña m×nh? Dï sao ®i n÷a, ®iÒu bót hËu hÜ cho nh÷ng ng­êi sÏ cßn lµm viÖc cho b¸o chÝ §øc vµ hÕt søc l¹ lïng lµ ®Ò nghÞ cña Ph«-gt¬ víi c¸c nhµ chÝnh luËn viÕt c¸c tËp s¸ch nhá theo kiÓu Ph«-gt¬. Sau hÕt, thªm vµo tÊt c¶ h·y viÕt bµi theo tinh thÇn cña niÒm tin cña hä cho nh÷ng c¬ quan nh÷ng c¸i ®ã lµ tÝnh chÊt lËp lê n­íc ®«i cña ph­¬ng thøc thµnh b¸o chÝ n»m trong tay hä, ®ång thêi l¹i ®­îc lÜnh nhuËn bót vÒ lËp quü. Ph«-gt¬ "vÊt v¶ l¾m míi thu gãp ® ­îc c¸c quü Êy! ("T¸c nh÷ng bµi Êy th«ng qua c¬ quan cña ngµi C¸c Ph«-gt¬ ë Gi¬-ne-v¬. phÈm chÝnh", tr. 210). Kh«ng, c¸c quü Êy "®­îc trao cho «ng ta Ph«-gt¬ lÉn lén kho¶n nhuËn bót, mµ mét tê b¸o nhÊt ®Þnh tr¶ cho céng t¸c viªn cña m×nh, víi nh÷ng kho¶n trî cÊp bÝ mËt mµ mét n¾m" (l.c., V¨n kiÖn, tr. 36). ng­êi thø ba nµo ®ã lÊy trong quü nÆc danh ®Ó tr¶ cho c¸c phãng "NÕu t«i kh«ng nhÇm", - "con ng­êi trßn trÜnh" nãi "th× m ua chuéc cã viªn cña nh÷ng tê b¸o hoµn toµn xa l¹ víi «ng ta, thËm chÝ cña b¸o nghÜa lµ dïng tiÒn hoÆc cho nh÷ng lîi léc kh¸c lµm cho ng­êi nµo ®ã cã nh÷ng chÝ c¶ mét n­íc – quid pro quo1* Êy chøng minh «ng §a-§a ng­êi hµnh vi vµ nh÷ng lêi ph¸t biÓu m©u thuÉn víi niÒm tin cña ng­êi ®ã" (l.c., tr. 217). §øc "hoµ nhËp" vµo ®¹o ®øc ngµy 2 th¸ng Ch¹p s©u s¾c ®Õn Do ®ã, mét ng­êi mµ niÒm tin cho phÐp ta bÞ mua chuéc th× nh­êng nµo. kh«ng thÓ bÞ mua chuéc, vµ mét ng­êi mµ niÒm tin cña m×nh m©u "CËu bÐ ngåi bªn nguån n­íc"2*. Nh­ng cËu bÐ ngåi bªn nguån thuÉn víi ®iÒu ®ã, th× còng kh«ng thÓ bÞ mua chuéc. NÕu nh­ Vô n­íc nµo? b¸o chÝ n­íc ngoµi thuéc néi c¸c Pa-ri ®Ò nghÞ cung cÊp, ch¼ng h¹n Thay cho tuÇn b¸o "Neue Schweiz" mµ Ph«-gt¬ dù ®Þnh, sau cho c¸c tê b¸o Thuþ SÜ –mµ chØ lÊy cã nöa gi¸ tiÒn, ¼ gi¸ tiÒn thËm nµy ë Gi¬-ne-v¬ ®· xuÊt b¶n tê "Neue Schweizer Zeitung" do b¹n chÝ cho kh«ng – tê "Lithographierte Correspondenz", ®ång thêi l­u cò cña §a-§a lµ «ng A. Bra-s¬ s¸ng lËp. Vµo mét buæi s¸ng m¸t ý "C¸c ban biªn tËp cã [ra hµng ngµy ë Pa-ri vµ gi¸ 250 phr¨ng] trêi cña th¸ng M­êi mét, «ng Bra-s¬ tuyªn bè lµm cho toµn Gi¬- thiÖn chÝ", r»ng, hä ch¾c ch¾n ®­îc tÝnh trî cÊp hµng th¸ng víi sè ne-v¬ söng sèt r»ng: tiÒn lµ 50, 100 vµ 150 phr¨ng "tuú theo sù thµnh c«ng", th× ®ã tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i lµ sù mua chuéc. Kh«ng ai b¾t buéc c¸c ban biªn "trong th­ göi Ph«-gt¬ «ng ®· cù tuyÖt chiÕc chËu thøc ¨n Ph¸p mµ Ph«-gt¬ tËp mµ niÒm tin cña hä m©u thuÉn víi tê "Correspondenz" ra hµng muèn ch×a ra cho «ng". ngµy vµ m©u thuÉn víi kho¶n trî cÊp hµng th¸ng, ph¶i tiÕp thu c¶ §ång thêi, «ng tuyªn bè s½n sµng chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc toµ hai ®iÒu kÓ trªn. Ch¼ng lÏ Gra-ni-ª ®¬ C¸t-xa-nh¾c, hoÆc La ¸n vÒ lêi buéc téi Êy ("Neue Schweizer Zeitung", sè ra ngµy 12 Ghª-r«-ni-e-r¬, hoÆc A-bu, hoÆc Gr¨ng – guy-l« hoÆc Bu-li-e-r¬, hoÆc Giuèc-®an cña tê "SiÌcle"524, hoÆc M¸c-tanh vµ B«-ni-pha-x¬ _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ 1* - sù lÉn lén vÒ kh¸i niÖm 2* TrÝch bµi th¬ cña Si-le "Chµng trai bªn suèi". 2* - nh÷ng ng­êi ®µn «ng
  17. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 1602 1603 c.m¸c ngµi ph«-gt¬.- IX. c¬ quan ®¹i diÖn th¸ng M­êi mét 1859). Cßn con gµ trèng, hay nãi ®óng h¬n, con kh¸ng mµ chñ vµ tí, Giªm Pha-di vµ C¸c Ph«-gt¬, ® · ph¸t biÓu gµ thiÕn mµ cho tíi nay vÉn g¸y vui vÎ nh­ thÕ, ®· c©m tÞt sau ngµy 6 th¸ng Ch¹p 1869 trªn tê "Revue de GenÌve" "nh©n danh khi bÞ ng­êi ta ®¸nh nhõ ®ßn trªn b·i ph©n do chÝnh nã th¶i ra. ph¸i cÊp tiÕn Gi¬-ne-v¬" nh»m cøu v·n danh dù cña Pl«ng-Pl«ng. "Ng­êi Thuþ SÜ míi, c«ng d©n bang BÐc-n¬ vµ ®¹i biÓu cña Ng­êi ta buéc téi Bra-s¬ ®Þnh "cñng cè ý kiÕn cña m×nh lµ Gi¬-ne-v¬ t¹i ViÖn liªn bang" lÇn nµy bÞ mét trong nh÷ng ng­êi ng­êi §øc ®èi víi ng­êi Ph¸p b»ng c¸ch l¨ng nhôc hoµng th©n b¹n "næi tiÕng" cña m×nh c«ng khai buéc téi ë ngay Gi¬-ne-v¬ vÒ thuéc v­¬ng triÒu B«-na-p¸c-t¬". Pl«ng-Pl«ng, nh­ ng­êi ta ®· téi m­u toan mua chuéc b»ng tiÒn cña Ph¸p. Vµ vÞ ®¹i biÓu cña biÕt tõ l©u ë Gi¬-ne-v¬, lµ mét phÇn tö tù do chñ nghÜa thuÇn tuý Gi¬-ne-v¬ t¹i ViÖn liªn bang ®· im thin thÝt. mµ trong thêi gian bÞ trôc xuÊt ®· tá ra cao th­îng tõ chèi "s¾m vai Chí cã t­ëng r»ng «ng Ph«-gt¬, ng­êi nhËn thøc râ phÈm gi¸ trß trong triÒu ®×nh Stót-g¸t, thËm chÝ trong triÒu ®×nh Pª-tÐc-bua". cña m×nh, l¹i cã thÓ phít lê "Neue Schweizer Zeitung". Lêi buéc téi G¾n cho «ng ta ý nghÜ thµnh lËp ë n¬i nµo ®ã mét v­¬ng quèc nhá, «ng ta, nh­ t«i ®· nãi, ®­îc ®­a ra trong sè b¸o ra ngµy 12 th¸ng mét v­¬ng quèc E-xt¬-ru-xi-a nh­ bµi b¸o cã tÝnh chÊt l¨ng m¹ M­êi mét 1859. Ch¼ng bao l©u sau ®ã, còng trªn tê b¸o Êy ®· xuÊt trong "New Schweizer Zeitung" ®· lµm, th× ®ã qu¶ lµ ®iÒu nùc c­êi. hiÖn bµi b×nh luËn chua cay vÒ Pl«ng-Pl«ng, tê "Revue de "Hoµng th©n Na-p«-lª-«ng, víi nhËn thøc v÷ng ch¾c vÒ thiªn tµi cña m×nh vµ GenÌve"526, c¬ quan ng«n luËn cña nhµ ®éc tµi ë Gi¬-ne-v¬ Giªm vÒ tµi n¨ng cña m×nh, tù ®Æt m×nh cao h¬n h¼n nh÷ng ngai vµng bÐ nhá th¶m h¹i Pha-di lËp tøc ®¸p l¹i b»ng bµi x· luËn ph¶n ®èi dµi bèn cét Êy". ("Revue de GenÌve", sè ra ngµy 6 th¸ng Ch¹p 1859). Nã ph¶n ®èi ë Ph¸p, ë "c¸i trung t©m Êy cña nÒn v¨n minh cao ®é vµ cña "au nom du radicalisme genÌvois", nh©n danh ph¸i cÊp tiÕn Gi¬- tinh thÇn s¸ng t¹o phæ biÕn" «ng ta thÝch s¾m vai hÇu t­íc P«-da ne-v¬. B¶n th©n Giªm Pha-di còng ®· coi träng "Neue Schweizer trong cung ®×nh cña ng­êi anh hä v« cïng s¸ng chãi cña m×nh, Zeitung" nh­ vËy. Trong bµi x· luËn dµi 4 cét cña "Revue de "víi t­ c¸ch hoµng th©n – c«ng d©n" (prince – citoyen). "Ng­êi GenÌve" kh«ng thÓ kh«ng ®o¸n thÊy bµn tay cña Ph«-gt¬. Trong anh hä t«n träng vµ yªu quý «ng, dï ng­êi ta nãi g× ®i n÷a". bµi ®ã ng­êi ta bµo ch÷a cho chÝnh Bra-s¬ ë møc ®é nhÊt ®Þnh, nãi Nh­ng hoµng th©n kh«ng nh÷ng lµ hÇu t­íc P«-da theo chñ r»ng «ng ta kh«ng ph¶i kÎ m­u ®¶ kÝch Pl«ng-Pl«ng. ¤ng ta bÞ lõa nghÜa B«-na-p¸c-t¬, «ng cßn lµ "ng­êi b¹n v« t­" cña I-ta-li-a, g¹t. Theo ph­¬ng ph¸p thuÇn tuý Ph«-gt¬, ng­êi ta ®Èy corpus Thuþ SÜ, tãm l¹i, cña c¸c d©n téc. delicti1* lªn ®Çu chÝnh L.H¸p-ne mµ Ph«-gt¬, trong "T¸c phÈm "Còng nh­ hoµng ®Õ, hoµng th©n Na-p«-lª-«ng lµ nhµ kinh tÕ häc lín NÕu chÝnh", (tr. 188) ®· nghi lµ t¸c gi¶ t¸c phÈm "nh÷ng chuyÖn xÊu xa nh­ ë Ph¸p nh÷ng nguyªn lý cña khoa kinh tÕ chÝnh trÞ lµnh m¹nh sÏ th¾ng lîi vµo kh¶ è vÒ hoµng ®Õ vµ hoµng th©n Na-p«-lª-«ng". §iÒu kh«ng tr¸nh khi nµo ®ã, th× kh«ng nghi ngê g× n÷a, ®iÒu ®ã x¶y ra víi sù tham gia lín lao cña khái lµ Ph«-gt¬ ®· ¸m chØ "Cl«-xman, cùu trung uý Ba-®en næi hoµng th©n Na-p«-lª-«ng". tiÕng xÊu xa" lµ phãng viªn ë BÐc-n¬ cña "Allgemeine Zeitung" ¤ng ®· vµ vÉn cßn lµ "ng­êi ñng hé tù do b¸o chÝ hoµn toµn (xem "T¸c phÈm chÝnh", tr. 198). Chóng ta h·y bµn qua vÒ lêi ph¶n kh«ng h¹n chÕ", lµ ng­êi ph¶n ®èi mäi biÖn ph¸p ®Ò phßng kiÓu c¶nh s¸t, lµ ng­êi thÓ hiÖn "nh÷ng t­ t­ëng tù do theo nghÜa réng _____________________________________________________________ nhÊt cña tõ nµy vÒ mÆt lý luËn, còng nh­ vÒ mÆt thùc tiÔn". NÕu 1* - cÊu thµnh ph¹m téi
  18. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 1604 1605 c.m¸c ngµi ph«-gt¬.- IX. c¬ quan ®¹i diÖn tay d©n chñ". Pl«ng-Pl«ng, vÞ Prince Rouge 4* Êy lµ lÝ t­ëng cña nh­ tai cña hoµng ®Õ do ¶nh h­ëng xÊu mµ kh«ng nghe thÊy ®­îc nh÷ng lêi khuyªn cña nh©n vËt £-giª-ri ®ã, th× hoµng th©n lui ra Ph«-gt¬ vµ Pha-di, cã thÓ gäi lµ hoµng th©n ®Çy quyÕn rò cña víi th¸i ®é tù träng, nh­ng "kh«ng o¸n th¸n". Kh«ng ph¶i c¸i g× ph¸i d©n chñ ch©u ¢u. Ph«-gt¬ k h«ng thÓ nhËn sè tiÒn cña kh¸c mµ "chÝnh lµ c«ng lao cña «ng ®· g©y ra sù ®¶ kÝch cã tÝnh m×nh tõ bµn tay d©n chñ thuÇn tuý nµo h¬n lµ tõ bµn tay cña chÊt phØ b¸ng ë ch©u ¢u ®èi víi «ng". Pl«ng-Pl«ng. NÕu thËm chÝ mét phÇn sè tiÒn do ng­êi anh hä chÝ t«n cña Pl«ng-Pl«ng trùc tiÕp giao cho C«-sót, th«ng qua "KÎ thï cña n­íc Ph¸p sî «ng, v× «ng dùa vµo sù ñng hé c¸ch m¹ng cña c¸c bµn tay cña ng­êi Hung-ga-ri l¹i r¬i vµo tay Ph«-gt¬, th× d©n téc ch©u ¢u, ra søc tr¶ l¹i cho hä nÒn ®éc lËp d©n téc vµ nÒn tù do cña hä". "nguån gèc" cña nã vÉn "kinh khñng". Cßn ®Õn tõ bµn tay cña T ãm l¹i, thiªn tµi kh«ng ®­îc c«ng nhËn, hÇu t­íc P«-da, Pl«ng-Pl«ng th× l¹i lµ chuyÖn kh¸c! Cho dï sè tiÒn mµ Ph«-gt¬ nh©n vËt £-giª-ri, nhµ kinh tÕ häc, ng­êi b¶o vÖ c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc, nhËn ®­îc trong thêi gian cã cuéc xung ®ét N¬-sa-ten, tõ tay b¸ nhµ d©n chñ thuÇn tuý vµ - ®iÒu nµy cã thÓ ®­îc ch¨ng? – t­íc phu nh©n C…1*, b¹n g¸i cña Cl¸p-ca, cã thÓ lµ tõ bµn tay Pl«ng-Pl«ng "habile come gÐrÐral et brave comme tout officier dÞu dµng h¬n, nh­ng kh«ng ph¶i tõ bµn tay trong s¹ch h¬n vµ français" (th¹o giái nh­ viªn t­íng vµ dòng c¶m nh­ bÊt cø sÜ d©n chñ h¬n. "Plon-Plon est voluptueux comme HÐliogabale, quan Ph¸p nµo). l©che comme Ivan III et faux comme un vrai Bonaparte"2*, nh­ "¤ng chøng tá ®iÒu ®ã trong chiÕn dÞch Cr­m, trong trËn An-ma vµ sau trËn mét nhµ v¨n næi tiÕng Ph¸p ®· nãi nh­ vËy. Hµnh vi tÖ nhÊt cña nµy". Cßn trong chiÕn tranh I-ta-li-a «ng "®· tæ chøc mét c¸ch xuÊt s¾c qu©n ®oµn Pl«ng-Pl«ng lµ «ng coi ng­êi anh hä cña m×nh lµ homme 5 v¹n ng­êi cña m×nh" (corps de touristes1* næi tiÕng, t«i suýt n÷a nãi corps de sÐrieux3*. VÝch-to Huy-g« cßn cã thÓ nãi vÒ Lu-i B«-na-p¸c-t¬: ballet2*) "vµ trong mét thêi gian ng¾n hoµn thµnh cuéc hµnh qu©n gian khæ qua miÒn nói trong khi qu©n lÝnh cña «ng kh«ng hÒ bÞ thiÕu thèn thø g×". "n'est pas monstre qui veut"4* , nh­ng tõ khi Lu-i B«-na-p¸c-t¬ Nh­ mäi ng­êi ®Òu biÕt, binh sÜ Ph¸p ë Cr­m gäi bÖnh sî ph¸t hiÖn ra Pl«ng-Pl«ng, trªn con ng­êi ë Tuyn-l¬-ri tËp ph¸o kÝch lµ maladie Plon-Plonienne3*, vµ cã thÓ lµ Pl«ng-Pl«ng trung mÆt sù nghiÖp, cßn trªn con ng­êi ë Pa-le Roay-an th× rêi bá b¸n ®¶o nµy chØ v× thùc phÈm ngµy cµng thiÕu thèn527. tËp trung mÆt hÒ cña c¸i ®Çu I-a-nót cña B«-na-p¸c-t¬. B«-na- p¸c-t¬ dëm, ng­êi ch¸u cña b¸c m×nh tuy kh«ng ph¶i con trai "Chóng t«i giíi thiÖu «ng" tøc Pl«ng-Pl«ng. "Revue de GenÌve" kÕt thóc _____________________________________________________________ mét c¸ch trÞnh träng "®óng nh­ ch©n t­íng «ng". Hoan h« t­íng Pl«ng-Pl«ng! 4*- Hoµng th©n ®á Do ®ã, kh«ng cã g× lµ ®¸ng ng¹c nhiªn nÕu nh­ Ph«-gt¬ nãi 1* - Ca-r«-li r»ng «ng ta nhËn ®­îc quü hµnh qu©n cña m×nh tõ "nh÷ng bµn 2* - "Pl«ng-Pl«ng hiÕu s¾c nh­ Hª-li-«-ga-ban, nhót nh¸t nh­ I-van III vµ gi¶ dèi nh­ B«-na-p¸c-t¬ ®Ých thùc" _____________________________________________________________ 3* - ng­êi nghiªm tóc 1* - ®oµn du lÞch 4* - "kh«ng ph¶i ai còng cã thÓ trë thµnh qu¸i vËt" (Huy-g«. "Na-p«- 2* - ®oµn vò ba-lª lª-«ng BÐ". KÕt luËn. PhÇn thø nhÊt, ch­¬ng I). 3*- con bÖnh Pl«ng-Pl«ng
  19. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 1606 1607 c.m¸c ngµi ph«-gt¬.- IX. c¬ quan ®¹i diÖn cña bè m×nh528, l¹i tá ra ®Ých thùc h¬n so víi B«-na-p¸c-t¬ ®Ých nghÜ ®Õn "viÖc lµm lung lay vµ tiªu diÖt c¸c chÝnh phñ hiÖn tån ë §øc" ("Nghiªn cøu". Lêi nãi ®Çu, tr. VII) vµ kªu gäi, ®Æc biÖt lµ thùc Êy, nªn ng­êi Ph¸p vÉn cßn nãi r»ng: I'autre est plus kªu gäi "ng­êi t­ s¶n §øc" (l.c., tr. 128), h·y "thiÕt tha" víi t×nh sû r5* . Pl«ng-Pl«ng ®ång thêi võa lµ §«ng Ki-sèt, võa lµ Gu- h×nh lµ viÖc B«-na-p¸c-t¬ "gi¶i phãng" I-ta-li-a vµ ng¨n ngõa ®Ýp-r¸t, cña Bas Empire. H¨m-lÐt suy ngÉm r»ng cã lÏ thi hµi "c¸ch m¹ng" ë §øc, - th× ®èi víi c«ng d©n §øc, ng­îc l¹i, «ng ta cña gi¶i thÝch r»ng "¸o lµ trô cét duy nhÊt cña sù tån t¹i tiÕp tôc cña A-lÕch-xan-®r¬ nhÊt ®Þnh sÏ trë thµnh chiÕc ®ai cña thïng bia6*. chóng" (cña c¸c vua chóa §øc) ("Buæi lÔ chÝnh v.v.", tr. 11). H¨m-lÐt sÏ nãi g× khi thÊy c¸i ®Çu r÷a n¸t cña Na-p«-lª-«ng trªn "T«i võa nãi víi c¸c b¹n", - «ng ta nãi "r»ng ®èi víi c¸c n­íc kh¸c, §øc vai Pl«ng-Pl«ng!1). kh«ng chØ tån t¹i mµ cßn cÇn ®­îc x©y dùng lªn, vµ t«i tin r»ng nã chØ cã thÓ ®­îc NhËn sè tiÒn chñ yÕu cña quü hµnh qu©n cña m×nh "tõ chËu thµnh lËp theo h×nh thøc liªn bang c¸c n­íc céng hoµ, gièng nh­ Liªn bang Thuþ thøc ¨n cña Ph¸p ", ®Ó che giÊu chËu Êy, Ph«-gt¬ d Ü nhiªn cã thÓ SÜ" (l.c., tr. 10). nh©n tiÖn - ®Ó t¹o vÎ bÒ ngoµi quyªn gãp "mÊy phr¨ng" trong sè ¤ng ta nãi ®iÒu ®ã ngµy 26 th¸ng S¸u (1859), trong khi ®ã ngµy nh÷ng b¹n bÌ ®ã Ýt nhiÒu tinh thÇn d©n chñ. M©u thuÉn mµ «ng 6 th¸ng S¸u, trong Lêi b¹t cho lÇn xuÊt b¶n thø hai cña "Nghiªn ta r¬i vµo khi nãi vÒ nguån gèc, sè l­îng vµ ph­¬ng ph¸p lËp quü cøu", «ng ta ®· kªu nµi hoµng th©n – nhiÕp chÝnh Phæ1* dïng vò cña m×nh, ®­îc gi¶i thÝch mét c¸ch gi¶n ®¬n nh­ vËy. Ho¹t ®éng ®¹i diÖn cña Ph«-gt¬ kh«ng chØ bã hÑp ë "Nghiªn lùc vµ néi chiÕn v­¬ng triÒu ®Ó lµm cho §øc quy phôc V­¬ng triÒu cøu", "C­¬ng lÜnh" vÒ phßng tuyÓn mé. T¹i Buæi lÔ chÝnh ë L«- H«-hen-tx«-lÐc. §­¬ng nhiªn, tËp quyÒn qu©n chñ b»ng vò lùc lµ dan, «ng ta b¸o cho c«ng nh©n ë §øc, ë Thuþ SÜ biÕt sø m¹ng cña con ®­êng ng¾n nhÊt ®i tíi n­íc céng hoµ liªn bang, "gièng nh­ Lu-i B«-na-p¸c-t¬ vÒ mÆt gi¶i phãng d©n téc - ®­¬ng nhiªn lµ Liªn bang Thôy SÜ". TiÕp ®ã «ng ta ph¸t huy lÝ luËn vÒ "kÎ thï bªn theo quan ®iÓm cÊp tiÕn h¬n lµ trong t¸c phÈm "Nghiªn cøu" ngoµi" – n­íc Ph¸p – mµ §øc ph¶i ®i theo ®Ó chèng l¹i "kÎ thï dµnh cho bän phi-li-xtanh §øc theo chñ nghÜa tù do. Trong khi ë bªn trong" - ¸o. t¸c phÈm "Nghiªn cøu" b»ng sù ®i s©u nghiªn cøu quan hÖ gi÷a "vËt chÊt vµ søc m¹nh", Ph«-gt¬ ®i ®Õn niÒm tin lµ kh«ng nªn "NÕu nh­ t«i" - «ng ta thèt lªn "Ph¶i lùa chän gi÷a quû (H¸p-xbuèc) vµ bµ cña con quû (Lu-i B«-na-p¸c-t¬) th× t«i sÏ lùa chän ®iÒu thø hai: bµ cña con quû lµ _____________________________________________________________ mét bµ giµ vµ sÏ chÕt ®i". Nh­ng Ph«-gt¬ c¶m thÊy lêi kªu gäi trùc tiÕp §øc lao vµo lßng 5* - ng­êi kh¸c ®¸ng tin cËy h¬n n­íc Ph¸p cña cuéc ®¶o chÝnh th¸ng Ch¹p – víi c¸i cí thï ghÐt 6* Xem SÕch-xpia. "H¨m-lÐt", håi V, c¶nh 1. ¸o, - lµ ®iÒu qu¸ ­ mÊt thanh danh cña «ng ta tr­íc c«ng chóng b¹n 1) Ph«-gt¬, nh­ «ng ta kÓ, ngay tõ n¨m 1852 ®· ph¶i tiÕn hµnh mét cuéc ®äc, do ®ã khi in bµi nµy, lêi kªu gäi ®ã ®· ®­îc ch÷a l¹i nh­ sau: du hµnh khoa häc (cuéc du hµnh cña Ba-cu-x¬) víi Pl«ng-Pl«ng mµ mét ng­êi "theo chñ nghÜa Pru-®«ng" ®· nhiÖt t×nh giíi thiÖu víi «ng do «ng ®ßi "NÕu nh­ vÊn ®Ò lµ trong cuéc ®Êu tranh gi÷a quû vµ bµ cña con quû, ta ph¶i tiÕn hµnh – "mais do que promettia a força humana" ["v­ît qua søc ng­êi cã ®øng vÒ phÝa nµo th× chóng ta thÝch r»ng chóng tiªu diÖt nhau vµ nuèt chöng nhau, thÓ cho phÐp" – Ca-m«-en-x¬, "Lau-di-¸t", bµi ca thø nhÊt] – "nh÷ng sù _____________________________________________________________ nghiªm cÊm lµm cho ng­êi ta söng sèt trong lÜnh vùc lÞch sö tù nhiªn" ("T¸c 1* - Vim-hem phÈm chÝnh", V¨n kiÖn, tr. 24).
  20. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. 1608 1609 c.m¸c ngµi ph«-gt¬.- IX. c¬ quan ®¹i diÖn ®Ó tr¸nh cho chóng ta ph¶i lµm c¸i c«ng viÖc Êy" ("Buæi lÔ chÝnh v.v.", tr. 13). quyÕt ®Þnh cña «ng ta ®· g©y ra chiÕn tranh. Sù im lÆng ®ã còng Sau hÕt, trong khi trong "Nghiªn cøu" Ph«-gt¬ t©ng bèc Lu-i thÊy ë Buæi lÔ chÝnh ë L«-dan, ë ViÖn d©n téc529, t¹i lÔ kû niÖm Si- B«-na-p¸c-t¬ lµ vÞ hoµng ®Õ cña n«ng d©n vµ cña binh sÜ, th× lÇn le vµ R«-bíc Bli-um, trong tê "Ng­êi rao hµng" ë Bi-l¬, sau hÕt, nµy, tr­íc thÝnh gi¶ c«ng nh©n l¹i tuyªn bè r»ng trong "T¸c phÈm chÝnh". Tuy nhiªn, "t­ t­ëng" Êy ra ®êi sím h¬n vô ©m m­u Pl«m-bi-Ðc. Ngay tõ th¸ng Ch¹p 1851, mÊy ngµy sau "chÝnh tuyÖt ®¹i ®a sè c«ng nh©n Pa-ri hiÖn nay" ®· chuyÓn "sang phÝa Lu-i B«-na-p¸c-t¬". cuéc ®¶o chÝnh, cã thÓ ®äc thÊy trong tê "Patriote savoisien" T heo ý kiÕn cña c«ng nh©n Ph¸p th× nh÷ng dßng d­íi ®©y: "Lu-i B«-na-p¸c-t¬ lµm tÊt c¶ nh÷ng g× mµ n­íc céng hoµ ph¶i lµm, «ng ®em "Trong c¸c phßng ®îi cña §iÖn £-li-dª, ng­êi ta chia nhau c¸c chøc vô ë Xa- l¹i viÖc lµm cho giai cÊp v« s¶n vµ lµm cho giai cÊp t­ s¶n ph¸ s¶n v.v." ("Buæi lÔ voa. C¸c tê b¸o cña hä thËm chÝ b«ng ®ïa rÊt vui vÎ vÒ viÖc nµy"1). chÝnh v.v.", tr. 9). Ngµy 6 th¸ng Ch¹p 1851, Pha-di ®· thÊy r»ng Gi¬-ne-v¬ trao Nh­ vËy, Lu-i B«-na-p¸c-t¬ lµ nhµ ®éc tµi c«ng nh©n, vµ víi cho ®Õ quèc cña cuéc ®¶o chÝnh th¸ng Ch¹p1). t­ c¸ch nhµ ®éc tµi c«ng nh©n, ®­îc t©ng bèc tr­íc c«ng nh©n Ngµy 1 th¸ng B¶y 1859 Stem-phli, bÊy giê lµ tæng thèng liªn §øc ë Thuþ SÜ bëi chÝnh c¸i «ng Ph«-gt¬ mµ trong "T¸c phÈm bang, cã cuéc héi ®µm víi ®¹i diÖn cña Anh ë BÐc-n¬, ®¹i uý Ha- chÝnh" ®· khïng lªn víi sù c«ng phÉn t­ s¶n chØ võa nghe thªm rÝt. ¤ng nh¾c l¹i sù lo ng¹i cña m×nh lµ nÕu sù thèng trÞ cña X¸c- tõ "chuyªn chÝnh cña c«ng nh©n". ®i-ni ®­îc më réng ë I-ta-li-a th× viÖc Ph¸p th«n tÝnh Xa-voa lµ C­¬ng lÜnh Pa-ri quy ®Þnh cho nh÷ng ®¹i diÖn cña th¸ng ®iÒu kh«ng tr¸nh khái, vµ nhÊn m¹nh r»ng sù th«n tÝnh, ®Æc biÖt Ch¹p ë Thuþ SÜ kÕ ho¹ch hµnh ®éng vÒ vÊn ®Ò th«n tÝnh Xa-voa, lµ B¾c Xa-voa, hoµn toµn lµm hë mét bªn s­ên cña Thuþ SÜ vµ ch¼ng bao l©u sÏ kÐo theo viÖc mÊt Gi¬-ne-v¬ (xem S¸ch xanh thø gåm ba ®iÓm: 1) hoµn toµn lê tÞt, cµng l©u cµng tèt, nh÷ng tin nhÊt: "vÒ sù s¸p nhËp ®­îc gi¶ ®Þnh ®èi víi Xa-voa vµ Ni-x¬", sè ®ån vÒ mèi nguy c¬ ®e do¹, cßn khi cÇn th× tuyªn bè ®ã lµ sù ®Æt 1). Ha-rÝt b¸o c¸o viÖc ®ã víi Man-m¬-xbª-ri, Man-m¬-xbª-ri l¹i ®iÒu cña ¸o; 2) vµo giai ®o¹n muén h¬n, cÇn truyÒn b¸ ý kiÕn uû th¸c cho hu©n t­íc Cau-li ë Pa-ri yªu cÇu Va-lÐp-xki gi¶i r»ng Lu-i B«-na-p¸c-t¬ ®Þnh s¸p nhËp vµo Thuþ SÜ khu vùc thÝch vÒ ý ®Þnh cña hoµng ®Õ. Va-lÐp-xki kh«ng hÒ phñ nhËn trung lËp; vµ sau hÕt, 3) sau khi thùc hiÖn th«n tÝnh, lîi dông r»ng: viÖc nµy lµm c¸i cí cho viÖc lËp liªn minh cña Thuþ SÜ víi Ph¸p, _____________________________________________________________ tøc lµ cho Thuþ SÜ tù nguyÖn phôc tïng sù b¶o hé cña B«-na- p¸c-t¬. Chóng ta sÏ thÊy chñ vµ tí, Giªm Pha-di vµ C¸c Ph«-gt¬, 1) "On se partage dÐjµ les places… de la Savoie dans les antichambres nhµ ®éc tµi Gi¬-ne-v¬ vµ bé h¹ cña «ng ta, ®¹i biÓu cña Gi¬-ne- de, l'ElysÐe. Ses journaux plaisantent mªme assez agrÐablement lµ-dessus". 1) Peut-ªtre le citoyen Thurgovien que nous avons si bien dÐ fendu v¬ trong ViÖn liªn bang, chÊp hµnh c­¬ng lÜnh Êy mét c¸ch contre les menaees de Louis Philippe, nous fera-t-il ea gr©ce de vouloir bien trung thµnh nh­ thÕ nµo. se constituer comme mÐdiateur, et reprendre de nous GenÌve" ("Revue de Chóng ta ®· biÕt r»ng trong "Nghiªn cøu" Ph«-gt¬ tr¸nh ngay GenÌve", sè ra ngµy 6 th¸ng Ch¹p 1851) ["cã thÓ «ng Tuèc-gau, ng­êi ®· c¶ sù ¸m chØ nhá nhÊt vÒ t­ t­ëng mµ v× nã con ng­êi cã tÝnh chÊt ®­îc chóng ta b¶o vÖ tèt chèng l¹i sù ®e do¹ cña Lu-i-Phi-lip, cã nh· ý ®øng ra lµm trung gian ®Ó lÊy ®i Gi¬-ne-v¬ cña chóng ta"].
nguon tai.lieu . vn
Chính trị học Báo chí - Truyền thông Xã hội học Giáo dục học Tâm lý học Lịch sử - Văn hoá Triết học Ngôn ngữ học Thư viện thông tin Văn học nước ngoài Ngư nghiệp Hành chính - Pháp luật Địa lý - Địa danh Văn học Việt nam Lịch sử Đảng CNXH - KH Tư Tưởng HCM Ngụ ngôn - Cổ tích Ca dao - Tục ngữ Hoá học Sinh học Y khoa - Dược Kinh tế học