- Trang Chủ
- Triết học
- [Triết Học] Học Thuyết Chủ Nghĩa Karl Marx - Marx Engels tập 14 phần 1
Xem mẫu
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
6 7
ph.¨ng-ghen
C.M¸c
vµ
Ph.¡ng-ghen
Toµn tËp
14
Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia
Sù thËt
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
V« s¶n tÊt c¶ c¸c níc, ®oµn kÕt l¹i!
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
10 11
ph.¨ng-ghen qu©n ®éi
Toµn tËp C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen xuÊt b¶n
theo quyÕt ®Þnh cña Ban ChÊp hµnh
Trung ¬ng §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam
Héi ®ång xuÊt b¶n toµn tËp C. M¸c vµ Ph. ¡ng- ghen
GS. NguyÔn §øc B×nh Uû viªn Bé ChÝnh trÞ, BÝ th Trung ¬ng
§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, Chñ tÞch Héi ®ång
GS. §Æng Xu©n Kú Uû viªn Trung ¬ng §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam,
ViÖn trëng ViÖn Nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c-
Lª-nin vµ t tëng Hå ChÝ Minh, Phã Chñ tÞch
(thêng trùc) Héi ®ång
GS. PTS. TrÇn Ngäc Hiªn Phã Gi¸m ®èc Häc viÖn chÝnh trÞ quèc gia Hå
ChÝ Minh, uû viªn
PGS. Hµ Häc Hîi Phã trëng Ban T tëng - V¨n ho¸ Trung
¬ng §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, uû viªn
P hã Gi¸m ®èc Trung t©m khoa häc x· héi vµ
GS. PTS. Ph¹m Xu©n Nam
nh©n v¨n quèc gia, uû viªn
GS. TrÇn Nh©m Gi¸m ®èc, Tæng biªn tËp Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh
trÞ quèc gia, uû viªn
GS. TrÇn Xu©n Trêng Trung tíng, ViÖn trëng Häc viÖn chÝnh trÞ -
qu©n sù, uû viªn
ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n:
Gi¸o s TrÇn Nh©m
B iªn tËp: Lª Xu©n TiÒm
Tr¬ng §×nh Lai
Vò Hång ThÊm
S öa bµi: Ban s¸ch kinh ®iÓn
Tr×nh bµy, b×a: Nghiªm thµnh
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
C. M¸c
vµ
Ph. ¡ng-ghen
Toµn tËp
TËp 14
(Th¸ng B¶y 1857 - th¸ng mêi mét 1860)
Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia
Sù ThËt
Hµ Néi - 1994
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
6 7
Lêi nhµ xuÊt b¶n
T Ëp 14 cña bé Toµn tËp C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen bao gåm nh÷ng t¸c
phÈm cña hai nhµ kinh ®iÓn viÕt trong thêi gian tõ th¸ng B¶y 1857 ®Õn
th¸ng Mêi mét 1860. Vµo thêi kú nµy, cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ thÕ giíi
lÇn thø nhÊt ®· bïng næ cao trµo ®Êu tranh c¸ch m¹ng míi cña giai cÊp v«
s¶n vµ phong trµo chèng phong kiÕn, chèng ¸p bøc giµnh ®éc lËp d©n téc vµ
thèng nhÊt ®Êt níc ë mét sè quèc gia ch©u ¢u ®· d©ng lªn m¹nh mÏ.
Nh÷ng t¸c phÈm in trong tËp 14 chñ yÕu lµ nh÷ng bµi viÕt vÒ ®Ò tµi
qu©n sù. Trong ®ã hai «ng ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ s©u s¾c lÞch sö nh÷ng cuéc
chiÕn tranh tõ thêi Cæ ®¹i, lÞch sö ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña c¸c qu©n ®éi, c¸ch
tæ chøc qu©n ®éi, c¸c ph¬ng ph¸p vµ h×nh thøc tiÕn hµnh chiÕn tranh; kÌm
theo ®ã lµ nh÷ng ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña c¸c nhµ c¶i c¸ch qu©n sù… Bµi
“Ngµi Ph«-gt¬”, mét t¸c phÈm dµi n»m ë trän nöa sau tËp nµy, lµ mét t¸c
phÈm luËn chiÕn lín cña M¸c viÕt vµo buæi ®Çu cao trµo ph¸t triÓn míi cña
phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ. T¸c phÈm kh«ng nh÷ng ph¶n ¸nh cuéc ®Êu
tranh kh«ng khoan nhîng cña C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen cho ®¶ng v« s¶n vµ
b¶o vÖ c¸c nhµ c¸ch m¹ng v« s¶n mµ cßn cã gi¸ trÞ s©u s¾c vÒ néi dung t
tëng vµ gi¸ trÞ nghÖ thuËt.
TËp nµy ®îc dÞch dùa vµo b¶n tiÕng Nga bé Toµn tËp C.M¸c vµ Ph.¡ng-
ghen, tËp 14, do Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia Liªn X« xuÊt b¶n t¹i
M¸t-xc¬-va n¨m 1959. Ngoµi phÇn chÝnh v¨n, chóng t«i cßn in kÌm theo
phÇn chó thÝch vµ c¸c b¶n chØ dÉn do ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-
nin Liªn X« (tríc ®©y) biªn so¹n ®Ó b¹n ®äc tham kh¶o.
§ång thêi víi viÖc xuÊt b¶n bé Toµn tËp C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, chóng
t«i sÏ tæ chøc biªn so¹n s¸ch giíi thiÖu néi dung mçi tËp vµ c¸c t tëng c¬
b¶n trong c¸c t¸c phÈm chÝnh cña hai nhµ kinh ®iÓn.
T h¸ng 6-1994
Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
8 9
B ×a phô cña tËp mét
"B¸ch khoa toµn th míi cña Mü"
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
10 11
Ph. ¡ng-ghen
Qu©n ®éi1
Qu©n ®éi lµ mét tËp ®oµn cã tæ chøc gåm nh÷ng ngêi ®îc
vò trang, ®îc nhµ níc ®µi thä ®Ó thùc hiÖn chiÕn tranh tÊn
c«ng hoÆc phßng ngù. Trong c¸c qu©n ®éi cña thÕ giíi Cæ ®¹i,
qu©n ®éi ®Çu tiªn mµ chóng ta cã nh÷ng sö liÖu Ýt nhiÒu ®¸ng
tin cËy lµ qu©n ®éi Ai CËp. Thêi ®¹i vinh quang cña nã trïng
hîp víi thêi kú thèng trÞ cña Ram-xª-x¬ II (Xª-x«-xtrÝt); nh÷ng
bøc ho¹ vµ nh÷ng dßng ch÷ ghi trªn rÊt nhiÒu di tÝch thuéc thêi
kú thèng trÞ cña «ng thuËt l¹i c¸c chiÕn c«ng cña «ng lµ nguån
tµi liÖu chñ yÕu gióp chóng ta hiÓu biÕt vÒ tr×nh ®é qu©n sù cña
ngêi Ai CËp. §¼ng cÊp qu©n sù cña Ai CËp chia lµm hai ®¼ng
cÊp: HÐc-m«-tÝp vµ Ca-la-xia2; ë thêi kú thÞnh vîng nhÊt, ®¼ng
cÊp thø nhÊt cã 160 000 ngêi, ®¼ng cÊp thø hai cã 250 000
ngêi. Xem ra th× hai ®¼ng cÊp Êy chØ kh¸c nhau hoµn toµn vÒ ®é
tuæi hoÆc thêi gian phôc vô, cho nªn Ca-la-xia qua mét sè n¨m
phôc vô nhÊt ®Þnh sÏ chuyÓn lªn HÐc-m«-tÝp hoÆc chuyÓn sang
ng¹ch hËu bÞ. Toµn bé qu©n ®éi chia ra ®ãng ë c¸c ®Þa ®iÓm gäi lµ
binh Êp, v¶ l¹i mçi qu©n nh©n ®Òu ®îc thëng mét kho¶nh ®Êt
réng v× sù phôc vô cña m×nh. Nh÷ng binh Êp Êy chñ yÕu ph©n bè
ë phÇn h¹ lu cña ®Êt níc, n¬i cã thÓ x¶y ra nh÷ng cuéc tËp kÝch
tõ c¸c níc ch©u ¸ l¸ng giÒng; chØ cã mÊy binh Êp ®îc ®Æt ë
Thîng lu s«ng Nin, v× r»ng ngêi £-ti-«-pi lµ kÎ ®Þch kh«ng
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
12 13
ph. ¨ng-ghen qu©n ®éi
g¨m. Ngêi ¸t-xi-ri trong qu©n ®éi cña Cre-rc¬-x¬ còng ®îc vÏ
®¸ng sî l¾m. Søc m¹nh cña qu©n ®éi lµ ë bé binh cña nã, nhÊt lµ ë c¸c
trong bøc ho¹ víi chiÕc c«n bäc s¾t. Vò khÝ phßng vÖ gåm cã mò
lÝnh b¾n cung cña nã. Ngoµi nh÷ng lÝnh b¾n cung, qu©n ®éi cßn cã c¸c
trô (thêng ®îc chÕ t¹o rÊt ®Ñp), gi¸p b»ng nØ hoÆc b»ng da, vµ
®éi bé binh vò trang kh¸c nhau vµ biªn chÕ thµnh c¸c tiÓu ®oµn3 tuú
méc. ChiÕn xa vÉn lµ bé phËn quan träng cña qu©n ®éi; trªn xe
theo lo¹i vò khÝ: lÝnh gi¸o dµi, lÝnh kiÕm ng¾n, lÝnh cÇm c«n, lÝnh b¾n
chë hai ngêi, mµ ngêi cÇm c¬ng ngùa ph¶i cÇm méc che ®ì cho
®¸ v.v.. Bé binh cã nhiÒu chiÕn xa chi viÖn, trªn mçi chiÕn xa cã hai
lÝnh b¾n cung. NhiÒu chiÕn sÜ chiÕn ®Êu trªn xe ®îc vÏ kho¸c ¸o
chiÕn sÜ: mét ngêi cÇm c¬ng ngùa, mét ngêi b¾n cung. Trong c¸c di
gi¸p dµi cã vÈy. Ngoµi ra cã kþ binh mµ chóng ta gÆp lÇn ®Çu tiªn
tÝch kh«ng thÊy vÏ kþ binh. Bøc ho¹ duy nhÊt vÏ ngêi cìi ngùa,
ë ngay ®©y. Trªn nh÷ng di tÝch ®iªu kh¾c thuéc thêi kú sím h¬n,
thuéc vµo thêi ®¹i La M·, vµ xem ra sÏ lµ ®óng nÕu gi¶ ®Þnh r»ng
kþ sÜ ngåi trªn ngùa kh«ng th¾ng yªn; vÒ sau míi sö dông mét
ngêi Ai CËp biÕt dïng ngùa ®Ó cìi vµ dïng kþ binh chØ lµ häc ë c¸c
thø g× nh lµ yªn mÒm vµ trªn mét bøc di vËt ®iªu kh¾c cho thÊy
níc l¸ng giÒng ch©u ¸. Vµo thêi kú muén h¬n, nh ta cã thÓ thÊy
chiÕc yªn cao gièng nh nh÷ng c¸i hiÖn nay ®îc sö dông ë ph¬ng
kh«ng chót nghi ngê g× qua sù x¸c nhËn nhÊt trÝ cña c¸c nhµ sö häc
§«ng. Kþ binh cha h¼n ®· cã g× kh¸c nhiÒu so víi kþ binh Ba T
Cæ ®¹i vÒ vÊn ®Ò nµy, ngêi Ai CËp cã nhiÒu kþ binh, kþ binh nµy ho¹t
vµ kþ binh cña nh÷ng d©n téc ph¬ng §«ng sau nµy. §ã lµ kþ binh
®éng bªn sên cña bé binh, nh bÊt cø kþ binh nµo thêi xa. Vò khÝ
nhÑ, kh«ng chÝnh qui, khi xung trËn th× chôm l¹i thµnh mét khèi
phßng vÖ cña ngêi Ai CËp gåm cã méc, mò trô, gi¸p ngùc hoÆc gi¸p lén xén, dÔ bÞ bé binh trang bÞ tèt vµ kiªn cêng ®¸nh lui, nhng l¹i
bµo ®îc chÕ t¹o b»ng nh÷ng vËt liÖu kh¸c nhau. Trong c¸c ph¬ng lµ sù uy hiÕp ®èi víi ®éi qu©n ®· bÞ rèi lo¹n hoÆc ®· bÞ ®¸nh b¹i. Do
ph¸p tÊn c«ng thµnh luü cña hä ngêi ta thÊy cã nhiÒu ph¬ng ph¸p ®ã, trªn c¸c bøc ho¹ ngêi ta thÊy nã ®îc vÏ ë trong ®éi h×nh phÝa
vµ mu kÕ quen thuéc cña ngêi Hy L¹p vµ ngêi La M·. Hä cã sau c¸c chiÕn sÜ chiÕn ®Êu trªn c¸c chiÕn xa, nh÷ng chiÕn sÜ nµy
testudo hoÆc vå ®Ëp, vi-nª-a4 vµ thang tÊn c«ng; nhng lêi kh¼ng ®Þnh xem ra t¹o thµnh mét thø binh chñng quÝ téc. Trong chiÕn thuËt bé
cña ngµi H. Uyn-kin-x¬n cho r»ng hä còng biÕt sö dông th¸p di ®éng binh râ rµng lµ ®· ®¹t ®îc mét sè tiÕn bé vÒ qui t¾c vËn ®éng vµ bè
vµ giái ®µo ®êng ngÇm díi ch©n têng th× chØ lµ gi¶ thuyÕt mµ th«i5. trÝ ®éi h×nh. Nh÷ng lÝnh b¾n cung hoÆc chiÕn ®Êu ë phÝa tríc, th×
trong trêng hîp nµy, mçi ngêi trong sè hä ®Òu ®îc c¸c lÝnh
Tõ thêi Pxam-me-tÝch, ngêi Ai CËp ®· cã nh÷ng ®¬n vÞ lÝnh ®¸nh
mang méc yÓm hé, hoÆc khi dµn hµng ngang ë phÝa sau, th× trong
thuª Hy L¹p còng ®ån tró ë H¹ Ai CËp.
trêng hîp nµy, c¸c chiÕn sÜ cÇm gi¸o ë hµng thø nhÊt vµ thø hai
¸t-xi-ri cho chóng ta mét h×nh mÉu sím nhÊt vÒ nh÷ng qu©n
sÏ cói xuèng hoÆc qu× xuèng ®Ó c¸c tay cung cã thÓ b¾n ®îc. Kh«ng
®éi ch©u ¸ ®· chiÕn ®Êu trªn mét ngµn n¨m ®Ó chiÕm c¸c ®Êt ®ai
nghi ngê g× n÷a, ngêi ¸t-xi-ri ®· biÕt sö dông th¸p di ®éng vµ ®µo
ë gi÷a §Þa Trung H¶i vµ s«ng Ên. ë ®©y còng nh ë Ai CËp,
®êng hÇm khi bao v©y, vµ c¨n cø vµo mét ®o¹n trong cuèn I-ª-dª-kin6
nguån t liÖu chñ yÕu cña chóng ta lµ c¸c di vËt. Ph¸n ®o¸n theo
cã thÓ kÕt luËn r»ng hä ®· dùng lªn mét thø chiÕn luü hoÆc gß ®Êt
c¸c di vËt ®ã th× bé binh ®îc trang bÞ gièng nh bé binh Ai CËp,
®Ó cã thÓ khèng chÕ c¸c têng thµnh bÞ v©y, - mÇm mèng ban
tuy r»ng xem ra còng gi÷ vai trß nhá h¬n, cßn vò khÝ phßng vÖ
®Çu cña agger1* La M·. Nh÷ng th¸p di ®éng vµ cè ®Þnh cña hä
vµ tÊn c«ng thêng ®îc chÕ t¹o tinh vi vµ h×nh d¸ng ®Ñp h¬n.
Ngoµi ra, do ®Êt ®ai cña ®Õ quèc nµy réng h¬n, nªn vò khÝ còng _____________________________________________________________
nhiÒu chñng lo¹i h¬n. Vò khÝ chñ yÕu lµ gi¸o, cung, kiÕm vµ dao
1* - têng luü
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
14 15
ph. ¨ng-ghen qu©n ®éi
còng ®îc x©y cao b»ng vµ cao h¬n têng cña thµnh luü bÞ bao ph¬ng §«ng thùc sù, gåm nh÷ng ®¬n vÞ ®ñ lo¹i kh¸c nhau vÒ
v©y ®Ó cã thÓ khèng chÕ ®îc thµnh luü ®ã. Ngêi ¸t-xi-ri còng trang bÞ vµ ph¬ng ph¸p t¸c chiÕn; ®éi vËn t¶i ®å sé vµ v« sè
sö dông vå ®Ëp vµ l¸ ch¾n; v× qu©n ®éi cña hä rÊt ®«ng nªn hä cã nh÷ng ngêi phôc vô qu©n ®éi ®i kÌm theo nã. ChÝnh sù tån t¹i
thÓ thay ®æi c¶ dßng ch¶y cña mét con s«ng nhá ®Ó tiÕp cËn c¸c cña sè ngêi phôc vô nµy gi¶i thÝch cho chóng ta vÒ sè lîng ®å sé
®o¹n yÕu trªn chÝnh diÖn cña thµnh luü bÞ tÊn c«ng, hoÆc lîi dông cña qu©n ®éi Ba T mµ ngêi Hy L¹p nãi tíi. Binh sÜ, tuú theo
lßng s«ng c¹n lµm ®êng tiÕn vµo thµnh luü. Qu©n ®éi cña ngêi thµnh phÇn d©n téc cña hä, ®îc trang bÞ cung, lao, gi¸o, kiÕm,
Ba-bi-lon xem ra gièng víi qu©n ®éi cña ngêi ¸t-xi-ri, nhng chuú, dao g¨m, m¸y phãng ®¸ v.v.. Qu©n lÝnh cña mçi tØnh ®Òu ë
chóng ta kh«ng biÕt nh÷ng chi tiÕt cô thÓ vÒ hä.
díi quyÒn mét ngêi chØ huy riªng, theo Hª-r«-®èt, th× nh÷ng
§Õ quèc Ba T cã ®îc sù vÜ ®¹i cña nã lµ nhê nh÷ng ngêi s¸ng
qu©n lÝnh Êy h×nh nh chia thµnh c¸c ®¬n vÞ 10 ngêi, 100 ngêi,
lËp ra nã - nh÷ng ngêi du môc thiÖn chiÕn cña xø Ph¸c-xi-xtan
1 000 ngêi, v.v., mµ mçi ®¬n vÞ thËp ph©n Êy cã mét sÜ quan
hiÖn nay, ®Êt níc cña nh÷ng kþ sÜ, ë ®ã kþ binh chiÕm ngay ®îc
®øng ®Çu7. ViÖc chØ huy c¸c binh ®oµn lín hoÆc c¸c c¸nh qu©n
®Þa vÞ thèng trÞ, c¸i ®Þa vÞ mµ nã vÉn gi÷ trong tÊt th¶y c¸c qu©n ®éi
thêng ®îc giao phã cho thµnh viªn cña hoµng téc. Trong bé
ph¬ng §«ng suèt tõ håi ®ã, cho tíi m·i thêi gian gÇn ®©y, khi mµ
binh th× ngêi Ba T vµ ngêi thuéc c¸c bé téc A-ri-an kh¸c
trong c¸c qu©n ®éi Êy ngêi ta ®em ¸p dông lèi huÊn luyÖn qu©n sù
(ngêi Mi-®i-an vµ ngêi B¸c-tri-an) t¹o thµnh Ðlite1*. Hä ®îc
theo kiÓu ch©u ¢u hiÖn ®¹i. §a-ri Ghi-xt¸p x©y dùng qu©n ®éi
vò trang b»ng cung, gi¸o cì võa vµ kiÕm ng¾n; ®Çu quÊn mét thø
thêng trùc ®Ó khèng chÕ c¸c tØnh bÞ chinh phôc, còng nh ®Ó ng¨n
kh¨n, m×nh mÆc ¸o b¶o vÖ b»ng nh÷ng tÊm s¾t; méc phÇn lín lµm
ngõa nh÷ng cuéc næi lo¹n thêng x¶y ra cña c¸c xa-tr¸p, tøc lµ c¸c
b»ng cµnh nhá ®an. Nh÷ng Ðlite Êy, còng nh bé binh kh¸c cña
tØnh trëng d©n sù. Nh vËy lµ mçi tØnh ®Òu cã ®éi c¶nh vÖ cña
Ba T, ®Òu thÊt b¹i th¶m h¹i mçi lÇn gÆp ph¶i qu©n ®éi Hy L¹p,
m×nh ®Æt díi quyÒn chØ huy cña mét viªn t lÖnh ®Æc ph¸i; ngoµi
dï qu©n sè rÊt Ýt; ®¸m qu©n « hîp vµ vông vÒ Êy chØ cã thÓ chèng
ra, c¸c ®¬n vÞ qu©n ®éi chia ra ®ãng gi÷ c¸c thµnh luü. Chi phÝ ®Ó
cù mét c¸ch thô ®éng khi ®ông ®é víi ®éi h×nh chÊp kÝch s¬ khai
duy tr× ®éi qu©n Êy lµ do c¸c tØnh chÞu. Trong qu©n thêng trùc Êy
cña ngêi Xp¸c-t¬ vµ ngêi A-ten, b»ng chøng lµ c¸c trËn Ma-ra-
còng cã qu©n cËn vÖ cña hoµng ®Õ – 10 000 bé binh tinh nhuÖ (“®éi
t«ng, Pla-t©y, Mi-ca-l¬ vµ PhÐc-m«-pin8. Nh÷ng xe trËn xuÊt hiÖn
bÊt tö”, Athanatoi) víi mò gi¸p léng lÉy vµng son; trong c¸c cuéc
lÇn cuèi cïng trong lÞch sö cña qu©n ®éi Ba T cã thÓ cã Ých trªn
hµnh qu©n cña hä cã ®oµn xe cé dµi chë vî con vµ ®Çy tí còng nh
®Þa h×nh hoµn toµn b»ng ph¼ng khi chèng l¹i ®¸m ngêi « hîp nh
c¸c ®oµn l¹c ®µ chë l¬ng thùc, ®¹n dîc ®i kÌm theo; ngoµi ra,
b¶n th©n bé binh Ba T, nhng sÏ qu¸ v« dông khi ph¶i chèng
trong qu©n cËn vÖ cña hoµng ®Õ cßn cã 1 000 lÝnh cÇm kÝch, 1 000
l¹i ®¬n vÞ cÇm gi¸o, ®éi h×nh dÇy ®Æc cña ngêi Hy L¹p hoÆc ph¶i
kþ binh cËn vÖ vµ nhiÒu chiÕn xa, trong ®ã mét sè chiÕn xa ®îc
chèng l¹i nh÷ng qu©n sÜ ®îc trang bÞ nhÑ lîi dông ®îc sù mÊp
trang bÞ nh÷ng chiÕc lìi h¸i. §èi víi c¸c cuéc viÔn chinh lín,
m« cña ®Þa h×nh. Nh÷ng chíng ng¹i nhá nhÊt còng c¶n bíc
nh÷ng lùc lîng vò trang ®ã tá ra kh«ng ®ñ cho nªn ngêi ta tiÕn
®îc chiÕn xa. Trong chiÕn ®Êu, ngùa ho¶ng sî kh«ng nghe theo
hµnh tæng trng binh ë tÊt c¶ c¸c tØnh thuéc ®Õ chÕ. Tæng hîp l¹i,
_____________________________________________________________
nh÷ng qu©n lÝnh l¾m h×nh nhiÒu vÎ Êy h×nh thµnh mét qu©n ®éi
1* - qu©n ®éi tinh nhuÖ
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
16 17
ph. ¨ng-ghen qu©n ®éi
ph¶i lµm nghÜa vô qu©n sù. ChØ cã nh÷ng ngêi g¸nh v¸c nh÷ng
ngêi cÇm c¬ng, ®· xÐo lªn bé binh cña m×nh. Cßn vÒ kþ binh th×
chøc vô nhÊt ®Þnh cña nhµ níc, vµ ë thêi kú sím h¬n, ®¼ng cÊp
chóng ta cã Ýt b»ng chøng vÒ chÊt lîng cao cña nã trong thêi kú ban
thø t hoÆc nghÌo nhÊt trong d©n tù do, míi ®îc miÔn nghÜa vô
®Çu cña ®Õ quèc Êy. T¹i thung lòng Ma-ra-t«ng, - n¬i thÝch hîp cho
qu©n sù10. §ã lµ chÕ ®é d©n binh dùa trªn chÕ ®é n« lÖ. Thanh
kþ binh, - ngêi Ba T cã 10 000 kþ binh, nhng vÉn kh«ng ph¸ vì
®îc hµng ngò ngêi A-ten. Vµo thêi kú muén h¬n, kþ binh ®· næi niªn hÔ ®ñ 18 tuæi lµ ph¶i lµm nghÜa vô qu©n sù trong hai n¨m,
bËt trong trËn Gra-nÝch9, n¬i ®©y kþ binh ®îc bè trÝ thµnh mét ®Æc biÖt trong viÖc b¶o vÖ biªn giíi. Trong thêi gian ®ã, anh ta
tuyÕn ®· tËp kÝch bÊt ngê vµo bé phËn ®i ®Çu cña c¸c ®oµn qu©n hoµn thµnh viÖc huÊn luyÖn qu©n sù cña m×nh vµ sau ®ã vÉn
Ma-xª-®oan ®ang leo lªn bê sau khi léi qua s«ng, vµ ®¸nh lui ph©n thuéc diÖn nghÜa vô qu©n sù cho ®Õn 60 tuæi. Khi cã chiÕn tranh,
®éi nµy tríc khi nã triÓn khai. Nh vËy, nã ®· t¸c chiÕn th¾ng lîi ®¹i héi c«ng d©n sÏ qui ®Þnh sè lîng ngêi cÇn gäi nhËp ngò; chØ
trong trêng hîp ®Æc biÖt míi sö dông tíi levÐes en masse1* (pan-
trong mét thêi gian dµi chèng l¹i ®éi tiÒn vÖ cña A-lÕch-xan-®r¬, do
Pt«-le-m©y chØ huy, cho tíi khi chñ lùc kÐo ®Õn vµ ë bªn sên nã ®· xtra-ti-a). Mêi nhµ chiÕn lîc, do nh©n d©n bÇu ra hµng n¨m cã
xuÊt hiÖn bé binh trang bÞ nhÑ, sau ®ã nã buéc ph¶i rót lui do thiÕu nhiÖm vô ph¶i tiÕn hµnh tuyÓn qu©n vµ phiªn chÕ sè qu©n sÜ Êy,
tuyÕn thø hai hoÆc ®éi dù bÞ. Nhng trong thêi kú Êy, qu©n ®éi Ba ®ång thêi c¸c thµnh viªn cña mçi bé l¹c hoÆc cña phi-l¸c t¹o
T ®îc t¨ng cêng thªm nh÷ng ngêi Hy L¹p gia nhËp hµng ngò thµnh mét ®¬n vÞ díi quyÒn chØ huy cña mét phi-l¸c chuyªn
cña hä, chÝnh lµ c¸c lÝnh ®¸nh thuª ngêi Hy L¹p mµ ch¼ng bao l©u tr¸ch. C¸c viªn phi-l¸c còng nh c¸c viªn ta-xi-¸c hoÆc c¸c viªn
sau khi Xe-rc¬-x¬ chÕt, c¸c hoµng ®Õ ®· thuª hä vÒ, cßn chiÕn thuËt chØ huy ®¹i ®éi còng do nh©n d©n bÇu ra. TÊt c¶ nh÷ng ngêi
kþ binh mµ Mem-n«n sö dông trong trËn Gra-nÝch th× râ rµng ®îc gäi nhËp ngò biªn chÕ thµnh bé binh trang bÞ nÆng (qu©n
kh«ng ph¶i theo kiÓu ch©u ¸, nªn dï thiÕu nh÷ng sö liÖu ®¸ng tin h«-plÝt) ®Ó t¹o thµnh ®éi chÊp kÝch, hoÆc ®éi h×nh hµng ngang cã
cËy, chóng t«i còng cã thÓ m¹nh b¹o cho r»ng nã chÞu ¶nh hëng cña chiÒu s©u cña binh sÜ cÇm gi¸o; bé binh Êy ban ®Çu t¹o thµnh
Hy L¹p. toµn bé lùc lîng vò trang, cßn sau nµy, khi ®îc bæ sung c¸c binh
C¸c qu©n ®éi Hy L¹p lµ nh÷ng qu©n ®éi ®Çu tiªn mµ chóng ta sÜ trang bÞ nhÑ vµ kþ binh, th× nã trë thµnh h¹t nh©n chÝnh cña
cã tµi liÖu phong phó vµ chÝnh x¸c vÒ mÆt tæ chøc, víi tÊt c¶ c¸c qu©n ®éi, mét binh chñng quyÕt ®Þnh kÕt côc cña trËn ®¸nh. §éi
chi tiÕt cña nã. Cã thÓ nãi r»ng lÞch sö chiÕn thuËt, nhÊt lµ chiÕn h×nh chÊp kÝch cã chiÒu s©u kh¸c nhau; chóng ta thÊy kÓ ®Õn
thuËt bé binh, b¾t ®Çu víi nh÷ng qu©n ®éi ®ã. Chóng t«i kh«ng nh÷ng ®éi h×nh chÊp kÝch cã chiÒu s©u 8, 12, 25 hµng. Trang bÞ cña
bµn vÒ hÖ thèng qu©n sù cña thêi ®¹i anh hïng cña Hy L¹p, nh bé binh nÆng gåm cã gi¸p ngùc hoÆc gi¸p trô, mò trô, méc bÇu dôc,
H«-me m« t¶, khi mµ ngêi ta cha biÕt ®Õn kþ binh, khi mµ c¸c gi¸o vµ kiÕm ng¾n. Søc m¹nh cña ®éi chÊp kÝch A-ten lµ ë thÕ tËp
nh©n vËt quý téc vµ c¸c thñ lÜnh ®· chiÕn ®Êu trªn chiÕn xa hoÆc kÝch; nã næi tiÕng nhê sù tËp kÝch m·nh liÖt khi tÊn c«ng, nhÊt lµ
xuèng xe ®Ó quyÕt ®Êu víi ®Þch thñ cïng ®¼ng cÊp vµ khi bé binh sau khi Min-ti-¸t ®· ¸p dông, trong trËn Ma-ra-t«ng, lèi tiÕn
xem ra kh«ng h¬n bé binh ch©u ¸ bao nhiªu, mµ chuyÓn ngay tèc ®é khi tÊn c«ng, nªn bé binh võa ch¹y võa x«ng vµo qu©n
sang bµn vÒ lùc lîng qu©n sù cña A-ten vµo thêi kú huy hoµng _____________________________________________________________
cña nã. ë A-ten, mäi ngêi ®µn «ng xuÊt th©n tõ d©n tù do ®Òu 1* - tæng trng binh, gäi toµn d©n nhËp ngò
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
18 19
ph. ¨ng-ghen qu©n ®éi
c«ng d©n giµu cã nhÊt vµ thêng xuyªn tån t¹i, c¶ trong thêi b×nh. §ã
® Þch. Nhng trong phßng ngù, ®éi chÊp kÝch cña ngêi Xp¸c-t¬
lµ bé phËn cã søc chiÕn ®Êu cao cña qu©n ®éi, ®Æc biÖt c¶nh gi¸c,
v÷ng ch¾c h¬n vµ dµy ®Æc h¬n ®· vît tréi ®éi chÊp kÝch cña
nhanh trÝ vµ chñ ®éng. Trong chiÕn ®Êu, còng nh bé binh trang
ngêi A-ten. Trong khi ë Ma-ra-t«ng, toµn bé qu©n lÝnh cña
bÞ nhÑ, kþ binh thêng chiÕm vÞ trÝ ë bªn sên cña ®éi h×nh chÊp
ngêi A-ten gåm qu©n chÊp kÝch trang bÞ nÆng ®«ng ®Õn 10 000
kÝch. Trong thêi kú muén h¬n, ngêi A-ten còng cã mét ®¬n vÞ
h«-plÝt, th× ë Pla-t©y, ngoµi 8 000 h«-plÝt, hä cßn cã mét sè lîng
®¸nh thuª gåm 200 lÝnh b¾n cung cìi ngùa (hy-p«-tèc). Cho ®Õn
nh thÕ nh÷ng bé binh trang bÞ nhÑ. Sù uy hiÕp ®¸ng sî cña cuéc
tËn thêi kú Pª-ri-clÐt, qu©n nh©n A-ten kh«ng nhËn ®îc l¬ng
x©m nhËp cña ngêi Ba T lµm cho viÖc t¨ng sè ngêi lµm nghÜa
bæng g×. VÒ sau hä lÜnh 2 «-b«-l¬ (ngoµi ra cßn ®îc nhËn 2 «-b«-
vô qu©n sù trë nªn cÇn thiÕt; giai cÊp nghÌo nhÊt trong d©n c –
l¬ n÷a vÒ ¨n uèng mµ qu©n nh©n ph¶i tù lo liÖu), cã khi bé binh
phe-ta – ®îc ghi vµo danh s¸ch nhËp ngò. Nh÷ng ngêi nµy
trang bÞ nÆng thËm chÝ lÜnh tíi 2 ®r¾c-m¬. ChØ huy lÜnh sè l¬ng
®îc biªn chÕ thµnh c¸c qu©n ®éi trang bÞ nhÑ (him-nÐt, p¬-xin);
nhiÒu gÊp hai lÇn, kþ binh lÜnh nhiÒu gÊp ba, cßn t lÖnh th× lÜnh
hä hoµn toµn kh«ng cã vò khÝ phßng vÖ hoÆc chØ cã mçi chiÕc méc;
nhiÒu gÊp 4 lÇn. ChØ riªng kþ binh nÆng thêi b×nh còng tiªu tèn
hä cÇm gi¸o vµ lao. Víi sù më réng quyÒn lùc cña A-ten, bé binh
mçi n¨m 40 ta-lon (40 000 ®«-la), cßn thêi chiÕn th× tèn kÐm
trang bÞ nhÑ cña nã ®îc t¨ng cêng b»ng sè binh sÜ cña c¸c ®ång
minh11 vµ thËm chÝ b»ng qu©n ®¸nh thuª. Trong qu©n ®éi bao nhiÒu h¬n. §éi h×nh chiÕn ®Êu vµ ph¬ng thøc t¸c chiÕn ®Æc biÖt
gi¶n ®¬n: ®éi h×nh chÊp kÝch t¹o thµnh trung t©m, c¸c chiÕn sÜ
gåm c d©n cña A-c¸c-na-ni-a, £-t«-li-a vµ Cri-t¬ næi tiÕng lµ
chÜa gi¸o ra ngoµi vµ yÓm hé toµn bé chÝnh diÖn b»ng bøc têng
nh÷ng tay b¾n cung vµ b¾n ®¸ giái. Ngêi ta ®· thµnh lËp mét
gåm c¸c chiÕc méc cña hä. Hä tÊn c«ng ®éi h×nh qu©n ®Þch trªn
thø qu©n trung gian gi÷a bé binh trang bÞ nhÑ vµ bé binh trang bÞ
toµn chÝnh diÖn. NÕu ®ît c«ng kÝch ®Çu tiªn kh«ng ph¸ vì ®îc
nÆng – ®ã lµ pen-ta-xta, ®îc trang bÞ nh bé binh nhÑ nhng cã
®éi h×nh chiÕn ®Êu cña ®Þch th× kÕt côc cña trËn ®¸nh sÏ ®îc
thÓ chiÕm lÜnh vµ gi÷ v÷ng trËn ®Þa. Nhng nh÷ng lo¹i bé binh
quyÕt ®Þnh bëi cuéc ®¸nh gi¸p l¸ cµ b»ng kiÕm, ®ång thêi bé binh
nµy kh«ng cã ý nghÜa lín tríc khi I-phi-cr¸t c¶i tæ nã sau cuéc
ChiÕn tranh Pª-l«-p«n-nÐt12. Bé binh trang bÞ nhÑ cña ngêi A- nhÑ vµ kþ binh hoÆc tÊn c«ng vµo c¸c ®éi h×nh binh sÜ t¬ng øng
cña ®Þch, hoÆc cè g¾ng hµnh ®éng bªn sên vµ sau lng ®éi h×nh
ten ®· næi tiÕng vÒ sù nhanh trÝ vµ sù nhanh chãng trong viÖc h¹
cña ®Þch vµ lîi dông sù rèi lo¹n nhá nhÊt trong hµng ngò qu©n
quyÕt t©m chiÕn ®Êu còng nh thùc hiÖn quyÕt t©m. Trong nhiÒu
®Þch. NÕu th¾ng lîi, hä sÏ truy kÝch ®Þch, nÕu thÊt b¹i hä cè g¾ng
trêng hîp, cã thÓ lµ trªn ®Þa h×nh mÊp m«, hä cã thÓ chèng cù
yÓm hé cuéc rót lui. Hä còng ®îc sö dông cho trinh s¸t vµ tËp
thµnh c«ng ngay c¶ víi ®éi chÊp kÝch cña ngêi Xp¸c-t¬. ViÖc
kÝch, quÊy rèi ®Þch khi ®Þch ®ang hµnh qu©n, nhÊt lµ khi ®Þch
thµnh lËp kþ binh A-ten ë vµo thêi kú mµ níc céng hoµ nµy ®·
ph¶i qua ®êng hÎm, vµ hä cè g¾ng chiÕm lÊy xe cé vËn t¶i vµ b¾t
giµu cã vµ hïng cêng. §Þa h×nh ®åi nói ¸t-tÝch kh«ng thuËn lîi
binh sÜ rít l¹i phÝa sau cña ®Þch. Nh vËy ®éi h×nh chiÕn ®Êu cùc
cho binh chñng nµy, nhng vÞ trÝ ë gÇn c¸c níc l¸ng giÒng lµ
kú gi¶n ®¬n; ®éi h×nh chÊp kÝch bao giê còng hµnh ®éng nh mét
PhÐt-xa-li vµ Bª-«-ti – lµ nh÷ng vïng giµu vÒ ngùa, do ®ã lµ
chØnh thÓ; viÖc ph©n chia nã ra thµnh nh÷ng ®¬n vÞ nhá h¬n
nh÷ng xø ®Çu tiªn thµnh lËp kþ binh – ®· nhanh chãng ®a tíi sù
kh«ng cã ý nghÜa chiÕn thuËt; c¸c viªn chØ huy cña chóng chØ cã
thµnh lËp binh chñng ®ã ë c¸c quèc gia kh¸c cña Hy L¹p. Kþ binh
nhiÖm vô theo dâi sao cho ®éi h×nh chÊp kÝch kh«ng bÞ ph¸ vì
A-ten ban ®Çu cã 300, råi 600, thËm chÝ 1 000 ngêi, gåm nh÷ng
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
20 21
ph. ¨ng-ghen qu©n ®éi
hoÆc chÝ Ýt sao cho nã kh«i phôc ®îc nhanh chãng. Qua mÊy vÝ mét ®Þa ph¬ng ®îc biªn chÕ vµo cïng mét ®¬n vÞ. C¬ së cña tæ
dô kÓ trªn, chóng t«i ®· chØ ra qu©n sè cña qu©n ®éi A-ten trong chøc qu©n ®éi lµ tæ huynh ®Ö (ª-n«-m«-ti) do Li-cu-rg¬ lËp ra; hai
thêi kú cã c¸c cuéc chiÕn tranh Ba T. Vµo thêi kú ®Çu cuéc ChiÕn ª-n«-m«-ti (tæ huynh ®Ö) häp thµnh mét pen-tª-c«-xtÝt, hai pen-tª-
tranh c«-xtÝt häp thµnh mét lèc vµ 8 pen-tª-c«-xtÝt hoÆc 4 lèc häp thµnh
Pª-l«-p«n-nÐt, hä cã 13 000 bé binh nÆng lµm nhiÖm vô d· chiÕn, mét m«-ra. §ã lµ tæ chøc ë thêi kú Cxª-n«-ph«n-t¬; vµo thêi kú sím
16 000 ngêi (gåm nh÷ng binh sÜ trÎ nhÊt vµ giµ nhÊt) lµm nhiÖm h¬n, tæ chøc nµy h×nh nh ®· kh¸c. Qu©n sè cña mét m«-ra ®îc
vô ®ån tró, 1 200 kþ binh vµ 1 600 lÝnh b¾n cung. Theo tÝnh to¸n qui ®Þnh kh¸c nhau: tõ 400 ®Õn 900 ngêi; nghe nãi cã thêi kú cã
cña BÕch, ®éi qu©n ®îc ph¸i ®i ®¸nh Xi-ra-cu-gi¬ ®«ng ®Õn tíi 600 m«-ra. Nh÷ng ®éi qu©n kh¸c nhau Êy cña ngêi Xp¸c-t¬ tù
38 560 ngêi, ®éi t¨ng viÖn ®îc göi ®i sau ®ã ®«ng tíi do häp thµnh c¸c ®éi chÊp kÝch; bé binh nÆng hîp thµnh ®éi chÊp
26 000 ngêi vµ toµn bé lµ kho¶ng 65 000 ngêi. Sau thÊt b¹i kÝch th× ®îc trang bÞ gi¸o, kiÕm ng¾n vµ méc buéc vµo cæ. VÒ sau,
hoµn toµn cña cuéc viÔn chinh nµy13, A-ten qu¶ thùc ®· kiÖt søc Clª-«-men sö dông méc réng cña Ca-ri-a, cã d©y buéc vµo c¸nh tay
kh«ng kÐm g× níc Ph¸p sau chiÕn dÞch n¨m 1812 ë Nga. tr¸i ®Ó cho hai tay cña binh sÜ ®îc tù do. Ngêi Xp¸c-t¬ cho r»ng
Trong sè c¸c quèc gia ë Hy L¹p, Xp¸c-t¬ lµ quèc gia qu©n sù sÏ lµ ®iÒu sØ nhôc ®èi víi binh sÜ cña m×nh, nÕu sau khi thua trËn
par excellence1*. NÕu sù rÌn luyÖn th©n thÓ phæ biÕn cña ngêi A- hä trë vÒ mµ kh«ng cã méc; viÖc gi÷ g×n chiÕc méc chøng tá r»ng,
cuéc rót lui ®îc tiÕn hµnh hoµn toµn cã trËt tù vµ trong ®éi h×nh
ten coi ngang nhau viÖc rÌn luyÖn sù khÐo lÐo vµ t¨ng cêng thÓ
chÊp kÝch cè kÕt, cßn c¸c c¸ nh©n lÎ tÎ bá ch¹y ®Ó tho¸t chÕt th× dÜ
lùc, th× ngêi Xp¸c-t¬ chñ yÕu lu ý ®Õn viÖc t¨ng cêng thÓ lùc,
nhiªn ph¶i vøt bá chiÕc méc cång kÒnh cña m×nh. C¸c ®éi h×nh
tinh thÇn kiªn cêng vµ tinh thÇn chÞu ®ùng cña chiÕn sÜ. Hä coi
chÊp kÝch cña ngêi Xp¸c-t¬ thêng cã chiÒu s©u lµ 8 hµng, nhng
träng tinh thÇn kiªn cêng trong chiÕn ®Êu vµ sù gi÷ g×n danh dù
cã khi chiÒu s©u ®ã t¨ng gÊp ®«i do bè trÝ sên nä sau sên kia.
qu©n nh©n h¬n lµ sù nhanh trÝ. Ngêi A-ten ®îc huÊn luyÖn ®Ó
Ch¾c lµ binh sÜ ®i ®Òu bíc; còng cã mét sè thay ®æi gi¶n ®¬n nhÊt
sao cho khi cÇn hä cã thÓ chiÕn ®Êu trong hµng ngò bé binh trang
vÒ ®éi h×nh, ch¼ng h¹n, thay ®æi chÝnh diÖn b»ng c¸ch mçi binh sÜ
bÞ nhÑ, mÆc dï hä ®îc chuÈn bÞ ®Ó trong khi cã chiÕn tranh hä
®Òu quay sang ph¶i hoÆc tr¸i, sù di chuyÓn vÒ phÝa tríc hoÆc phÝa
gi÷ mét vÞ trÝ ®· qui ®Þnh chÆt chÏ trong ®éi h×nh chÊp kÝch trang
sau cña mét bªn sên do vßng sang ph¶i hoÆc tr¸i v.v., nhng xem
bÞ nÆng; tr¸i l¹i, ngêi Xp¸c-t¬ chØ ®îc huÊn luyÖn ®Ó chiÕn ®Êu
ra nh÷ng sù thay ®æi ®éi h×nh ®ã chØ ®îc tiÕn hµnh vµo thêi kú
trong ®éi h×nh chÊp kÝch. Tõ ®ã thÊy râ lµ chõng nµo ®éi h×nh
muén h¬n. Trong thêi kú cùc thÞnh cña nã, ®éi h×nh chÊp kÝch cña
chÊp kÝch cßn quyÕt ®Þnh kÕt côc cña trËn ®¸nh th× ngêi Xp¸c-t¬
Xp¸c-t¬ còng nh cña A-ten chØ cã thÓ tÊn c«ng b»ng toµn tuyÕn
rót côc vÉn chiÕm thÕ vît tréi h¬n. ë Xp¸c-t¬, mäi c«ng d©n tù
chÝnh diÖn. Kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c hµng cña ®éi h×nh chÊp kÝch lµ:
do tõ 20 ®Õn 60 tuæi ®Òu ®îc ghi vµo danh s¸ch qu©n ®éi. C¸c
khi hµnh qu©n lµ 6 phót, khi c«ng kÝch – 3 phót, cßn khi chèng tr¶
quan gi¸m s¸t qui ®Þnh sè ngêi cÇn gäi nhËp ngò, th«ng thêng
cuéc c«ng kÝch chØ lµ 1½ phót. Qu©n ®éi do mét quèc v¬ng chØ huy;
tuyÓn mé trong nh÷ng ngêi trung niªn vµo løa tuæi 30 - 40.
quèc v¬ng vµ ®oµn tuú tïng ë gi÷a ®éi h×nh chÊp kÝch. VÒ sau,
Còng nh ë A-ten, nh÷ng ngêi thuéc cïng mét bé l¹c hoÆc cïng
khi sè ngêi Xp¸c-t¬ tù do gi¶m ®i nhiÒu th× qu©n sè cña ®éi h×nh
_____________________________________________________________
chÊp kÝch ®îc duy tr× b»ng c¸ch tuyÓn lùa binh sÜ trong sè nh÷ng
1* - chñ yÕu
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
22 23
ph. ¨ng-ghen qu©n ®éi
Pª-ri-ª-c«14 phô thuéc. Qu©n sè cña kþ binh kh«ng bao giê vît hµnh nh÷ng biÕn ®æi trong chiÕn thuËt bé binh. I-phi-cr¸t ®· c¶i
qu¸ 600 ngêi, ®îc chia thµnh c¸c ®éi (u-lam) gåm 50 ngêi tiÕn c¸ch tæ chøc pen-ta-xta - mét d¹ng bé binh trang bÞ nhÑ,
trong mét ®éi. Nã chØ yÓm hé hai bªn sên. Ngoµi ra cßn cã mét nhng khi cÇn cã thÓ chiÕn ®Êu trong ®éi h×nh hµng ngang. Hä
®¬n vÞ gåm 300 kþ binh - Ðlite cña thanh niªn Xp¸c-t¬, nhng ®îc trang bÞ méc trßn nhá, gi¸p trô b»ng v¶i gai ch¾c vµ gi¸o c¸n
trong chiÕn ®Êu hä ®Òu xuèng ngùa vµ h×nh thµnh mét thø ®¬n vÞ dµi b»ng gç. Trong phßng ngù, Kha-bri ®· buéc mÊy hµng ®Çu cña
bé binh vÖ sÜ b¶o vÖ quèc v¬ng. Trong bé binh trang bÞ nhÑ cña ®éi h×nh chÊp kÝch ph¶i quú xuèng ®Ó ®Èy lui cuéc c«ng kÝch cña
ngêi Xp¸c-t¬ cã ngêi Xki-rÝt - d©n c miÒn nói gÇn ¸c-ca-®i - ®Þch. §éi h×nh vu«ng ®Çy ®ñ còng nh c¸c lo¹i ®éi h×nh hµng däc
thêng yÓm hé sên tr¸i; ngoµi ra bé binh nÆng trong ®éi h×nh kh¸c v.v. ®· ®îc sö dông, vµ t¬ng øng víi nh÷ng c¸i ®ã lµ sù triÓn
chÊp kÝch cßn cã ngêi hÇu - i-l«-ta15 trong chiÕn ®Êu ph¶i ®ãng khai c¸c ®éi h×nh chiÕn ®Êu kh¸c nhau ®· trë thµnh bé phËn hîp
vai trß lÝnh më ®êng. Nh trong trËn Pla-t©y 5 000 bé binh nÆng thµnh cña chiÕn thuËt s¬ ®¼ng. §ång thêi ngêi ta ®· t¨ng cêng
mang theo 35 000 i-l«-ta trang bÞ nhÑ, nhng trong lÞch sö chóng chó ý ®Õn c¸c lo¹i bé binh trang bÞ nhÑ; ngêi Hy L¹p ®· du nhËp
t«i kh«ng thÊy tµi liÖu nµo nãi vÒ ho¹t ®éng cña c¸c i-l«-ta. cña nh÷ng quèc gia l¸ng giÒng d· man vµ nöa d· man c¸c lo¹i vò
Sau cuéc ChiÕn tranh Pª-l«-p«n-nÐt, chiÕn thuËt gi¶n ®¬n cña khÝ, sö dông nh÷ng lÝnh b¾n cung cìi ngùa vµ ®i bé, lÝnh b¾n ®¸
ngêi Hy L¹p ®· cã nh÷ng biÕn ®æi lín. Trong trËn LÐp-ct¬-r¬16 v.v.. PhÇn lín binh sÜ thêi kú ®ã lµ lÝnh ®¸nh thuª. Nh÷ng c«ng d©n
£-pa-mi-n«ng víi sè qu©n Ýt ái ngêi Phi-van ®· quÇn nhau víi giµu cã ®¸ng lÏ b¶n th©n ph¶i lµm nghÜa vô qu©n sù l¹i bá tiÒn ra
®éi h×nh chÊp kÝch cña ngêi Xp¸c-t¬ qu©n sè ®«ng h¬n nhiÒu vµ thuª ngêi thay thÕ, hä coi nh thÕ thÝch hîp h¬n. Nh thÕ lµ tÝnh
cho tíi lóc ®ã lµ v« ®Þch. ë ® ©y, lèi c«ng kÝch trªn toµn tuyÕn chÊt cña ®éi qu©n chÊp kÝch, víi tÝnh c¸ch lµ bé phËn chñ yÕu
chÝnh diÖn thêng dïng sÏ ch¾c ch¾n thÊt b¹i, v× hai bªn sên cña mang tÝnh d©n téc cña qu©n ®éi mµ chØ cã nh÷ng c«ng d©n tù do
£-pa-mi-n«ng sÏ bÞ phÝa chÝnh diÖn réng h¬n cña ®Þch bao v©y. cña níc nhµ míi ®îc tham gia, ®· bÞ gi¶m sót do sù pha t¹p nµy
§¸ng lÏ c«ng kÝch b»ng ®éi h×nh hµng ngang, £-pa-mi-n«ng ®· bè cña nh÷ng lÝnh ®¸nh thuª kh«ng cã quyÒn c«ng d©n. Ngay tríc
trÝ qu©n ®éi cña m×nh thµnh ®éi h×nh hµng däc rÊt s©u vµ tiÕn thêi kú Ma-xª-®oan, Hy L¹p vµ c¸c thuéc ®Þa cña nã, gièng nh
®¸nh mét bªn sên cña ®éi h×nh chÊp kÝch Xp¸c-t¬, n¬i cã quèc Thuþ SÜ vµo thÕ kû XVIII vµ XIX, lµ thÞ trêng cho bän qu©n nh©n
v¬ng. ¤ng ®· ®ét ph¸ ®îc chiÕn tuyÕn cña ngêi Xp¸c-t¬ ë ®Þa phiªu lu vµ bän lÝnh ®¸nh thuª. Ngay vµo thêi kú sím h¬n, c¸c
®iÓm cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh Êy; tiÕp ®ã «ng ®a qu©n cña m×nh hoµng ®Õ Ai CËp ®· lËp c¸c ®¬n vÞ qu©n ngêi Hy L¹p. VÒ sau quèc
vËn ®éng ngîc trë vÒ hai bªn cña ®ét ph¸ khÈu, tõ hai sên ®Ých v¬ng Ba T ®a vµo hµng ngò qu©n ®éi nh÷ng ®¬n vÞ lÝnh ®¸nh
th©n «ng ®¸nh bäc chiÕn tuyÕn ®· bÞ chäc thñng cña ®éi h×nh chÊp thuª Hy L¹p, lµm cho qu©n ®éi cña m×nh cã ®îc tÝnh æn ®Þnh nhÊt
kÝch khiÕn nã kh«ng thÓ h×nh thµnh chÝnh diÖn míi mµ kh«ng ®Þnh. Nh÷ng ngêi cÇm ®Çu nh÷ng ®¬n vÞ Êy lµ nh÷ng c«ng-®èt-chi-
®¶o lén sù bè trÝ chiÕn thuËt cña m×nh. Trong trËn Man-ti-n©y- e thùc sù, gièng nh c«ng-®èt-chi-e ë I-ta-li-a thÕ kû XVI. Trong
a17, ngêi Xp¸c-t¬ ®· bè trÝ ®éi h×nh chÊp kÝch cña m×nh cã chiÒu thêi kú nµy, nhÊt lµ ngêi A-ten, ®· sö dông nh÷ng khÝ cô ®Ó
s©u h¬n, nhng ®éi h×nh cña ngêi Phi-van vÉn ®ét ph¸ ®îc. A- phãng ®¸, lao vµ ®¹n löa. Pª-ri-clÐt ®· sö dông mét sè trong nh÷ng
giª-di-l¸t khÝ giíi Êy trong cuéc v©y ®¸nh Xa-m«-x¬18. C¸c cuéc v©y ®¸nh
ë Xp¸c-t¬, Ti-m«-ph©y, I-phi-cr¸t, Kha-bri ë A-ten còng tiÕn ®îc tiÕn hµnh b»ng c¸ch x©y dùng mét tuyÕn bao v©y, cã hµo hoÆc
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
24 25
ph. ¨ng-ghen qu©n ®éi
1 024 ngêi. Mçi hµng däc gåm 16 ngêi gäi lµ lèc ®îc ®Æt díi
têng ch¾n ch¹y xung quanh thµnh luü; ®ång thêi ngêi ta cè g¾ng
quyÒn chØ huy cña l«-ha-gèt ®øng ë hµng ngang thø nhÊt. Hai
®Æt nh÷ng khÝ cô Êy vµo nh÷ng trËn ®Þa cã thÓ khèng chÕ ë gÇn
hµng däc ®ã hîp thµnh mét ®i-lèc, hai ®i-lèc hîp thµnh mét tª-tr¾c, 2
têng thµnh.
tª-tr¾c thµnh mét t¸c-xi-¸c, 2 t¸c-xi-¸c thµnh mét cxª-na-gi hoÆc
§Ó ph¸ ho¹i têng thµnh ngêi ta thêng dïng ®Õn ®êng ngÇm.
xin-t¾c-ma, tøc lµ ®éi h×nh cã 16 ngêi ë chÝnh diÖn vµ 16 ngêi ë
Khi tiÕn hµnh cêng tËp, ®éi h×nh chiÕn ®Êu t¹o thµnh xi-na-xpi-
chiÒu s©u. §©y lµ ®¬n vÞ c¬ ®éng, khi hµnh qu©n, binh lÝnh vËn
m¬, nghÜa lµ mÊy hµng lÝnh bªn ngoµi gi¬ méc ra phÝa tríc m×nh,
®éng theo tõng cxª-na-gi t¹o thµnh ®éi h×nh hµng däc víi chÝnh
cßn mÊy hµng bªn trong gi¬ méc lªn ®Çu, nh vËy t¹o thµnh m¸i
diÖn lµ 16 ngêi, 16 cxª-na-gi (hîp thµnh 8 pen-t¬-c«-xi-¸c, hoÆc
che (ngêi La M· gäi lµ testudo) ®Ó chèng l¹i ®¹n ®¸ cña ®Þch.
4 khi-li-¸c, hoÆc 2 tª-l¸c) t¹o thµnh mét ®éi h×nh chÊp kÝch nhá; 2
Trong khi nghÖ thuËt qu©n sù Hy L¹p b»ng c¸ch ®ã híng
®éi chÊp kÝch nhá t¹o thµnh mét ®éi chÊp kÝch võa, cßn 4 ®éi chÊp
tríc hÕt vµo mÆt thµnh lËp c¸c lo¹i qu©n míi, biªn chÕ linh ho¹t
kÝch nhá t¹o thµnh mét ®éi chÊp kÝch lín, hoÆc mét ®éi chÊp kÝch
gåm lÝnh ®¸nh thuª cã thÓ dÔ sai khiÕn, vµo mÆt b¾t chíc hoÆc
thùc thô. Mçi mét ®¬n vÞ ®Òu cã ngêi chØ huy cña m×nh. §éi chÊp
s¸ng lËp c¸c lo¹i qu©n míi trang bÞ nhÑ, vµo mÆt xo¸ bá h×nh thøc
kÝch võa ë sên ph¶i gäi lµ ®Çu, ®éi chÊp kÝch võa ë sên tr¸i gäi
®éi h×nh chÊp kÝch trang bÞ nÆng kiÓu §«-ri-en cæ ®¹i lµ tæ chøc
lµ ®u«i hoÆc phÇn hËu bÞ cña ®éi chÊp kÝch. Mçi lÇn cÇn cã sù æn
qu©n sù duy nhÊt cã thÓ quyÕt ®Þnh kÕt côc cña trËn ®¸nh thêi bÊy
®Þnh ®Æc biÖt, sên tr¸i sÏ chiÕm lÜnh vÞ trÝ phÝa sau sên ph¶i,
giê, - th× mét v¬ng quèc míi v¬n lªn, tiÕp thu tÊt c¶ nh÷ng c¶i
h×nh thµnh ®éi h×nh gåm 512 ngêi ë chÝnh diÖn vµ 32 ngêi ë
c¸ch thùc thô, ®· thµnh lËp mét qu©n ®éi gåm bé binh trang bÞ
chiÒu s©u. MÆt kh¸c, b»ng sù triÓn khai cña 8 hµng phÝa sau ë
nÆng víi quy m« ®å sé ®Õn møc kh«ng mét qu©n ®éi nµo, khi giao
bªn tr¸i c¸c hµng phÝa tríc, cã thÓ t¨ng gÊp ®«i bÒ réng cña
chiÕn víi nã, l¹i cã thÓ chèng l¹i ®îc søc tÊn c«ng cña nã. Phi-lÝp
chÝnh diÖn vµ gi¶m chiÒu s©u ®i 8 hµng. Kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c
Ma-xª-®oan thµnh lËp qu©n thêng trùc gåm 30 000 bé binh vµ
hµng ngang víi nhau vµ gi÷a c¸c hµng däc víi nhau còng gièng
3 000 kþ binh. Bé phËn chñ yÕu cña qu©n ®éi lµ ®éi chÊp kÝch ®å sé
nh ë ngêi Xp¸c-t¬, nhng ®éi h×nh dµy ®Æc ®Õn møc tõng chiÕn
cã chõng 16 000 ngêi hoÆc 18 000 ngêi vµ biªn chÕ theo nguyªn
sÜ bªn trong ®éi chÊp kÝch kh«ng thÓ quay ®i quay l¹i ®îc. Trong
t¾c cña ®éi chÊp kÝch Xp¸c-t¬, nhng trang bÞ tèt h¬n. Méc nhá kiÓu
chiÕn ®Êu, kh«ng cã kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c ®¬n vÞ hîp thµnh ®éi
Hy L¹p ®îc thay thÕ b»ng méc lín vµ dµi kiÓu Ca-ri-a, cßn gi¸o cì
chÊp kÝch: ®éi chÊp kÝch t¹o thµnh mét tuyÕn kh«ng gi¸n ®o¹n
võa ®îc thay b»ng gi¸o Ma-xª-®oan (xa-ri-xa) dµi tíi 24 phót. Díi
tÊn c«ng en muraille1*. §éi chÊp kÝch gåm toµn lÝnh t×nh nguyÖn
thêi Phi-lÝp, chiÒu s©u cña ®éi chÊp kÝch Êy biÕn ®éng tõ 8 ®Õn 10,
12, 24 hµng. Trong ®iÒu kiÖn sö dông gi¸o ®Æc biÖt dµi, nÕu nh 6 Ma-xª-®oan, nhng sau khi chinh phôc ®îc Hy L¹p th× c¶ ngêi
Hy L¹p còng cã thÓ tham gia19. C¸c binh sÜ cña nã chØ gåm bé
hµng ®Çu, mçi hµng ®Òu cÇm ngang chiÕc gi¸o th× mòi gi¸o cã thÓ
ch×a ra phÝa tríc hµng ®Çu. Sù tiÕn ®Òu cña chÝnh diÖn dµi nh vËy binh trang bÞ nÆng. Ngoµi méc vµ gi¸o, hä cßn mang mò trô vµ
gåm 1 000 - 2 000 ngêi ®ßi hái viÖc huÊn luyÖn c¬ b¶n ph¶i hoµn kiÕm, mÆc dï sau cuéc c«ng kÝch cña c¶ rõng gi¸o Êy rÊt thêng
h¶o, do ®ã ph¶i ®îc tiÕn hµnh thêng xuyªn. A-lÕch-xan-®r¬ ®· kh«ng cÇn tíi ®¸nh gi¸p l¸ cµ b»ng kiÕm. Nhng khi ®éi chÊp
_____________________________________________________________
hoµn thiÖn viÖc x©y dùng tæ chøc ®ã. §éi h×nh chÊp kÝch cña «ng
th«ng thêng cã 16 384 ngêi vµ chiÒu s©u lµ 16 hµng, mçi hµng cã 1* - nh mét bøc têng
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
26 27
ph. ¨ng-ghen qu©n ®éi
lµ ca-t¸p-r¾c-ta ®îc Phi-lÝp, còng nh A-lÕch-xan-®r¬, quan
kÝch gÆp ®éi qu©n lª d¬ng La M· th× t×nh h×nh kh¸c h¼n. Toµn
t©m ch¨m sãc; A-lÕch-xan-®r¬ sö dông ca-t¸p-r¾c-ta vµo sù c¬
bé hÖ thèng ®éi h×nh chÊp kÝch tõ thêi kú ®Çu cña thêi ®¹i §«-ri-en
®éng cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh cña m×nh trong trËn ¸c-bª-l¬, bÊy
cho ®Õn thêi kú tan r· cña ®Õ quèc Ma-xª-®oan ®Òu m¾c mét
giê tho¹t ®Çu «ng ®¸nh b¹i vµ truy kÝch mét sên cña qu©n Ba T,
khuyÕt ®iÓm lín lµ thiÕu tÝnh linh ho¹t. Nh÷ng ®éi ngò võa dµi
sau ®ã ®i vßng c¸nh qu©n trung t©m cña hä, tõ phÝa sau tËp kÝch
võa s©u Êy chØ cã thÓ vËn ®éng chØnh tÒ, duy tr× ®îc ®éi h×nh t¹i
vµo sên kia. Kþ binh nµy c«ng kÝch theo nhiÒu ®éi h×nh kh¸c
®Þa h×nh b»ng ph¼ng vµ trèng tr¶i. Mçi khi gÆp chíng ng¹i, ®éi
nhau: ®éi h×nh hµng ngang, ®éi h×nh hµng däc ch÷ nhËt th«ng
h×nh chÊp kÝch buéc ph¶i chuyÓn thµnh hµng däc, nhng trong
thêng, ®éi h×nh hµng däc h×nh thoi hoÆc h×nh gäng k×m. Kþ binh
®éi h×nh ®ã nã kh«ng hµnh ®éng ®îc. Ngoµi ra ®éi h×nh chÊp
nhÑ kh«ng cã vò khÝ che ®ì, hä ®îc trang bÞ lao vµ gi¸o ng¾n
kÝch kh«ng cã tuyÕn thø hai hoÆc ®éi dù bÞ. Do ®ã, mçi khi gÆp
nhÑ; còng cã ®¬n vÞ a-cr«-ba-li-xta, tøc c¸c lÝnh b¾n cung cìi
ph¶i mét ®¹o qu©n cã thÓ chia thµnh nh÷ng ®¬n vÞ nhá h¬n, cã
ngùa. Lo¹i binh sÜ nµy ®îc dïng vµo viÖc canh g¸c, tuÇn tra,
thÓ ®i vßng qua ®Þa h×nh mÊp m« mµ kh«ng ®¶o lén ®éi h×nh
trinh s¸t vµ nãi chung lµ cho t¸c chiÕn phi chÝnh quy. Nã ®îc
chiÕn ®Êu cña m×nh vµ ®îc bè trÝ thµnh mÊy tuyÕn chi viÖn cho
tuyÓn mé trong c¸c bé l¹c Phra-ki-a vµ In-li-ri ngoµi ra tõ nh÷ng
nhau, th× ®éi h×nh chÊp kÝch buéc ph¶i tiÕn vµo ®Þa h×nh mÊp m«,
bé l¹c nµy ngêi ta ®· tuyÓn mé mÊy ngµn ngêi cho bé binh phi
n¬i ®©y kÎ ®Þch míi xuÊt hiÖn ®ã cã thÓ xÐ nhá ®éi h×nh cña nã ra.
chÝnh quy. Mét lo¹i binh sÜ míi mµ A-lÕch-xan-®r¬ s¸ng lËp lµ ®i-
Nhng ®èi víi kÎ ®Þch mµ A-lÕch-xan-®r¬ gÆp ë trËn ¸c-bª-l¬20
ma-ha, lµ nh÷ng ®éi kþ binh dïng cho chiÕn ®Êu trªn ngùa còng
th× hai ®éi chÊp kÝch cña «ng râ rµng lµ v« ®Þch. Ngoµi lo¹i bé
nh ®i ch©n; lo¹i binh sÜ nµy lµm cho chóng ta chó ý v× nã ®îc
binh nßng cèt trang bÞ nÆng, A-lÕch-xan-®r¬ cßn cã qu©n cËn vÖ
®êi sau b¾t chíc. Long kþ binh thÕ kû XVI vµ nh÷ng thÕ kû tiÕp
gåm
theo, nh chóng ta sÏ thÊy sau nµy, chÝnh lµ sù sao chÐp nã.
6 000 hi-ra-xpi-xt¬ mang nh÷ng vò khÝ nÆng h¬n: méc lín h¬n vµ
Nhng chóng ta kh«ng cã tµi liÖu nµo chøng minh r»ng thø binh
gi¸o dµi h¬n. Bé binh trang bÞ nhÑ cña «ng gåm cã ¸c-gi-ra-xpit
chñng lai t¹o nµy cña thêi Cæ ®¹i cã thÓ ®¶m ®¬ng hai nhiÖm vô
mang méc nhá h¬n bÞt b¹c vµ nhiÒu pen-ta-xta; hai lo¹i binh sÜ
cña nã mét c¸ch thµnh c«ng h¬n lµ long kþ binh hiÖn ®¹i.
nµy ®îc tæ chøc thµnh c¸c ®éi nöa chÊp kÝch, thêng cã 8 192
§ã lµ thµnh phÇn cña qu©n ®éi mµ A-lÕch-xan-®r¬ dïng ®Ó
ngêi; hä cã thÓ chiÕn ®Êu trong ®éi h×nh t¶n khai hoÆc ®éi
h×nh hµng ngang gièng nh lo¹i bé binh nÆng, vµ ®éi h×nh chÊp chinh phôc mét khu vùc kÐo dµi tõ §Þa Trung H¶i tíi s«ng èc-xu-
kÝch cña hä thêng còng ®¹t ®îc th¾ng lîi nh thÕ. Kþ binh x¬ vµ s«ng X¸t-lª-gi¬. VÒ qu©n sè cña qu©n ®éi nµy th× trong trËn
Ma-xª-®oan ®îc tuyÓn mé trong giíi thanh niªn quý téc Ma- ¸c-bª-l¬, nã gåm cã 2 ®éi chÊp kÝch bé binh lín trang bÞ nÆng
xª-®oan vµ PhÐt-xa-li; vÒ sau ®éi kþ binh b¶n ®Þa Hy L¹p còng (kho¶ng 30 000 ngêi), hai ®éi nöa chÊp kÝch pen-ta-xta (16 000
®îc s¸t nhËp vµo ®ã. Nã ph©n chia thµnh ®¹i ®éi kþ binh (i-la) ngêi), 4 000 kþ binh vµ 6 000 qu©n phi chÝnh quy, tÊt c¶ kho¶ng
mµ riªng giíi quý téc Ma-xª-®oan ®· biªn chÕ thµnh 8 ®¹i ®éi 56 000 ngêi. Trong trËn Gra-nÝch, qu©n ®éi cña «ng gåm ®ñ c¸c
nh vËy. Lo¹i kþ binh Êy thuéc lo¹i mµ chóng ta cã thÓ gäi lµ kþ
binh chñng ®«ng tíi 35 000 ngêi, trong ®ã cã 5 000 kþ binh.
binh nÆng; kþ binh cã mò trô, gi¸p bµo vµ cã d¶i lµm b»ng
VÒ qu©n ®éi C¸c-ta-gi¬ th× chóng ta kh«ng cã tµi liÖu tØ mØ
nh÷ng tÊm s¾t ®Ó b¶o vÖ hai ch©n vµ ®îc trang bÞ kiÕm dµi vµ
nµo; ngay vÒ sè lîng qu©n lÝnh mµ Han-ni-ban ®a vît qua d·y
gi¸o. Ngùa còng cã gi¸p che ®Çu b»ng s¾t. Lo¹i kþ binh nµy gäi
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
28 29
ph. ¨ng-ghen qu©n ®éi
mang nÆng tõ 40 ®Õn 60 pao, ®îc tiÕn hµnh víi tèc ®é 4 dÆm Anh
nói An-p¬, còng cßn g©y tranh luËn. So víi tæ chøc mµ A-lÕch-
mçi giê. Trong huÊn luyÖn qu©n sù còng bao gåm huÊn luyÖn sö
xan-®r¬ x©y dùng, th× qu©n ®éi cña nh÷ng ngêi kÕ thõa «ng
dông c«ng cô ®µo hµo vµ x©y dùng nhanh chãng thµnh luü. Kh«ng
kh«ng cã sù c¶i tiÕn nµo; viÖc sö dông voi chØ ®îc tiÕn hµnh
nh÷ng lÝnh míi mµ c¶ lÝnh cò thuéc c¸c ®éi lª d¬ng còng ph¶i dù
trong mét thêi gian ng¾n, bëi v× lý do sî löa, ®éng vËt nµy tá ra
tÊt c¶ nh÷ng cuéc tËp luyÖn ®ã ®Ó duy tr× sù s¶ng kho¸i vÒ thÓ lùc
nguy hiÓm cho qu©n lÝnh m×nh h¬n lµ cho qu©n ®Þch. Qu©n ®éi Hy
vµ sù khÐo lÐo vµ sÏ quen víi sù chÞu ®ùng gian khæ. Nh÷ng binh sÜ
L¹p vµo c¸c thêi kú sau nµy (thêi kú §ång minh A-kh©y-x¬21)
nh thÕ qu¶ thùc cã thÓ chinh phôc thÕ giíi.
®îc tæ chøc mét phÇn theo kiÓu Ma-xª-®oan, mét phÇn theo kiÓu
Vµo thêi kú cùc thÞnh cña níc céng hoµ, th«ng thêng cã hai
La M·.
®¹o qu©n thuéc héi ®ång chÊp chÝnh mµ mçi ®¹o qu©n nµy gåm 2
Qu©n ®éi La M· ®· cho chóng ta mét h×nh mÉu hoµn thiÖn
lª-gi-«ng vµ c¸c ®¬n vÞ qu©n cña ®ång minh (trong c¸c ®¹o qu©n
nhÊt trong tÊt c¶ c¸c hÖ thèng chiÕn thuËt bé binh ®îc ph¸t
nµy, sè bé binh b»ng sè bé binh cña La M·, cßn sè kþ binh th×
minh trong thêi ®¹i mµ ngêi ta cha biÕt sö dông thuèc sóng. Nã
®«ng h¬n gÊp ®«i). ViÖc tuyÓn qu©n ®îc tiÕn hµnh t¹i ®¹i héi
duy tr× u thÕ cña bé binh trang bÞ nÆng vµ biªn chÕ dµy ®Æc,
c«ng d©n ë §iÖn Ca-pi-t«n hoÆc ë qu¶ng trêng M¸c-x¬; tõ mçi
nhng cßn thªm vµo ®ã tÝnh c¬ ®éng cña mçi ®¬n vÞ nhá, kh¶ n¨ng
tri-bu22 ngêi ta tuyÓn mé mét sè ngêi nh nhau; nh÷ng t©n
t¸c chiÕn trªn ®Þa h×nh mÊp m«, sù bè trÝ thµnh mÊy tuyÕn, tuyÕn binh nµy ®îc ph©n bè rÊt ®Òu trong bèn lª-gi-«ng, ®Õn khi hoµn
nä sau tuyÕn kia mét phÇn ®Ó chi viÖn vµ thay thÕ cho nhau, mét toµn ®ñ qu©n sè. RÊt thêng khi nh÷ng c«ng d©n ®îc miÔn nghÜa
phÇn víi tÝnh c¸ch ®éi dù bÞ m¹nh, vµ sau hÕt, chÕ ®é huÊn luyÖn vô qu©n sù do tuæi t¸c hoÆc do ®· tham gia nhiÒu trËn chiÕn ®Êu,
cho c¸ nh©n binh sÜ cã tÝnh môc ®Ých râ rµng h¬n cña ngêi Xp¸c- song l¹i tham gia trë l¹i qu©n ®éi víi t c¸ch lÝnh t×nh nguyÖn.
t¬. Nhê vËy ngêi La M· chiÕn th¾ng ®îc bÊt kÓ lùc lîng vò T©n binh tuyªn thÖ råi trë vÒ nhµ chê gäi nhËp ngò. Khi gäi nhËp
trang nµo chèng chäi víi hä: ®éi chÊp kÝch cña Ma-xª-®oan còng ngò, nh÷ng ngêi trÎ nhÊt vµ nghÌo nhÊt ®îc biªn chÕ vµo c¸c
nh kþ binh cña Nu-mi-®i-a. ®éi vª-li-ta, nhãm tiÕp theo th× xÐt theo løa tuæi vµ t×nh h×nh tµi
ë La M·, mçi c«ng d©n thuéc løa tuæi 17 ®Õn 45 hoÆc 50 ®Òu s¶n mµ biªn chÕ vµo lo¹i ha-xta-ti vµ prin-xi-pi, nh÷ng ngêi
ph¶i lµm nghÜa vô qu©n sù, nÕu nh anh ta kh«ng thuéc ®¼ng cÊp nhiÒu tuæi nhÊt vµ giÇu cã nhÊt th× biªn chÕ vµo c¸c ®éi tri-a-r«-
thÊp nhÊt hoÆc cha tham gia 20 trËn ®¸nh víi t c¸ch lµ bé binh rom. Mçi lª-gi-«ng cã 1 200 vª-li-ta, 1 200 ha-xta-ti, 1 200 prin-
xi-pi, 600 tri-a-r«-rom vµ 300 kþ binh (hiÖp sÜ)23, tÊt c¶ lµ 4 500
hoÆc 10 trËn víi t c¸ch lµ kþ binh. Nhng th«ng thêng ngêi ta
chØ tuyÓn nh÷ng ngêi trÎ tuæi vµo lÝnh. ViÖc huÊn luyÖn binh sÜ ngêi. Ha-xta-ti, prin-xi-pi vµ tri-a-r«-rom l¹i ®îc chia thµnh
®îc tiÕn hµnh rÊt nghiªm kh¾c vµ nh»m ph¸t triÓn thÓ lùc cña hä 10 ma-ni-pu-li hoÆc ®¹i héi, mçi ma-ni-pu-li ®îc bæ sung mét sè
b»ng mäi ph¬ng ph¸p cã thÓ cã. Ngoµi viÖc huÊn luyÖn chÝnh quy lîng ngang nhau c¸c vª-li-ta. Vª-li-ta (rorarii, accensi,
ferentarii1*) t¹o thµnh bé binh nhÑ trong lª-gi-«ng vµ cïng víi kþ
vÒ sö dông vò khÝ vµ c¸c c¸ch vËn ®éng, ngêi ta cßn luyÖn tËp
réng r·i m«n ch¹y, nh¶y, nh¶y sµo, leo nói, ®¸nh vËt, b¬i léi, ban
_____________________________________________________________
®Çu kh«ng cã quÇn ¸o råi sau ®ã lµ víi toµn bé trang bÞ. Nh÷ng
1* - C¸c binh sÜ trang bÞ nhÑ ®îc bè trÝ phÝa sau tri-a-r«-rom, qu©n bæ
cuéc hµnh qu©n dµi víi toµn bé trang bÞ vò khÝ trong ®ã mçi binh sÜ
trî trang bÞ nhÑ, c¸c x¹ thñ.
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
30 31
ph. ¨ng-ghen qu©n ®éi
chim ng cña lª-gi-«ng26. Kþ binh vÉn nh tríc kia, ®îc chia
binh ®îc bè trÝ ë hai sên cña lª-gi-«ng. Ha-xta-ti t¹o thµnh
tuyÕn mét, prin-xi-pi t¹o thµnh tuyÕn hai, ban ®Çu hä ®îc trang thµnh tua-ma, mçi tua-ma cã 30 binh sÜ vµ 3 ®ª-cu-ri-«, ®ång thêi
bÞ gi¸o. Tri-a-r«-rom t¹o thµnh ®éi dù bÞ vµ ®îc trang bÞ b»ng ®ª-cu-ri-« thø nhÊt th× chØ huy tua-ma. Vò khÝ che ®ì cña bé binh
pi-lum, mét thø gi¸o ng¾n nhng cùc nÆng vµ ®¸ng sî mµ hä La M· gåm cã méc gç h×nh b¸n trô dµi 4 phót, réng 2 ½ phót, bäc da
phãng vµo hµng tríc cña qu©n ®Þch ngay tríc khi x«ng vµo vµ ®ãng b»ng ®inh s¾t; ë gi÷a cã phÇn låi lªn (umbo) ®Ó chèng gi¸o
®¸nh gi¸p l¸ cµ b»ng kiÕm. Mçi ma-ni-pu-li do mét xen-tu-ri-« ®©m. Mò trô b»ng ®ång, thêng cã phÝa sau dµi ®Ó b¶o vÖ cæ; mò
chØ huy, cã xen-tu-ri-« thø hai lµm trî lý. CÊp bËc cña xen-tu-ri-« buéc vµo ®Çu b»ng gi©y da bäc b»ng nh÷ng tÊm ®ång. Gi¸p ngùc
do vÞ trÝ vu«ng mçi bÒ mét phót ®îc buéc vµo gi¸p trô b»ng gi©y da cã vÈy
cña anh ta trong lª-gi-«ng quyÕt ®Þnh, thÊp nhÊt lµ chøc xen-tu-ri-« vµ lång qua vai. Vò khÝ che ®ì cña xen-tu-ri-«ng lµ gi¸p bµo bäc
thø hai cña ma-ni-pu-li cuèi cïng hoÆc thø mêi cña thø qu©n ha- b»ng nh÷ng tÊm ®ång. Ch©n ph¶i khi gi¬ ra phÝa tríc th× bÞ
xta-ti, cßn cao nhÊt lµ xen-tu-ri-« thø nhÊt cña ma-ni-pu-li thø kiÕm ®Ëp vµo nªn ®îc che b»ng tÊm ®ång. Ngoµi kiÕm ng¾n
nhÊt (primus pilus) cña qu©n tri-a-r«-rom, thËm chÝ cã thÓ l·nh dïng ®Ó ®©m nhiÒu h¬n ®Ó chÐm, binh sÜ cßn cã pi-lum lµ mét thø
quyÒn chØ huy toµn lª-gi-«ng khi kh«ng cã cÊp chØ huy cao h¬n. gi¸o nÆng cã c¸n dµi 4 ½ phót vµ mòi gi¸o b»ng s¾t dµi 1 ½ p hót;
Th«ng thêng primus pilus chØ huy toµn bé qu©n tri-a-r«-rom còng do ®ã dµi c¶ th¶y kho¶ng 6 phót, mÆt c¾t cña c¸n gç lµ 2 ½ in-x¬,
nh primus princeps (xen-tu-ri-« thø nhÊt cña ma-ni-pu-li prin-xi- nÆng chõng 10 hoÆc 11 pao. NÐm ë cù ly 10-15 bíc, nã thêng
pi thø nhÊt) chØ huy toµn bé qu©n prin-xi-pi, cßn primus haxtatus xuyªn thñng ®îc méc vµ gi¸p ngùc vµ hÇu nh bao giê còng
chØ huy toµn bé qu©n ha-xta-ti trong lª-gi-«ng. ë thêi kú sím h¬n, ®¸nh gôc ®îc qu©n ®Þch. Vª-li-ta trang bÞ nhÑ, cã lao ng¾n vµ
lª-gi-«ng lÇn lît do 6 tri-bun qu©n sù chØ huy, mçi ngêi chØ huy nhÑ. Vµo thêi kú muén h¬n cña níc céng hoµ, khi mµ qu©n bæ trî
trong hai th¸ng. Sau cuéc néi chiÕn thø nhÊt24 ®øng ®Çu mçi lª-gi- gåm nh÷ng ngêi thuéc c¸c d©n téc d· man b¾t ®Çu lµm chøc
n¨ng cña bé binh trang bÞ nhÑ th× lo¹i bé binh Êy hoµn toµn mÊt
«ng lµ mét lª-ga víi t c¸ch t lÖnh thêng trùc; tri-bun b©y giê
®i. Kþ binh ®îc trang bÞ vò khÝ che ®ì gièng nh bé binh, gi¸o vµ
phÇn lín lµ nh÷ng nh©n vËt lµm chøc vô tham mu hoÆc hµnh
kiÕm dµi h¬n. Nhng kþ binh d©n téc cña La M· kh«ng cã chÊt
chÝnh. Sù kh¸c nhau vÒ vò khÝ cña ba tuyÕn ®· mÊt ®i tõ tríc thêi
lîng cao l¾m vµ a chiÕn ®Êu trong ®éi h×nh ®i bé h¬n. VÒ sau nã
Ma-ri-ót. Pi-lum ®îc trang bÞ cho tÊt c¶ ba tuyÕn cña lª-gi-«ng; tõ
bÞ hoµn toµn xo¸ bá vµ ®îc thay thÕ b»ng kþ binh Nu-mi-®i-a,
®ã nã trë thµnh vò khÝ d©n téc cña ngêi La M·. Sù kh¸c nhau vÒ
T©y Ban Nha, G«-l¬ vµ §øc.
chÊt lîng gi÷a ba tuyÕn Êy, trong chõng mùc nã dùa trªn sù kh¸c
§éi h×nh chiÕn thuËt cña qu©n ®éi La M· ®· ®¹t ®îc tr×nh ®é
nhau vÒ tuæi t¸c vµ thêi gian phôc vô, còng nhanh chãng biÕn ®i.
tÝnh c¬ ®éng lín. Kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c ma-ni-pu-li trong ®éi h×nh
Theo Xa-li-ót-xti-ót th× lo¹i qu©n ha-xta-ti, prin-xi-pi, tri-a-r«-rom
ngang víi bÒ dµi chÝnh diÖn cña mçi ma-ni-pu-li, chiÒu s©u cña
xuÊt hiÖn lÇn cuèi cïng trong trËn Mª-ten-lót chèng l¹i I-u-guèc-
c¸c ma-ni-pu-li thay ®æi tõ 5-6 ®Õn 10 hµng. C¸c ma-ni-pu-li cña
ta25. Ma-ri-ót thu gän 30 ma-ni-pu-li cña lª-gi-«ng thµnh 10 c«-
tuyÕn hai ®îc bè trÝ ë kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c ma-ni-pu-li cña
hoãc, vµ bè trÝ chóng thµnh hai tuyÕn, mçi tuyÕn cã 5 c«-hoãc. §ång
tuyÕn mét: tri-a-r«-rom ®îc bè trÝ xa n÷a vÒ phÝa sau, nhng
thêi qu©n sè b×nh thêng cña mçi c«-hoãc ®îc t¨ng lªn thµnh 600
thµnh mét tuyÕn chÝnh diÖn dµy ®Æc. Tuú theo t×nh h×nh, c¸c ma-
ngêi; c«-hoãc thø nhÊt, do primus pilus chØ huy, mang huy hiÖu
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
32 33
ph. ¨ng-ghen qu©n ®éi
ni-pu-li cña mçi tuyÕn cã thÓ nhÝch s¸t nhau, nghÜa lµ t¹o thµnh kÝch mét khi ®· lao vµo chiÕn ®Êu th× ph¶i dèc hÕt toµn bé lùc
mét tuyÕn liªn tôc, hoÆc c¸c ma-ni-pu-li cña tuyÕn hai cã thÓ tiÕn lîng cña m×nh vµ ph¶i chiÕn ®Êu ®Õn cïng. NÕu thèng so¸i La
lªn phÝa tríc vµ lÊp nh÷ng kho¶ng trèng cña tuyÕn mét, hoÆc, sau M· muèn ngõng trËn ®¸nh th× tæ chøc theo lª-gi-«ng cho phÐp
khi cÇn cã chiÒu s©u lín th× mçi ma-ni-pu-li cña qu©n prin-xi-pi sÏ «ng ®a ®éi dù bÞ lªn chiÕm lÜnh trËn ®Þa, sau ®ã c¸c ®¬n vÞ ®·
bè trÝ ë phÝa sau ma-ni-pu-li t¬ng øng cña qu©n ha-xta-xi, t¨ng tham gia chiÕn ®Êu tõ tríc cã thÓ lui vÒ phÝa sau qua c¸c kho¶ng
gÊp ®«i chiÒu s©u cña nã. Nhng khi ph¶i giao chiÕn víi voi cña c¸ch vµ chiÕm lÜnh trËn ®Þa cña m×nh. Trong mäi t×nh huèng mét
Pi-r¬27, c¶ ba tuyÕn ®Òu ®îc bè trÝ cã kho¶ng c¸ch, mµ mçi ma-ni- bé phËn qu©n bao giê còng gi÷ ®îc ®éi h×nh hoµn chØnh, v× ngay
pu-li yÓm hé cho ma-ni-pu-li ®øng ë phÝa tríc, sao cho nh÷ng con khi qu©n tri-a-r«-rom bÞ ®¸nh lui, th× phÝa sau nã ®· cã hai tuyÕn
voi Êy cßn l¹i con ®êng ®i th¼ng tuét qua toµn ®éi h×nh chiÕn ®Êu. ®Çu ®îc bè trÝ l¹i
VÒ tÊt c¶ c¸c mÆt, ®éi h×nh ®ã ®· kh¾c phôc ®îc tèt tÝnh cøng råi. Khi c¸c lª-gi-«ng cña Phla-mi-ni-ót giao chiÕn trªn ®ång
b»ng PhÐt-xa-li víi ®éi chÊp kÝch cña Phi-lÝp 28 th× ®ît tÊn c«ng
nh¾c cña ®Þa h×nh chÊp kÝch. Lª-gi-«ng cã thÓ tiÕn vµ c¬ ®éng mµ
kh«ng ®¶o lén ®éi h×nh chiÕn ®Êu cña m×nh ë ®Þa h×nh mµ ®éi thø nhÊt cña chóng ®· bÞ ®Èy lïi ngay; nhng c¸c ®ît tÊn c«ng nèi
h×nh chÊp kÝch kh«ng d¸m liÒu th©n nÕu kh«ng muèn høng chÞu tiÕp nhau; qu©n Ma-xª-®oan b¾t ®Çu mÖt mái vµ lµm yÕu mét
mèi nguy c¬ lín nhÊt. §Ó ®i vßng c¸c chíng ng¹i, thêng ngêi phÇn sù v÷ng ch¾c cña ®éi h×nh chiÕn ®Êu cña hä; v× hÔ chç nµo
ta ph¶i thu hÑp chÝnh diÖn, nhiÒu nhÊt lµ cña mét hoÆc hai ma- c¶m thÊy nh÷ng triÖu chøng cña sù rèi lo¹n lµ ®Òu xuÊt hiÖn c¸c
ni-pu-li; nhng qua mÊy phót chÝnh diÖn l¹i ®îc kh«i phôc. Lª- ma-ni-pu-li La M· cè chen vµo c¸i ®¸m ngêi khã c¬ ®éng ®îc
gi-«ng cã thÓ yÓm hé toµn bé chÝnh diÖn cña m×nh b»ng c¸c binh Êy. Cuèi cïng khi 20 ma-ni-pu-li tÊn c«ng ®éi chÊp kÝch tõ bªn
sÜ trang bÞ nhÑ, v× nh÷ng binh sÜ nµy cã thÓ ®i qua c¸c kho¶ng sên vµ phÝa sau th× ®éi h×nh chiÕn ®Êu kh«ng thÓ duy tr× ®îc
c¸ch mµ lui vÒ phÝa sau khi c¸c tuyÕn ma-ni-pu-li tiÕn lªn. n÷a, ®éi h×nh cã chiÒu s©u tan r· vµ biÕn thµnh ®¸m ngêi ch¹y
Nhng u ®iÓm chÝnh lµ sù bè trÝ qu©n thµnh mÊy tuyÕn, tuú trèn vµ trËn ®¸nh thÊt b¹i. §Ó ®èi phã víi kþ binh, lª-gi-«ng bè
theo yªu cÇu cña t×nh huèng mµ lÇn lît ®a c¸c tuyÕn Êy vµo trÝ thµnh orbis, tøc lµ mét thø ®éi h×nh vu«ng ë gi÷a lµ ®oµn xe
chiÕn ®Êu. Trong hÖ thèng ®éi h×nh chÊp kÝch sù viÖc quyÕt ®Þnh hËu cÇn. Trong hµnh qu©n, khi cã thÓ bÞ tËp kÝch th× lª-gi-«ng bè
bëi mét ®ßn ®¸nh. Trong ®éi dù bÞ kh«ng cã sè qu©n míi ®a vµo trÝ thµnh legio quadrata, tøc lµ ®éi h×nh hµng däc dµi cã chÝnh
chiÕn ®Êu khi thÊt lîi, - nh×n chung, trªn thùc tÕ kh«ng dù kiÕn diÖn réng vµ ®oµn xe hËu cÇn ë gi÷a. §¬ng nhiªn, ®iÒu ®ã chØ cã
kh¶ n¨ng Êy. Sö dông ®éi qu©n trang bÞ nhÑ vµ kþ binh lª-gi-«ng thÓ thùc hiÖn ë ®ång b»ng b»ng ph¼ng quang ®·ng, n¬i cã thÓ vËn
cã thÓ nghªnh chiÕn víi kÎ ®Þch trªn toµn tuyÕn chÝnh diÖn cña ®éng theo ®êng th¼ng.
nã; nã cã thÓ ®a tuyÕn qu©n ha-xta-ti thø nhÊt ra chèng cù víi Vµo thêi Xª-da, c¸c lª-gi-«ng phÇn lín ®îc bæ sung b»ng viÖc
®éi chÊp kÝch ®ang tÊn c«ng cña ®Þch, sè qu©n ha-xta-ti nµy mé lÝnh t×nh nguyÖn ë I-ta-li-a. Sau cuéc ChiÕn tranh ®ång
kh«ng bÞ ®¸nh b¹i dÔ dµng, v× tríc hÕt ph¶i ®¸nh tan tõng ®¬n vÞ minh29, quyÒn c«ng d©n vµ cïng víi nã lµ nghÜa vô qu©n sù ®îc
mét, chÝ Ýt lµ 6 trong 10 ma-ni-pu-li; nã cã thÓ ®a qu©n prin-xi- më réng ra c¶ níc I-ta-li-a, do ®ã sè ngêi ®ñ ®iÒu kiÖn tuyÓn
pi ra lµm cho ®Þch mÖt mái, råi sau hÕt dïng tri-a-r«-rom ®Ó
mé hiÖn nay vît xa yªu cÇu. L¬ng hÇu nh b»ng tiÒn c«ng cña
giµnh th¾ng lîi. Nh vËy thèng so¸i n¾m ch¾c ®îc viÖc ®iÒu
ngêi thî; do ®ã sè lîng t©n binh thõa th·i ®Õn møc kh«ng cÇn
khiÓn qu©n vµ tiÕn tr×nh trËn ®¸nh, trong khi ®ã ®éi h×nh chÊp
®Õn ngay c¶ viÖc tuyÓn qu©n cìng bøc. ChØ trong nh÷ng trêng
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
34 35
ph. ¨ng-ghen qu©n ®éi
hîp ®Æc biÖt, c¸c lª-gi-«ng míi ®îc tuyÓn ë c¸c tØnh, nh lª-gi- ngang. Ngoµi ra, Xª-da cßn cã ®éi qu©n bæ trî cña c¸c tØnh: lÝnh b¾n
«ng thø n¨m cña Xª-da ®îc tuyÓn mé ë xø G«-l¬30 thuéc La M·, cung cña ®¶o Cri-t¬, lÝnh b¾n ®¸ cña quÇn ®¶o Ba-lª-a-r¬, c¸c ®éi
nhng vÒ sau binh sÜ cña lª-gi-«ng nµy ®îc hëng en masse1* qu©n tõ xø G«-l¬ vµ Nu-mi-®i-a, lÝnh ®¸nh thuª §øc. Kþ binh cña
quyÒn c«ng d©n La M·. C¸c lª-gi-«ng tuyÖt nhiªn kh«ng ®¹t ®îc «ng gåm mét phÇn c¸c ®éi qu©n xø G«-l¬, mét phÇn c¸c ®éi qu©n
qu©n sè danh nghÜa cña chóng lµ 4 500 ngêi; nh c¸c lª-gi-«ng §øc. Lo¹i qu©n vª-li-ta vµ kþ binh La M· ®· biÕn ®i tríc ®ã Ýt l©u.
Bé tham mu cña qu©n ®éi gåm c¸c lª-ga do viÖn nguyªn l·o
cña Xª-da hiÕm khi vît 3 000 ngêi. Ngêi ta thÝch dïng t©n
binh ®Ó thµnh lËp nh÷ng lª-gi-«ng míi (legiones tironum2*) h¬n bæ nhiÖm; hä lµ nh÷ng trî lý cña c¸c viªn t lÖnh, sö dông hä lµm
chØ huy c¸c ®¬n vÞ ®éc lËp hoÆc c¸c ®¬n vÞ chiÕn ®Êu. Xª-da lµ
lµ pha trén hä víi cùu binh ë c¸c lª-gi-«ng cò; nh÷ng lª-gi-«ng míi
ngêi ®Çu tiªn cö ®Õn mçi lª-gi-«ng mét lª-ga víi t c¸ch ngêi
nµy ban ®Çu kh«ng ®îc tham gia d· chiÕn, mµ chñ yÕu ®îc dïng
chØ huy thêng trùc. NÕu thiÕu lª-ga th× viÖc chØ huy lª-gi-«ng
®Ó ®ãng gi÷ c¸c doanh tr¹i. Lª-gi-«ng chia thµnh 10 c«-hoãc, mçi c«-
®îc trao cho que-xto. B¶n th©n nh©n vËt nµy lµ chñ nhiÖm tµi vô
hoãc cã 3 ma-ni-pu-li. Tªn gäi ha-xta-ti, prin-xi-pi, tri-a-r«-rom chØ
vµ chñ nhiÖm qu©n nhu cña qu©n ®éi, ®¶m ®¬ng chøc vô nµy
®îc gi÷ l¹i trong chõng mùc cÇn thiÕt ®Ó nãi lªn cÊp bËc cña c¸c
«ng ta ®îc nhiÒu quan chøc vµ sÜ quan liªn l¹c gióp viÖc. Tham
viªn chØ huy theo chÕ ®é nãi trªn, ®èi víi binh sÜ thêng th× tªn gäi
gia bé tham mu cßn cã c¸c tri-bun qu©n sù ®îc cö ®Õn vµ
Êy mÊt hÕt ý nghÜa. S¸u xen-tu-ri-«ng cña c«-hoãc thø nhÊt trong
nh÷ng thanh niªn t×nh nguyÖn nãi trªn (contubernales, comites
tõng qu©n ®oµn cã quyÒn tham gia héi ®ång qu©n sù. Xen-tu-ri-«ng
practorii1* ) ®îc sö dông vµo chøc vô sÜ quan tuú tïng, sÜ quan
®Òu xuÊt th©n tõ binh sÜ thêng vµ hiÕm khi lªn ®îc ®Þa vÞ cao h¬n;
trùc ban; nhng khi chiÕn ®Êu th× hä cïng chiÕn ®Êu nh binh sÜ
trêng häc ®µo t¹o sÜ quan cao cÊp lµ bé tham mu cña c¸ nh©n vÞ t
thêng trong hµng ngò cohors praetoria2* gåm c¸c lich-to, c¸c
lÖnh, gåm nh÷ng ngêi trÎ tuæi, cã häc thøc, nhanh chãng ®îc ®Ò
quan chøc, ®µy tí, mËt th¸m (speculatores) vµ c¸c sÜ quan liªn l¹c
b¹t lªn ®Õn cÊp tri-bun trong qu©n ®éi, råi lªn cÊp lª-ga. Vò khÝ cña
(apparitores) cña tæng hµnh dinh. Thªm vµo ®ã, viªn t lÖnh cßn
binh sÜ vÉn nh tríc - gi¸o vµ kiÕm. Ngoµi trang bÞ, chiÕn sÜ cßn
cã ®¬n vÞ nh lµ ®éi vÖ binh riªng, gåm nh÷ng lÝnh cò t×nh nguyÖn
ph¶i mang hµnh lý riªng nÆng tõ 35 ®Õn 60 pao. Dông cô ®Ó mang
t¸i ngò theo lêi kªu gäi cña c¸c viªn chØ huy tríc ®©y cña hä. §¬n
hµnh lý cång kÒnh ®Õn møc binh sÜ, ®Ó chuÈn bÞ chiÕn ®Êu, ph¶i bá
vÞ nµy khi hµnh qu©n th× cìi ngùa, nhng khi t¸c chiÕn th× ®i
hµnh lý xuèng. Dông cô h¹ tr¹i cña qu©n lÝnh do lõa ngùa thå, mçi
ch©n, ®îc xem lµ bé phËn tinh nhuÖ cña qu©n ®éi; hä gi÷ vµ b¶o
lª-gi-«ng cÇn tíi 500 con. Mçi lª-gi-«ng cã huy hiÖu chim ng cña
vÖ vexillum, tøc lµ l¸ cê biÓu tîng cña toµn qu©n. §Ó t¸c chiÕn,
m×nh cßn mçi c«-hoãc cã cê riªng. §Ó thµnh lËp bé binh trang bÞ nhÑ
Xª-da thêng bè trÝ qu©n ®éi thµnh 3 tuyÕn: 4 c«-hoãc cña mçi lª-
Xª-da lùa chän trong c¸c lª-gi-«ng cña m×nh mét sè lîng nhÊt ®Þnh
gi-«ng ë tuyÕn thø nhÊt vµ 3 c«-hoãc ë tuyÕn thø hai vµ ë tuyÕn
binh sÜ (¨ng-tª-xi-g¬-nat) võa thÝch hîp víi nhiÖm vô cña lo¹i qu©n
trang bÞ nhÑ, võa thÝch hîp víi lèi ®¸nh gÇn trong ®éi h×nh hµng _____________________________________________________________
_____________________________________________________________
1* Nguyªn v¨n cã nghÜa lµ ®ång hµnh, cïng ®i; ë ®©y cã nghÜa lµ c¸c
1* kh«ng lo¹i trõ ai nh©n viªn tuú tïng cña viªn t lÖnh.
2* lª-gi-«ng t©n binh 2* - c«-hoãc ®i theo vÞ t lÖnh
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
36 37
ph. ¨ng-ghen qu©n ®éi
thø ba; ngoµi ra, c¸c c«-hoãc cña tuyÕn thø hai ®Òu ë phÝa sau c¸c bæ trî Êy, mµ cßn sö dông qu©n ®¸nh thuª ngêi níc ngoµi. Sè
kho¶ng c¸ch cña tuyÕn mét. TuyÕn hai ph¶i chi viÖn cho tuyÕn lª-gi-«ng t¨ng lªn ®Õn 30, díi thêi T¬-rai-an råi lªn ®Õn 33 díi
mét; tuyÕn ba lµ ®éi tæng dù bÞ ®îc sö dông vµo viÖc c¬ ®éng cã thêi XÐp-ti-mi-ót Xª-ve-r¬. C¸c lª-gi-«ng, ngoµi phiªn hiÖu, cßn
tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®¸nh vµo chÝnh diÖn hoÆc sên ®Þch vµ ®Ó mang tªn gäi theo n¬i ®ãng qu©n (L.Germanica, L.Italica2*), theo
®Èy lïi c¸c ®ßn quyÕt ®Þnh cña ®Þch. NÕu x¶y ra t×nh h×nh ®Þch ®¸nh niªn hiÖu cña hoµng ®Õ (L.Augusta3*), theo tªn c¸c vÞ thÇn
bäc sên khiÕn cÇn ph¶i kÐo dµi tuyÕn chÝnh diÖn, th× qu©n ®éi chØ (L.Primigenia, L.Apollinaris4*), hoÆc theo huy ch¬ng ®· thëng
bè trÝ thµnh hai tuyÕn. ChØ trong trêng hîp bÊt ®¾c dÜ míi bè trÝ cho nã (L.fidelis, L.pia, L.invicta5*). Tæ chøc cña lª-gi-«ng ®· cã
thµnh mét tuyÕn (acies simplex3*) vµ bÊy giê gi÷a c¸c c«-hoãc kh«ng mét sè thay ®æi. Ngêi chØ huy cña nã giê ®©y ®îc gäi lµ prª-phÐc-
®Ó kho¶ng c¸ch; nhng khi phßng ngù doanh tr¹i th× ®éi h×nh nµy tuýt. C«-hoãc thø nhÊt ®· t¨ng qu©n sè gÊp ®«i (cohors milliaria1*),
trë thµnh th«ng dông, v× chiÕn tuyÕn vÉn cßn chiÒu s©u 8-10 hµng cßn qu©n sè b×nh thêng cña lª-gi-«ng ®îc n©ng lªn ®Õn 6 100
vµ cã thÓ lËp ®éi dù bÞ gåm nh÷ng chiÕn sÜ kh«ng ®îc bè trÝ ë ngêi ®èi víi bé binh vµ 726 ngêi ®èi víi kþ binh; ®ã lµ qu©n sè tèi
têng luü. thiÓu, vµ khi cÇn lª-gi-«ng cßn ®îc bæ sung thªm mét hoÆc nhiÒu
¤-guy-xt¬ ®· hoµn thµnh viÖc biÕn lùc lîng vò trang La M· cohortes milliariae. Cohors milliaria ®îc ®Æt díi quyÒn chØ huy
thµnh qu©n ®éi chÝnh quy thêng trùc. ¤ng ph©n bè 25 lª-gi-«ng cña tri-bun qu©n sù, cßn c¸c c«-hoãc kh¸c ®îc ®Æt díi quyÒn chØ
trªn kh¾p ®Õ quèc: 8 lª-gi-«ng ®îc bè trÝ ë vïng Ranh (chóng huy cña c¸c tri-bun hoÆc praepositi2*, nh vËy lµ cÊp xen-tu-ri-«ng
®îc coi lµ trô cét vµ chç dùa - praecipium robur - cña qu©n ®éi), b©y giê trë thµnh cÊp h¹ sÜ quan. ViÖc ®Ó cho nh÷ng ngêi míi ®îc
3 lª-gi-«ng ë T©y Ban Nha, 2 ë ch©u Phi, 2 ë Ai CËp, 4 ë Xi-ri gi¶i phãng vµ n« lÖ, d©n c c¸c tØnh vµ, nãi chung, ®ñ h¹ng ngêi
vµ TiÓu ¸, 6 ë c¸c tØnh §a-nuýp. ë I-ta-li-a cßn bè trÝ nh÷ng ®îc tham gia c¸c lª-gi-«ng, ®· trë thµnh lÖ thêng; quyÒn c«ng
®¬n vÞ ®ån tró gåm c¸c ®éi tinh nhuÖ, chØ ®îc tuyÓn mé trªn ®Êt d©n La M· chØ ®ßi hái ®èi víi qu©n cÊm vÖ ë I-ta-li-a, mµ ngay c¶ ë
I-ta-li-a vµ t¹o thµnh qu©n cËn vÖ hoµng ®Õ; ®éi qu©n nµy ban ®Êy sau nµy ngêi ta còng bá ®ßi hái Êy. Nh vËy lµ ngêi La M·
®Çu gåm cã 12, sau cã 14 c«-hoãc, ngoµi ra trong thµnh phè La trong qu©n ®éi rÊt nhanh chãng bÞ tan biÕn trong dßng th¸c c¸c
M· cßn cã ®éi c¶nh vÖ thµnh phè (vigiles1*) gåm 7 c«-hoãc, gåm phÇn tö d· man vµ nöa d· man, c¸c phÇn tö La M· ho¸ vµ kh«ng
nh÷ng n« lÖ ®· ®îc gi¶i phãng tõ tríc. Ngoµi qu©n ®éi chÝnh La M· ho¸; chØ cã sÜ quan vÉn lµ ngêi La M·. Sù xuèng cÊp Êy cña
quy Êy, c¸c tØnh vÉn ph¶i thµnh lËp, nh tríc ®©y, ®éi qu©n bæ thµnh phÇn qu©n ®éi ®· ¶nh hëng nhanh chãng ®Õn trang bÞ vµ
trî trang bÞ nhÑ cña m×nh, nhng lóc bÊy giê phÇn lín ®· trë
_____________________________________________________________
thµnh mét thø d©n binh lµm nhiÖm vô canh g¸c vµ c¶nh s¸t.
Nhng ë nh÷ng vïng biªn giíi nµo bÞ ®e do¹ tËp kÝch, th× ®Ó lµm 2* - lª-gi-«ng §øc, lª-gi-«ng I-ta-li-a
nhiÖm vô chiÕn ®Êu ngêi ta ®· sö dông kh«ng nh÷ng c¸c ®¬n vÞ 3* - lª-gi-«ng ¤-guy-xt¬
4* - lª-gi-«ng Giuy-pi-te, lª-gi-«ng A-p«-l«ng
_____________________________________________________________
5* - lª-gi-«ng Trung thµnh, lª-gi-«ng Thµnh kÝnh, lª-gi-«ng V« ®Þch
3* - ®éi h×nh chiÕn ®Êu gi¶n ®¬n
1* - c«-hoãc 1 000 ngêi
1* - c¶nh vÖ 2* - viªn chØ huy
nguon tai.lieu . vn