Triển vọng của cách tiếp cận vốn xã hội, mạng lưới xã hội đối với nghiên cứu về quyền của người lao động trong doanh nghiệp FDI ở Việt Nam - Nguyễn Văn Tuấn

Xã hội học, số 3(111), 2010 13 TRIÓN VäNG CñA C¸CH TIÕP CËN VèN X· HéI, M¹NG L¦íI X· HéI §èI VíI NGHI£N CøU VÒ QUYÒN CñA NG¦êI LAO §éNG TRONG DOANH NGHIÖP FDI ë VIÖT NAM NguyÔn V¨n TuÊn* I. S¬ l­îc vÒ lý thuyÕt m¹ng l­íi x· héi vµ vèn x· héi 1.1. Néi dung vèn x· héi Lý thuyÕt vÒ vèn x· héi chØ ra r»ng, mçi con ng­êi, tæ chøc ®Òu cã vèn x· héi cña riªng m×nh. Vèn nµy bao gåm 1) c¸c mèi liªn kÕt cña hä trong mét tæ chøc, trong mét nhãm x· héi nhá, nh­ gia ®×nh, b¹n bÌ; trong c¬ quan vµ víi c¸c ®èi t­îng kh¸c; 2) lµ c¸c hµnh ®éng chuÈn ®· ®­îc céng ®ång, chÝnh quyÒn thÓ chÕ ho¸, ®­îc chÝnh thøc ho¸ buéc mäi c¸ nh©n ho¹t ®éng trong tæ chøc ® ã ph¶i tu©n theo; 3) Sù chÊp hµnh hoÆc tu©n theo c¸c hµnh vi chuÈn mùc ®· ®­îc céng ®ång th«ng qua. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, nh÷ng biÕn ®æi cña m«i tr­êng kinh tÕ, x· héi, khoa häc - c«ng nghÖ vµ th«ng tin cã t¸c ®éng ®¸ng kÓ vµo viÖc h ×nh thµnh vµ sö dông vèn x· héi cña mçi ng­êi vµ tæ chøc. Vèn x· héi cã 3 chøc n ¨ng. Mét lµ, chøc n¨ng liªn kÕt (bonding), lµm cho c¸c nh©n, tæ chøc g¾n bã chÆt chÏ víi nhau. Sù g¾n bã nµy dùa trªn nh÷ng mèi quan hÖ truyÒn thèng, vèn cã cña con ng­êi nh­ quan hÖ huyÕt thèng gia ®×nh, t×nh c¶m b¹n bÌ, quª h­¬ng. Nh­ng còng do chøc n¨ng nµy mµ con ng­êi trë nªn thiÕu chñ ®éng, s¸ng kiÕn, khã thÝch øng víi nh÷ng ®æi míi, thay ®æi. Hai lµ, chøc n¨ng h­íng ra ngoµi (brirgding). §©y lµ chøc n¨ng cã ®­îc nhê nh÷ng quan hÖ yÕu (weak ties) cña con ng­êi - vµ nh÷ng quan hÖ quen biÕt, b¾c cÇu, th«ng qua b¹n bÌ, quan hÖ cña gia ®×nh, th«ng qua c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng. Ba lµ, chøc n¨ng kÕt nèi. Nhê 2 chøc n¨ng trªn, con ng­êi tæ chøc c¸c kÕt nèi cña m×nh. C¸c kÕt nèi nµy chñ yÕu lµ kÕt nèi bªn trong hoÆc h­íng ra bªn ngoµi vµ kÕt nèi tíi nh÷ng vÞ thÕ cao h¬n. Trong nh÷ng hoµn c¶nh cô thÓ, t­¬ng quan cña 2 chøc n¨ng ®ã cã t¸c ®éng ®¸ng kÓ tíi kh¶ n¨ng kÕt nèi cña c¸ nh©n, tæ chøc. Vèn x· héi ®­îc ph©n tÝch ë 3 cÊp ®é: Vi m«, trung gian vµ vÜ m«. ë møc vi m«, vèn x· héi bao gåm c¸c mèi liªn hÖ th©n thiÕt víi gia ®×nh, b¹n bÌ; ë cÊp ®é trung gian, vèn x· héi bao gåm c¸c mèi quan hÖ trong c¸c céng ®ång, tæ chøc x· héi, trong c¸c c¬ quan, doanh nghiÖp; ë cÊp vÜ m«, vèn x· héi bao gåm: c¸c mèi liªn kÕt gi÷a c¸c ®Þa ph­¬ng vµ liªn kÕt quèc gia xuyªn qua c¸c ®Þa ph ­¬ng. ë 3 cÊp nµy cã ®iÓm chung vÒ mÆt chøc n¨ng cña vèn x· héi. NÕu mét nghiªn cøu nµo ®ã chØ ®Ò cËp ®Õn mét cÊp ®é cña vèn x· héi th× cÇn xem xÐt thªm sù t¸c ®éng cña cÊp kh¸c. VÝ dô, nÕu con ng­êi trong mét x· héi b¾t ®Çu víi c¸c mèi quan hÖ yÕu víi gia ®×nh cña hä (khi nghiªn cøu * TS, ViÖn X· héi häc, Häc viÖn ChÝnh trÞ - Hµnh chÝnh Quèc gia Hå ChÝ Minh. Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn 14 Triển vọng của cách tiếp cận vốn xã hội….. vèn x· héi ë cÊp vi m«), th× ®iÒu ®ã lµm mÊt ®i chøc n¨ng t¨ng c­êng sù tham gia cña hä trong céng ®ång hoÆc hä sÏ tÝch cùc h¬n trong viÖc tham gia ë møc quèc gia (vÜ m«). Vèn x· héi cã thÓ ®­îc xem xÐt tõ gãc ®é x · héi häc vµ kinh tÕ häc. ë gãc ®é x· héi häc, ng­êi ta c¨n cø vµo c¸c mèi liªn kÕt hay c¸c quan hÖ mµ c¸c c¸ nh©n cã ®­îc; c¨n cø vµo uy t Ýn, vÞ thÕ x· héi, vµo sù tin cËy, uy tÝn cña c¸ nh©n tæ chøc quèc gia. B»ng nh÷ng tiªu chÝ vµ thang ®o cho c¸c néi dung ®ã ®Ó gi¶ i thÝch vèn x· héi lµ phong phó hay nghÌo nµn vµ nã ®ãng gãp vµo ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi cña c¸ nh©n, tæ chøc, quèc gia nh­ thÕ nµo. Trªn gãc ®é kinh tÕ, ng­êi ta xem xÐt ®Õn nh÷ng lîi Ých vµ chi phÝ bá ra ®Ó h×nh thµnh, duy tr× vµ ph¸t triÓn vèn x· héi ®Ó ®¹t ®­îc t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn. 1.2. Néi dung m¹ng l­íi x· héi C¸c nhµ nghiªn cøu dïng kh¸i niÖm m¹ng l­íi x· héi ®Ó chØ phøc thÓ c¸c mèi quan hÖ x· héi do con ng­êi x©y dùng, duy tr× vµ ph¸t triÓn trong cuéc sèng thùc cña hä víi t­ c¸ch lµ thµnh viªn x· héi.1 Còng cã ng­êi cho r»ng, m¹ng l­íi x· héi lµ mét tËp hîp c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c thùc thÓ x· héi gäi chung lµ c¸c actor. C¸c thùc thÓ x· héi nµy kh«ng chØ lµ c¸c c¸ nh©n mµ cßn lµ c¸c nhãm x· héi, c¸c tæ chøc, c¸c thiÕt chÕ, c¸c c«ng ty xÝ ng hiÖp vµ c¶ c¸c quèc gia. C¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c actor còng cã thÓ mang nhiÒu néi dung kh¸c nhau tõ sù t­¬ng trî, trao ®æi th«ng tin cho ®Õn viÖc trao ®æi hµng hãa, trao ®æi c¸c dÞch vô2. Trong bµi viÕt nµy, chóng t«i coi m¹ng l­íi x· héi lµ phøc hîp c¸c mèi quan hÖ ho¹t ®éng cña c¸c actor (thµnh viªn tham gia) trong céng ®ång do con ng­êi x©y dùng, duy tr× vµ ph¸t triÓn. M¹ng l­íi x· héi lµ m«i tr­êng, ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c thµnh viªn tham gia h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ khai th¸c c¸c mèi quan hÖ x· héi trong m¹ ng l­íi mµ hä tham gia ®Ó ®¹t ®­îc thµnh c«ng cho c¸ nh©n vµ céng ®ång. Theo lý thuyÕt m¹ng l­íi x· héi, doanh nghiÖp FDI cã m¹ng l ­íi x· héi cña m×nh, ®ång thêi ®ã còng lµ mét actor trong mét m¹ng l­íi x · héi kh¸c, vÝ dô nh ­ m¹ng l­íi doanh nghiÖp cña ®Þa ph­¬ng hoÆc vïng nhÊt ®Þnh. Xem xÐt doanh nghiÖp vµ c¸c bé phËn hîp thµnh doanh nghiÖp tõ lý thuyÕt m¹ng l­íi x· héi chóng ta sö dông ph­¬ng ph¸p ®Æc tr­ng cña nã ®Ó ph©n tÝch vÊn ®Ò. Theo ®ã, chÝnh c¸c quan hÖ x· héi, quan hÖ gi÷a c¸c actor míi lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh hµnh vi chø kh«ng ph¶i lµ c¸c ®Æc tr­ng cña c¸c actor; ®ång thêi sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c actor còng kh«ng do c¸c ®Æc tr­ng quyÕt ®Þnh, mµ chÝnh c¸i cÊu tróc cña c¸c quan hÖ x· héi sÏ quyÕt ®Þnh. Ch¼ng h¹n d­íi gãc nh×n m¹ng l­íi, viÖc tiÕp cËn c¸c nguån lùc 1 Lª Ngäc Hïng, Lý thuyÕt vµ ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn m¹ng l­íi x· héi vµ tr­êng hîp t×m kiÕm viÖc lµm cña sinh viªn, T¹p chÝ X· héi häc, sè 2 (82), 2003, tr.67. 2 Lª Minh TiÕn: Tæng quan ph©n tÝch m¹ng l­íi x· héi trong nghiªn cøu x· héi, T¹p chÝ Khoa häc x· héi, sè 9 - 2006. Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn Nguyễn Văn Tuấn 15 x· héi cña actor nh­ uy tÝn, t×nh th©n, th«ng tin, quyÒn lùc, vèn x· héi… phô thuéc chñ yÕu vµo c¸c quan hÖ x· héi chø kh«ng ph¶i lµ c¸c ®Æc tr­ng cña c¸c actor (P. MercklÐ, 2004, 93). Tãm l¹i, nÕu lèi ph©n tÝch biÕn sè chó träng ®Õn c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c ®Æc tr­ng th× lèi ph©n tÝch m¹ng l­íi x· héi l¹i quan t©m chñ yÕu ®Õn c¸c mèi quan hÖ vµ h×nh thøc cña chóng gi÷a c¸c actor. Víi mét sè nÐt c¬ b¶n trªn vÒ vèn x · héi vµ m¹ng l­íi x· héi chóng ta cã thÓ vËn dông ®Ó xem xÐt viÖc thùc hiÖn quyÒn cña ng­êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp FDI c¸c tØnh phÝa Nam. C¸c néi dung ®­îc xem xÐt sÏ lµ: ®Æc ®iÓm vÒ tæ chøc, bé m¸y s¶n xuÊt, ng­êi lao ®éng; ®Æc ®iÓm vÒ thÓ chÕ, hµnh vi chuÈn mùc t ¹i c¸c doanh nghiÖp FDI, nh÷ng vÊn ®Ò n¶y sinh trong qu¸ tr×nh hîp t¸c/hµnh ®éng chung trong c¸c doanh nghiÖp FDI vµ vÊn ®Ò thùc hiÖn quyÒn lao ®éng cã liªn quan. II. VËn dông lý thuyÕt vèn x· héi, m¹ng l­íi x· héi nghiªn cøu vÊn ®Ò thùc hiÖn quyÒn lao ®éng cña lao ®éng t¹i c¸c doanh nghiÖp FDI 2.1. §Æc ®iÓm tæ chøc bé m¸y, ng­êi lao ®éng t¹i c¸c doanh nghiÖp FDI vµ m¹ng l­íi x· héi cña hä C¸c doanh nghiÖp FDI lµ doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam. Tæ chøc bé m¸y cña chóng cã liªn quan ®Õn c«ng ty, H ·ng n­íc ngoµi, ®Õn n­íc së t¹i vµ ®Þa ph­¬ng c«ng ty ho¹t ®éng. Trong n éi bé c«ng ty cã bé phËn l·nh ®¹o - Héi ®ång qu¶n trÞ, Ban gi¸m ®èc c«ng ty, c¸c x­ëng, ph ©n x­ëng, tæ ® éi s¶n xuÊt. Ng­êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp ®­îc bè trÝ vµo c¸c bé phËn ®ã. Ng­êi lao ®éng ë ®©y chØ xÐt ®Õn nh÷ng ng­êi lao ®éng trùc tiÕp t¹i c¸c ph©n xuëng, tæ s¶n xuÊt. Theo lý thuyÕt vèn x· héi, cô thÓ lµ m¹ng l­íi x· héi, trong doanh nghiÖp FDI h×nh thµnh c¸c mèi liªn hÖ gi÷a c¸c (actor). C¸c actor nµy gåm ng ­êi lao ®éng trùc tiÕp; ng­êi qu¶n lý; ban l·nh ®¹o vµ c¶ nh÷ng ng­êi l·nh ®¹o ë c¸c H·ng, c«ng ty mÑ vµ c¸c mèi liªn kÕt gi÷a c¸c actor víi nhau. Mèi liªn kÕt gi÷a c¸c actor ®­îc hiÓu lµ c¸c mèi liªn kÕt gi÷a nh÷ng ng­êi trùc tiÕp lµm viÖc trong c«ng ty, gi÷a nh÷ng ng­êi qu¶n lý, l·nh ®¹o víi nhau vµ cã c¶ mèi liªn kÕt cña tõng c¸ nh©n víi c¸c bé phËn ®ã vµ ng­îc l¹i. Nh­ vËy tõ phÝa ng­êi lao ®éng, c¸c mèi quan hÖ mµ hä cã gåm, c¸c quan hÖ gi÷a hä víi nhau, c¸c quan hÖ cña hä víi bé phËn qu¶n lý; víi bé phËn l·nh ®¹o t¹i c«ng ty vµ c¶ mèi quan hÖ c ña hä víi c«ng ty mÑ. Theo lý thuyÕt, nÕu doanh nghiÖp nhá hoÆc rÊt nhá, c¸c mèi quan hÖ ®ã chØ nh­ nh÷ng mèi quan hÖ gi÷a c¸c c¸ nh©n ng­êi tham gia víi nhau. NÕu doanh nghiÖp lín, c¸c mèi quan hÖ ®ã phøc t¹p h¬n. Ngoµi quan hÖ gi÷a hä víi nhau, actor lµ ng­êi lao ®éng c ßn cã c¸c quan hÖ víi bé phËn lµ c¸c actor kh¸c lµ nh÷ng ng­êi qu¶n lý vµ l·nh ®¹o nhiÒu cÊp trong c«ng ty. V× vËy rÊt nhiÒu mèi quan hÖ mµ ng­êi lao ®éng ph¶i thiÕt lËp vµ ph¶i cã trong ho¹t ®éng cña m×nh. Nãi c¸ch kh¸c hä ph¶i tham gia vµo m¹ng l­íi nh­ vËy. §èi víi ng­êi lao ®éng, trong viÖc thiÕt lËp m¹ng l­íi míi cña m Bản quyền thuộc viện Xã hội học ×nh, hä bÞ chi www.ios.org.vn 16 Triển vọng của cách tiếp cận vốn xã hội….. phèi bëi 2 kiÓu kÕt nèi. KiÓu quan hÖ gia ® ×nh, nhãm b¹n hay gÇn gòi/®ång h­¬ng lµ nh÷ng quan hÖ g¾n kÕt (bonding). Do ®Æc ®iÓm ®Þa bµn lµm viÖc hiÖn t¹i, nh÷ng mèi quan hÖ nµy còng kh«ng cßn søc m¹nh bÒn chÆt nh­ tr­íc khi lµm viÖc t¹i c«ng ty. Ng­îc l¹i, nh÷ng mèi quan hÖ v­¬n ra - quan hÖ yÕu, thiÕt lËp quan hÖ theo c«ng viÖc, theo c¬ cÊu tæ chøc, hä còng kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Ó thiÕt lËp vµ sö dông nã cho sù thµnh c«ng trong cuéc sèng lao ®éng t¹i c«ng ty. Bëi lÏ do ®iÒu kiÖn lµm viÖc, sinh ho¹t t¹i c¸c khu c«ng nghiÖp FDI nªn c¸c nguån th«ng tin h¹n hÑp, c¸c mèi quan hÖ m íi ph¸t triÓn chËm vµ Ýt cã c¬ héi vµ v× thêi gian giao tiÕp, truy cËp th«ng tin, thÞ tr­êng vµ ®iÒu kiÖn kÕt cÊu h¹ tÇng n¬i hä lµm viÖc kh«ng cho phÐp. Víi m«i tr­êng nh­ vËy, ng­êi lao ®éng gÇn nh­ chØ cã c¸c mèi quan hÖ víi nhau mµ rÊt Ýt cã quan hÖ ví i c¸c bé phËn qu¶n lý, l·nh ®¹o, ®Æc biÖt lµ c¸c mèi quan hÖ víi c¸c c«ng ty mÑ. "N­íc xa kh«ng cøu ®­îc löa gÇn" Cã mét thùc tÕ lµ hiÖn nay, nhiÒu doanh nghiÖp FDI t¹i ViÖt Nam chØ lµ “c«ng ty con” cña “c«ng ty mÑ” ë n­íc ngoµi. V× vËy, mäi chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch ®Òu do “c«ng ty mÑ” quyÕt ®Þnh chø ng­êi qu¶n lý, ®iÒu hµnh Doanh nghiÖp kh«ng cã thùc quyÒn. §iÒu nµy lµm cho c¸c vô tranh chÊp kÐo dµi, thËm chÝ bÕ t¾c. Trong vô ngõng viÖc cña h¬n 2.000 CN C«ng ty TNHH Sambu Vina (100% vèn Hµn Quèc; huyÖn Hãc M«n - TP.HCM) ngµy 21 - 6, chØ sau khi xin ý kiÕn chØ ®¹o tõ "c«ng ty mÑ" ë H µn Quèc, ban l·nh ®¹o c«ng ty míi ®ång ý n©ng 15% tiÒn l­¬ng cho c«ng nh©n. Hay nh­ tr­íc ®ã, cuèi th¸ng 4 - 2008, khi x¶y ra vô ngõng viÖc cña CN, theo h­íng dÉn cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng TP, C«ng ty TNHH Mido (100% vèn Hµn Quèc, Hãc M«n) ® · gi¶i quyÕt mét sè kiÕn nghÞ cña CN. Riªng tiÒn l­¬ng 2 ngµy ngõng viÖc, c«ng ty kh«ng gi¶i quyÕt mµ... chê xin ý kiÕn cña Tæng Gi¸m ®èc ë Hµn Quèc. §Æc biÖt, trong vô tranh chÊp kÐo d µi h¬n nöa th¸ng t¹i C«ng ty Huª Phong (quËn Gß VÊp - TPHCM) míi ®©y, l·nh ®¹o Së L§-TB-XH TPHCM ®· b¸o c¸o víi UBND thµnh phè: Ng ­êi ®¹i diÖn cña doanh nghiÖp ®Ó mÆc ® ×nh c«ng x¶y ra ®Ó ®¸nh tiÕng víi bªn n­íc ngoµi, võa buéc c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc ph¶i gi¶i quyÕt. §· tõng l©m vµo t×nh thÕ “n­íc xa kh«ng cøu ®­îc löa gÇn”, míi ®©y, mét Doanh nghiÖp t¹i KCX Linh Trung - TPHCM khi biÕt c«ng nh©n rôc rÞch chuÈn bÞ ngõng viÖc, ®· b¸o c¸o ngay víi “c«ng ty mÑ”. LËp tøc, “c«ng ty mÑ” ®ång ý t¨ng l­¬ngcho c«ng nh©n. Nhê vËy ®· ng¨n chÆn ®­îc mét cuéc ngõng viÖc ®­îc b¸o tr­íc. Khi m¹ng l­íi th«ng tin kh«ng tèt, c¸c bé phËn qu¶n lý, l·nh ®¹o, nhÊt lµ c«ng ty mÑ cµng thiÕu th«ng tin vÒ c¸c actor trong ®ã cã ng­êi lao ®éng. Hä kh«ng thÓ cã nh÷ng ®iÒu chØnh hoÆc ph¶n øng kÞp thêi khi nh÷ng lîi Ých hîp t¸c cña ng­êi lao ®éng t¹i c¸c c«ng ty con bÞ vi ph¹m. Nh­ vËy, vèn x· héi m¹ng l­íi cña ng­êi lao ®éng t¹i c¸c doanh nghiÖp FDI trong ë c¶ 3 chøc n¨ng cè kÕt, v­¬n ra ngoµi vµ kÕt nèi viÖc cè kÕt vµ v­¬n ra ®ã ®Òu yÕu. KÕt qu¶ lµ, khi cã nh÷ng biÕn ®éng, thay ®æi ®è i víi hä, tõ Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn Nguyễn Văn Tuấn 17 nh÷ng thay ®æi tõ bªn ngoµi nh­ gi¸ c¶ thÞ tr­êng t¨ng, ®iÒu kiÖn lµm viÖc thay ®æi ®Õn môc tiªu hîp t¸c trong c«ng ty - vµo c«ng ty lµm viÖc ®Ó ®¹t ®­îc môc tiªu thu nhËp ch¼ng h¹n, kh¶ n¨ng thÝch øng cña hä thÊp. Nh÷ng hµnh vi tiªu cùc, - hµnh vi kh«ng theo chuÈn mùc ®· ®­îc thÓ chÕ ho¸ vµ buéc mäi ng­êi ph¶i tu©n theo, nh­ kh«ng hîp t¸c víi c¸c bé phËn kh¸c tr ong tæ chøc lµ bé phËn qu¶n lý, bé phËn l·nh ®¹o rÊt dÔ x¶y ra. XÐt tõ phÝa ng­êi lao ®éng, môc tiªu hîp t¸c trong c«ng ty cã nguy c¬ bÞ ph¸ vì. Bá quªn tho¶ ­íc tËp thÓ Theo quy ®Þnh, sau 3 n¨m, doanh nghiÖp ph¶i t¨ng l­¬ng cho ng­êi lao ®éng, tuy nhiªn theo kÕt qu¶ ®iÒu tra 3 n¨m qua th× trªn 20% sè lao ®éng kh«ng ®­îc doanh nghiÖp t¨ng l­¬ng hoÆc møc t¨ng mçi lÇn rÊt thÊp, nhÊt lµ nh÷ng doanh nghiÖp tr¶ l­¬ng theo h×nh thøc kho¸n s¶n phÈm. Bªn c¹nh ®ã, vi ph¹m h×nh thøc hîp ®ång lao ®éng còng lµ t×nh tr¹ng kh¸ phæ biÕn trong c¸c doanh nghiÖpFDI. 3,2% sè lao®éng lµm viÖc tõ 11- 15 n¨m vÉn chØ ®­îc ký hîp ®ång miÖng, 1,6% ký hîp ®ång lao ®éng thêi h¹n d­íi 1 n¨m. Nh÷ng lao ®éng lµm viÖc t¹i doanh nghiÖptõ 6- 10 n¨m chØ cã 71,5% ®­îc ký hîp ®ång lao ®éng kh«ng x¸c ®Þnh thêi h¹n. TØ lÖ nµy thÊp h¬n nhiÒu ë nh÷ng lao ®éng lµm viÖc trong doanh nghiÖptõ 1- 3 n¨m. Qua nh÷ng kh¶o s¸t trªn, cã thÓ thÊy, mèi quan hÖ gi÷a ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp FDI ch­a thùc sù hµi hßa vÒ quyÒn lÉn lîi Ých3. Tõ ph­¬ng diÖn kinh tÕ häc ®Ó xem xÐt hµnh vi hîp t¸c cña ng­êi lao ®éng, ng­êi ta ®· chØ ra cã mèi quan hÖ gi÷a chi phÝ vµ lîi Ých cña sù hîp t¸c. Trong hîp t¸c gi÷a c¸c thµnh viªn lµ ng­êi lao ®éng vµ c«ng ty c¶ hai ®Òu tÝnh to¸n tíi lîi Ých cña sù hîp t¸c vµ chi phÝ bá ra. VÒ lý thuyÕt, chi phÝ bá ra ®Ó tham gia hîp t¸c c µng thÊp th× ®éng c¬ vµ sù quyÕt t©m hîp t¸c còng thÊp. Chi phÝ nµy ®­îc g äi lµ chi phÝ ban ®Çu. Cã nh÷ng tæ chøc chØ dùa vµo sù tin cËy lÉn nhau ®Ó b¾t ®Çu sù hîp t¸c. C¸c doanh nghiÖp FDI còng nh­ vËy. Hîp t¸c ban ®Çu cña c«ng nh©n víi c¸c bé phËn kh¸c trong doanh nghiÖp dùa vµo sù cam kÕt, høa hÑn ban ®Çu vÒ viÖc lµm, thu nhËp; c ßn doanh nghiÖp tin t­ëng vµo mét sè yÕu tè mang tÝnh ®Æc tr­ng c¸ nh©n nhÊt ®Þnh cña ng­êi lao ®éng ®Ó hîp t¸c lµm viÖc. Sau mét th êi gian nhÊt ®Þnh, nÕu kh«ng cã sù bæ sung chi phÝ thªm cho sù sù tin cËy ®ã, sù hîp t¸c khã cã c¬ héi bÒn v÷ng. §Ó duy tr× sù hîp t¸c ng­êi ta cßn tÝnh ®Õn c¸c chi phÝ bæ sung. C¸c chi phÝ nµy liªn quan ®Õn thay ®æi, ®Õn c¶i thiÖn tiÖn nghi cña cuéc sèng. Cuéc sèng cµng tiÖn nghi, chi phÝ cña c¸ nh©n ®Ó tham gia hîp t¸c cµng cao. HiÖn nay, do sù ph¸t triÓn chung vµ do sù héi nhËp cña kinh tÕ thÕ giíi, nh÷ng chi phÝ bæ sung nµy kh«ng ngõng thay ®æi, thËm chÝ cã thêi 3 Dòng HiÕu, VietNam econome, 20/9/2007. Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn ... - tailieumienphi.vn